versione pdf - Sardegna DigitalLibrary
versione pdf - Sardegna DigitalLibrary
versione pdf - Sardegna DigitalLibrary
Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
SALVATORE COLOMO<br />
dal 1800 al 1900<br />
Marmilla, Monreale,<br />
Sarcidano<br />
VOLUME 10
Poesie in limba – Marmilla, Monreale, Sarcidano dal 1800 al 1900<br />
Collana «Sardigna in limba»<br />
Progetto editoriale e testi: Salvatore Colomo<br />
Progetto grafi co e impaginazione: Gabriella Tornatore, Essegierre Srl<br />
Ricerca e editing: Roberta Girola, Essegierre Srl<br />
© Copyright 2008 by Editrice Archivio Fotografi co Sardo s.a.s.<br />
di S. Colomo, per la Collana «Sardigna in limba»<br />
© 2008 by Editrice Archivio Fotografi co Sardo s.a.s - Nuoro,<br />
via Foscolo 45, per «Poesie in limba – Marmilla, Monreale, Sarcidano<br />
dal 1800 al 1900», Volume 10 della Collana «Sardigna in limba»<br />
Tutti i diritti sono riservati. Nessuna parte di questo volume può essere riprodotta,<br />
memorizzata o trasmessa in alcuna forma e con alcun mezzo, elettronico,<br />
meccanico, in fotocopia, in disco o in altro modo, compresi cinema, radio,<br />
televisione, internet, compact disk, senza autorizzazione scritta dell’editore.<br />
L’editore si scusa per un eventuale involontario utilizzo di materiali coperti da copyright<br />
ed è a disposizione degli eventuali aventi diritto che non è stato possibile contattare.<br />
1° edizione - 2008<br />
EDITRICE ARCHIVIO FOTOGRAFICO SARDO<br />
s.a.s. di S. Colomo, via Foscolo 45, 08100 Nuoro<br />
tel. e fax 0784/257121<br />
www.sardegnaweb.it - info@sardegnaweb.it
La collana «Sardigna in limba» nasce dal desiderio di<br />
leggere la vera cultura e la storia delle genti di <strong>Sardegna</strong><br />
attraverso il suono ritmato delle loro poesie. Perché i poeti<br />
sardi non sono quasi mai dei veri letterati, ma semplici<br />
cultori della lingua e delle tradizioni locali, provenienti<br />
dal popolo, di cui sono la voce più autentica.<br />
Ascoltare versi che parlano di vita, d’amore, di leggende,<br />
nel dialetto locale in cui sono stati scritti, ci collega istantaneamente<br />
all’essenza stessa dei luoghi e dei tempi in cui<br />
sono stati concepiti.<br />
È la forza della limba, legata alle tradizioni e al sapere più<br />
antico, che ci aiuta a rivivere i fatti e gli argomenti narrati<br />
con autenticità e a non dimenticare la potenza culturale<br />
della letteratura poetica, la più tradizionale dell’isola.<br />
Sottili o ironici, beffardi o delicati, i versi qui raccolti nascono<br />
dall’animo di poeti sardi che, dal Quattrocento a oggi,<br />
non hanno mai smesso di cantare la vita e i suoi eventi con<br />
naturalezza e spontaneità, ma anche con grande maestria<br />
e raffi natezza.<br />
L’opera è articolata in venti volumi: i primi quindici raccolgono<br />
poesie vere e proprie, gli ultimi cinque sono invece<br />
dedicati alle gare poetiche, di cui la <strong>Sardegna</strong> vanta una<br />
ricca e fantasiosa tradizione, purtroppo a forte rischio di<br />
scomparsa: i poeti improvvisatori ancora in attività risultano<br />
infatti ormai pochissimi.<br />
Gli agili libretti sono classifi cati per gruppi di subregioni<br />
e per periodo storico; all’interno gli autori sono elencati in<br />
ordine cronologico, in base alla loro data di nascita,<br />
e sono corredati da una breve nota biografi ca. Per le poesie,<br />
la subregione è relativa al luogo di nascita dell’autore, men-
tre per le gare poetiche al paese in cui sono state disputate.<br />
L’impostazione in base alle antiche subregioni della<br />
<strong>Sardegna</strong> (piuttosto che alle nuove province, per esempio)<br />
nasce dal pensiero che la poesia dialettale – per quanto<br />
sicuramente ritenuta importante e interessante da una vasta<br />
schiera di ammiratori “contemporanei” – sappia più di antico<br />
che di moderno. È dunque parso naturale collocarla in quelle<br />
che ancora oggi vengono considerate le regioni storiche<br />
per eccellenza, i veri “territori” della <strong>Sardegna</strong>, tuttora così<br />
identifi cati da pastori, contadini, gente comune, cioè da quel<br />
popolo sardo che ha costruito nei secoli e che ora custodisce<br />
le tradizioni e i costumi della nostra isola.<br />
La poesia sarda è una sorta di plurisecolare epopea di<br />
dimensioni sterminate, per cui la presente opera non ha<br />
presunzione di completezza, anche se la ricerca è stata<br />
impegnativa e ha consentito di accedere a criteri di scelta<br />
validi sotto tutti i punti di vista: letterario, cronologico,<br />
territoriale.<br />
Per ora vuole essere quasi un assaggio generale, sia pure<br />
piuttosto ampio e omogeneamente riferito ai diversi territori,<br />
destinato a tutti, estimatori, conoscitori, ma anche comunissimi<br />
lettori che per la prima volta si avvicinano alla poesia<br />
dialettale. Per ogni autore sono state scelte alcune poesie,<br />
ma l’ambizione è quella di continuare a cercare e raccogliere<br />
materiale con cui proseguire, in altre collane simili, l’arduo<br />
compito di valorizzazione della nostra poesia, uno degli<br />
elementi più rappresentativi, e contemporaneamente poco<br />
conosciuti, della cultura del nostro popolo.<br />
Salvatore Colomo
Luigi Matta<br />
(1851-1913)<br />
Nacque a Nuragus nel 1851. Fu ordinato sacerdote<br />
nel 1884 e, dopo un breve vicariato a San Pietro di<br />
Pula, divenne rettore a Gergei, paese in cui rimase<br />
fi no alla morte.<br />
Scrisse molte composizioni religiose, ma divenne<br />
famoso nel Campidano soprattutto per la<br />
commedia Sa coia ’e Pitanu, del 1910, un singolare<br />
affresco etnografi co che riscosse grande successo.<br />
Morì nel 1913.<br />
S’angionedda mia bella<br />
Conchemoru<br />
1.<br />
S’angionedda mia bella Conchemoru<br />
po cantu hapu a bivi m’hat a arregordai,<br />
dda tenemu cara... prus cara de s’oru!<br />
Ma beniu est margiani a mindi dda furai.<br />
2.<br />
De mindi furai s’angionedda mia<br />
non middu aspettamu in s’annada di ocannu,<br />
ia mesudì in puntu e send’essi dormia<br />
basciu s’umbra frisca de s’orroli mannu!<br />
5 d<br />
d
Ah... si cussu ingannu chi tui m’has portau<br />
mi dd’essit sulau su topi a s’origa<br />
crei chi senza briga, margiani pudesciu<br />
non fi ast arrenesciu mancu a dda toccai.<br />
3.<br />
Non fìast arrenesciu? Ellu!... ita ti creis<br />
di essi prus astutu de tot’is margianis?<br />
Ti ses campaniau candu in is brebeis<br />
su meri mancada impari cun is canis.<br />
Mellus chi t’intanis margiani in sa grutta;<br />
si m’arruis asutta, s’angioni da smarigas,<br />
mancai portis carigas fìnis po s’arrastu,<br />
marigosu pastu ti dongu a tastai.<br />
4.<br />
Ti dongu a tastai su fusti o su lazzu.<br />
Sempiri ti creis chi deu hap’essi attesu?<br />
Si in is pungas m’arruis, iscis ita ti fazzu?<br />
T’atripu a sa schina ei ti dda truncu in mesu.<br />
Sciu chi ses avvesu a bivi in is cresuras,<br />
committendi turas po brafanteria,<br />
là! s’angioni mia dda pagas a caru,<br />
sa di chi t’imparu s’arti de ciappai!...<br />
5.<br />
Sa dì chi t’imparu sa professioni,<br />
marranu! non torras po un’ateru pegus?<br />
dd’has fattu su spantu ch’as bintu un’angioni,<br />
brafanteri torra, ca giogas cun megus,<br />
6 d<br />
d
a is lanas di asegus creimi ca ti pigu,<br />
cund’unu sartigu t’infrissu su bruncu,<br />
t’appiccu a unu truncu cun custa scrittura:<br />
culpa de sa fura s’est fattu impiccai.<br />
6.<br />
Culpa de sa fura mortu est in furca.<br />
E fattu dd’hat morri s’offendiu pastori,<br />
si no est chi ti fazza giustizia turca.<br />
Mai prus iscramentas di essi ingannadori<br />
margiani traitori! Pagas fìnzas cuddas<br />
dexi o doxi puddas de signor Fulanu!...<br />
Sinci pongu manu, ti sperdu s’arrazza<br />
e margiani a prazza non ci has a torrai.<br />
7.<br />
E, margiani, a prazza non ci torras prus,<br />
de m’essiri a tretu mira chi t’azzardis!<br />
De ponniri a curri pensu chi ritardis,<br />
no inzurpas prus mardis po tenni is porceddus,<br />
nè prus angioneddus furas de sa corti<br />
e nen prus sa morti ti fi ngis po spassu,<br />
poita non ti lassù senza ti scroxiai.<br />
8.<br />
Senza ti scroxiai?... ti circu in su logu<br />
aundi custa xida t’has fattu sa tana.<br />
De murdegu friscu tinci appuntu fogu<br />
po chi de furai ti passit sa gana<br />
si bessis, s’artana incontras preparada.<br />
7 d<br />
d
S’angioni furada, creimì chi dda smartis!<br />
Si no est chi t’appartis de custu cuili,<br />
su mesi de abrili no dd’has a contai.<br />
9.<br />
No dd’has a contai, ma sa morti tua...<br />
ah, cust est sa boxi de s’angioni mia!<br />
Mi parit de biri sa fi gura sua...<br />
it’ hadessi giogu de sa fantasia?<br />
It’ hadessi bia? Ma no chi est’ingannu!<br />
Filla de s’affannu est cust’illusioni,<br />
chi parit s’angioni cuntenta e plexada,<br />
de fl occus mudada e prus bella che mai.<br />
10.<br />
De fl occus mudada e cun cudda cannaca<br />
de velludu in seda ei su sonaiolu…<br />
e hai! cantus borta seziu in sa baracca<br />
dd’hapu bista aici sendi solu solu<br />
mi fìat che consolu su dda biri andendi,<br />
e in s’erba gioghendi senza timoria!<br />
Si sa boxi mia po pagu intendiat,<br />
subitu curriat po mi frandigai.<br />
11.<br />
Subitu curriat fendemi frandigu,<br />
si tranzemu is passus, fi at avatu miu<br />
o circhessi s’umbra, o su campu o s’oprigu,<br />
in boscu, in pianura, in sa mizza, in s’arriu.<br />
O scidu, o dormiu, dda portamu in peis:<br />
8 d<br />
d
lassada in brebeis po mi benni accanta,<br />
totus mi naranta: Mira chi s’angioni,<br />
margiani ladroni tind’hat a furai.<br />
12.<br />
Tind’hat a furai (poberu de mei)<br />
cust’avvertimentu non bolemu intendi.<br />
Però custu prangiu (gei mi dd’hemu a crei)<br />
su mellus chi stamu in s’arroliu cantendi,<br />
sendi issa dormendi in su riscu fi dada,<br />
senza essi billada mancu de su cani.<br />
D’afferrat margiani e in mesu sa corti<br />
dormendi sa morti dd’hat fatta provai.<br />
13.<br />
Dd’hat fattu provai, ma po prus dolori,<br />
a dogna momentu parit chi dda bia<br />
nottesta sighendi un’ateru pastori,<br />
su cali si beffat de sa sorti mia.<br />
Angioni atrevia si cussu m’has fattu,<br />
creimì chi ti trattu comenti merescis<br />
e in forma chi crescis in manus allenas,<br />
doloris e penas non t’hant’a mancai.<br />
9 d<br />
d
Tottu in manu mia tengu<br />
duas arrosas<br />
1.<br />
Tottu a manu mi tengu duas arrosas<br />
gentilis, graziosas, dignas de mirai.<br />
Tot’ind’unu ramu friscas odorosas:<br />
penzu solamenti cali ndi segai.<br />
2.<br />
Cali ndi segai penzu cun dolori<br />
dependi essiri una sa prus preferia,<br />
ma, si una m’incantat po s’arrubiori,<br />
s’atera est bianca i appenas coloria;<br />
si custa est bestia cun follas de prata,<br />
s’atera in sa mata est dorada de sei,<br />
mi privat sa lei però sa fortuna,<br />
chi deu prus de una ndi pozza segai.<br />
3.<br />
Chi deu prus de una tenga in possidenzia<br />
mi privat sa lei troppu rigorosa,<br />
e si a una sola dongu preferenzia,<br />
s’atera nd’aturat dolenti e gelosa.<br />
Si spiccu una rosa, s’atera s’intristat,<br />
si custa m’acquistat s’atera ndi morit<br />
custa si scolorit, si ddi fazzu offesa<br />
cudda in sa frischesa benit a mancai.<br />
10 d<br />
d
4.<br />
Benit a mancai repentinamenti<br />
po cali decidu sa sorti immutabili.<br />
Si una est civili, s’atera attraenti,<br />
si una est eleganti s’atera est abili,<br />
custa est ammirabili, s’atera vezzosa<br />
custa est generosa, s’atera innamorat,<br />
e si una dd’onorat su bellu candori,<br />
s’atera s’odori chi non perdit mai.<br />
5.<br />
Chi non perdit mai, poita est naturali<br />
in custas duas rosas profumu e bellesa,<br />
s’affettu po s’una, e s’atera eguali<br />
mantengu in su coru cun totu bivesa.<br />
Oh incantu! oh bellesa! oh gioia, oh cuntentu!<br />
Ma, oh grandu turmentu provat custu coru!<br />
Is duas ddas adoru cun amori ardenti,<br />
ma una solaménti ndi pozzu stimai.<br />
6.<br />
Ndi pozzu stimai ma una solamenti<br />
de custas duas rosas, chi tengu in giardinu.<br />
De coru ddas bramu, però inutilmenti<br />
de ddas podi tenni unias in su sinu.<br />
Non miru germinu, non castiu gravellu,<br />
ne fl ori prus bellu non nascit po mei<br />
est giusta sa lei; duncas cun rispettu<br />
ddis mantengu affettu senza ddas toccai.<br />
11 d<br />
d
7.<br />
Mantengu s’affettu po custus ddus fl oris,<br />
chi de su beranu sunt amenidadi.<br />
Ddus miru, m’incantu, ndi circu is odoris<br />
in s’atongiu, in s’ierru, in beranu, in su stadi.<br />
Totu est vanidadi però si ddas miru;<br />
duas ndi suspiru e manc’una ndi gosu,<br />
candu mi riposu in su sonnu ddas biu.<br />
De su coru miu non s’hant’a appartai.<br />
8.<br />
Non s’hanti a appartai po custa rexoni:<br />
ch’innantis de spraxi ddas hapu stimadas<br />
però mi cumbenit chi ddas abbandoni<br />
già chi non ddas pozzu tenni accoppiadas.<br />
Rosas coltivadas po su sinu miu,<br />
si prus non si biu, forzis nd’hapu a morri,<br />
mellus chi non torri prus a su giardinu<br />
ca prangiu e m’affi nu in su bosi mirai.<br />
9.<br />
In su ddas mirai prangendi m’affi nu<br />
poita chi ddas perdu o forzis chi ddas biu<br />
postas a adornai calicunu sinu<br />
ma beni diversu de su sinu miu,<br />
de coru fi ngiu, e forzis senza coru,<br />
crudeli che Moru, perfi du Giudeu.<br />
Chi senza recreu ddas hat a trattai.<br />
12 d<br />
d
10.<br />
Già chi, po sa lei tanti rigorosa,<br />
unidas impari no ddas pozzu ottenni,<br />
disigiu chi s’una e chi s’atera rosa<br />
tengant in su gosu funtana perenni,<br />
chi sa di solenni chi hant essi segadas,<br />
bengat apprezziadas cant’hanti a meresci,<br />
senza s’iscaresci de s’antigu amanti,<br />
chi tempus innanti fattu hanti penai.<br />
13 d<br />
d
Cesare Saragat<br />
(1867-1929)<br />
Nacque a Sanluri nel 1867 da padre avvocato.<br />
Dopo il diploma alla Scuola Agraria di Schio, si<br />
trasferì a Torino presso la facoltà di Agraria, ma<br />
non terminò gli studi.<br />
Tornò quindi a Sanluri, dove sposò Vincenzina<br />
Usai Pittau, che morì molto giovane, e in seguito<br />
celebrò le sue seconde nozze con Giuseppina<br />
Musa. La sua vita trascorse tra Sanluri e Cagliari.<br />
Tra il 1891 e il 1899 scrisse su riviste come Vita<br />
Sarda e La Piccola Rivista di Cagliari. Della sua<br />
produzione stampata molto poco è giunto a noi.<br />
Morì nel 1929.<br />
Amori sardu e torinesu<br />
Un studiu hapu fattu de sa genti,<br />
de su mod’ ’e bivi e modu de trattai,<br />
de s’amori sardu e de su continenti,<br />
su mellus chi pozzu ddu bolu pintai,<br />
si bolu mostrai cantu è differenti<br />
de su continenti s’amor’e su sardu,<br />
ma prima s’azzardu depint’iscusai.<br />
15 d<br />
d
Depint’iscusai si fueddu francu<br />
poita fueddai intendu in generali,<br />
si deu a sa Sarda de rispettu mancu<br />
no lingiu siguru sa Continentali,<br />
aund’è su mali si ddu mostru craru,<br />
francu si declaru, po nisciunus dudu,<br />
si seu lingudu m’hant a perdonai.<br />
M’ant a perdonai si fazzu un cunfrontu,<br />
si bofi u dd’appu poniri in poesia,<br />
zertu no si trattat de nisciunu affrontu,<br />
solu de mostrai sa diversa bia<br />
chi anti sighia Sarda e Torinesa,<br />
totu sa malesa chi tenint in menti,<br />
descrì claramenti sa mod’e stimai.<br />
S’omini in Sardigna serbit de iscrau<br />
sa femina fait totu cantu bolit<br />
no movit un passu poita ch’è ligau<br />
no dda bì cuntenta mancai si scollit,<br />
prezisu chi molit non c’è chistioni<br />
poita s’arrexoni sempri è de issa,<br />
poita mincidissa bolit cumandai.<br />
Bolit cumandai a spada tirada<br />
poita chi si crei sovranaturali;<br />
deu puru arrutu seu in s’imbuscada<br />
e cassau femmu de manera tali<br />
chi bivu in su mali dus annus continus,<br />
16 d<br />
d
spaccendi bottinus senz’e tenni contu,<br />
passendi po tontu senz’ ’e m’accatai.<br />
Senz’ ’e m’accatai custu è beridadi,<br />
deu is malis mius cunfessu e no timu:<br />
a titulu casi de lastimidadi<br />
una borta in s’annu mi narat: «Ti stimu,<br />
deu ti dd’affi rmu». Custu mi bastada.<br />
Ma si s’ammurrada, s’imbraxada is ogus<br />
no ci fi a giogus po mi consolai.<br />
Po mi consolai circamu su logu<br />
de podi cassai sa serbidoredda,<br />
de su coru miu ddi mostrà su fogu<br />
po chi ddu contessit a sa merixedda,<br />
dogna cositedda a issa confìdamu,<br />
mi raccumandamu cun vivu fervori<br />
a tanti intercessori po mi consolai.<br />
Po mi consolai s’ada parri stranu<br />
poita ch’in Sardigna s’amori è peccau<br />
ddu comprad’e bendid’unu ruffi anu<br />
chi serbidit sceti poita ch’è pagau:<br />
un innamorau si balit de sei,<br />
cal’è cussa lei chi donat natura<br />
chi una creatura no depad’amai?<br />
Una creatura, po cantu fi era,<br />
si depit mostrai gentili, educada,<br />
sa picciocca sarda no tenit manera,<br />
17 d<br />
d
frida che sa ni, sempri ammurrada,<br />
sa facci acuada cun su muncadori<br />
creit sabiori su essi incappucciada<br />
in domu è spiridada, fait cundannai.<br />
In domu è spiridada chi fait orrori,<br />
sustenit chi s’omi dd’incutit paura,<br />
è sempri ais peis de su cunfessori<br />
ca creit peccau dogna fridura,<br />
est addirittura un essiri insensibili,<br />
pagu suscetibili po nisciuna cosa,<br />
frida, invidiosa, mala de trattai.<br />
Mala de trattai in dogna suggettu,<br />
poita ch’a s’antiga è stetida pesada:<br />
ritenit chi siat delittu s’affettu,<br />
peccau mortali su essi innamorada;<br />
si è cortigiada, si sentid’amori<br />
a su cunfessori ddu faid’isciri<br />
a issu a dezidiri lassat su de fai.<br />
Lassa dezidiri a unu chi no sciri<br />
it’esti s’affettu, s’amori fogosu,<br />
a unu chi esti pren’e malafìdi<br />
poita sa suttana ddu fai gelosu,<br />
ch’est’arrabbiosu cun chini è cuntentu,<br />
ddi fai turmentu a biri is bagadias<br />
chi appena impinnias podinti bolai.<br />
18 d<br />
d
Ma una borta stettiu seu in continenti,<br />
in domu passamu po essi studiendi,<br />
ma deu scedau non femmu nienti,<br />
avat’e is totinas su tempus perdendi,<br />
sempiri faendi su fastigiadori,<br />
bivendi de amori, de malafattias,<br />
avat’e is bagadias po ddas arrozzai.<br />
Avat’e is bagadias circhendi cunfortu;<br />
basideddus bellus e fotografi as,<br />
i a tempus perdiu cun meda trasportu<br />
circà cositeddas de atera genia,<br />
pren’e poesia deu m’ispiramu,<br />
ddi naramu: «T’amu, ti stimu, t’adoru<br />
cun totu su coru» po dda spizzulai.<br />
A dda spizzulai no costà traballu,<br />
bastada un fueddu, un bonu giuramentu,<br />
i a dda portai una notti a su ballu,<br />
ca insandus si bidi s’om’e fundamentu,<br />
su divertimentu ezzità s’amori,<br />
parti su calori, su sartiamentu,<br />
su spizzulamentu si podia fai.<br />
Si podia fai cosas unu mari<br />
poita chi su spassiu no fi at de crei,<br />
a su Valentinu curremus impari,<br />
si no s’indandamus in d’unu caffei,<br />
si fi dada a mei, omini ’e sentidu,<br />
19 d<br />
d
poita su partidu ddi fi at onori,<br />
promittem’amori, francu de sposai.<br />
Amori sinzeru ddi giurà continu;<br />
issa s’affi dad’ is giuramentus mius<br />
in d’unu boschettu de su Valentinu,<br />
attes’is ogus de is attrivius,<br />
passamus unius momentus de gosu,<br />
in dulci riposu su friscu pigamus,<br />
a domu torramus solu po pappai.<br />
A domu torramus a ora tarda meda,<br />
is faulas mia faiant spantus:<br />
promittemu a issa bistiris de seda<br />
bottineddus nous, capedd’e guantus,<br />
fadendiddì incantaus a forz’e fueddus,<br />
fundendi casteddus cun su penzamentu,<br />
fìn’a su momentu de dda taroccai.<br />
Fin’a su momentu de nd’essiri meri,<br />
ca sa Torinesa, bisongiu a ddu sciri,<br />
assumancu dus tenit in poderi<br />
mascus de dda podi sempiri serbiri,<br />
e bisongiu a biri cument’est attenta,<br />
cument’è cuntenta si s’arrezza è prena<br />
si c’est in cadena genti de scroxai.<br />
Genti de scroxai tenit a duzzinas<br />
poita scioberai podid’in Torinu;<br />
c’è su curs’e leis, cussu de meinas,<br />
20 d<br />
d
c’è sa scol’e gherra, c’è su Valentinu,<br />
is uffi zzialis, is accademistas,<br />
bintimila artistas e viaggiadoris,<br />
fi nas professoris c’è de scioberai.<br />
C’è de scioberai a dogna genia,<br />
poita is scolas funti tanti e varias:<br />
c’è veterinaria, curs’e farmacia,<br />
cun d’una trintena ’e scolas segundarias,<br />
c’esti impiegaus mannus e pittius,<br />
[...]<br />
predis travestius, cosa de spantai.<br />
Cosa de spantai biri custa genti<br />
chi currid’avatu a dogna sartina,<br />
s’accostad’a issa tranquillamenti<br />
cumenti si fait cun d’una bixina:<br />
«Cerea totina!» (e una scappeddada);<br />
e issa, avvesada cun custu sistema,<br />
attacat su tema senz’e assumbrai.<br />
Ita bellu tempus cument’è passau,<br />
is amoris mius megh’e si contai,<br />
eccu su cunzettu chi m’anti lassau;<br />
su mellus è sempiri de no fastigiai<br />
ma de s’arrozzai cun d’una sartina,<br />
bivi de rapina fìn’a tardus annus,<br />
fendi beni is dannus po no ddus pagai.<br />
21 d<br />
d
Sa vigilia de Santu Lorenzu<br />
In Seddori su noi de Austu,<br />
in punt’e mesu notti arreppicchendi<br />
is campanas de cresia a tottu gustu,<br />
cument’e in dì solenni, has ’a intendi:<br />
q’esti ca su pixi est’arribau.<br />
Chin’attura dormiu foras piscau!<br />
E non dexi, né binti, né quoranta<br />
sunt is quaddus de pixi chi si binti,<br />
ma sunti centutrinta, cent’ottanta;<br />
e sa genti esti a billa ca ddu scidi<br />
esti nu mari sa dì, su Portaleddu<br />
de lissa, de sparedda, de mugheddu.<br />
Beni insaras ca bis su Seddoresu<br />
din d’unu pixi chi parit unu pipiu,<br />
portendi tira tira cussu pesu<br />
cuntentu in coru su ch’hat accudiu.<br />
E in domu sa mulleri est’aspettendi<br />
e fìnzas is cardigas preparendi.<br />
E un ateru ndi bis po comperai:<br />
in diad’a boli setti libbas solamenti.<br />
«È lastima, su meri, a ddu segai, -<br />
ddi nara su pisciaiu prontamenti -<br />
tanti su chi e’ setti fai binti<br />
sa metadi arrustiu, s’atru ddu frinti».<br />
22 d<br />
d
Po cussu in custa dì pozzu affi rmai<br />
chi a chini pesa tardu est’obbligau<br />
senz’e duda nisciuna a digiunai,<br />
ca su pixi in mes’ora esti spacciau.<br />
Seddoresu senz’e lissa in custa dì?<br />
dd’oli solu, bardau, mudu e pedì!<br />
23 d<br />
d
De Seddori<br />
(Su Seddoresu)<br />
Una borta un insolenti<br />
de Seddori ìa bistu unu ziu<br />
chi portàda unu molenti<br />
po ddu bendi, a su chi sciu.<br />
E ddi nada: «A logu nostu<br />
eis pensau de ’ndi portai<br />
custa borta a fìllu bostu,<br />
puit’è begnu? Po studiai?»<br />
«La tiau! si conosceis?»<br />
Naa su ziu a borta sua,<br />
già chi amigus beccius seis<br />
presentadd’a mamma tua.<br />
Assumancu bollu bì<br />
si cun issa scidi scrì.<br />
24 d<br />
d
Su Seddoresu<br />
(S’arribu a Casteddu)<br />
Si arribas a Casteddu a primu borta,<br />
is picciocus de crobi in sa stazioni<br />
t’afferranta; ti tirant’in sa porta.<br />
Cument’e can ’e cassa a su sirboni,<br />
e si lestru non sesi a ndi stuppai,<br />
in ci perdis sa conca, o su dinai.<br />
C’est murìgu de manus, de berrittas,<br />
de cascias, de valigias, e cofìnus,<br />
de guardias dazziarias, e cascittas,<br />
de bertulas, de crobis e cadinus,<br />
e prim’e podi nai: «Ndi seu foras»<br />
ti currit su sudori casi a coras.<br />
Candu creis de t’essiri sfranchiu,<br />
t’intendis a s’origa zerriai:<br />
«Po unu soddu andu deu, poltiri, ziu»<br />
E ti sighit talmenti a stontonai<br />
chi, mischinu! ti bis postu a is istrintas<br />
de tindi liberai a forza ’e spintas.<br />
Candu poi ses solu in sa zittadi<br />
ti ponis cun tristesa a calculai<br />
chi po bivi in Casteddu a facultadi<br />
nci bolit unu mundu de dinai:<br />
25 d<br />
d
de casteddu e Seddori tenis contu<br />
solu solu scedau fais su cunfrontu.<br />
In Seddori una tass’e caffelatti<br />
chi ddui nadat pofi nza unu mouenti<br />
cun d’unu mesu civraxiu postu a patti<br />
i si pagat unu soddu solamenti.<br />
E in Casteddu una ciccar ’e caffei<br />
chi piga pagu prus de unu didaui,<br />
una cosa veramenti de no crei,<br />
i si paga dus soddus, fora maui.<br />
In Casteddu de bellu c’est sa scola,<br />
ma ghi nenti ch’est bella sa musicca!...<br />
Balli prusu su sonu de sa mola<br />
chi no custu burdell ’e genti arricca.<br />
In Seddori, domu mala, peus bia,<br />
unu lettu asserr’asserru po corcai,<br />
ma c’est lissa e Aristanis, e fa buddia<br />
e basta pezz’e mesu a mi sazzai.<br />
26 d<br />
d
Senz’e alas seus!!<br />
S’Italia, alas, prestu sta circhendi,<br />
po podi, spiccia, libera, bolai;<br />
e su confi ni su, sacru, difendi,<br />
si c’è chi sonnit de ddu violai.<br />
Ma po no tenni zertas seccaturas,<br />
de ispremi succi a chi podi doli,<br />
si fi at’un giru solu in is preturas,<br />
scarraxiat’alas po annappai su soli.<br />
27 d<br />
d
Ignazio Cogotti<br />
(1868-1946)<br />
Nacque a Villacidro nel 1868 ma compì gli studi<br />
classici a Cagliari, presso il Liceo Dettori, e<br />
sempre nel capoluogo si laureò in Giurisprudenza.<br />
Nel 1903 sposò Vittorina Dore, che gli diede sei<br />
fi gl i.<br />
Divenne un avvocato conosciuto e fu sindaco del<br />
suo paese natale, dove morì nel 1946, a 78 anni.<br />
Molte delle sue poesie in dialetto cagliaritano sono<br />
ancora oggi parzialmente inedite.<br />
In s’aposentu<br />
Castit, su meri, mi’, passit derettu,<br />
fazzamiddu a su mancu po prexeri,<br />
e si olit chi ’dd’acabi ’e fai su lettu,<br />
non mi circhit, si no zerriu a sa mèri.<br />
Hat intendiu? non bollu a mi toccai,<br />
si no ’ddi nau chi bandit in galera;<br />
si est allirgu e si olit spassiai,<br />
circhit giai ci ’nd’hat genti affroddiera.<br />
Ahi, mamma mia, ’ta cosa pizziosa<br />
custu spizzulu... Mi’ chi si ’ddu nau:<br />
29 d<br />
d
non mi tocchit immoi chi portu cosa.<br />
’Dd’intendit? mi’ chi ’ndi ’ddi parit mali.<br />
Ahi, mincidissu! bit hapu segau,<br />
po curpa sua, sa tassa e su buccali...<br />
30 d<br />
d
Po is festas de Sant’Efi s<br />
(Tra piscadoris)<br />
Teneru, asculta: su chi nau deu<br />
est ch’in Casteddu c’est dinai mera,<br />
e a su famini, balla, non ci creu<br />
chi seus totus arroba de galera.<br />
Ita ti parit! custu festivali,<br />
custas culsas e fogus de altifìziu<br />
hant a costai dinai, foras mali,<br />
e si cras si schexaus, ddu feus po viziu.<br />
Ma una cosa ti nau: mancai siat bellu<br />
Sant’Efi s cun su zugu pren’e oru,<br />
cun is mustazzus fattus a pinzellu,<br />
coment’est Peldu, m’hap’a sbagliai,<br />
ma ti ddu nau, frari de su coru,<br />
coment’est Peldu, non ’nci arribat mai.<br />
31 d<br />
d
Is signoras<br />
Candu gana non c’est de traballai<br />
sa bixina si zerriat sa bixina,<br />
si bestint e si nd’andant a girai<br />
a Casteddu, a Stampaxi, a Sa Marina.<br />
Arziant a tot’is pianus de affi ttai,<br />
si fìrmant a castiai dogna vetrina,<br />
intrant in is negozius po comprai<br />
calincun’agu o calincuna trina.<br />
E poi torrant a domu. Su maridu<br />
aspettat de mes’ora po pappai,<br />
ma su fogu è studau, su prangiu è fridu...<br />
Piricu no’ndi podit prus sa vida,<br />
e bistu chi est inutili abettai,<br />
si ’ndi torrat andai a brenti sbuida.<br />
32 d<br />
d
Is signoricas<br />
Dogna signorichedda de Casteddu<br />
casi prima chi lessit de giogai,<br />
si fai comprai ’nu bellu bestireddu<br />
e pensa de si ponni a fastiggiai.<br />
E dogna santa dì de mengianeddu<br />
est posta in curridoriu po aspettai<br />
chi passit calincunu giovuneddu<br />
chi si pozat disponni a dda sposai.<br />
E calincunu passat fi nalmenti:<br />
si scrint, si chistionant arriendi,<br />
si promittinti amori eternamenti...<br />
Papà e mammà non tenint ita nai;<br />
passat un annu, dus, sempri aspettendi<br />
ma sa dì de sposai non benit mai.<br />
33 d<br />
d
Deu e Chica<br />
1.<br />
Sa domu mia è una scatul’e luminus,<br />
strinta strinta, non c’è de si girai:<br />
duas cadiras, su lettu po corcai,<br />
su banghittu e duas formas po bottinus!<br />
2.<br />
Seus coiaus de cinc’annus e, mischinus,<br />
a forza de cosiri e arressolai,<br />
una michetta no si manca mai,<br />
e feus invidia fi nzas a is bixinus.<br />
3.<br />
Chica, a dda biri, girat che unu fusu:<br />
cosit e sciaquat e prenciat in biancu<br />
e fai cumandus in Castedd’e susu.<br />
4.<br />
E sempri allirga, cun s’aggiudu miu,<br />
ponit a parti calincunu francu<br />
e giai dogn’annu fait unu pipiu!<br />
34 d<br />
d
Is piccioccus de crobi<br />
Sunt in quattru o cincu, tot’impari<br />
assoziaus po fai ’na picchettara;<br />
unu hiat bolli andaia s’or’e mari,<br />
s’atru hiat a bolli fai sa zipulara;<br />
ma in su mentris chi staint cumbinendi,<br />
eccu unu bellu prat’e culingionis,<br />
beni indorau de bagna e fumiendi,<br />
chi ponit fìnit a tott’is chistionis.<br />
Is piccioccus ddu ’ngiriant, e dognunu<br />
preparat tres arrialis po pagai,<br />
poi si sezzint e pappant in comunu.<br />
Ma unu, mischinu, ha perdiu sa bursitta,<br />
e tristu chi non podit picchettai,<br />
castiat su prattu e lingi sa frochitta.<br />
35 d<br />
d
Su columbu<br />
Oh, bongiornu, bongiornu, ziu Franciscu<br />
fi nalmenti si biu innoi in Casteddu;<br />
ma osservu chi portais unu scarteddu<br />
cun d’una pudda e unu caboniscu.<br />
Po Dottor Leu? Ziu miu già aturais friscu,<br />
si si difendit cussu abogareddu;<br />
seu zertu chi non narat unu fueddu<br />
segundu chini c’est a fai de Fiscu.<br />
Si m’ascurtais si donu unu cunsillu:<br />
’ddu conosceis su Primu Presidenti?<br />
non fait nudda, citei: deu seu su fìllu.<br />
Deu bivu aund’è cudda ventana aberta<br />
portaimì totu a domu occultamenti:<br />
po ziu Franciscu sa sentenzia è zerta.<br />
36 d<br />
d
Sa nott’ e Paschixedda<br />
1.<br />
Sezzius a gir’e gir’e sa forredda,<br />
cun sa famiglia inter’e su bixinu,<br />
dogna domu sa nott’e Paschixedda<br />
billat a onari de Gesus Bambinu.<br />
2.<br />
Accanta accanta, in d’una mesixedda,<br />
si bit un’ampudditta pren’e binu,<br />
e a un’altra parti, prenu de nuxedda<br />
si bit de attesu unu grandu cadinu.<br />
3.<br />
E mentris si consumit in su fogu,<br />
tenendi a pagu a pagu, una cozzina,<br />
chi tot’e fumu hat prenu giai su logu.<br />
4.<br />
Gioghendi acavaliri, totus cuddos<br />
Hant sbuidau cadinu e carafi na<br />
E si’ nci bessint a sa miss’e puddas.<br />
5.<br />
Solu solu, serrau in s’aposentu,<br />
deu contu is oras chi non passant mai,<br />
e m’intendu in su coru unu scuntentu,<br />
una ristesa chi non pozzu nai.<br />
37 d<br />
d
6.<br />
Intantu curgiu cun su pensamentu<br />
A cuddas dis chi prus no hant a torrai,<br />
e’ndi disigiu un’ora, unu momentu,<br />
ma totu invano, e sugu a sospirai.<br />
7.<br />
Suspiru sempri; e mentris chi nottesta<br />
Dogn’omini, siat poburu o signori,<br />
gosat allirgu custa bella festa,<br />
8.<br />
Deu solu mi biu privu de allirghia<br />
e prangiu e m’arregodu cun dolori<br />
ch’oi unu mesi est morta mamma mia…<br />
38 d<br />
d
Unu fastiggiu<br />
1.<br />
Passa e arrepassa in d’unu propriu logu,<br />
Mischinu, deu non mi canzamu mai,<br />
E cun sa facci arrubia che su fogu,<br />
Castiamu a susu senza mi fi rmai.<br />
2.<br />
Issa, intanti, cumprendiu hiat giai su giogu,<br />
E sezzia in curridoriu a ricamai,<br />
Mi gastiara, maligna, a suttiogu<br />
E mi lassà sighiri a passillai.<br />
3.<br />
Ma candu, fi nalmente, a unu lantioni<br />
M’accozzu, e facc’è tontu, in su momentu<br />
De ddi scriri ddi fazzu s’azioni,<br />
4.<br />
Issa ’nci fuliat agu e canavacci,<br />
Si n’di pesat a lestru che su bentu,<br />
E mi ’nci serra sa ventana in facci.<br />
39 d<br />
d
Francesco Lai<br />
(XIX-XX secolo)<br />
Contemporaneo del celebre Pietro Caria di<br />
Macomer, era originario di Laconi e visse tra il<br />
1800 e il 1900.<br />
Lai Francesco di Laconi<br />
a Pietro Caria<br />
(ottava lira)<br />
Su tou saludu infustu<br />
In s’umore chi colat in Parnasu,<br />
Rezzid’hapo cun gustu,<br />
E in s’internu meu hat fattu pasu.<br />
De Lai amigu giustu<br />
Rezzi affettuosissimu unu basu;<br />
Sa muzzere tambene<br />
Saluda cun su meu amadu bene.<br />
Scusa sa poesia<br />
Naschid’in testa fragile che ou.<br />
Est sa tristura mia<br />
Chi chircat su consol’in sinu tou;<br />
Tue Pedru Caria<br />
Cumpatimi s’iscrio dae nou<br />
41 d<br />
d
Prite, cando t’iscrio<br />
Mi paret su dolore chi l’isvio.<br />
Ah! Cheria isfogare<br />
S’ira, su fele, chi possedo in pettu!!<br />
M’obbligat a cagliare<br />
Cudd’isposa chi tenzo in s’intellettu.<br />
Non potto frastimare<br />
Custu mundu d’infamias infettu,<br />
Mundu pares gentile,<br />
Ma ses infame, traitor e vile.<br />
Sos tuos abitantes<br />
Dotatos de sos benes de fortuna;<br />
Sunu totu birbantes,<br />
Faccias de fune a la narrer in d’una.<br />
Mi sunt nauseantes,<br />
Amo solu su fi z’e s’isfortuna.<br />
Amo sa poveresa,<br />
Ma sa ricchesa no, cuss’est vilesa!<br />
Pedru tenedi contu,<br />
Deo t’istringo sa manu attettuosu,<br />
Cumanda ca so prontu<br />
A ti servire semper amorosu,<br />
Narami puru tontu,<br />
Ciarlatanu, seccant’e noiosu;<br />
Deo però non cesso<br />
De ti seccare, custu lu cunfesso.<br />
42 d<br />
d
Saludami de coro<br />
A sa cumpanza tua comar’Antonia<br />
A s’idolu ch’adoro:<br />
Ater’ tant’a sa mama dimonia.<br />
Ahi! Cantu m’addoloro<br />
Cuando pens’a sa turr’ ’e Babilonia<br />
Però, si cheret Deu<br />
Calchidas tue puru Falchi meu.<br />
43 d<br />
d
Pietro Mura<br />
(1901-1966)<br />
Nacque a Isili nel 1901, ma nel 1924 si trasferì<br />
a Nuoro, dove trascorse tutto il resto della vita.<br />
Ramaio di professione, la sua istruzione scolastica<br />
si fermò alla quarta elementare; tuttavia la<br />
passione per le lettere lo stimolò a farsi un’ottima<br />
cultura umanista da autodidatta.<br />
Poeta di alta liricità, certamente considerato una<br />
delle fi gure più rappresentative della poesia sarda<br />
del 1900, si impose per il suo stile originale,<br />
incisivo e moderno. Fu scoperto dal Premio Città<br />
di Ozieri, dove ottenne conclamate affermazioni<br />
e fu chiamato a far parte della giuria. Partecipò<br />
alle più prestigiose competizioni poetiche<br />
della <strong>Sardegna</strong>, ottenendo grandi e meritati<br />
riconoscimenti.<br />
Morì a Nuoro nel 1966.<br />
Su desertu sardu<br />
Non bides che pedraios<br />
e rubos e pedraios<br />
e suergios e chercos e pedraios<br />
e prunischeddas ruos e pedraios.<br />
Nudd’atera cultura<br />
45 d<br />
d
si no est calchi tula<br />
de trigu isfi oridu<br />
nande a sos bentos:<br />
cantu so sididu!<br />
Una oghe pizinna<br />
cantat in mesu a tanta solidade<br />
cun trista melodia:<br />
paret s’eco luntana<br />
d’unu dolore chi no tenet fi ne.<br />
Li rispondet in s’adde<br />
un accoradu piantu d’anzoneddu,<br />
paret pedinde perdonu a su mundu<br />
pro esser nadu.<br />
46 d<br />
d
A sa Barbagia pro sos fi zos<br />
mortos de s’odiu<br />
Tristas chei sa notte,<br />
sas umbras de sos fi zos de Barbagia<br />
brusiaos de s’odiu,<br />
si pesana, e s’ispricana sa pena<br />
in sa luchente cara de sa luna,<br />
chircande sos sorrisos isvanìos.<br />
Fizos d’unu desertu irmenticau,<br />
arau forzis solu de sa morte,<br />
naschìos d’una sorte fatt’e preda;<br />
isettana chi benzat su lentore<br />
a lis labare sas pragas apertas.<br />
Boches de solidade<br />
su murmuttu tramandan<br />
de edade in edade<br />
ma su tempus est surdu.<br />
Pesatinde Barbagia,<br />
e dae su dolore<br />
de fogu, tinde frabica un’ispada,<br />
chei su coro ’e su sole buddìa,<br />
e brùsia senza pena sa radichin’e su martiriu tuo.<br />
47 d<br />
d
In su muru ’e s’odiu<br />
aperibi una janna<br />
chi siat de artura tantu manna<br />
cant’est artu su sole a mesudie;<br />
chi siat de largura tantu larga<br />
cant’est largu su coro ’e sa natura:<br />
pro chi colet ridende su beranu<br />
chin tottu sos profumos c’hat in sinu;<br />
pro chi colet cantande s’arveschìa<br />
chin tottu sos lentores de manzanu;<br />
pro chi sinde cunfortet su desertu<br />
e ti torret sos fi zos fattos frores.<br />
48 d<br />
d
Sos chimbe orfaneddos<br />
Cherimos un arbor’e pache<br />
e un arbor’e sole caente;<br />
noll’imbias un arbor’e luna?<br />
Naran jocande sos chimbe orfaneddos<br />
chin candidas boche de nibe,<br />
sos chimbe orfaneddos jocande.<br />
Cherimos un arbor’e luche<br />
beranile, besti’e lentore,<br />
chin chentu puzzones nidande.<br />
Naran jocande sos chimbe orfaneddos<br />
chin candida boche de nibe,<br />
sos chimbe orfaneddos jocande.<br />
O puru una macchin’e sole<br />
chi vraichet mizas d’isteddos<br />
pro los dare a sa notte nighedda<br />
cand’aperin sa janna sos tronos.<br />
Naran jocande sos chimbe orfaneddos<br />
chin candida boche de nibe,<br />
sos chimbe orfaneddos jocande.<br />
Dego cherjo sa pach’e su pane;<br />
dego cherjo s’amor’e su bentu;<br />
49 d<br />
d
dego cherjo una tanca frorìa;<br />
dego chentu ghitarras sonande;<br />
dego cherjo una lampana d’oro.<br />
Naran jocande sos chimbe orfaneddos<br />
chin candida boche de nibe,<br />
sos chimbe orfaneddos jocande.<br />
50 d<br />
d
L’hana mortu cantande<br />
L’hana mortu cantande<br />
chin sa cantone in bucca.<br />
E mil’han accattau<br />
in s’andala predosa ocros a chelu<br />
chin su fror’e sa morte<br />
ispart’in fronte.<br />
Fit solu chin su frittu<br />
e chin sa malasorte;<br />
chin su bentu mossendeli sos pilos<br />
e in artu sa luna, pompiande.<br />
Non l’hat cubau nemmancu su dolu.<br />
Sos mortores fughios<br />
che umbra mala,<br />
los hat bidos su ribu.<br />
E sos seros de luna<br />
cando dormin sas predas<br />
si sedet a contare in segretesa<br />
a isteddos e nues<br />
comente l’hana mortu.<br />
Est ruttu chen’ischire d’haer viviu;<br />
chen’ischire de morrere;<br />
l’hana mortu cantande<br />
chin sa cantone in bucca.<br />
51 d<br />
d
Fippo operaiu ’e luche soliana<br />
E commo Deus de chelu<br />
a chie canto<br />
cust’urtima cantone cana?<br />
A bentanas apertas<br />
a su tempus nobu promissu<br />
a Sardigna<br />
barandilla de mares e de chelos?<br />
Su bentu ghettat boches.<br />
Commo m’ammento:<br />
unu frore ruiu<br />
una melagranada aperta<br />
una tempesta ’e luche<br />
cussa lapia ’e ramene luchente!<br />
Fippo operaiu ’e luche soliana<br />
commo so’ oscuru artisanu de versos<br />
currende un’odissea ’e rimas nobas<br />
chi mi torret su sonu ’e sas lapias<br />
ramenosas campanas<br />
brundas timballas e concas<br />
e sartaghines grecanas.<br />
Cada corfu ’e marteddu<br />
allughia unu sole<br />
e su drinnire<br />
de una musica ’e framas<br />
m’ingravidabat su coro<br />
e mi prenabat sos ocros<br />
d’unu mare ’e isteddos.<br />
52 d<br />
d
Frailarju ’e cantones friscas<br />
camino a tempus de luche<br />
pudande sos mezus frores<br />
in custa paca die chi m’abbarrat<br />
prontu a intrare<br />
in su nurache ’e s’umbra.<br />
Gai forzis su sole<br />
in custa die de chelu<br />
est benniu a cojubare<br />
frores de neulache<br />
chin fruttos de melalidone.<br />
53 d<br />
d
Vivimus de pane Signore<br />
Custas sun oras de lacrimas.<br />
Offèrinos mannucros de tridicu.<br />
Dànnos sustentamentu!<br />
Dànnos s’abba Signore,<br />
torranos sa pasca ’e frores<br />
e milli muntagnas e montes<br />
de nues d’abba chin bentu.<br />
Custas sun oras de prantu.<br />
Su sole es fachendenos gherra.<br />
Locu ’e mortos<br />
dommo de sardos assidaos<br />
bi creschet unu campu e’ soliacre.<br />
In sos campos de s’abba<br />
creschen frores e erbas<br />
e s’arbore de sa bida.<br />
Chie andat tessende luche<br />
e corbulas d’erba cana<br />
ube creschen sos arbores<br />
chi fachen progher sos chelos?<br />
Chin ossos carchinaos de morte<br />
semeno un ispantu ’e nues friscas<br />
54 d<br />
d
supra nibe assoliau:<br />
de frores d’abba si bestin sas nues.<br />
Ballen sos mamuthones<br />
su ballu de sos armentos<br />
si muden sos tempos tristos<br />
in frumenes assentaos<br />
e su frade ’e cad’abba crara<br />
siat bennidore d’erba.<br />
Su sole est in pampas de gherra.<br />
Custas sun lacrimas zustas.<br />
Est in pampas su sole.<br />
Su sole est in pampas de gherra.<br />
Falau es su Signore<br />
in sos campos de sa morte.<br />
Si sunu siccaos sos frores<br />
chie dat bida a sas erbas?<br />
Dànnos s’abba Signore.<br />
Signore ’e su pane bramau<br />
rende s’abba a su pane sidiu<br />
Signore ’e su sole appampau<br />
rende s’abba a su pane sudàu.<br />
Vivimus de pane Signore<br />
dalli bida chin s’abba ’e s’amore.<br />
55 d<br />
d
S’armentu es morinde, Signore<br />
dalli s’abba s’amore ’e su bentu.<br />
Si su semene non morit morit<br />
pro tottu sa bida,<br />
ma si su tridicu morit<br />
s’abbìbat in campos d’ispica.<br />
E tue abba, luche e sole<br />
Non ses sa forza ispicante?<br />
Dannos s’abba Signore.<br />
Nues da preda in su chelu<br />
fi lana bentu e siccagna<br />
e frunzas da agonia.<br />
Nues de preda in su chelu<br />
iscurtan de su desertu<br />
su cantu asseliau<br />
ch’intonat su cuccummiau.<br />
56 d<br />
d
Prena sa notte ’e crarore<br />
Notte, sant’Antoni meu<br />
mi biza. Focos nurachicos<br />
de chiniperu e chercos<br />
d’eliches e de sarmentos<br />
s’iscuru ispantan de ruiu.<br />
Massaios e pastores<br />
bardaneris<br />
in cust’ora caente<br />
de sardu iannarju d’istiu<br />
gosos de framas ti pesan.<br />
Frores sas caras alluttas<br />
sutta sa notte isteddada<br />
senza crarore de luna<br />
Prena sa nott’e crarore<br />
de focos nuscantes d’erbas<br />
e de boches campanileras.<br />
Sant’Antoni meu notturnu<br />
tu’ischis, tepidu Santu<br />
sas marranias chi binchet<br />
custu predosu cantu<br />
de su bomborimbò.<br />
A tibi Santu ’e su focu<br />
offertu e sacrifi cau<br />
a tibi Sardigna affi do<br />
a granu e a ispica:<br />
su sidiu si bibat s’abba<br />
su sichizone sa morte.<br />
57 d<br />
d
Iscramenta Murguriò<br />
Luguriò.<br />
Unu cabaddu ’e focu!<br />
58 d<br />
d
Benvenuto Lobina<br />
(1914-1993)<br />
Nato nel 1914 a Villanovatulo, intorno al 1930<br />
fondò a Cagliari un circolo futurista diretto<br />
dall’architetto Enzo Paccagnini. Scrittore in sardo<br />
e italiano, ricevette numerosi riconoscimenti in<br />
ambito regionale, tra cui il primo posto al Premio<br />
Città di Ozieri nel 1964. La sua poesia si distingue<br />
per il linguaggio essenziale ma estremamente<br />
effi cace; gli argomenti trattati sono spesso<br />
temi sociali, voce della gente più povera. Vinse<br />
numerosi premi anche nell’ambito della narrativa.<br />
Il suo romanzo Po cantu Biddanoa, bilingue in<br />
campidanese e in italiano, fu particolarmente<br />
apprezzato in tutta l’isola. Inoltre, tradusse in<br />
sardo poeti e romanzieri ispano-americani.<br />
Morì a Sassari nel 1993 e in suo onore il comune<br />
di Villanovatulo ha istituito un premio di poesia<br />
in lingua sarda.<br />
Chini scidi<br />
Chìni sci’ chi deu puru<br />
una dì no happ’a andai<br />
a sa festa chi m’hant’impromittu.<br />
59 d<br />
d
Callincun’had’ abenn’a chizzi: «Scida»<br />
(callincunu chi pru’ no happu biu<br />
diora meda a pei’ de su lettu)<br />
«scida ch’est’or’ ’e movi: funti pròntusu<br />
is cuaddus asutt’ ’e sa ventana.»<br />
E cantu gent’happ’ a biri<br />
annend’a festa cun nosu.<br />
Oh, benéi, enéi. Genti enéi<br />
a i custa festa chi s’hant’impromittu<br />
babbu’, nonnus, antigu’ nostu’, festa<br />
manna, penzad’ ’iora, disigiada,<br />
e bia mai.<br />
I sind’arregodàisi,<br />
genti disisperada, cantu’ bòrtasa<br />
a anant’ ’e unu fi li’, ’e unu fradi,<br />
a anant’ ’e unu babbu mort’ ’e balla,<br />
i sind’arregodais cantu’ bòrtas<br />
cun su cor’affriggì’ eus penzau<br />
chi no iaus a biri pru’ festa?<br />
I sind’arregodais su corrìnu<br />
di àccasa scardacillàdasa,<br />
e i domu’ nostas prena’ de pezza<br />
(de pezz’ ’e bassa macelleria)<br />
e mamma nosta piangendu<br />
e babbu nostu citìu<br />
e nosu chi timiàus<br />
su chi babbu fua’ penzendu?<br />
60 d<br />
d
Oh, cantu nd’eis portau<br />
feminas, pan’a presoni,<br />
cun su manteddu ’n is ògus<br />
nieddu che i su coru.<br />
Cant’ei’ disigiau custa festa,<br />
marradori’ mortu’ de fàmini,<br />
in terra de trigu siccau<br />
innant’ ’i essi cumpriu;<br />
pastori’ mortu’ de frius,<br />
cun sa facci segad’ ’e sa straccìa,<br />
annendu, annendu, senz’e mancu sciri<br />
ainnui.<br />
E cand’hasi penzau ma’ a festa,<br />
tui, bandidu, fradi miu? Candu<br />
t’hanti sighìu coment’ una fera?<br />
Candu t’has’agatau, senz’ ’e nimmancu<br />
sciri comenti, i manu’ bruttas? Candu<br />
ha’ disigià’ ’e bir’a mamma tua<br />
manca’ a fura? Oppuru cand’ha biu<br />
in su sonnu ca ’n manus unu piccu<br />
stringìasta ’nvec’ ’e su fosilli? O candu<br />
hasi biu ’n su sonnu ca arriri<br />
sciasta ancora, e prangi?<br />
Ma oi callincunu<br />
è zerriendu: «Andéusu, scidai,<br />
est’or’ ’e movi.»<br />
Andeu’, genti, andeus<br />
a i custa festa chi s’hant’impromittu<br />
61 d<br />
d
cuddus chi mai festa ìanta biu,<br />
Genti disisperada,<br />
senza’ ’e prangi: no nd’eus a birì<br />
pru’ de mortus a balla.<br />
Femina’, fullianci<br />
custus pannu’ nieddus, e tiàllasa<br />
boga’ ’e linu, e pani e binu, e froris,<br />
e cantai muttettu’ di amori.<br />
Andéusu,<br />
marradori’ mortu’ de fàmini,<br />
pastori’ mortu’ de frìusu,<br />
terra’ de trigu eis a biri, angiònisi,<br />
fi tellu’ gràssusu.<br />
E tui,<br />
bandidu, fradi miu, beni cun nosu<br />
tui puru, eni, fradi sciurtunau.<br />
Isciaquadì i’ manus, fullianci<br />
e càvun’e fosilli e bessidindi<br />
a sa lusg’ ’e su solli.<br />
No, no est’in su sonnu su chi bisi,<br />
beni, fradi cun nosu,<br />
arrì cun nosu, prangi<br />
cun nosu, fradi. Beni<br />
cun nosu tui puru<br />
a i custa festa chi s’hant’impromittu.<br />
62 d<br />
d
Custu mortu scuminigau<br />
Féminasa, sciaquaiddu<br />
custu mortu scuminigau.<br />
Non bollu chi ddu prangiàisi,<br />
non bollu chi dd’attitéisi.<br />
Non pregontéis innu’ è mortu,<br />
nì cand’é mortu, nì chi dd’ha’ bocìu.<br />
Non pregontéisi manch’ e chin’ei.<br />
Féminasa, sciaquaiddu.<br />
E pigaindedd’ ’e is ògusu<br />
sangun’ e terra, e serraisìddusu :<br />
chi non pozza’ torra’ a fairi<br />
nimmancu ’n fund’ ’e su ’nferru<br />
su chi ha’ biu nottesta<br />
custu mortu scuminigau.<br />
E no ddus eis inténdius,<br />
feminas, totu sa notti<br />
is canis arrulliendu?<br />
E iscuppettàdas, e bòsgisi<br />
de genti verta, de genti connota,<br />
e bestiàmini in trumbullu<br />
idegollau in is cuìllisi,<br />
e genti malla fuendu,<br />
e carabineris cichendu,<br />
i ofruneddus prangendu,<br />
63 d<br />
d
e i custu mortu scuminigau<br />
scudendusì facci a terra<br />
cun d’una balla ’n su coru?<br />
Féminasa, sciaquaiddu.<br />
E no s’essi torrà’ a biri<br />
in pranus e in fórestas<br />
ingenugadas prangendu<br />
cun sa giustizi’ accanta,<br />
anant’ ’e unu mortu che i custu.<br />
No s’essi torrà’ a biri<br />
nottis intreas preghendu<br />
cun is ogus a un’obìllu<br />
accantu ddui vudi e no ddu esti,<br />
unu fosill’appiccau.<br />
Féminasa sciaquaiddu<br />
custu mortu chi no si pédidi<br />
nì prédisi, nì arrosàriusu.<br />
Custu mortu chi pédid’ a Déusu<br />
di essi s’ùrtimu mort’ ’e balla.<br />
64 d<br />
d
Poita, zia Peppa?<br />
Poita, zia’ Peppa? Camminendu<br />
totu sa notti, bi’, seu torrau;<br />
totu coment’e prim’happ’agatau,<br />
pari’ chi totu m’éssidi spettendu.<br />
Coment’e prima a s’or’ ’e mericeddu<br />
è bird’e grogu totu su Stupara,<br />
e fùmia’ su trenu chi s’incrara’<br />
de ’ucch’ ’e galleri’ ’e Su Casteddu.<br />
S’arrìu curri’ sémpir’a su mari<br />
e i’ mòntisi ddu làssanta passai,<br />
coment’ prima sìghint’a cantai<br />
is pillonis a chizzi totu ’mpari.<br />
Però passend’anant’ ’e campusantu<br />
e bir’ in terra frisca cussa ’rusgi<br />
mi pari’ chi s’iscòrighi’ sa lusgi<br />
e non ci sìad’àturu che prantu.<br />
E in cosgin’a ingiri’ ’e sa mesa<br />
non cumpari’ sinnalli ’i alligria:<br />
sa cadir’arta, sa cadir’ ’e zia,<br />
è bùida, e nisciunu ’ndidda pesa’.<br />
O zia Peppa, zia Peppa bella,<br />
chi’ m’affi tta’ su pani? «Fillu miu...»<br />
65 d<br />
d
chi’ mi na’ prusu? E candu seu omrìu<br />
chini mi ’ndidda studa’sa candella?<br />
Chi’ m’had’a ispetta’ in s’ecch’ ’e s’ortu<br />
cand’un’àtara ’ort’happ’a torrai?<br />
Innui prus’approd’happ’a cicai<br />
si custu mari mi’ e senz’ ’e portu?<br />
Comenti in is istorias chi contàda<br />
aiàia i’ a boll’ancora crei.<br />
Mancà’essi’ benìu pei pei<br />
un’àngiull’a mi nai ca ses torràda.<br />
66 d<br />
d
Ohi, custa osgi<br />
Ohi, custa osgi chi di aillàgtru<br />
i mi zérria’ trista, a so sighìa.<br />
No é sa osgi<br />
de i’ méndullasa ’n frori accanta’ ’i òmu<br />
e nimmanchu ’e s’arrurndilli chi torra’<br />
donni annu a asuttu ‘e crobetura.<br />
No é sa osgi custa<br />
de s’arrìu chi gioga’ cun su solli.<br />
Terra,<br />
disisperada terra,<br />
non prus cun i sa osg’ ’e s’arregodu<br />
de is annus pru’ bellus,<br />
oi mi zérrias,<br />
ma cun àtara osgi,<br />
cun bosgi trista, siddàda ’e su prantu,<br />
cun bosgi chi oi sceti òmini intendu.<br />
Mi zérrias,<br />
terra, cun i sa osgi serregada,<br />
so osg’ ’e s’aradori verenau<br />
chi ara’ cun dua bàccasa stasias;<br />
sa osgi ’e su pastori cun sa cara<br />
segàda ’e sa straccìa<br />
in is pranus tuus fridus;<br />
67 d<br />
d
cun t sa osgi<br />
de feminas tribulliàdast<br />
totu sa vida estìa’ de nieddu;<br />
cun sa osgi ’e su trenu<br />
chi sìghid’ a ancora a ndi pigai<br />
sa mellu’ gioventudi.<br />
E cun su prantu,<br />
cun su prantu mi zerria’<br />
de pioppus arrutus<br />
arresginis a solli, sconzollaus,<br />
cun i’ folla’ bianca, frima’, fridas<br />
che una car’ ’e mortu.<br />
Mi zérrias: i aìntur’ ’e su coru<br />
m’intend’antigus cropu’ de segùri,<br />
is cropu’ de seguri furistera<br />
in i’ forestas tua’ devastadas.<br />
Terra, su entu<br />
mindi etti’ s’annìgrid’ ’e cuaddus<br />
carriau’, mischinu’, de craboni,<br />
carriau, mischinu’, di egrùngia,<br />
cauddus curridoris chi banderas<br />
pigànta ’n dònnia festa.<br />
Terra, t’intendu,<br />
o fragellàda terra.<br />
Ma osgi no mi éssi<br />
po t’arrespundi,<br />
68 d<br />
d
nì passu pozzu movi po torrai.<br />
E i mi feri che punt’ ’i orteddu<br />
sa osgi tua chi di aillàguru<br />
i mi zérria’ trista, a sa sighìa.<br />
69 d<br />
d
Faustino Onnis<br />
(1925-2001)<br />
Nacque nel 1925 a San Gavino Monreale, ma<br />
visse soprattutto a Cagliari e a Selargius, dove si<br />
interessò di cultura e letteratura sarda.<br />
Le sue poesie, scritte in campidanese della<br />
Marmilla, esprimono una grande vivacità,<br />
modernità e un intenso lirismo.<br />
Partecipò spesso al Premio Città di Ozieri<br />
conseguendo importanti successi, tra cui il<br />
secondo premio nel 1963, la menzione d’onore<br />
nel 1964, di nuovo il secondo premio nel 1965,<br />
la segnalazione nel 1966 e la menzione d’onore<br />
nel 1967.<br />
71 d<br />
d
In ogus de Issa<br />
Duas braxias tenèndu; duas sebèxias,<br />
nieddas cumenti ’e un bisu ’e cogas;<br />
duas pampas chi fainti incàragùa,<br />
che sa luna in d’ua notti ’e xrigumarras;<br />
duas leppas chi trappassanta su croxu,<br />
fadèndu impriuzzài in s’axìu e s’abettu;<br />
funti is ogus de Issa.<br />
A mei m’anti ammàiau custas candèbas,<br />
Andu a sa luxi nsòru, èrridu casi.<br />
Trabbàllu che unu scràu e nò biu s’ora,<br />
in tottu sa santa dì,<br />
chi su sobi si cuidi e su merì<br />
tòrridi, cun sa castiàda sua de ammaiadòra.<br />
72 d<br />
d
Tottu passada!<br />
Is acquas in s’arrìu,<br />
is nuis in celu,<br />
su ’entu, asùba ’e tottu.<br />
Su benàu froriu,<br />
s’istàdi grassa e prena,<br />
s’attòngiu; cun i’ nottis de lugòri.<br />
Tottu passada!<br />
S’affròddiu e sa bellésa,<br />
sa scialla, s’arrìsu cun su giogu,<br />
su prantu, su disprexéi<br />
e tottu cantu paridi, a s’omi,<br />
chi nò passi’ mai.<br />
Passa’ sa vida<br />
Sempri pren’ ’e axìus e passanta,<br />
cun s’edàdi chi fùidi surrungiàda,<br />
i’ bisus bellus mius.<br />
Ma sa stima po tui prenda stimàda,<br />
forzis, nò passa’ mai.<br />
73 d<br />
d
Cras<br />
Cras, o fi llus, eis a torrài gratzias.<br />
Cras;<br />
candu sa terra nostra benedìtta<br />
de ì lambrigas e su sudòri nostu,<br />
- de i lambrigas e su sudòri<br />
de ghì primu de nos ha crettiu,<br />
sunfrìu, penàu, prantu po su bellòri<br />
arèsti de custu puinu de pedra sanguingia<br />
chi sa tentu bivèndu che murvòins<br />
me’ i’ medàus spànaus, spedrius<br />
n coddus e canàbi de monti,<br />
n gutturu’ di arrìu, n cuccurus e mitzas,<br />
e abì sa terra fi a prus pagu susùnca<br />
po podi campài e bivi ’n s’abètu<br />
chi arrennescèssidi su bisu de is antìgus<br />
chi ianta postu su fromèntu<br />
po sa cotta chi nos oi seus nforrèndu<br />
po fi llus e nebòdi’ nostus-adài mudàu facci,<br />
eis a torrai gratzias.<br />
Cras;<br />
candu sa Sardinia nosta<br />
adèssi torràd’ a nasci ad èssi,<br />
a differènzia de immòi, mamma po tottus,<br />
e che angioins de latti tottus ant’a podi<br />
sui a is tittas de issa<br />
e non ci ant essi fi llastu’ fastimàus,<br />
e non ci ad essi prus chi cròccada<br />
74 d<br />
d
nsu mbragu a stoia ’e spadua<br />
e chi cròccada a lettu n su callènti<br />
de ua domu diciòsa,<br />
e non ci ad’èssi chi papada e istrusciada<br />
candu atrus ant’èssi a mesu brenti<br />
e atrus ancòra morrènd’a fi ningòins<br />
de su fam’e ierru,<br />
eis a torrài ierru,<br />
Cras;<br />
candu no eus a prangi prus, cumènti fadèus oi,<br />
i fradi’ nostu’ pru’ bellus<br />
spedrìus n tottu su mundu<br />
cumènt’e cains arròppaus,<br />
- pedrullàris andend’e logu n logu<br />
po un pitzicòrru ’e pain -<br />
a ingugiài scusròxius po is atrus;<br />
nè i sorris nosta’ bonas<br />
antèssi prus allènsa murrungiàdas<br />
in domu ’e meris susùncas,<br />
ne trustullud’ e iogu<br />
de genti millindràda e tòttu vizius.<br />
Ma faiènas che abis e che abis tottu a ua scussùra,<br />
s’ant’a setzi a is trabaxius de ferru<br />
chi seus approntèndu po issas<br />
po chi trabballinti e bivanta,<br />
no prus srebidòras, ma meris<br />
de issas e tottu n logu nostu,<br />
eis a torrài gratzias.<br />
Cras;<br />
candu, tottus, mannus e pittìus<br />
75 d<br />
d
s’ant’accattai ca i’ malis no si sananta<br />
cun mangiùcus di erba proffettòsa<br />
ammesturàda a farra de corru abrabàu,<br />
ne a bre o a chistions tontas,<br />
ma cun arrimèdius chi giuinti,<br />
eis a torrai gratzias.<br />
Cras;<br />
candu no prus avèsu a su chi Deus faidi,<br />
su sardu nòu cun gana e cu sentìdu<br />
ad a fai scendiài sa terra nosta<br />
de su ghi srepi po bivi,<br />
e nci ad èssi abbundànzia e beinstài<br />
e tottus ant èssi biatzus senz’e meris,<br />
eis a torrài gratzias, e s’eis a benedixi.<br />
Is affressadòris insàras<br />
no ant’a cantài prus su fami,<br />
s’abbisòngiu, sa tristùra e su disispèru<br />
de sa terra nosta, ne su prantu po i’ tirria’ grais,<br />
ne is arrevesas istruntzas chi scadrancibanta i<br />
[baccas.<br />
Ma ant’a cantài su spantu<br />
arrenèsciu po gana de i’ sardus tostorrudus<br />
chi anti crettiu e tentu fi di in sa bundàdi,<br />
sa passienzia, sa valentìa de is traballàntis<br />
e su passàu ad a parri ua notti de cogus sudrus.<br />
E ad-èssi barrillòca e prexu omnia dì<br />
po festa’ bellas n paxi.<br />
76 d<br />
d
Intendu ancora<br />
Su tempus passada; de prata<br />
is cuccas omnia dì sì pìntanta, ma eu<br />
intèndu ’ncòra su fragu<br />
de is pius tuus.<br />
Su sabòri de i’ lavras,<br />
su prexèi de i’ basidus<br />
chi mi ’onàsta ammaiàda ’e sa stima.<br />
Intendu ’ncòra su disìgiu de tui!<br />
su disìgiu de su siun tuu<br />
po arrimài sa conca fadiàda<br />
a passiài e bisài.<br />
Intèndu ’ncòra su sbelliu po tui<br />
chi nò mi lassada e intèndu,<br />
intèndu ca ti stimu<br />
e ca t’happ’a stimài sempiri.<br />
coru miu!<br />
77 d<br />
d
A i’ mammas brabaraxinas<br />
Passientzia o mammas;<br />
po cantu bos eis pattìu<br />
’n dabòris de coru;<br />
po cantu ndeis prantu<br />
de arrevèsas e tirrias<br />
chi s’hanti lassau ’n luttu.<br />
Passientzia!<br />
Su mali ha fattu nìu ’nsa terra nosta<br />
I ha criàu, ha fruccìu e smurrabàu<br />
si tragada e appettìgada<br />
’n tottu is carrèras nostas,<br />
sa stima chi bos eis penàu.<br />
E nò tenidi ’n contu<br />
ca nò funti homis fattus<br />
is fi llus scicutàus e spoiàus<br />
senz’e piiu ’n braba ancòra.<br />
Passientzia,<br />
po is andàdas chi fadèis a gimitòriu<br />
a potài atrus frois<br />
a is chi funti tudàus:<br />
po is andàdas chi fadèis a presòni<br />
a potài pani impastàu<br />
cun lambrigas e disprexèi.<br />
Passientzia!<br />
Ad a beni sa di,<br />
si bos scieis stimai<br />
e sa stima imparàis a fi llus bostus,<br />
78 d<br />
d
chi is homis hant’a pentzài<br />
e pustis hanta isci<br />
cantu siad’ bellu a bivi,<br />
a bivi ’n paxi,<br />
che fradis chi si stimanta.<br />
Ma pa immòu, passientzia!<br />
Passientzia o mammas!<br />
79 d<br />
d
Antonio Pisu<br />
(XX secolo)<br />
Di Barumini, si è sempre interessato di poesia<br />
sarda componendo buone poesie tradizionali e<br />
meritando la segnalazione al decimo Premio Città<br />
di Ozieri, nel 1965.<br />
S’obreschida<br />
Pro su biancu razu ’e prima lughe,<br />
est confusa s’aera in d’ogni istella.<br />
Lentamente s’oscuru plus si giughe’,<br />
prite s’idet bianca e tantu bella<br />
cudda lughe isettada e non sa luna.<br />
Rosu faghet falare ’e sas piantas,<br />
su caldu sole, prite rosa bruna<br />
profumat e dà briu a ’sposas tantas.<br />
A friscu menzanile ’ogni puzone,<br />
sighit notu in su cantu, e triste insettu<br />
chilcat c’hat fame e su coloru hat proa<br />
istrisciende, dà a s’omine resone,<br />
prite s’oju a lughe ’idet perfettu,<br />
bene o male cominzat vida noa.<br />
81 d<br />
d
Zaccaria Tuveri<br />
(XX secolo)<br />
Di Tuili, ha scritto racconti e romanzi in lingua<br />
sarda, oltre a poesie, collaborando periodicamente<br />
a riviste e a giornali fra cui La Nuova <strong>Sardegna</strong>.<br />
Ha ottenuto la segnalazione alla nona edizione del<br />
Premio Città di Ozieri, nel 1964.<br />
S’innamorau<br />
Cant’ortas, o speranza<br />
de su sentidu miu,<br />
suspiru ca non biu<br />
is bellus ogus tusu!<br />
Bessiu una dì su soli<br />
apposta po ti biri,<br />
s’è deppiu partiri<br />
ca lusciasta prusu.<br />
Una mirada sola<br />
donamì, si nci passas<br />
ma de passai lassas<br />
ca bivis inserrada;<br />
po ti biri, assumancu,<br />
giru de susu a basciu...<br />
83 d<br />
d
ma che mela in cadasciu<br />
ti tent’allogada.<br />
Aici, mentras isperu,<br />
po non mi bolli timu;<br />
poita troppu ti stimu<br />
pass’is oras in pena:<br />
non teninti is amantis,<br />
in mesu de s’amori,<br />
prus acerbu dolori,<br />
prus pesanti cadena.<br />
Ses po mei cunfortu,<br />
speranza e allegria,<br />
ses de sa vida mia<br />
respiru e nobilesa.<br />
Passu is oras penzendu<br />
comenti podi fai,<br />
ca po ti domandai<br />
non tengu sa prontesa.<br />
O bentu, si t’incontras<br />
cun s’oggettu chi adoru,<br />
naraddi, «a mei arricci!»<br />
e tui, arriu chi curris,<br />
naraddi ca ses plantu,<br />
chi su dolori tantu<br />
cresci t’hat fatt’aici.<br />
Naraddi ca in su sonnu<br />
84 d<br />
d
nottesta dd’happu bia,<br />
sezzia accant’mia<br />
tott’alligra e presciada:<br />
e mentras ddi naramu<br />
«ti stimu e t’adoru»,<br />
mostrau m’hat su coru,<br />
e luegu s’è bolàda.<br />
Oh, pozzessi, assumancu,<br />
si perdu cust’amori,<br />
scaresci su dolori<br />
chi m’had’ammacchiau!<br />
Ma candu non ci pensu,<br />
prus accantadda biu,<br />
est’in su coru miu<br />
cus t’amori, fi ssau.<br />
85 d<br />
d
Ignazio Lecca<br />
(1945)<br />
Nato a Villacidro nel 1945, si è imposto come<br />
poeta soprattutto per il coraggio nella scelta dei<br />
temi trattati: la tragicità della vita con le sue<br />
sofferenze e i suoi drammi, passando attraverso il<br />
sangue, la cattiveria degli uomini, fi no alla morte.<br />
Ha vinto diversi premi e ottenuto numerosi<br />
riconoscimenti.<br />
Nel 1999 ha pubblicato il conosciuto romanzo dal<br />
titolo Sciuliai umbras.<br />
Poita custa stasoni<br />
Poita custa stasoni de luxi arrabiada<br />
chi colat de is murus o intreamesu<br />
a is comas spizzadas de su gesminu?<br />
S’umbra de unu mundu strangiu s’accostat torra<br />
zerriendu is giovinus a una attrazioni macca<br />
e una accordonada de bideas frassas<br />
ddus alliongiat a custu murinadroxu tristu<br />
di eterna eclissi. Is torradas de bentu<br />
non conoscit fradis. Currint a una zurpadura<br />
casi assoluta is tempus nous, si de suncuna<br />
sa piagada lebia de sa Storia s’imbruscat<br />
a una calada chena memoria i appampant<br />
87 d<br />
d
is fragadonis de librus e de bideas.<br />
A gherras noas, a aterus prantus.<br />
Verbus malus ponint arrexini in intragnas,<br />
is fridas costellazionis torrant a incarai<br />
augurius incertus. Araxi de bentuesu colat<br />
asuba de custa generazioni pronta a scaresciri<br />
chena a castiai a sa terra e a is formas suas.<br />
Non contat prus s’esperienzia de is babbus.<br />
Aundi heus sbagliau? S’oghiada sperdia<br />
de is beccius, chi hant abertu is lacanas<br />
de unu mundu nou, poita òi si negat su soli?<br />
In is cittadis unfradas de su mercau<br />
coloris scongiuntaus de is formas<br />
pesant s’umbra de is cosas che amalezus.<br />
Strombat sa Storia, fatta caramazzina di arrimai.<br />
Cali atera beridadi hat a luxiri mai?<br />
S’arrexini forti de sa democrazia non podit<br />
[morriri.<br />
De cali bentu si unfrant custas banderas<br />
nieddas chi òi spaìnant pantasimas in s’asfaltu?<br />
Non depìat cresciri in sa Storia custa generazioni?<br />
Pensamus chi donnia dì noa<br />
depìat nasciri imbriaga de soli,<br />
forti de sa fi rma virtudi<br />
de is sentidus chi hiant abertu,<br />
in aterus tempus de scurìu e de gelu,<br />
is portas asullas. Chi sa paxi<br />
si fessit aggrumada<br />
totu a ingiriu a nosu.<br />
88 d<br />
d
Testamentu<br />
Candu custu corpus grai<br />
a forza de circai hat essiri slangìu<br />
e in totu arrendiu<br />
a su silenziu de sa grandu luxi,<br />
has essiri in mei secreta mudanza.<br />
Asciutau su misteriu, torrau limpiu,<br />
m’est passau cussu sidi de tui<br />
chi movìt a circai intra is fueddus<br />
un’atera aqua chi donit diversu consolu<br />
de su marigosori di ’onnia dì.<br />
Non prus is boxis de famigliari essenza:<br />
si sfaint in d’una compatta ausenzia<br />
in d’unu fumu chi non lassat arrastu<br />
timoris, dudas. Sciancau,<br />
is manus pabassadas po su troppu frigai,<br />
che truncu sderrexinau de s’ortu<br />
e arrimau a siccai a oru de sa prazzitta<br />
scaresceimì. Hat a essiri comenti<br />
non sia mai esistiu, non si pigheis<br />
strobu ma in memoria de mei<br />
cust’ierru ghettai in sa ziminiera<br />
unu truncu siccau chi faxat braxi<br />
po chi si pozza ancora calentai<br />
e in s’umbra chi crescendu<br />
ci sciuliat un’atera giornata<br />
heus a essiri impari che sa sorti.<br />
Custa sa dispidira innanti de torrai cinixu.<br />
89 d<br />
d
In su merì chi stiddiat òru e fogu<br />
un’araxi lebia de bentu de suncuna.<br />
Hat a tragai di attesu boxis connottas<br />
Chi torrant a preniri sa prazzitta.<br />
Si recumandu feti, corcaimì<br />
asutta de una losa tebida de terra<br />
po is arrexinis cansaus agatint reposu.<br />
Asuba prantaimì una mata<br />
chi fazzat umbra sulena<br />
E mi mantengat ’ntra is cosas<br />
Chi durant in su sentidu<br />
a stesiu de donnia trumbullu de coru.<br />
Aici custu silenziu siat s’unica boxi<br />
Chi m’hat anninniai<br />
Po su tempus de s’eternidadi.<br />
90 d<br />
d
Bentus<br />
Bentu lebiu chi pispisas<br />
intra is brazzus de is palmizius<br />
ita circas in custu desertu,<br />
in cust’unicu paesaggiu<br />
chi non tentat de fueddai?<br />
S’alluint is brotas de is mendularius<br />
a fuiri chissai a cali sorti<br />
a cancellai s’umbra niedda<br />
chi marcat un’assenza,<br />
una manera di essiri.<br />
Oi si spacciat su spantu<br />
de su beranu nou<br />
chi penetrat smarriu intr’ ’e nosu<br />
e movit boxis di attesu.<br />
Fittiana e lada foras de is nius<br />
crescit una bidea de libertadi,<br />
de bolidus chi spibirant<br />
cinciddas de luxi.<br />
In sa lolla de domu,<br />
aundi pannus biancus<br />
gherrigiant che banderas,<br />
una araxi fi ni acciupat<br />
su prantu de is pipius<br />
e is trempas de is mamas<br />
scidendu de suncuna<br />
is frunzas de totu una vida.<br />
Bentu chi giogas cun d’unu froccu<br />
91 d<br />
d
’e pilus in sa fronti<br />
e mi ndi strexis su sudori,<br />
torramì limpia sa cara<br />
e lebiu custu sulidu.<br />
92 d<br />
d
Fonti bibliografi che<br />
Pietro Caria, Corrispondenze Poetiche, Antonio<br />
Cuccu, San Vito.<br />
AA.VV., Premio di Poesia sarda “Città di Ozieri”. Poesia<br />
in <strong>Sardegna</strong> 1956-1967, a cura di Antonio Sanna e<br />
Tonino Ledda, Editrice Sarda Fossataro, Cagliari,<br />
1969.<br />
AA.VV., Testi campidanesi di poesie popolareggianti,<br />
a cura di Francesco Alziator, Editrice Sarda<br />
Fossataro, Cagliari, 1969.<br />
Benvenuto Lobina, Terra disisperada terra, Jaca<br />
Book, Milano, 1974.<br />
AA.VV., Il meglio della grande poesia campidanese,<br />
a cura di Antonangelo Liori, Edizioni della Torre,<br />
Cagliari, 1991.<br />
93 d<br />
d
Indice<br />
Luigi Matta 5<br />
S’angionedda mia bella Conchemoru 5<br />
Tottu in manu mia tengu duas arrosas 10<br />
Cesare Saragat 15<br />
Amori sardu e torinesu 15<br />
Sa vigilia de Santu Lorenzu 22<br />
De Seddori 24<br />
Su Seddoresu 25<br />
Senz’e alas seus!! 27<br />
Ignazio Cogotti 29<br />
In s’aposentu 29<br />
Po is festas de Sant’Efi s 31<br />
Is signoras 32<br />
Is signoricas 33<br />
Deu e Chica 34<br />
Is piccioccus de crobi 35<br />
Su columbu 36<br />
Sa nott’e Paschixedda 37<br />
Unu fastiggiu 39<br />
Francesco Lai 41<br />
Lai Francesco di Laconi a Pietro Caria 41<br />
Pietro Mura 45<br />
Su desertu sardu 45<br />
A sa Barbagia pro sos fi zos mortos de s’odiu<br />
47<br />
Sos chimbe orfaneddos 49<br />
L’hana mortu cantande 51<br />
Fippo operaiu ’e luche soliana 52<br />
94 d<br />
d
Vivimus de pane Signore 54<br />
Prena sa notte ’e crarore 57<br />
Benvenuto Lobina 59<br />
Chini scidi 59<br />
Poita, zia Peppa? 65<br />
Ohi, custa osgi 67<br />
Faustino Onnis 71<br />
In ogus de Issa 72<br />
Tottu passada! 73<br />
Cras 74<br />
Intendu ancora 77<br />
A i’ mammas brabaraxinas 78<br />
Antonio Pisu 81<br />
S’obreschida 81<br />
Zaccaria Tuveri 83<br />
S’innamorau 83<br />
Ignazio Lecca 87<br />
Poita custa stasoni 87<br />
Testamentu 89<br />
Bentus 91<br />
95 d<br />
d
Finito di stampare nel mese di Settembre 2008<br />
per conto di:<br />
EDITRICE ARCHIVIO FOTOGRAFICO SARDO<br />
NUORO