am statiis pirveli nawili ixileT #110 biuletenSi - csrdg
am statiis pirveli nawili ixileT #110 biuletenSi - csrdg
am statiis pirveli nawili ixileT #110 biuletenSi - csrdg
Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
# 111 biuleteni<br />
tvstbUjt!vwofcmpcb!.!nfdojfsvmj!tbgv[wmfcj-<br />
Ubobnfespwf!qsjodjqfcj!eb!tbnbsUmfcsjwj<br />
sfhvmjsfcjt!{phbej!efcvmfcfcj<br />
(<strong>am</strong> <strong>statiis</strong> <strong>pirveli</strong> <strong>nawili</strong> <strong>ixileT</strong> <strong>#110</strong> <strong>biuletenSi</strong>)<br />
qeTevan laferaSvili<br />
Tavi 2. HACCP- sursaTis uvneblobis<br />
marTvis sistema<br />
2.1 zogadi debulebebi da ganmartebebi<br />
Tan<strong>am</strong>edrove etapze sursaTis warmoebis teqnologiebis<br />
ganviTareba xasiaTdeba sul ufro da<br />
ufro axali nedleulis, sxvadasxva funqciuri ingredientebisa<br />
da teqnologiuri dan<strong>am</strong>atebis, kompoziciuri<br />
SesafuTi da sursaTTan SexebaSi myofi<br />
masalis g<strong>am</strong>oyenebiT. garda <strong>am</strong>isa, garemos anTropogenuri<br />
mdgomareoba, sadac SesaZlebelia advilad<br />
gavrceldes sxvadasxva daavadebebis g<strong>am</strong>omwvevebi,<br />
zrdis sursaTis kont<strong>am</strong>inaciis albaTobas. <strong>am</strong>itom,<br />
sursaTis uvnebloba ar SeiZleba TavisiT arsebobdes,<br />
mis uzrunvelyofas swored organizaciuli<br />
marTva udevs safuZvlad.<br />
dReisaTvis saerTaSoriso organizaciebis mier<br />
sursaTis uvneblobis erTaderT efeqtur, prevenciul,<br />
integrirebul sistemad aRiarebulia HACCP<br />
(Hazard Analysis and Critical Control Points), anu safrTxis<br />
analizisa da kritikuli sakontrolo wertilebis<br />
mecnierulad dasabuTebuli sistema, romelic safrTxis<br />
identifikaciisa da kontrolis meSveobiT<br />
uvnebeli sursaTis warmoebis uzrunvelyofas ganapirobebs.<br />
HACCP-is koncefcia SemuSavda gasuli saukunis<br />
60-ian wlebSi aSS-Si, <strong>am</strong>erikul kosmosur progr<strong>am</strong>aze<br />
muSaobisas, rodesac aucilebeli gaxda sursaTis<br />
uvneblobis sferoSi SeemuSavebinaT iseTi sistema,<br />
romelic kosmosSi moxmarebul sursaTSi toqsinebis<br />
warmoqmnas g<strong>am</strong>oricxavda, Sesab<strong>am</strong>isad, uzrunvelyofda<br />
astronavtebis dacvas kvebiTi moSx<strong>am</strong>vebisagan.<br />
saboloo, mza produqciis Semowmeba ar iZleoda<br />
uvneblobis garantias. problemis gadawyvetisaTvis<br />
kompania “Pillsbry”-is mier, 1971 wels, sursaTis<br />
uvneblobis pirvel nacionalur konferenciaze,<br />
SemoTavazebuli iqna HACCP-is koncefcia, ris Semdegac<br />
<strong>am</strong>erikis sursaTis marTvisa da s<strong>am</strong>kurnalo<br />
preparatebis s<strong>am</strong>saxurma (FDA) <strong>am</strong> sistemis moqmedeba<br />
aucilebeli gaxada dakonservebuli produqciis<br />
warmoebisaTvis, xolo soflis meurneobis depart<strong>am</strong>entma<br />
(USDA) - xorcisa da frinvelis gad<strong>am</strong>uSavebis<br />
produqtebisaTvis.<br />
jandacvis msoflio organizaci<strong>am</strong> (WHO) da<br />
mikrobiologiuri maCveneblebis saerTaSoriso<br />
komisi<strong>am</strong> ICMSF (International Commission on Microbiological<br />
Specifications for Food) mxari dauWira HACCP-is<br />
sistemis danergvas.<br />
HACCP-is sistema marTvis instrumentia,<br />
romelic man<strong>am</strong>de arsebul tradiciul meTodebTan<br />
SedarebiT, rogoric iyo inspeqtireba da xarisxis<br />
kontroli, uzrunvelyofs gacilebiT struqturul<br />
midgomas identificirebuli safrTxis kontrolis<br />
mimarT. <strong>am</strong> sistemis g<strong>am</strong>oyeneba saSualebas<br />
iZleva saboloo produqtis kontrolidan aqcenti<br />
gadavides sursaTis warmoebis procesSi uvneblobis<br />
uzrunvelyofisaTvis prevenciul RonisZiebaTa<br />
gatarebaze.<br />
HACCP-is sistema mravalricxovani martivi da<br />
rTuli sasaqonlo operaciebis sistemaa, romelic<br />
g<strong>am</strong>oiyeneba sasursaTo produqciis warmoebis mTel<br />
jaWvze - nedleulidan mza produqciis realizaci<strong>am</strong>de.<br />
misi ganxorcielebisaTvis saWiroa ara marto<br />
mza sasursaTo produqtis, ar<strong>am</strong>ed warmoebis meTodebis,<br />
nedleulis, d<strong>am</strong>xmare masalis, distribuciisa da<br />
sacalo vaWrobis sistemebis g<strong>am</strong>okvleva.<br />
HACCP-is upiratesoba, kontrolis sxva sistemebTan<br />
SedarebiT aris is rom:<br />
1. HACCP aris sistemuri midgoma, romelic<br />
moicavs sursaTis uvneblobis yvela aspeqts `mindvridan<br />
magid<strong>am</strong>de~;<br />
2. HACCP-is g<strong>am</strong>oyenebisas aqcenti saboloo<br />
sasursaTo produqciis kontrolidan gadadis warmoebisa<br />
da realizaciis/distribuciis kontrolze,<br />
rac Sesab<strong>am</strong>isi prevenciuli RonisZiebebis gatarebis<br />
SesaZleblobas iZleva;<br />
3. marTebulad Catarebuli safrTxis analizi<br />
faruli, uxilavi safrTxeebis g<strong>am</strong>ovlenis da kritikul<br />
wertilebze dakvirvebis saSualebas iZleva;<br />
4. Semcirebulia wundebuli sursaTi, rac<br />
2
# 111<br />
biuleteni<br />
sawarmosaTvis ekonomiuri rentabelobis garantias<br />
iZleva;<br />
5. Semcirebulia mavnebeli sursaTis ganadgurebasTan,<br />
sas<strong>am</strong>arTlo ganCinebebTan da sanqciebTan<br />
dakavSirebuli problemebi;<br />
6. HACCP integrirebulia ISO standartebTan,<br />
romlebic gansazRvraven xarisxis da uvneblobis<br />
saerTaSoriso saerTo sistemebs;<br />
7. saerTaSoriso organizaciebi, m.S. Codex<br />
alimentarius-i mxars uWers HACCP-is g<strong>am</strong>oyenebas,<br />
rogorc sursaTis moxmarebiT g<strong>am</strong>owveul daavadebaTa<br />
Semcirebis efeqtur saSualebas;<br />
8. HACCP-is g<strong>am</strong>oyeneba sasargebloa kanonisa da<br />
normatiuli moTxovnebis Sesrulebis demonstraciisaTvis;<br />
9. davis SemTxvevaSi, HACCP-is dokumentebi<br />
warmoadgens mtkicebulebas;<br />
10. warmoebis calkeul etapze dadgenilia piri,<br />
romelic pasuxismgebelia <strong>am</strong> etapze Sesab<strong>am</strong>isi komponentis<br />
uvneblobaze;<br />
11. izrdeba momxmareblis ndoba warmoebuli<br />
sasursaTo produqciis mimarT;<br />
12. HACCP zrdis warmoebuli produqciis<br />
konkurentunarianobas adgilobriv bazarze da iZleva<br />
eqsportis saSualebas, zrdis sawarmos reputacias,<br />
mimzidvels xdis sainvesticio garemos da<br />
d<strong>am</strong>atebiT upiratesobas uqmnis sawarmos.<br />
HACCP-is koncefciis teqnikuri monacemebia:<br />
‣ epidemiologiuri monacemebi daavadebis<br />
g<strong>am</strong>omwvev mikroorganizmebze, toqsinebsa da qimiur<br />
nivTierebebze:<br />
- sursaTiT moSx<strong>am</strong>visa da sxva kvebismieri daavadebebi;<br />
- sakontrolo g<strong>am</strong>okvlevebisa da progr<strong>am</strong>ebis<br />
Sedegebi;<br />
- mikrobiologiuri uvneblobis sakanonmdeblo<br />
kriteriumebi da mavne nivTierebebis narCeni<br />
raodenobebi;<br />
‣ monacemebi sursaTis uvneblobis Sesaxeb:<br />
- nedleulSi mikrobiologiuri safrTxeebis Sesa-<br />
Zlo Semcveloba;<br />
- sasursaTo produqtebSi mikroorganizmTa zrda-ganviTarebis<br />
siCqare;<br />
- nedleulis gad<strong>am</strong>uSavebisas mikroorganizmTa<br />
kvdomis siCqare;<br />
- qimiuri nivTierebebis, toqsinebis gardaqmna nedleulis<br />
sasursaTo produqtad gad<strong>am</strong>uSavebis,<br />
Senaxvis, realizaciisa da g<strong>am</strong>oyenebis dros;<br />
‣ nedleulis, naxevarfabrikatebisa da mza sasursaTo<br />
produqtebis maxasiaTeblebi:<br />
- receptura;<br />
- simJave (pH);<br />
- aqtiuri wyali (Aw);<br />
- SesafuTi masalebi;<br />
- produqtis struqtura;<br />
- gad<strong>am</strong>uSavebis pirobebi;<br />
- Senaxvisa da realizaciis pirobebi;<br />
- Senaxvis vada;<br />
- miTiTebebi sasursaTo produqciis moxmarebis<br />
Sesaxeb, etiketi SefuTvaze;<br />
‣ monacemebi gad<strong>am</strong>uSavebaze:<br />
- gad<strong>am</strong>uSavebis yvela stadiis Tanmimdevroba da<br />
raodenoba, Senaxva-dasawyobebis CaTvliT;<br />
- teqnologiuri procesis mimdinareobisas temperaturuli<br />
cvlilebebi drois xangrZlivobis<br />
miTiTebiT;<br />
- meoradi d<strong>am</strong>uSaveba (warmoebis procesis narCeni<br />
masalis meoradi g<strong>am</strong>oyeneba);<br />
- maRali da dabali riskebis zonebis diferencireba;<br />
- hidrodin<strong>am</strong>ikuri par<strong>am</strong>etrebi (siTxeebisaTvis);<br />
- gad<strong>am</strong><strong>am</strong>uSavebel danadgarebSi Seuvsebeli moculobis<br />
arseboba;<br />
- dezinfeqciisa da dasufTavebis efeqturoba;<br />
HACCP-is sistemis danergva sawarmoSi moiTxovs<br />
iseTi konkretuli gansazRvrebebis codnas,<br />
rogoricaa:<br />
• safrTxis analizi da kritikuli sakontrolo<br />
wertilebi - koncefciaa, romelic iTvaliswinebs<br />
sursaTis uvneblobaze moqmedi faqtorebis<br />
sistematur identifikacias, Sefasebas da<br />
marTvas;<br />
• sakontrolo kritikuli wertili - teqnologiuri<br />
procesis safexuri, etapi, sadac xorcieldeba<br />
kontroli mniSvnelovani safrTxeebis<br />
Tavidan asacileblad, aRmosafxvrelad an<br />
misaReb donemde Ses<strong>am</strong>cireblad.<br />
• monitoringi - winaswar dadgenili jeradobiT<br />
dakvirvebebisa da gazomvebis Catareba sakontrolo<br />
kritikul wertilebSi, kritikuli<br />
zRva ris daSvebuli mniSvnelobebidan gadacdenis<br />
drouli g<strong>am</strong>ovlenisaTvis;<br />
• HACCP-is jgufi - sxvadasxva sferos kvalificiuri<br />
specialistebi, romlebic <strong>am</strong>uSaveben,<br />
nergaven da axorcieleben sawarmoSi HACCP-is<br />
sistemas.<br />
• gadawyvetilebebis xe - procesis sakiTxebis Tanmimdevroba,<br />
rac sakontrolo wertilis kritikulobis<br />
Sefasebis saSualebas iZleva.<br />
• HACCP-is dokumentebi - werilobiTi dokumentebi,<br />
romelic emyareba HACCP-is principebs,<br />
moicavs qmedebaTa im algoriTmebs, romlebic<br />
aucilebelia konkretuli procesis an procedurebis<br />
kontrolis ganxorcielebisaTvis.<br />
2.2 HACCP- is mos<strong>am</strong>zadebeli progr<strong>am</strong>ebi<br />
HACCP ar warmoadgens avtonomiur progr<strong>am</strong>as,<br />
misi efeqturad ganxorcielebisaTvis aucile-<br />
3
# 111 biuleteni<br />
belia sawarmoSi winaswar dainergos e.w. winaswari<br />
mos<strong>am</strong>zadebeli progr<strong>am</strong>ebi. igi unda efuZnebodes<br />
`kargi warmoebis praqtikas~ (GMP) da `kargi higienis<br />
praqtikas~ (GHP), r<strong>am</strong>denadac orive es progr<strong>am</strong>a<br />
uSualo zegavlenas axdens sursaTis warmoebis pirobebze<br />
(naxazi #2.1).<br />
naxazi 2.1<br />
HACCP-i da winaswar mos<strong>am</strong>zadebeli progr<strong>am</strong>ebi<br />
H A C C P<br />
HACCP-is principebia:<br />
1. safrTxis identifikacia da analizi, romelic<br />
sursaTis warmoebisas dakavSirebulia mTel<br />
teqnologiur ciklTan - nedleulis miRebidan<br />
moxmarebisaTvis gankuTvnil mza produqci<strong>am</strong>de.<br />
biologiuri, qimiuri da fizikuri safrTxeebi<br />
ganixileba sursaTis uvneblobaze maTi moqmedebis<br />
TvalsazrisiT;<br />
2. safrTxis analizis Sedegad dgindeba kritikuli<br />
sakontrolo wertilebi;<br />
3. TiToeuli sakontrolo wertilisaTvis dgindeba<br />
kritikuli zRvari;<br />
4. kritikul sakontrolo wertilebze monitoringis<br />
ganxorcieleba da Sesab<strong>am</strong>isi Canawerebis<br />
warmoeba;<br />
5. makoreqtirebeli qmedebebi, rodesac monitoringis<br />
Sedegad dgindeba sakontrolo wertilze<br />
kritikuli zRvaridan gadaxra;<br />
6. d<strong>am</strong>owmebis procedurebi, anu verifikacia, rokargi<br />
higienis praqtika (GHP)<br />
kargi warmoebis praqtika (GMP)<br />
jandacvis msoflio organizacia `kargi higienis<br />
praqtikas~ ganmartavs, rogorc `usafrTxoebis<br />
zomebs, romelTa dacva aucilebelia sursaTis warmoebis,<br />
gad<strong>am</strong>uSavebis, Senaxvisa da distribuciis<br />
dros, ad<strong>am</strong>ianis moxmarebisaTvis gankuTvnili jansaRi,<br />
uvnebeli sasursaTo produqtebis misaRebad.~<br />
GHP-i da GMP-i mos<strong>am</strong>zadebeli progr<strong>am</strong>ebi ar<br />
warmoadgenen HACCP-is sistemis nawils, misi <strong>am</strong>oqmedeba,<br />
rogorc wesi, win uswrebs sistemis danergvas<br />
da exeba mTel sawarmos. es SedarebiT zogadi progr<strong>am</strong>ebia,<br />
romelic moicavs sawarmosa da momsaxure<br />
personalisaTvis mravalricxovan procedurebs,<br />
Sesab<strong>am</strong>isad, sawarmos mowyobisa da funqcionirebis<br />
mraval aspeqts exeba:<br />
• teritoriisa da sawarmoo Senobis dagegmareba<br />
(sawarmo SenobaTa eqsterieri da interieri,<br />
gverdigverd arsebuli Senoba-nagebobebi,<br />
produqtis moZraoba-nakadi, ventilacia, ganaTeba,<br />
sawarmoo narCenebis ganadgureba da<br />
nagvis gatana, xelsabanebi da tualetebi, warmoebaSi<br />
g<strong>am</strong>oyenebuli wyali);<br />
• Tan<strong>am</strong>SromelTa swavlebis progr<strong>am</strong>ebi;<br />
• mavneblebis kontroli, nedleulisa da d<strong>am</strong>xmare<br />
masalebis momwodebelTa SerCeva;<br />
• manqana-danadgarebis da sawarmo-teqnologiuri<br />
aRWurvilobis eqspluatacia;<br />
• Tan<strong>am</strong>SromelTa qcevis wesebi;<br />
• nedleulis kontroli;<br />
• sawarmoo garemos kontroli;<br />
• mza produqciisa da nedleulis Senaxva/dasawyobeba<br />
da distribucia;<br />
• mza produqciis kontroli.<br />
sanitaruli kontrolis anu standartuli sanitariuli<br />
s<strong>am</strong>uSao procedurebi. sanitariuli kontrolis<br />
procedurebis saSualebiT sursaTis gad<strong>am</strong><strong>am</strong>uSavebel<br />
sawarmoebSi uzrunvelyofilia kargi<br />
sawarmoo praqtikis meTodebis ganxorcieleba da<br />
misi dacva. rogorc wesi, standartuli sanitariuli<br />
s<strong>am</strong>uSao procedurebi moicavs sawarmoSi calkeuli<br />
sa<strong>am</strong>qroebisaTvis par<strong>am</strong>etrebis konkretul C<strong>am</strong>onaTvals<br />
da im RonisZiebebs, romelTa saSualebiTac <strong>am</strong><br />
par<strong>am</strong>etrebis gansazRvruli, aucilebeli sidideebis<br />
miRwevaa SesaZlebeli. kerZod:<br />
a. jvaredini dabinZurebis Tavidan acileba,<br />
teqnologiuri procesis calkeul etapze sursaTis<br />
gadaadgilebis dros muSa-mos<strong>am</strong>saxureTa gadaadgilebis<br />
SezRudviT;<br />
b. xelsabanebisa da dezinfeqciis punqtebis<br />
ganlageba saTanado adgilebze;<br />
g. teqnologiuri mowyobilobebisaTvis Sesab<strong>am</strong>isi<br />
teqnikuri momsaxurebis, maTi gasufTavebisa da<br />
dezinfeqciis xelmisawvdomoba da sadezinfeqcio da<br />
g<strong>am</strong>wmendi saSualebebis kontroli;<br />
d. sawarmoo danadgarebisa da aRWurvilobis<br />
gawmenda-dasufTaveba da d<strong>am</strong>uSaveba adgilze.<br />
miuxedavad imisa, sursaTis mwarmoebel/gad<strong>am</strong><strong>am</strong>uSavebel<br />
sawarmos danergili aqvs Tu ara HACCP-i,<br />
igi mainc unda pasuxobdes `sursaTis higienis zogadi<br />
wesebis“ moTxovnebs. aqve unda aRiniSnos, rom mcdaria<br />
gavrcelebuli warmodgena, rom sanitariuli<br />
kontroli moicavs mxolod danadgarebis, mowyobilobebis<br />
da aRWurvilobebis sisufTavis kontrols.<br />
Tumca, es ukanaskneli arsebiTia uvnebeli sursaTis<br />
warmoebisaTvis. aranakleb mniSvnelovania momsaxure<br />
personalis, Senoba-nagebobebis, sa<strong>am</strong>qroebis higiena,<br />
sawyobi saTavsoebi, aseve mowyobilobaTa konstruqciebis,<br />
teqnologiuri operaciebis Tanmimdevrobis<br />
marTebuli dagegmva.<br />
2.3 HACCP-is principebi da dagegmva<br />
4
# 111<br />
biuleteni<br />
melic gviCvenebs, rom sistema muSaobs srulad.<br />
7. Sesab<strong>am</strong>isi dokumentaciis warmoeba.<br />
safrTxis analizisa da kritikuli sakontrolo<br />
wertilebis dadgenis sqematur-logikuri Tanmimdevroba<br />
mocemulia naxazze 2.2.<br />
naxazi 2.2<br />
safrTxis analizisa da kritikuli sakontrolo<br />
wertilebis dadgenis sqematur-logikuri<br />
Tanmimdevroba<br />
1. HACCP-is jgufis Seqmna<br />
2. produqtis aRwera<br />
3.produqtis daniSnuleba anu SesaZlo g<strong>am</strong>oyenebis sfero<br />
4. teqnologiuri blok-sqemis ageba<br />
5. blok-sqemis adgilze gad<strong>am</strong>owmeba<br />
6. potenciuri safrTxeebis gansazRvra da maTi C<strong>am</strong>onaTvali<br />
7.kritikuli sakontrolo wertilebis gansazRvra<br />
8. kritikuli sakontroli wertilebis zRvrebis dadgena<br />
9. TiToeli sakontrolo wertilisaTvis monitoringis sistemis<br />
SemuSaveba<br />
SesaZloa iyos ori Tan<strong>am</strong>Sromeli, romelTagan erTs<br />
mainc gavlili aqvs HACCP-is swavleba. <strong>am</strong> gundis<br />
muSaobaSi SesaZloa monawileobdnen sxva specialistebic,<br />
romlebic ar muSaoben <strong>am</strong> sawarmoSi, aqvT<br />
Sesab<strong>am</strong>isi kvalifikacia da codna, zustad gansazRvron<br />
sursaTTan dakavSirebuli qimiuri, biologiuri<br />
da fizikuri safrTxeebi.<br />
did sawarmoebSi HACCP-is s<strong>am</strong>uSao jgufSi monawileoben<br />
sxvadasxva profilis specialistebi, romelTa<br />
raodenoba 7-8 ad<strong>am</strong>ians ar aRemateba. isini<br />
SeirCevian kvalifikaciisa da ganaTlebis mixedviT.<br />
rekomendebulia, HACCP-is jgufSi Sediodes:<br />
1. sawarmoo ganyofilebis warmomadgeneli;<br />
2. xarisxis ganyofilebis warmomadgeneli;<br />
3. mikrobiologi;<br />
4. mTavari meqanikosi;<br />
5. teqnologiuri sa<strong>am</strong>qros warmomadgeneli;<br />
6. laboratoriis Tan<strong>am</strong>Sromeli;<br />
7. mos<strong>am</strong>zadebeli procedurebisaTvis mizanSewonilia<br />
eqimi-higienistis perioduli CarTva.<br />
HACCP-is s<strong>am</strong>uSao jgufma kargad unda icodes<br />
teqnologiuri ciklis operaciebi, manqana-danadgarebi,<br />
maTi momsaxurebis wesebi, g<strong>am</strong>zomi-sakontrolo<br />
saSualebebi, unda icnobdnen sasursaTo produqciasTan<br />
dakavSirebul yvela saxis normatiul<br />
dokumentebs, aseve g<strong>am</strong>oyenebiTi mikrobiologiis<br />
safuZvlebs, HACCP-is principebs da misi g<strong>am</strong>oyenebis<br />
meTodebs.<br />
idealur SemTxvevaSi mravalprofiliani gundi<br />
kargad unda erkveodes rogorc kvebis teqnologiaSi,<br />
ise agronomiaSi, veterinariaSi, medicinaSi,<br />
garemos dacvaSi, qimiasa da sainJinro disciplineb-<br />
Si, raTa maqsimalurad uzrunvelyon biologiuri,<br />
qimiuri da fizikuri safrTxeebis identificireba.<br />
realur SemTxvevaSi xdeba specialistebis mowveva<br />
da Sesab<strong>am</strong>isi teqnikuri literaturis g<strong>am</strong>oyeneba.<br />
HACCP-is s<strong>am</strong>uSao jgufs unda hyavdes xelmZRvaneli-koordinatori,<br />
romelic ufleb<strong>am</strong>osilia daakompleqtos<br />
HACCP-is ZiriTadi da d<strong>am</strong>xmare s<strong>am</strong>u-<br />
Sao jgufebi. misi ZiriTadi funqciebia:<br />
10. makoreqtirebeli qmedebebis SemuSaveba<br />
11. gad<strong>am</strong>owmebis procedurebi anu verifikacia<br />
12. dokumentebisa da Canawerebis warmoeba<br />
1. HACCP-is sistemis efeqturobas gansazRvravs<br />
HACCP-is jgufi, romlis wevrTa raodenoba mkacrad<br />
ar aris gansazRvruli. mcire sawarmoebSi es<br />
• s<strong>am</strong>uSao jgufis formireba;<br />
• aucileblobis SemTxvevaSi masSi cvlilebebis<br />
Setana;<br />
• s<strong>am</strong>uSao jgufis muSaobis koordinireba;<br />
• SeTanxmebuli gegmis Sesrulebis uzrunvelyofa;<br />
• s<strong>am</strong>uSaoebis, ufleba-movaleobebis da funqciebis<br />
ganawileba;<br />
• azris Tavisufali g<strong>am</strong>oTqmis uzrunvelyofa da<br />
jgufis wevrebs Soris davebis Tavidan acileba;<br />
• s<strong>am</strong>uSaoebis SemsruleblebisaTvis jgufis gadawyvetilebaTa<br />
gacnoba;<br />
• jgufis wevrebis wardgena-gacnoba organizaciis<br />
xelmZRvanelobisaTvis.<br />
5
# 111 biuleteni<br />
HACCP-is s<strong>am</strong>uSao jgufs unda hyavdes teqnikuri<br />
mdivani, romelic uzrunvelyofs:<br />
• jgufis sxdomebis organizebas;<br />
• sxdomebze jgufis wevrebis daswrebis registracias;<br />
• sxdomebis oqmebis warmoebas;<br />
s<strong>am</strong>uSao jgufi ar unda iyos Semdgari ierarqiis<br />
mixedviT da gavlili unda hqondes swavleba Semdeg<br />
Temebze:<br />
• HACCP-is ZiriTadi principebi, etapebi, romelic<br />
miRebulia FAO/WHO da Codex alimentarius-is<br />
komisiis mier (1997);<br />
• HACCP-is sistemisa da xarisxis marTvis ISO<br />
9000, GMP, GLP, Sesab<strong>am</strong>isoba da urTierTqmedeba;<br />
• xarisxis sistema. xarisxis marTva HACCP-is<br />
principebis mixedviT;<br />
• HACCP-is saxelmZRvanelo;<br />
• HACCP-is gegma da misi ZiriTadi stadiebi;<br />
• potenciuri riskebisa da safrTxis analizi, safrTxis<br />
par<strong>am</strong>etrebis kontrolis saSualebebi;<br />
• kritikuli sakontrolo wertilebis identifikacia;<br />
• kritikuli zRvaris dadgena;<br />
• monitoringi kritikul wertilebze;<br />
• makoreqtirebeli qmedebebis SemuSaveba da danergva,<br />
verifikacia;<br />
• dokumentebis marTvis sistema da procedurebi;<br />
• HACCP-is sistemis marTva da auditi;<br />
• sursaTis uvneblobis HACCP-is sistemis gaumjobeseba.<br />
HACCP-is jgufis Sexvedrebis sixSire ganisazRvreba<br />
sursaTis warmoebis teqnologiuri ciklis<br />
xangrZlivobiT da warmoebuli produqciis moculobiT.<br />
HACCP-is sistemis danergvis savaraudo vadaa 6<br />
Tvidan erT wl<strong>am</strong>de. <strong>am</strong> periodis ganmavlobaSi organizaciis<br />
xelmZRvanelob<strong>am</strong> unda:<br />
• uzrunvelyos s<strong>am</strong>uSao jgufebis Sexvedra;<br />
• g<strong>am</strong>onaxos finansuri resursebi jgufis wevrTa<br />
an wevris swavlebisaTvis;<br />
• uzrunvelyos jgufi da organizaciis qvedanayofebi<br />
aucilebeli s<strong>am</strong>uSao dokumentaciiT;<br />
• uzrunvelyos laboratoriis xelmisawvdomoba;<br />
• uzrunvelyos informirebuloba.<br />
HACCP-is gegmis SemuSaveba unda daiwyos teqnikuri<br />
davalebis SedgeniT, romelSic dokumentirebuli<br />
unda iqnas s<strong>am</strong>uSao jgufis ZiriTad da mowveul<br />
wevrTa s<strong>am</strong>uSao g<strong>am</strong>ocdileba, maTi ufleba-movaleobebi<br />
da valdebulebebi, maTi kvalifikacia. teqnikur<br />
davalebas xels awers HACCP-is jgufis xelmZRvaneli<br />
da mtkicdeba organizaciis xelmZRvanelis xelmoweriT.<br />
<strong>am</strong>asTan, organizaciis xelmZRvaneli g<strong>am</strong>oscems<br />
brZanebas HACCP-is jgufis xelmZRvanelis daniSvnis,<br />
sawarmos organizaciul struqturaSi misi adgilis,<br />
pasuxismgeblobebisa da ufleba-movaleobebis<br />
Sesaxeb.<br />
organizaciis umaRlesi xelmZRvanelobis mier<br />
ganisazRvreba HACCP-is s<strong>am</strong>uSao jgufis finansuri<br />
da sainformacio resursebi.<br />
teqnikur davalebaSi unda ganisazRvros warmoebis<br />
is konkretuli etapebi da safrTxeebis zogadi<br />
klasebi, romlebic gaTvaliswinebuli iqneba HAC-<br />
CP-is gegmis SemuSavebisas.<br />
teqnikur davalebaSi HACCP-is gegma ganisazRvreba<br />
sawarmos mier g<strong>am</strong>oSvebuli yvela saxeobis<br />
sasursaTo produqciisaTvis; Tu warmoebis romelime<br />
etapi saerToa sxvadasxva dasaxelebis sasursaTo<br />
produqciisaTvis, <strong>am</strong> SemTxvevaSi dgindeba<br />
sazRvrebi, romlis Semdegac produqciis calkeuli<br />
saxeobebisaTvis unda dadgindes individualuri safrTxeebi.<br />
HACCP-is gegma SesaZloa moicavdes rogorc<br />
mTlian process, ise mxolod gansazRvrul nawils.<br />
<strong>am</strong> dros gasaTvaliswinebelia teqnologiuri procesis<br />
xangrZlivoba da sirTule, misi calkeul modulebad<br />
dayofis SesaZlebloba. mniSvnelovania<br />
produqciis gadaadgileba sawarmos SigniT, aseve<br />
prioritetuli safrTxeebis identificirebis gansazRvris<br />
SesaZlebloba.<br />
teqnikur davalebaSi unda dadgindes aseve sasursaTo<br />
produqciis sawarmoo ciklis calkeuli<br />
etapebi, romlebic gasaTvaliswinebelia sursaTis<br />
uvneblobis uzrunvelyofisaTvis. es etapebia sawyobSi<br />
Senaxva, mza produqciis ganawileba, transportireba,<br />
sacalo gayidva, momxmareblis mier gad<strong>am</strong>u-<br />
Saveba da sxv. g<strong>am</strong>omdinare iqidan, Tu r<strong>am</strong>denad kritikulia<br />
es etapebi. ase magaliTad, `momxmarebelTa<br />
mier gad<strong>am</strong>uSavebis~ etapis HACCP-is gegmaSi CarTvisaTvis<br />
unda ganisazRvros: aris Tu ara sasursaTo<br />
produqcia uvnebeli warmoebis bolo etapze, anu<br />
kontroldeba Tu ara yvela safrTxe, Tu produqti<br />
saWiroebs d<strong>am</strong>atebiT specialur gad<strong>am</strong>uSavebas; im<br />
SemTxvevaSi, Tu malfuWebadi produqti (magaliTad,<br />
axali, daumuSavebeli xorcis nawarmi), arasaTanado<br />
d<strong>am</strong>uSavebis g<strong>am</strong>o warmoadgens potenciur safrTxes,<br />
misi Tavidan acilebisa da minimum<strong>am</strong>de Semcirebisa-<br />
Tvis sakmarisi da sandoa Tu ara momxmareblis mier<br />
misi gad<strong>am</strong>uSaveba.<br />
2. produqtis aRwera anu informacia produqtis<br />
Sesaxeb<br />
sasursaTo produqciis calkeuli saxeobisa-<br />
Tvis unda SemuSavdes HACCP-is s<strong>am</strong>uSao gegma. mza<br />
sasursaTo produqciis maCveneblebis Sesaxeb informacia,<br />
instruqciebi, saSualebas iZleva dadgindes<br />
misi sruli maxasiaTeblebi sruli teqnologiuri<br />
ciklis mimdinareobisas.<br />
calkeuli saxeobis mza sasursaTo produqciisaTvis<br />
unda arsebobdes:<br />
• normatiuli dokumentebisa da teqnikuri piro-<br />
6
# 111<br />
biuleteni<br />
bebis dasaxeleba da aRniSvna;<br />
• ZiriTadi da d<strong>am</strong>xmare nedleulis dasaxeleba<br />
da aRniSvna, sakvebdan<strong>am</strong>atebi, SesafuTi masalebi,<br />
maTi warmoSoba, aseve maTi normatiuli<br />
dokumentebi da teqnikuri pirobebi;<br />
• g<strong>am</strong>oSvebuli sasursaTo produqtis uvneblobis<br />
moTxovnebi Sesab<strong>am</strong>isi normatiuli dokumentis<br />
miTiTebiT;<br />
• produqciis saidentifikacio nomeri an niSani;<br />
• produqciis Senaxvis pirobebi da vargisobis<br />
vada;<br />
• produqciis aradaniSnulebis<strong>am</strong>ebr g<strong>am</strong>oyenebis<br />
arsebuli da potenciuri SesaZleblobebi;<br />
• saWiroebis<strong>am</strong>ebr produqciis g<strong>am</strong>oyenebis an SezRuduli<br />
g<strong>am</strong>oyenebisaTvis rekomendaciebi, m.S.<br />
momxmarebelTa calkeuli jgufebisaTvis (magaliTad,<br />
bavSvebi, orsuli qalebi da sxv.). Sesab<strong>am</strong>isi<br />
informacia mocemuli unda iqnas Tanmxleb<br />
dokumentaciaSi;<br />
• aradaniSnulebis<strong>am</strong>ebr produqciis g<strong>am</strong>oyenebis<br />
SemTxvevaSi obieqturad prognozirebadi safr-<br />
Txis warmoqmnis SesaZlebloba.<br />
v) warmoebis pirobebi da a.S.<br />
3. produqtis daniSnuleba anu SesaZlo g<strong>am</strong>oyenebis<br />
sfero<br />
<strong>am</strong> etapze s<strong>am</strong>uSao jgufma unda gansazRvros<br />
`vin iqneba mza sasursaTo produqciis momxmarebeli~<br />
da `rogor iqneba igi g<strong>am</strong>oyenebuli.~ <strong>am</strong> dros unda<br />
dadgindes `moixmars Tu ara sasursaTo produqts<br />
momxmarebelTa gansakuTrebuli jgufebi~ (bavSvebi,<br />
orsuli da meZuZuri dedebi, xandazmulebi da a.S).<br />
aucilebelia produqtis etiketze miTiTebuli<br />
informacia iyos sruli da gasagebi nebismieri momxmareblisaTvis.<br />
aseve unda ganisazRvros, mizanSewonilia<br />
Tu ara sursaTis Semadgenlobis an/da warmoebis<br />
wesis Secvla imisaTvis, rom misi g<strong>am</strong>oyeneba<br />
SeZlos momxmarebelTa nebismierma jgufma. gasaTvaliswinebelia<br />
aseve aradaniSnulebisa mebr sasursa-<br />
To produqciis g<strong>am</strong>oyenebis SemTxvevaSi obieqturad<br />
prognozirebadi safrTxis warmoqmnis SesaZlebloba.<br />
4. sawarmos teqnologiuri blok-sqemis ageba<br />
s<strong>am</strong>uSao jgufma rac SeiZleba detalurad unda<br />
aRweros produqti:<br />
• produqtis dasaxeleba;<br />
• Semadgenloba;<br />
• fizikur/qimiuri maxasiaTeblebi (m.S. A w<br />
, pH da a.S.);<br />
• mikroorganizmTa Semcveloba;<br />
• d<strong>am</strong>uSavebis/gad<strong>am</strong>uSavebis saxeebi (Termuli,<br />
gayinva, d<strong>am</strong>arileba, Sebolva da a.S);<br />
• SefuTvis tipi;<br />
• Senaxvis vadebi da Senaxvis pirobebi;<br />
• SefuTvaze instruqcia.<br />
produqciis aRwerisas s<strong>am</strong>uSao jgufma pasuxi<br />
unda gasces Semdeg SekiTxvebs:<br />
a) rogor iqneba sursaTi g<strong>am</strong>oyenebuli? anu mzadaa<br />
igi g<strong>am</strong>oyenebisaTvis Tu moxmarebis win sa-<br />
Wiroebs gacxelebas, Semdgom gad<strong>am</strong>uSavebas da<br />
a.S.<br />
b) sad gaiyideba produqti, sacalo, sabiTumo va-<br />
Wrobis Tu sazogadoebrivi kvebis obieqtebSi?<br />
g) sursaTis Senaxvis pirobebi (magaliTad, gayinva<br />
-18 0 C, gacieba + 4 0 C).<br />
informacia ar unda Semoifarglebodes mxolod<br />
mza sasursaTo produqciiT, aucilebelia informacia<br />
nedleulis Sesaxebac, romelic unda moicavdes:<br />
a) ingredientebis, SesafuTi masalis da a.S. aRweras;<br />
b) informacias maTi warmoSobis, transportirebis<br />
pirobebis, SefuTvis Sesaxeb;<br />
g) fizikuri-qimiuri maxasiaTeblebi;<br />
d) mikroorganizmTa Semcveloba;<br />
e) g<strong>am</strong>oyenebisa da Senaxvis pirobebi;<br />
diagr<strong>am</strong>a, anu sawarmo-teqnologiuri procesis<br />
blok-sqema warmoadgens teqnologiuri operaciebis<br />
mkafio da martiv Tanmimdevrobas, romelic moicavs<br />
sursaTis warmoebis procesis yvela stadias ingredientebis<br />
miRebidan mza sasursaTo produqciis realizatoreb<strong>am</strong>de,<br />
aseve detalur monacemebs produqciis<br />
gad<strong>am</strong>uSavebis ciklis TiToeuli etapis-stadiis<br />
Sesaxeb, garda gad<strong>am</strong>uSavebis reJimebisa, aq igulisxmeba<br />
aseve Senaxvis pirobebi da sxva detalebi,<br />
romelic saSualebas iZleva identificirebul iqnas<br />
fizikuri, qimiuri da biologiuri safrTxeebi.<br />
ufro meti informaciisaTvis sasursaTo produqciis<br />
sawarmoo ciklis nakadis diagr<strong>am</strong>a mizanSewonilia<br />
warmodgenili iqnas Tanmimdevruli<br />
blokebis saxiT, romelic moicavs rogorc gad<strong>am</strong>uSavebis<br />
stadiebs, ise gad<strong>am</strong>uSaveb<strong>am</strong>de da gad<strong>am</strong>uSavebis<br />
Semdgom etapebs.<br />
sawarmoo procesis blok-sqemis nimuSi orcxobilaSi<br />
<strong>am</strong>ovlebuli Roris xorcis naxevarfabrikatisaTvis<br />
mocemulia naxazze #2.3. im SemTxvevaSi, Tu<br />
teqnologiuri procesi rTulia da r<strong>am</strong>denime operaciisagan<br />
Sedgeba, igi unda daiyos r<strong>am</strong>denime mcire<br />
operaciad da SemuSavdes Sesab<strong>am</strong>isi blok-sqemebi.<br />
blok-sqemis garda HACCP-is jgufi adgens sa-<br />
Tavsoebis sqematur gegmas, romelic moicavs sawarmoo<br />
xazebis Tanmimdevrobas, personalis gadaadgilebas<br />
(gasaxdelebi, Sxapi, sveli wertilebi, kvebis<br />
bloki). <strong>am</strong> diagr<strong>am</strong>is SedgenaSi monawileoben teqnologebi,<br />
sa<strong>am</strong>qros ufrosebi da saWiroebis mixedviT<br />
sxva specialistebi.<br />
diagr<strong>am</strong>aze aucilebelia aRniSnuli iqnas sawarmoo<br />
kontrolis sqema, romelic moicavs:<br />
‣ teqnologiuri procesis sakontrolo par<strong>am</strong>etrebs,<br />
kontrolis moculobasa da periodulobas;<br />
‣ dasufTavebis, dezinfeqcia-deratizaciis pro-<br />
7
# 111 biuleteni<br />
sawarmoo procesis blok-sqemis nimuSiorcxobilaSi <strong>am</strong>ovlebuli<br />
Roris xorcis naxevarfabrikatisaTvis<br />
naxazi 2.3<br />
cximis SeZena safanelis SeZena wyali fqvilis<br />
xorcis<br />
SeZena<br />
SeZena<br />
miReba da<br />
Senaxva<br />
miReba da<br />
mSralad Senaxva<br />
miReba da<br />
mSralad<br />
Senaxva<br />
miReba da<br />
macivarSi<br />
Senaxva<br />
gacra<br />
gacra<br />
wyalTan<br />
Sereva<br />
d<strong>am</strong>uSaveba<br />
safanelSi<br />
<strong>am</strong>ovleba<br />
sakontrolo<br />
awonva<br />
(danakargis<br />
norma)<br />
dozatori d<br />
filtracia<br />
sruli Sewva<br />
gaciveba<br />
SefuTva<br />
paketi<br />
markireba<br />
Senaxva<br />
miwodeba da<br />
sacalo vaWroba<br />
8
# 111<br />
biuleteni<br />
cedurebis instruqciebs, personalis higienas,<br />
sawarmo danadgarebis, d<strong>am</strong>xmare masalebisa da<br />
inventaris recxvasa da momsaxurebas, sanitaruli<br />
d<strong>am</strong>uSavebis punqtebs, tualetebis adgilmdebareobas,<br />
xelsabanis, s<strong>am</strong>eurneo-sayofacxovrebo<br />
zonebis, ventilaciis sistemebis<br />
adgilmdebareobas;<br />
‣ droebiTi Senaxva-ganTavsebis adgilebsa da pirobebs;<br />
‣ kritikulad gard<strong>am</strong>avali wertilebi (milsadenebi,<br />
g<strong>am</strong>anawilebeli sarqvelebi da sxv.);<br />
‣ xelaxali gad<strong>am</strong>uSavebisaTvis kritikuli adgilebi;<br />
‣ dasufTavebisa da dezinfeqciis organizebis<br />
kritikuli punqtebi;<br />
‣ sawarmoo danadgarebis CarTva-g<strong>am</strong>orTvis, avariuli<br />
gaCerebis kritikuli wertilebi;<br />
‣ kritikuli wertilebi, sadac SesaZlebelia moxdes<br />
sasursaTo produqciis jvaredini dabinZureba<br />
nedleulidan, dasazeTi saSualebebidan,<br />
personalidan, gasacivebeli agregatebidan,<br />
konteinerebidan, qvesadg<strong>am</strong>ebidan da a.S.<br />
da xarisxobrivi potenciuri safrTxis C<strong>am</strong>onaTvals.<br />
Sefasebas eqvemdebareba produqtis maxasiaTeblebi,<br />
g<strong>am</strong>oyenebuli nedleuli da ingredientebi, sawarmoo<br />
cikli, saTavsoebi, mowyobiloba-danadgarebi, momsaxure<br />
personali, sawarmoo procesebi, SefuTva, Senaxva<br />
da realizacia.<br />
1. nedleuli<br />
• ra safrTxeebs Seicavs sasursaTo produqciis<br />
d<strong>am</strong>zadebisaTvis g<strong>am</strong>oyenebuli nedleuli, r<strong>am</strong>denad<br />
mdgradia es safrTxeebi;<br />
• g<strong>am</strong>oiyeneba Tu ara iseTi sasursaTo nedleuli,<br />
romelTa didi odenobiT g<strong>am</strong>oyeneba recepturis<br />
mixedviT ukve safrTxes warmoadgens mza<br />
sasursaTo produqtisaTvis?<br />
2. Sida faqtorebi<br />
(sursaTis fizikuri maxasiaTeblebi misi Semadgenloba<br />
d<strong>am</strong>uSaveb<strong>am</strong>de da d<strong>am</strong>uSavebis Semdeg, m.S.<br />
A w<br />
, pH, konservantebi da a.S.);<br />
5. blok-sqemis gad<strong>am</strong>owmeba-verifikacia<br />
s<strong>am</strong>uSao jgufma unda Seadaros sawarmos bloksqema<br />
arsebul teqnologiur process;<br />
gaaanalizos teqnologiuri procesi mTeli sawarmoo<br />
ciklis mixedviT;<br />
darwmundes, rom blok-sqema Seesab<strong>am</strong>eba sursa-<br />
Tis warmoebis teqnologiur jaWvs;<br />
gad<strong>am</strong>owmebisas xdeba yvela sawarmoo operacia-<br />
Si miTiTebuli kritikuli wertilebis, yvela<br />
komponentis, m.S. SesafuTi masalis, personalis<br />
gadaadgilebis, dabinZurebis potenciuri zonebis<br />
Sedareba.<br />
sawarmoo blok-sqemis gad<strong>am</strong>owmebis proceduraSi<br />
monawileobs HACCP-is s<strong>am</strong>uSao jgufis yvela<br />
wevri da aseve sakontrolo qvedanayofebSi momuSave<br />
Tan<strong>am</strong>Sromlebi.<br />
gad<strong>am</strong>owmeba-kontrolis Semdeg dgeba Sesab<strong>am</strong>isi<br />
oqmi, romelsac xels awers HACCP-is jgufis xelmZRvaneli<br />
da sawarmos qvedanayofis xelmZRvaneli.<br />
aseTi gad<strong>am</strong>owmebebi unda ganxorcieldes regularulad,<br />
winaswar gansazRvruli da d<strong>am</strong>tkicebuli<br />
drois dadgenil intervalSi. Sedegebi unda iyos<br />
dokumentirebuli.<br />
6. potenciuri safrTxeebis g<strong>am</strong>ovlena<br />
<strong>am</strong> etapze dgindeba im safrTxeebis C<strong>am</strong>onaTvali,<br />
romelic Tavisi mniSvnelobiT uSualod gansazRvravs<br />
sursaTis uvneblobas da maTi araefeqturi<br />
kontroli safrTxes uqmnis ad<strong>am</strong>ianis janmrTelobasa<br />
da sicocxles.<br />
es procesi moicavs or stadias:<br />
I. stadia - pirvel rigSi HACCP-is jgufi gansazRvravs<br />
yvela - fizikuri, qimiuri, biologiuri<br />
• ra safrTxeebi SeiZleba warmoiqmnas teqnologiuri<br />
ciklis sxvadasxva etapze, rac ga moiwvevs<br />
sursaTis Sedgenilobaze kontrolis dakargvas?<br />
• warmoadgens Tu ara sasursaTo produqtis Sedgeniloba<br />
bunebriv sakveb ares mikroorganizmTa<br />
zrda-ganviTarebisa da g<strong>am</strong>ravlebisaTvis?<br />
• SesaZlebelia Tu ara sawarmoo jaWvis Semdgom<br />
etapebze moxdes daavadebis g<strong>am</strong>omwvevi mikroorganizmebis<br />
raodenobis mateba an maT mier<br />
warmoqmnili toqsinis dagroveba?<br />
• mcirdeba Tu ara mikrobuli dabinZurebis albaToba<br />
teqnologiuri procesis momdevno etapebze?<br />
• aris Tu ara bazarze ganTavsebuli analogiuri<br />
sasursaTo produqtebi da ra saxis safrTxeebi<br />
ukavSirdeba maT?<br />
3. sasursaTo produqtebis mikrobiologiuri<br />
Sedgeniloba<br />
• rogoria sasursaTo produqtis normaluri<br />
(bunebrivi) mikroflora?<br />
• Senaxvis vadisa da pirobebis Sesab<strong>am</strong>isad icvleba<br />
Tu ara mikrobTa populacia?<br />
• axdens Tu ara gavlenas mikrobTa Secvlili populacia<br />
sasursaTo produqtis uvneblobaze?<br />
• <strong>am</strong> SekiTxvebze pasuxebis mixedviT SesaZlebelia<br />
Tu ara, arsebobdes sxvadasxva safrTxeebis<br />
warmoqmnis albaToba?<br />
4. saTavsoebi<br />
• arsebobs Tu ara safrTxeebi, romlebic uSualod<br />
ukavSirdeba saTavsoebis ganlagebas? (nedleulis,<br />
naxevarfabrikatebis, mza produqciis,<br />
9
# 111 biuleteni<br />
momsaxure personalis gadaadgilebisas jvaredini<br />
dabinZurebis safrTxeebi), an Senobis Sida<br />
garemosTan dakavSirebuli safrTxeebi?<br />
• uzrunvelyofs Tu ara sanitariuli dasufTavebis<br />
Sesab<strong>am</strong>isi progr<strong>am</strong>ebi da RonisZiebebi<br />
- dezinfeqcia, dezinseqcia, deratizacia - safrTxeebis<br />
Tavidan acilebas?<br />
5. mowyobiloba-danadgarebi<br />
• uzrunvelyofs Tu ara drois gansazRvrul periodSi<br />
dadgenili jeradobiT mowyobilobebisa<br />
da danadgarebis Sesab<strong>am</strong>isi temperaturuli<br />
d<strong>am</strong>uSaveba sursaTis uvneblobas?<br />
• saimedoa Tu ara mowyobiloba-danadgarebi?<br />
• aris Tu ara albaToba imisa, rom mowyobilobebidan<br />
da danadgarebidan moxdeba sursaTis<br />
dabinZureba? (mina, liToni)<br />
• ra saSualebebi g<strong>am</strong>oiyeneba imisaTvis, rom daculi<br />
iqnas sursaTis uvnebloba? (liTonis deteqtorebi,<br />
magnituri d<strong>am</strong>Weri, badeebi, filtrebi,<br />
Termometri, cxavi, ekranebi)<br />
• daSvebuli sazRvrebis farglebSi SesaZlebelia<br />
Tu ara mowyobiloba-danadgarebis efeqturi<br />
kontroli?<br />
• SesaZlebelia Tu ara mowyobiloba-danadgarebis<br />
efeqturi recxva, Tu aris iseTi detalebi,<br />
romelic Znelad irecxeba an miuwvdomelia recxvisas?<br />
6. personali<br />
• SesaZlebelia Tu ara g<strong>am</strong>oyenebulma sawarmoo<br />
praqtik<strong>am</strong> uaryofiTad imoqmedos sursaTis uvneblobaze?<br />
• sakmarisad aris Tu ara momzadebuli momuSave<br />
personali sursaTis higienis sakiTxebSi?<br />
• arsebobs Tu ara sawarmoSi momsaxure personalis<br />
daavadebaTa kontrolis sistema?<br />
• gacnobierebuli aqvs Tu ara momsaxure personals<br />
HACCP-is sistemis zogadi safuZvlebi da<br />
miznebi? ician Tu ara rogor gavlenas axdens<br />
es sursaTis uvneblobaze da sawarmoo procesis<br />
mimdinareobaze?<br />
7. procesebi<br />
• SesaZlebelia Tu ara mikrobiologiuri safr-<br />
Txeebi mdgradi aRmoCndes warmoebis romelime<br />
etapze Termuli d<strong>am</strong>uSavebis mimarT da Tu arsebobs<br />
iseTi etapi, romelzec maTi sruli ganadgureba<br />
xdeba?<br />
• SesaZloa Tu ara gad<strong>am</strong>uSavebis procesSi sasursaTo<br />
produqtis g<strong>am</strong>oyeneb<strong>am</strong> warmoqmnas potenciuri<br />
safrTxe?<br />
8. SefuTva<br />
• uzrunvelyofs Tu ara sasursaTo produqtis<br />
SefuTva mis dacvas qimiuri da biologiuri<br />
safrTxeebisagan, aseve meoradi dabinZurebisagan?<br />
(mowmdeba SesafuTi masalis ganvladoba,<br />
mTlianoba);<br />
• aris Tu ara raime g<strong>am</strong>afrTxilebeli warwera<br />
SefuTvaze markirebisas imisaTvis, rom daculi<br />
iqnas sursaTis uvnebloba?<br />
• aris Tu ara SefuTvaze instruqcia sasursaTo<br />
produqtis momzadebis wesebis Sesaxeb?<br />
• aris Tu ara raime g<strong>am</strong>afrTxilebeli warwera<br />
SefuTvaze?<br />
• aris Tu ara identificirebuli (Strix-kodi an<br />
sxv.) calkeuli SefuTuli erTeuli?<br />
• yvela SefuTvas aqvs Tu ara swori etiketi?<br />
• etiketze mocemul ingredientebSi aris Tu ara<br />
yvela potenciuri alergenis C<strong>am</strong>onaTvali?<br />
9. Senaxva da realizacia<br />
• aris Tu ara kontroli Senaxvis xangrZlivobaze,<br />
temperaturul da ganTavsebis pirobebze<br />
sabiTumo da sacalo vaWrobis, aseve sazogadoebrivi<br />
kvebis obieqtebSi?<br />
• SesaZlebelia Tu ara momxmareblis mier sasursaTo<br />
produqtis aradaniSnulebis<strong>am</strong>ebr g<strong>am</strong>oyenebisas<br />
warmoiqmnas safrTxe?<br />
yvela <strong>am</strong> faqtoris gaTvaliswineba aucilebelia<br />
safrTxeebis identificirebisa da maTgan g<strong>am</strong>owveuli<br />
SesaZlo riskebis Sefasebisas. <strong>am</strong> dros rekomendebulia<br />
gunduri muSaobis principi, rodesac SefasebaSi<br />
monawileobs sxvadasxva specialobis ad<strong>am</strong>ianebi. <strong>am</strong><br />
meTodis upiratesoba imaSi g<strong>am</strong>oixateba, rom:<br />
• warmoiqmneba axali ideebi;<br />
• problemebi fasdeba sxvadasxva poziciebidan,<br />
Sesab<strong>am</strong>isad, g<strong>am</strong>oiyeneba urTierTswavlebis<br />
procesi da vlindeba yvela SesaZlo potenciali.<br />
mcirdeba albaToba imisa, rom gaTvaliswinebuli<br />
ar iqneba romelime safrTxe.<br />
II stadia - <strong>am</strong> etapze HACCP-is jgufma SesaZlo<br />
safrTxeebidan unda gansazRvros gansakuTrebuli<br />
mniSvnelobis mqone, anu kritikuli sakontrolo<br />
wertilebi, razedac unda fokusirdes kontrolis<br />
sistema, raTa minimum<strong>am</strong>de Semcirdes momxmareblis<br />
janmrTelobaze safrTxis Semcveli sasursaTo produqtis<br />
moxmarebiT g<strong>am</strong>owveuli arasasurveli zegavlenisa<br />
da simZimis albaToba.<br />
Tu ar aris aseTi midgoma, saWiro gaxdeboda Zalian<br />
didi raodenobiT wertilebis kontroli. <strong>am</strong>itomacaa,<br />
rom calkeuli potenciuri safrTxeebisaTvis<br />
tardeba riskis analizi, anu yoveli calkeuli<br />
potenciuri safrTxisaTvis xdeba momxmareblis mier<br />
mza produqciis g<strong>am</strong>oyenebisas riskis albaTobis<br />
10
# 111<br />
biuleteni<br />
riskis analizis diagr<strong>am</strong>a<br />
naxazi 2.4<br />
dauSvebeli riski<br />
Sedegebis simZime<br />
daSvebuli<br />
riski<br />
safrTxis realizaciis albaToba<br />
Sefaseba. Tumca, kritikuli sakontrolo wertilebis<br />
kontroli ar g<strong>am</strong>oricxavs naklebmniSvnelovani<br />
safrTxeebis gaTvaliswinebasac.<br />
<strong>am</strong> Sefasebas atarebs HACCP-is gundi, romelic<br />
emyareba:<br />
• HACCP-is jgufis wevrebis codnas da g<strong>am</strong>ocdilebas;<br />
• informacias s<strong>am</strong>ecniero-teqnikuri literaturidan,<br />
statiebidan, saxelmZRvaneloebidan;<br />
• informacias momwodeblebisagan da aseve analogiuri<br />
produqtebis mwarmoeblebisagan;<br />
• momxmarebelTa g<strong>am</strong>oxmaurebebsa da saCivrebs;<br />
• epidemiologiur monacemebs.<br />
rekomendebulia <strong>am</strong> dros riskis analizis CatarebisTvis<br />
g<strong>am</strong>oiyenon diagr<strong>am</strong>a (naxazi 2.4), romlis<br />
Tanaxmadac eqspertuli meTodiT (yvela SesaZlo<br />
sainformacio wyaroze dayrdnobiTa da jgufis wevrebis<br />
g<strong>am</strong>ocdilebis gaTvaliswinebiT) xdeba safrTxis<br />
realizaciis albaTobis Sefaseba SesaZlo 4 SesaZlo<br />
variantidan:<br />
1. praqtikulad nulis tolia;<br />
2. umniSvneloa;<br />
3. mniSvnelovania;<br />
4. maRalia<br />
aseve unda Sefasdes produqtis g<strong>am</strong>oyenebiT<br />
momxmareblisaTvis riskis simZimis albaToba:<br />
1. msubuqi;<br />
2. saSualo;<br />
3. mZime;<br />
4. kritikuli.<br />
diagr<strong>am</strong>aze xdeba dasaSvebi riskebis sazRvris<br />
dadgena. Tu wertili mdebareobs sazRvarze an sazRvris<br />
zemoT, safrTxis g<strong>am</strong>omwvevi faqtori gasa-<br />
Tvaliswinebelia da realuria, Tu qvemoT - ara.<br />
<strong>am</strong> etapze xdeba safrTxis analizis s<strong>am</strong>uSao<br />
formebis Sevseba. (safrTxis analizis rekomendebuli<br />
forma mocemulia cxrilSi #2.5).<br />
SemdegSi yoveli identificirebuli safrTxisaTvis<br />
aucilebelia SemuSavdes sakontrolo da g<strong>am</strong>afrTxilebeli<br />
qmedebebi, romelic <strong>am</strong>cirebs riskis<br />
warmoqmnis albaTobas. safrTxis kontroli SesaZlebelia<br />
ganxorcieldes r<strong>am</strong>denime saSualebiT. ase<br />
magaliTad:<br />
• mikroorganizmebi SesaZloa daixocos gacxelebiT,<br />
maTi zrda-ganviTareba Seferxdes an daiTrgunos<br />
maRali an dabali temperaturis zemoqmedebiT,<br />
dabali tenianobis pirobebis SeqmniT,<br />
konservantebis g<strong>am</strong>oyenebiT, pH-is regulirebiT<br />
da a.S.;<br />
• cxovelur organizmSi medik<strong>am</strong>entebisa da veterinaruli<br />
daniSnulebis preparatebis narCeni<br />
raodenobis warmoqmnis an mcenareebSi pesticidebis<br />
narCeni raodenobis Semcvelobis gaCenis<br />
Tavidan acilebis mizniT, aucilebelia gonivruli<br />
qmedebebis Catareba, kerZod, garkveuli<br />
vadiT dayovneba maTi g<strong>am</strong>oyenebidan mosavlis<br />
aReb<strong>am</strong>de da saqonlis dakvl<strong>am</strong>de, an mowvel<strong>am</strong>de;<br />
• sursaTSi parazitebis moxvedris Tavidan asacileblad<br />
kontroldeba cxovelebis kvebis<br />
racioni, aseve g<strong>am</strong>oiyeneben nedleulis Srobasa<br />
da gayinvas. aseve nedleulisa da mza produqciis<br />
g<strong>am</strong>ijvna-gancalkeveba uzrunvelyofs<br />
maTi raodenobis Semcirebas;<br />
• fizikuri safrTxis (meqanikuri minarevebi) kontrolisas<br />
sakmarisia vizualuri Semowmeba, gacra,<br />
liTondeteqtoris, magnitis g<strong>am</strong>oyeneba da a.S.<br />
<strong>am</strong>denad, TiToeuli safrTxe da misi sakontrolo<br />
RonisZiebebi unda ganixilebodes cal-calke.<br />
11
# 111 biuleteni<br />
zogierTi safrTxis Tavidan asacileblad SesaZlebelia<br />
erTze meti sakontrolo-g<strong>am</strong>afrTxilebeli<br />
moqmedebis g<strong>am</strong>oyeneba. <strong>am</strong>asTan, erTze meti safrTxe<br />
SesaZlebelia Tavidan iqnas acilebuli r<strong>am</strong>denime<br />
RonisZiebiT (magaliTad, rZis pasterizacia).<br />
g<strong>am</strong>afrTxilebeli qmedebebisaTvis rekomendebulia<br />
forma cxrili #2.1-is g<strong>am</strong>oyeneba.<br />
sawarmoo procesis gawyvetilebaTa xe gansxvavdeba<br />
nedleulis miRebis gadawyvetilebaTa xisagan.<br />
<strong>am</strong> moqmedebaTa Sesrulebis Sefaseba tardeba<br />
HACCP-is jgufis mier da periodulad mowmdeba<br />
Sida auditis dros.<br />
imis dasadgenad, warmoadgens Tu ara warmoebis<br />
konkretuli operacia/etapi kritikul sakontrolo<br />
forma g<strong>am</strong>afrTxilebeli qmedebebisaTvis<br />
cxrili #2.1<br />
operaciis dasaxeleba<br />
gasaTvaliswinebeli<br />
safrTxe<br />
sakontrolo<br />
maxasiaTeblebi<br />
g<strong>am</strong>afrTxilebeli<br />
qmedeba<br />
1 2 3 4<br />
7. kritikuli sakontrolo wertilebis gansazRvra<br />
<strong>am</strong> etapis mizania g<strong>am</strong>ovlindes is wertilebi,<br />
etapebi, procedurebi, romelzec SesaZlebelia ganxorcieldes<br />
kontroli, raTa Semcirdes, Tavidan<br />
iqnas acilebuli an misaReb donemde Semcirebuli<br />
safrTxeebi. es SesaZloa iyos sawarmoo ciklis nebismieri<br />
stadia. magaliTad, rogoricaa temperaturuli<br />
d<strong>am</strong>uSaveba, gaciveba, ingredientebis Semowmeba,<br />
qimiuri nivTierebebis narCenebis raodenoba,<br />
produqciis Sedgenilobis kontroli, liTonminarevebi<br />
da sxv.<br />
kritikuli sakontrolo wertilebi guldasmiT<br />
unda iqnas Seswavlili, xolo yvela monacemi - dokumentirebuli.<br />
kritikuli sakontrolo wertilebis raodenoba<br />
erTi da igive dasaxelebis produqciis warmoebisas<br />
SesaZlebelia gansxvavebuli iyos sxvadasxva<br />
sawarmosaTvis. es imiT aixsneba, rom SesaZlebelia<br />
<strong>am</strong> sawarmoebisaTvis gansxvavebuli iyos qarxnis dagegmareba,<br />
produqtis receptura, procesis mimdinareoba,<br />
mowyobilobebi, ingredientebi, sanitariuli<br />
da d<strong>am</strong>xmare progr<strong>am</strong>ebi.<br />
kritikuli sakontrolo wertilebis identifikaciisaTvis<br />
SesaZlebelia g<strong>am</strong>oyenebuli iqnas gadawyvetilebaTa<br />
xe, anu diagr<strong>am</strong>a, romelic aRwers<br />
logikur msjelobaTa Tanmimdevrobas; igi moicavs<br />
nedleulis d<strong>am</strong>zadebas, gad<strong>am</strong>uSavebas, Senaxvas, realizacias<br />
da sxva procesebs, romlis mixedviTac<br />
s<strong>am</strong>uSao jgufma unda miiRos Sesab<strong>am</strong>isi gadawyvetilebebi.<br />
kritikuli sakontrolo wertilebis Semcirebis<br />
mizniT, maT ar unda mivakuTvnoT wertilebi, razec<br />
sruldeba g<strong>am</strong>afrTxilebeli moqmedeba, romelic<br />
tardeba sistematurad, gegmiurad da regl<strong>am</strong>entirebulia<br />
sanitariuli wesebiTa da normebiT, aseve<br />
mowyobiloba-danadgarebis teqnikuri momsaxureba,<br />
xarisxis sistemebi, sawarmos marTvis sxva sistemebi.<br />
wertils, Tanmimdevrulad pasuxi unda gaeces Semdeg<br />
kiTxvebs:<br />
1. tardeba Tu ara g<strong>am</strong>afrTxilebeli qmedeba dadgenili<br />
safrTxeebis mimarT?<br />
- Tu g<strong>am</strong>afrTxilebeli qmedebebi xorcieldeba,<br />
maSin HACCP-is jgufi gadadis meore SekiTxvaze;<br />
- Tu g<strong>am</strong>afrTxilebeli qmedebebi ar xorcieldeba,<br />
maSin HACCP-is jgufma unda gansazRvros sa-<br />
Wiroa Tu ara <strong>am</strong> etapze kontrolis ganxorcieleba;<br />
- imisaTvis, rom <strong>am</strong> SemTxvevaSi miRebuli iqnas<br />
Sesab<strong>am</strong>isi gadawyvetileba, pasuxi unda gaeces me-3<br />
da me-4 kiTxvebs. Tu kontroli aucilebelia, maSin<br />
jgufma unda mo<strong>am</strong>zados winadadebebi kontrolis<br />
ganxorcielebis meTodTan dakavSirebiT.<br />
Semdegi SefasebisaTvis miRweuli unda iqnas Se-<br />
Tanxmeba HACCP-is jgufis wevrebs Soris da masTan<br />
unda ganisazRvros <strong>am</strong> etapze makoreqtirebeli qmedebebi.<br />
2. aris Tu ara es etapi ganmsazRvreli safrTxis<br />
Tavidan acilebis an misi misaReb donemde SemcirebisaTvis?<br />
<strong>am</strong> kiTxvaze pasuxis gasacemad s<strong>am</strong>uSao jgufma<br />
unda gaiTvaliswinos sursaTis teqnikuri maxasiaTeblebi<br />
(A w,<br />
pH, konservantebis koncentracia da a.S.);<br />
<strong>am</strong> kiTxvebze pasuxebi saSualebas iZleva g<strong>am</strong>ovlindes<br />
gad<strong>am</strong>uSavebis procesis is stadiebi, romelic<br />
konkretulad gansazRvrulia mikrobiologiuri<br />
uvneblobis uzrunvelyofisaTvis (magaliTad,<br />
pasterizacia, sterilizacia, xarSva) an meqanikuri<br />
minarevebis mocilebisaTvis (magaliTad, liTondeteqtorebis<br />
g<strong>am</strong>oyeneba an gacra); Tu jgufi CaTvlis,<br />
rom <strong>am</strong> kiTxvaze pasuxi dadebiTia, maSin zustad unda<br />
ganisazRvros maT Soris romelia kritikuli.<br />
Tu pasuxi uaryofiTia, jgufi gadadis me-3<br />
SekiTxvaze.<br />
3. SesaZlebelia Tu ara mocemul etapze safrTxe<br />
g<strong>am</strong>ovlindes an daSvebul normaze meti iyos?<br />
<strong>am</strong> dros HACCP-is jgufma unda g<strong>am</strong>oiyenos teqnologiuri<br />
sqemis monacemebi da sawarmoo ciklis<br />
Seswavlis monacemebi, raTa ganisazRvros, aris Tu<br />
12
# 111<br />
biuleteni<br />
ara SesaZlebeli Sesaswavli safrTxe arsebobdes<br />
sawarmoo garemoSi (magaliTad, personali, danadgarebi,<br />
kedlebi, iataki, kanalizaciis sistema, nedleuli),<br />
saidanac uSualod binZurdeba sasursaTo<br />
produqcia.<br />
s<strong>am</strong>uSao jgufma unda ganixilos <strong>am</strong> safrTxis<br />
zrdis SesaZleblobac, procesis sxvadasxva stadiebze<br />
dagrovebiT; <strong>am</strong> SemTxvevaSi sawarmoo procesis<br />
etapebis Tanmimdevroba unda ganixilebodes rogorc<br />
kritikuli sakontrolo wertilebi.<br />
s<strong>am</strong>uSao jgufma aseve unda ganixilos:<br />
• mimdinareobs Tu ara sawarmoo procesi safrTxis<br />
Semcvel pirobebSi?<br />
• aqvs Tu ara sasursaTo produqtis SefuTvas<br />
mniSvneloba dabinZurebis Tavidan acilebisaTvis?<br />
• SesaZlebelia Tu ara jvaredini dabinZureba<br />
sxva produqtebisagan an nedleulisagan?<br />
• SesaZlebelia Tu ara dabinZureba momsaxure<br />
personalidan?<br />
• xom ar aris mowyobiloba-danadgarebSi adgili,<br />
sadac SeiZleba dagrovdes produqti, ris g<strong>am</strong>oc<br />
matulobs safrTxis albaToba?<br />
• xom ar aris SesaZlebeli daufasoebeli produqciis<br />
Senaxvis pirobebi da temperatura zrdides<br />
dabinZurebis SesaZleblobas?<br />
• pasuxi unda iyos dadebiTi, im g<strong>am</strong>onaklisebis<br />
garda, rodesac mocemul etapze zustad ar aris<br />
gansazRvruli, rom safrTxe n<strong>am</strong>dvilad arsebobs.<br />
Tu me-3 kiTxvaze pasuxi dadebiTia, pasuxi unda<br />
gaeces me-4 SekiTxvas.<br />
4. SesaZlebelia Tu ara warmoebis momdevno<br />
etap ze moxdes safrTxis misaReb donemde Semcireba an<br />
aRkveTa?<br />
Tu me-4 SekiTxvaze pasuxi dadebiTia, maSin<br />
HACCP-is jgufi ganixilavs blok-sqemis momdevno<br />
etapebs.<br />
me-3 da me-4 SekiTxvebi unda ganixilebodes er-<br />
Tdroulad. Tu me-4 SekiTxvaze pasuxi uaryofiTia,<br />
maSin es etapi ukve kritikulia da saWiro xdeba dadgindes,<br />
Tu romeli faqtoria kritikuli (magaliTad,<br />
ingredientebi, s<strong>am</strong>uSaos reJimi, s<strong>am</strong>uSao adgili,<br />
procedurebi). Tu me-4 SekiTxvaze pasuxi dadebiTia,<br />
maSin aRniSnuli etapi ar iTvleba kritikulad da<br />
jgufi gadadis Semdeg etapze.<br />
yvela stadiaze HACCP-is jgufma unda gansazRvros<br />
kargi sawarmoo praqtikidan gadaxris Sedegebi<br />
da daadginos, axdens Tu ara zegavlenas es<br />
gadaxrebi sursaTis uvneblobaze, Seafasos maTi albaToba.<br />
<strong>am</strong>asTanave, s<strong>am</strong>uSao jgufma unda gansazRvros,<br />
ra emarTeba produqts Semdeg etapebze, raTa<br />
ganisazRvros aris Tu ara gad<strong>am</strong>uSavebis es stadia<br />
kritikuli.<br />
im SemTxvevaSi, rodesac safrTxis analizis Sedegad<br />
dadgindeba, rom mocemul wertilSi safrTxis<br />
kontroli Znelad gansaxorcielebelia da safrTxe<br />
Semdeg etapebze mainc arsebobs, saWiro xdeba procesis<br />
an produqtis modificireba, modernizacia<br />
imgvarad, rom aRniSnuli safrTxe g<strong>am</strong>oiricxos.<br />
kritikuli sakontrolo wertilebi SeiZleba<br />
iyos nedleuli, s<strong>am</strong>uSao adgili, meTodi, warmoebis<br />
procedura an stadia, magr<strong>am</strong> is aucileblad unda<br />
iyos warmodgenili konkretuli Canaweris saxiT; magaliTad,<br />
`ar arsebobs~, an `arsebobs~<br />
- konkretuli d<strong>am</strong>abinZurebeli nedleulSi;<br />
- dasufTavebis konkretuli operacia;<br />
- nedleulisa da mza produqciis g<strong>am</strong>ijvna;<br />
- g<strong>am</strong>aciebeli garemos qlorireba konteinerebSi;<br />
- produqtebis pasterizacia; da a.S.<br />
nedleulisaTvis (uSualo ingredientebi, SesafuTi<br />
masala, wyali) kritikuli sakontrolo wertilebis<br />
dadgenis mizniT HACCP-is jgufma pasuxi<br />
unda gasces Semdeg SekiTxvebs.<br />
1. SesaZlebelia Tu ara nedleuli Seicavdes Sesaswavl<br />
safrTxes daSvebulze meti odenobiT?<br />
<strong>am</strong> kiTxvaze pasuxis gasacemad s<strong>am</strong>uSao jgufma<br />
unda gaiTvaliswinos epidemiologiuri monacemebi,<br />
momwodeblis warsuli saqmianoba, SesafuTi masalis<br />
sertifikatebi, Tanmxlebi dokumentacia da sxv.<br />
informacia, romelic dakavSirebulia nedleulis<br />
uvneblobasTan. Tu s<strong>am</strong>uSao jgufi darwmunebulia,<br />
rom pasuxi iqneba uaryofiTi, maSin nedleuli, rogorc<br />
kritikuli sakontrolo wertili ar unda iqnas<br />
ganxiluli.<br />
Tu s<strong>am</strong>uSao jgufi ar aris darwmunebuli,<br />
maSin isini iReben dadebiT pasuxs da gadadian me-2<br />
SekiTxvaze.<br />
2. aRniSnul faqtors aRmofxvravs Tu ara gad<strong>am</strong>uSaveba,<br />
an momxmareblis mier moxmarebis win gad<strong>am</strong>u-<br />
Saveba?<br />
<strong>am</strong> kiTxvaze pasuxis gasacemad s<strong>am</strong>uSao jgufi<br />
TanmimdevrobiT ganixilavs sawarmoo process da<br />
adgens, romelime etapze xdeba Tu ara aRniSnuli safrTxis<br />
misaReb donemde Semcireba an aRmofxvra. Tu<br />
kiTxvaze pasuxi dadebiTia, maSin jgufi gadadis me-3<br />
SekiTxvaze. Tu pasuxi uaryofiTia, maSin nedleuli<br />
kritikulia.<br />
3. arsebobs Tu ara jvaredini dabinZurebis safr-<br />
Txeebi mowyobiloba-danadgarebisa da sxva produqtebisaTvis,<br />
romlebic SesaZloa ar kontroldebodes?<br />
Tu pasuxi dadebiTia, maSin nedleuli kritikuli<br />
sakontrolo wertilia, Tu pasuxi uaryofiTia,<br />
maSin nedleuli ar warmoadgens kritikul wertils,<br />
da eqspertebi ganixilaven sxva saxis nedleuls.<br />
HACCP-is sarekomendacio-s<strong>am</strong>uSao forma - safrTxis<br />
analizisa da kritikuli sakontrolo wertilebisaTvis<br />
mocemulia cxrilSi #2.2. teqnologiuri<br />
ciklis calkeul etapebze safrTxis analizisa da<br />
kritikuli sakontrolo wertilebis dadgenisaTvis<br />
rekomendebulia `gadawyvetilebebis miRebis xis~ (naxazi<br />
2.5) g<strong>am</strong>oyeneba.<br />
13
# 111 biuleteni<br />
cxrili #2.2<br />
safrTxis analizisa da kritikuli sakontrolo wertilebis gegmis forma<br />
mwarmoeblis dasaxeleba:<br />
mis<strong>am</strong>arTi<br />
produqtis aRwera<br />
Senaxvisa da distribuciis meTodi<br />
g<strong>am</strong>oyeneba da momxmarebeli<br />
( I)<br />
kritikuli<br />
sakontrolo<br />
wertili<br />
(2)<br />
safrTxe<br />
(3)<br />
kritikuli<br />
zRvari<br />
TiToeuli<br />
safrTxisaTvis<br />
(4)<br />
ra?<br />
(5)<br />
rogor?<br />
(6)<br />
sixSire<br />
(7)<br />
vin?<br />
m o n i t or i n g i (8)<br />
makoreqtirebeli<br />
qmedebebi<br />
(9)<br />
Canawerebi<br />
(10)<br />
gad<strong>am</strong>owmeba<br />
oficialuri pasuxismgebeli piris xelmowera<br />
TariRi<br />
8. kritikuli sakontrolo wertilebis zRvrebis<br />
dadgena<br />
kritikuli zRvari warmoadgens sakontrolo<br />
wertilis im maqsimalur an minimalur mniSvnelobas,<br />
ris mixedviTac unda gakontroldes biologiuri,<br />
qimiuri da fizikuri safrTxeebi, raTa safrTxe aRmoifxvras,<br />
moxdes prevencia an maTi albaToba misaReb<br />
donemde Semcirdes. TiToeul sakontrolo<br />
wertils SesaZloa hqondes erTi an r<strong>am</strong>denime kritikuli<br />
zRvari. es kriteriumebi SesaZloa iyos temperatura,<br />
drois xangrZlivoba, sinestis masuri wili,<br />
iqnas HACCP-is s<strong>am</strong>uSao cxrilSi (cxrili #2.3).<br />
9. TiToeuli sakontrolo wertilisaTvis monitoringis<br />
sistemis SemuSaveba<br />
TiToeul kritikul sakontrolo wertilze<br />
monitoringis sistemis SemuSaveba saSualebas iZleva<br />
Semowmdes, eqvemdebareba Tu ara kritikuli sakontrolo<br />
wertili kontrols, keTdeba Tu ara Sesab<strong>am</strong>isi<br />
Canawerebi. idealur SemTxvevaSi monitoringi<br />
iZleva droul informacias imisaTvis, raTa dauyovnebliv<br />
ganxorcieldes sakontrolo par<strong>am</strong>etrebis<br />
HACCP-is s<strong>am</strong>uSao cxrili<br />
cxrili #2.3<br />
sasursaTo produqciis dasaxeleba<br />
teqnologiuri<br />
etapi<br />
safrTxe<br />
kritikuli<br />
sakontrolo<br />
wertilis<br />
nomeri<br />
sakontrolo<br />
par<strong>am</strong>etri<br />
da misi<br />
zRvruli<br />
mniSvneloba<br />
monitoringis<br />
procedura<br />
sakontrolo<br />
RonisZieba<br />
saregistraciosaaRricxvo<br />
dokumenti<br />
1 2 3 4 5 6 7<br />
pH, Aw, qloris arseboba, aseve organoleptikuri<br />
maCveneblebi - garegnuli forma, struqtura, suni,<br />
gemo da a.S. kritikuli zRvaris dadgenisas gasa-<br />
Tvaliswinebelia gazomvebis cdomileba. kritikuli<br />
zRvaris vizualuri dakvirvebisas rekomendebulia<br />
etalonur nimuSTan Sedareba.<br />
rekomendebulia, kritikuli zRvaris mniSvneloba<br />
teqnologiuri procesebis mixedviT Setanili<br />
zRvrul diapazonSi moqceva. im SemTxvevaSi, rodesac<br />
monitoringi aCvenebs sakontrolo kritikul<br />
wertilze kontrolis dakargvis tendencias, SeZlebisdagvarad,<br />
unda ganxorcieldes procesis koreqtireba.<br />
monitoringis sistema unda Seicavdes Sesab<strong>am</strong>is<br />
procedurebs, instruqciebs, Canawerebs, romlebSic<br />
mocemuli iqneba:<br />
14
# 111<br />
biuleteni<br />
• monitoringis sakontrolo par<strong>am</strong>etri;<br />
• monitoringis sakontrolo par<strong>am</strong>etris zRvruli<br />
mniSvneloba;<br />
• drois adekvatur periodSi gazomvebisa da<br />
dakvirvebebis Sedegebi;<br />
• monitoringisaTvis g<strong>am</strong>oyenebuli xelsawyo;<br />
• xelsawyoebis dakalibrebis meTodebi;<br />
• monitoringis sixSire;<br />
• monitoringisa da monitoringis Sedegebis<br />
Sefasebis ufleb<strong>am</strong>osili piri;<br />
• moTxovnebi Canawerebze da Canawerebis warmoebis<br />
meTodebi.<br />
koreqcia unda ganxorcieldes gadaxrebis warmoqmn<strong>am</strong>de.<br />
monitoringis procesSi miRebul monacemebs<br />
aanalizebs specialisti -ufleb<strong>am</strong>osili piri,<br />
romelsac aqvs Sesab<strong>am</strong>isi codna da g<strong>am</strong>ocdileba, aucileblobis<br />
SemTxvevaSi ganaxorcielos makoreqtirebeli<br />
qmedeba. Tu monitorings ara aqvs uwyveti<br />
xasiaTi, maSin misi perioduloba da masStabi sakmarisi<br />
unda iyos sakontrolo kritikuli wertilebis<br />
kontrolisaTvis.<br />
sarwmuno informaciis miRebis uzrunvelsayofad,<br />
g<strong>am</strong>oyenebuli meTodebi da g<strong>am</strong>zomi saSualebebi<br />
unda akmayofilebdnen Semdeg moTxovnebs:<br />
• dakalibreba an Semowmeba unda xdebodes dadgenili<br />
sixSiriT, an/da g<strong>am</strong>oyenebis win gada mowmdes<br />
g<strong>am</strong>zom-etalonTan, romelic Semowmebuli da Sedarebulia<br />
saerTaSoriso an erovnul etalonur xelsawyosTan;<br />
• unda xdebodes xelsawyos regularuli gad<strong>am</strong>owmeba;<br />
• xelsawyo, regulirebis Semdeg, daculi unda<br />
iqnes raime gareSe zemoqmedebisgan;<br />
• aucilebelia arsebobdes dakalibrebisa da<br />
d<strong>am</strong>owmebis Canawerebi.<br />
yvela SemTxvevaSi monitoringis monacemebi registrirdeba<br />
Sesab<strong>am</strong>is JurnalSi, romelsac xels<br />
awers monitoringis ganmaxorcielebeli piri da aseve<br />
analizis Catarebaze pasuxismgebeli pirebi.<br />
10. makoreqtirebeli qmedebebis SemuSaveba<br />
HACCP-is sistema, rogorc wesi, iTvaliswinebs<br />
TiToeuli kritikuli sakontrolo wertilidan<br />
konkretuli gadaxris SemTxvevisaTvis winaswar<br />
dadgenili makoreqtirebeli RonisZiebebis ganxorcielebas<br />
da masze pasuxismgebel pirs. Tumca rig<br />
SemTxvevebSi, kritikuli zRvaridan gadacdenisas,<br />
Sesab<strong>am</strong>isi qmedebebi SesaZlebelia operatiulad<br />
ganxorcieldes. makoreqtirebeli qmedebebi fiqsirdeba<br />
dokumentalurad HACCP-is gegmaSi. igi iTvaliswinebs<br />
g<strong>am</strong>zomi xelsawyoebis Semowmebas, manqanadanadgarebis<br />
g<strong>am</strong>arTvas, Seusab<strong>am</strong>o produqciis izolacias,<br />
zog SemTxvevaSi utilizaciasa da sxv.<br />
mavnebeli sursaTis s<strong>am</strong>omxmareblo bazarze<br />
moxvedris SemTxvevaSi unda Sedges maTi <strong>am</strong>oRebisa<br />
da ukan g<strong>am</strong>oTxovis dokumentaluri procedurebi.<br />
dagegmili makoreqtirebeli qmedebebi unda aisaxos<br />
cxrilSi #2.2.<br />
11. gad<strong>am</strong>owmebis procedurebi anu verifikacia<br />
gad<strong>am</strong>owmebis procedurebi anu verifikacia saqmianobaa,<br />
romlis drosac fasdeba r<strong>am</strong>denad efeqturad<br />
da gegmasTan Sesab<strong>am</strong>isobaSi funqcionirebs<br />
HACCP-is sistema. es SeiZleba iyos Sida auditi,<br />
HACCP-is sistemis analizi da registrirebuli monacemebi,<br />
gadaxrebis analizi, utilizaciis SemTxvevebi<br />
da sxv. rekomendebulia verifikaciis ganxorcieleba<br />
weliwadSi erTxel mainc, axali, gauTvaliswinebeli<br />
safrTxeebisa da riskis faqtorebis<br />
g<strong>am</strong>ovlenisas ki aragegmiurad. gad<strong>am</strong>owmebis procedurebi<br />
unda moicavdes:<br />
‣ warmoebuli sasursaTo produqciis uvneblobasTan<br />
dakavSirebul pretenziebs, saCivrebs, winadadebebs,<br />
Setyobinebebs;<br />
‣ HACCP-is dokumentebis Sedarebas, faqtiurad<br />
Sesrulebul procedurebTan;<br />
‣ g<strong>am</strong>afrTxilebeli qmedebebis ganxorcielebis<br />
Sesrulebas;<br />
‣ kritikuli sakontrolo wertilebis monitoringis<br />
Sedegebsa da Catarebuli makoreqtirebeli<br />
cxrili #2.4<br />
saregistracio-saaRricxvo dokumentebis C<strong>am</strong>onaTvali<br />
nomeri (kodi)<br />
dokumentis pasuxismgebeli Senaxvis<br />
dasaxeleba<br />
piri<br />
adgili<br />
Senaxvis vada<br />
1 2 3 4 5<br />
rogorc wesi, monitoringis procedurebi sa-<br />
Wiroebs siswrafes, r<strong>am</strong>denadac es operatiul procesebs<br />
exeba da <strong>am</strong> SemTxvevaSi naklebi dro rCeba<br />
xangZlivi analizebis CatarebisaTvis.<br />
qmedebebis analizs;<br />
‣ HACCP-is sistemis efeqturobis Sefasebas<br />
da misi gaumjobesebisaTvis SemuSavebul rekomendaciebs;<br />
‣ dokumentebis aqtualizacias;<br />
15
# 111 biuleteni<br />
naxazi 2.5<br />
“gadawyvetilebebis miRebis xe” kritikuli sakontrolo wertilebis dadgenisaTvis<br />
teqnologiuri procesis safexuris (etapis) analizi<br />
diax<br />
gaTvaliswinebulia Tu ara <strong>am</strong> etapis<br />
ara<br />
mimdinareobisas X safrTxis analizi?<br />
ara<br />
aucilebelia Tu ara <strong>am</strong> etapze safrTxis<br />
diax<br />
diax<br />
<strong>am</strong> etapze tardeba Tu ara raime qmedeba X safrTxis<br />
ara<br />
kontroli?<br />
Semcirebis an aRmofxvrisaTvis?<br />
saWiroa procesis, produqciis an<br />
diax<br />
SesaZloa Tu ara X safrTxiT g<strong>am</strong>owveuli riskebi<br />
ara<br />
kontrolis sistemis modernizacia<br />
<strong>am</strong> etapze aRematebodes daSvebul<br />
zRvars?<br />
ar arsebobs kritikuli sakontrolo<br />
wertili. gadadiT Semdegi etapis<br />
analizze<br />
diax<br />
ara<br />
SesaZlebelia Tu ara Semdgom etapebze X safrTxis<br />
Semcireba an aRmofxvra<br />
CarTeT kritikul sakontrolo<br />
wertilebSi, gadadiT Semdegi etapis<br />
analizze<br />
safrTxis analizis s<strong>am</strong>uSao cxrili<br />
cxrili #2.5<br />
kompaniis dasaxeleba:<br />
mis<strong>am</strong>arTi:<br />
produqciis aRwera<br />
Senaxvisa da distribuciis meTodi:<br />
g<strong>am</strong>oyeneba da momxmarebeli^<br />
warmoebis<br />
etapi<br />
<strong>am</strong> etapze<br />
gansazRvruli<br />
safrTxeebi<br />
aris Tu ara es<br />
safrTxe<br />
mniSvnelovani<br />
daasabuTeT<br />
Tqvens<br />
mier miRebuli<br />
gadawyvetileba<br />
ra aRmkveTi<br />
zomebi unda<br />
iqnas<br />
miRebuli<br />
safrTxis<br />
Tavidan<br />
asacileblad<br />
aris Tu ara<br />
es etapi<br />
kritikuli<br />
sakontrolo<br />
wertili<br />
diax/ara<br />
biologiuri<br />
qimiuri<br />
fizikuri<br />
biologiuri<br />
qimiuri<br />
fizikuri<br />
16
# 111<br />
biuleteni<br />
gad<strong>am</strong>owmebis progr<strong>am</strong>as SeimuSavebs HACCP-is<br />
jgufi, xolo gad<strong>am</strong>owmebis angariSs <strong>am</strong>tkicebs sawarmos<br />
xelmZRvaneli.<br />
12. dokumentebisa da Canawerebis warmoeba<br />
HACCP-is sistemis danergvisa da efeqturi<br />
funqcionirebisaTvis uaRresad didi mniSvneloba<br />
aqvs procedurebis Sesab<strong>am</strong>isi dokumentebisa da Canawerebis<br />
arsebobas, romlis gareSec sistemis ganxorcieleba<br />
SeuZlebelia. es dokumentebi sxvadasxva<br />
saxisaa da maTi ricxovneba d<strong>am</strong>okidebulia teqnologiuri<br />
operaciebis masStabebze. es dokumentebia:<br />
• g<strong>am</strong>oSvebuli produqciis uvneblobis politika;<br />
• brZaneba HACCP-is jgufis Seqmnis Sesaxeb;<br />
• informacia produqciis Sesaxeb;<br />
• informacia warmoebis Sesaxeb;<br />
• HACCP-is jgufis dasabuTebuli angariSi kritikuli<br />
sakontrolo wertilebis dadgenisa da<br />
gansazRvris Sesaxeb;<br />
• HACCP-is s<strong>am</strong>uSao furclebi;<br />
• monitoringis procedurebi;<br />
• makoreqtirebeli qmedebebis procedurebi;<br />
• HACCP-is sistemis gad<strong>am</strong>owmeba;<br />
• nedleulis sertifikatebi;<br />
• Tan<strong>am</strong>SromelTa swavlebis dokumentebi;<br />
• saregistracio-saaRricxvo dokumentaciis C<strong>am</strong>onaTvali<br />
(cxrili #2.4), sadac mocemuli iqneba:<br />
monitoringis monacemebi;<br />
gadaxrebi da makoreqtirebeli qmedebebi;<br />
sursaTis uvneblobasTan dakavSirebuli rekl<strong>am</strong>aciebi,<br />
prezentaciebi, saCivrebi;<br />
Sida Semowmebis angariSebi.<br />
saqarTvelos kanonmdeblobiT dadgenilia<br />
`sursaTis warmoebis sferoSi mikvlevadobis, safr-<br />
Txis analizisa da kritikuli sakontrolo wertilebis<br />
dadgenis wesi~, romelic Seesab<strong>am</strong>eba evropis<br />
parl<strong>am</strong>entisa da evrokavSiris sabWos 2004 wlis 29<br />
aprilis #852/2004 maregulirebel wesebs `sakvebi<br />
produqtebis higienis Sesaxeb“, aseve Codex alimentarius-is<br />
`sursaTis higienis zogad wesebs~ da ISO 22 000<br />
standarts (Food safety management systems - reguirments<br />
for any organization in the food chain).<br />
Tavi 3. mikvlevadoba<br />
3.1 zogadi debulebebi<br />
cnobilia, rom sursaTis warmoeba da moxmareba<br />
organizaciaTa farTo diapazons warmoadgens, romelic<br />
moicavs sakvebis mwarmoeblebs, nedleulis<br />
mwarmoeblebs, d<strong>am</strong><strong>am</strong>zadeblebs, satransporto sawarmoebs,<br />
sawyobebs, sacalo da sabiTumo savaWro<br />
qselebs, sazogadoebrivi kvebis obieqtebs, aseve organizaciebs,<br />
romlebic teqnologiur danadgarebs,<br />
SesafuT masalas, sadezinfeqcio saSualebebs, sakvebdan<strong>am</strong>atebs,<br />
ingredientebs awarmoeben. <strong>am</strong>itomac,<br />
sursaTis uvneblobis uzrunvelsayofad, saWiro<br />
RonisZiebaTa dagegmvisa da realizaciis erT-erTi<br />
aucilebeli qmedeba <strong>am</strong> organizaciebs Soris informaciebis<br />
interaqtiuli gacvlaa, rac sasursaTo<br />
warmoebis mTlian jaWvSi identifikaciisa da kontrolis<br />
saSualebas iZleva. evropis parl<strong>am</strong>entisa<br />
da sabWos regulacias (EC) #178/2002 (2002 wlis 28<br />
ianvari), romelic Seexeba sursaTis Sesaxeb kanonis<br />
zogad safuZvlebsa da moTxovnebs, “sursaTis uvneblobis<br />
sakiTxSi evropis uzenaesi organos Seqmnas da<br />
procedurebs sursaTis uvneblobis sakiTxebis garSemo~,<br />
<strong>am</strong> sakiTxebis srulyofilad realizaciis mizniT<br />
Semoaqvs mikvlevadobis cneba (muxli 18).<br />
mikvlevadobis Tan<strong>am</strong>edrove koncefcias XX saukunis<br />
meore naxevarSi Caeyara safuZveli. Tumca, mas<br />
Semdeg, rac ad<strong>am</strong>ianebma vaWroba da produqciis gacvla<br />
daiwyes, gaCnda survili da aucilebloba, moepovebinaT<br />
informacia maT mier SeZenili produqciis<br />
warmomavlobis Sesaxeb. xSir SemTxvevaSi, mopovebuli<br />
informacia g<strong>am</strong>oiyeneboda produqciis Rirebulebis<br />
gazrdis an SemcirebisaTvis.<br />
mikvlevadoba Tan<strong>am</strong>edrove, sistemuri midgomaa<br />
sursaTis uvneblobis sferoSi, romelic aucilebel<br />
sakanonmdeblo da regl<strong>am</strong>entirebul moTxovnebs emyareba.<br />
warmoebis globalizaci<strong>am</strong>, miwodebis, sawarmoo<br />
da mimoqcevis procesebis srulyof<strong>am</strong>, romlebic<br />
moqmedeben principiT „just in time“ (zustad dadgenil<br />
droSi), aucilebeli gaxada <strong>am</strong> sistemis danergva.<br />
igi xels uwyobs higienuri progr<strong>am</strong>ebisa da sawarmoo<br />
kontrolis gegmebis safuZvelze sursaTis<br />
uvneblobis avtonomiuri marTvis sistemis Seqmnas,<br />
mza produqciis <strong>am</strong>orCeviTi kontrolis Canacvlebas<br />
g<strong>am</strong>afrTxilebeli kontroliT, rac sabolood<br />
sawarmoTa konkurentunarianobis <strong>am</strong>aRlebas, momxmarebelTa<br />
uvnebeli da xarisxiani sursaTiT uzrunvelyofas<br />
ganapirobebs.<br />
`sursaTis uvneblobisa da xarisxis Sesaxeb~<br />
saqarTvelos kanoni gansazRvravs ra mikvlevadobas,<br />
rogorc sursaTis, cxovelis sakvebis, maTSi g<strong>am</strong>osayeneblad<br />
gankuTvnili nebismieri nivTierebis an sursaTis<br />
sawarmoeblad gankuTvnili cxovelis Sesaxeb<br />
monacemebisa da informaciis dadgenis SesaZleblobas,<br />
warmoebis, gad<strong>am</strong>uSavebisa da distribuciis yovel<br />
etapze, adgens masTan dakavSirebul moTxovnebs.<br />
kerZod: sursaTis, cxovelis sakvebis, sursaTis<br />
sawarmoeblad gankuTvnili cxovelis an sursaTis<br />
SemadgenlobaSi arsebuli an, savaraudod, arsebuli<br />
nebismieri mavne nivTierebis mikvlevadob<strong>am</strong> unda<br />
uzrunvelyos warmoebis, gad<strong>am</strong>uSavebisa da distribuciis<br />
TiToeul etapze; garda <strong>am</strong>isa, mwarmoebeli/distributori<br />
valdebulia flobdes informacias<br />
nebismier pirze, romelmac mas miawoda sursa-<br />
Ti, cxovelis sakvebi an/da sursaTis sawarmoeblad<br />
gankuTvnili cxoveli; <strong>am</strong>asTanave, mwarmoebeli/distributori<br />
valdebulia danergos iseTi sawarmoo<br />
procedurebi, awarmoos sursaTi an sakvebi partie-<br />
17
# 111 biuleteni<br />
bad da g<strong>am</strong>oiyenos saTanado sistemebi im pirTa da<br />
savaWro qselis dasadgenad, visac miawoda warmoebuli<br />
sursaTi an cxovelis sakvebi. kanonis Tanaxmad,<br />
mikvlevadobis uzrunvelsayofad bazarze ganTavsebuli<br />
sursaTi an cxovelis sakvebi etiketirebuli<br />
unda iyos dadgenili wesiT, raTa SesaZlebeli iyos<br />
misi identificireba; (kanonis Sesab<strong>am</strong>isi muxlebis<br />
moqmedeba SeCerebulia 2010 wlis 1 ianvr<strong>am</strong>de maRali<br />
riskis sawarmoebisaTvis, 2011 wlis 1 ianvr<strong>am</strong>de<br />
yvela saxis sursaTis gad<strong>am</strong><strong>am</strong>uSavebeli sawarmoebisaTvis<br />
da 2012 wlis 1 ianvr<strong>am</strong>de cxovelTa sakvebis<br />
gad<strong>am</strong><strong>am</strong>uSavebeli sawarmoebisaTvis).<br />
kanonis moTxovnebi Sesab<strong>am</strong>isobaSia rogorc evropis<br />
parl<strong>am</strong>entisa da sabWos regulaciasTan (EC<br />
#178/2002), ise standartizaciis saerTaSoriso organizaciis<br />
mier SemuSavebul ISO 22005:2007 standartTan<br />
- `mikvlevadoba sursaTisa da cxovelis<br />
sakvebisaTvis. sistemis dagegmvis zogadi g<strong>am</strong>oyenebis<br />
principebi~, rac sursaTis uvneblobisa da xarisxis<br />
uzrunvelyofis problemis erTian gadawyvetas<br />
moicavs rogorc sursaTis/cxovelis sawarmoebisaTvis,<br />
ise sacalo vaWrobisTvisac. aRniSnuli standartis<br />
g<strong>am</strong>oyeneba mwarmoebels saSualebas aZlevs:<br />
• ganaxorcielos sursaTis/cxovelis sakvebis,<br />
maTi Semadgeneli komponentebis, ingredientebis<br />
da SesafuTi masalis moZraoba-gadaadgilebaze<br />
dakvirveba;<br />
• moaxdinos aucilebeli, saWiro dokumentaciis<br />
identificireba da mis safuZvelze ganaxorcielos<br />
warmoebis TiToeuli etapis Sida kontroli<br />
da Sida auditi;<br />
• uzrunvelyos sursaTis/cxovelis sakvebis warmoebis<br />
procesSi monawile mxareTa adekvaturi,<br />
Sesab<strong>am</strong>isi koordinacia;<br />
• moTxovos sawarmoo procesSi monawile yvela<br />
mxares hqondes informacia maTi momwodeblisa<br />
da klientebis Sesaxeb.<br />
<strong>am</strong>denad, mikvlevadoba aris saSualeba, ganisazRvros<br />
sasursaTo produqtisa da cxovelis sakvebis<br />
winaistoria registrirebuli identifikatoris<br />
saSualebiT.<br />
mikvlevadobis efeqturi sistemis danergva<br />
sursaTis mwarmoebel sawarmoebSi pasuxobs kiTxvebze<br />
`ra?~ (`romeli?~) sasursaTo produqti an cxovelis<br />
sakvebi `sad?~ mdebareobs drois garkveul<br />
etapze, `saidan?~ warmoiSoba igi da gaeces pasuxi<br />
kiTxvas `vin?~. <strong>am</strong>as emateba isic, rom mikvlevadobisaTvis<br />
savaldebuloa sxvadasxva dokumentebis warmoeba,<br />
sadac aisaxeba aRniSnul kiTxvebze pasuxi. pasuxebis<br />
sisworeze ki pasuxs agebs mwarmoebeli, romelic<br />
evropis parl<strong>am</strong>entisa da sabWos regulacias<br />
EC #178/2002-is Tanaxmad valdebulia:<br />
• moaxdinos nebismieri piris identificireba,<br />
romelic mas awvdis sasursaTo nedleuls, ingredientebs<br />
da nebismier nivTierebas, romelsac<br />
igi g<strong>am</strong>oiyenebs sursaTis/cxovelis sakvebis<br />
warmoebisaTvis;<br />
• flobdes yvela saxis procedurebisa da sistemebis<br />
Sesaxeb dokumentirebul informacias,<br />
romelsac makontrolebel organos warudgens<br />
moTxovnisTanave;<br />
• daadginos da flobdes werilobiT informacias,<br />
yvela im sawarmo-obieqtis Sesaxeb, sadac<br />
maT mier warmoebuli produqcia miewodeba; es<br />
informaciac xelmisawvdomi unda iyos makontrolebeli<br />
organosaTvis;<br />
• mwarmoebeli unda iZleodes garantias, rom sasursaTo<br />
produqtis identificireba saSualebas<br />
iZleva dadgindes misi warmoSoba;<br />
• mwarmoebelma unda SeZlos nebismier dros,<br />
aucileblobis SemTxvevaSi, moaxdinos mis mier<br />
warmoebuli sursaTis/cxovelis sakvebis <strong>am</strong>oReba<br />
sarealizacio qselidan;<br />
• Seinaxos informacia mis mier warmoebuli<br />
produqciis Sesaxeb misi Senaxvis vadis xangr-<br />
Zlivobis Sesab<strong>am</strong>isad;<br />
• ar miiRos sasursaTo nedleuli, d<strong>am</strong>xmare masala,<br />
ingredientebi, romlebic saTanadodo ar<br />
aris identificirebuli.<br />
produqciis identificireba es aris procedura,<br />
romelic uzrunvelyofs sursaTis/cxovelis<br />
sakvebis warmoebis yvela etapze - nedleulis warmoeba,<br />
mimoqceva sawarmoo jaWvSi, utilizacia, ganawileba<br />
sarealizacio qselSi, ganadgureba - <strong>am</strong>ocnobas<br />
gansxvavebuli d<strong>am</strong>axasiaTebeli niSnebiT. produqciis<br />
identifikacia warmoebs teqnikuri dokumentaciis<br />
Sesab<strong>am</strong>isi birkebis, d<strong>am</strong>Ris, etiketis saSualebiT,<br />
sadac miTiTebulia misi unikaluri nomeri<br />
an nakeTobis tipi, misi g<strong>am</strong>oSvebis TariRi, partiis<br />
nomeri da sxva aucilebeli monacemebi.<br />
RonisZiebaTa erTobliobas, romelic saSualebas<br />
iZleva sursaTis erTi an erTdroulad r<strong>am</strong>denime<br />
maCvenebliT-kriteriumiT (magaliTad, partiis nomeri,<br />
vargisobis vada da a.S. ganxorcieldes gadaadgilebisa<br />
da adgilmdebareobis mikvleva `treqingi~<br />
(tracking - dakvirveba, Tvalyuris devneba) ewodeba.<br />
`treqingi~ sawarmoo praqtikaSi ZiriTadad sursa-<br />
Tis ukan g<strong>am</strong>osaTxovad g<strong>am</strong>oiyeneba. igi saSualebas<br />
iZleva saZiebo sasursaTo produqtis an partiis<br />
mikvleva ganxorcieldes miwodebis jaWvSi `zemodan<br />
qvemoT~. igi ZiriTadad g<strong>am</strong>oiyeneba mza sasursaTo<br />
produqtis sawarmodan realizaciis punqteb<strong>am</strong>de<br />
mikvlevisaTvis.<br />
warmoSobis mikvleva anu `treisingi~ (tracing -<br />
kvaldakval miyola) saSualebas iZleva r<strong>am</strong>denime<br />
saZiebo kriteriumiT dadgindes sasursaTo produqciis<br />
warmoebis adgili da sawarmoo-teqnologiuri<br />
ciklis calkeul etapze ganisazRvros misi maxasia-<br />
Teblebi. magaliTad, partiis nomris mixedviT SesaZlebelia<br />
dadgindes misi warmoebisaTvis g<strong>am</strong>oyenebuli<br />
nedleuli da ganisazRvros <strong>am</strong> nedleulis warmomavloba.<br />
`treisingi~ ZiriTadad g<strong>am</strong>oiyeneba sur-<br />
18
# 111<br />
biuleteni<br />
monacemebis, informaciis, Canawerebis, dokumentebis mimoqceva<br />
naxazi 3.1<br />
w a r m o e b a<br />
nedleulis<br />
mimwodebeli<br />
nedleul<br />
ismiRebis<br />
procesi<br />
gad<strong>am</strong>uSa<br />
vebis<br />
procesi<br />
mza<br />
produq<br />
cia<br />
CatvirTva<br />
momxmareb<br />
eli<br />
saTis/cxovelis sakvebis xarisxsa da uvneblobasTan<br />
dakavSirebuli calkeuli problemebis identifikaciisaTvis<br />
`qvemodan zemoT~, miwodebis mTlian jaWv-<br />
Si TiToeuli wina etapis Canaweris g<strong>am</strong>oyenebiT.<br />
imisaTvis, rom sursaTis mwarmoebel/gad<strong>am</strong><strong>am</strong>u-<br />
Savebel sawarmoSi dainergos mikvlevadobis sistema,<br />
saWiroa:<br />
• teqnologiuri sawarmoo procesebis kargad<br />
gageba da aRwera;<br />
• procesebis Sesab<strong>am</strong>isi dokumentireba (instruqciebi,<br />
standartebi da a.S);<br />
• teqnologiuri sawarmoo procesebis da calkeuli<br />
procesis Sedegebis gansazRvra;<br />
• saboloo sasursaTo produqciis zogadi mimoxilva;<br />
• teqnologiuri procesis calkeuli etapisa-<br />
Tvis saWiro informaciis gansazRvra;<br />
• arsebuli monacemebis srulyofilebis gansazRvra;<br />
• ararsebuli informaciis mopoveba.<br />
uvnebeli da xarisxiani sursaTis warmoebisaTvis<br />
mewarmem unda SemoiRos Sesab<strong>am</strong>isi sistemebi da<br />
procedurebi, aucilebelia, gaaCndes dokumentirebuli<br />
informacia:<br />
• nedleulis mimwodeblis Sesaxeb;<br />
• nedleulis miRebis Sesaxeb;<br />
• teqnologiuri procesebis Sesaxeb;<br />
• mza produqciis Sesaxeb;<br />
• CatvirTva, transportireba-ganawilebis, distribucia-realizaciis<br />
Sesaxeb.<br />
naxazze 3.1 mocemulia monacemebis, informaciis,<br />
Canawerebis, dokumentebis mimoqceva `mindvridan<br />
magid<strong>am</strong>de.~<br />
evropuli kanonmdeblobis analogiurad, saqarTveloSic<br />
mikvlevadobis sistemis danergvis<br />
erT-erTi aucilebeli pirobaa sursaTis gad<strong>am</strong><strong>am</strong>u-<br />
Savebel/mwarmoebel sawarmoTa registracia da maTi<br />
reestris Seqmna. registracia saxelmwifos aZlevs<br />
saSualebas hqondes sruli informacia qveyanaSi ma-<br />
Rali riskis kategoriaSi Semavali sursaTis mwarmoeblebis<br />
da warmoebis zogadi pirobebis Sesaxeb,<br />
<strong>am</strong>ave dros registraciis gziT mwarmoebeli xdeba<br />
pasuxismgebeli mis mier warmoebuli sursaTis uvneblobaze<br />
da xarisxze, valdebulebas iRebs daicvas<br />
maRali riskis sursaTis warmoebisas aucileblad<br />
dasakmayofilebeli wesebi.<br />
aRniSnuli gansazRvruli iyo saqarTvelos mTavrobis<br />
2006 wlis 30 ivnisis #130 dadgenilebis mixedviT,<br />
sadac mocemuli iyo sursaTis mwarmoebel<br />
sawarmod registraciis wesi, SemuSavda aseve sursaTis<br />
mwarmoebel sawarmoTa deklaraciis forma,<br />
saregistracio baraTis forma. Tumca saqarTvelos<br />
mTavrobis 2006 wlis 18 oqtombris #194 dadgenilebis<br />
Tanaxmad, savaldebulo registracias 2007 wlis<br />
pirvel ianvr<strong>am</strong>de eqvemdebareba mxolod cxoveluri<br />
warmoSobis sursaTis, dabali mJavianobis dakonservebuli<br />
sursaTis, bavSvTa da Cvil bavSvTa sakvebis<br />
mwarmoebeli sawarmoebi.<br />
3.2 nedleulisa SerCevis, Sefasebis da d<strong>am</strong>tkicebis<br />
procedurebi<br />
nebismieri sasursaTo produqciis mwarmoebeli/gad<strong>am</strong><strong>am</strong>uSavebeli<br />
sawarmosaTvis mikvlevadobis<br />
sistemis danergvisaTvis erT-erTi mniSvnelovani<br />
pirobaa nedleulis SerCevis, Sefasebis da d<strong>am</strong>tkicebis<br />
procedura. <strong>am</strong>isTvis ki aucilebelia sawarmos<br />
gaaCndes momwodeblebis sia, romelTa Sefasebis<br />
kriteriumebi SesaZlebelia iyos kompaniis sandooba,<br />
warsuli saqmianoba, nedleulis saWiro raodenobiT<br />
uzrunvelyofa, sertifikatebi da sxv.<br />
nedleulSi igulisxmeba rogorc uSualod sasursaTo<br />
produqciis warmoebisaTvis saWiro nedleuli,<br />
ingredientebi da sakvebdan<strong>am</strong>atebi, aseve<br />
SesafuTi masala da yvela is d<strong>am</strong>xmare saSualebebi,<br />
romlebmac SesaZlebelia pirdapiri da arapirdapiri<br />
gavlena moaxdinon warmoebuli sasursaTo produqciis<br />
uvneblobaze. aucilebelia yvela <strong>am</strong> dokumentis<br />
arseboba iseTi saxiT, rom saWiroebis SemTxvevaSi<br />
SesaZlebeli iqnes maTgan g<strong>am</strong>owveuli safrTxis<br />
daxasiaTeba da identificireba. maT Soris:<br />
• nedleulis biologiuri, qimiuri da fizikuri<br />
maxasiaTeblebi;<br />
19
# 111 biuleteni<br />
• ingredientebi, dan<strong>am</strong>atebi da is nivTierebebi,<br />
romlebic aumjobeseben maT teqnologiur Tvisebebs;<br />
• warmoSoba;<br />
• warmoebis meTodi;<br />
• Senaxvis pirobebi da vadebi;<br />
• d<strong>am</strong>uSavebis meTodebi an/da g<strong>am</strong>oyenebis win maTi<br />
momzadeba;<br />
• miRebis kriteriumebi.<br />
nedleuli unda iyos uvnebeli da xarisxiani,<br />
rac dadasturebulia Sesab<strong>am</strong>isi sertifikatebiT.<br />
mizanSewonilia nedleulis uvnebloba da<br />
xarisxi periodulad gad<strong>am</strong>owmdes sawarmos laboratoriaSi<br />
(an sxva akreditebul laboratoriaSi), Sida<br />
kontrolis (auditis) Catarebisas. daSvebulia nedleulis<br />
Semowmeba rogorc fizikuri daTvalierebisas<br />
- organoleptikurad, ise Sesab<strong>am</strong>isi fizikur-qimiuri,<br />
qimiuri da mikrobiologiuri g<strong>am</strong>okvlevebis CatarebiT.<br />
analizis Sedegebi registrirebuli unda<br />
iyos Sesab<strong>am</strong>is JurnalSi, romelic unda Seicavdes<br />
Semdegi saxis informacias: nedleulis dasaxeleba,<br />
partiis nomeri, saidentifikacio nomeri, momwodeblis<br />
Sesaxeb informacia, g<strong>am</strong>okvleuli par<strong>am</strong>etrebi<br />
(norma, Sedegi), g<strong>am</strong>ocdis meTodi, g<strong>am</strong>ocdis xangrZlivoba<br />
(dawyeba, d<strong>am</strong>Tavreba), Semsrulebeli, pasuxismgebeli<br />
piri.<br />
sawarmoSi nedleulis momwodebelTa sia unda<br />
iyos d<strong>am</strong>tkicebuli da Sesab<strong>am</strong>isad dokumentirebuli.<br />
SesaZlebelia sia regularulad eqvemdebarebodes<br />
ganaxlebas. dokumentirebuli procedurebis<br />
arseboba agreTve aucilebelia nedleulis gafuWebis<br />
Tavidan acilebis, maTi brunvadobis da uwyvetad<br />
momaragebis SenarCunebisaTvis.<br />
nedleulis momwodebelTa d<strong>am</strong>tkicebuli sia<br />
unda inaxebodes drois garkveul periodSi (savaraudod,<br />
sasursaTo produqciis Senaxvis vadis gasvlidan<br />
erTi wlis ganmavlobaSi), raTa SesaZlebeli<br />
iyos maTi Sefasebis gagrZeleba.<br />
3.3 nedleulis miRebis procedura<br />
sursaTis sawarmoo jaWvSi nedleulis miRebis<br />
procedurebi erT-erTi mniSvnelovani etapia,<br />
Sesab<strong>am</strong>isad, mikvlevadobis progr<strong>am</strong>ac moiTxovs mis<br />
dokumentirebas. aRniSnuli dokumenti unda Seicavdes<br />
Semdegi saxis informacias:<br />
• momwodebeli firmis dasaxeleba;<br />
• miRebis TariRi;<br />
• firmis mis<strong>am</strong>arTi;<br />
• ZiriTadi sakontaqto piri;<br />
• telefoni, faqsi, el-fosta;<br />
• miRebuli nedleulis dasaxeleba;<br />
• partiis nomeri;<br />
• raodenoba;<br />
• SefuTvis zoma;<br />
• identifikatori;<br />
• nedleulis mimRebi piri;<br />
• nedleulis dasawyobeba.<br />
saqarTvelos soflis meurneobis ministris<br />
2006 wlis 7 agvistos #144 brZanebiT, `sursaTis<br />
warmoebis sferoSi mikvlevadobis, safrTxis analizisa<br />
da kritikuli sakontrolo wertilebis dadgenis<br />
wesis Sesaxeb~ dadgenilia, rom cxoveluri warmoSobis<br />
produqtebis mwarmoeblebs nedleulis Sesaxeb<br />
moeTxovebaT Semdegi saxis informaciis arseboba:<br />
• cxovelis sakvebis, misi maxasiaTeblebisa da<br />
warmoSobis Sesaxeb;<br />
• vetpreparatebis Sesaxeb, romlebsac iRebdnen<br />
cxovelebi maTi g<strong>am</strong>oyenebis xangrZlivoba, dozebi<br />
da raodenoba.<br />
• zooanTroponozuli daavadebebi;<br />
• cxovelebze ganxorcielebuli nebismieri Semowmebis<br />
Sedegebi.<br />
mcenareuli warmoSobis produqtebis mwarmoeblebs<br />
nedleulis Sesaxeb moeTxovebaT informacia:<br />
• mcenareTa dacvis qimiuri da biologiuri saSualebebis<br />
g<strong>am</strong>oyenebis (dro, doza, dasaxeleba,<br />
xangrZlivoba) Sesaxeb;<br />
• mcenareTa parazituli daavadebebis Sesaxeb;<br />
• mcenaridan aRebuli nebismieri nimuSis Sesaxeb.<br />
garda <strong>am</strong>isa, mwarmoebels moeTxoveba aseve nedleulis<br />
gad<strong>am</strong>zidi kompaniis Sesaxeb informaciis<br />
dokumentireba, rac unda moicavdes informacias:<br />
• TariRi, dro;<br />
• satransporto firmis dasaxeleba;<br />
• firmis mis<strong>am</strong>arTi;<br />
• ZiriTadi sakontaqto piri;<br />
• telefoni, faqsi, el-fosta;<br />
• satransporto identifikatori (satransporto<br />
saSualebis nomeri, licenziis nomeri).<br />
3.4 teqnologiuri procesis mimdinareoba<br />
mikvlevadobis progr<strong>am</strong>is yvelaze rTuli da<br />
mniSvnelovani etapia sasursaTo produqciis warmoebis<br />
jaWvSi teqnologiuri procesis mimdinareoba,<br />
romlis dasrulebisas sasursaTo nedleuli mza sasursaTo<br />
produqtad gardaiqmneba.<br />
sawarmo, romelic nergavs mikvlevadobis progr<strong>am</strong>as,<br />
valdebulia sawarmoo procesis dawyeb<strong>am</strong>de<br />
C<strong>am</strong>oyalibebuli da werilobiT dokumentirebuli<br />
hqondes teqnologiuri procesebis Tanmimdevroba<br />
da xangrZlivoba, calkeul etapze g<strong>am</strong>oyenebuli nedleulisa<br />
da ingredientebis CvenebiT, sadac dokumentirebuli<br />
iqneba:<br />
• TariRi;<br />
• operatoris xelmowera;<br />
20
# 111<br />
biuleteni<br />
• nedleulis an ingredientis dasaxeleba;<br />
• nedleulis an ingredientis saidentifikacio<br />
nomeri.<br />
aRniSnuli dokumenti saSualebas iZleva dadgindes<br />
sasursaTo produqciis warmoebisaTvis saWiro<br />
nedleulis da ingredientebis saxeoba da ara raodenoba,<br />
vinaidan es teqnologiuri saidumloebaa, Tumca<br />
<strong>am</strong> informaciis dokumentirebac rekomendebulia,<br />
r<strong>am</strong>denadac araregl<strong>am</strong>entirebulma raodenob<strong>am</strong> SesaZloa<br />
gazardos safrTxis albaToba.<br />
informacia gansxvavebulia sxvadasxva sawarmosaTvis<br />
da d<strong>am</strong>okidebulia g<strong>am</strong>oyenebuli nedleulisa<br />
da mza sasursaTo produqtis saxeobaze, aseve drois<br />
im periodze, romelic saWiroa nedleulis mza<br />
produqtad gardasaqmnelad, es niSnavs, rom sawarmoSi<br />
unda ganisazRvros `mza sasursaTo produqtis<br />
partiisaTvis~ yvelaze minimaluri s<strong>am</strong>uSao<br />
dro. es monacemebi saSualebas iZleva uvneblobisa<br />
da xarisxTan dakavSirebuli nebismieri problemis<br />
SemTxvevaSi, dauyovnebliv moxdes mza sasursaTo<br />
produqciisa Tu naxevarfabrikatebis <strong>am</strong>oReba-izolireba.<br />
<strong>am</strong>asTanave, gansazRvros, ra informaciaa<br />
misTvis mniSvnelovani, raTa uzrunvelyofili iqnes<br />
mis mier warmoebuli sursaTis uvnebloba da xarisxi;<br />
aseve yvela d<strong>am</strong>atebiTi procedura, maT Soris:<br />
• higienis zogadi wesebi;<br />
• teqnologiuri procesebis Semowmeba;<br />
• jvaredini dabinZurebis Tavidan acilebis saSualebebi;<br />
• sasursaTo produqciis warmoebisaTvis standartebi,<br />
d<strong>am</strong>tkicebuli receptura;<br />
• nedleulis, ingredientebis da mza sasursaTo<br />
produqciis maxasiaTeblebi;<br />
• SefuTva; misi wonis da zomis kontroli;<br />
• mza sasursaTo produqciis uvneblobasa da<br />
xarisxze Catarebuli g<strong>am</strong>ocdebis, testirebis<br />
Sedegebi.<br />
arasaTanado, Seusab<strong>am</strong>o sasursaTo produqciis<br />
izolirebisaTvis, sawarmoSi unda arsebobdes dokumentirebuli<br />
procedurebi, romelTa saSualebiT<br />
uzrunvelyofili iqneba maxasiaTeblebis dadgenis<br />
mizniT maTi Semowmeba da saTanadod ganTavseba.<br />
teqnologiuri ciklis mniSvnelovani etapia<br />
aseve mza produqciis SefuTva. <strong>am</strong> dros dokumentirebuli<br />
unda iyos SefuTuli erTeulis zusti raodenoba,<br />
aseve naTlad unda iyos dadgenili, romel SefuTvaSi<br />
romeli partiis nawarmi moxvda. sabolood<br />
sawarmoSi aRwerili unda iqnes:<br />
• mza produqciis dasaxeleba;<br />
• partiis nomeri;<br />
• g<strong>am</strong>oyenebuli SesafuTi masalis mimwodebeli;<br />
mikvlevadobis progr<strong>am</strong>is gansaxorcieleblad,<br />
sawarmom unda moaxdinos CatvirTvis Sesaxeb informaciis<br />
dokumentireba, sadac mocemuli iqneba:<br />
• TariRi, dro;<br />
• satransporto firmis dasaxeleba;<br />
• firmis mis<strong>am</strong>arTi;<br />
• ZiriTadi sakontaqto piri;<br />
• telefoni, faqsi, el-fosta;<br />
• gadaziduli sasursaTo produqciis dasaxeleba;<br />
• partiis nomeri;<br />
• raodenoba;<br />
• SefuTuli erTeulis moculoba;<br />
• identifikatori;<br />
• satransporto identifikatori (satransporto<br />
saSualebis nomeri, licenziis nomeri).<br />
yvela es Canaweri unda Sesruldes ise, rom<br />
saWiroebis SemTxvevaSi SesaZlo gaxdes safrTxis<br />
daxasiaTeba da identificireba.<br />
yvela saxis dokumenturi masala da Canaweri,<br />
romelic mikvlevadobis progr<strong>am</strong>is ganxorcielebas<br />
uzrunvelyofs, unda iyos:<br />
• n<strong>am</strong>dvili;<br />
• advilad gasarCevi da wasakiTxi;<br />
• waruSleli;<br />
• calkeuli nedleulis, ingredientis da d<strong>am</strong>xmare<br />
masalisaTvis Seqmnili;<br />
• Sedarebuli;<br />
• Semowmebuli;<br />
• saTanado garemoSi Senaxuli, raTa minimum<strong>am</strong>de<br />
iqnes dayvanili dazianeba da dakargva;<br />
• advilad aRsadgeni.<br />
garda <strong>am</strong>isa, aucilebelia dokumentebis dacvis<br />
progr<strong>am</strong>is arseboba, romelic moicavs:<br />
• vadagasuli monacemebis daarqivebas;<br />
• ufleb<strong>am</strong>osil pirTa mier dokumentebis Semowmebasa<br />
da d<strong>am</strong>tkicebas;<br />
• dokumentebSi cvlilebebis Setanis Sesaxeb ufleb<strong>am</strong>osilebas.<br />
mikvlevadobis progr<strong>am</strong>is danergva sawarmoSi<br />
garda aRniSnuli sabaziso elementebis dokumentirebisa,<br />
moiTxovs aseve sasursaTo produqciis<br />
xarisxisa da uvneblobis Sesaxeb momxmarebelTa sa-<br />
Civrebis ganxilvas, rac aseve unda daregulirdes<br />
d<strong>am</strong>tkicebuli procedurebis Sesab<strong>am</strong>isad. saCivrebi<br />
eqvemdebareba Semowmeba-gad<strong>am</strong>owmebas, aseve Sesab<strong>am</strong>is<br />
g<strong>am</strong>osasworebel-makoreqtirebeli RonisZiebaTa ganxorcielebas.<br />
Tavi 4. riskis analizi<br />
sursaTis uvneblobis sferoSi erTiani saxelmwifo<br />
politikis SemuSavebas, mis ganxorcielebasa<br />
da koordinacias safuZvlad udevs ZiriTadi principi<br />
- riskis 1 analizi, romelic moicavs srul sa-<br />
1 sityva `riski~ espanur-portugaliuri warmoSobisaa da `wyalqveSa<br />
rifebTan~ asocirdeba.<br />
21
# 111 biuleteni<br />
sursaTo jaWvs `fermidan sufr<strong>am</strong>de.~<br />
riski, 178/2002 evrodireqtivisa da `sursaTis<br />
uvneblobisa da xarisxis Sesaxeb~ saqarTvelos kanonis<br />
Tanaxmad, aris momxmareblis janmrTelobaze<br />
safrTxiT g<strong>am</strong>owveuli arasasurveli zegavlenis da<br />
misi simZimis albaToba.<br />
sursaTTan dakavSirebuli riskebi moicavs qimiur,<br />
biologiur da fizikur safrTxeebs (Tavi 1),<br />
romelTa sxvadasxva gziT moxvedra sasursaTo produqtSi<br />
zians ayenebs ad<strong>am</strong>ianis janmrTelobasa da<br />
sicocxles. <strong>am</strong>rigad, safrTxe - es aris qimiuri,<br />
biologiuri da fizikuri agentebis an maTi erTdrouli<br />
moqmedebis unari, ziani miayenon ad<strong>am</strong>ianis<br />
organizms; xolo riski, safrTxeebisagan gansxvavebiT,<br />
aris maTi faqtiuri da potenciuri zemoqmedebis<br />
Sedegi da d<strong>am</strong>okidebulia safrTxis eqspoziciasa<br />
da specifikurobaze.<br />
riskis analizi moicavs riskis Sefasebis, riskis mar-<br />
Tvisa da riskis komunikaciis procedurebs (naxazi 4.1).<br />
• riskis SefasebisaTvis aucilebeli d<strong>am</strong>atebiTi<br />
s<strong>am</strong>ecniero kvlevebis saWiroebis gansazRvra;<br />
• arsebuli s<strong>am</strong>ecniero da teqnikuri monacemebis<br />
mokvleva, Segroveba, aRricxva da analizi;<br />
• axali safrTxeebis identificireba da aRwera;<br />
• krizisuli mdgomareobisas sagangebo zomebis<br />
gatarebisas mecnieruli da saeqsperto daxmareba.<br />
riskis analizis procedurebi<br />
naxazi 4.1<br />
riskis analizi<br />
riskis Sefaseba riskis marTva riskis komunikacia<br />
safrTxis<br />
identifikacia<br />
safrTxis<br />
daxasiaTeba-aRwera<br />
safrTxis g<strong>am</strong>ovlenis<br />
Sefaseba<br />
riskis daxasiaTeba<br />
`riskis analizis farglebSi riskis Sefasebisa<br />
da komunikaciebis procedurebis~ normatiuli<br />
dokumentis Tanaxmad, sursaTis uvneblobis uzrunvelyofisaTvis<br />
riskis analizis procesSi SesaZlebelia<br />
g<strong>am</strong>oyenebuli iqnes sxva d<strong>am</strong>atebiTi RonisZiebebic,<br />
maT Soris:<br />
<strong>am</strong>ave dokumentis Tanaxmad, riskis analizi unda<br />
warimarTos riskis SefasebasTan dakavSirebuli principebis<br />
Sesab<strong>am</strong>isad, ganaxlebuli mecnieruli monacemebis,<br />
saerTaSoriso praqtikisa da g<strong>am</strong>ocdilebis,<br />
aseve sxva faqtorebis gaTvaliswinebiT; garda <strong>am</strong>isa,<br />
ad<strong>am</strong>ianisa da cxovelTa janmrTelobisaTvis riskis<br />
arsebobisas, rodesac arasakmarisi da arasrulia<br />
mecnieruli monacemebi, riskis analizisaTvis saWiroa<br />
e.w. `praqtikaSi arsebuli monacemebis~ saTanado<br />
da xelT arsebuli mecnierul mtkicebulebaTa<br />
gonivruli g<strong>am</strong>oyeneba.<br />
`sursaTis uvneblobis riskis analizis s<strong>am</strong>uSao<br />
principebi~ mocemulia Codex Alimentarius CAC/GL62-2007<br />
saxelmZRvaneloSi (Working Principles for Risk Analysis for<br />
Food Safety for Application by Goverments - CAC/GL 62-2007).<br />
22
# 111<br />
biuleteni<br />
mikrobiologiuri riskebis marTvis (MRM)<br />
principebi mocemulia Codex Alimentarius CAC/GL63-<br />
2007 saxelmZRvaneloSi (Principles and Guidelines for The<br />
Conduct of Microbiological Risk Managment - CAC/GL63-<br />
2007); aRniSnul sakiTxebs exeba aseve Codex Alimentarius<br />
CAC/GL 69-2008 saxelmZRvanelo (Proposed draft<br />
Guidelines for The validation of Food safety control Measures).<br />
4.1 mavnebeli sursaTis moxmarebasTan dakavSirebuli<br />
riskis Sefasebis zogadi principebi<br />
dReisaTvis msoflios yvela qveyanaSi sxvadasxva<br />
saerTaSoriso organzaciis mier aRiarebulia,<br />
rom riskis Sefaseba mavnebeli sursaTis moxmarebiT<br />
g<strong>am</strong>owveuli riskebis marTvisa da Sesab<strong>am</strong>isi<br />
gadawyvetilebaTa realizaciis mTavari meqanizmia.<br />
riskis Sefaseba riskis analizis erT-erTi mniSvnelovani<br />
mecnierulad dasabuTebuli etapia. igi<br />
moicavs oTx safexurs (naxazi 4.1): safrTxis identifikacias,<br />
safrTxis daxasiaTeba-aRweras, safrTxis<br />
g<strong>am</strong>ovlenis Sefasebasa da riskis daxasiaTebas.<br />
riskis Sefasebis procesSi mkafiod unda ganisazRvros<br />
riskis Sefasebis mizani, sfero, savaraudo<br />
alternativebi; <strong>am</strong>asTan, riskis Sefasebaze pasuxismgebeli<br />
mecnier-eqspertebi unda SeirCnen maTi specialobisa<br />
da individualuri g<strong>am</strong>ocdilebis safu-<br />
Zvelze.<br />
s<strong>am</strong>ecniero-Teoriuli TvalsazrisiT riskis Sefaseba<br />
mavnebeli sursaTis gasaanalizebeli faqtoris<br />
- safrTxis ad<strong>am</strong>ianis janmrTelobasa da sicocxleze<br />
zemoqmedebis daSvebuli normebis Tanmimdevrul,<br />
sistemur Seswavlas da ganxilvas gulisxmobs.<br />
igi efuZneba mecnierulad dasabuTebul Sedegebsa<br />
da monacemebs, xorcieldeba d<strong>am</strong>oukideblad, obieqturad<br />
da g<strong>am</strong>Wvirvaled.<br />
s<strong>am</strong>ecniero-praqtikuli TvalsazrisiT riskis<br />
Sefasebis ZiriTadi <strong>am</strong>ocanaa biologiuri, qimiuri<br />
da fizikuri faqtorebis ad<strong>am</strong>ianis janmrTelobasa<br />
da sicocxleze zemoqmedebis Sesaxeb informaciis<br />
mopoveba da ganzogadeba, rac aucilebeli da sakmarisi<br />
iqneba riskis marTvis optimaluri gadawyvetilebebis<br />
miRebis, riskis aRmofxvris, Tavidan<br />
acilebis an misaReb donemde SemcirebisaTvis, aseve<br />
eqspoziciis xangrZlivobis, riskebis regulirebisa<br />
da monitoringis optimizaciisaTvis.<br />
<strong>am</strong>rigad, riskis Sefaseba safrTxeebis zemoqmedebis<br />
raodenobrivi da/an xarisxobrivi maxasiaTebelia,<br />
romelic ad<strong>am</strong>ianTa konkretuli jgufisaTvis,<br />
eqspoziciis specifikur pirobebSi xorcieldeba.<br />
riskebis Sefasebis mizania:<br />
• riskis g<strong>am</strong>omwvevi mizezebis dadgena da aRkveTa;<br />
• monitoringis dagegmva, ganxorcieleba da Sedegebis<br />
Sefaseba;<br />
• ad<strong>am</strong>ianis janmrTelobaze mavnebeli sursaTis<br />
gavlenis Sefaseba;<br />
• riskis marTvis prioritetuli RonisZiebebis<br />
gansazRvra da maTi efeqturobis Sefaseba;<br />
• riskis zonebis dadgena da gavrcelebis alba-<br />
Tobis ranJireba;<br />
• higienuri normativebis da wesebis dadgena da<br />
arsebulis gadaxedva;<br />
• mizez-Sedegobrivi kavSiris dadgena moxmarebul<br />
mavnebel sursaTsa da ad<strong>am</strong>ianis janmrTelobas<br />
Soris;<br />
• profilaqtikuri RonisZiebebis sxvadasxva variantebis<br />
efeqturobis Sefaseba;<br />
• mavnebeli sursaTis moxmarebisas, rodesac ma-<br />
Ralia riski, mosaxleobis, Sesab<strong>am</strong>isi gadawyvetilebebis<br />
miRebaSi monawile pirebis, masobrivi<br />
sainformacio saSualebebisa da sazogadoebrivi<br />
organizaciebisaTvis riskis donis da aucilebeli<br />
epidsawinaaRmdego RonisZiebaTa gatarebis<br />
Sesaxeb mecnierulad dasabuTebuli, sarwmuno<br />
informaciiT uzrunvelyofa;<br />
• rekomendaciebi mosaxleobis sxvadasxva fenisaTvis<br />
individualuri-profilaqtikuri RonisZiebebis<br />
gatarebis Sesaxeb.<br />
riskis Sefasebis meTodologia saSualebas iZleva:<br />
‣ SemuSavdes riskis SemcirebisaTvis sxvadasxva<br />
maregulirebeli RonisZiebebis meqanizmebi da<br />
strategia;<br />
‣ miRebuli iqnas ad<strong>am</strong>ianis janmrTelobaze mavnebeli<br />
sursaTis moxmarebiT g<strong>am</strong>owveuli riskebis<br />
raodenobrivi maxasiaTebeli, kvlevis yvela<br />
etapis detaluri monacemebi m.S. im etapebisa,<br />
romlis Sesaxebac informacia ver iqna mopovebuli.<br />
‣ dadgindes riskis sididis variabeloba da bundovanebebi,<br />
rac dakavSirebulia s<strong>am</strong>ecniero monacemebis<br />
Sesaxeb SezRuduli informaciis arsebobasTan.<br />
‣ gadawyvetilebaTa miRebisas Semcirdes analizis<br />
bundovanebebi;<br />
‣ dadgindes sursaTis uvneblobis ufro sarwmuno<br />
doneebi da higienuri normativebi, m.S.<br />
minimaluri riskebi da koncentraciebi, romelic<br />
miRweuli unda iqnes profilaqtikuri RonisZiebebis<br />
ganxorcielebisas;<br />
‣ ganxorcieldes konkretul SemTxvevaSi mosaxleobis<br />
identifikacia safrTxis mimarT mgrZnobelobis<br />
mixedviT (mgrZnobiare, nakleb mgrZnobiare<br />
da a.S);<br />
‣ ganisazRvros momxmarebelTa janmrTelobis<br />
dacvisa da sursaTis uvneblobis politikis<br />
ganxorcielebis prioritetebi;<br />
‣ dadgindes kritikuli zRvari safrTxeebisa,<br />
sadac bundovanebis donis Semcireba gazrdis<br />
riskis Sefasebis sarwmunoebas da Sesab<strong>am</strong>isad<br />
uzrunvelyofs riskis Semcirebas;<br />
‣ xarisxobrivad da raodenobrivad dadgindes<br />
riskis done, romelic SenarCunebulia misi Semcirebis<br />
RonisZiebebis gatarebis Semdeg;<br />
‣ moxdes monitoringis Catarebis gegmis koreqtireba,<br />
im prioritetuli safrTxeebis gaTva-<br />
23
# 111 biuleteni<br />
liswinebiT, romlebic iwveven riskebs;<br />
‣ ganxorcieldes sursaTis uvneblobis higienuri<br />
normebis srulyofa da harmonizacia saerTa-<br />
Sorisod aRiarebul principebTan, kriteriumebTan<br />
da g<strong>am</strong>okvlevis meTodebTan.<br />
riskis Sefasebis saxelmZRvanelo principebis<br />
mizania aseve mavnebeli sursaTis moxmarebisas ad<strong>am</strong>ianis<br />
janmrTelobisa da sicocxlisaTvis adgilobrivi<br />
da saerTaSoriso organizaciebis (WHO, EFSA,<br />
RASEF, Codex Alimentarius, FAO, evrokomisia da sxv.),<br />
riskis Sefasebis moTxovnebis, principebis da meTodebis<br />
unifikacia.<br />
riskis Sefasebis erT-erTi mniSvnelovani pirobaa<br />
laboratoriuli g<strong>am</strong>ocdebi.<br />
• riskis SefasebisaTvis laboratoriuli g<strong>am</strong>okvlevebi<br />
tardeba dasaxelebul akreditebul laboratoriebSi;<br />
• riskis SefasebisaTvis laboratoriuli g<strong>am</strong>okvlevebis<br />
safuZvelze mzaddeba sruli angariSi<br />
daskvniT, romelic Seicavs dasabuTebul Sedegebs<br />
da rekomendaciebs dasaxuli miznebisa da<br />
<strong>am</strong>ocanebis Sesab<strong>am</strong>isad. angariSsa da daskvnebSi<br />
mocemuli unda iqnas ara marto miRebuli Sedegebi,<br />
ar<strong>am</strong>ed maTi sandoobis Sefaseba da is<br />
bundovanebebi, romlebmac SesaZloa gavlena<br />
iqonios da Secvalos saboloo Sefaseba;<br />
• riskis Sefaseba emyareba ZiriTadad im kriteriumebs,<br />
romelSic g<strong>am</strong>oxatulia safrTxeebis<br />
gavlena ad<strong>am</strong>ianTa gansakuTrebiT mgrZnobiare<br />
jgufebze;<br />
• riskis Sefasebis maCveneblebis - epidemiologiuri<br />
kvlevebiT miRebuli referentuli dozebis<br />
(mwvave, naklebad mwvave da kumulaciuri<br />
zemoqmedebis koncentraciebi), minimaluri<br />
riskis donis, higienuri normativebis, `doza/<br />
koncentracia-pasuxis~ par<strong>am</strong>etrebis dadgena,<br />
rogorc wesi, riskis zeda zRvaris mixedviT<br />
xdeba; riskis Sefasebis mizniT g<strong>am</strong>oyenebuli<br />
maCveneblebis dasabuTebas safuZvlad udevs<br />
uaxlesi s<strong>am</strong>ecniero monacemebi;<br />
• riskis Sefasebis Sesaxeb uaxlesi mecnieruli<br />
monacemebi eqvemdebareba periodul gad<strong>am</strong>owmebas<br />
da Sevsebas. aRniSnul s<strong>am</strong>uSaos asrulebs<br />
`riskis Sefasebis sakonsultacio sabWo~, sa-<br />
Wiroebis SemTxvevaSi Sesab<strong>am</strong>isi profilis mowveul<br />
eqspertebTan erTad;<br />
• riskis daxasiaTeba xorcieldeba riskis misa-<br />
Rebi donis safuZvelze, romelic g<strong>am</strong>oxatavs<br />
riskis iseT dones, romelic ar saWiroebs d<strong>am</strong>atebiT<br />
RonisZiebebs riskis SemcirebisaTvis;<br />
• riskis donis SefasebisaTvis gasaTvaliswinebelia<br />
yvela is sasursaTo produqti, romelic<br />
SesaZloa moixmaros ad<strong>am</strong>ianma;<br />
• riskis Sefasebis safuZvelze miRebuli safr-<br />
Txeebis koncentraciebi mizanSewonilia g<strong>am</strong>oiyenon<br />
sursaTis uvneblobis par<strong>am</strong>etrebis<br />
SemuSavebisas.<br />
safrTxis identifikacia Tvisobrivi procesia<br />
da moicavs potenciuri safrTxeebis - biologiuri,<br />
qimiuri da fizikuri agentebis g<strong>am</strong>ovlenas, safrTxisa<br />
da ad<strong>am</strong>ianis janmrTelobis mdgomareobas Soris<br />
kavSiris Sefasebas, Sesaswavli safrTxeebis sasursaTo<br />
produqtebSi gavrcelebas; safrTxeebis identifikacia<br />
moicavs xarisxobriv mtkicebulebas imis<br />
Sesaxeb, rom konkretuli qimiuri, biologiuri da<br />
fizikuri faqtorebis zemoqmedeba iwvevs ad<strong>am</strong>ianis<br />
organizmze mavne zegavlenas;<br />
mavne zemoqmedebis uSualo sainformacio wyaros<br />
ki warmoadgens analitikuri mimoxilvebi, s<strong>am</strong>ecniero<br />
angariSebi, monacemTa bazebi, romelic moicavs<br />
maRalkvalificiuri eqspertebis daskvnebs safrTxeebis<br />
Sesaxeb;<br />
identifikaciis etapis ZiriTadi <strong>am</strong>ocanaa prioritetuli,<br />
indikatoruli safrTxeebis SerCeva,<br />
romelTa Seswavla saSualebas iZleva maRali sarwmunoebiT<br />
daxasiaTdes riskis done, ad<strong>am</strong>ianis janmr-<br />
Telobis mdgomareoba da misi darRvevebis warmoqmnis<br />
g<strong>am</strong>omwvevi mizezi;<br />
safrTxeebis identifikacias `skriningis~ saxe<br />
aqvs da iTvaliswinebs yvela arsebuli, SesaZlo da<br />
prioritetuli safrTxis g<strong>am</strong>ovlenas da maT zemoqmedebas<br />
ad<strong>am</strong>ianis organizmze, eqspoziciis dros,<br />
riskis g<strong>am</strong>omwvevi sasursaTo produqciis saxeobas<br />
da mis moZraobas;<br />
safrTxis identifikaciis etapze xdeba arsebuli<br />
da mopovebuli informaciis sisrulisa da<br />
sandoobis Sefaseba, ganisazRvreba d<strong>am</strong>atebiTi informaciis<br />
moZiebis aucilebloba modeluri eqsperimentis<br />
Casatareblad; xdeba aseve raodenobrivi<br />
kriteriumebis Sesaxeb monacemTa mopoveba, romelic<br />
aucilebelia riskis Semdgomi analizisaTvis;<br />
safrTxis identifikacia mWidro kavSirSia dozis<br />
SefasebasTan, romlis ZiriTadi mizania qimiuri,<br />
biologiuri da fizikuri safrTxeebis raodenobrivi<br />
maxasiaTeblebis dadgena, anu safrTxeebis g<strong>am</strong>ovlenis<br />
sididesa (doza) da janmrTelobis saziano<br />
Sedegebis simZimes Soris urTierTobis gansazRvra.<br />
safrTxis identifikacia riskis analizisaTvis warmoadgens<br />
ara marto sawyis etaps, ar<strong>am</strong>ed etaps, romlis<br />
mixedviTac unda dadgindes Semdgomi kvlevebis<br />
mizanSewoniloba;<br />
identifikaciis etapze, kvlevebis <strong>am</strong>ocanis,<br />
miznis da aseve arsebuli informaciis gaTvaliswinebiT,<br />
zustdeba da sabolood yalibdeba Semdgomi<br />
g<strong>am</strong>okvlevebis gegma, dgindeba arsebuli bundovanebebi-gaurkvevlobebi,<br />
romlebmac SesaZloa gavlena<br />
iqonion saboloo daskvnebisa da rekomendaciebis<br />
srulyofilebaze, <strong>am</strong>asTan dgindeba riskis Sefasebis<br />
sazRvrebi da miRebuli Sedegebis g<strong>am</strong>oyenebis sferoebi;<br />
safrTxis daxasiaTeba - es aris safrTxis wyaros<br />
daxasiaTeba, mikvlevadoba, ad<strong>am</strong>ianze zemoqmedebis<br />
gzebi, dozisa da koncentraciis dadgena, eqspoziciis<br />
donis Sefaseba mosaxleobis yvela jgufisaTvis.<br />
safrTxis raodenobrivi daxasiaTeba moicavs<br />
nivTierebebis koncentraciis gansazRvras, rac moq-<br />
24
# 111<br />
biuleteni<br />
medebs ad<strong>am</strong>ianze eqspoziciis mTel periodSi;<br />
koncentracia - es aris konkretuli sasursaTo<br />
produqtis erTeul moculobaSi konkretuli safrTxis<br />
Semcveloba, romlis SefasebisaTvis g<strong>am</strong>oiyeneba<br />
pirdapiri da arapirdapiri meTodebi.<br />
pirdapiri meTodebi gulisxmobs biologiuri<br />
markerebis g<strong>am</strong>oyenebiT personalur monitorings,<br />
xolo arapirdapiri meTodebi moicavs sasursaTo<br />
produqtis nimuSSi maCveneblebis gansazRvras, anketiT<br />
g<strong>am</strong>okiTxvas, modelur garemoSi eqspozicias.<br />
eqspozicia unda moicavdes safrTxis ad<strong>am</strong>ianis<br />
organizmze zemoqmedebis realur doneebs.<br />
zemoqmedebis koncentraciis Sefaseba ZiriTadad<br />
xdeba:<br />
a. sursaTis uvneblobis monitoringis Sedegebis<br />
mixedviT;<br />
b. modelirebis meTodebis g<strong>am</strong>oyenebiT;<br />
g. modelirebisa da monitoringis Sedegebis kombinaciiT;<br />
e. eqspoziciis modelebis saSualebiT.<br />
zemoqmedebis Sefaseba, `doza-pasuxis Sefaseba~<br />
anu `safrTxis g<strong>am</strong>ovlenis Sefaseba~ - safrTxis<br />
eqspoziciis donesa da ad<strong>am</strong>ianis janmrTelobis mdgomareobas<br />
Soris raodenobrivi kavSiris Sefasebaa;<br />
zemoqmedebis Sefaseba warmoadgens riskis Sefasebis<br />
mniSvnelovan etaps. es g<strong>am</strong>okvlevebis disciplinaTaSorisi<br />
mimarTulebaa, romelic saWiroebs sxvadasxva<br />
profilis mqone specialistebis monawileobas<br />
- higienistebi, toqsikologebi, epidemiologebi,<br />
qimikosebi, mikrobiologebi, maTematikosebi da sxva<br />
profilis mecnier-Tan<strong>am</strong>Sromlebi;<br />
eqspozicia - aris organizmis kontaqti qimiur,<br />
fizikur da biologiur agentebTan. eqspoziciis Sefaseba<br />
aRwers zemoqmedebis bunebas, eqsponirebuli<br />
populaciis zomebsa da xasiaTs; eqspoziciis Sefasebisas,<br />
upirveles yovlisa, xorcieldeba safrTxis<br />
Semcveli sasursaTo produqciis identifikacia,<br />
sursaTSi safrTxis koncentraciis gansazRvra,<br />
momxmarebeli populaciis identifikacia;<br />
riskis marTvis ukeT ganxorcielebisaTvis,<br />
eqspoziciis Sefasebis stadiaze, aucilebelia g<strong>am</strong>okvleuli<br />
iqnes safrTxis Semcveli sasursaTo produqtebi,<br />
calkeuli sursaTisagan g<strong>am</strong>owveuli riskis<br />
done, maTze moqmedi faqtorebi, rac riskis Semcirebis<br />
efeqturi da racionaluri RonisZiebebis gatarebis<br />
saSualebas iZleva;<br />
eqspoziciis Sefaseba SesaZloa moicavdes warsulSi<br />
arsebul da momavalSi mosalodnel zemoqmedebas,<br />
e.i. arsebulis gazomvas, momavlis modelirebas<br />
da warsulSi zemoqmedebis biologiuri efeqtebis<br />
Semaj<strong>am</strong>ebel analizs.<br />
<strong>am</strong>denad, eqspoziciis Sefasebis etapze xorcieldeba<br />
analizi, romelic moicavs: safrTxis Semcvel<br />
sasursaTo produqtebs, safrTxis warmoqmnis<br />
meqanizms, maT organizmSi moxvedras, dagrovebasa<br />
da transformacias;<br />
eqspoziciis Sefaseba warmoadgens ara marto<br />
riskis Sefasebis komponents, ar<strong>am</strong>ed riskis marTvis<br />
komponentsac, r<strong>am</strong>denadac saSualebas iZleva dadgenili<br />
iqnes:<br />
• safrTxis Semcveloba sxvadasxva sasursaTo<br />
produqtSi;<br />
• maRali da dabali riskis populaciebi da subpopulaciebi;<br />
• calkeuli dasaxelebis sasursaTo produqtebis<br />
zemoqmedebis done;<br />
• Sesab<strong>am</strong>isi RonisZiebebi, safrTxis minimum<strong>am</strong>de<br />
SemcirebisaTvis.<br />
rogorc wesi, eqspoziciis Sefaseba s<strong>am</strong>i Ziri-<br />
Tadi etapisagan Sedgeba:<br />
1. zemoqmedebis qvemdebare populaciis daxasia-<br />
Teba;<br />
2. safrTxis zemoqmedebis identifikacia da misi<br />
potenciuri gavrceleba;<br />
3. eqspoziciis raodenobrivi daxasiaTeba, rac<br />
moicavs meore etapze identificirebuli safrTxis<br />
sididis Sefasebas, misi zemoqmedebis<br />
sixSires.<br />
riskis Sefaseb<strong>am</strong> unda gaiTvaliswinos sasursaTo<br />
produqciis warmoebis, Senaxvisa da g<strong>am</strong>oyenebis,<br />
aseve nimuSis aRebis, inspeqtirebisa da ad<strong>am</strong>ianis<br />
janmrTelobisaTvis mavne zemoqmedebis g<strong>am</strong>ovlenis<br />
meTodebi; (`sursaTis uvneblobis riskis analizis<br />
s<strong>am</strong>uSao principebi~, Codex Alimentarius CAC/GL 62-<br />
2007 saxelmZRvanelo (Working Principles for Risk Analysis<br />
for Food Safety for Application by Goverments - CAC/GL<br />
62-2007);<br />
riskis daxasiaTeba - riskis daxasiaTeba warmoadgens<br />
safrTxis identifikaciis, safrTxis daxasiaTeba-aRwerisa<br />
da safrTxis g<strong>am</strong>ovlenis SefasebaTa<br />
erTobliobis Semaj<strong>am</strong>ebel etaps. <strong>am</strong> dros xdeba<br />
yvela miRebuli Sedegebis analizi, misaReb, dasaSveb<br />
riskebTan SedarebiTi Sefaseba da monacemTa ranJireba,<br />
prioritetebis gansazRvra da a.S.<br />
riskis daxasiaTebisas aRwerili unda iyos mocemuli<br />
riskis savaraudo uaryofiTi efeqtebis da<br />
simZimis raodenobrivi da Tvisobrivi Sefaseba, maT<br />
Soris im arasarwmunoTa aRwera, romlebic <strong>am</strong> Sefasebebs<br />
ukavSirdeba;<br />
riskis daxasiaTeba d<strong>am</strong>okidebulia mopovebul<br />
monacemebze, maT Soris laboratoriuli g<strong>am</strong>okvlevebidan<br />
miRebul informaciaze, eqstrapolaciis<br />
cdomilebebsa da eqspertebis dasabuTebul mosazrebebze.<br />
raodenobrivi da Tvisobrivi monacemebis<br />
safuZvelze xdeba riskis xarisxobrivi Sefaseba da<br />
saboloo daxasiaTeba.<br />
riskis daxasiaTeba warmoadgens riskis Sefasebisa<br />
da riskis marTvis d<strong>am</strong>akavSirebel rgols;<br />
riskis daxasiaTeba xorcieldeba Semdegi etapebis<br />
Sesab<strong>am</strong>isad:<br />
• eqspoziciis Sefasebis Sedegebis ganzogadeba<br />
25
# 111 biuleteni<br />
`doza-pasuxis~ mixedviT;<br />
• riskis mniSvnelobaTa g<strong>am</strong>oTvla da da safrTxis<br />
Semcveli sasursaTo produqtebi;<br />
• riskis Sefasebis bundovanebaTa, arasarwmunoTa<br />
analizi;<br />
• riskis Sefasebis Sedegebis ganzogadeba da<br />
riskis mmarTvelebisaTvis wardgena.<br />
Sedegebis daskvniTi ganxilva warmoadgens<br />
riskis daxasiaTebis mniSvnelovan komponents da igi<br />
unda moicavdes imis dasabuTebas, rom:<br />
• riskis Sefasebis procesSi identificirebuli<br />
da Seswavlilia prioritetuli safrTxeebi;<br />
• mavne efeqtebis aRwera, romelic SeiZleba warmoiqmnas<br />
Sesaswavli safrTxis zemoqmedebisas;<br />
• arsebuli informaciis raodenobrivobis sarwmunoba,<br />
rac moicavs identificirebuli safrTxeebis<br />
toqsikurobas da mis mier g<strong>am</strong>owveul<br />
mavne efeqtebs;<br />
• eqspoziciis SefasebisaTvis monacemTa sarwmunobis<br />
daxasiaTebas;<br />
• ZiriTadi faqtorebis gansazRvras, romelic<br />
unda gaiTvaliswinon riskis marTvis procesSi<br />
(prioritetuli safrTxeebi, sasursaTo<br />
produqtebi, janmrTelobaze moqmedi efeqtebi);<br />
• ZiriTadi faqtorebis daxasiaTebas, rac <strong>am</strong>cirebs<br />
Sedegebis safuZvlianobas da sandoobas,<br />
riskis yvela arasarwmunoTa CaTvliT;<br />
• safrTxis Semcveli sasursaTo produqciis<br />
momxmarebeli populaciis daxasiaTebas.<br />
riskis Sefasebis raodenobrivi da xarisxobrivi<br />
daxasiaTeba aris ZiriTadi dokumenti, romelic<br />
miewodeba riskis mmarTvelebs.<br />
riskis Sefasebis sabaziso sqemis oTxi urTierTdakavSirebuli<br />
etapis sruli sqemiT g<strong>am</strong>okvlevebis<br />
Catareb<strong>am</strong>de saWiroa mkafiod ganisazRvros g<strong>am</strong>okvlevebis<br />
mizani da <strong>am</strong>ocanebi, Seiqmnas mecnierTa jgufi,<br />
sadac gaerTiandebian rogorc toqsikologebi,<br />
qimikosebi, mikrobiologebi, teqnologebi, aseve<br />
is pirebi, romlebic monawileobas miiReben riskis<br />
marTvisas gadawyvetilebis miRebasa da mis realizaciaSi.<br />
riskis SefasebaSi monawile eqspertebi unda<br />
SeirCes maTi s<strong>am</strong>ecniero g<strong>am</strong>ocdilebisa da praqtikuli<br />
saqmianobis mixedviT; eqspertebi unda iyvnen obieqturebi;<br />
interesTa konfliqtis Tavidan acilebis mizniT<br />
ar unda iyenebdnen Tan<strong>am</strong>debobriv mdgomareobas<br />
riskis Sefasebaze gavlenis mosaxdenad; eqspertebis<br />
SerCevis procesi unda iqnes dokumentirebuli, dokumentebSi<br />
unda aisaxos informacia maTi profesiuli<br />
g<strong>am</strong>ocdilebis Sesaxeb; eqspertebis unda SeirCes g<strong>am</strong>-<br />
Wvirvalobis principiT; (`sursaTis uvneblobis riskis<br />
analizis s<strong>am</strong>uSao principebi~, Codex Alimentarius<br />
CAC/GL 62-2007 saxelmZRvaneloSi (Working Principles<br />
for Risk Analysis for Food Safety for Application by Goverments<br />
- CAC/GL 62-2007);<br />
mos<strong>am</strong>zadebel etapze mizanSewonilia ganisaz-<br />
Rvros ad<strong>am</strong>ianSi safrTxis moxvedris SesaZleblobebi<br />
da misi eqspozicia.<br />
4.2 riskis marTva<br />
riskis marTva warmoadgens riskis Sefasebis<br />
logikur gagrZelebas da moicavs konkretul situaciaSi<br />
dasabuTebuli saukeTeso gadawyvetilebis<br />
miRebas, riTac uzrunvelyofili iqneba safrTxis<br />
zemoqmedebis Tavidan acileba an minimum<strong>am</strong>de Semcireba,<br />
riskebis eqspoziciis monitoringi, makoreqtirebeli<br />
qmedebebis efeqturoba. riskis marTva d<strong>am</strong>yarebulia<br />
riskis sidideebis politikur, socialur<br />
da ekonomikur Sefasebaze.<br />
riskis marTva Sedgeba oTxi elementisagan:<br />
1. sxvadasxva riskebis SedarebiTi daxasiaTeba-Sefaseba<br />
da riskebis ranJireba;<br />
2. riskebis misaRebi mniSvnelobebis dadgena;<br />
3. riskis marTvis strategiisa da kontrolis me-<br />
Todebis gansazRvra;<br />
4. maregulirebeli gadawyvetilebebis miReba.<br />
riskis marTvis sawyis etapze, prioritetebis<br />
dadgenis mizniT, tardeba riskebis SedarebiTi daxasiaTeba,<br />
im sakiTxebis g<strong>am</strong>oyofiT, romelTa gadawyvetac<br />
unda moxdes pirvel rigSi, maTi albaTobisa<br />
da mosalodneli Sedegebis gaTvaliswinebiT;<br />
riskebis SedarebiTi daxasiaTeba-Sefasebis<br />
etapze ar xdeba riskebis misaRebi mniSvnelobis<br />
dadgena; misaReb mniSvnelobaTa analizisas gaTvaliswinebuli<br />
unda iqnas mosaxleobis sxvadasxva<br />
jgufebis mier riskebis aRqmadoba, safrTxis Semcveli<br />
konkretuli sasursaTo produqciis savaraudo<br />
g<strong>am</strong>oyenebis sfero, misi sruli an nawilobrivi<br />
Canacvlebis sakiTxebi, makontrolebeli RonisZiebebis<br />
ganxorcielebis SesaZleblobebi potenciuri<br />
safrTxis misaReb donemde Semcirebis, Tavidan acilebis<br />
an aRmofxvris mizniT; riskis marTvis Sesaxeb<br />
gadawyvetilebis mimReb pirTaTvis gansakuTrebiT<br />
mniSvnelovania riskis donis raodenobrivi daxasia-<br />
Teba da misi interpretacia im pirebis mier, vinc<br />
axorcielebs kvlevebs.<br />
riskis donis kontrolis strategia moicavs<br />
uSualod im RonisZiebaTa gatarebas, romelic<br />
uzrunvelyofs safrTxis misaReb donemde Semcirebas,<br />
Tavidan acilebas an aRmofxvras. es SeiZleba<br />
iyos:<br />
• eqsponirebul pirTa raodenobis SezRudva;<br />
• riskis g<strong>am</strong>omwvevi sasursaTo produqciis g<strong>am</strong>oyenebis<br />
da realizaciis SezRudva;<br />
• sursaTis warmoebis, importis, teqnologiuri<br />
procesis sxvadasxva etapis, g<strong>am</strong>oyenebuli mowyobilobebis<br />
droebiTi SezRudva.<br />
riskebis Semcirebis mizniT SesaZlebelia g<strong>am</strong>oyenebuli<br />
iqnas aseve mavne zemoqmedebis g<strong>am</strong>ovlenis<br />
albaTobis Semcireba.<br />
riskis marTvis erT-erTi RonisZiebaa periodu-<br />
26
# 111<br />
biuleteni<br />
li da mudmivi monitoringis strategiis SemuSaveba<br />
da ganxorcieleba. monitoringi warmoadgens riskis<br />
marTvis saSualebas - sistemas, romlis saSualebi-<br />
Tac xorcieldeba realuri safrTxeebis Sesaxeb<br />
informaciis mopoveba. magaliTad, sasmeli wylis<br />
SemTxvevaSi igulisxmeba nimuSis aReba uSualod sasmeli<br />
wylis onkanidan. monitoringis ganxorcielebisas,<br />
konkretuli gasaanalizebeli d<strong>am</strong>abinZureblis<br />
<strong>am</strong>orCeva, konkretuli sasursaTo produqtis Ser-<br />
Ceva unda Seesab<strong>am</strong>ebodes mosaxleobis eqspoziciis<br />
Sefasebis mizans.<br />
arsebobs monitoringis sxvadasxva formebi:<br />
• sakontrolo, rac gulisxmobs safrTxis g<strong>am</strong>omwvevi<br />
faqtoris arsebul da zRvrul, an misaReb<br />
mniSvnelobasTan Sedarebas;<br />
• sasignalo, anu safrTxis warmoqmnisas swrafi<br />
reagireba;<br />
• prognozis, rac safrTxis eqspoziciis sididis<br />
winaswari gansazRvris SesaZleblobas iZleva;<br />
• instrumentuli - rogorc mimdinare movlenebis<br />
aRmoCenisa da klasifikaciis saSualeba.<br />
`sursaTis uvneblobis riskis analizis s<strong>am</strong>u-<br />
Sao principebi~ (Codex Alimentarius CAC/GL 62-2007)-is<br />
Tanaxmad (punqti 16-25) riskis marTvis Sesaxeb gadawyvetilebebi,<br />
sanitariuli RonisZiebebis CaTvliT,<br />
miznad isaxavs ad<strong>am</strong>ianTa janmrTelobis dacvas.<br />
4.3 riskis komunikacia<br />
riskis komunikacia aris ad<strong>am</strong>ianis janmrTelobasTan<br />
dakavSirebuli riskis xarisxis Sefasebis<br />
Sedegebis da misi kontrolis Sesaxeb informaciis<br />
gavrceleba dainteresebuli mxareebisaTvis (mecnier<br />
Tan<strong>am</strong>Sromlebi, eqimebi, politikosebi, sazogadoeba).<br />
informaciis gadacema da gavrceleba riskis Sefasebis<br />
bunebrivi gagrZelebaa. riskis Sefasebisas<br />
miRebuli Sedegebi gasagebi unda iyos riskis regulirebaSi<br />
monawile pirTaTvis, mediisa da dainteresebul<br />
pirTaTvis.<br />
riskis Sesaxeb informaciis gavrcelebisas unda<br />
gaiTvaliswinon mosaxleobis sxvadasxva jgufis mier<br />
riskis aRqmis Taviseburebani. mosaxleoba riskis<br />
aRqmisas orientirebulia ara mxolod riskis raodenobriv<br />
maxasiaTebelze da mosalodnel Sedegebze,<br />
ar<strong>am</strong>ed ukve formirebul `sazogadoebriv azrze.~<br />
riskis komunikaci<strong>am</strong> unda uzrunvelyos riskis<br />
marTvis Sesaxeb miRebuli gadawyvetilebebis zusti<br />
gansazRvra, riskis marTvis rekomendaciebis SemuSaveba<br />
da aseve riskis analizis procesSi yvela dainteresebuli<br />
mxaris saTanado CarTva.<br />
`sursaTis uvneblobis riskis analizis s<strong>am</strong>u-<br />
Sao principebi~ (Codex Alimentarius CAC/GL 62-2007)-is<br />
Tanaxmad riskis komunikacia miznad isaxavs:<br />
‣ riskis analizis ganxorcielebisas warmoqmnili<br />
sxvadasxva konkretuli problemis Sesaxeb<br />
informaciis mopovebas da Sesab<strong>am</strong>isi codnis<br />
<strong>am</strong>aRlebas;<br />
‣ xeli Seuwyos riskis marTvis sxvadasxva variantebis<br />
ganxilvisa da Sesab<strong>am</strong>isi rekomendaciebis<br />
SemuSavebisas maT g<strong>am</strong>Wvirvaleobas da saimedoobas;<br />
‣ riskis marTvis dros miRebuli gadawyvetilebebis<br />
ukeT aRqmas;<br />
‣ aumjobesebs riskis analizis efeqturobas da<br />
sisrules;<br />
‣ aumjobesebs riskis analizSi monawileTa Soris<br />
s<strong>am</strong>uSao urTierTobebs;<br />
‣ sursaTis uvneblobisadmi momxmareblis ndobis<br />
<strong>am</strong>aRlebis mizniT g<strong>am</strong>Wvirvales da xelmisawvdoms<br />
xdis riskis analizis mimdinareobis<br />
Sesaxeb informacias;<br />
‣ xels uwyobs riskis analizis procesSi yvela<br />
dainteresebuli mxaris CarTvas;<br />
‣ xels uwyobs sursaTTan dakavSirebuli riskebis<br />
Sesaxeb warmoqmnili problemebis Sesaxeb<br />
dainteresebul mxareebs Soris informaciis gacvlas;<br />
‣ saWiroebis SemTxvevaSi uzrunvelyos informaciis<br />
konfidencialurobas;<br />
‣ riskis analizi unda moicavdes zust, mkafio,<br />
interaqtiul da dasabuTebul komunikacias<br />
riskis Semfaseblebsa da riskis mmarTvelebs,<br />
aseve yvela dainteresebul mxares Soris riskis<br />
analizis ganxorcielebis yvela etapze;<br />
‣ riskis komunikacia ar unda Semoifarglebodes<br />
mxolod informaciis gavrcelebiT. misi mTavari<br />
funqciaa, uzrunvelyos riskis efeqturi<br />
marTvisaTvis saWiro yvela saxis informaciisa<br />
da mosazrebebis CarTva gadawyvetilebis miRebis<br />
dros;<br />
‣ riskis komunikaci<strong>am</strong>, romelic moicavs yvela<br />
dainteresebul mxares, unda uzrunvelyos<br />
riskis Sefasebis politikis, Sefasebis uzustobebisa<br />
da arasarwmuno monacemTa (bundovaneba-<br />
Ta) ganmarteba; masSi unda aRiniSnos riskis analizze<br />
moqmedi nebismieri xelSemSleli faqtori,<br />
aseve riskis Sefasebis procesSi monawile<br />
mecnier/eqspertTa gansxvavebuli Sexedulebebi<br />
da mosazrebebi;<br />
<strong>am</strong>rigad, riskis analizis saxelmZRvanelo principebis<br />
mizania daxmareba gauwios erovnul mTavrobebs,<br />
romlebic riskis Sefasebis, riskis marTvisa<br />
da riskis komunikaciis procedurebis g<strong>am</strong>oyenebiT<br />
ganaxorcieleben ad<strong>am</strong>ianis janmrTelobis, sicocxlisa<br />
da ekonomikuri interesebis dacvas moxmarebisTvis<br />
gankuTvnil sursaTTan mimarTebaSi. <strong>am</strong>asTan,<br />
aRniSnuli principebis Tanmimdevruli g<strong>am</strong>oyeneba<br />
aregulirebs sursaTis uvneblobis saxelmwifo kontrolis,<br />
Sida bazris efeqturi funqcionirebisa da<br />
saerTaSoriso vaWrobis sakiTxebs da warmoadgens<br />
sursaTis uvneblobis erTiani erovnuli progr<strong>am</strong>is<br />
ganuyofel nawils.<br />
27
# 111 biuleteni<br />
Tavi 5. sursaTis uvneblobis saxelmwifo<br />
kontroli, zed<strong>am</strong>xedveloba da monitoringi<br />
saqarTveloSi<br />
evropis parl<strong>am</strong>entisa da sabWos regulacia<br />
#178/2002-is Sesab<strong>am</strong>isad, `saqarTvelos mTavrobis<br />
struqturis, ufleb<strong>am</strong>osilebisa da saqmianobis wesis<br />
Sesaxeb~ saqarTvelos kanonis 25-e muxlis me-5<br />
punqtis, `sursaTis uvneblobisa da xarisxis Sesaxeb~<br />
saqarTvelos kanonis 36-e muxlisa da saqarTvelos<br />
soflis meurneobis s<strong>am</strong>inistros debulebis me-8<br />
muxlis Tanaxmad, 2006 wlis aprilSi Seiqmna saqarTvelos<br />
soflis meurneobis s<strong>am</strong>inistros saqveuwyebo<br />
dawesebuleba - sursaTis uvneblobis, veterinariisa<br />
da mcenareTa dacvis erovnuli s<strong>am</strong>saxuri (SemdgomSi<br />
s<strong>am</strong>saxuri), romelic afxazeTisa da aWaris<br />
avtonomiuri respublikebis Sesab<strong>am</strong>isi s<strong>am</strong>saxurebis,<br />
saqalaqo da raionuli s<strong>am</strong>marTveloebis (sul 59 s<strong>am</strong>marTvelo)<br />
meSveobiT, saqarTvelos kanonmdeblobis<br />
Sesab<strong>am</strong>isad, axorcielebs sursaTisa da cxovelis<br />
sakvebis uvneblobis, xarisxis, sanitariul-higienuri,<br />
veterinaruli, mcenareTa dacvisa da agroqimiuri<br />
RonisZiebebis zed<strong>am</strong>xedvelobas, monitoringsa da<br />
saxelmwifo kontrols. mxolod aRniSnuli s<strong>am</strong>saxuria<br />
dReisaTvis ufleb<strong>am</strong>osili qveyanaSi ganaxorcielos<br />
sursaTis sferoSi aRniSnuli qmedebebi.<br />
momxmarebelTa janmrTelobis, sicocxlisa<br />
da ekonomikuri interesebis dacvis, ad<strong>am</strong>ianis moxmarebisaTvis<br />
gankuTvnil sursaTTan dakavSirebiT,<br />
Sida bazris efeqtiani funqcionirebisa da misi mravalferovnebis<br />
gaTvaliswinebiT s<strong>am</strong>saxurSi Seiqmna<br />
sursaTis uvneblobisa da xarisxis zed<strong>am</strong>xedvelobis<br />
s<strong>am</strong>marTvelo, romelic kanonmdeblobiT dadgenili<br />
wesiT uzrunvelyofs:<br />
• sursaTis xarisxis zed<strong>am</strong>xedvelobas, monitoringsa<br />
da saxelmwifo kontrols; sursaTis uvneblobis<br />
saxelmwifo kontrols (2010 wlis 1 ianvr<strong>am</strong>de<br />
mxolod gansakuTrebul SemTxvevebSi); Tumca<br />
`sursaTis uvneblobisa da xarisxis Sesaxeb'saqarTvelos<br />
kanonSi 36-e muxls 2007 wels daemata 3 1 punqti,<br />
romlis Tanaxmadac SesaZlebelia `<strong>am</strong> kanoniT ga-<br />
Tvaliswinebuli kontroli ganxorcieldes mewarmis<br />
moTxovnis safuZvelze, mis sakuTar produqciaze.~<br />
• sasmeli wylis uvneblobis par<strong>am</strong>etrebisa da xarisxis<br />
kanonmdeblobiT dadgenil moTxovnebTan<br />
Sesab<strong>am</strong>isobaze zed<strong>am</strong>xedvelobas, monitoringsa<br />
da saxelmwifo kontrols;<br />
• wylis sasaqonlo produqciisaTvis kategoriis<br />
miniWebas; dadgenili wesiT nimuSebis aRebasa<br />
da dasaxelebuli laboratoriisaTvis gadacemas;<br />
risTvisac saqarTvelos soflis meurneobis<br />
ministris 2007 wlis 6 Tebervlis #2-14 br-<br />
ZanebiT s<strong>am</strong>saxurSi Seqmnilia `wylis sasaqonlo<br />
produqciisaTvis kategoriis miniWebis sauwyebaTaSoriso<br />
eqspertTa sabWo~;<br />
• mineraluri wylis geografiuli adgilwarmo-<br />
Sobis dasaxelebis registracias;<br />
• krizisuli mdgomareobis dros, misi marTvis<br />
gegmis gansazRvras, Sesab<strong>am</strong>isi qmedebebisa da<br />
RonisZiebebis gaTvaliswinebiT, rac aucilebelia<br />
krizisis s<strong>am</strong>arTavad;<br />
• sursaTis moxmarebis Sedegad warmoqmnili riskebis<br />
Semcirebis, aRmofxvris da prevenciis<br />
mizniT g<strong>am</strong>afrTxilebeli da makoordinirebeli<br />
RonisZiebebis gatarebas;<br />
• falsifikaciis faqtebis g<strong>am</strong>ovlenas da aRmkve-<br />
Ti zomebis gatarebas;<br />
• s<strong>am</strong>marTvelo gascems sursaTisa da sursaTTan<br />
dakavSirebuli taris higienur sertifikats.<br />
saqarTvelos mTavrobis 2007 wlis 30 maisis<br />
#111 dadgenilebis Sesab<strong>am</strong>isad. aRsaniSnavia,<br />
rom <strong>am</strong> dadgenilebis Tanaxmad, higienuri sertificireba<br />
nebayoflobiTia da xorcieldeba<br />
ganmcxadeblis (mwarmoeblis, distributoris,<br />
eqsportioris) iniciativiT. higienuri sertifikati<br />
gaicema rogorc dafasoebul, ise daufasoebel<br />
sursaTze, higienuri sertificirebisaTvis<br />
saWiro dokumentaciisa da dasaxelebuli<br />
sag<strong>am</strong>ocdo laboratoriis mier Catarebuli<br />
g<strong>am</strong>ocdebis Sedegebis ganxilvisa da Sefasebis<br />
safuZvelze. higienuri sertifikatis misaRebad<br />
warsadgeni dokumentaciaa:<br />
a. gancxadeba, sadac miTiTebulia teqnikuri<br />
regl<strong>am</strong>entisa da standartis Sesaxeb;<br />
b. dasaxelebuli sag<strong>am</strong>ocdo laboratoriis<br />
mier Catarebuli g<strong>am</strong>ocdis Sedegebis safuZvelze<br />
gacemuli sursaTis/taris uvneblobis moTxovnebTan<br />
Sesab<strong>am</strong>isobis oqmi;<br />
g. sursaTis/taris g<strong>am</strong>oyenebisa da akrZalvis<br />
sferos daxasiaTeba.<br />
qveyanaSi veterinaruli da epizootiuri<br />
keTilsaimedoobis uzrunvelsayofad, cxovelTa gad<strong>am</strong>debi<br />
da aragad<strong>am</strong>debi sneulebebisagan dacvis da <strong>am</strong><br />
sneulebebis kerebis aRmosafxvrelad s<strong>am</strong>saxurSi arsebobs<br />
veterinariis depart<strong>am</strong>enti, romelic s<strong>am</strong>i s<strong>am</strong>mar-<br />
Tvelosgan Sedgeba (ix. naxazi 5.1).<br />
infeqciuri sneulebebis zed<strong>am</strong>xedvelobis<br />
s<strong>am</strong>marTeelos funqciebia:<br />
• cxovelebis janmrTelobis dacvis uzrunvelsayofad<br />
kompleqsuri RonisZiebebis gatareba;<br />
• cxovelebis, cxovelebisa da ad<strong>am</strong>ianisaTvis<br />
saerTo saSiSi sneulebebis sawinaaRmdego progr<strong>am</strong>is<br />
momzadeba, epizootis sawinaaRmdego<br />
RonisZiebebis dagegmva da pasuxismgebloba Sesrulebaze;<br />
• cxovelebis gadayvana-gadarekvaze veterinaruli<br />
kontroli;<br />
• cxovelebis, cxovelebisa da ad<strong>am</strong>ianisaTvis<br />
saerTo saSiSi masobrivi gad<strong>am</strong>debi sneulebebis<br />
gaCena-gavrcelebis mizezebis dadgena da Sesab<strong>am</strong>isad<br />
prevenciisa da salikvidacio RonisZiebebis<br />
Sesrulebaze kontroli;<br />
28
# 111<br />
biuleteni<br />
veterinaruli depart<strong>am</strong>entis struqtura<br />
naxazi 5.1<br />
veterinaluri<br />
zed<strong>am</strong>xedvelobis<br />
depart<strong>am</strong>enti<br />
infeqciuri<br />
daavadebebis<br />
zed<strong>am</strong>xedvelobis<br />
s<strong>am</strong>marTvelo<br />
cxovelTa sakvebis,<br />
veterinaruli<br />
afTiaqebisa da<br />
s<strong>am</strong>kurnaloebis<br />
zed<strong>am</strong>xedvelobis<br />
s<strong>am</strong>marTvelo<br />
veterinarulsanitariuli<br />
zed<strong>am</strong>xedvelobis<br />
s<strong>am</strong>marTvelo<br />
• saWiroebis SemTxvevaSi s<strong>am</strong>marTvelo organizebas<br />
uwevs cxovelTa sneulebebis diagnostikisaTvis<br />
g<strong>am</strong>osakvlevi masalis laboratoriaSi<br />
gadagzavnas, Sedegebis mixedviT - Sesab<strong>am</strong>isi<br />
RonisZiebebis gatarebas da Sesrulebaze kontrolis<br />
ganxorcielebas;<br />
• informacias awvdis mosaxleobas sneulebebis<br />
mosalodneli warmoSoba-gavrcelebis Sesaxeb<br />
da axorcielebs Sesab<strong>am</strong>is RonisZiebebs.<br />
cxovelTa sakvebis, veterinaruli afTiaqebisa<br />
da s<strong>am</strong>kurnaloebis zed<strong>am</strong>xedvelobis s<strong>am</strong>marTvelos<br />
funqciebia:<br />
• uzrunvelyos cxovelis sakvebis uvneblobisa da<br />
xarisxis, aseve higienuri da veterinarul-sanitaruli<br />
moTxovnebisa da wesebis dacva kanonmdeblobiT<br />
dadgenili moTxovnebis Sesab<strong>am</strong>isad;<br />
• ganaxorcielos saxelmwifo kontroli veterinaruli<br />
daniSnulebis biologiur da qimiurfarmacevtul<br />
preparatebze (saSualebebze);<br />
• riskis Sefasebis safuZvelze gansazRvruli<br />
prioritetebis Sesab<strong>am</strong>isad an moqmed normeb Tan<br />
Seusab<strong>am</strong>obaze safuZvliani eWvis SemTxvevaSi ganaxorcielos<br />
cxovelTa sakvebis inspeqtireba;<br />
• biologiuri, sadiagnostiko, qimiur-farmacevtuli,<br />
sxva veterinaruli preparatebis,<br />
sakvebdan<strong>am</strong>atebis warmoebis, Senaxvis, realizaciis,<br />
aseve importuli biologiuri preparatebis<br />
Semotana-gatanis, g<strong>am</strong>oyenebis zed<strong>am</strong>xedveloba<br />
da kontroli;<br />
• cxovelis sakvebis mwarmoebelTa registracia;<br />
• vetdaniSnulebis preparatebis xarisxis kontroli;<br />
• cxovelTa sakvebis, veterinaruli daniSnulebis<br />
biologiuri da qimiur-farmacevtuli preparatebis<br />
(saSualebebis) eqsport-importze,<br />
reeqsportsa da tranzitze zed<strong>am</strong>xedveloba.<br />
veterinarul-sanitaruli zed<strong>am</strong>xedvelobis<br />
s<strong>am</strong>marTvelos funqciebia:<br />
• ad<strong>am</strong>ianis janmrTelobis dacva cxovelebisa da<br />
ad<strong>am</strong>ianis saerTo daavadebebisagan;<br />
• cxovelebiT, mecxoveleobis produqtebiTa da<br />
nedleuliT vaWrobaze (realizaciaze) kanoniT<br />
dadgenili wesiT veterinarul-sanitaruli zed<strong>am</strong>xedvelobis<br />
ganxorcieleba;<br />
• mecxoveleobis produqtebisa da nedleulis<br />
veterinaruli keTilsaimedoobis gansazRvra;<br />
• veterinarul-sainspeqcio kontrolis ganxorcieleba;<br />
• veterinar eqimTa sakvalifikacio kursebis, sasertifikacio<br />
sag<strong>am</strong>ocdo komisiisa da saxelmwifo<br />
sasertifikacio sabWos muSaobaSi monawileoba.<br />
aRsaniSnavia, rom dReisaTvis cxoveluri warmoSobis<br />
sasursaTo produqtebis kontrolis sistema<br />
moqmedebs mxolod maTi realizaciis adgilebSi,<br />
rogoricaa agraruli bazrebi, axali xorciTa<br />
da subproduqtebiT movaWre maRaziebi. miuxedavad<br />
imisa, rom dReisaTvis cxoveluri produqtebis d<strong>am</strong><strong>am</strong>zadebeli<br />
sawarmoebis saxelmwifo kontroli Se-<br />
Cerebulia, <strong>am</strong> sawarmoebSi funqcionireben veterinarul-sanitariuli<br />
eqspertizis laboratoriebi,<br />
romlebic pasuxismgebeli arian warmoebuli produqciis<br />
veterinarul-sanitarul keTilsaimedoobaze.<br />
maTi saqmianobis kontroli xorcieldeba gegmiurad<br />
winaswar d<strong>am</strong>tkicebuli gegma-grafikis Sesab<strong>am</strong>isad.<br />
iseT daavadebebze, rogoricaa brucelozi, tuberkulozi,<br />
Turquli, frinvelis gripi da Roris<br />
29
# 111 biuleteni<br />
afrikuli Wiri erovnuli s<strong>am</strong>saxuris mier tardeba<br />
mudmivi monitoringi, rac daavadebuli an virusmatarebeli<br />
cxovelis droulad g<strong>am</strong>ovlenis da Sesab<strong>am</strong>isi<br />
RonisZiebebis gatarebis saSualebas iZleva.<br />
garda <strong>am</strong>isa, saqarTvelos mTavrobis 2008 wlis<br />
12 aprilis #95 dadgenileba ,,epizootiuri, zoonozuri,<br />
zooanTroponozuri sneulebebis sawinaaRmdego<br />
profilaqtikur-s<strong>am</strong>kurnalo RonisZiebaTa organizebis<br />
wesis d<strong>am</strong>tkicebis Sesaxeb~ iTvaliswinebs<br />
Sesab<strong>am</strong>is profilaqtikur-s<strong>am</strong>kurnalo RonisZiebebs,<br />
rasac erovnuli s<strong>am</strong>saxuri axorcielebs.<br />
dReisaTvis veterinariaSi arsebuli s<strong>am</strong>arTlebrivi<br />
aqtebia:<br />
• `veterinariis Sesaxeb~ saqarTvelos kanoni (1995<br />
wlis 14 ivnisi);<br />
• `sasoflo-s<strong>am</strong>eurneo karantinis Sesaxeb~ saqar-<br />
Tvelos kanoni (1997 wlis 15 maisi);<br />
• `cxovelTa xorcis dad<strong>am</strong>Rvis wesis d<strong>am</strong>tkicebis<br />
Sesaxeb~ saqarTvelos soflis meurneobis ministris<br />
brZaneba #2-204 (2005 wlis 7 seqtemberi);<br />
• `mecxoveleobis nedleulisa da produqtebis,<br />
cxovelTa sakvebis (sawarmoo wesiT) d<strong>am</strong><strong>am</strong>zadebeli,<br />
gad<strong>am</strong><strong>am</strong>uSavebeli, Semnaxavi da sarealizacio<br />
obieqtebis veterinarul-sanitariuli wesebis<br />
d<strong>am</strong>tkicebis Sesaxeb~. saqarTvelos soflis<br />
meur neobis ministris brZaneba #2-206 (2005<br />
wlis 7 seqtemberi);<br />
• `cxovelTa, mecxoveleobis nedleulisa da produqtebis<br />
eqsportis dros g<strong>am</strong>osayenebeli veterinaruli<br />
sertifikatebis formebisa da gacemis<br />
wesis d<strong>am</strong>tkicebis Taobaze~ saqarTvelos soflis<br />
meurneobis ministris brZaneba #2-207<br />
(2005 wlis 7 seqtemberi);<br />
• `saqarTvelos teritoriaze cxovelTa, mecxoveleobis<br />
nedleulisa da produqtebis gadazidvisas<br />
g<strong>am</strong>osayenebeli veterinaruli mowmobebis<br />
formebisa da gacemis wesis d<strong>am</strong>tkicebis Sesaxeb.~<br />
saqarTvelos soflis meurneobis ministris<br />
brZa neba #2-208 (2005 wlis 7 seqtemberi);<br />
• `cxovelTa gadarekva-gadayvanis (m.S. sazafxulo<br />
da z<strong>am</strong>Tris saZovrebze) veterinaruli-sanitariuli<br />
wesebis d<strong>am</strong>tkicebis Sesaxeb.~ saqarTvelos<br />
soflis meurneobis ministris brZaneba<br />
#2-190 (2005 wlis 17 agvisto);<br />
• `veterinar-eqimTa sasertifikacio sabWos debulebis<br />
d<strong>am</strong>tkicebis Sesaxeb~ saqarTvelos soflis<br />
meurneobis ministris brZaneba #2-164 (2005<br />
wlis 7ivlisi);<br />
• `epizootiuri, zoonozur, zooanToponozuri<br />
sneulebebis aRmZvreliT dainficirebuli<br />
da ad<strong>am</strong>ianisaTvis sakvebad uvargisad miCneuli<br />
mecxoveleobis nedleulis da produqtebis, veterinaruli<br />
daniSnulebis biologiuri da yvela<br />
saxis qimiur-farmacevtuli preparatebis <strong>am</strong>oRebisa<br />
da ganadgurebis wesis d<strong>am</strong>tkicebis Sesaxeb~<br />
saqarTvelos soflis meurneobis ministris br-<br />
Zaneba #2-236 (2005 wlis 11 oqtomberi);<br />
• `saklavi cxovelebis veterinaruli Semowmebisa<br />
da xorcisa da xorcis produqtebis veterinarul-sanitariuli<br />
eqspertizisaTvis wesebis<br />
d<strong>am</strong>tkicebis Sesaxeb~ saqarTvelos soflis meurneobis<br />
ministris brZaneba #2-235 (2005 wlis<br />
11 oqtomberi);<br />
• `agrarul bazrebSi, bazrobebsa da mecxoveleobis<br />
nedleulisa da produqtebis d<strong>am</strong><strong>am</strong>zadebel,<br />
Semnaxvel da gad<strong>am</strong><strong>am</strong>uSavebel sawarmoebSi, s<strong>am</strong>rewvelo<br />
macivrebSi (macivarkombinatebSi), kvebisa<br />
da savaWro obieqtebis veterinarul-sanitariuli<br />
zed<strong>am</strong>xedvelobis s<strong>am</strong>saxurebis (laboratoriebis)<br />
tipobrivi wesis d<strong>am</strong>tkicebis Sesaxeb.~<br />
saqarTvelos soflis meurneobis ministris<br />
brZaneba #2-214 (2005 wlis 16 seqtemberi);<br />
• `saerTaSoriso veterinarul-sanitariuli kodeqsiT<br />
gansazRvruli `a~ da `b~ jgufebis saSiSi<br />
gad<strong>am</strong>debi sneulebebis sawinaaRmdego profilaqtikur-sakarantino<br />
RonisZiebaTa ganxorcielebis<br />
wesis d<strong>am</strong>tkicebis Sesaxeb.~ saqarTvelos<br />
soflis meurneobis ministris brZaneba #2-217<br />
(2005 wlis 16 seqtemberi);<br />
• `cxovelTa sasaklaoebis tipobrivi wesis d<strong>am</strong>tkicebis<br />
Sesaxeb~ saqarTvelos soflis meurneobis<br />
ministris brZaneba #2-218 (2005 wlis 16<br />
seqtemberi);<br />
• `fizikuri da kerZo s<strong>am</strong>arTlis iuridiuli pirebis<br />
veterinaruli s<strong>am</strong>saxurebis (veterinaruli<br />
afTiaqebi, savaWro obieqtebi) tipobrivi wesis<br />
d<strong>am</strong>tkicebis Sesaxeb~, saqarTvelos soflis<br />
meurneobis ministris brZaneba #2-215 (2005<br />
wlis 16 seqtemberi);<br />
• `sajaro s<strong>am</strong>arTlis iuridiuli piris - saqarTvelos<br />
soflis meurneobis s<strong>am</strong>inistros laboratoriis<br />
debulebis d<strong>am</strong>tkicebis Sesaxeb~ saqarTvelos<br />
soflis meurneobis ministris brZaneba<br />
#2-96 (2006 wlis 12 ivlisi);<br />
• `veterinaruli daniSnulebis biologiuri da<br />
yvela saxis qimiur-farmacevtuli preparatebis<br />
(saSualebebis) warmoebis, Senaxvis, gadazidvis,<br />
eqsportis reeqsportis da importis aRricxvisa<br />
da gacemis wesebis d<strong>am</strong>tkicebis Sesaxeb~ saqarTvelos<br />
soflis meurneobis ministris brZaneba<br />
#2-243 (2005 wlis 19 oqtomberi);<br />
• `saqarTvelos sazRvrebze, sazRvao navsadgureb-<br />
Si, aeroportebSi, saxmeleTo gasasvlelebSi da<br />
sabaJo g<strong>am</strong>Svebi punqtebis teritoriaze fitosanitaruli<br />
da veterinaruli sasazRvro-sakarantino<br />
kontrolis ganxorcielebis Sesaxeb~<br />
droebiTi instruqciis d<strong>am</strong>tkicebis Taobaze”<br />
saqarTvelos finansTa ministrisa da saqarTvelos<br />
soflis meurneobis ministris erToblivi<br />
brZaneba #171 #2-37 (2006 wlis 6 marti);<br />
• `cxovelTa (m.S. frinvelis, futkaris, Tevzis, yvela<br />
saxis wyalxmeleTa ZuZumwovari cxovelebis,<br />
<strong>am</strong>fibiebis, embrionebis, cxovelTa kvercxujredebis,<br />
sainkubacio kvercxis, ganayofierebuli<br />
30
# 111<br />
biuleteni<br />
qviriTis da sxv), mecxoveleobis nedleulisa da<br />
produqtebis importis, eqsportis, reeqsportis,<br />
tranzituli gadazidvebis veterinarul-sanitariuli<br />
wesebis d<strong>am</strong>tkicebis Sesaxeb~ saqarTvelos<br />
soflis meurneobis ministris brZaneba<br />
#2-70 (2006 wlis 1 maisi);<br />
• `cxovelTa sakarantino wesebis d<strong>am</strong>tkicebis<br />
Sesaxeb~ saqarTvelos soflis meurneobis ministris<br />
brZaneba #2-71 (2006 wlis 1 maisi);<br />
• `fizikuri da kerZo s<strong>am</strong>arTlis iuridiuli pirebis<br />
veterinaruli laboratoriebis (sadiagnostiko<br />
ganyofilebis) tipobrivi wesebis d<strong>am</strong>tkicebis<br />
Sesaxeb~ saqarTvelos soflis meurneobis<br />
ministris brZaneba #2-74 (2006 wlis 4 maisi);<br />
• `veterinar eqimTa saxelmwifo sertificirebas-<br />
Tan dakavSirebuli sakvalifikacio kursebis<br />
progr<strong>am</strong>ebis d<strong>am</strong>tkicebis Sesaxeb saqarTvelos<br />
soflis meurneobis ministris brZaneba #2-175<br />
(2005 wlis 7 seqtemberi);<br />
• `veterinar eqimTa saxelmwifo sertificirebis<br />
wesis Sesaxeb~ saqarTvelos kanoni (2004 wlis 26<br />
oqtomberi);<br />
• `gard<strong>am</strong>aval periodSi saqarTvelos soflis<br />
meurneobis s<strong>am</strong>inistros Sesab<strong>am</strong>isi struqturebis<br />
mier nebarTvebis gacemis pirobebi da wesebi~<br />
saqarTvelos mTavrobis dadgenileba #143<br />
(2005 wlis 18 oqtomberi);<br />
• `veterinaruli s<strong>am</strong>ewarmeo saqmianobis licenziisa<br />
da nebarTvebis gacemis Sesaxeb~ saqarTvelos<br />
kanoni (2005 wlis 28 dekemberi);<br />
• `q. TbilisSi ZaRlebis, katebis da mtacebeli cxovelebis<br />
Senaxvis wesebi~ Tbilisi sakrebulos<br />
gadawyvetileba #9-5 (2001 wlis 7 noemberi).<br />
mcenareTa dacva qveynis sasursaTo usafr-<br />
Txoebisa da sursaTis uvneblobis uzrunvelyofis<br />
mecnierulad dasabuTebul RonisZiebaTa kompleqsia,<br />
razedac d<strong>am</strong>okidebulia strategiuli mniSvnelobis<br />
sasoflo s<strong>am</strong>eurneo kulturaTa mosavlianoba<br />
da xarisxi. saqarTvelos teritoriis fitosanitaruli<br />
dacva qveynis erovnuli uSiSroebis<br />
Semadgeneli <strong>nawili</strong>a. mcenareTa dacvisa da sakarantino<br />
RonisZiebebis ganxorcieleba, uzrunvelyofs<br />
saqarTvelos teritoriis dacvas sazRvargareTis<br />
qveynebidan mcenareuli produqciis, masalebis, satransporto<br />
saSualebebis gziT sakarantino da sxva<br />
saSiSi mavneblebis, mcenareTa daavadebebis da sarevelebis<br />
Semotanisagan, mcenareTa dacvis sferoSi<br />
arsebuli saerTaSoriso normebisa da saqarTvelos<br />
mier dadebuli moTxovnebisa da valdebulebebis Sesab<strong>am</strong>isad<br />
saerTaSoriso vaWrobis dros maT gatanas<br />
qveynidan.<br />
saqarTvelom msoflio savaWro organizacias-<br />
Tan (mso) xeli moawera SeTanxmebas `sanitaruli da<br />
fitosanitaruli zomebis g<strong>am</strong>oyenebis Sesaxeb~, <strong>am</strong>as-<br />
Tanave, 2006 wlis 10 noembers, saqarTvelos parl<strong>am</strong>entis<br />
#3675-II dadgenilebiT, saqarTvelo SeuerTda<br />
`mcenareTa dacvis saerTaSoriso konvencias~,<br />
romelTa moTxovnebis Sesasruleblad aucilebelia<br />
qveyanaSi mcenareTa dacvis erovnuli organizaciis<br />
gaZliereba, instituciuri mowyobis gaumjobeseba<br />
da sakanonmdeblo bazis srulyofa.<br />
konvenciis moTxovnebis Sesrulebis mizniT<br />
s<strong>am</strong>saxurSi Seqmnilia mcenareTa dacvis depart<strong>am</strong>enti,<br />
romelic kanonmdeblobiT gansazRvruli kompetenciis<br />
farglebSi axdens saqvekarantino tvir-<br />
Tebis, satransporto saSualebebis monitorings da<br />
zed<strong>am</strong>xedvelobas, saqarTvelos mTel teritoriaze<br />
kontrols uwevs mcenareTa dacvas sakarantino da<br />
sxva saSiSi mavne organizmebisagan da kerebis aRmofxvras.<br />
migraciuli, gansakuTrebiT saSiSi da sakarantino<br />
mavne organizmebis gavrcelebis aRkveTis mizniT,<br />
mcenareTa dacvis depart<strong>am</strong>enti adgens saxelmwifo<br />
progr<strong>am</strong>ebs, organizebas uwevs, akontrolebs<br />
da axorcielebs mcenareTa dacvis RonisZiebebs,<br />
atarebs fitosanitarul monitorings mavnebeldaavadebaTa<br />
da sarevelebis sxvadasxva saxeobebis<br />
gavrceleba-ganviTarebis xarisxis, mizezebisa da<br />
xelSemwyobi faqtorebis dadgenis da maTi Tavidan<br />
acilebis mizniT, awarmoebs mavne organizmebis gavrcelebasa<br />
da ganviTarebis prognozirebas.<br />
“FAO”-s `pesticidebis ganawilebisa da g<strong>am</strong>oyenebis<br />
saerTaSoriso kodeqsis~ moTxovnebis Sesasruleblad<br />
axorcielebs saxelmwifo politikas<br />
pesticidebis efeqturi g<strong>am</strong>oyenebis da usafrTxo<br />
momxmarebs sferoSi. axdens axali pesticidebis da<br />
agroqimikatebis g<strong>am</strong>ocda-eqspertizis koordinacias<br />
da axorcielebs saxelmwifo registracias, gansazRvravs<br />
saqarTveloSi g<strong>am</strong>osayeneblad nebadar-<br />
Tuli preparatebis nusxas da awarmoebs saxelmwifo<br />
katalogs, akontrolebs pesticidebis da agroqimikatebis<br />
momoqcevasa da g<strong>am</strong>oyenebas, xarisxs.<br />
mcenareTa dacvis depart<strong>am</strong>enti eweva saganmanaTleblo<br />
s<strong>am</strong>uSaoebs fermerTa codnis <strong>am</strong>aRlebis<br />
mizniT, aqveynebs da avrcelebs sasoflo-s<strong>am</strong>eurneo<br />
kulturebis dacvis rekomendaciebs da sxva masalebs,<br />
raionebSi atarebs seminarebs specialistebisa da<br />
fermerebisaTvis axali mcenareTa dacvis teqnologiebis<br />
danergvisa da pesticidebis uaxlesi asortimentis<br />
swori da usafrTxo g<strong>am</strong>oyenebis mizniT.<br />
mcenareTa dacvis depart<strong>am</strong>entSi s<strong>am</strong>i s<strong>am</strong>marTveloa<br />
(naxazi 5.2):<br />
fitosanitaruli kontrolisa da monitoringis<br />
s<strong>am</strong>marTvelo<br />
saqarTvelos niadagur-klimaturi pirobebidan<br />
da soflis meurneobis mravaldargianobidan g<strong>am</strong>omdinare,<br />
qveyanaSi gavrcelebulia aTasobiT mavne<br />
organizmi, romelTa sxvadasxva saxeebi calkeul<br />
sasoflo-s<strong>am</strong>eurneo kulturebze dominirebs. s<strong>am</strong>marTvelo<br />
zed<strong>am</strong>xedvelobas axorcielebs da akontrolebs<br />
mcenareTa mavne organizmebis, maT Soris<br />
gansakuTrebiT saSiSi da sakarantino mavne organizmebis<br />
gavrcelebas, fitosanitarul monitorings,<br />
axdens gavrcelebis prognozirebas. iRebs raionebidan<br />
informaciebs mavne organizmebis gavrcelebis<br />
Sesaxeb periodebis mixedviT, <strong>am</strong>uSavebs da iRebs<br />
31
# 111 biuleteni<br />
mcenareTa dacvis depart<strong>am</strong>entis struqtura<br />
naxazi 5.2<br />
mcenareTa karantinis s<strong>am</strong>marTvelo, romelic<br />
zed<strong>am</strong>xedvelobas da kontrols uwevs saqarTvelos<br />
teritoriaze fitosanitaruli kontrolis ganxorcielebas.<br />
s<strong>am</strong>marTvelo uzrunvelyofs fitosanitarul<br />
karantins daqvemdebarebuli produqciis qveynidan<br />
eqsportisa da reeqsportiT reJimis gatanisas<br />
Sesab<strong>am</strong>isi RonisZiebebis koordinirebas da zed<strong>am</strong>xedvelobas,<br />
kontrols uwevs saeqsporto karantins<br />
daqvemdebarebuli tvirTebis fitosanitarul ser-<br />
Tificirebas, qveynis SigniT gadazidvebisas Sesab<strong>am</strong>isi<br />
dokumentaciis gacemasa da aRricxvianobas,<br />
saWiroebis SemTxvevaSi uzrunvelyofs sakarantino<br />
eqspertizis Catarebas; s<strong>am</strong>marTvelos Tan<strong>am</strong>Sromlebi<br />
konsultaciebs uweven saerTaSoriso vaWrobiT<br />
dasaqmebul iuridiul da fizikur pirebs, monawileoben<br />
mavne organizmebis riskis analizSi, <strong>am</strong>uSaveben<br />
sakarantino obieqtebis nusxas, mcenareTa karantimcenareTa<br />
dacvis<br />
depart<strong>am</strong>enti<br />
fitosanitaruli<br />
kontrolisa da<br />
monitoringis<br />
s<strong>am</strong>marTvelo<br />
mcenareTa dacvisa da<br />
agroqimiur saSualebaTa<br />
zed<strong>am</strong>xedvelobis<br />
s<strong>am</strong>marTvelo<br />
mcenareTa karantinis<br />
s<strong>am</strong>marTvelo<br />
gadawyvetilebebs brZolis RonisZiebaTa da meTodebis<br />
Sesaxeb, adgens RonisZiebaTa biologiur da<br />
ekonomikur efeqts. axorcielebs qveyanaSi kanonmdeblobiT<br />
gansazRvruli saqvekarantinono tvirTebis,<br />
satransporto saSualebebis monitoringsa da<br />
zed<strong>am</strong>xedvelobas. kontrols uwevs fitosanitaruli<br />
sertifikatebis gacemas. SeimuSavebs da avrcelebs<br />
fitosanitarul sakiTxebze sxvadasxva wesebsa da<br />
rekomendaciebs, instruqciebs, meTodur miTiTebebs,<br />
monawileobs dargTan dakavSirebul normatiuli<br />
aqtebis SemuSavebaSi.<br />
mcenareTa dacvisa da agroqimiur saSualeba-<br />
Ta zed<strong>am</strong>xedvelobis s<strong>am</strong>marTvelo<br />
soflis meurneobis ganviTarebis, sursaTis uvneblobisa<br />
da sasursaTo usafrTxoebisaTvis umniSvnelovanesia<br />
mcenareTa dacvis da agroqimiur saSualebaTa<br />
efeqturi da usafrTxo g<strong>am</strong>oyeneba. saqarTvelo,<br />
mravalferovani niadagur-klimaturi pirobebiTa<br />
da sasoflo- s<strong>am</strong>eurneo kulturaTa mravalsaxeobiT<br />
g<strong>am</strong>oirCeva, rac didi raodenobiT sxvadasxva<br />
agroqimikatebisa da pesticidebis moxmarebas ganapirobebs.<br />
s<strong>am</strong>marTvelo organizebas uwevs pesticidebisa<br />
da agroqimikatebis saregistracio g<strong>am</strong>ocdebis<br />
Catarebas da registracias, gascems saregistracio<br />
mowmobas da adgens nebadarTuli pesticidebisa da<br />
agroqimikatebis katalogs. aseve SeimuSavebs da avrcelebs<br />
pesticidebisa da agroqimikatebis efeqturi<br />
da usafrTxo g<strong>am</strong>oyenebis rekomendaciebs, instruqciebs,<br />
meTodur miTiTebebs, qveynis teritoriaze<br />
zed<strong>am</strong>xedvelobas uwevs pesticidebis da agroqimikatebis<br />
Semotanis, transportirebis, Senaxvis, realizaciis<br />
da g<strong>am</strong>oyenebis wesebis dacvas.<br />
azustebs da periodulad aqveynebs pesticidebisa<br />
da agroqimikatebis eqsportiorTa sias da<br />
adgens reestrs, raTa fermerebs swori informacia<br />
hqondeT saimedo importiorebze. akontrolebs bazarze<br />
ganTavsebuli pesticidebis da agroqimikatebis<br />
xarisxs. aRsaniSnavia, rom s<strong>am</strong>marTvelos gaaCnia<br />
mdidari monacemTa baza saqarTvelos niadagebis da<br />
misi nayofierebis savargulebis struqturis, agroqimikatebze<br />
moTxovnebis, mcenareTa mavne organizmebis<br />
gavrcelebis Sesaxeb regionebisa da raionebis<br />
mixedviT. s<strong>am</strong>marTvelo sistematurad iRebs informacias<br />
sxvadasxva qveynebidan axali Taobis pesticidebisa<br />
da agroqimikatebis mwarmoeblebis, maTi efeqturobis,<br />
g<strong>am</strong>oyenebis arealis, ekologiuri usafrTxoebis<br />
Sesaxeb da a.S. s<strong>am</strong>marTvelos mWidro da<br />
saqmiani urTierToba aqvs qveynis s<strong>am</strong>ecniero-kvleviT<br />
institutebTan, sxvadasxva eqspertebTan, aras<strong>am</strong>Tavrobo<br />
organizaciebTan, qimiuri produqtebis<br />
importiorebTan. monawileobs sxvadasxva saerTaSoriso<br />
proeqtebisa da progr<strong>am</strong>ebis kanonproeqtebis<br />
da normatiuli aqtebis SemuSavebaSi.<br />
32
# 111<br />
biuleteni<br />
nis sakiTxebze SeimuSaveben rekomendaciebsa da instruqciebs.<br />
agroqimikatebis registraciisaTvis saWiro dokumentacia:<br />
1. ganacxadi registraciaze qarTul enaze (rusul<br />
da inglisur enebTan erTad, romelTa Targmnis<br />
SemTxvevaSi aucilebelia Targmnis sisworis<br />
dadastureba) registrantis dasaxeleba, mis<strong>am</strong>arTi,<br />
telefoni-faqsi, el-fosta.<br />
2. agroqimikatis dasaxeleba;<br />
3. agroqimikatis gansxvavebuli (savaWro) dasaxeleba;<br />
4. agroqimikatis d<strong>am</strong><strong>am</strong>zadebeli mwarmoebeli (dasaxeleba,<br />
mis<strong>am</strong>arTi, telefoni, faqsi, el-fosta);<br />
5. d<strong>am</strong><strong>am</strong>zadeblis werilobiTi ufleb<strong>am</strong>osileba<br />
registrantisadmi iyos misi warmomadgeneli da<br />
ufleb<strong>am</strong>osili piri agroqimikatis registraciisas;<br />
6. sxva qveynebSi registracia qveynis dasaxelebiT;<br />
7. agroqimikatis daniSnuleba;<br />
8. agroqimikatis g<strong>am</strong>oyeneba sasoflo-s<strong>am</strong>eurneo<br />
kulturebSi (kulturebis dasaxelebiT), rekomendebuli<br />
dozebi, Setanis vadebi da wesebi,<br />
efeqturoba.<br />
agroqimikatebis maxasiaTeblebi:<br />
1. qimiuri formula;<br />
2. moqmedi nivTiereba da procentuli Semcveloba;<br />
3. agroqimikatis forma (granulirebuli, fxvnilisebri,<br />
Txevadi, kristaluri, suspenzia da<br />
a.S.);<br />
4. agregatuli formis SemTxvevaSi nawilakebis<br />
zoma;<br />
5. agroqimikatis feri, suni;<br />
6. wyalSi xsnadoba;<br />
7. lRobis temperatura;<br />
8. afeTqebis da aalebis temperatura;<br />
9. tenis raodenoba %;<br />
10. pH;<br />
11. koroziuli Tvisebebi;<br />
12. Senaxvis pirobebi daavadebi;<br />
11. hidroskopuloba, Sebeltvis xarisxi;<br />
14. agroqimikatis SefuTvis forma da wona;<br />
15. agroqimikatis maCveneblebis laboratoriuli<br />
kontrolis meTodebi analizis msvlelobis<br />
CvenebiT;<br />
agroqimikatis toqsikologiuri higienuri daxasiaTeba:<br />
1. agroqimikatSi toqsinebis Semcveloba da daskvna<br />
maTi dasaSvebi donis farglebSi arsebobis<br />
Sesaxeb;<br />
2. mZime liTonebis Semcveloba da daskvna dasaSvebi<br />
donis farglebSi arsebobis Sesaxeb;<br />
3. g<strong>am</strong>aRizianebeli moqmedeba momuSave personalis<br />
kansa da lorwovan garsze;<br />
4. moqmedeba Sinaur cxovelebsa da frinvelebze;<br />
5. agroqimikatis moqmedeba garemoze;<br />
6. agroqimikatis uvneblobis monacemebi evrokav-<br />
Siris direqtivis 2001/58/EC Tanaxmad.<br />
dReisaTvis qveyanaSi mcenareTa dacvisa da niadagis<br />
dacvis sakiTxebi, <strong>am</strong> sferoTi sursaTis uvneblobis<br />
sakiTxebi regulirdeba Semdegi s<strong>am</strong>arTlebrivi<br />
aqtebiT:<br />
`mavne organizmebisagan mcenareTa dacvis Sesaxeb~<br />
saqarTvelos kanoni (1994 wlis 12 oqtomberi);<br />
`pesticidebisa da agroqimikatebis Sesaxeb~ saqarTvelos<br />
kanoni (1998 wlis 25 noemberi);<br />
`saqarTveloSi 2005-2009 w.w. g<strong>am</strong>osayeneblad nebadarTuli<br />
pesticidebis (mcenareTa dacvis saSualebebis<br />
da zrdis regulatorebis) katalogi saqarTvelos<br />
soflis meurneobis ministris #2-168 brZaneba (2005<br />
wlis 1 ivlisi), cvlilebebi da d<strong>am</strong>atebebi Sevida<br />
2006 wlis 19 ivniss saqarTvelos soflis meurneobis<br />
ministris #2-100 brZanebiT;<br />
`biologiuri pesticidebis warmoebis licenziis<br />
gacemis wesis Sesaxeb~ saqarTvelos mTavrobis #89<br />
dadgenileba (2006 wlis 29 aprili);<br />
`saqarTveloSi 2006-2010 w.w. ganmavlobaSi nebadarTuli<br />
agroqimikatebis katalogi~ saqarTvelos<br />
soflis meurneobis ministris 2006 wlis 29 agvistos<br />
#164 brZaneba;<br />
`pesticidebis markirebis wesis d<strong>am</strong>tkicebis Sesaxeb~<br />
saqarTvelos soflis meurneobisa da sursa-<br />
Tis ministris brZaneba #2-262 (2000 wlis 14 noemberi);<br />
`saqarTveloSi saregistracio g<strong>am</strong>ocdebisaTvis<br />
saWiro pesticidebis da agroqimikatebis nimuSebis,<br />
etalonuri preparatebisa da analitikuri standartebis<br />
Semotanis wesi~ saqarTvelos soflis meurneobis<br />
ministris #2-152 brZaneba (2006 wlis 30 noemberi);<br />
`pesticidebis da agroqimikatebis Senaxvis,<br />
transportirebis, realizaciis da g<strong>am</strong>oyenebis wesebi~<br />
saqarTvelos soflis meurneobis ministris brZaneba<br />
#2-211 (2006 wlis 30 noemberi);<br />
`sursaTSi/cxovelis sakvebSi da garemo obieqtebSi<br />
pesticidebis da agroqimikatebis narCenebis<br />
kontrolisaTvis nimuSebis aRebis wesi~ saqarTvelos<br />
soflis meurneobis ministris 2007 wlis 16 agvistos<br />
#125 brZaneba;<br />
`bazarze ganTavsebuli pesticidebisa da agroqimikatebis<br />
kontrolis da nimuSis aRebis wesis~ saqar-<br />
Tvelos soflis meurneobis ministris 2007 wlis 30<br />
agvistos #131 brZaneba;<br />
`evrokavSiris da ekonomikuri Tan<strong>am</strong>Sromlobisa<br />
da ganviTarebis organizaciis wevr-saxelmwofoebSi<br />
registrirebuli pesticidebis/agroqimikatebis saqarTveloSi<br />
registraciisaTvis d<strong>am</strong>atebiTi moTxovnebis<br />
Sesaxeb~ saqarTvelos soflis meurenobis mini-<br />
33
# 111 biuleteni<br />
stris 2007 wlis 28 seqtembris brZaneba #131;<br />
`pesticidebis wvrili dafasoebis organizebis<br />
wesis d<strong>am</strong>tkicebis Sesaxeb~ saqarTvelos soflis<br />
meurneobis ministris #155 brZaneba (2007 wlis 1<br />
oqtomberi);<br />
`fitosanitariuli sertifikatis da reeqsportis<br />
fitosanitaruli sertifikatis formebi~ saqar-<br />
Tvelos soflis meurenobis ministris 2006 wlis 6<br />
ivlisis brZaneba #117;<br />
`niadagis dacvis Sesaxeb~ saqarTvelos kanoni<br />
(1994 wlis 12 maisi);<br />
`niadagebis konservaciisa da nayofierebis<br />
aRdgena-gaumjobesebis Sesaxeb~ saqarTvelos kanoni<br />
(2003 wlis 8 maisi);<br />
`niadagis konservaciisa da nayofierebis monitoringis<br />
debuleba~ saqarTvelos soflis meurneobis<br />
ministris brZaneba #2/244 (2005 wlis 19 oqtomberi);<br />
`niadagebis qimiuri nivTierebebiT dabinZurebis<br />
saSiSroebis xarisxis Sefaseba~ meToduri miTiTebani<br />
2.1.7. 004-03, saqarTvelos Sromis, janmrTelobisa<br />
da socialuri dacvis ministris brZaneba #38/n 2003<br />
wlis 24 Tebervali;<br />
`dasaxlebuli adgilebis niadagis mdgomareobis<br />
higienuri Sefaseba~ meToduri miTiTebani 2.1.7. 004-<br />
03, saqarTvelos Sromis, janmrTelobisa da socialuri<br />
dacvis ministris brZaneba #38/n 2003 wlis 24<br />
Tebervali;<br />
`niadagis nayofierebis donis gansazRvris debuleba~<br />
saqarTvelos soflis meurneobis ministris<br />
brZaneba #2-244 (2005 wlis 19 oqtomberi);<br />
`niadagis eroziisagan dacvis kompleqsur RonisZiebaTa<br />
rekomendaciebi~ saqarTvelos soflis<br />
meurneobis ministris 2005 wlis 25 noembris #2-277<br />
brZaneba;<br />
`warmoebis toqsikuri narCenebiTa da radioaqtiuri<br />
nivTierebebiT dabinZurebis Sedegad degradirebuli<br />
sasoflo-s<strong>am</strong>eurneo savargulebisa da sxva<br />
miwebis konservaciis Sesaxeb~ debuleba, d<strong>am</strong>tkicebuli<br />
saqarTvelos garemos dacvisa da bunebrivi resursebis<br />
s<strong>am</strong>inistros mier, 2005 wlis18 martis #36<br />
brZanebiT;<br />
`niadagis nayofieri fenis moxsnis, Senaxvis, g<strong>am</strong>oyenebisa<br />
da rekultivaciis Sesaxeb~ debuleba,<br />
d<strong>am</strong>tkicebuli saqarTvelos garemos dacvisa da bunebrivi<br />
resursebis s<strong>am</strong>inistros mier, 2005 wlis 27<br />
maisis #113 brZanebiT;<br />
saqarTvelo 2006 wlidan aris `mcenareTa dacvis<br />
saerTaSoriso konvenciis~ wevri.<br />
garda <strong>am</strong>isa, qimiuri nivTierebebis marTvis sferoSi<br />
saqarTveloSi moqmedebs Semdegi saerTaSoriso<br />
xelSekrulebebi:<br />
• `gaerTianebuli erebis organizaciis sursaTisa<br />
da soflis meurneobis organizaciis ( FAO) pesticidebis<br />
ganawilebisa da g<strong>am</strong>oyenebis wesebis<br />
saerTaSoriso kodeqsi~ (saqarTvelos teritoriaze<br />
moqmedebs `pesticidebisa da agroqimikatebis<br />
Sesaxeb~ saqarTvelos kanonis me-2 muxlis<br />
safuZvelze);<br />
• `calkeuli saSiSi qimiuri nivTierebebiT da pesticidebiT<br />
saerTaSoriso vaWrobis sferoSi winaswar<br />
dasabuTebuli Tanxmobis procedurebis<br />
Sesaxeb 1998 wlis 10 seqtembris roterd<strong>am</strong>is konvencia.~<br />
saqarTveloSi konvencia ZalaSia 2007<br />
wlis 30 maisidan;<br />
• `ded<strong>am</strong>iwis ozonis Sris dacvis Sesaxeb~ venis 1995<br />
wlis konvencia da `ozond<strong>am</strong>Slel nivTierebaTa<br />
Sesaxeb~ 1987 wlis monrealis oqmi. saqarTvelo<br />
SeuerTda <strong>am</strong> xelSekrulebebs saqarTvelos ministrTa<br />
kabinetis 1995 wlis 8 noembris #711<br />
dadgenilebiT (brommeTilis g<strong>am</strong>oyenebis SezRudvasTan<br />
dakavSirebiT);<br />
• 2001 wlis 23 maisis stokholmis konvencia<br />
`mdgradi organuli d<strong>am</strong>abinZureblebis Sesaxeb~<br />
saqarTvelos parl<strong>am</strong>entis mier konvencia ratificirebulia<br />
2006 wlis 11 aprils, <strong>am</strong>oqmedda<br />
2007 wlis 2 ianvars;<br />
• `saxifaTo narCenebis transsasazRvro gadazidvasa<br />
da maT ganTavsebaze kontrolis Sesaxeb~<br />
bazelis 1989 wlis konvencia. saqarTvelo<br />
SeuerTda saqarTvelos prezidentis 1999 wlis<br />
4 maisis #232 brZanebulebiT;<br />
riskis marTvisa da komunikaciis s<strong>am</strong>marTvelos<br />
Seqmna axali midgomaa momxmareblis janmrTelobaze<br />
safrTxiT g<strong>am</strong>owveuli arasasurveli<br />
zegavlenebis Tavidan acilebis an misaReb<br />
donemde SemcirebisaTvis;<br />
• s<strong>am</strong>marTvelo SeimuSavebs da koordinacias uwevs<br />
sasursaTo produqtebis monitoringis laboratoriuli<br />
kvlevis erTian progr<strong>am</strong>as, arCevs<br />
riskis marTvis optimalur RonisZiebebs, sursaTis<br />
moxmarebis Sedegad warmoqmnili riskebis<br />
Semcirebis, aRmofxvrisa da prevenciis mizniT<br />
uzrunvelyofs erovnul doneze Setyobinebis<br />
sistemis efeqtur moqmedebas;<br />
• sakarantino mavne organizmebis Sesaxeb zogadi<br />
monacemebis safuZvelze awarmoebs fitosanitaruli<br />
riskis Semcirebis optimaluri, alternatiuli<br />
RonisZiebebis SerCevas.<br />
• uzrunvelyofs qveynebSi arsebuli epizootiuri<br />
situaciis Sesaxeb informaciis miwodebas<br />
rogorc qveynis SigniT, aseve cxovelTa janmrTelobis<br />
dacvis msoflio organizaciaSi<br />
(OIE).<br />
s<strong>am</strong>saxuris struqturuli qvedanayofia registraciisa<br />
da nebarTvebis s<strong>am</strong>marTvelo.<br />
saqarTvelos mTavrobis 2007 wlis 17 dekembris<br />
#279 dadgenilebiT ganisazRvra `gard<strong>am</strong>avali periodisaTvis<br />
saqarTvelos soflis meurenobis s<strong>am</strong>inistros<br />
Sesab<strong>am</strong>isi struqturebis mier ori saxis nebarTvis<br />
gacema:<br />
34
# 111<br />
biuleteni<br />
1. veterinarul kontrols daqvemdebarebuli<br />
produqciis importsa da tranzitze;<br />
2. fitosanitarul kontrols daqvemdebarebul<br />
mcenareuli warmoSobis produqciis importze.<br />
a) veterinarul kontrols daqvemdebarebuli<br />
produqciis tranziti (nebarTva gaicema #5.1 cxriliT<br />
(ix. danarTi) gansazRvruli saxelmwifo veterinarul<br />
kontrols daqvemdebarebul obieqtebze) ;<br />
b) veterinarul kontrols daqvemdebarebuli<br />
produqciis importi (nebarTva gaicema #5.2 cxriliT<br />
(ix. danarTi) gansazRvrul saxelmwifo veterinarul<br />
kontrols daqvemdebarebul obieqtebze);<br />
g) fitosanitarul kontrols daqvemdebarebuli<br />
mcenareuli warmoSobis produqciis importi<br />
(nebarTva gaicema #5.3 cxriliT (ix. danarTi) gansazRvrul<br />
saxelmwifo fitosanitarul karantins<br />
daqvemdebarebul obieqtebze);<br />
SeniSvna: cxrilSi #5.3 (ix. danarTi) termini<br />
`gaciebuli~ niSnavs, rom produqtis temperature,<br />
gayinvis gareSe, daweulia TiTqmis 0 0 C-mde. Tumca<br />
zogierTi produqti, rogoricaa kartofili, nesvi,<br />
zogierTi citrusi, SeiZleba CaiTvalos gacivebulad,<br />
rodesac maTi temperatura daweulia da Senar-<br />
Cunebulia +10 0 C-is doneze;<br />
ses esn - sagareo ekonomikuri saqmianobis<br />
erovnuli sasaqonlo nomenklatura<br />
im produqcias, romelic ar aris mocemuli<br />
cxrilebSi, nebarTva ar esaWiroeba.<br />
veterinarul kontrols daqvemdebarebuli<br />
produqciaa - yvela saxis cxoveli, cxoveluri warmoSobis<br />
produqtebi da nedleuli, cxovelTa sakvebi<br />
(sakvebdan<strong>am</strong>atebi), veterinariaSi g<strong>am</strong>osayenebeli biologiuri,<br />
s<strong>am</strong>kurnalo da sxva qimiur-farmacevtuli<br />
preparatebi;<br />
<strong>am</strong>asTanave cocxali cxovelebis, cxoveluri<br />
produqtebisa da nedleulis importze dawesebulia<br />
saimporto pirobebi: kerZod, 2000 wels dsT-s qveynebis<br />
veterinariis dargSi Tan<strong>am</strong>Srolobis s<strong>am</strong>TavrobaTaSoriso<br />
sabWos gadawyvetilebiT, d<strong>am</strong>tkicebulia<br />
veterinarul-sanitariuli moTxovnebi <strong>am</strong> organizaciis<br />
wevr qveynebSi cocxali cxovelebis, cxoveluri<br />
produqtebis, mecxoveleobis nedleulis,<br />
kvercxis, Taflis, Tevzis da Tevzis produqtebis<br />
a.S. importisas.<br />
veterinarul kontrols daqvemdebarebuli<br />
produqciis tranzitisa da importisaTvis nebarTvis<br />
misaRebad nebarTvis maZiebelma unda waradginos<br />
Semdegi sabuTebi:<br />
1.gancxadeba;<br />
2.sanebarTvo mosakreblis gadaxdis d<strong>am</strong>adasturebeli<br />
qviTari;<br />
3. veterinaruli sertifikati;<br />
4. <strong>am</strong>onaweri s<strong>am</strong>ewarmeo reestridan; xolo biologiuri<br />
da s<strong>am</strong>kurnalo preparatebis importisas,<br />
d<strong>am</strong>atebiT unda waradginos saregistracio mowmoba.<br />
veterinarul kontrols daqvemdebarebuli<br />
produqciis importze da tranzitze nebarTva gaicema<br />
1 Tvis vadiT.<br />
veterinarul kontrols daqvemdebarebuli<br />
produqciis eqsportze nebarTvas iZlevian saqalaqo<br />
da raionuli s<strong>am</strong>marTveloebi.<br />
saqarTvelos soflis meurneobis ministris<br />
2007 wlis 18 dekembris #201 brZanebis Sesab<strong>am</strong>isad,<br />
erTiani veterinaruli sertifikatebi aris rva saxis<br />
da gaicema:<br />
1. saqarTvelodan eqsportirebul sakvlev, sanaSene<br />
da sxva cxovelebze, frinvelze, futkarze da<br />
nayarze (futkris xelovnurad Seqmnili ojaxi);<br />
2. saqarTvelodan eqsportirebuli Sinauri da<br />
gareuli cxovelebis xorcsa da xorcproduqtebze;<br />
3. saqarTvelodan eqsportirebul rZesa da rZis<br />
produqtebze;<br />
4. saqarTvelodan eqsportirebuli cxoveluri<br />
warmoSobis nedleulze;<br />
5. saqarTvelodan eqsportirebul sanaSene masalaze<br />
(mwarmoeblis spermaze, embrionze, sainkubacio<br />
kvercxze, qviriTze da a.S.);<br />
6. saqarTvelodan eqsportirebul mecxoveleobisaTvis<br />
gankuTvnil marcvalsa da memcenareobis sxva<br />
produqtebze;<br />
7. saqarTvelodan TurqeTSi gasagzavni ZuZumwovari<br />
cxovelebis axal da gayinul tyavsa da tyavnedleulze;<br />
8. saqarTvelodan eqsportirebul Tevzze, zRvis<br />
produqtebsa da maTgan miRebul nawarmze.<br />
<strong>am</strong>ave dadgenilebis Tanaxmad, `im SemTxvevaSi, Tu<br />
saerTaSoriso epizootiuri biuros mier saqarTvelo<br />
aRiarebul iqna gansakuTrebiT saSiSi infeqciuri daavadebebis<br />
mimarT arakeTilsaimedod, saqarTvelos teritoriaze,<br />
importiori qveynis moTxovnis safuZvelze,<br />
ekrZaleba veterinarul kontrols daqvemdebarebuli<br />
Sesab<strong>am</strong>isi tvirTis tranziti~ (<strong>ixileT</strong> danarTi,<br />
cxrili #5.4).<br />
• fitosanitarul kontrols daqvemdebarebuli<br />
mcenareuli warmoSobis produqcia masala da<br />
obieqti, romelTa saSualebiTac SesaZlebelia sakarantino<br />
organizmebis gavrceleba.<br />
fitosanitarul kontrols daqvemdebarebuli<br />
mcenareuli warmoSobis produqciis importisaTvis<br />
nebarTvis misaRebad nebarTvis maZiebelma unda waradginos<br />
Semdegi sabuTebi:<br />
1. gancxadeba;<br />
2. sanebarTvo mosakreblis gadaxdis d<strong>am</strong>adasturebeli<br />
qviTari;<br />
3. <strong>am</strong>onaweri s<strong>am</strong>ewarmeo reestridan.<br />
fitosanitarul kontrols daqvemdebarebuli<br />
mcenareuli warmoSobis produqciis importisaTvis<br />
nebarTva gaicema araumetes 6 Tvis vadiT.<br />
gansakuTrebul SemTxvevebSi Sesab<strong>am</strong>isi<br />
RonisZiebebis ganxorcielebis mizniT s<strong>am</strong>saxurSi<br />
Seqmnilia mobiluri reagirebis jgufi, romelic operatiulad<br />
gadis ra s<strong>am</strong>oqmedo teritoriaze, Seis-<br />
35
# 111 biuleteni<br />
wavlis realurad arsebul situacias, gegmavs gadaudeblad<br />
gansaxorcielebel ZiriTad RonisZiebebsa<br />
da qmedebebs, daavadebis keridan iRebs laboratoriuli<br />
kvlevisaTvis saWiro masalebsa da nimuSebs.<br />
sakarantino mavne organizmebis qveyanaSi SemoWrisas<br />
SeimuSavebs gavrcelebis kerebis salikvidacio<br />
RonisZiebebs. sakarantino zonaSi atarebs Sesab<strong>am</strong>is<br />
s<strong>am</strong>uSaoebs da s<strong>am</strong>oqmedo teritoriaze riskis Sesab<strong>am</strong>isad<br />
iwyebs riskis marTvis droebiTi zomebis<br />
gatarebas.<br />
sayuradReboa, rom<br />
dReisaTvis saqarTvelos sazRvrebze, sazRvao<br />
navsadgurebSi, aeroportebSi, saxmeleTo gasasvlelebSi<br />
da sabaJo g<strong>am</strong>Sveb punqtebis teritoriaze<br />
saxelmwifo veterinarul da fitosanitarul<br />
sasazRvro-sakarantino RonisZiebebis kontrols,<br />
mcenareTa dacvis saerTaSoriso organizaciisa da<br />
epizootiis saerTaSoriso biuros mier dadgenili<br />
wesebisa da saqarTvelos soflis meurneobis s<strong>am</strong>inistros<br />
mier gansazRvruli politikis safuZvelze,<br />
axorcielebs finansTa s<strong>am</strong>inistros Semosavlebis<br />
s<strong>am</strong>saxuris sabaJo depart<strong>am</strong>enti (29.12.2006. #4263).<br />
aRniSnuli funqciebi maTi delegirebuli aqvT 2009<br />
wlis 1 ianvr<strong>am</strong>de saqarTvelos kanonebis ,,veterinariis<br />
Sesaxeb,~ “mavne organizmebisagan mcenareTa<br />
dacvis Sesaxeb”, ,,sasoflo-s<strong>am</strong>eurneo karantinis<br />
Sesaxeb” Tanaxmad (Sesab<strong>am</strong>isad me-3 da me-8 muxlebi).<br />
sabaJo s<strong>am</strong>saxuri axorcielebs importirebul,<br />
karantins daqvemdebarebuli tvirTebis da satransporto<br />
saSualebebis sasazRvro zonebSi k<strong>am</strong>eralur<br />
(dokumentur) Semowmebas da daxedvas, saWiroebis<br />
SemTxvevaSi laboratoriuli g<strong>am</strong>ocdis Sesab<strong>am</strong>isad<br />
gausnebovnebas.<br />
tvirTis Semowmeba importioris moTxovnis safuZvelze<br />
xdeba importiorebis xarjebiT, xolo sabaJo<br />
s<strong>am</strong>saxuris mier eWvis Setanis SemTxvevaSi - sabaJo<br />
s<strong>am</strong>saxuris saxsrebiT;<br />
dReisaTvis saqarTveloSi importirebuli sursaTis<br />
kontroli xorcieldeba monitoringiT sacalo<br />
vaWrobis doneze. kontroli sursaTze xorcieldeba<br />
saxelmwifo miznobrivi progr<strong>am</strong>is farglebSi.<br />
saqarTvelos kanonis “produqciisa da momsaxureobis<br />
Sesaxeb” Tanaxmad, sacalo vaWrobis<br />
obieqtebSi sarealizaciod ganTavsebul sursaTs Tan<br />
unda axldes sursaTis TiToeul saxeobaze dadgenili<br />
wesiT gacemuli Sesab<strong>am</strong>isobis sertifikati an<br />
Sesab<strong>am</strong>isobis deklaracia.<br />
deklaracia unda moicavdes Semdegi saxis informacias:<br />
• mwarmoeblis saxeli da mis<strong>am</strong>arTi;<br />
• sasursaTo produqciis saidentifikacio monacemebi<br />
- dasaxeleba, tipis an modelis nomeri, partia<br />
da raodenoba;<br />
• g<strong>am</strong>oyenebuli standartis an teqnikuri<br />
regl<strong>am</strong>entis moTxovnebi da monacemebi etiketze<br />
ganTavsebuli informaciis Sesaxeb;<br />
• deklaraciis Sedgenis TariRi;<br />
• ufleb<strong>am</strong>osili pasuxismgebeli piris xelmowera;<br />
• mwarmoeblis ganacxadi, Sesab<strong>am</strong>isobaze pasuxismgeblobis<br />
Sesaxeb;<br />
Sesab<strong>am</strong>isobis deklaracia Sedgenili unda iqnes<br />
qarTul enaze;<br />
mwarmoebeli valdebulia Sesab<strong>am</strong>isobis deklaracia<br />
Seinaxos aranakleb 5 wlis ganmavlobaSi,<br />
Tu regl<strong>am</strong>entiT sxva vada ar aris gaTvaliswinebuli;<br />
Sesab<strong>am</strong>isobis deklaracia moTxovnis<strong>am</strong>ebr unda<br />
waredginos bazris zed<strong>am</strong>xedvel organos.<br />
deklaracia unda erTvodes produqcias, Tu<br />
<strong>am</strong>as iTvaliswinebs teqnikuri regl<strong>am</strong>enti.<br />
regl<strong>am</strong>entiT dgindeba saqonlis an misi partiis<br />
Sesab<strong>am</strong>isobis Sefasebis procedurebi. aRniSnuli<br />
xorcieldeba Semdegi formebiT:<br />
• mwarmoeblis mier teqnikuri regl<strong>am</strong>entis<br />
moTxovnebTan produqciis Sesab<strong>am</strong>isobis deklaraciis<br />
miRebiT;<br />
• mwarmoeblis mier teqnikuri regl<strong>am</strong>entis<br />
moTxovnebTan produqciis Sesab<strong>am</strong>isobis Sefasebis<br />
mizniT, produqciis akreditebuli sertifikaciis<br />
organosaTvis wardgeniT;<br />
Sesab<strong>am</strong>isobis Sefaseba nebayoflobiTia,<br />
garda saqarTvelos kanonmdeblobiT dadgenili<br />
SemTxvevebisa;<br />
xorcis TiToeul partiaze saWiroa veterinaruli<br />
mowmoba forma #2.<br />
Tavi 6. fortificirebuli<br />
sasursaTo produqtebi<br />
fortificirebuli sasursaTo produqcia,<br />
oqsfordis universitetis s<strong>am</strong>edicino enciklopediaSi<br />
mocemuli ganmartebis Tanaxmad, produqciaa,<br />
romelsac d<strong>am</strong>atebuli aqvs aucilebeli nutrientebi<br />
im odenobiT, romelic aRemateba mis bunebriv<br />
Semcvelobas; aqve mocemulia nutrientis ganmartebac,<br />
nutrienti - es aris substancia, romelic uzrunvelyofs<br />
ad<strong>am</strong>ianis srulfasovan kvebas da misi<br />
sicocxlisunarianobis SenarCunebas. analogiur<br />
ganmartebas iZleva FAO 2 -c.<br />
sityva `fortifikacia~ xSirad g<strong>am</strong>oiyeneba `g<strong>am</strong>didrebasTan~<br />
erTad, Tumca maT gansxvavebuli warmoSoba<br />
aqvT. termini `g<strong>am</strong>didreba~ <strong>am</strong>erikis kanonmdeblobaSi<br />
1942 wels iqna SemoRebuli, rodesac<br />
pirvelad SemuSavda standarti burRuleulis nutrientebiT<br />
g<strong>am</strong>didrebis Sesaxeb. standarti iTvaliswinebda<br />
burRuleulis g<strong>am</strong>didrebas im nutrientebiT,<br />
romlebic marcvlovanebis teqnologiuri gad<strong>am</strong>uSavebisas<br />
ganicdidnen danakargs. `g<strong>am</strong>didrebis~<br />
teqnologiuri koncefcia ufro farTo konteqstiT<br />
2 FAO – (Food and Agriculture Organization of the Unoted Nations ) gaer-<br />
Tianebuli erebis organizaciis sursaTis da soflis meurneobis<br />
organizacia<br />
36
# 111<br />
biuleteni<br />
gulisxmobs im nutrientebis d<strong>am</strong>atebasac, romlebic<br />
<strong>am</strong>a Tu im sasursaTo produqciaSi bunebrivad ar<br />
moipoveba. <strong>am</strong>denad, dReisaTvis es ori termini erTnairi<br />
mniSvnelobiT g<strong>am</strong>oiyeneba. Tumca, garda <strong>am</strong><br />
ganmartebebisa, zogierTi qveynis kanonmdeblobaSi<br />
g<strong>am</strong>oiyeneba iseTi terminebic, rogoricaa:<br />
`aRdgena~, romelic gulisxmobs nutrientebis<br />
d<strong>am</strong>atebas im odenobiT, romelic bunebriv pirobebSi<br />
sursaTis SemadgenlobaSia;<br />
`standartizacia~ - gulisxmobs nutrientebis<br />
standartuli donis Sesab<strong>am</strong>isi odenobiT d<strong>am</strong>atebas;<br />
`dan<strong>am</strong>atebi~ - iseTi nutrientebis d<strong>am</strong>atebas,<br />
romelic bunebriv pirobebSi mcire raodenobiT, an<br />
saerTod ar Sedis sasursaTo produqciis SemadgenlobaSi.<br />
6.1 fortificirebis istoria<br />
sasursaTo produqtebis fortificirebas didi<br />
xnis istoria aqvs. jer kidev Cvens welTaRricxv<strong>am</strong>de<br />
400 wels, bizantieli eqimi melanpusi meomari jariskacebis<br />
Zalebis aRdgenisaTvis RvinoSi rkinis<br />
naqlibis d<strong>am</strong>atebas sTavazobda xelisufalT. Cv.w.<br />
aR-mde 800 wels, CineTis imperator Sen-nunis miTi-<br />
TebiT, wyalmcenareebi farTod g<strong>am</strong>oiyeneboda sakvebad<br />
Ciyvis profilaqtikisaTvis. 1825 wels, frangi<br />
agronomi Jan-batist busilgoti iyo <strong>pirveli</strong>, romelmac<br />
kolumbiis xelisuflebas SesTavaza tvinis<br />
daavadebebis profilaqtikisaTvis iodi daematebinaT<br />
sufris marilSi; mogvianebiT, 1833 wels man<br />
daarwmuna xelisufleba, rom iodis d<strong>am</strong>ateba xels<br />
uSlida Ciyvis warmoqmnas.<br />
XX saukuneSi 1918-1944 w.w. gansakuTrebuli periodi<br />
iyo sursaTis fortifikaciis istoriaSi. daniaSi,<br />
<strong>pirveli</strong> msoflio omis dros, adgili hqonda<br />
A vit<strong>am</strong>inis deficits; <strong>am</strong>itomac 1918 wels margarini<br />
ga<strong>am</strong>didres <strong>am</strong> vit<strong>am</strong>iniT. D vit<strong>am</strong>ini da<strong>am</strong>ates rZesa<br />
da rZis produqtebSi, vit<strong>am</strong>inebi B 1<br />
da B 2<br />
, niacini<br />
da rkina - fqvilsa da purSi. purisa da fqvilis<br />
nebayoflobiTi fortificireba foliumis mJaviT<br />
rekomendebuli iqna aSS-sa da did britaneTSi. zogierT<br />
qveyanaSi, maT Soris aSS-Si, didi britaneTsa<br />
da yofil ssrk-Si, sxvadasxva wlebis kanonmdeblobiT<br />
dadginda rkinis, sxvadasxva mikroelementebis,<br />
<strong>am</strong>inomJavebis, soios fqvilis, gogris Teslis, iodis,<br />
kalciumis, TuTiis d<strong>am</strong>ateba fqvilSi.<br />
1992 wlis dekemberSi, WHO/FAO saerTaSoriso<br />
konferenciaze, romelic exeboda mosaxleobis kvebis<br />
sakiTxebs (ICN), msoflios 159-ma qveyan<strong>am</strong> xeli<br />
moawera saerTaSoriso sasursaTo deklaracias, sadac<br />
ganisazRvra ioddeficitis, A vit<strong>am</strong>inis, rkinisa<br />
da sxva mikronutrientebis deficitis aRmofxvrisa-<br />
Tvis gasatarebeli pirveladi RonisZiebebi, SemuSavda<br />
sasursaTo produqciis fortificirebis strategiac.<br />
Tumca jer kidev 1987 wels Codex Alimentarius<br />
Comision-is mier SemuSavda sasursaTo produqciis<br />
fortifikaciis ZiriTadi principebi (CAC/GL 07-1987,<br />
cvlilebebi 1989,1991), romlebic gansazRvraven:<br />
• sursaTSi nutrientebis d<strong>am</strong>atebis mizniT normatiuli<br />
aqtebis SemuSavebisaTvis rekomendaciebs;<br />
• racionaluri fortifikaciisaTvis erTian principebs<br />
da fortificirebuli sasursaTo produqciiT<br />
saerTaSoriso vaWrobis xelSewyobas.<br />
6.2 fortificireba evrokavSirSi<br />
6.2.1 fortificirebis zogadi principebi<br />
evrokanonmdeblobis mixedviT sursaTis fortifikacia<br />
aris an nebayoflobiTi, r<strong>am</strong>denadac zogierTi<br />
sasursaTo produqtis fortificireba er-<br />
Tgvar upiratesobas warmoadgens misi realizaciis<br />
dros, gansakuTrebiT ki im qveynebSi, sadac mosaxleoba<br />
gaTviTcnobierebulia nutrientebis `upiratesobaSi~,<br />
an aucilebeli, romelic efuZneba erovnul<br />
kanonmdeblobas. evrokavSiris sxvadasxva qveynis kanonmdeblobebiT,<br />
nebayoflobiTi fortificirebisadmi<br />
moTxovnebi gansxvavebulia. zogierT qveyanaSi<br />
daSvebulia nebismieri sasursaTo produqciis fortificireba<br />
nebismieri nutrientiT, Tu igi ar warmoqmnis<br />
risks ad<strong>am</strong>ianis janmrTelobisaTvis. zogan<br />
nebadarTulia fortifikacia mxolod im SemTxveva-<br />
Si, Tu dasabuTebuli iqneba misi kvebiTi aucilebloba.<br />
zogierTi qveynis kanonmdeblobis Tanaxmad,<br />
fortificireba daSvebulia winaswar dadgenili da<br />
d<strong>am</strong>tkicebuli nusxis mixedviT, Tumca aucilebelia<br />
dadgindes maTi maqsimalurad dasaSvebi done. yvela<br />
qveynis kanonmdeblobisaTvis saerToa moTxovna fortificirebuli<br />
sursaTis uvneblobis Sesaxeb!<br />
fortificirebuli sasursaTo produqtebis mimarT<br />
gansxvavebuli erovnuli kanonmdeblobis arsebobis<br />
g<strong>am</strong>o, evrokavSirSi Seiqmna araTanabari pirobebi<br />
konkurenciisaTvis, winaaRmdegobebi da barierebi<br />
sursaTis bazarze ganTavsebasa da Tavisuflad<br />
gadaadgilebaSi; TavisTavad aucilebeli gaxda er-<br />
Tiani erovnuli kanonmdeblobis miReba, romelic<br />
uzrunvelyofda:<br />
• sasursaTo produqciis Tavisufali gadaadgilebis<br />
gazrdas;<br />
• momxmarebelTa janmrTelobis dacvas fortificirebul<br />
sursaTTan dakavSirebuli riskebis<br />
Tavidan acilebis an minimum<strong>am</strong>de Semcirebis<br />
gziT;<br />
• fortificirebuli sursaTis s<strong>am</strong>arTlebrivi<br />
regulirebis mdgradobas;<br />
• s<strong>am</strong>arTliani konkurenciis garantias.<br />
sursaTis fortifikaciis erTian kanonmdeblobasTan<br />
dakavSirebiT Sesab<strong>am</strong>isi diskusiebi daiwyo<br />
1997 wels, rodesac SemuSavda direqtivebi `biologiurad<br />
aqtiur nivTierebebze~; sursaTis uvneblobis<br />
`TeTr wignSi~, romelic d<strong>am</strong>tkicda 2000 wlis<br />
12 ianvars, mocemulia sursaTis uvneblobisadmi Tan<strong>am</strong>edrove<br />
aqtiuri politikis safuZvlebi; `TeTri<br />
wignis~ 61-e muxli gansazRvravs fortificirebuli<br />
sasursaTo produqtebis regulirebisaTvis evrokav-<br />
37
# 111 biuleteni<br />
SirSi erTiani direqtivebis miRebis aucileblobas.<br />
swored es gadawyvetileba daedo safuZvlad<br />
Sesab<strong>am</strong>isi EC 1925/2006 dadgenilebis miRebas, `mo-<br />
Txovnebi sasursaTo produqciis fortificirebisadmi~,<br />
romelic ZalaSi Sevida 2007 wlis 19 ianvars. <strong>am</strong><br />
dadgenilebis Tanaxmad, evrokavSiris wevr qveynebSi<br />
ar icvleba erovnuli kanonmdebloba, r<strong>am</strong>denadac<br />
regionuri da mosaxleobis kvebis Taviseburebebidan<br />
g<strong>am</strong>omdinare, TiToeuli wevri saxelmwifo Tavad<br />
gansazRvravs fortificirebas daqvemdebarebuli<br />
sasursaTo produqciis nusxas, Tumca dadgenileba<br />
mkacrad gansazRvravs fortifikantebis nusxas da<br />
maT maqsimalurad dasaSveb normebs.<br />
dadgenilebis me-11 muxlis Tanaxmad, wevri qveynebi<br />
valdebulni arian evrokomisiaSi waradginon<br />
moqmedi erovnuli kanonmdebloba da im sasursaTo<br />
produqtebis C<strong>am</strong>onaTvali, romelic eqvemdebareba<br />
fortificirebas.<br />
dadginda aseve, rom aucilebeli fortificireba<br />
Catardeba Semdegi faqtorebis gaTvaliswinebiT:<br />
• erTi an r<strong>am</strong>denime nutrientis nakleboba realur<br />
problemebs uqmnis ad<strong>am</strong>ianTa janmrTelobas;<br />
• fortificirebul sursaTs moixmars mosaxleobis<br />
mniSvnelovani raodenoba, maT Soris miznobrivi<br />
jgufebi;<br />
• nutrientebi fiziologiurad arsebuli dan<strong>am</strong>atebia;<br />
• nutrientebis d<strong>am</strong>ateba ar iwvevs toqsikur efeqts<br />
da ar cvlis sasursaTo produqciis maxasiaTeblebs;<br />
• fortifikaciis progr<strong>am</strong>is Sesruleba da realizacia<br />
qveyanaSi Sesrulebadia.<br />
<strong>am</strong>denad, aRniSnuli dadgenileba evrokavSirSi<br />
nebayoflobiTi fortifikaciis sakiTxebis harmonizacias<br />
axdens da gansazRvravs wevr qveynebSi vit<strong>am</strong>inebisa<br />
da mineraluri nivTierebebis d<strong>am</strong>atebis<br />
mizezebs. es mizezebia:<br />
Tu mosaxleobis gansazRvrul socialur jgufebSi<br />
erTi an r<strong>am</strong>denime vit<strong>am</strong>inisa da mineraluri<br />
nivTierebebis deficiti aRmoCenilia<br />
klinikuri g<strong>am</strong>okvlevebisa da dakvirvebebis Sedegad;<br />
mosaxleobis kvebiTi Taviseburebebis Secvlis<br />
g<strong>am</strong>o, arsebobs Sesab<strong>am</strong>isi potenciali maTi kvebiTi<br />
statusis gasaumjobeseblad, romelic<br />
miiRweva vit<strong>am</strong>inebisa da mikroelementebis koreqtirebis<br />
gziT;<br />
ad<strong>am</strong>ianis janmrTelobaze vit<strong>am</strong>inebisa da mineraluri<br />
nivTierebebis zemoqmedebis Sesaxeb s<strong>am</strong>ecniero<br />
monacemebis ganviTareba da srulyofa.<br />
EC 1925/2006 dadgenileba exeba:<br />
• vit<strong>am</strong>inebsa da mineralur nivTierebebs, romlebic<br />
nebayoflobiT emateba sasursaTo produqtebs;<br />
• d<strong>am</strong>atebiT kompoziciur substanciebs, romel-<br />
Ta d<strong>am</strong>ateba aseve nebayoflobiTia;<br />
• vit<strong>am</strong>inebsa da mineralebs, romelic emateba:<br />
a. specdaniSnulebis sakveb produqtebs;<br />
b. axal sasursaTo produqtebs, romlebic aq<strong>am</strong>de<br />
ar iyo cnobili;<br />
g. genmodificirebul produqtebs;<br />
d. sakvebdan<strong>am</strong>atebsa da aromatizatorebs;<br />
e. meRvineobis produqtebs, romlebic nebadar-<br />
Tulia fortifikaciisaTvis.<br />
aRniSnuli dadgenilebis Tanaxmad, nebadarTulia<br />
mxolod im mineraluri nivTierebebiTa da vit<strong>am</strong>inebiT<br />
fortificireba, romelTa uvnebloba gansazRvrulia<br />
riskis analizis safuZvelze. dadgenilebaSi<br />
mocemulia <strong>am</strong> nutrientebis nusxa. aseve calsaxad<br />
gansazRvrulia, rom es nivTierebebi mxolod<br />
biologiuri warmoSobis unda iyos da ar unda iyos<br />
miRebuli sinTezuri gziT. mocemulia is mcenareebi<br />
da nivTierebebi, saidanac SesaZlebelia fortifikantebis<br />
miReba.<br />
dadgenilebas Semoaqvs akrZalvebi fortificirebaze.<br />
kerZod:<br />
fortifikantebis d<strong>am</strong>ateba akrZalulia nedli<br />
(gadaumuSavebeli) sursaTisaTvis; xili, bostneuli,<br />
xorci (Sinauri frinvelisa da Tevzis CaTvliT);<br />
Rvinosa da im sasmelebisaTvis, romelSic alkoholis<br />
Semcveloba aRemateba 1,2%-s; g<strong>am</strong>onaklisia<br />
mxolod zogierTi tradiciuli Rvino, sadac normatiuli<br />
dokumentaciiT gansazRvrulia zogierTi<br />
vit<strong>am</strong>inisa da mineraluri nivTierebis d<strong>am</strong>ateba, romelTa<br />
gareSe maTi warmoeba da realizacia dauSvebelia<br />
(magaliTad, matonizirebeli Rvinoebi);<br />
garda <strong>am</strong>isa, sasursaTo produqciis fortificirebis<br />
aucilebeli pirobaa `sisufTavis kriteriumebis~<br />
dacva, romelic Sesab<strong>am</strong>isobaSi iqneba “ Codex<br />
alimentarius’-is moTxovnebTan, mineraluri nivTierebebisa<br />
da vit<strong>am</strong>inebis maqsimaluri da minimaluri dasaSvebi<br />
doneebi, romlebic SemuSavdeba riskis analizis<br />
safuZvelze da romelTa g<strong>am</strong>oyeneba safrTxes ar<br />
Seuqmnis ad<strong>am</strong>ianTa janmrTelobasa da sicocxles.<br />
evrokomisiaSi dReisaTvis mimdinareobs <strong>am</strong> normebis<br />
SemuSaveba, romelic komisias unda waredginos<br />
2009 wlis 19 ianvrisaTvis. <strong>am</strong> kriteriumebis dadgenisas<br />
gaTvaliswinebuli unda iqnas Semdegi saxis<br />
informacia:<br />
• mosaxleobis sxvadasxva jgufis mgrZnobeloba,<br />
vit<strong>am</strong>inebisa da mineraluri nivTierebebis moxmarebis<br />
uvnebloba;<br />
• vit<strong>am</strong>inebisa da mineraluri nivTierebebis sxva<br />
sasursaTo produqtebidan miRebis SesaZlebloba.<br />
im SemTxvevaSi, rodesac maTi moxmareba<br />
axlosaa uvneblobis zeda zRvarTan, dasaSvebia<br />
mxolod nebayoflobiT gansazRvruli raodenobis<br />
nutrientebis d<strong>am</strong>ateba. mxolod aseT Se-<br />
38
# 111<br />
biuleteni<br />
mTxvevaSi iqneba ganxiluli komisiis mier romeli<br />
nutrienti ra raodenobiTaa dasaSvebi;<br />
• calkeuli sasursaTo produqtebis moxmarebis<br />
raodenoba kvebis saerTo sistemaSi, mosaxleobis<br />
calkeuli jgufebis mixedviT;<br />
• sasursaTo produqciaSi nutrientebis Semcvelobis<br />
aRniSvnis normebi, romelic mocemulia<br />
EC 1924/2006 direqtivaSi, mosaxleobis kvebisa<br />
da sasursaTo produqtebis kvebiTi Rirebulebis<br />
sakiTxTan dakavSirebiT.<br />
mas Semdeg, rac dadgindeba nutrientebis maqsimaluri<br />
dasaSvebi odenoba, is Setanili iqneba<br />
evrokavSiris reestrSi.<br />
rac Seexeba moTxovnebs nutrientebis minimaluri<br />
odenobis mimarT, igi dadgenilebis me-6 muxliTaa<br />
gansazRvruli, romelic ganmartavs, rom<br />
nutrientebis minimaluri donis Semcveloba aucilebelia<br />
fortificirebisas, sxva SemTxvevaSi etiketireba<br />
SecdomaSi Seiyvans momxmarebels. nutrientebis<br />
minimaluri Semcveloba ganisazRvreba Sesab<strong>am</strong>isi<br />
sasursaTo produqtebis teqnikur-normatiul<br />
dokumentaciiT.<br />
aRsaniSnavia, rom sasursaTo produqtebSi mineraluri<br />
nivTierebebisa da vit<strong>am</strong>inebis minimaluri da<br />
maqsimaluri mniSvnelobebi unda ganisazRvros maTi<br />
absoluturi Semcvelobis mixedviT, rac gulisxmobs<br />
rogorc maT bunebriv Semcvelobas, ise maT xelovnurad<br />
d<strong>am</strong>atebas.<br />
da bolos, dadgenilebis me-10 muxlis Tanaxmad,<br />
dauSvebelia evrokavSiris qveynebSi fortificirebuli<br />
sasursaTo produqciis Tavisufali moZraobis<br />
kanonmdeblobiT SezRudvebis dadgena. Tumca<br />
gaTvaliswinebulia zogierTi SemTxvevisaTvis sasursaTo<br />
produqciis uvneblobis uzrunvelyofis<br />
mizniT garkveuli SezRudvebis daweseba. Tu wevri<br />
qveyana droebiT aCerebs aseTi produqciis mimoqcevas,<br />
saWiroa komisias waredginos informacia dasabuTebuli<br />
uariT.<br />
evrokavSiris qveyanaSi warmoebuli produqcia, Tu<br />
is safrTxes ar warmoadgens mosaxleobisaTvis, procedurebi<br />
ufro srulyofili gaxda.<br />
dReisaTvis moqmedi kanonmdeblobiT, fortificirebuli<br />
sasursaTo produqtebis realizaciisa-<br />
Tvis nebarTvis misaRebad saWiroa ganacxadis, dosiesa<br />
da dokumentaciis wardgena s<strong>am</strong>saxurSi. aseTi<br />
produqcia bazarze ganTavsdeba mxolod aucilebeli<br />
dokumentaciis daniur enaze wardgenisa da riskis<br />
analizis safuZvelze. Tu fortificirebuli sursa-<br />
Tis riskis analizi ganxorcielda evrokavSiris sxva<br />
romelime qveyanaSi, maSin sakmarisia mxolod daniur<br />
enaze wardgenili dokumentacia, romlis ganxilvis<br />
vada ar aRemateba 3 Tves.<br />
dadebiTad Sefasebuli nutrientebi Setanilia<br />
e.w. `TeTr siaSi~, romelic SemuSavebulia aRniSnuli<br />
s<strong>am</strong>saxuris mier.<br />
kanonmdeblobiT gansazRvrulia aucilebel<br />
fortifikacias daqvemdebarebuli sasursaTo produqtebi.<br />
esenia iodirebuli marili da vit<strong>am</strong>ini -Ti<br />
fortificirebuli margarini.<br />
niderlandebi<br />
sasursaTo produqtebis warmoeba da realizacia<br />
niderlandebSi regulirdeba momxmarebelTa<br />
uflebebis dacvis aqtiT (“Warenwet”), romlis Tanaxmadac<br />
Sesab<strong>am</strong>isi organo ufleb<strong>am</strong>osilia moaxdinos<br />
safrTxis Semcveli sasursaTo produqciis realizaciis,<br />
rekl<strong>am</strong>is, gad<strong>am</strong>uSavebis akrZalva. 1996<br />
wels miRebuli iqna ministris brZaneba, sasursaTo<br />
produqtebSi mikroelementebis d<strong>am</strong>atebis Sesaxeb<br />
(TML); <strong>am</strong> brZanebiT gansazRvrulia calkeuli wesebi<br />
burRuleulis, bavSvTa kvebis, dieturi kvebisa da<br />
specdaniSnulebis sasursaTo produqciisaTvis. <strong>am</strong><br />
wesebis farglebSi dadgenilia fortifikaciis saki-<br />
Txic. kanonmdeblobas Semoaqvs cneba `sasursaTo<br />
produqciis Semcvleli~, sadac igulisxmeba fortificirebuli<br />
sursaTi, romelic:<br />
6.2.2. sasursaTo produqtebis fortificirebispraqtika<br />
evrokavSiris zogierT qveyanaSi<br />
dania<br />
daniaSi raime konkretuli sakanonmdeblo normatiuli<br />
dokumenti sasursaTo produqtebis fortificirebisaTvis<br />
2003 wl<strong>am</strong>de ar arsebobda. 2003<br />
wl<strong>am</strong>de qveyanaSi sursaTis uvneblobis administraciuli<br />
organo, daniis veterinariisa da kvebis produqtebis<br />
s<strong>am</strong>saxuri, ar iZleoda nebarTvebs sursa-<br />
Tis fortificirebisaTvis, Tu ar arsebobda mecnierulad<br />
dasabuTebuli aucilebloba, miuxedavad<br />
imisa, rom es produqcia kanonierad iyo warmoebuli<br />
evrokavSiris qveyanaSi. 2003 wlidan, mas Semdeg rac<br />
evrokavSiris sas<strong>am</strong>arTloSi ganxiluli iqna sakiTxi<br />
imis Sesaxeb, rom dania arRvevda evrokavSiris Seqmnis<br />
xelSekrulebis 28-30-e punqtebs, romlis Tanaxmadac<br />
wevr-saxelmwifos ara aqvs ufleba akrZalos<br />
• g<strong>am</strong>iznulia analogiuri sasursaTo produqciis<br />
SecvlisaTvis da romelic Tavisi garegnuli<br />
formiT, SemadgenlobiT, feriT, suniT da gemoTi<br />
identuria, da<br />
• romelSic d<strong>am</strong>atebulia erTi an r<strong>am</strong>denime mikroelementi<br />
iseTi TanafardobiT, romelic ar<br />
aRemateba mis bunebriv Semcvelobas.<br />
fortificirebulad ar miiCneva sasursaTo<br />
produqcia, romelSic erTi an r<strong>am</strong>denime nutrienti<br />
emateba teqnologiuri danakargebis mizezebis g<strong>am</strong>o.<br />
garda <strong>am</strong>isa, nutrientebis d<strong>am</strong>ateba dasaSvebia<br />
mxolod im odenobiT, rom garantirebuli iqneba<br />
`aseTi produqciis yoveldRiuri moxmarebis aucileblobis<br />
uvnebloba~, xolo produqcia 100%-dan<br />
15%-mde nutrients Seicavs. nutrientebis minimalur<br />
Semcvelobas SecdomaSi ar unda Sehyavdes momxmarebeli,<br />
xolo maqsimaluri raodenoba uaryofiTad ar<br />
unda moqmedebdes ad<strong>am</strong>ianis janmrTelobaze.<br />
39
# 111 biuleteni<br />
TML brZanebiT akrZalulia 6 saxis nutrienti.<br />
esenia: vit<strong>am</strong>ini A (reTinolis saxiT), vit<strong>am</strong>ini D, foliumis<br />
mJava, seleni, spilenZi, TuTia.<br />
dReisaTvis mimdinareobs profilaqtikis aqtiuri<br />
politika. es gansakuTrebiT exeba spredebis 3<br />
fortificirebas, iodirebas, rac dasaSvebia sufris<br />
mwarmoebeli, romelic gadawyvets <strong>am</strong>a Tu im sasursaTo<br />
produqtis fortificirebas, aucileblad<br />
saWiroebs fineTis sursaTis uvneblobis biuros<br />
specialur nebarTvas. gansazRvrulia is sasursaTo<br />
produqtebic, romelTa fortificirebac specialur<br />
nebarTvas ar saWiroeben (cxrili #6.1).<br />
espaneTSi sursaTis fortificirebis sakiTxebi<br />
regulirdeba “Codex alimentarius” - saxelmZRvanesasursaTo<br />
produqti<br />
sasursaTo produqtebi, romelTa fortificireba<br />
specialur nebarTvas ar saWiroebs<br />
vit<strong>am</strong>ini C<br />
nutrienti<br />
25 - 60 mg<br />
xilis wvenebi<br />
kalciumi<br />
120 mg<br />
xilis deserti vit<strong>am</strong>ini C 25 - 60 mg<br />
tomatis fxvnili<br />
vit<strong>am</strong>ini C<br />
25 - 60 mg<br />
(kartofilis piuresaTvis)<br />
Saqaryinuli da<br />
vit<strong>am</strong>ini C<br />
50 - 500 mg<br />
saReWi rezini<br />
Ti<strong>am</strong>ini<br />
1 - 1,4 mg<br />
riboflavini<br />
1 - 1,8 mg<br />
mza sauzme - burRuleuli rkina<br />
6,5 mg<br />
marili iodi 2,5 mg<br />
koncentracia<br />
100 g-ze<br />
vit<strong>am</strong>ini A<br />
500 -100 mg RE<br />
margarini (spredi)<br />
beta-karotini<br />
500 - 100 mg RE<br />
vit<strong>am</strong>ini D<br />
10 mg<br />
rZe da naRebis karaqi vit<strong>am</strong>ini D 0,5 mg<br />
rZe laqtozis gareSe,<br />
vit<strong>am</strong>ini D<br />
0,5 mg<br />
sasmelebi soios safuZvelze kalciumi<br />
120 mg<br />
cxrili #6.1<br />
marilis, purisa da burRuleulis, aseve xorcproduqtebis<br />
fortifikaciisaTvis.<br />
fineTi<br />
sursaTis fortificirebisa da g<strong>am</strong>didrebis<br />
regulireba xorcieldeba vaWrobisa da industriis<br />
ministris aqtis safuZvelze, romelic gansazRvravs<br />
`fortificirebisa~ da `g<strong>am</strong>didrebis~ cnebebs.<br />
fortificireba - es aris nutrientebis d<strong>am</strong>ateba<br />
sasursaTo produqtebsa da sasmelebSi, xolo g<strong>am</strong>didreba<br />
es aris vit<strong>am</strong>inebisa da mineralebis aRdgena,<br />
romelTa dakargva moxda gad<strong>am</strong>uSavebis, teqnologiuri<br />
ciklis sxvadasxva etapze.<br />
qveyanaSi ar arsebobs savaldebulo fortificirebis<br />
Sesaxeb normatiuli dokumenti, Tumca<br />
3 Spread - (ingl.) purze advilad wasasmeli rbili cximi, Sedgeba<br />
mcenareuli da cxoveluri cximebisagan. misi cximSemcveoba ar<br />
unda iyos 39%-ze naklebi;<br />
italia<br />
italiaSi raime konkretuli sakanonmdeblo<br />
normatiuli dokumenti sasursaTo produqtebis<br />
fortificirebisaTvis ar arsebobs. sursaTi unda<br />
akmayofilebdes evrokanonmdeblobiT gansazRvrul<br />
uvneblobis moTxovnebsa da italiis kanonmdeblobiT<br />
dadgenil normebs. Tumca jandacvis s<strong>am</strong>inistros<br />
SemuSavebuli aqvs instruqcia g<strong>am</strong>didrebuli<br />
sasursaTo produqciis warmoebisa da realizaciis<br />
Sesaxeb. g<strong>am</strong>oqveynebulia aseve mcenareebisa da mcenareTa<br />
eqstraqtebis `TeTri~ da `Savi~ siebi, romelTa<br />
g<strong>am</strong>oyeneba fortifikaciis mizniT safrTxes<br />
warmoadgens an ar warmoadgens sursaTis uvneblobisaTvis.<br />
espaneTi<br />
40
# 111<br />
biuleteni<br />
cxrili #6.3<br />
marilis sayovelTao iodirebis situacia evrokavSiris zogierT qveyanaSi<br />
qveyana<br />
sakanonmdeblo<br />
politika<br />
ioddan<strong>am</strong>ati<br />
iodSemcveloba<br />
mg/kg<br />
albaneTi aucilebeli KI, 25<br />
avstria nebayoflobiTi KI, KIO 3<br />
15-20<br />
belgia nebayoflobiTi KI,KIO 3<br />
, NaI 6-45<br />
bulgareTi aucilebeli KIO 3<br />
22-28<br />
bosnia aucilebeli KI 5-15<br />
germania nebayoflobiTi NaI 15<br />
dania aucilebeli KI 8-13<br />
didi britaneTi nebayoflobiTi KI 10-22<br />
espaneTi nebayoflobiTi KI, KIO 3<br />
60<br />
TurqeTi aucilebeli KIO 3<br />
20-40<br />
italia nebayoflobiTi KI, KIO 3<br />
30<br />
irlandia nebayoflobiTi KI 15<br />
litva nebayoflobiTi KI, KIO 3<br />
10-40<br />
luqsemburgi nebayoflobiTi NaI KIO 3<br />
10-25<br />
makedonia aucilebeli KIO 3<br />
20-30<br />
niderlandebi nebayoflobiTi KI,KIO 3<br />
, NaI 20-50<br />
norvegia nebayoflobiTi KI 5<br />
portugalia nebayoflobiTi KI 11<br />
poloneTi aucilebeli KI, KIO 3<br />
20-40<br />
rumineTi aucilebeli KIO 3<br />
15-25<br />
safrangeTi nebayoflobiTi KI 20<br />
saberZneTi nebayoflobiTi KI 50<br />
slovakeTi aucilebeli KI 15-35<br />
ungreTi aucilebeli KIO 3<br />
15<br />
xorvatia aucilebeli KI, KIO 3<br />
25<br />
lo principebis moTxovnebis safuZvelze, romelSic<br />
gansazRvrulia `nutrientebis~ cneba. nutrientebi<br />
es nivTierebebia romlebsac sxvadasxva sasursaTo<br />
produqtebi Seicaven da romlebic sasargebloa nivTierebaTa<br />
bunebrivi cvlisaTvis. isini warmoadgenen<br />
proteinebs, naxSirwylebs, cximebs, vit<strong>am</strong>inebs,<br />
mineralur nivTierebebsa da wyals.<br />
kodeqsi adgens akrZalvebs sasursaTo produqtebis<br />
g<strong>am</strong>didrebasTan dakavSirebiT:<br />
• Terapiuli doziT nutrientebis g<strong>am</strong>oyeneba;<br />
• akrZaluli dan<strong>am</strong>atebis g<strong>am</strong>oyeneba;<br />
• daSvebul zRvarze meti odenobiT nutrientebis<br />
g<strong>am</strong>oyeneba.<br />
garda zogadi wesebisa, SemuSavebulia aseve<br />
gansakuTrebuli wesebi specialuri daniSnulebis<br />
sasursaTo produqciisaTvis.<br />
portugalia<br />
iseve rogorc italiaSi, portugaliaSic raime<br />
konkretuli sakanonmdeblo normatiuli dokumenti<br />
sasursaTo produqtebis fortificirebisaTvis<br />
ar arsebobs. bazarze ganTavsebuli sursaTi unda<br />
akmayofilebdes evrokanonmdeblobiT gansazRvrul<br />
uvneblobis moTxovnebs. ar aris gansazRvruli vit<strong>am</strong>inebisa<br />
da mineraluri nivTierebebis minimaluri<br />
da maqsimalurad dasaSvebi doneebi. Tumca kanonmdeblobiT<br />
gansazRvrulia im nivTierebaTa nusxa da<br />
maTi `sisufTavis~ kriteriumebi, romelTa d<strong>am</strong>ateba nebadarTulia<br />
specialuri daniSnulebis sursaTisaTvis.<br />
CexeTis respublika<br />
vit<strong>am</strong>inebisa da mineraluri nivTierebebis maqsimalurad<br />
dasaSvebi doneebi CexeTis respublikaSi<br />
regulirdeba <strong>#110</strong>/1997 aqtiT, romelic exeba<br />
41
# 111 biuleteni<br />
sursaTsa da T<strong>am</strong>baqos nawarms. es `zRvruli mniSvneloba~<br />
dadgenilia saerTaSoriso organizaciebis s<strong>am</strong>ecniero<br />
rekomendaciebis safuZvelze da nebarTvas<br />
iZleva s<strong>am</strong>kurnalo saSualebebis kontrolis saxelmwifo<br />
instituti.<br />
aRniSnuli aqti aseve adgens sursaTis fortifikacias<br />
biologiurad aqtiuri dan<strong>am</strong>atebiT, romelic<br />
mocemulia EC 1925/2006 dadgenilebaSi.<br />
didi britaneTi<br />
did britaneTSi sursaTis uvneblobis uzrunvelyofis<br />
sakanonmdeblo aqti miRebuli iqna 1999<br />
wels. sasursaTo standartebis saagento warmoadgens<br />
ufleb<strong>am</strong>osil organos <strong>am</strong> sferoSi politikuri<br />
gadawyvetilebebis miRebisaTvis, xolo kanonmdeblobis<br />
realizacias axorcieleben xelisuflebis<br />
adgilobrivi organoebi. kanonmdeblobiT gansazRvrulia<br />
fqvilisa da margarinis savaldebulo fortifikacia.<br />
gansazRvrulia fortifikaciis normebi.<br />
kerZod, 100 g margarini unda Seicavdes aranakleb<br />
800 mg da araumetes 1000 mg vit<strong>am</strong>in A-s, da aranakleb<br />
7,05 mg da araumetes 8,82 mg vit<strong>am</strong>in D-s. dauSvebelia<br />
bazarze ganTavsdes margarini, romelic ar<br />
akmayofilebs fortifikaciisaTvis dadgenil mo-<br />
Txovnebs.<br />
purisa da fqvilis fortificirebisaTvis gansazRvrulia<br />
naxSirmJava kalciumi, rkina, Ti<strong>am</strong>ini<br />
(vit<strong>am</strong>ini B 1<br />
), nikotinis mJava, nikotin<strong>am</strong>idi.<br />
miuxedavad imisa, rom dadgenilebiT gansazRvrulia<br />
purSi, fqvilsa da margarinSi g<strong>am</strong>osayenebeli<br />
fortifikantebi, nebadarTulia nebayoflobiT<br />
sxva nutrientebis d<strong>am</strong>atebac, romelic unda akmayofilebdes<br />
sursaTis uvneblobis zogad principebs.<br />
zogierT qveyanaSi fqvilisa da burRuleulis<br />
fortificirebis normebi da misi regulirebis safuZvlebi<br />
mocemulia cxrilSi #6.2 (ix. danarTi).<br />
fortificirebuli sasursaTo produqtebidan<br />
gansakuTrebiT mniSvnelovania iodirebuli marili,<br />
romlis s<strong>am</strong>arTlebrivi regulireba evrokavSiris<br />
zogierT qveyanaSi mocemulia cxrilSi #6.3 (ix. danarTi).<br />
cxrilSi #6.4 (ix. danarTi) mocemulia cximebis<br />
fortificirebis normebi da Sesab<strong>am</strong>isi fortifikantebi<br />
sxvadasxva qveyanaSi.<br />
6.3 fortificirebis politika saqarTveloSi<br />
cxrili #6.5<br />
iodis Semcveloba 100 g nedl produqtSi<br />
saqarTveloSi <strong>pirveli</strong> saxelmwifo standarti<br />
fortificirebuli sursaTis, kerZod, iodirebuli<br />
marilis Sesaxeb - `marili sufris iodirebuli sst<br />
19-98~ SemuSavda 1998 wels; standartis SemuSavebis<br />
winapiroba iyo qveynis masStabiT 1995-1998 w.w. jandacvis<br />
msoflio organizaciisa da gaeros bavSvTa<br />
fondis (UNICEF) xelSewyobiT ganxorcielebuli<br />
epidemiologiuri kvlevebi, romliTac dadginda endemuri<br />
Ciyvis maRali sixSiris maCvenebeli.<br />
aRniSnulidan g<strong>am</strong>omdinare, qveyanaSi SemuSavda<br />
iodis deficitiT g<strong>am</strong>owveul daavadebaTa proproduqti<br />
raodenoba (mkg)<br />
rZe 3,29-5,1<br />
araJani 13,22<br />
xaWo 12,6<br />
yveli 25,9<br />
karaqi 5,81<br />
kurdRlis xorci 5,0<br />
xbos xorci 2,7<br />
kvercxi 9,75<br />
cxvris xorci 2,7<br />
Zroxis xorci 7,2<br />
Zroxis RviZli 6,3<br />
Roris xorci 6,6<br />
soio 8,2<br />
wiwibura 2,67<br />
Svria 0,9<br />
xorblis puri 9,44<br />
Wvavis puri 7,4<br />
xorblis fqvili 1,7<br />
funTuSa 17,88<br />
batoni 0-9<br />
orcxobila 11,8<br />
Tevzi 5,28<br />
gayinuli k<strong>am</strong>bala 60,0<br />
qaSayi 77,2<br />
zRvis kombosto 5,3<br />
RviZli 136,0<br />
Roris qoni 12,6<br />
Tevzis qoni 50-60<br />
zRvis cxovelebi 70-2400<br />
cxvris xorci 2,9<br />
yava 8,1<br />
kakao 8,0<br />
limoni 0,6<br />
alubali 2,88<br />
vaSli 2,99<br />
nesvi 2,0<br />
gogra 1,0<br />
gargari 1,0<br />
at<strong>am</strong>i 2,0<br />
forToxali 2,0<br />
yurZnis wveni 6,0<br />
nuSi 2,0<br />
kakali 3,1<br />
Tafli 2,0<br />
Saqari 16,4<br />
42
# 111<br />
biuleteni<br />
filaqtikis saxelmwifo progr<strong>am</strong>a, romlis mizanic<br />
iyo kompleqsuri RonisZiebebis gatarebiT ioddeficitur<br />
daavadebaTa minimum<strong>am</strong>de dayvana. erT-erTi<br />
aseTi RonisZiebaa iodirebuli marilis g<strong>am</strong>oyenebiT<br />
qveynis mosaxleobis masobrivi profilaqtika.<br />
6.3.1 iodis mimoqceva bunebaSi da ioddeficituri<br />
daavadebani<br />
sxva mikroelementebisagan gansxvavebiT, iodi<br />
(berZnulad iodes-iodeides - iisferi) ufro naklebad<br />
gvxvdeba bunebaSi da <strong>am</strong>itom biosferoSi misi deficiti<br />
bunebrivi procesia. iodi zRvis wyalmcenareebis<br />
mineralizaciis Sedegad iqna aRmoCenili 1811<br />
wels, frangi qimikosis b. kurtuas mier. ded<strong>am</strong>iwis<br />
qerqSi iodis saSualo Semcveloba masis 4,10%-ia.<br />
ded<strong>am</strong>iwis formirebisas es elementi Tavdapirvelad<br />
Tanabrad iyo ganawilebuli xmeleTsa da wyalSi. Semdgom,<br />
milioni wlebis ganmavlobaSi, myinvarebisa da<br />
Tovlis safaris dnobis, wyaldidobebis, niadagis<br />
eroziis da sxva biogenuri migraciuli procesebis<br />
Sedegad, iodi didi raodenobiT g<strong>am</strong>oirecxa niadagidan<br />
da wyalSi gadanawilda.<br />
biosferoSi iodis ZiriTad rezervuars msoflio<br />
okeane warmoadgens, romlis 1 litri saSualod<br />
5-10 g iods Seicavs. <strong>am</strong>itomac, okeaneebisa da<br />
zRvis produqtebi gansakuTrebiT mdidaria iodiT.<br />
Cveulebriv temperaturaze iodi orTqldeba. msoflio<br />
okeanis zedapiridan iodis aorTqleba xels<br />
uwyobs <strong>am</strong> mikroelementis didi raodenobiT moxvedras<br />
zRvasTan mimdebare teritoriaze, sadac advilad<br />
absorbirdeba niadagis organuli nivTierebebiT<br />
da zRvis l<strong>am</strong>iT. <strong>am</strong> fenebis g<strong>am</strong>kvrivebisas xdeba<br />
iodis desorbcia, ris Sedegadac iodis <strong>nawili</strong> gadadis<br />
miwisqveSa wylebSi. okeaneebisa da zRvebisagan<br />
daSorebul mTian regionebSi iodis raodenoba klebulobs<br />
rogorc atmosferoSi, ise niadagSi. es ki<br />
iwvevs ioddeficituri daavadebebis warmoSobas.<br />
ad<strong>am</strong>ianis organizmSi iodis erTaderTi fiziologiuri<br />
daniSnulebaa Tireoidul hormonTa biosinTezSi<br />
monawileoba. iodi da <strong>am</strong>inomJava Tirozini<br />
mTavari da aucilebeli nivTierebebia Tireoidul<br />
hormonTa sinTezisaTvis.<br />
iodi organizmSi ZiriTadad egzogenuri gziT<br />
xvdeba, 90% - sakvebiT, 4,2% - wyliT, 4,8% - haeriT.<br />
100 g sasursaTo nedleulSi iodis Semcveloba 0,44-<br />
dan 2400 mkg-mde meryeobs (cxrili #6.5).<br />
Senaxvis pirobebis darRvevisas da kulinaruli<br />
d<strong>am</strong>uSavebisas iodis mniSvnelovani <strong>nawili</strong> ikargeba<br />
(20-45%).<br />
sakvebisa da wylis saSualebiT organizmSi moxvedrili<br />
iodis udidesi <strong>nawili</strong> iSleba da wvrili<br />
nawlavebidan Seiwoveba sisxlSi. Sewovis siCqare<br />
iodSemcveli naerTebis bunebazea d<strong>am</strong>okidebuli.<br />
gacilebiT swrafad da srulad Seiwoveba iodis<br />
araorganuli naerTebi. sisxlSi moxvedrili iodi<br />
nawildeba eriTrocitebsa da plazmas Soris. <strong>am</strong> dros<br />
aqtiuria iodis dadebiTi ioni. sisxlSi moxvedrili<br />
iodi swrafad gadaadgildeba farisebr jirkvalSi,<br />
sadac misi raodenoba stabiluria da Seadgens 15<br />
mg-s. farisebr jirkvalSi akumulirdeba organizm-<br />
Si arsebuli iodis 90%, Tumca misi masa mTeli sxeulis<br />
masis mxolod 0,03%-s Seadgens. Tireoidul<br />
jirkvalSi iodis Semcveloba aRemateba sisxlSi iodis<br />
Semcvelobas.<br />
farisebr jirkvalSi akumulirebuli iodi<br />
xmardeba Tireoidul hormonTa sinTezs, romelTac<br />
udidesi mniSvneloba aqvT ad<strong>am</strong>ianisaTvis mTeli sicocxlis<br />
ganmavlobaSi. maTi biologiuri moqmedeba<br />
cxrili #6.6<br />
farisebri jirkvlis hormonTa ukmarisobis gavlena ad<strong>am</strong>ianis organizmze<br />
fsiqomotoruli statusi<br />
mTliani organizmi<br />
gul-sisxlZarRvTa sistema<br />
zemoqmedeba hipoTireozi<br />
gonebrivi ganviTarebis C<strong>am</strong>orCena,<br />
fsiqikuri da fizikuri moduneba, apaTia,<br />
Zilianoba, refleqsebis Seyovneba, sicivis<br />
autanloba<br />
fizikuri ganviTarebisa da Zvlovani<br />
sistemis diferencirebis Seferxeba,<br />
metabolizmis daqveiTeba, miqsedema,<br />
kretinizmi, hiperqolesterinemia<br />
arteriuli wnevis daqveiTeba,<br />
wuTmoculobis Semcireba, bradikardia<br />
kuW-nawlavis sistema<br />
kunTebi<br />
imunuri sistema<br />
kani<br />
hipofagia, yabzoba, glukozis rezorbciis<br />
Semcireba<br />
sisuste, tonusis daqveiTeba<br />
imunitetis daqveiTeba<br />
simSrale, Tmis cvena<br />
43
# 111 biuleteni<br />
vrceldeba organizmis mraval fiziologiur funqciaze,<br />
kerZod, farisebri jirkvlebis uSualo<br />
monawileobiT mimdinareobs qsovilebis, upirveles<br />
yovlisa Tavis tvinis qerqis diferencireba, fizikuri<br />
da inteleqtualuri zrda-ganviTareba, bioenergetikuli<br />
da metabolituri procesebi, fiziologiuri<br />
da reparaciuli regeneracia, reproduqciuli<br />
funqciebi. mucladyofnis periodSi farisebri<br />
jirkvlis hormonebis kontrols eqvemdebareba embriogenezisa<br />
da praqtikulad yvela organosa da<br />
sistemis diferencirebisa da momwifebis procesebi.<br />
es hormonebi gansakuTrebiT Tavis tvinis formirebis<br />
procesze axdnen gavlenas. arcerT sxva hormons<br />
analogiuri efeqti ar gaaCnia. Tireoiduli hormonebi<br />
Seucvlelia centraluri nervuli sistemis<br />
C<strong>am</strong>oyalibebis procesebisaTvis.<br />
iodis zomieri deficitis pirobebSi 10%-iT<br />
mcirdeba mosaxleobis gonebrivi SesaZleblobebi,<br />
rac seriozul safrTxes warmoadgens eris inteleqtualuri<br />
da ekonomikuri potencialisaTvis. iodis<br />
deficitis pirobebSi izrdeba farisebri jirkvlis<br />
moculoba da yalibdeba endemuri Ciyvi, rac ioddeficitis<br />
<strong>pirveli</strong> klinikuri g<strong>am</strong>ovlinebaa. mZime<br />
da xangZlivi ioddeficiti ki xels uwyobs farisebri<br />
jirkvlis funqciur cvlilebebs.<br />
cxrilSi #6.6 mocemulia farisebri jirkvlis<br />
hormonTa ukmarisobis gavlena ad<strong>am</strong>ianis organizmze<br />
(Tapermann-is mixedviT, 1989 w.).<br />
iodis deficiti garda Ciyvis ganviTarebisa<br />
iwvevs organizmis fiziologiuri wonasworobis<br />
Rrma cvlilebebs, <strong>am</strong>itom jandacvis msoflio organizaciis<br />
eqspertTa mier 1983 wels, termini `endemuri<br />
Ciyvi~ Seicvala terminiT - `ioddeficituri<br />
daavadebani~, romelTa speqtri metad farToa da<br />
moicavs mTel rig darRvevebs, maT Soris:<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
nayofi<br />
maRali perinataluri sikvdilianoba;<br />
ganviTarebis Tandayolili mankebi;<br />
nevroligiuri kretinizmi (fsiqikuri ganvi-<br />
Tarebis C<strong>am</strong>orCena, yru-munjoba, spastiuri<br />
diplegia);<br />
miqsedematozuri kretinizmi: (fizikuri da<br />
fsiqiuri ganviTarebis C<strong>am</strong>orCena);<br />
fsiqomotoruli darRvevebi.<br />
axalSobili<br />
maRali sikvdilianoba;<br />
Tandayolili Ciyvi;<br />
Tandayolili hipoTireozi.<br />
bavSvi da mozardi<br />
Ciyvi;<br />
subklinikuri hipoTireozi (inteleqtis<br />
daqveiTeba, fizikuri ganviTarebis Seferxeba,<br />
reproduqciuli funqciis C<strong>am</strong>oyalibebis dar-<br />
Rvevebi).<br />
mozrdili<br />
Ciyvi;<br />
subklinikuri hipoTireozi (fizikuri<br />
Sromisunarianobis daqveiTeba, midrekleba<br />
hiperqolesterinemiisa da kardiovaskularuli<br />
darRvevebisadmi, inteleqtualuri<br />
Sromisunarianobis daqveiTeba).<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
reproduqciuli asakis qali<br />
Ciyvi;<br />
anemia;<br />
reproduqciuli funqciebis darRveva: uSviloba,<br />
spontanuri abortebi, naadrevi mSobiaroba;<br />
hipofizis simsivne, adreuli klimaqsi.<br />
yvela asakis ad<strong>am</strong>ianisaTvis d<strong>am</strong>axasiaTebelia<br />
radiaqtiuri iodis STanTqmis zrda birTvuli<br />
katastrofebisas.<br />
saqarTvelos Sromis, janmrTelobisa da socialuri<br />
dacvis ministris 2007 wlis 19 oqtombris<br />
#300/n brZanebiT d<strong>am</strong>tkicda `sursaTis fortifikaciis<br />
teqnikuri regl<strong>am</strong>enti~, romliTac dadginda<br />
iodis sadReR<strong>am</strong>iso moTxovnileba asakis mixedviT:<br />
0-dan 3 Tvemde<br />
40 mkg<br />
4-dan 12 Tvemde<br />
80 mkg<br />
1-dan 3 wl<strong>am</strong>de<br />
100 mkg<br />
4-dan 6 wl<strong>am</strong>de<br />
120 mkg<br />
7-dan 9 wl<strong>am</strong>de<br />
140 mkg<br />
10-dan 12 wl<strong>am</strong>de<br />
180 mkg<br />
orsulTaTvis<br />
230 mkg<br />
meZuZurTaTvis<br />
260 mkg<br />
mozrdili mosaxleoba 200 mkg<br />
sainteresoa is faqti, rom ad<strong>am</strong>iani mTeli sicocxlis<br />
ganmavlobaSi mxolod erT Cais kovz iods<br />
moixmars.<br />
6.3.2. marilis iodireba, rogorc idd masobrivi<br />
profilaqtikis meTodi<br />
msoflioSi ioddeficituri daavadebebis masobrivi<br />
profilaqtikis yvelaze ufro gavrcelebuli<br />
formaa iodirebuli marilis g<strong>am</strong>oyeneba.<br />
<strong>pirveli</strong> farTomasStabiani masobrivi profilaqtika<br />
iodirebuli marilis g<strong>am</strong>oyenebiT ganxorcielda<br />
aSS-Si 1920-1944 wels;<br />
1924 wels <strong>pirveli</strong> iodirebuli marili `mortonis<br />
iodirebuli marili~ g<strong>am</strong>ouSves CrdiloeT<br />
<strong>am</strong>erikaSi.<br />
Sveicaria iyo <strong>pirveli</strong> qveyana, romelmac 1922<br />
wels miiRo kanoni marilis sayovelTao iodirebis<br />
Sesaxeb; iodirebuli marili masobrivi profilaqtikis<br />
saukeTeso saSualebaa, vinaidan:<br />
wlis ganmavlobaSi marils moixmars praqtikulad<br />
yvela ad<strong>am</strong>iani TiTqmis erTnairi<br />
raodenobiT, daaxloebiT 3,5-4,0 kg;<br />
44
# 111<br />
biuleteni<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
ioddan<strong>am</strong>atebi ar aZleven marils specifikur<br />
gemosa da suns;<br />
marilis iodirebis teqnologia martivi da<br />
xelmisawvdomia;<br />
iodireba marilis Rirebulebas araumetes<br />
5%-iT zrdis;<br />
iodirebuli marilis xarisxis - iodSemcvelobis<br />
kontroli martivi meTodebiT xorcieldeba<br />
rogorc warmoebis, ise distribuciisas;<br />
farTo saerTaSoriso g<strong>am</strong>ocdileba adasturebs<br />
misi moxmarebis efeqturobas idd likvidaciisaTvis.<br />
ad<strong>am</strong>ianis mier marilis sadReR<strong>am</strong>iso moxmareba<br />
7-10 gr<strong>am</strong>s Seadgens. marilis im doziT iodireba,<br />
romelic uzrunvelyofs 150-200 mkg iodis miRebas,<br />
uvnebelia mosaxleobisTvis, maT Soris maTTvisac,<br />
visac ioddeficituri daavadebani ar aReniSneba.<br />
jandacvis msoflio organizaciis rekomendaciebiT<br />
ioddan<strong>am</strong>atebis fizikuri Tvisebebi<br />
loba 1 kg marilze unda Seadgendes 30-40<br />
mg-s.<br />
saerTaSoriso moTxovnebi marilze, regulirdeba<br />
Codex Alimentariusis-is kodeqsiT (150-1985). marili,<br />
romelic eqvemdebareba iodirebas, unda Seicavdes<br />
aranakleb 98% NaCl; 0,2% Ca, 0,1% Mg, 0,5%<br />
sulfat-ionebs, 0,5% wyalSi uxsnad nivTierebebs.<br />
aseTi marilis sineste unda Seadgendes araumetes<br />
3%-s.<br />
termini _ `iodirebuli marili~ g<strong>am</strong>oiyeneba<br />
marilis iodSemcveli dan<strong>am</strong>atebiT fortificirebisas<br />
da ara uSualod elementi iodiT g<strong>am</strong>didrebisas.<br />
termini `iodireba~ rekomendebulia jandacvis<br />
msoflio organizaciis mier, sufris sakvebi marilis<br />
kaliumis an natriumis iodidebiT an iodatebiT<br />
fortificirebisas.<br />
evrodadgenileba (EC) 1925/2006 Sesab<strong>am</strong>isad,<br />
marilis iodiT fortificirebisaTvis daSvebuli<br />
naerTebis fizikuri Tvisebebi mocemulia cxrilSi<br />
#6.7.<br />
cxrili #6.7<br />
qimiuri<br />
formula<br />
dasaxeleba<br />
iodSemcveloba,<br />
%,<br />
wyalSi xsnadoba (g/l)<br />
0 0 C 20 0 C 30 0 C 40 0 C 60 0 C<br />
iodi I 2<br />
100 - 0,3 0,4 0,6 -<br />
kalciumis<br />
iodidi<br />
kalciumis<br />
iodati<br />
kaliumis<br />
iodidi<br />
kaliumis<br />
iodati<br />
natriumis<br />
iodidi<br />
natriumis<br />
iodati<br />
CaI 2<br />
86,5 646 676 690 708 740<br />
Ca(IO 3<br />
).6H 2<br />
O 65,0 - 1,0 4,2 6,1 13,6<br />
KI 76,5 1280 1440 1520 1600 1760<br />
KIO 3<br />
59,5 47,3 81,3 117 128 185<br />
NaI.2H 2<br />
O 85,5 1590 1790 1900 2050 2570<br />
NaIO 3<br />
64,0 - 25,0 90,0 150 210<br />
1000 mkg-ze meti iodis moxmareba dRe-R<strong>am</strong>is ganmavlobaSi<br />
iTvleba potenciur safrTxed ad<strong>am</strong>ianis-<br />
Tvis, r<strong>am</strong>ac SesaZlebelia g<strong>am</strong>oiwvios iodinducirebuli<br />
Tireotoqsikozi.<br />
Tan<strong>am</strong>edrove g<strong>am</strong>okvlevebiT dadgenilia, rom:<br />
iodis danakargi marilis iodirebidan momxma<br />
rebl<strong>am</strong>de 20%-s Seadgens;<br />
sakvebis momzadebisas marilSi iodis danakargi<br />
20%-ia;<br />
g<strong>am</strong>omdinare marilis moxmarebis sadReR<strong>am</strong>iso<br />
raodenobidan, warmoebaSi iodis Semcve-<br />
<strong>am</strong>ave regulaciiT, romelic exeba fortificirebas<br />
daqvemdebarebuli sursaTisa da fortifikantebis<br />
Semcvelobis normebs, aseve jandacvis<br />
msoflio organizaciis, iunisef-is da sxva saerTa-<br />
Soriso organizaciebis eqspertTa mier rekomendebulia<br />
marilis fortificireba kaliumis iodatiT.<br />
kaliumis iodati - KIO 3<br />
TeTri, kristaluri<br />
nivTierebaa, araxelsayrel klimatur pirobebSi SedarebiT<br />
stabiluria, vidre kaliumis iodidi (KI).<br />
ar saWiroebs d<strong>am</strong>atebiT specialur stabilizatorebs,<br />
naklebad xsnadia, vidre iodidi, magr<strong>am</strong> naklebad<br />
aqroladia ar<strong>am</strong>Widro SefuTvisas. sinestis ma-<br />
45
# 111 biuleteni<br />
suri wilis 0,1%-iT mateba (rodesac sawyisi sineste<br />
1-5%-ia) ar axdens uaryofiT gavlenas marilSi iod-<br />
Semcvelobaze. ad<strong>am</strong>ianis organizmSi moxvedrili kaliumis<br />
iodati advilad iSleba da g<strong>am</strong>oTavisuflebuli<br />
iodi g<strong>am</strong>oiyeneba farisebri jirkvlis mier Tireoiduli<br />
hormonebis sinTezisaTvis. intraTireoiduli<br />
hormonogenezisaTvis es aucilebeli pirobaa,<br />
vinaidan sxva SemTxvevaSi, Tu ar moxda molekuluri<br />
iodis warmoqmna, ar iqneba SesaZlebeli Tireoglobulinis<br />
SemadgenlobaSi myofi <strong>am</strong>inomJava Tirozinis<br />
iodireba jer monoiodTirozinis, Semdeg ki diiod-<br />
Tirozinis warmoqmniT. aRsaniSnavia, rom <strong>am</strong> process<br />
sul 15 w<strong>am</strong>i sWirdeba. <strong>am</strong>itomac kaliumis iodati,<br />
rogorc ad<strong>am</strong>ianisaTvis aratoqsikuri naerTi, jandacvis<br />
msoflio organizaciis eqspertTa mier rekomendebulia<br />
rogorc uvnebeli fortifikanti<br />
zRvrulad dasaSvebi sadReR<strong>am</strong>iso maqsimaluri dozis<br />
(zdsmd) farglebSi, romelic iodisaTvis Seadgens<br />
1 mg-s.<br />
iodis regl<strong>am</strong>entaciisas aucilebelia mieTi-<br />
Tos elementaruli iodia regl<strong>am</strong>entirebuli Tu<br />
fortifikanti, vinaidan 40 mg/kg iodi (I) igivea, rac<br />
67 mg kaliumis iodati (KIO 3<br />
) da 52 kaliumis iodidi<br />
(KI);<br />
saqarTvelos saxelmwifo standarti sst 19-<br />
98-is mixedviT gansazRvrulia iodis masuri wili<br />
mSral nivTierebaze gadaangariSebiT da Seadgens (40<br />
±10) X 10 _4 %-s.<br />
6.3.3. ioddeficituri daavadebebis aRmofxvrisa<br />
da marilis sayovelTao iodirebis politika saqarTveloSi<br />
iodeficituri daavadebani saqarTvelosTvis<br />
yovelTvis warmoadgenda s<strong>am</strong>xareo paTologias,<br />
xolo misi maRalmTiani regionebi odiTganve Ciyvis<br />
endemur kerad iyo cnobili;<br />
pirvelwyaros, romelic aRwers Ciyvis problemas<br />
saqarTveloSi vaxuSti batoniSvilis naSromi<br />
- `aRwera s<strong>am</strong>efosa saqarTvelosi~ (1745 w.) warmoadgens;<br />
1921 wels saqarTvelos gasabWoebis Semdeg,<br />
Seiqmna endemuri Ciyvis winaaRmdeg brZolis gegmiuri<br />
sistema;<br />
1935 wels TbilisSi gaixsna Ciyvis sawinaaRmdego<br />
respublikuri dispanseri;<br />
1939 wels, quTaisSi organizebuli iqna marilis<br />
iodireba, adgilobrivi warmoebis mariliT momaragda<br />
endemiis mZime kerebi: qvemo svaneTi, oni, <strong>am</strong>brolauri;<br />
iodirebuli marilis g<strong>am</strong>oyenebiT 1938-1944<br />
wlebSi Ciyvis sixSire 42,7%-dan 14%-mde Semcirda;<br />
70-ian wlebSi miRweuli iqna principuli cvlilebebi<br />
endemuri Ciyvis likvidaciaSi; Seiqmna problemis<br />
saboloo likvidaciis iluzia; <strong>am</strong>as mohyva<br />
strategiuli Secdomac, Semcirda iodirebuli marilis<br />
Semotana;<br />
80-ian wlebSi naklebi yuradReba daeTmo miRweuli<br />
warmatebis SenarCunebas;<br />
90-ian wlebSi qveyanaSi arsebulma socialurekonomiurma<br />
krizisma xeli Seuwyo iodirebuli<br />
marilis importisa da miwodebis sistemis moSlas;<br />
1995-1998 w.w. jmo-s da iunisef-is xelSewyobiT<br />
qarTveli eqimebis mier ganxorcielda epidemiologiuri<br />
kvlevebi idd kerebis g<strong>am</strong>osavlenad. kvlevebis<br />
SedegebiT Ciyvis sixSire 36-93% aRmoCnda.<br />
moewyo eqspediciebi saqarTvelos TiTqmis yvela<br />
regionSi da epidemiologiuri kvlevebis monacemebiT<br />
endemuri Ciyvis sixSire 6-12 wlis asakis bavSvebSi<br />
320-370-s Seadgenda yovel 1000 bavSvze.<br />
g<strong>am</strong>omdinare zemoaRniSnulidan, 1996 w. qveyana-<br />
Si SemuSavda `iodis deficitiT g<strong>am</strong>owveul daavadebaTa<br />
profilaqtikis saxelmwifo progr<strong>am</strong>a~, romlis<br />
mizani iyo kompleqsuri RonisZiebebis gatarebiT<br />
idd efeqturi marTva, misi Semcireba da minimum<strong>am</strong>de<br />
dayvana; Seiqmna idd brZolos erovnuli sabWo.<br />
saqarTvelos prezidentma 1996 wlis 24 ivlisis<br />
g<strong>am</strong>osca #480 brZanebuleba `mosaxleobis iodirebuli<br />
mariliT uzrunvelyofis Sesaxeb~;<br />
1996 wlis 24 oqtombers saqarTvelos prezidentma<br />
g<strong>am</strong>osca #684 brZanebuleba `iodis naklebobiT<br />
g<strong>am</strong>owveul daavadebaTa winaaRmdeg brZolis<br />
sakoordinacio sabWos Sesaxeb~, romliTac d<strong>am</strong>tkicda<br />
sakoordinacio sabWos Semadgenloba da s<strong>am</strong>uSao<br />
RonisZiebaTa gegma;<br />
1997 wlis martidan xorcieldeba saqarTvelos<br />
jandacvis s<strong>am</strong>inistros mier SemuSavebuli iodis<br />
deficitiT g<strong>am</strong>owveul darRvevaTa profilaqtikis<br />
progr<strong>am</strong>a. progr<strong>am</strong>is CarCoSi iqmneba da finansdeba<br />
yvela raionuli da endokrinologiuri s<strong>am</strong>saxuri;<br />
1998 wlis 30 marts, saqarTvelos prezidentis<br />
`saqarTvelos mosaxleobaSi iodis, sicocxlisaTvis<br />
aucilebeli mikroelementebisa da vit<strong>am</strong>inebis naklebobiT<br />
g<strong>am</strong>owveuli daavadebaTa profilaqtikis,<br />
mkurnalobisa da misi Semdgomi likvidaciis d<strong>am</strong>atebiTi<br />
RonisZiebaTa Sesaxeb~ #109 gankargulebiT ganisazRvra<br />
mkacri kontrolis daweseba qveynis mosaxleobis<br />
standartizebuli iodirebuli mariliT uwyvetad<br />
momaragebis uzrunvelyofisaTvis da aseve<br />
sakontrolo sistemis SemuSaveba, iodirebuli marilis<br />
importis, Senaxvis, ganawilebisa da moxmarebis<br />
yvela stadiaze;<br />
1998 wlis 24 dekembers saqarTvelos prezidentma<br />
g<strong>am</strong>osca #711 brZanebuleba iodis, sxva mikroelementebisa<br />
da vit<strong>am</strong>inebis deficitiT g<strong>am</strong>owveuli<br />
daavadebebis profilaqtikis RonisZiebaTa Sesaxeb~;<br />
1998 wels importirebuli iodirebuli marili<br />
gaTavisuflda dRg-sgan (20%);<br />
1998 wels saqarTvelos kvebis mrewvelobis<br />
s<strong>am</strong>ecniero kvleviTi institutis mier SemuSavda<br />
saqarTvelos saxelmwifo standarti `marili sufris<br />
iodirebuli~ - sst 19-98. saerTo teqnikuri<br />
pirobebi;<br />
2001 wels xeli moewera d<strong>am</strong>oukidebel Tan<strong>am</strong>egobrobis<br />
wevr saxelmwifoTa SeTanxmebas `d<strong>am</strong>oukidebel<br />
saxelmwifoTa Tan<strong>am</strong>egobrobis wevri qveynebis<br />
mosaxleobaSi ioddeficituri daavadebebis profilaqtikis<br />
Sesaxeb~, romlis me-9-e <strong>statiis</strong> Tanaxmad<br />
monawile qveynebis mer dadginda, rom importire-<br />
46
# 111<br />
biuleteni<br />
buli iodirebuli produqtebis miwodebisa da realizaciis<br />
aucilebel pirobas warmoadgens eqsportiori<br />
qveynis mier gacemuli Tanmxlebi dokumentacia,<br />
riTac dasturdeba misi xarisxi da uvnebloba _<br />
d<strong>am</strong><strong>am</strong>zadeblis (mimwodeblis) sertifikati da an mimwodebeli<br />
qveynis oficialuri rwmunebulobis mqone<br />
organos mier gacemuli specifikaciebi;<br />
2002 wlis 18 maisis saqarTvelos prezidentma<br />
g<strong>am</strong>osca #242 brZanebuleba `saqarTvelos mosaxleobaSi<br />
iodis naklebobiT g<strong>am</strong>owveul daavadebaTa<br />
Semcirebis d<strong>am</strong>atebiTi RonisZiebebis Sesaxeb~, romlis<br />
Tanaxmadac iodis naklebobiT g<strong>am</strong>owveul daavadebaTa<br />
Semcirebisa da likvidaciis daCqarebis<br />
mizniT Seiqmna iodis naklebobiT g<strong>am</strong>owveul daavadebaTa<br />
likvidaciis dargTaSorisi sakoordinacio<br />
sabWo da ganisazRvra maTi saqmianobis mimarTulebebi;<br />
2003 wlis 27 seqtembers g<strong>am</strong>oica saqarTvelos<br />
prezidentis #466 brZanebuleba - `iodis naklebobiT<br />
g<strong>am</strong>owveul daavadebaTa profilaqtikis dargTa-<br />
Sorisi 2004-2008 w.w. progr<strong>am</strong>is d<strong>am</strong>tkicebis Sesaxeb~;<br />
<strong>am</strong> brZanebulebiT ganisazRvra progr<strong>am</strong>is miznebi,<br />
progr<strong>am</strong>is realizaciis aucileblobis dasabuTeba,<br />
progr<strong>am</strong>is Sesrulebis vadebi, progr<strong>am</strong>is obieqti da<br />
misi mdgradoba.<br />
2004 wlis 16 dekembers saqarTvelos parl<strong>am</strong>entis<br />
janmrTelobis dacvisa da socialur sakiTxTa<br />
komitetSi, iunisef-is xelSewyobiT, Seiqmna `mikroelementebis<br />
naklebobiT g<strong>am</strong>owveuli daavadebebis<br />
fortificirebuli sakvebiT prevenciis~ s<strong>am</strong>uSao<br />
jgufi, romlis mizania saqarTveloSi ad<strong>am</strong>ianis<br />
janmrTelobisaTvis aucilebeli mikroelementebisa<br />
da vit<strong>am</strong>inebis naklebobiT g<strong>am</strong>owveul daavadebaTa<br />
fortificirebuli (g<strong>am</strong>didrebuli) sakvebiT profilaqtikis<br />
(prevenciis) xelSewyoba, xolo misi <strong>am</strong>ocanebia:<br />
• fortifikaciis erovnuli politikis SemuSaveba;<br />
• sakanonmdeblo bazis Seqmna;<br />
• kanonis implementacia;<br />
• s<strong>am</strong>Tavrobo da aras<strong>am</strong>Tavrobo seqtoris koordinacia;<br />
• sazogadoebrivi azris aqtualizacia;<br />
• axal w<strong>am</strong>owyebaTa mxardaWera nutriciologiisa<br />
da sakvebis fortifikaciaSi;<br />
• epidemiologiuri kvleva.<br />
2005 wels moxda marilis sayovelTao iodireba.<br />
parl<strong>am</strong>entma miiRo kanoni `iodis, sxva mikroelementebisa<br />
da vit<strong>am</strong>inebis deficitiT g<strong>am</strong>owveuli<br />
daavadebebis profilaqtikis Sesaxeb~, romlis Tanaxmad,<br />
qveyanaSi ikrZaleba araiodirebuli sakvebi<br />
marilis importi da realizacia, garda <strong>am</strong> kanonis<br />
me-5-e muxliT gansazRvruli moTxovnebisa, rodesac<br />
araiodirebuli marilis saqarTveloSi importireba<br />
da realizacia dasaSvebi xdeba:<br />
a) s<strong>am</strong>edicino mizniT;<br />
b) teqnikuri daniSnulebiT da ara sakvebi<br />
produqciis warmoebisaTvis.<br />
<strong>am</strong>ave kanonis me-6-e muxlis Tanaxmad, saqarTveloSi<br />
iodirebuli marilis importirebisas sabaJo<br />
organoebs waredginebaT sabaJo deklaraciasTan er-<br />
Tad Sesab<strong>am</strong>isobis sertifikati.<br />
2005 wlisaTvis saqarTvelos mTavrobis da<br />
iunisef-is erToblivi ZalisxmeviT ioddeficitur<br />
daavadebaTa ricxvi 55-58%-dan 36-37%-mde Semcirda;<br />
2005 wlis 25 Tebervals saqarTvelos kanonSi<br />
`saqarTvelos administraciul s<strong>am</strong>arTaldarRvevaTa<br />
kodeqsi~ Setanili iqna Semdegi d<strong>am</strong>atebebi: kodeqss<br />
daemata 44 4 muxli, romlis Tanaxmadac araiodirebuli<br />
marilis realizacia, vadagasuli iodirebuli<br />
marilisa da falsificirebuli sxva fortificirebuli<br />
sakvebi produqtebis importi da realizacia<br />
(garda `iodis, sxva mikroelementebisa da vit<strong>am</strong>inebis<br />
deficitiT g<strong>am</strong>owveuli daavadebebis profilaqtikis<br />
Sesaxeb~ saqarTvelos kanonis me-5-e muxlis<br />
<strong>pirveli</strong> da me-3-e punqtebiT gaTvaliswinebuli<br />
SemTxvevebisa), vadagasuli iodirebuli marilis an<br />
sxva fortificirebuli sakvebi produqtebis importi<br />
an realizacia - g<strong>am</strong>oiwvevs dajarimebas 500-dan<br />
2000 lar<strong>am</strong>de~.<br />
2006 wlis 29 dekembers cvlilebebi Sevida<br />
saqarTvelos kanonSi `iodis, sxva mikroelementebisa<br />
da vit<strong>am</strong>inebis deficitiT g<strong>am</strong>owveuli daavadebebis<br />
profilaqtikis Sesaxeb~, romlis mixedviTac saqarTvelos<br />
Sromis, janmrTelobisa da socialuri dacvis,<br />
soflis meurneobis s<strong>am</strong>inistroebi da saqarTvelos<br />
finansTa s<strong>am</strong>inistros Sesab<strong>am</strong>isi s<strong>am</strong>saxuri Tavian-<br />
Ti kompetenciis farglebSi axorcieleben iodirebuli<br />
marilisa da sxva fortificirebuli sakvebi<br />
produqtebis erovnul standartebTan Sesab<strong>am</strong>isobis<br />
kontrols (muxli 9);<br />
<strong>am</strong>denad, dReisaTvis saqarTveloSi marilis<br />
sayovelTao iodirebis erovnuli progr<strong>am</strong>is miRebas<br />
safuZvlad daedo:<br />
I - gadawyvetilebis miRebis faza, romelic<br />
moicavda marilis sayovelTao iodirebas, Sesab<strong>am</strong>isi<br />
normatiuli bazis Seqmnas da progr<strong>am</strong>is realizaciis<br />
gegmas;<br />
II - realizaciis faza, Seiqmna infrastruqtura<br />
marilis sayovelTao iodirebis, misi xarisxis uzrunvelyofis<br />
da propagandis Sesaxeb. Seiqmna kanonmdebloba.<br />
III _ konsolidaciis faza, - miRweulia marilis<br />
sayovelTao iodireba, magr<strong>am</strong> saWiroa misi mdgradobis<br />
uzrunvelyofa.<br />
6.3.4 sursaTis fortificirebis teqnikuri regl<strong>am</strong>enti<br />
saqarTvelos Sromis, janmrTelobisa da socialuri<br />
dacvis ministris 2007 wlis 19 oqtombris<br />
#300/n brZanebiT d<strong>am</strong>tkicda `sursaTis fortifikaciis<br />
teqnikuri regl<strong>am</strong>enti~, romelic absolutur<br />
Sesab<strong>am</strong>isobaSia EC 1925/2006 dadgenilebasTan.<br />
regl<strong>am</strong>entis Tanaxmad, fortificirebuli sasursaTo<br />
produqtebi - mikroelementebiT da vita-<br />
47
# 111 biuleteni<br />
cxrili #6.8<br />
vit<strong>am</strong>inebisa da mineraluri nivTierebebis formebi, romelTa<br />
g<strong>am</strong>oyeneba nebadarTulia sasursaTo produqtebis fortifikaciisaTvis<br />
d a s a x e l e b a<br />
qimiuri formebi<br />
1. v i t a m i n e b i<br />
a) vit<strong>am</strong>ini A reTinoli; reTinolacetati; reTinolpalmitati; ß-karotini<br />
b) vit<strong>am</strong>ini B 1<br />
Ti<strong>am</strong>inis hidroqloridi; Ti<strong>am</strong>inis mononitrati;<br />
g) vit<strong>am</strong>ini B 2<br />
riboflavini; natriumis riboflavin 5 1 -fosfati<br />
piridoqsinis hidroqloridi; piridoqsinis 5<br />
d) vit<strong>am</strong>ini B 1 – fosfati; piridoqsinis<br />
6<br />
dipalmitati<br />
e) vit<strong>am</strong>ini B 12<br />
ciankobal<strong>am</strong>ini; hidroqsilkobal<strong>am</strong>ini<br />
L – askorbinis mJava; natriumis L – askorbinati; kalciumis L<br />
v) vit<strong>am</strong>ini C<br />
askorbinati; kaliumis L - askorbinati; 6-palmitil L-askorbinis mJava<br />
(askorbilpalmitati)<br />
z) vit<strong>am</strong>ini D ergokalciferoli ( D2); qolekalciferoli (D3);<br />
T) vit<strong>am</strong>ini PP (niacini) nikotinis mJava; nikotin<strong>am</strong>idi<br />
i) folis mJava fteroilmonoglut<strong>am</strong>inis mJava<br />
D-tokoferoli; D-alfa-tokoferoli; DL-alfa-tokoferoli; DLalfa-tokoferolis<br />
k) vit<strong>am</strong>ini K<br />
acetati;D D-alfa-tokoferolis acetati; D-alfa-<br />
tokoferolis suqcinati;<br />
m) biotini D-biotini<br />
n) panToTenis mJava kalciumis D-panToTenati; natriumis D-panToTenati, deqspanTenoli<br />
a) kalciumis marilebi<br />
b) magniumis marilebi<br />
g) kaliumis marilebi<br />
d) natriumis marilebi<br />
e) rkinis marilebi<br />
v) spilenZis marilebi<br />
z) TuTiis marilebi<br />
T) manganumis marili<br />
i) iodi<br />
k) qromis marilebi<br />
2. mineraluri nivTierebebi (marilebi)<br />
kalciumis karbonati, kalciumis qloridi, liminmJava kalciumis<br />
marilebi; kalciumis glicerofosfati; kalciumis laqtati;<br />
orTofosformJavas kalciumis marilebi; kalciumis hidroqsidi;<br />
kalsciumis oqsidi, kalciumis sulfati<br />
magniumis aceteti, magniumis karbonati; magniumis qloridi; limonmJava<br />
magniumis marilebi; magniumis glukonati; magniumis glicerofosfati;<br />
orTofosformJavas magniumis marilebi; magniumis laqtati; magniumis<br />
hidroqsidi; magniumis oqsidi; magniumis sulfati<br />
kaliumis ftoridi; kaliumis hidrokarbinati; kaliumis karbonati;<br />
kaliumis qloridi; kaliumis citrati; kaliumis glukonati, kaliumis<br />
glicerofosfati; kaliumis laqtati; kaliumis hidroqsidi; kaliumis<br />
orTofosformJavas marili;<br />
natriumis hidrokarbonati; natriumis karbonati; natriumis citrati;<br />
natriumis glukonati; natriumis laqtati; natriumis hidroqsidi;<br />
natriumis orTofosformJava mariki; natiumis selenati; natriumis<br />
seleniti; natriumis ftoridi;<br />
rkinis (II) karbonati; rkinis (II) glukonati; rkinis (II) sulfati; rkinis<br />
(II) laqtati; rkinis fumarati; rkinis difosfati (pirofosfati); rkinis<br />
citrati; rkina <strong>am</strong>oniumis citrati; elementaruli rkina<br />
spilenZis karbonati,spilenZis citrati; spilenZis glukonati;<br />
spilenZis sulfati; lizin-spilenZis kompleqsi<br />
TuTiis acetati, TuTiis qloridi, TuTiis citrati; TuTiis glukonati;<br />
TuTiis laqtati;; TuTiis oqsidi; TuTiis karbonati; TuTiis sulfati;<br />
manganumis karbonati; manganumis qloridi; manganumis citrati;<br />
manganumis glukonati; manganumis glicerofosfati; manganumis<br />
sulfati<br />
natriumis iodidi; natriumis iodati; kaliumis iodidi; kaliumis<br />
iodati;<br />
qromis (III) qloridi da misi heqsahidrati; qromi (III) sulfati da misi<br />
heqsahidrati<br />
l) molibdeni <strong>am</strong>oniumis molibdati (VI); natriumis molibdati (VI)<br />
48
# 111<br />
biuleteni<br />
minebiT g<strong>am</strong>didrebuli sursaTia, romelic g<strong>am</strong>oiyeneba<br />
mikroelementebisa da vit<strong>am</strong>inebis deficitiT<br />
g<strong>am</strong>owveuli daavadebebis profilaqtikisaTvis; xolo<br />
fortifikaciisaTvis, romelic aseve Sesab<strong>am</strong>isoba-<br />
Sia EC 1925/2006 dadgenilebiT gansazRvrul moTxovnebTan.<br />
cxrili # 6.9<br />
umaRlesi da I xarisxis fqvilisa da pur-funTuSeuli nawarmis<br />
rkiniTa da vit<strong>am</strong>inebiT fortifikaciis normebi<br />
1. d<strong>am</strong>atebuli rkinis raodenoba umaRlesi<br />
da I xarisxis fqvilSi<br />
2. rkinis Semcveloba umaRlesi da I xarisxis<br />
fqviliT warmoebul purfunTuSeulSi<br />
3. vit<strong>am</strong>inebis Semcveloba umaRlesi<br />
da I xarisxis fqviliT warmoebul purfunTuSeulSi<br />
4. vit<strong>am</strong>inebis regl<strong>am</strong>entirebuli Semcveloba<br />
I xarisxis fqviliT warmoebul purfunTuSeulSi<br />
30-60 mg/kg<br />
3-6 mg /100 g<br />
saerTaSoriso rekomendaciebiT<br />
B jgufis vit<strong>am</strong>inebi<br />
• Ti<strong>am</strong>ini 4,5 – 8 mg/kg;<br />
• riboflavin i_ 2,0-3,0 mg/kg<br />
• vit<strong>am</strong>ini B 6 _<br />
4,5-8,0 mg/kg<br />
• PP vit<strong>am</strong>ini _ 40-70 mg/kg<br />
• folis mJava _ 0,4-0,8 mg/kg<br />
• askorbinis mJava 16-24 mg/kg<br />
(teqnologiuri dan<strong>am</strong>atis saxiT)<br />
B jgufis vit<strong>am</strong>inebi<br />
• Ti<strong>am</strong>ini 0,3 – 0,5 mg/100g<br />
• riboflavini _ 0,15 – 0,25 mg/100g<br />
• vit<strong>am</strong>ini B 6 _<br />
0,3 – 0,5 mg/100g<br />
• PP vit<strong>am</strong>ini _3,0 – 5,0 mg/100g<br />
• folis mJava _ 0,030 0,06 mg/100g<br />
fortificirebuli sursaTi - nebismieri sursa-<br />
Ti, romelSic mizanmimarTuladaa d<strong>am</strong>atebuli fortifikantebi,<br />
<strong>am</strong>aTu im nivTierebis bunebrivi Semcvelobis<br />
koreqtirebis mizniT; rogorc wesi, fortificirebas<br />
saWiroebs is sasursaTo produqtebi,<br />
romlebic warmoebis procesSi ganicdis rafinirebas<br />
da sxva teqnologiur zemoqmedebas, rac ganapirobebs<br />
vit<strong>am</strong>inebisa da nivTierebebis mniSvnelovan<br />
danakargs;<br />
teqnikuri regl<strong>am</strong>entis mixedviT ganisazRvra<br />
sasursaTo produqtebSi fortifikantis Semcvelobis<br />
normebi, aseve dadgenil iqna, rom sasursaTo<br />
produqciis dRe-R<strong>am</strong>ur porciaSi fortifikantis<br />
Semcveloba unda Seadgendes dReR<strong>am</strong>uri moxmarebis<br />
15-50%-s; garda <strong>am</strong>isa, sayuradReboa, rom sursa-<br />
Tis gas<strong>am</strong>didreblad g<strong>am</strong>oyenebuli vit<strong>am</strong>inebisa da<br />
mineraluri nivTierebebis raodenobebis gaTvlisas<br />
gaTvaliswinebuli unda iqnas maTi bunebrivi Semcveloba<br />
nedleulSi an sawyis produqtSi, agreTve<br />
danakargebi warmoebis processa da Senaxvisas, raTa<br />
SenarCunebuli iqnas fortifikantebis Semcvelobis<br />
regl<strong>am</strong>entirebuli done mTeli Senaxvis vadis ganmavlobaSi.<br />
teqnikur regl<strong>am</strong>ents Semoaqvs fortifikaciis<br />
akrZalvebic. cxrilSi #6.8 mocemulia vit<strong>am</strong>inebisa<br />
da mineraluri nivTierebebis C<strong>am</strong>onaTvali, romelTa<br />
g<strong>am</strong>oyeneba nebadarTulia sasursaTo produqtebis<br />
cxrilSi #6.9 mocemulia umaRlesi da I xarisxis<br />
fqvilisa da pur-funTuSeuli nawarmis rkiniTa<br />
da vit<strong>am</strong>inebiT fortifikaciis normebi.<br />
gansxvavebiT EC 1925/2006 dadgenilebasTan, teqnikuri<br />
regl<strong>am</strong>enti ar adgens fortifikantebisaTvis<br />
biologiuri warmoSobis pirobis aucileblobas,<br />
fortificirebisaTvis uSvebs probioturi mikroorganizmebis<br />
- Bifidobacterium, Lactobacillus, Lactococcus,<br />
Propiobacterium-is gvarebis sxvadasxva saxeobaTa<br />
St<strong>am</strong>ebis, aseve prebiotikebis, anu xsnadi sakvebi<br />
boWkoebis, romelsac Seicavs sakvebi nedleuli, an<br />
warmoqmneba teqnologiuri gad<strong>am</strong>uSavebis procesSi<br />
(fruqto- da galaqtoologosaqaridebi, inulini, da<br />
sxv.) g<strong>am</strong>oyenebas.<br />
garda <strong>am</strong>isa, d<strong>am</strong>atebiT gansazRvravs (muxli 6)<br />
iodirebuli sufris marilisaTvis higienur moTxovnebsa<br />
da moTxovnebs markirebisadmi. 19.98 sst-gan<br />
gansxvavebiT fortificirebisaTvis uSvebs kaliumis<br />
iodidis (KI) g<strong>am</strong>oyenebasac.<br />
Tavi 7. genmodificirebuli<br />
sasursaTo produqtebi<br />
`genmodificirebuli organizmebisagan warmoebuli<br />
sursaTis moxmarebis Sedegad ad<strong>am</strong>ianis janmr-<br />
Telobis zianis raime kvalis ararseboba ver iqneba ga-<br />
49
# 111 biuleteni<br />
rantia imisa, rom sursaTi sruliad uvnebelia; aqedan<br />
g<strong>am</strong>omdinare, FAO-s rekomendaciaa ganvagrZoT riskis<br />
Sefasebis procedurebis gaumjobeseba da monitoringi”<br />
(FAO-s pasuxi aras<strong>am</strong>Tavrobo organizaciebis Ria<br />
werilze 2004 w. 16 ivnisi). (www.fao.org/newsroom/en/<br />
news/2004/46429/index.html)<br />
7.1 zogadi debulebebi<br />
dReisaTvis msoflio sasursaTo usafrTxoebis<br />
uzrunvelyofisaTvis farTod g<strong>am</strong>oiyeneba bioteqnologiis,<br />
kerZod, genuri inJineriis Tan<strong>am</strong>edrove<br />
miRwevebi. mcenareebi, cxovelebi, mikroorganizmebi,<br />
romlebic <strong>am</strong> meTodebis g<strong>am</strong>oyenebiT miiReba,<br />
cnobili arian genetikurad Secvlil organizmebad.<br />
TavisTavad organizmi nebismieri biologiuri warmonaqmnia,<br />
romelsac gaaCnia g<strong>am</strong>ravlebis an/da genetikuri<br />
masalis gadacemis unari, xolo genmodificirebuli<br />
organizmi _ organizmia (ad<strong>am</strong>ianis garda),<br />
romlis genetikuri masala Secvlilia Tan<strong>am</strong>edrove<br />
bioteqnologiis meTodebis g<strong>am</strong>oyenebiT. <strong>am</strong> meTodebis<br />
g<strong>am</strong>oyenebiT xdeba organizmis genetikuri masalis<br />
Secvla xelovnur (in vitro) pirobebSi nukleinis<br />
mJavebis organizmis ujredebSi, an organelebSi pirdapiri<br />
ineqciis an/da sxvadasxva taqsonomiuri statusis<br />
mqone organizmebis ujredebis Serwymis gziT;<br />
g<strong>am</strong>omdinare aqedan, genmodificirebuli sasursaTo<br />
produqti _ genmodificirebuli organizmis gad<strong>am</strong>u-<br />
Savebis Sedegad miRebuli an/da genmodificirebuli<br />
organizmis ingredientis Semcveli produqtia,<br />
romelsac an romlis calkeul nawilsac ar gaaCnia<br />
g<strong>am</strong>ravlebis an/da genetikuri masalis gadacemis<br />
unari;<br />
genuri inJineria, gen-modificireba, gen-teqnika<br />
Tu gen-manipulireba _ yvela es termini erTmaneTis<br />
identuria da Cveulebriv gulisxmobs genebis gadatanas<br />
erTi saxeobidan meoreSi _ recipientSi, aseve<br />
rekombinantuli ribonukleinismJavisa (rnm) da dezoqsiribonukleinis<br />
mJavis (dnm) miRebas, rac gulisxmobs<br />
Secvlil nukleotidur Tanmimdevrobas. <strong>am</strong><br />
dros xdeba organizmebis genetikuri masalis imgvari<br />
Secvla, rogoric arasodes ar xdeba bunebrivi<br />
evoluciis procesSi.<br />
bioteqnologiis es mimarTuleba daaxloebiT 30<br />
wlis win daiwyo da Teoriulad igi efuZneba genetikuri<br />
inJineriis meTodebs da ujreduli biologiis<br />
miRwevebs. es meTodebi saSualebas iZleva daZleuli<br />
iqnes organizmSi bunebrivi fiziologiuri reproduqciuli<br />
an rekombinaciuri barieri. isini ar ganekuTvneba<br />
tradiciul jiSTa g<strong>am</strong>oyvanisa da seleqciur<br />
meTodebs.<br />
transgenuri organizmebis <strong>pirveli</strong> komerciuli<br />
gaSeneba aSS-Si daiwyo gasuli saukunis 90-ian<br />
wlebSi, mogvianebiT misi moyvana daiwyes kanadaSi,<br />
argentinaSi, CineTSi, braziliaSi, s<strong>am</strong>xreT afrikaSi.<br />
2003 wlidan transgenebis moyvana daiwyes avstraliaSi,<br />
bulgareTSi, kolumbiaSi, germaniaSi, hondurasSi,<br />
indoeTSi, indoneziaSi, meqsikaSi, rumineTSi,<br />
espaneTSi, urugvaiSi da filipinebSi.<br />
dReisaTvis genmodificirebuli organizmebisagan<br />
miRebuli saTesle masala da mcenareuli sasursaTo<br />
produqtebi saerTaSoriso bazris mniSvnelovani<br />
Semadgeneli <strong>nawili</strong>a; 1996 wlidan 2007 wl<strong>am</strong>de<br />
msoflioSi gmo kulturebis naTesebi 60-jer gaizarda<br />
da 110 mln. ha.-s aRwevs. maTgan 69%-s swored<br />
herbicid-rezistentuli jiSebi Seadgenen. tradiciuli<br />
sasoflo-s<strong>am</strong>eurneo mcenareebis, cxovelebisa<br />
da frinvelebis, aseve mikroorganizmebis genetikuri<br />
modifikacia maT axal, winaswar gansazRvrul<br />
,,sasurvel” Tvisebebs aniWebs.<br />
transgenuri modifikaciis Sedegad miRebuli<br />
mcenareebi mdgradi arian herbicidebis, inseqticidebis,<br />
virusebis, sokovani infeqciebis mimarT; SesaZlebelia<br />
miRebuli iqnes m<strong>am</strong>robiTi sqesis steriluri<br />
formebi, moxdes fertilobis aRdgena; garda<br />
<strong>am</strong>isa, mcenareebi iZenen iseT axal s<strong>am</strong>omxmareblo<br />
Tvisebebs, rogorebicaa: uxvmosavlianoba, yinvag<strong>am</strong>Zleoba,<br />
naadrevi simwife da sxva. <strong>am</strong> dros mcirdeba<br />
g<strong>am</strong>oyenebuli herbicidebisa da inseqticidebis<br />
moxmarebis raodenoba, Sesab<strong>am</strong>isad mcirdeba maTi<br />
Semcveloba sasursaTo produqtebSi, klebulobs<br />
danakargebi, izrdeba produqciis xarisxi, xdeba materialuri<br />
resursebisa da saSualebebis ekonomia.<br />
did mniSvnelobas iZens transgenuri sasoflos<strong>am</strong>eurneo<br />
cxovelebisa da frinvelebis im teqnologiebis<br />
SemuSaveba, romelebic zrdis produqtiulobas,<br />
tan-xorcis g<strong>am</strong>osavlianobas, rac dadebiTad<br />
moqmedebs xorcis xarisxsa da fizikur-qimiur maCveneblebze,<br />
maT teqnologiur Tvisebebze, es ki gansakuTrebul<br />
mniSvnelobas iZens s<strong>am</strong><strong>am</strong>ulo xorcis deficitis<br />
dros. integrirebuli genebis specifiuroba<br />
saSualebas iZleva Seicvalos kunTovani qsovilis<br />
feri, pH, tenis Sekavebis unari, cximianoba, konsistencia,<br />
gemuri da aromatuli Tvisebebi teqnologiuri<br />
d<strong>am</strong>uSavebis Semdeg; genuri inJineriis meTodebiT<br />
SesaZlebelia ara marto sasurveli maCveneblebis<br />
miReba, ar<strong>am</strong>ed cxovelebisa da frinvelebis<br />
Segueba gansxvavebuli garemo pirobebisadmi, mizanmimarTulad<br />
memkvidruli Tvisebebis Secvla da sxv.<br />
mikroorganizmTa genuri modificirebis kvlevebi<br />
mimarTulia vit<strong>am</strong>inebis, antibiotikebis,<br />
organuli mJavebisa da nivTierebaTa cvlis sxva<br />
produqtebis producentebis xelovnuri gadarCevisaken.<br />
genmodificirebuli baqteriebidan miRebuli<br />
fermentebis g<strong>am</strong>oyeneba s<strong>am</strong>rewvelo mizniT iwvevs<br />
sasursaTo nedleulis modifikacias. mag. proteolituri<br />
fermentuli preparatebi SesaZloa g<strong>am</strong>oyenebuli<br />
iqnes xorcis konsistenciis SecvlisaTvis,<br />
yvelis warmoebaSi; <strong>am</strong>ilolizuri da lipolizuri<br />
fermentebi farTod g<strong>am</strong>oiyeneba pur-funTuSeulis<br />
teqnologiaSi da a.S<br />
cxrilSi #7.1 (ix. danarTi) mocemulia genmodificirebuli<br />
organizmebisagan miRebuli sasursaTo<br />
produqtebi.<br />
dRemde davis sagania genuri inJineriiT mi-<br />
Rebuli nedleulisa da ingredientebis sasursaTo<br />
produqtebis warmoebaSi g<strong>am</strong>oyenebis sakiTxi; genmodificirebuli<br />
sasursaTo produqtebis g<strong>am</strong>oye-<br />
50
# 111<br />
biuleteni<br />
nebas Tavisi dadebiTi da uaryofiTi mxareebi aqvs,<br />
romelTa Sesaxebac gansxvavebuli mosazrebebi arsebobs.<br />
<strong>am</strong>asTan aRsaniSnavia, rom aRniSnuli TvalsazrisiT<br />
kvlevebis istoria Zalian xanmoklea. genmodificirebuli<br />
kulturebi g<strong>am</strong>oiyeneba rogorc<br />
sasursaTo produqtebis, ise sakvebi dan<strong>am</strong>atebis<br />
saxiT. mag. soiosagan, romelic yvelaze metad gavrcelebulia<br />
genuri inJineriiT miRebuli mcenareTan,<br />
miiReba soios rZe, soios lecitini (sakvebdan<strong>am</strong>ati<br />
E 322) g<strong>am</strong>oiyeneba sakonditro warmoebaSi, rogorc<br />
emulgatori da stabilizatori, xolo soios kani<br />
- qatos, burbuSelas da sxv. sursaTis warmoebaSi,<br />
garda <strong>am</strong>isa igi g<strong>am</strong>oiyeneba dan<strong>am</strong>atis saxiT puris,<br />
Zexvis, Sokoladis da sxv. sasursaTo produqtebis<br />
warmoebaSi; modificirebuli kartofili, romelic<br />
naklebi raodenobiT wyalsa da met sax<strong>am</strong>ebels Seicavs,<br />
g<strong>am</strong>oiyeneba haerovani Cifsebis das<strong>am</strong>zadeblad.<br />
sax<strong>am</strong>ebeli g<strong>am</strong>oiyeneba sakonditro da pursacxob<br />
mrewvelobaSi, aseve sxvadasxva saxis sousebis, saweblebisa<br />
da maionezebis misaRebad, simindisa da<br />
rafsis zeTs dan<strong>am</strong>atis saxiT iyeneben margarinSi,<br />
pur-funTuSeulSi da sxv.<br />
momxreebis mTavari argumenti TviT sasoflos<strong>am</strong>eurneo<br />
kulturebis is maxasiaTeblebia, romelic<br />
maT SeiZines bioinJineriis meTodebis g<strong>am</strong>oyenebiT.<br />
es Tvisebebia kulturebis mdgradoba daavadebebis,<br />
mavne mwerebis mimarT, pesticidebis g<strong>am</strong>oyenebis<br />
TvalsazrisiT, aseTi sasursaTo produqtebi g<strong>am</strong>oirCevian<br />
maRali xarisxiT, aqvT momgebiani sasaqonlo<br />
saxe da didi xnis ganmavlobaSi inarCuneben<br />
kvebiT Rirebulebas.<br />
mowinaaRmdegeebis mtkicebiT:<br />
• genmodificirebul mcenareTa ujredebSi SesaZlebelia<br />
moxdes ad<strong>am</strong>ianisTvis saSiSi nivTierebebis<br />
(toqsinebi, alergenebi da a.S.) ar<strong>am</strong>iznobrivi<br />
sinTezi;<br />
• transgenuri mcenare warmoadgens axal organizms<br />
axali TvisebebiT, rac SeiZleba saziano aRmoCndes<br />
rogorc ad<strong>am</strong>ianisaTvis, ise ekosistemisa-<br />
Tvis (arsebobs mwerebis populaciebis gadaSenebis<br />
saSiSroeba);<br />
• genuri inJineria arRvevs saxeobaTaSoris bariers;<br />
• herbicidebisadmi mdgradi sasoflo-s<strong>am</strong>eurneo<br />
kulturebis g<strong>am</strong>oyeneb<strong>am</strong> SeiZleba g<strong>am</strong>oiwvios<br />
Sx<strong>am</strong>-qimikatebis g<strong>am</strong>oyenebis zrda;<br />
• saWiroa xangrZlivi mravalmxrivi mecnieruli<br />
kvlevebi, radgan genis gadatanis Sedegebi SesaZloa<br />
g<strong>am</strong>ovlindes rogorc gmo-s TaobebSi, aseve<br />
maTi momxmareblebis organizmebSic.<br />
• gmo komponentebi SeiZleba aRmoCndes ara<br />
mxolod alergenebi, ar<strong>am</strong>ed maRaltoqsikurebic anu<br />
qimiurad saSiSi cocxali organizmebisaTvis;<br />
• genuri inJineria e.w. `sinjaris~ mecnierebaa.<br />
sinjaraSi Seswavlili genis Sesaxeb mxolod imis Tqma<br />
SeiZleba, Tu rogoria da rogor iqceva is <strong>am</strong> sinjara-<br />
Si, magr<strong>am</strong> naklebadaa cnobili mis rolsa da qcevaze<br />
Tavad mSobliur organizmSi da, miT umetes, sruliad<br />
ucxo organizmSi misi gadatanis SemTxvevaSi;<br />
• arsebobs antibiotikebisadmi mdgradi supermikrobebis<br />
warmoqmnis saSiSroeba.<br />
• mniSvnelovani risk-faqtorebia aseve axali<br />
saxeobis mavneblebis, supersarevelebis, genetikuri<br />
d<strong>am</strong>abinZureblebis gaCenac.<br />
britaneTis s<strong>am</strong>edicino asociaci<strong>am</strong> (BMA) 2004<br />
wlis 9 marts ganacxada: ,,genmodificirebuli sursa-<br />
Tis problemuri sakiTxi warmoadgens ad<strong>am</strong>ianis organizmSi<br />
antibiotikebisadmi mdgradobis warmoqmnis<br />
potenciur safrTxes, rac axali sneulebebiT daavadebebs<br />
g<strong>am</strong>oiwvevs.” (news.bbc.co.uk/1/hi/csi/tech/3545717.stm).<br />
dadgenilia, rom aratradiciuli ingredientebis<br />
g<strong>am</strong>oyenebiT miRebuli sasursaTo produqtebi<br />
SesaZloa Seicavdnen ucnob komponentebs. <strong>am</strong> dros<br />
arasasurveli efeqtebis mizezi SesaZloa iyos rekombinantuli<br />
dnm da maTi SesaZlo eqspresia. <strong>am</strong>denad,<br />
gmo-s farTo danergva iseTi problemebis gadawyvetasac<br />
moiTxovs, rogorebicaa calkeuli sasursaTo<br />
produqtebis kvebiTi Rirebuleba, alergiuli da<br />
toqsikologiuri reaqciebi da sxva. <strong>am</strong>itomac, axali<br />
sasursaTo produqtebis qimiuri Sedgenilobis<br />
Seswavlisas mniSvnelovania rogorc misi kvebiTi<br />
Rirebulebis maCveneblebis, aseve uvneblobis sanitariul<br />
- qimiuri maxasiaTeblebis dadgena.<br />
<strong>am</strong>rigad, ZiriTadi kiTxva: uvnebelia Tu ara<br />
ad<strong>am</strong>ianisTvis genetikuri modifikaciis safuZvelze<br />
miRebuli sasursaTo produqtebi, jerjerobiT<br />
kvlav erTmniSvnelovani pasuxis gareSe rCeba. dan<strong>am</strong>dvilebiT<br />
veravin <strong>am</strong>tkicebs rogorc genmodificirebuli<br />
produqtebis uvneblobas, ise mis saziano<br />
Tvisebebs, Tumca dRiTidRe matulobs im ad<strong>am</strong>ianTa<br />
ricxvi, romlebic `sifrTxilis princips~ <strong>am</strong>jobineben.<br />
es gasagebicaa. sayovelTaodaa aRiarebuli, rom<br />
Tan<strong>am</strong>edrove bioteqnologia mxolod im SemTxvevaSi<br />
moemsaxureba ad<strong>am</strong>ianis keTildReobis zrdas, Tu is<br />
ganviTardeba da garemosa da ad<strong>am</strong>ianis janmrTelobis<br />
dacvis uzrunvelyofisaTvis g<strong>am</strong>oyenebuli iqneba<br />
uvneblobis saTanado RonisZiebebi.<br />
rogorc msoflio g<strong>am</strong>ocdileba gviCvenebs, gmosgan<br />
warmoebuli sasursaTo produqtebis uvneblobis<br />
SefasebisaTvis aucilebeli winapirobaa qveyana-<br />
Si sakanonmdeblo, normatiuli da meToduri bazis<br />
arseboba, rac saSualebas iZleva Sefasebuli iqnes<br />
gmo-sgan miRebuli sasursaTo produqtebis moxmarebiT<br />
g<strong>am</strong>owveuli potenciuri riskebi da Sesab<strong>am</strong>isad<br />
ganxorcieldes aseT sasursaTo produqciaze<br />
monitoringi. riski SesaZloa iyos pirdapiri an arapirdapiri,<br />
kumulaciuri an xangrZlivi moqmedebisa.<br />
riskis Sefaseba unda ganxorcieldes Semdegi TanmimdevrobiT:<br />
• im genuri maxasiaTeblebis gansazRvra, romlebmac<br />
SesaZloa uaryofiTi efeqti iqonios ad<strong>am</strong>ianis<br />
organizmze;<br />
• TiToeuli efeqtis mier g<strong>am</strong>owveuli potenciuri<br />
Sedegis gansazRvra;<br />
• <strong>am</strong> Sedegebis zrdis SesaZlebloba;<br />
51
# 111 biuleteni<br />
• TiToeuli maxasiaTeblis riskis xarisxis Sefaseba;<br />
• riskis kontrolisaTvis marTvis strategiis<br />
danergva.<br />
7.2 kartaxenas oqmi<br />
genmodificirebuli organizmebis g<strong>am</strong>oyenebis<br />
SesaZlo maRali potenciuri riskis g<strong>am</strong>o, romelic<br />
exeba rogorc ad<strong>am</strong>ianis janmrTelobas, ise bunebriv<br />
garemosa da biomravalferovnebas, mTel rig qveynebsa<br />
da saerTaSoriso doneze SemuSavda genmodificirebuli<br />
organizmebis s<strong>am</strong>arTlebrivi regulirebis<br />
meqanizmebi. biomravalferovneba es aris gareuli<br />
cxovelebisa da veluri mcenareebis mravalsaxeoba,<br />
xmeleTis, zRvis da wylis ekosistemebi da ekologiuri<br />
kompleqsebi, romlebic moicaven mravalferovnebas<br />
saxeobis farglebSi, saxeobaTa Soris da ekosistemebSi.<br />
<strong>pirveli</strong> saerTaSoriso dokumenti, romlis mixedviTac<br />
aRiarebuli iqna, rom Tan<strong>am</strong>edrove bioteqnologiiT<br />
miRebuli genetikurad modificirebuli<br />
organizmebi warmoadgenen axal safrTxes biomravalferovnebis<br />
SenarCunebisaTvis da dasabuTebuli<br />
iqna saTanado maregulirebeli sistemebis Seqmnis<br />
aucilebloba, aris gaeros generaluri ans<strong>am</strong>bleis<br />
mier, 1992 wlis 5 ivniss, rio-de-JaneiroSi, garemosa<br />
da ganviTarebis saerTaSoriso konferenciaze<br />
(United Nations Conference on Environment and Development)<br />
miRebuli `biomravalferovnebis dacvis saerTaSoriso<br />
konvencia”, romelic xelmowerilia evrogaerTianebisa<br />
da sxva 162 saxelmwifos mier. es konvencia<br />
miznad isaxavs aseve biomravalferovnebis konservacias,<br />
misi komponentebis mdgrad g<strong>am</strong>oyenebas, genetikuri<br />
resursebis g<strong>am</strong>oyenebiT miRebuli sargeblis<br />
s<strong>am</strong>arTlian da Tanaswor ganawilebas da uzrunvelyofs<br />
qveynis suverenitets Tavis biologiur resursebze.<br />
konvencia aRiarebs biologiuri mravalferovnebis<br />
mniSvnelobas da adasturebs, rom misi Senar-<br />
Cuneba kacobriobis saerTo da umniSvnelovanesi<br />
<strong>am</strong>ocanaa. <strong>am</strong>asTan, konvencia adasturebs, rom saxelmwifoebs<br />
aqvT sakuTari biologiuri resursebis<br />
gankargvis ufleba da pasuxismgebelni arian qveynis<br />
biologiuri mravalferovnebisa da biologiuri<br />
resursebis Tanazomier g<strong>am</strong>oyenebaze. konvencia<br />
mxareebs avaldebulebs SeimuSaos biologiuri mravalferovnebis<br />
SenarCunebisa da Tanabarzomieri g<strong>am</strong>oyenebis<br />
erovnuli strategia, gegmebi, progr<strong>am</strong>ebi,<br />
Seqmnas Sesab<strong>am</strong>isi sakanonmdeblo baza. konvenciis<br />
me-8 muxlis a) qvepunqtis Tanaxmad, `mxareebi qmnian<br />
daculi raionebisa an iseTi teritoriebis sistemas,<br />
sadac saWiro iqneba specialuri RonisZiebebis gatareba<br />
biologiuri mravalferovnebis SesanarCuneblad”.<br />
r<strong>am</strong>denadac biousafrTxoebis uzrunvelyofa<br />
da regulirebis efeqturi sistemebis Seqmna SeuZlebelia<br />
msoflios yvela qveynis koordinirebuli<br />
midgomis gareSe.<br />
sayuradReboa, rom konservaciis saerTaSoriso<br />
monacemebiT saqarTvelo msoflios 25 regionidan<br />
erT-erTia, romelic unikaluri mravalferovnebis<br />
g<strong>am</strong>o dacvasa da gafrTxilebas saWiroebs.<br />
genmodificirebuli produqciis s<strong>am</strong>arTlebrivi<br />
regulirebis Sesaxeb umniSvnelovanesi dokumentia<br />
biomravalferovnebis konvenciis biousafrTxoebis<br />
kartaxenis oqmi, romelic miRebuli iqna 2000<br />
wlis noemberSi da ZalaSi Sevida 2003 wlis 11 seqtembers.<br />
mas SeuerTda evrokavSiris, afrikisa da<br />
sxva kontinentebis mravali qveyana. (ix. danarTi,<br />
cxrili #7.2).<br />
kartaxenas oqmi - es aris saerTaSoriso SeTanxmebis<br />
dokumenti, romelic `miznad isaxavs xeli Seuwyos<br />
usafrTxoebis saTanado donis dacvas im sferoSi,<br />
romelic exeba Tan<strong>am</strong>edrove bioteqnologiis meTodebis<br />
g<strong>am</strong>oyenebiT miRebuli iseTi cocxali modificirebuli<br />
organizmebis usafrTxo gadacemas, mopyrobas<br />
da g<strong>am</strong>oyenebas, romelTac SeuZliaT mavne zegavlena<br />
moaxdinon biologiur mravalferovnebis dacvasa da<br />
mdgrad g<strong>am</strong>oyenebaze”. <strong>am</strong>ave dros oqmis mizania `gaiTvaliswinos<br />
safrTxe ad<strong>am</strong>ianis janmrTelobisaTvis da<br />
gansakuTrebuli yuradReba dauTmos zemoxsenebuli<br />
organizmebis transasazRvro gadaadgilebas”. oqmis<br />
Tanaxmad gansazRvrulia:<br />
• gmo-s tranziti da g<strong>am</strong>oyeneba Caketil sistemebSi;<br />
• winaswardasabuTebuli SeTanxmebis proceduris<br />
g<strong>am</strong>oyeneba;<br />
• Setyobineba da Setyobinebis miRebis dadastureba,<br />
romlis Tanaxmadac eqsportis mxare moi-<br />
Txovs, rom eqsportiorma werilobiT acnobos<br />
importiors cocxali gmo-s gadaadgileb<strong>am</strong>de;<br />
xolo importis mxare werilobiT udasturebs<br />
Semtyobinebels Setyobinebis miRebas misi miRebidan<br />
90 dRis ganmavlobaSi;<br />
• gadawyvetilebis miRebis procedura;<br />
• procedura cocxali gmo-s uSualod sursaTad,<br />
cxovelis sakvebad an gadas<strong>am</strong>uSaveblad g<strong>am</strong>oyenebis<br />
Sesaxeb; gadawyvetilebis gadasinjva,<br />
romlis Tanaxmadac importis mxares SeuZlia<br />
nebismier dros, biologiuri mravalferovnebis<br />
dacvasa da mdgrad g<strong>am</strong>oyenebaze, agreTve,<br />
ad<strong>am</strong>ianis janmrTelobisTvis safrTxis gaTvaliswinebiT,<br />
potenciuri mavne zegavlenis Sesaxeb<br />
axal mecnierul informaciaze dayrdnobiT,<br />
gadasinjos da Secvalos gadawyvetileba ganzraxuli<br />
transsasazRvro gadaadgilebis Sesaxeb;<br />
• ormxrivi SeTanxmebebi, romelTa Tanaxmadac<br />
mxareebs SeuZliaT dadon ormxrivi, regionuli<br />
da mravalmxrivi SeTanxmebebi da xelSekrulebebi<br />
cocxali modificirebuli organizmebis<br />
ganzraxuli transsasazRvro gadaadgilebis<br />
Sesaxeb im pirobiT, rom aseTi SeTanxmebebi da<br />
xelSekrulebebi ar g<strong>am</strong>oiwveven dacvis ufro<br />
dabal dones, vidre es oqmiT aris gaTvaliswinebuli;<br />
• riskis Sefaseba, romelic xorcieldeba mec-<br />
52
# 111<br />
biuleteni<br />
nierul safuZvelze dayrdnobiT, aRiarebuli<br />
meTodebis gaTvaliswinebiT. biologiuri mravalferovnebis<br />
dacvasa da mdgrad g<strong>am</strong>oyenebaze,<br />
agreTve, ad<strong>am</strong>ianis janmrTelobisTvis safrTxis<br />
gaTvaliswinebiT, cocxali modificirebuli<br />
organizmebis SesaZlo mavne zegavlenis<br />
gansazRvrisa da Sefasebis mizniT;<br />
• riskis regulireba, romlis mixedviTac mxareebi<br />
SeimuSaveben <strong>am</strong> oqmiT gansazRvruli cocxali<br />
gmo-is g<strong>am</strong>oyenebasTan, mopyrobasa da transasazRvro<br />
gadaadgilebasTan dakavSirebuli<br />
riskebis regulirebis sakiTxebs;<br />
• gauTvaliswinebeli transsasazRvro gadaadgileba<br />
da gansakuTrebuli zomebi;<br />
• mopyroba, transportireba, SefuTva, identifikacia,<br />
romelTa mixedviTac yoveli mxare<br />
iRebs aucilebel zomebs, raTa moiTxovos, rom<br />
nebismieri cocxali modificirebuli organizmis,<br />
romelic aris <strong>am</strong> oqmis moqmedebis sferoSi<br />
SeTanxmebuli transsasazRvro gadaadgilebis<br />
obieqti, mopyroba, SefuTva da transportireba<br />
moxdes usafrTxoebis pirobebis dacviT,<br />
Sesab<strong>am</strong>isi saerTaSoriso wesebisa da standartebis<br />
gaTvaliswinebiT;<br />
• kompetenturi erovnuli organoebisa da erovnuli<br />
sakoordinacio centrebis arsebobis aucilebloba;<br />
• informaciis gacvla, rogorc biousafrTxoebis<br />
saSu<strong>am</strong>avlo meqanizmi;<br />
• SesaZleblobebis Seqmna, rac gulisxmobs mxare-<br />
Ta Tan<strong>am</strong>Sromlobas bioteqnologiis sferoSi,<br />
ad<strong>am</strong>ianuri resursebisa da instituciuri SesaZleblobebis<br />
ganviTarebis mizniT;<br />
• sazogadoebis informireba da misi monawileoba,<br />
romlis mixedviTac mxareebi xels uwyoben<br />
da mxars uWeren sazogadoebriv informirebas,<br />
ganaTlebasa da mis monawileobas gmo-s usafr-<br />
Txo gavrcelebaSi, mopyrobasa da g<strong>am</strong>oyenebaSi;<br />
• monawile mxareebma im saxelmwifoebTan, romlebic<br />
ar arian mxareebi, ormxrivi, regionuli da<br />
mravalmxrivi SeTanxmebebi da xelSekrulebebi<br />
unda gaaformon gmo-s transsasazRvro gadaadgilebis<br />
Sesaxeb;<br />
• ukanono transasazRvro gadaadgileba, romlis<br />
mixedviTac yoveli mxare iRebs Sesab<strong>am</strong>is Sida<br />
zomebs, raTa ar dauSvas da Sesab<strong>am</strong>is SemTxvevaSi<br />
g<strong>am</strong>oiyenos sasjeli cocxali modificirebuli<br />
organizmis im transsasazRvro gadaadgilebisTvis,<br />
romelic xorcieldeba <strong>am</strong> oqmis gansaxorcieleblad<br />
miRebuli misi Sida zomebis<br />
darRveviT. msgavsi gadaadgileba miiCneva ukanonod.<br />
ukanono transsasazRvro gadaadgilebis<br />
SemTxvevaSi dazaralebulma mxarem warmoSobis<br />
mxares SeuZlia mosTxovos, rom man, garemoebis<br />
Sesab<strong>am</strong>isad, Tavisi xarjiT moaxdinos cocxali<br />
modificirebuli organizmis mocileba dabrunebis<br />
an ganadgurebis gziT. yoveli mxare biousafrTxoebis<br />
saSu<strong>am</strong>avlo meqanizms warudgens<br />
informacias im ukanono transsasazRvro gadaadgilebis<br />
Sesaxeb, romelic mas Seexo.<br />
• socialur-ekonomikuri mosazrebani, pasuxismgebloba<br />
da anazRaurebis sakiTxebi, dafinansebis<br />
meqanizmebi da finansuri resursebi; mxareTa<br />
Sexvedrebi da konferenciebi;<br />
• monitoringi da angariSgeba, romlis mixedviTac<br />
yoveli mxare axorcielebs monitorings oqmiT<br />
dakisrebuli movaleobebis Sesrulebaze,<br />
• Sesab<strong>am</strong>isobis, Sefasebisa da verifikaciis (gadasinjvis-gad<strong>am</strong>owmebis)<br />
procedurebi;<br />
• oqmi ZalaSi Sedis konvenciis mxare saxelmwifoTa<br />
an ekonomikuri integraciis regionuli<br />
organizaciebis mier misi ratifikaciis, miRebis,<br />
mowonebisa da SeerTebis ormocd<strong>am</strong>eaTe da<br />
dokumentis Cabarebis TariRidan oTxmocd<strong>am</strong>ea-<br />
Te dRes.<br />
TavisTavad transasazRvro gadaadgileba _ es<br />
aris eqsporti, importi, tranziti da reeqsporti.<br />
winaswar dasabuTebuli SeTanxmebis proceduriT<br />
saSualebas aZlevs importior, anu mimReb qveyanas,<br />
daicvas Tavisi ekosistema gmo-s SesaZlo uaryofiTi<br />
zemoqmedebisagan; garda <strong>am</strong>isa, igi adgens winaswar<br />
dasabuTebuli Tanxmobis (advance informed agreement)<br />
procedurebs, romlebic iTvaliswineben saxelmwifoebis<br />
uzrunvelyofas aucilebeli informaciiT,<br />
rac maT aseTi gadawyvetilebebis miRebis saSualebas<br />
miscems. informaciis wardgena evaleba eqsportior,<br />
anu Semomtan qveyanas. informacia gadaecema<br />
“Biosafety Cleraing-House”-is meSveobiT.<br />
<strong>am</strong>rigad, oqmis mizania daicvas biomravalferovneba<br />
potenciuri riskebisagan, romlebic, SesaZloa,<br />
g<strong>am</strong>oiwvion cocxalma genmodificirebulma organizmebma.<br />
oqmi iTvaliswinebs minimalur moTxovnebsa da<br />
standartebs, ar exeba adgilobriv kanonmdeblobas.<br />
xelmomwer qveyanas ki ufleba aqvs SeimuSaos sakuTari,<br />
ufro mkacri moTxovnebi. garda <strong>am</strong>isa, SemuSavebulia<br />
informaciis Sesaxeb procedura (AIA), romlis<br />
Tanaxmadac qveynebs miewodebaT saWiro informacia,<br />
romlis safuZvelze moxdeba gadawyvetilebis<br />
miReba <strong>am</strong>gvari organizmebis importirebis win.<br />
oqmis ZiriTadi debulebebia:<br />
sifrTxilis principi - qveyanas aqvs ufleba<br />
uari ganacxados genetikurad modificirebuli organizmis<br />
(gmo) importze, Tu ki mas SeiZleba mohyves<br />
mavne zemoqmedeba garemosa da ad<strong>am</strong>ianis janmrTelobaze;<br />
• gmo-s importis Taobaze gadawyvetilebis miRebisas<br />
qveyan<strong>am</strong> unda mxedvelobaSi miiRos problemis<br />
ara mxolod s<strong>am</strong>ecniero, ar<strong>am</strong>ed agreTve<br />
socialur-ekonomikuri aspeqtebi;<br />
• ratifikaciis Semdeg mTavroba iRebs pasuxismgeblobas,<br />
rom nebismieri saxis cocxali gmos<br />
miReba, maTi d<strong>am</strong>uSaveba, transportireba, gadacema<br />
da g<strong>am</strong>oTavisufleba unda warmoebdes<br />
iseTnairad, rom ar iqnes daSvebuli anda minimum<strong>am</strong>de<br />
Semcirdes biologiuri mravalferov-<br />
53
# 111 biuleteni<br />
nebisadmi riskebi, m.S. ad<strong>am</strong>ianis janmrTelobisaTvis<br />
riskebi da a.S.<br />
oqmis Tanaxmad, sursaTad an cxovelTa sakvebad<br />
g<strong>am</strong>osayenebeli an gadas<strong>am</strong>uSavebeli cocxali<br />
modificirebuli organizmebis Sesaxeb aucilebelia<br />
importiorma mxarem qveynis erovnul maregulirebel<br />
kompetentur organos warudginos Semdegi saxis<br />
informacia:<br />
a) im subieqtis dasaxeleba da sakontaqto monacemebi,<br />
romelsac Seaqvs gancxadeba qveynis SigniT<br />
g<strong>am</strong>oyenebisTvis;<br />
b) gadawyvetilebis miRebaze pasuxismgebeli organos<br />
dasaxeleba da sakontaqto monacemebi;<br />
g) cocxali modificirebuli organizmis dasaxeleba<br />
da saidentifikacio monacemebi;<br />
d) genuri modifikaciis, g<strong>am</strong>oyenebuli meTodisa<br />
da maT Sedegad miRebuli cocxali modificirebuli<br />
organizmis Tvisebebis aRwera;<br />
e) cocxali modificirebuli organizmis nebismieri<br />
gansakuTrebuli saidentifikacio monacemebi;<br />
v) recipienti organizmis da mSobeli organizmebis<br />
taqsonomiuri statusi, saerTo dasaxeleba,<br />
Segrovebis an SeZenis adgili da biousafrTxoebasTan<br />
dakavSirebuli Tvisebebi;<br />
z) recipienti organizmis da/an mSobeli organizmebis<br />
warmoSobisa da genetikuri mravalferovnebis<br />
centrebi, Tu isini cnobilia, da<br />
adgils<strong>am</strong>yofelis aRwera, sadac <strong>am</strong> organizmebs<br />
SeiZleba hqondeT gadarCenisa da swrafi g<strong>am</strong>ravlebis<br />
SesaZlebloba;<br />
T) donori organizmis an organizmebis taqsonomiuri<br />
statusi, saerTo dasaxeleba, Segrovebis<br />
an SeZenis adgili, biousafrTxoebasTan dakav-<br />
Sirebuli Tvisebebi;<br />
i) cocxali modificirebuli organizmis g<strong>am</strong>oyenebis<br />
miRebuli formebi;<br />
k) riskis analizis angariSi, romelic ganxorcielebulia<br />
mecnierul safuZvlebze dayrdnobiT,<br />
riskis Sefasebis aRiarebuli meTodebis g<strong>am</strong>oyenebiT;<br />
l) usafrTxo mopyrobis, Senaxvis, transportirebisa<br />
da g<strong>am</strong>oyenebis SemoTavazebuli meTodebi,<br />
maT Soris, SefuTvis, markirebis, dokumentirebis,<br />
<strong>am</strong>oRebisa da gauTvaliswinebel SemTxvevebTan<br />
dakavSirebuli procedurebi iq, sadac<br />
es aucilebelia.<br />
gard<strong>am</strong>avali ekonomikis an ganviTarebad<br />
qveynebs, biousafrTxoebis saSu<strong>am</strong>avlo meqanizmis<br />
saSualebiT SeuZliaT ganacxadon, `rom uSualod<br />
sursaTad an cxovelTa sakvebad g<strong>am</strong>osayenebli an<br />
gadas<strong>am</strong>uSavebeli cocxali modificirebuli organizmis<br />
pirvel import<strong>am</strong>de gadawyvetilebas miiRebs<br />
safrTxis Sefasebis Sesab<strong>am</strong>isad. gadawyvetilebis mi-<br />
Reba xdeba winaswargansazRvrul vadaSi, romelic ar<br />
aRemateba 270 dRes”.<br />
unda aRiniSnos, rom kartaxenas oqmi ar exeba<br />
im cocxal modificirebul organizmebs, romelTa<br />
gadatana qveynidan qveyanaSi xdeba farmacevtuli an<br />
s<strong>am</strong>kurnalo daniSnulebisaTvis.<br />
2004 wlis 27 Tebervals malaiziis dedaqalaqSi<br />
dasrulda biousafrTxoebis kartaxenas oqmis<br />
monawileTa <strong>pirveli</strong> TaTbiri, romelzec msoflios<br />
85 qveynis warmomadgenelma miiRo saerTaSoriso Se-<br />
Tanxmeba. SeTanxmeba iTvaliswinebs genmodificirebuli<br />
organizmebis Semcveli sasursaTo produqtebis<br />
Semotanaze sasursaTo uvneblobis globaluri<br />
wesebis SemuSavebas, romlis Tanaxmad, mwarmoeblebi<br />
valdebuli arian, tvirTis gagzavnis dokumentebs<br />
daurTon sasursaTo nedleulisa da sasursaTo produqtebis<br />
yvela genmodificirebuli ingredientis<br />
mecnieruli dasaxeleba da maxasiaTeblebi.<br />
7.3 mdgomareoba saqarTveloSi<br />
`biomravalferovnebis dacvis saerTaSoriso<br />
konvencia” ratificirebulia saqarTvelos parl<strong>am</strong>entis<br />
mier 1994 wlis 21 aprils.<br />
2005 wels saqarTveloSi SemuSavebuli iqna biomravalferovnebis<br />
erovnuli strategia da s<strong>am</strong>oqmedo<br />
gegma, magr<strong>am</strong> misawvdomobisa da sargeblis ganawilebis<br />
s<strong>am</strong>arTlebrivi sistema dRemde ar aris SemuSavebuli.<br />
2008 wlis 26 seqtembers saqarTvelos parl<strong>am</strong>entis<br />
# 305 dadgenilebis safuZvelze saqarTvelo<br />
SeuerTda biologiuri mravalferovnebis konvenciis<br />
kartaxenas oqms. ratificireba warmoadgens imis<br />
erT-erT aucilebel winapirobas, rom saqarTvelom<br />
SeZlos genetikurad modificirebuli organizmebis<br />
regulirebis efeqturi sistemis <strong>am</strong>oqmedeba da<br />
Sesab<strong>am</strong>isi finansuri mxardaWeris miReba donori<br />
organizaciebisagan (UNEP - gaeros garemosdacviTi<br />
progr<strong>am</strong>a, GEF - globaluri garemosdacviTi fondi<br />
da sxv.) aRniSnuli daxmareba iTvaliswinebs gmo<br />
maregulirebeli sakanonmdeblo bazis Seqmnas, mis<br />
Semdgom ganviTarebas, materialur-teqnikuri bazis<br />
ganaxlebasa da srulyofas, laboratoriebis<br />
aRWurvas, s<strong>am</strong>ecniero potencialis gaZlierebas da<br />
sxva qmedebebs. ratificirebis Semdeg saqarTvelos<br />
saSualeba miecema daareguliros savaWro urTier-<br />
Tobebi aSS-sTan, evropasa da msoflios savaWro organizaciasTan.<br />
garda <strong>am</strong>isa, qveyanas SesaZlebloba<br />
miecema yovel konkretul SemTxvevaSi, riskebis ga-<br />
TvaliswinebiT, daasabuTos da uari Tqvas cocxali<br />
gmo-s Semotanaze.<br />
ratificirebis Semdeg aucilebeli xdeba s<strong>am</strong>arTlebriv<br />
CarCoebSi moeqces genmodificirebuli<br />
organizmebisa da genmodificirebuli sasursa-<br />
To produqtebis g<strong>am</strong>oyeneba. kanonmdeblob<strong>am</strong> unda<br />
uzrunvelyos <strong>am</strong> sferoSi biomravalferovnebis konvenciaTa<br />
da saqarTvelos sxva saerTaSoriso xel-<br />
SekrulebebiT nakisr valdebulebaTa Sesruleba da<br />
aRniSnul sferoSi sazogadoebisaTvis informaciis<br />
xelmisawvdomoba da g<strong>am</strong>Wvirvaleoba, Sesab<strong>am</strong>isad gadawyvetilebis<br />
miRebisas sazogadoebriobis monawileoba.<br />
54
# 111<br />
biuleteni<br />
dReisaTvis qveyanaSi moqmedi kanonmdebloba arc<br />
kanonis da arc kanonqvemdebare normatiuli aqtebis<br />
doneze ar aregulirebs genmodificirebul organizmebTan<br />
dakavSirebul sakiTxebs. saqarTvelos kanonSi<br />
aris erTaderTi normatiuli aqti `biologiuri agrowarmoebis<br />
ganxorcielebis Sesaxeb” (Tavi III, muxli 8),<br />
romelic krZalavs cxovelTaTvis sakvebi dan<strong>am</strong>atebis<br />
saxiT genmodificirebuli organizmebis da maTi<br />
produqtebis g<strong>am</strong>oyenebas; saqarTvelos erovnuli<br />
standarti sst 68:2007 ,,bioproduqciis ZiriTadi mo-<br />
Txovnebi da warmoebis wesebi”, punqti 3.4, romlis<br />
Tanaxmad `genuri inJineriiT miRebuli produqtebi<br />
ar Seesab<strong>am</strong>eba biowarmoebis principebs”.<br />
7.4 genmodificirebuli organizmebis saerTaSoriso<br />
sakanonmdeblo regulireba<br />
genmodificirebuli organizmebis maregulirebeli<br />
kanonmdeblobis C<strong>am</strong>oyalibeba dasavleT evropis<br />
qveynebSi gasuli saukunis 80-ian wlebSi daiwyo.<br />
<strong>am</strong> droidan evropaSi sagrZnoblad gaizarda garemosdacviTi<br />
organizaciebis, fermerebisa da aseve<br />
mosaxleobis didi <strong>nawili</strong>s winaaRmdegoba genuri in-<br />
JineriiT miRebuli sasursaTo produqtebis g<strong>am</strong>oyenebis<br />
mimarT. imisaTvis, rom evrokavSiris qveynebSi<br />
daculi iqnes ad<strong>am</strong>ianisa da cxovelis janmrTeloba,<br />
aseve garemo, genmodificirebuli sasursaTo produqtebi<br />
da rekombinantuli dnm mkacrad regulirdeba<br />
bazarze ganTavseb<strong>am</strong>de; evropis xuTma qveyan<strong>am</strong><br />
(avstria, luqsemburgi, safrangeTi, saberZneTi da<br />
didi britaneTi) genmodificirebul mcenareebze<br />
garkveuli akrZalvebic daawesa. aRsaniSnavia, rom<br />
genmodificirebuli organizmebisgan Tavisufali<br />
zonebis Seqmnas iTvaliswinebs evrokavSiris mTeli<br />
rigi qveynebis kanonmdeblobebi. akrZalvebi iqna SemoRebuli<br />
aseve aziasa da laTinur <strong>am</strong>erikaSi. s<strong>am</strong>xreTis<br />
bevrma qveyan<strong>am</strong> uari Tqva im sasursaTo daxmarebaze,<br />
romelic gm sursaTs Seicavda.<br />
rogorc cnobilia, evrokavSiris kanonmdebloba<br />
warmoadgens evropis ekonomikuri ganviTarebis<br />
sabWos, evrogaerTianebis sabWos, evrokavSiris sabWosa<br />
da evroparl<strong>am</strong>entis mier miRebul debulebebs,<br />
gadawyvetilebebs da direqtivebs, agreTve maT<br />
safuZvelze evrogaerTianebis komisiisa da evrokavSiris<br />
komisiis mier miRebul gadawyvetilebebs.<br />
igi prevenciis principiTaa Seqmnili da aRiarebs<br />
genmodificirebas, rogorc sarisko teqnologias,<br />
iTvaliswinebs ra sxva legitimur faqtorebs da<br />
markirebis dawesebiT Tavisufal arCevans aZlevs<br />
fermerebsa da momxmareblebs; gascems nebarTvebs<br />
konkretuli SemTxvevis uvneblobis Sefasebis safu-<br />
Zvelze, <strong>am</strong>asTanave iTvaliswinebs s<strong>am</strong>Tavrobo saeqsperto<br />
ganxilvis aucileblobas, uzrunvelyofs<br />
saxelmwifo reestris g<strong>am</strong>Wvirvalobas (gm produqtebis<br />
komercializaciaze nebarTvebis gacema sajaroa<br />
internetis meSveobiT (http://gmoinfo.jrc.it). aseve sajaroa<br />
erovnuli mmarTvelobis organos Sefasebis<br />
angariSi da evropis sursaTis uvneblobis organos<br />
(EFSA) daskvna (http://efsa.eu.int). <strong>am</strong>asTan, sazogadoebas<br />
eZleva orive SemTxvevaSi komentaris gakeTebis sa-<br />
Sualeba).<br />
ZiriTadi sakanonmdeblo maregulirebeli<br />
dokumentebia:<br />
2004/204 - evrokomisiis gadawyvetileba, evroparl<strong>am</strong>entis<br />
2001/18 direqtiviT gansazRvruli gmos<br />
Sesaxeb informaciis Cawerisa da reestris Sesaxeb;<br />
EC 65/2004 - (Commission Regulation) debuleba,<br />
romelSic mocemulia gmo-sTvis unikaluri identifikatoris<br />
sistemis Seqmnis, misi ganviTarebisa da<br />
daniSnulebis sakiTxebi;<br />
`genetikurad modificirebuli organizmebis<br />
garemoSi introduqciisa da evrogaerTianebis sabWos<br />
1990 wlis 23 aprilis #90/220/EEC direqtivis Zaladakargulad<br />
cnobis Taobaze“ evroparl<strong>am</strong>entisa da<br />
evrokavSiris sabWos 2001 wlis 12 martis #2001/18/EC<br />
direqtiva, romlis Tanaxmadac kompaniebi, romlebic<br />
cdiloben TavianTi gmo produqcia gaavrcelon,<br />
evrokavSirSi Semaval romelime qveyanas warudgenen<br />
riskis Sefasebis srulyofil dokumentebs. Tu<br />
<strong>am</strong> saxelmwifos akmayofilebs riskis Sefaseba, igi<br />
informacias gadascems sxva saxelmwifoebs da gascems<br />
aTwlian nebarTvas. Tu riskis Sefaseba arad<strong>am</strong>akmayofilebelia,<br />
iqmneba konsultaciisaTvis<br />
saeqsperto komisia, romelSic gaerTianebuli arian<br />
eqimebi, toqsikologebi, biologebi, qimikosebi; saeqsperto<br />
komisiis daskvnis safuZvelze miiReba Sesab<strong>am</strong>isi<br />
gadawyvetileba;<br />
`genetikurad modificirebuli sursaTis/cxovelTa<br />
sakvebis Sesaxeb“ evroparl<strong>am</strong>entisa da evrokavSiris<br />
sabWos 2003 wlis 22 seqtembris #1829/2003/EC<br />
debuleba, romlis ZiriTadi motivebis Tanaxmad, gm<br />
sursaTi/cxovelis sakvebi ar unda axdendnen uaryofiT<br />
gavlenas ad<strong>am</strong>ianisa da cxovelTa janmrTelobasa<br />
da garemoze; aseve ar unda Sehyavdes momxmarebeli<br />
SecdomaSi, etiketze savaldebuloa miTiTeba :<br />
`produqti Seicavs gmo-s”, ar unda gansxvavdebodes<br />
im sursaTisagan an cxovelis sakvebisagan, romelTa<br />
Canacvlebac xdeba.<br />
aRniSnuli regulaciis Tanaxmad `aucilebelia<br />
dadgindes gen-modificirebuli sursaTiTa da<br />
cxovelTa sakvebiT g<strong>am</strong>owveuli potenciuri riskebis<br />
Sefasebis kriteriumebi. aseve praqtikaSi unda<br />
dainergos moTxovnebi, riskis Sefasebis Sedegad mi-<br />
Rebuli daskvnebis safuZvelze, rogorc ad<strong>am</strong>ianis<br />
moxmarebis, aseve saqonlis moxmarebisaTvis ganku-<br />
Tvnili genmodificirebuli sursaTisa da cxovelTa<br />
sakvebis bazridan realizaciis Semdgomi monitoringis<br />
Catarebis aucileblobis Sesaxeb”. riskis Sefasebis<br />
safuZvelze nebarTvis gacemaze pasuxismgebelia<br />
EFSA - `evropis sursaTis uvneblobis organo”,<br />
aseve evrokomisia, romlebic qmnian regulirebis<br />
komitets. es komiteti nergavs riskis marTvis er-<br />
Tian sistemas. nebarTvis miRebis Semdeg sasaqonlo<br />
produqtebi registrirdeba Ria reestrSi, romelic<br />
Semdgomi monitoringis sagans warmoadgens.<br />
#1830/2003/EC evroparl<strong>am</strong>entisa da evrokavSiris<br />
sabWos 2003 wlis 22 seqtembris debuleba _ `genetikurad<br />
modificirebuli organizmebis mimoqcevis<br />
55
# 111 biuleteni<br />
kontrolisa da markirebis da genetikurad modificirebuli<br />
sasursaTo da cxovelTa sakvebi produqciis<br />
mimoqcevis kontrolisa da markirebis Sesaxeb”, romelic<br />
iTvaliswinebs gmo-s warmoebis yvela etapze<br />
informaciisa da saTanado zomebis gatarebis SesaZleblobebs.<br />
aRniSnuli gulisxmobs `genetikurad modificirebuli<br />
produqtebis mikvlevadobisa da etiketirebis<br />
Sesaxeb da genmodificirebuli organizmebidan<br />
warmoebuli sursaTisa da cxovelTa sakvebis<br />
Sesaxeb da 2001/18/EEC direqtivaSi Sesul cvlilebas”<br />
da adgens, rom Sesab<strong>am</strong>isi informacia, nebismieri<br />
genmodificirebis Sesaxeb xelmisawvdomia <strong>am</strong>gvari<br />
organizmebisa da maTgan warmoebuli sursaTisa da<br />
cxovelTa sakvebis bazarze ganTavsebis yvela fazaSi,<br />
rac uzrunvelyofs sasursaTo produqtebze<br />
din<strong>am</strong>iur dakvirvebas, <strong>am</strong> produqtebis etiketirebis<br />
sizustesa da sandoobas.” 2001/18EEEC direqtivis<br />
Tanaxmad, `monitoringis gegma aucilebel pirobas<br />
warmoadgens qveyanaSi gen-modificirebuli organizmebis<br />
mier garemos mimarT riskis faqtorebis gansazRvris<br />
TvalsazrisiT”. <strong>am</strong> regulaciis Tanaxmad,<br />
`unda C<strong>am</strong>oyalibdes gen-modificirebuli sursaTisa<br />
da cxovelTa sakvebis reestri, romelSic mocemuli<br />
iqneba konkretuli sasursaTo produqtis Sesaxeb<br />
detaluri informacia produqtebis uvneblobis dasadastureblad<br />
Catarebuli kvlevebis, aseve nimu-<br />
Sebis aRebis, identificirebisa da testirebisas g<strong>am</strong>oyenebuli<br />
meTodebis Sesaxeb. arakonfidencialuri<br />
monacemebi gaxdeba sazogadoebisTvis xelmisawvdomi”,<br />
aseve dgindeba:<br />
- etiketis, warwerebis kontroli da verifikacia;<br />
- garemoze potenciuri gavlenis miznobrivi<br />
monitoringi saWiroebis mixedviT;<br />
- ad<strong>am</strong>ianis janmrTelobisa Tu garemosaTvis<br />
gauTvaliswinebeli riskis g<strong>am</strong>ovlenis SemTxvevaSi<br />
gmo-s Semcveli an gmo-s Semcveli sasursaTo produqtebis<br />
sarealizacio qselidan <strong>am</strong>oReba;<br />
evroregulacia 641/2004 detaluri wesebi<br />
1829/2003 regulaciis ganxorcielebisaTvis; masSi mocemulia<br />
aseve riskis Sefasebis Sedegad nebadaruli<br />
gmo-s SemTxveviT an teqnikuri aucileblobiT g<strong>am</strong>owveuli<br />
arsebobis Sesaxeb sasursaTo produqtebsa<br />
da cxovelTa sakvebSi.<br />
1946/2003, instruqcia gmo-s sazRvrebSorisi gadaadgilebis<br />
Sesaxeb;<br />
EC 2003/556 (2003) `Tanaarsebobis” koncefciaa.<br />
igi ganixilavs da exmareba kargi praqtikis danergvaSi<br />
(GMP) gmo mwarmoebel da gmo ar<strong>am</strong>warmoebel<br />
fermerebs. iZleva saxelmZRvanelo principebs erovnuli<br />
strategiis C<strong>am</strong>oyalibebisaTvis, romlis Tanaxmadac<br />
es `Tanaarseboba” unda iyos g<strong>am</strong>Wvirvale,<br />
emyarebodes s<strong>am</strong>ecniero g<strong>am</strong>okvlevebs da pasuxismgeblobebs;<br />
- garemoze zemoqmedebis Sefasebis ganxorcielebis<br />
principebi;<br />
- savaldebulo moTxovnebi postsabazro monitoringisTvis.<br />
EC 2004/787 rekomendacia, _ teqnikuri saxelmZRvanelo<br />
gmo da gmo Semcveli sasursaTo produqtebis<br />
nimuSebis aRebisaTvis;<br />
“Codex Alimentarius”- is mier gmo-s regulirebisaTvis<br />
komisiis mier SemuSavebulia Semdegi standartebi:<br />
CAC/GL 44-2003. `Tan<strong>am</strong>edrove bioteqnologiiT<br />
miRebuli sasursaTo produqtebis riskis analizis<br />
principebi”. masSi mocemulia is savaldebulo mo-<br />
Txovnebi, romelTa mixedviTac, gmo Semcvel an/da<br />
misgan warmoebul sursaTs unda Cautardes riskis<br />
analizi;<br />
CAC/GL 45-2003 `mcenareuli rekombinantuli<br />
dnm-is Semcveli sursaTis uvneblobis Sefasebis saxelmZRvanelo”,<br />
romelSic mocemulia meTodebi ase-<br />
Ti sasursaTo produqtebis riskebis SefasebisaTvis<br />
iq, sadac ganTavsebulia tradiciuli teqnologiiT<br />
miRebuli `oreulebi”. igi iZleva aseve monacemTa da<br />
informaciis identifikacias, romelic aseTi SefasebisaTvis<br />
g<strong>am</strong>oiyeneba;<br />
CAC/GL 46-2003 `mikrobuli rekombinantuli<br />
dnm-is Semcveli sursaTis uvneblobis Sefasebis saxelmZRvanelo”,<br />
romelSic mocemulia aseTi sasursaTo<br />
produqtebis riskebis Sefaseba maTi tradiciuli<br />
teqnologiiT miRebuli `oreulebTan” Sedarebis<br />
gziT. igi iZleva aseve monacemTa da informaciis<br />
identifikacias, romelic aseTi SefasebisaTvis<br />
g<strong>am</strong>oiyeneba.<br />
7.5 gmo-s markireba da situaciuri analizi msoflios<br />
sxvadasxva qveyanaSi<br />
evrokavSirSi #1830/2003/EC-is Tanaxmad, markirebas<br />
eqvemdebarebian Tan<strong>am</strong>edrove bioteqnologiebiT<br />
d<strong>am</strong>zadebuli sasursaTo produqtebi an is produqtebi,<br />
romlebic Seicaven genmodificirebul organizmebs.<br />
kanonmdebloba iTvaliswinebs Cveulebriv<br />
kvebis produqtSi genmodificirebuli masalebis g<strong>am</strong>oyenebis<br />
0,9%-ian zRvars dnm-isa da cilisaTvis. <strong>am</strong><br />
zRvars qveviT produqti ar saWiroebs markirebas.<br />
etiketireba ar moeTxoveba iseT sasursaTo<br />
produqtebs, rogorebicaa xorci, rZe, an kvercxi,<br />
romlebic miRebulia cxovelebisagan, romelTa kveba<br />
xdeboda genmodificirebuli sakvebiT an mkurnaloba<br />
mimdinareobda genmodificirebuli nedleulisagan<br />
miRebuli s<strong>am</strong>kurnalo saSualebebiT.<br />
• evrokavSiris markirebis reJimis Tanaxmad, markirebis<br />
moTxovnebi efuZneba ara axali dnmis<br />
da/an axali proteinis (cilis) arsebobas mza<br />
sasursaTo produqtSi, ar<strong>am</strong>ed ufro metad igi<br />
efuZneba imas, Tu r<strong>am</strong>denad iqna g<strong>am</strong>oyenebuli<br />
warmoebis procesis romelime etapze genmodificirebuli<br />
masalisagan d<strong>am</strong>zadebuli genmodificirebuli<br />
organizmi an ingredienti.<br />
• evrokavSiris aucilebeli moTxovnaa markireba<br />
gaukeTdes aseve gemos mimcem im dan<strong>am</strong>atebs,<br />
romlebic miRebulia genmodificirebuli<br />
sursaTisagan, imis miuxedavad, Tu ra odenobiT<br />
aris igi warmodgenili saboloo produqtSi.<br />
56
# 111<br />
biuleteni<br />
• evrokavSirSi g<strong>am</strong>onakliss warmoadgens teqnologiuri<br />
dan<strong>am</strong>atebis markireba. evrokavSiris<br />
regulaciebis Tanaxmad, markirebisagan Tavisufldeba<br />
yvela saxis genetikurad modificirebuli<br />
produqtebisagan warmoebuli teqnologiuri<br />
dan<strong>am</strong>atebi, maSinac ki, rodesac axali<br />
dnm da/an proteini rCeba produqtSi. evrokavSirma<br />
misi par<strong>am</strong>etrebi 10g./kg.-dan 9g./kg.-mde<br />
Se<strong>am</strong>cira ara-genmodificirebul sasursaTo<br />
produqtSi.<br />
• evrokavSiris regulaciebis Tanaxmad, aseve nebadarTulia<br />
daumtkicebeli genmodificirebuli<br />
sursaTis (non-approved GM foods) arseboba<br />
produqtSi 5 g./kg.-s odenobiT, Tu genmodificirebul<br />
produqts gavlili aqvs Semowmeba uvneblobaze;<br />
Tuki daumtkicebeli genmodificirebuli<br />
masala produqtSi aRemateba 0.5%-s, maSin<br />
dauSvebelia aseTi produqtis realizacia.<br />
• evrokavSiris qveynebSi SeufuTavi genmodificirebuli<br />
sursaTis Sesaxeb informacia ganTavsebuli<br />
unda iqnes an Tavad produqtis saxel-<br />
Tan an mis gverdiT. arc is sursaTi, romelic<br />
iyideba swrafi moxmarebisTvis (restornebi da<br />
swrafi kvebis obieqtebi), evrokavSiris debulebis<br />
mixedviT, ar aris gaTavisuflebuli markirebisagan.<br />
iaponia<br />
• iaponias aqvs savaldebulo markirebis moTxovnebi,<br />
romlebic efuZneba saboloo produqt-<br />
Si axali dnm-is da/an proteinis arsebobas. es<br />
exeba sursaTs, romelic miRebulia genmodificirebuli<br />
soiosagan, siminidisa da kartofilisagan,<br />
magr<strong>am</strong> mxolod im SemTxvevaSi, rodesac<br />
igi aris umTavresi ingredienti da Seadgens<br />
produqtis sruli wonis 5%-s an ufro mets<br />
(janmrTelobis, Sromisa da socialuri keTildReobis<br />
s<strong>am</strong>inistro (MHLW, 2003 w.). iaponiaSi<br />
genmodificirebuli sursaTis uvnebloba mowmdeba<br />
bazarze ganTavsebis win, ris Semdegadac<br />
xdeba misi d<strong>am</strong>tkiceba, d<strong>am</strong>tkicebis Semdeg gaicema<br />
nebarTva misi bazarze ganTavsebisaTvis.<br />
• iaponiaSi gmo-markirebis wesebi d<strong>am</strong>okidebulia<br />
imaze, Tu r<strong>am</strong>denad efeqturia adgilze<br />
produqtis identurobis kontrolis sistema<br />
produqtis warmoSobis mixedviT. etiketze gan-<br />
Tavsebuli negatiuri ganacxadebi da warwerebi<br />
arCeviTia mxolod im sawarmoebisTvis, sadac<br />
adgilze funqcionirebs produqtis identurobis<br />
kontrolis sistema produqtis warmoSobis<br />
mixedviT.<br />
• im genmodificirebuli sursaTisaTvis, romelsac<br />
gaaCnia Secvlili maxasiaTeblebi, ar arsebobs<br />
raime d<strong>am</strong>atebiTi markirebis moTxovnebi.<br />
• genmodificrebuli gemos mimcemi dan<strong>am</strong>atebi aucileblad<br />
unda iqnes markirebuli Tuki saboloo<br />
produqtSi igi Seadgens 1g./kg.-ze (0.1%) mets.<br />
• iaponiis debulebebSi araferia naTqv<strong>am</strong>i im sursaTis<br />
markirebis Sesaxeb, romlebic gankuTvnilia<br />
swrafi moxmarebisaTvis.<br />
• iaponiaSi <strong>am</strong>J<strong>am</strong>ad arsebuli markirebis moTxovnebi<br />
genmodificirebul sursaTis Sesaxeb Zala-<br />
Si Sevida 2001 wlis aprilSi.<br />
CineTis taipei, korea da tailandi<br />
• CineTis taipeis, koreasa da tailands aqvT<br />
msgavsi savaldebulo markirebis zogadi mo-<br />
Txovnebi genmodificirebuli sursaTisa da im<br />
sasursaTo produqtebis mimarT, romlebSic<br />
genmodificirebuli komponenti Seadgens umTavres<br />
ingredients da/an Seadgens saboloo produqtis<br />
saerTo wonis 5 %-s (ABARE, 2003, Korea<br />
Food & Drug Administration (KFDA), 2001 and Ministry<br />
of Public Health (MPH) - Thailand, 2002). im genmodificirebuli<br />
sursaTisaTvis, romelTac aqvT<br />
Secvlili maxasiaTeblebi ar arsebobs raime saxis<br />
d<strong>am</strong>atebiTi markirebis moTxovnebi.<br />
• tailandsa da koreaSi markirebis regulireba<br />
efuZneba axali dnm-is da/an axali proteinis<br />
arsebobas sursaTSi (KFDA, 2003 and MPH - Thailand,<br />
2002).<br />
• koreasa da tailandSi intensiuri wesiT rafinirebuli<br />
sursaTi gaTavisuflebulia markirebis<br />
moTxovnebisagan, Tuki aranairi axali dnm da/<br />
an axali proteini ar aris saboloo produqtSi<br />
(FDA, 2001 and MPH - Thailand, 2002). CineTis taipeis<br />
debulebis mixedviT, markirebisagan gaTavisuflebulia<br />
intensiuri wesiT rafinirebuli<br />
produqtebi,: soios sousi, soios zeTi, siminidis<br />
zeTi, simindis sirofi da simindis sax<strong>am</strong>ebeli<br />
(ABARE, 2003).<br />
• yvela saxis dan<strong>am</strong>atebi, kerZod ki teqnologiuri<br />
dan<strong>am</strong>atebi da gemos mimcemi dan<strong>am</strong>atebi,<br />
ar Tavisufldeba markirebis moTxovnebisagan<br />
<strong>am</strong> s<strong>am</strong> qveyanaSi, magr<strong>am</strong> es produqtebi, SesaZlebelia,<br />
gaTavisufldes zogadi markirebis<br />
moTxovnebisagan, vinaidan umetes SemTxvevaSi<br />
teqnologiuri dan<strong>am</strong>atebi da sxva saxis dan<strong>am</strong>atebi,<br />
rogorc wesi, savaraudod ar Seadgens<br />
produqtis umTavres ingredients an Seadgens<br />
saboloo produqtis saerTo wonis 5%-s.<br />
• koreaSi savaldebuloa sursaTis markireba, romelic<br />
`SesaZloa Seicavdes genmodificirebul<br />
ingredients” (sursaTis saxelwodeba),<br />
• koreis debuleba ZalaSi Sevida 2001 wlis<br />
martSi.<br />
• tailandis debulebebi ZalaSi Sevida 2003 wlis<br />
maisSi.<br />
<strong>am</strong>erikis SeerTebuli Statebi da kanada<br />
• <strong>am</strong>erikasa da kanadaSi genmodificirebuli sursaTi<br />
bazarze ganTavsebis win Semowmdeba uvneblobaze.<br />
es orive qveyana miiCnevs, rom genmodificirebuli<br />
sursaTi imgvaradve unda iqnes<br />
ganxiluli, rogorc sxva danarCeni sursaTi.<br />
57
# 111 biuleteni<br />
markirebasTan dakavSirebiT ar arsebobs raime<br />
zogadi saxis ,,yovlismomcveli” savaldebulo<br />
markirebis moTxovnebi. markireba savaldebuloa<br />
mxolod im SemTxvevaSi, rodesac genmodificirebuli<br />
sursaTi ar aris arsebiTad eqvivalenturi<br />
Semadgenlobis, kvebiTi Rirebulebis<br />
an daniSnulebiT g<strong>am</strong>oyenebis mxriv (Health<br />
Canada, 2003 and U.S Food and Drug Administration -<br />
USFDA, 2001). alergenebi aucileblad unda iqnes<br />
miTiTebuli iseve, rogorc sxva danarCeni<br />
komponentebi, romlTa g<strong>am</strong>oyeneb<strong>am</strong>ac SesaZloa<br />
garkveuli zemoqmedeba moaxdinos ad<strong>am</strong>ianis<br />
janmrTelobaze.<br />
• aSS-Si SemuSavebulia sawarmoTa saxelmZRvanelo,<br />
romelSic miTiTebulia, rom im SemTxvevaSi,<br />
rodesac mewarmes surs nebayoflobiT<br />
gaukeTos markireba Tavis genmodificirebuli<br />
organizmebisagan warmoebul produqts, etiketze<br />
ganTavsebuli uaryofiTi saxis warwerebi<br />
eqvemdebareba zogad debulebebs, romlebmac<br />
SecdomaSi ar unda Seiyvanos momxmarebeli. (US-<br />
FDA, 2001).<br />
• kanadaSi nebadarTulia sawarmoTa standartebis<br />
SemuSaveba etiketze ganTavsebuli nebayoflobiTi<br />
saxis rogorc pozitiuri, ise negatiuri<br />
saxis warwerebisTvis. rac Seexeba negatiur warwerebs,<br />
SemoTavazebuli iqna, rom nebadarTuliyo<br />
5%-iani zRvari genmodificirebuli masalis<br />
araganzrax produqtSi moxvedrisaTvis,<br />
rodesac produqts ukeTdeba warwera `aragenmodificirebuli”<br />
(Health Canada, 2003).<br />
CineTis saxalxo respublika<br />
• 2001 wlis ivnisSi CineTis saxelmwifo sabWom<br />
g<strong>am</strong>osca debuleba, romelic garkveul procedurebs<br />
iTvaliswinebs genmodificirebuli<br />
organizmebis ganviTarebis, gavrcelebisa da<br />
g<strong>am</strong>oyenebis marTvisaTvis soflis meurneoba-<br />
Si. yvela saxis genmodificirebulma sursaTma<br />
Semowmeba unda gaiaros uvneblobaze da masze<br />
gacemul unda iqnes uvneblobis sertifikati.<br />
• CineTis soflis meurneobis s<strong>am</strong>inistrom g<strong>am</strong>osca<br />
debuleba, romelic exeba genmodificirebuli<br />
sursaTis markirebas. CineTSi garkveuli saxis<br />
genmodificirebuli marcvleulisa da misi<br />
produqtebisaTvis savaldebuloa markireba.<br />
maTSi Sedis soio (marcvali, fqvili, zeTi da<br />
RerRili), simindi (marcvali, zeTi da fqvili),<br />
kanola (Tesli, zeTi da RerRili) da pomidori<br />
(Tesli, axali pomidori da sousebi).<br />
• CineTSi ikrZaleba ara-genmodificirebuli<br />
produqtebis negatiuri markireba _ anu warwera<br />
`genmodifikaciisagan Tavisufalia.~<br />
azia-wynari okeanis ekonomikuri Tan<strong>am</strong>Sromlobis<br />
sxva qveynebi<br />
genmodificirebuli sursaTis markirebis saki-<br />
TxTan dakavSirebiT, azia-wynari okeanis ekonomikuri<br />
Tan<strong>am</strong>Sromlobis sxva qveynebSi:<br />
- rig qveynebs ara aqvs specifikuri debuleba,<br />
romelic funqcionirebs adgilze da/an igi <strong>am</strong>J<strong>am</strong>ad<br />
ganixileba (CineTis hong-kongi, malaizia, meqsika,<br />
filipinebi da singapuri);<br />
- zogierT qveyanaSi genmodificirebuli sursaTis<br />
markirebis Sesaxeb ar arsebobs specifikuri<br />
debuleba, an genmodificirebuli sursaTis markirebis<br />
sakiTxi <strong>am</strong> droisaTvis prioritets ar warmoadgens<br />
(brunei darusal<strong>am</strong>i, Cile, papua axali gvinea,<br />
peru da vietn<strong>am</strong>i).<br />
gaerTianebuli s<strong>am</strong>efo<br />
gaerTianebul s<strong>am</strong>efoSi Semavali subieqtebisgan<br />
erT-erTi qveyana _ inglisi _ genetikurad modificirebuli<br />
produqciisa da organizmebis momxrea,<br />
Tumca Sotlandia, CrdiloeT irlandia da uelsi -<br />
mowinaaRmdegeni arian. <strong>am</strong>is g<strong>am</strong>o, ingliss d<strong>am</strong>oukideblad<br />
saerTaSoriso gadawyvetilebebis miReba ar<br />
SeuZlia da iZulebulia angariSi gauwios s<strong>am</strong>efos<br />
danarCen subieqtebsac.<br />
• gaerTianebul s<strong>am</strong>efoSi ar xdeba gmo marcvleulis<br />
(yvela saxis) moyvana;<br />
• xdeba yvela im daSvebuli da sertificirebuli<br />
genetikurad modificirebuli marcvleulis<br />
Semotana, romlebic evrokavSiris mier importirebisTvisaa<br />
nebadarTuli. <strong>am</strong>rigad, genetikurad<br />
modificirebuli soios da r<strong>am</strong>denime saxeobis<br />
simindis marcvlisa da puris marcvlis<br />
importi xorcieldeba rogorc cxovelis sakvebi;<br />
• ad<strong>am</strong>ianisaTvis sakvebad gankuTvnili gmo sursaTisaTvis<br />
aucilebelia markireba.<br />
avstria<br />
• avstriaSi akrZalulia genmodificirebuli Teslebi<br />
(Bt 176, T 25, MON 810 , Gt 73);<br />
• arsebobs agreTve SeTanxmeba supermarketebTan,<br />
raTa maT ar dauSvan genmodificirebuli sasursaTo<br />
produqtebis gayidva, romlebic 0,9%-<br />
ze met gm-ingredientebs Seicaven;<br />
poloneTi<br />
• akrZalulia genmodificirebuli Tesli MON<br />
810;<br />
• ar xdeba gmo komerciuli Tesva, Tumca 2006<br />
wl<strong>am</strong>de kvleviT dawesebulebebSi Catarda genmodificirebuli<br />
simindis sacdeli Tesva;<br />
saxelmwifo argumentirebulad asabuTebs bioteqnologiis<br />
g<strong>am</strong>oyenebis savalalo Sedegebs. ker-<br />
Zod:<br />
‣ im fermerTa, glexTa mindvrebi, romlebic<br />
58
# 111<br />
biuleteni<br />
im teritoriis axlos mdebareoben, sadac gmo marcvleuli<br />
mohyavT, ver iqnebian daculni da dabin-<br />
Zurebis albaToba gardauvalia, <strong>am</strong>itom isini ver<br />
SeZleben TavianTi produqciis, rogorc gmo-sgan<br />
Tavisufalis, realizacias;<br />
‣ fermerebs, romelTac TavianT mindvrebSi<br />
gmo mohyavT da romelTa teritoriidanac moxdeba<br />
axlomdebare mindvrebis dabinZureba, daekisrebaT<br />
didi sajarimo sanqciebi;<br />
‣ garTuldeba gmo-sgan Tavisufali reproduqciuli<br />
masalis moZieba;<br />
‣ adgilobrivi gad<strong>am</strong><strong>am</strong>uSavebeli s<strong>am</strong>rewvelo<br />
sawarmoebi garantias ver gascemen, rom maTi produqcia<br />
gmo-sgan Tavisufalia;<br />
rumineTi<br />
• oficialurad mxolod RR saxeobis soios (RR<br />
Soy) moyvana iyo daSvebuli, magr<strong>am</strong> evrokavSir-<br />
Si gawevrianebis Semdeg igi aikrZala, Tumca<br />
SesaZlebeli gaxda MON 810t saxeobis simindis<br />
daTesva;<br />
• evrokavSirSi gawevrianebis Semdeg moxda qveyanaSi<br />
arsebuli kanonmdeblobis evrodireqtivebTan<br />
harmonizacia;<br />
• mkacrad xorcieldeba gmo markirebis kontroli<br />
EC 1829/2002-is mixedviT;<br />
portugalia<br />
• portugaliaSi gmo-sgan Tavisufali zonis statusi<br />
gaaCnia erT regions, 27 municipalitetsa<br />
da erT mcire administraciul erTeuls;<br />
• qveyanaSi xorcieldeba evrokavSiris mier da-<br />
Svebuli da miRebuli gmo-s rogorc importi,<br />
aseve daTesva. Teslebs, romlebic komerciuli<br />
TesvisTvisaa daSvebuli, unda gaaCndeT gmos<br />
Semcvelobis nulovani odenoba, winaaRmdeg<br />
SemTxvevaSi aucilebelia markireba;<br />
xorvatia<br />
gmo sursaTis warmoebis Sesaxeb;<br />
aRsaniSnavia, rom mTavari argumenti, ris<br />
g<strong>am</strong>oc miRebuli iqna adgilobrivi kanoni aris is,<br />
rom xorvatia mcire teritoriaa, Sesab<strong>am</strong>isad, mcire<br />
mindvrebiT, <strong>am</strong>denad gmo-sgan dabinZurebisa da<br />
swrafi gavrcelebis realuri safrTxe arsebobs da,<br />
rac mTavaria, misgan organuli soflis meurneobis<br />
dacva SeuZlebelia.<br />
ungreTi<br />
ungreTi evropaSi simindis warmoebis moculobis<br />
mxriv meore qveyanaa. <strong>am</strong> mxriv ki ungreTisaTvis<br />
gmo-sgan Tavisufali qveynis statusi mniSvnelovania<br />
reputaciisaTvis. garda <strong>am</strong>isa, qveyanaSi gmo-s<br />
warmoebis oficialuri daSveba ara mxolod Zvirad<br />
Rirebuli procedurebis gatarebas, ar<strong>am</strong>ed d<strong>am</strong>atebiT<br />
laboratoriuli kvlevebisaTvis gadasaxadebis<br />
dawesebas g<strong>am</strong>oiwvevs, romlis gadaxda savaldebulo<br />
iqneba yvela im kompaniisa da mwarmoeblisaTvis,<br />
romlebic aRniSnuli produqtebis g<strong>am</strong>oyenebas moisurveben.<br />
ruseTi<br />
miuxedavad imisa, rom ruseTis federaci<strong>am</strong><br />
xeli ar moawera kartaxenas oqms, da ar aris Sesab<strong>am</strong>isad<br />
ratificirebuli, dReisaTvis miRebulia<br />
mravali normatiuli dokumenti, romlebic aregulireben<br />
gmo-Semcveli sasursaTo produqtebis sakiTxs.<br />
Seqmnilia gmo-komponentebis Semcveli sasursaTo<br />
produqtebis uvneblobis Semowmebis sistema,<br />
registraciis wesi. aseTi produqciis importisas<br />
aucilebelia sasaqonlo-Tanmxlebi dokumentaciis<br />
Semowmeba, maT Soris, saxelmwifo registraciis mowmoba.<br />
<strong>am</strong> dokumentis ararsebobis SemTxvevaSi iReben<br />
gadawyvetilebas produqciis akrZalvis Sesaxeb,<br />
xolo dokumentis arsebobis SemTxvevaSi ganixilaven<br />
produqciis partiis sanitariul-higienur mdgomareobas<br />
da iReben nimuSs laboratoriuli g<strong>am</strong>okvlevebisaTvis.<br />
• xorvatiaSi 20 administraciuli erTeulidan 12<br />
g<strong>am</strong>ocxadebulia gmo-sgan Tavisufal zonad;<br />
• qveynis parl<strong>am</strong>entis mier miRebulia gmo-s Sesaxeb<br />
r<strong>am</strong>denime kanoni. isini gacilebiT mkacria<br />
evrokavSiris kanonmdeblobasTan SedarebiT;<br />
• kanonis mixedviT ikrZaleba genetikurad modificirebuli<br />
organizmebis g<strong>am</strong>oyeneba (garemoSi<br />
gavrceleba):<br />
1. dacul teritoriebze da maT irgvliv arsebul<br />
buferul zonebSi;<br />
2. organuli soflis meurneobis teritoriebze;<br />
3. ekoturizmisTvis mniSvnelovan teritoriebze;<br />
sasursaTo produqtebis markirebisas aucilebelia<br />
0,9 %-iani zRvaris dacva, xolo TeslebisaTvis<br />
0%. aRniSnuli zRvrebis g<strong>am</strong>kacreba jandacvis<br />
ministris prerogativaa. qveyanaSi ar aris aranairi<br />
nebarTva gacemuli mindvrebSi sacdel Tesvasa da<br />
• 2007 wlis dekemberSi kanonSi `momxmarebelTa<br />
uflebebis dacvis Sesaxeb” Sevida cvlilebebi,<br />
romelTa Tanaxmadac, `sasursaTo produqtebi,<br />
romlebic Seicaven gmo-sgan miRebul komponentebs<br />
0,9%-ze meti odenobiT, eqvemdebarebian<br />
aucilebel markirebas. markirebisas miTiTebuli<br />
unda iqnes aucilebli informacia saxelmwifo<br />
registraciis Sesaxeb; sursaTi, romelic<br />
miRebulia genmodificirebuli komponentebis<br />
g<strong>am</strong>oyenebiT, magr<strong>am</strong> ar Seicavs dnm-sa da cilas,<br />
d<strong>am</strong>atebiT etiketirebas ar saWiroeben, Tu<br />
maTi kvebiTi Rirebuleba tradiciuli analogis<br />
identuria.<br />
• ГОСТ Р 52173-2003 «Сырье и продукты пищевые. Метод<br />
идентификации генетический модифицированных<br />
источников (ГМИ) растительного происхождения.»<br />
• ГОСТ Р 52174-2003 « биологическая безопасность.<br />
59
# 111 biuleteni<br />
Сырье и продукты пищевые. Метод идентификации<br />
генетический модифицированных источников (ГМИ)<br />
растительного происхождения с применением биологического<br />
микрочипа».<br />
aRniSnuli meTodebi Tvisobrivia da saSualebas<br />
iZleva dadgenili iqnes saanalizo produqtebSi<br />
gmo-s arseboba an ararseboba, xolo<br />
• Методические указания МУК 4.2.1913-04 «Методы<br />
количественного определения генетически модифицированных<br />
источников (ГМИ) растительного происхождения<br />
в продуктах питания. meTodis g<strong>am</strong>oyenebiT saanalizo<br />
sasursaTo produqtSi konkretuli gmo-s procentuli<br />
Semcvelobis gansazRvra xdeba.<br />
7.6 genmodificirebuli sursaTis mikvlevadoba<br />
imisaTvis, rom mwarmoeblebma daakmayofilon<br />
markirebis moTxovnebi da daasabuTon is warwerebi,<br />
romlebsac isini ukeTeben etiketze, garkveul<br />
debulebebis mixedviT, aucilebelia adgilze funqcionirebdes<br />
sertifikaciis sistemebi, mikvlevadoba<br />
an produqtis identurobis kontrolis sistemebi.<br />
cxrilSi #7.3 (ix. danarTi) mocemulia moTxovnebi<br />
mikvlevadobisadmi, romelic asaxulia sxvadasxva<br />
qveynis debulebebSi an Sesab<strong>am</strong>isobis saxelmZRvaneloebSi.<br />
Tavi 8. biologiuri agrowarmoeba da<br />
ekologiurad sufTa sasursaTo produqtebi<br />
biologiuri soflis meurneobis Seqmnis ideas<br />
TiTqmis saukunovani istoria aqvs. XX saukunis dasawyisSi<br />
qimiuri da mZime mrewvelobis ganviTareb<strong>am</strong><br />
xeli Seuwyo soflis meurneobaSi qimiuri sasuqebis,<br />
pesticidebis aqtiur g<strong>am</strong>oyenebas; axali agroteqnologiebis<br />
danergviT gaizarda sasoflo-s<strong>am</strong>eurneo<br />
produqtebis mosavlianoba, Semcirda xeliT Sroma<br />
da, Sesab<strong>am</strong>isad, Semcirda produqciis TviTRirebuleba.<br />
es novacia iyo mosaxleobis sasursaTo usafrTxoebis<br />
uzrunvelsayofad, Tumca droTa ganmavlobaSi<br />
yvelasTvis, maT Soris glexebis, fermerebisa<br />
da mecnierebisaTvis, cxadi gaxda, rom intensiuri<br />
teqnologiebis danergviT mosavlianobis zrdasTan<br />
erTad gaizarda mavneblebis raodenoba da maTi mdgradoba<br />
qimiuri preparatebis mimarT, r<strong>am</strong>ac Tavis-<br />
Tavad moiTxova qimiuri preparatebis asortimentis<br />
gazrda da dozebis momateba, <strong>am</strong>as ki Tan mohyva niadagis<br />
g<strong>am</strong>ofitva, misi nayofierebis <strong>am</strong>aRlebisaTvis<br />
ki axal-axali qimiuri sasuqebis d<strong>am</strong>ateba gaxda sa-<br />
Wiro, TandaTan _ mTlianad Tu ara, didi wiliT _<br />
soflis meurneoba qimiur industriaze gaxda d<strong>am</strong>okidebuli.<br />
swored <strong>am</strong> periodSi pirvelad Sveicarielma<br />
mecnierma hans miulerma safuZveli Cauyara bioorganuli<br />
meurneobis koncefcias, romlis <strong>am</strong>osaval<br />
principebs warmoadgenda:<br />
• qimiur industriaze d<strong>am</strong>okidebulebis uaryofa,<br />
mcenareTa dacvisa da niadagis nayofierebis<br />
<strong>am</strong>aRlebisaTvis qimiuri sasuqebis da sxva<br />
sinTezuri saSualebebis moxmarebis Semcireba,<br />
meurneobaSi arsebuli bunebrivi resursebis<br />
maqsimaluri g<strong>am</strong>oyeneba, sasursaTo produqciis<br />
realizaciis gazrda produqciis xarisxis gaumjobesebis<br />
meSveobiT;<br />
• gasaRebis bazris Seqmna im momxmarebelTa interesebis<br />
gaTvaliswinebiT, romlebic dainteresebuli<br />
arian jansaRi sakvebiTa da ekologiurad<br />
sufTa garemoTi;<br />
dReisaTvis ekologiuri soflis meurneobis<br />
ganviTareba da ekologiuri wonasworobis Senar-<br />
Cuneba mdgradi globaluri ganviTarebis prioritetul<br />
mimarTulebas warmoadgens, romelic socialur,<br />
ekologiur da ekonomikur miznebs isaxavs.<br />
socialuri miznebia:<br />
• tradiciuli sasoflo-s<strong>am</strong>eurneo produqciis<br />
miReba;<br />
• sasursaTo produqciis garantirebuli uvnebloba.<br />
ekologiuri miznebia:<br />
• garemos dacva;<br />
• niadagis nayofierebis SenarCuneba;<br />
• bunebrivi resursebis SenarCuneba;<br />
• cxovelTa moSenebis marTebuli meTodebis SemuSaveba.<br />
ekonomikuri miznebia:<br />
• ekologiur sasoflo-s<strong>am</strong>eurneo produqciaze<br />
bazris mzardi moTxovnebis dakmayofileba;<br />
• soflis ekonomikuri ganviTarebis alternatiuli<br />
meTodi;<br />
• Caketili sistemebis danergva da Sesab<strong>am</strong>isad<br />
garemoze negatiuri zemoqmedebis Semcireba;<br />
• d<strong>am</strong>atebiTi s<strong>am</strong>uSao adgilebi soflad.<br />
msoflioSi organuli produqciis warmoebas<br />
koordinacias uwevs organizacia IFOAM - organuli<br />
soflis meurneobis saerTaSoriso federacia, romelic<br />
daarsda 1972 wels. masSi akreditebul organizaciebs<br />
aqvT organuli sursaTis sertificirebis<br />
ufleba msoflios sxvadasxva qveyanaSi. sertificireba<br />
nebayoflobiTia.<br />
biologiuri meurneoba aris sasoflo-s<strong>am</strong>eurneo<br />
operaciebis mowesrigebuli sistema, romelic<br />
moicavs meurneobis dagegmvis, marTvisa da produqciis<br />
warmoebis im meTodebs, romlebic xels uwyoben<br />
cocxali organizmebisa da garemos iseT ur-<br />
TierTd<strong>am</strong>okidebulebas, rodesac SenarCunebulia<br />
bunebrivi wonasworoba. misi sinonimebia `ekologiuri<br />
meurneoba”, `organuli meurneoba”. aRniSnulis<br />
mixedviT, `bioproduqcia” (an sityvaTa nebismieri<br />
60
# 111<br />
biuleteni<br />
kombinacia, romelSic g<strong>am</strong>oyenebulia `eko”, `bio”,<br />
`organuli”) aris produqcia, romlis warmoebisa da<br />
Semdgomi gad<strong>am</strong>uSavebis, Senaxvis, transportirebis,<br />
SefuTvis, etiketirebisa da realizaciis wesebi Seesab<strong>am</strong>eba<br />
biowarmoebis standarts.<br />
dReisaTvis msoflioSi bioproduqciis warmoeba<br />
da maTi gayidvis wili TandaTan matulobs (ix.<br />
cxrili #8.1).<br />
ekologiuri soflis meurneoba msoflios 100-<br />
mde qveyanaSia, romlis saerTo farTobi daaxloebiT 26<br />
458 270 heqtars Seadgens; maTgan avstraliaSi 42, 9 %-ia,<br />
evropaSi _ 23,8 %, laTinur <strong>am</strong>erikaSi _ 23, %, CrdiloeT<br />
<strong>am</strong>erikaSi _ 5,5 %, aziaSi _ 2,8 %, afrikaSi _ 1 %.<br />
evropaSi ekologiuri marTvis principebi danergilia<br />
daaxloebiT 170 aTas fermaSi; maT Soris<br />
avstriaSi aris 12,9 %, fineTSi _ 7,22 %, italiaSi _<br />
6, 86%, SveciaSi _ 6,8%, saberZneTSi _ 6,24 %, daniaSi<br />
_ 6,2 %, CexeTSi _ 5,97 %, estoneTSi _ 4,59%, sloveniaSi<br />
_ 4,6 %, did britaneTSi _ 4,42 %, germaniaSi<br />
_ 4,3 %.<br />
2006 wlis ivlisSi saqarTvelos parl<strong>am</strong>entma<br />
miiRo kanoni `biologiuri agrowarmoebis ganxorcielebis<br />
Sesaxeb”, romelmac s<strong>am</strong>arTlebrivi safu-<br />
Zveli Seuqmna qveyanaSi biowarmoebis Semdgom ganviTarebas.<br />
kanoni gansazRvravs biologiuri agrowarmoebis<br />
ZiriTad principebs, iZleva terminTa ganmartebebs,<br />
bioproduqciis warmoebis pirobebs, aseve<br />
velurad mzardi mcenareebisa da maTi nayofebis<br />
g<strong>am</strong>oyenebas biologiuri meurneobebis pirobebSi;<br />
bioproduqciis warmoebis, gad<strong>am</strong>uSavebis, Senaxvis,<br />
transportirebis, SefuTvisa da realizaciis wesebs,<br />
bioproduqciis importisa da etiketirebis wesebs,<br />
adgens biowarmoebis sertificirebas; magr<strong>am</strong> 2007<br />
wlis 26 seqtembers kanonSi Sesuli cvlilebebis<br />
Sesab<strong>am</strong>isad, kanonis im muxlis moqmedeba, romelic<br />
gansazRvravda bioproduqciis etiketirebis wess,<br />
gadaido 2012 wlis 31 dekembr<strong>am</strong>de.<br />
biowarmoebis Sesaxeb dReisaTvis SemuSavebulia<br />
150-ze meti kerZo standarti, 80-mde teqnikuri<br />
regulacia da kanoni. sxvadasxva qveynis teqnikuri<br />
regl<strong>am</strong>entebisa da kerZo standartebis harmonizaciis<br />
mizniT, Seiqmna sabaziso zogadi normebi, romlebiTac<br />
gansazRvrulia is minimaluri moTxovnebi<br />
da normebi, romlebic aucilebelia bioproduqciis<br />
warmoebisaTvis. swored <strong>am</strong> principebis gaTvaliswinebiT,<br />
saqarTvelos soflis meurneobis s<strong>am</strong>inistros<br />
mier qarTuli aras<strong>am</strong>Tavrobo organizacia _ `elkanasTan”<br />
aqtiuri Tan<strong>am</strong>SromlobiT SemuSavebuli iqna<br />
saqarTvelos standarti sst - 68:2007 `bioproduqqveyana<br />
ekologiuri soflis meurneobis produqciis<br />
gayidvebis wili msoflioSi<br />
gayidvebi weliwadSi<br />
(mln.evro)<br />
moculobiTi wili (%)<br />
cxrili #8.1<br />
prognozi 2008<br />
w. (%)<br />
germania 800 -3100 1,7 - 2,2 5 - 10<br />
didi britaneTi 1550-1750 1,5 – 2,0 10 - 15<br />
italia 1250-1400 1,0 – 1,05 5 - 15<br />
safrangeTi 1200-1300 1,0 -1,5 5 - 10<br />
Seicaria 725-775 3,2 – 3,7 5 - 15<br />
holandia 445-775 1,0 – 1,5 5 - 10<br />
Svecia 350-400 1,5 - 2,0 10 -15<br />
dania 325-375 2,2 – 2,7 0 - 5<br />
avstria 325-375 2,0 – 2,5 5 -10<br />
belgia 200-250 1,0 – 1,5 5 - 10<br />
irlandia 40-50 < 0,5 10 / 20<br />
sxva evropuli qveynebi 750- 850 - -<br />
sul evropaSi 10000-11000 - -<br />
aSS 11 000 -13 000 2,0 – 2,5 15 - 20<br />
kanada 850 - 1000 1,5 – 2, 0 10 - 20<br />
iaponia 350 - 450 < 0,5 -<br />
okeaneTi 75 - 100 < 0,5 -<br />
sul 23 000 – 25 000 - -<br />
61
# 111 biuleteni<br />
ciis ZiriTadi moTxovnebi da warmoebis pirobebi”.<br />
standartis SemuSavebisas g<strong>am</strong>oyenebuli iqna gaer-<br />
Tianebuli erebis sursaTisa da soflis meurneobis<br />
organizaciis (FAO) da jandacvis msoflio organizaciis<br />
(WHO) sasursaTo standartebis SemuSavebis<br />
komisiis (Codex alimentaruis _ saxelmZRvanelo miTiTebebi<br />
32-199 (gadasinjva 2001-1) `organulad miRebuli<br />
sursaTis warmoebis, gad<strong>am</strong>uSavebis, etiketirebisa<br />
da marketingisaTvis”, evroregulacia (EC) # 2092<br />
`organuli sasoflo-s<strong>am</strong>eurneo sursaTis warmoebis<br />
Sesaxeb da miTiTebebi sasoflo-s<strong>am</strong>eurneo sursaTis<br />
warmoebis Sesaxeb da miTiTebebi sasoflo-s<strong>am</strong>eurneo<br />
produqtebisa da sakvebis Sesaxeb”; cvlilebebi,<br />
aseve organuli soflis meurneobis saerTaSoriso<br />
federaciis (IFOAM) ZiriTadi standartebi bioagrowarmoebisa<br />
da gad<strong>am</strong>uSavebisaTvis. aRsaniSnavia,<br />
rom evrokavSirSi 2007 wlis 28 ivniss g<strong>am</strong>oqveynda<br />
EEC # 834 regulacia, romelic aseve exeba organuli<br />
agromeurneobis warmoebis wesebs da cvlilebebi<br />
Seaqvs man<strong>am</strong>de moqmed kanonmdeblobaSi. aRniSnuli<br />
kanonmdebloba evrokavSiris qveynebSi <strong>am</strong>oqmeddeba<br />
2009 wlis 1 ianvridan.<br />
standarti gansazRvravs ra biowarmoebis zogad<br />
wesebs, <strong>am</strong>avdroulad, konkretul pirobebs adgens<br />
mcenaresa da mcenareuli warmoSobis produqtebsa<br />
da cxovelebsa da cxoveluri warmoSobis produqtebisaTvis.<br />
standartSi mocemulia cxovelTa sanaSene<br />
principebi, konversiis sakiTxebi, mecxoveleobis<br />
warmoebis simZlavre da sakvebis warmoebis SesaZleblobebi,<br />
mecxoveleobis marTva, cxovelTa kvebis<br />
Taviseburebani, maTi mkurnalobis meTodebi, cxovelebis<br />
movla, transportirebisa da dakvlis pirobebi.<br />
gansazRvrulia cxovelTa sacxovrebeli da garemo<br />
pirobebis SerCevisas cxovelis specifikuri mo-<br />
Txovnebi - sadgomi da saZovari pirobebi. dadgenilia<br />
cxovelTa dasabinavebeli nagebobebis Sida da gare<br />
minimaluri farTobi, niadagis nakeliT ganoyiereba<br />
da marTva, 1ha-ze (rac weliwadSi 170 kg. azotis ekvivalenturia)<br />
cxovelebis maqsimaluri raodenoba.<br />
standartSi calke Tavadaa mocemuli frinvelis<br />
warmoebis moTxovnebi, gansazRvrulia maTi<br />
dasabinavebeli nagebobebis Sida da gare minimaluri<br />
farTobi, specifikuri moTxovnebia saxeobebis<br />
mimarT, magaliTad, mefutkreoba da mefutkreobis<br />
produqtebis zogadi principebi, futkris kvebis Taviseburebani,<br />
futkris warmomavlobis, misi marTvis,<br />
janmrTelobis, daavadebebisa da mavneblebisagan dacvis<br />
meTodebi da mkurnalobis dasaSvebi saSualebebi.<br />
standarti gansazRvravs aseve saSualebebs niadagis<br />
nayofierebisa da biologiuri aqtivobis SenarCunebisa<br />
da gazrdisaTvis, niadagsa da kompost-<br />
Si/nakelSi mZime liTonebis maqsimalurad dasaSveb<br />
raodenobas, mavneblebisa da mcenareTa daavadebebis<br />
g<strong>am</strong>omwvevebisagan dacvas;<br />
standartis moTxovnebis Sesab<strong>am</strong>isad, saqar-<br />
Tvelos soflis meurneobis ministris 2008 wlis 14<br />
ivlisis #113 brZanebiT d<strong>am</strong>tkicebuli iqna `bioproduqciis<br />
warmoebisas nebadarTuli nivTierebebis<br />
nusxa”, romelSic mocemulia im saSualebaTa C<strong>am</strong>onaTvali,<br />
romelTa g<strong>am</strong>oyenebac daSvebulia biologiurad<br />
sufTa produqciis warmoebisas, kerZod,<br />
masSi mocemulia nivTierebebi niadagis nayofierebis<br />
<strong>am</strong>aRlebisa da kondicirebis saSualebebis, veterinaruli<br />
saSualebebis, sakvebdan<strong>am</strong>atebis, mecxoveleobisa<br />
da mefutkreobis produqciis gad<strong>am</strong>uSavebis<br />
saSualebebis, gad<strong>am</strong>uSavebis d<strong>am</strong>xmare saSualebebisa<br />
da mcenareTa dacvis saSualebebis saxiT. aRniSnuli<br />
nusxa SemuSavebulia saerTaSoriso standartebis<br />
Sesab<strong>am</strong>isad (ix. danarTi, cxrili #8.2).<br />
aRsaniSnavia, rom saxelmwifo standartis Seqmnas<br />
win uswrebda kerZo standarti, romelic biologiur<br />
meurneobaTa asociacia `elkan<strong>am</strong>” jer kidev<br />
1999 wels SeimuSava da 2004 wels ganaaxla. <strong>am</strong> standartis<br />
dacva savaldebulo iyo asociaciis wevri<br />
biomeurneobebisaTvis da `elkanas” logos g<strong>am</strong>oyenebis<br />
msurvelTaTvis.<br />
kanonmdeblobis Tanaxmad, iseve rogorc sxva<br />
qveynebSi, saqarTveloSic bioproduqciis sertificirebas<br />
axorcielebs akreditaciis organos mier<br />
akreditebuli Sesab<strong>am</strong>isobis Semfasebeli organo.<br />
biostandartTan Sesab<strong>am</strong>isobis dadgena xdeba sawarmoo<br />
erTeulis inspeqtirebis safuZvelze, romelic<br />
SeiZleba Catardes rogorc winaswari SeTanxmebiT,<br />
ise gafrTxilebis gareSe. mikvlevadoba biowarmoebis<br />
ZiriTadi principia. biomwarmoeblebs moeTxovebaT<br />
sawarmoo procesis, nedleulis Sesyidvis, produqciis<br />
warmoebis, dasawyobebisa da gayidvis Sesaxeb<br />
detaluri dokumentebisa da Canawerebis warmoeba,<br />
romelTac warudgens inspeqtors. inspeqtori <strong>am</strong>owmebs<br />
sasoflo-s<strong>am</strong>eurneo savargulebs, sawarmos,<br />
sawyobebs. bioproduqciis laboratoriuli Semowmeba<br />
dabinZurebaze xorcieldeba dasabuTebuli eWvis<br />
arsebobis SemTxvevaSi.<br />
asociacia `elkanas” da Sveicariis ganviTarebis<br />
saagentosa (SDC) da EPEK/HEKS-is mxardaWeriT saqarTveloSi<br />
Seiqmna biosertificirebis organo - Sps<br />
`kavkasserti”, romelsac miRebuli aqvs germanuli<br />
akreditaciis organos _ DAP-is _ akreditacia.<br />
Tavi 9. laboratoriebis roli<br />
sursaTis uvneblobaSi<br />
`sursaTis uvneblobisa da xarisxis Sesaxeb”<br />
saqarTvelos kanonis Tanaxmad, sursaTis saxelmwifo<br />
kontroli moicavs nimuSis aRebasa da laboratoriuli<br />
g<strong>am</strong>ocdis Catarebas. laboratoriuli g<strong>am</strong>ocdis<br />
ufleb<strong>am</strong>osileba aqvs mxolod dasaxelebul akreditebul<br />
laboratorias.<br />
akreditaciis erovnuli organos - akreditaciis<br />
centris mier akreditebuli laboratoriebis nusxa<br />
warmodgenilia cxrilSi #9.1 (ix. danarTi). laboratoriebi<br />
funqcionireben `produqciisa da momsaxurebis<br />
sertifikaciis Sesaxeb”, `gazomvaTa erTianobis<br />
uzrunvelyofis Sesaxeb” saqarTvelos kanonebis<br />
62
# 111<br />
biuleteni<br />
Sesab<strong>am</strong>isad da eyrdnobian sst en 45001 : 2006 da sst<br />
iso/iek 17025 : 2006 standartebs, romelTa Tanaxmadac<br />
isini aRiarebuli arian, rogorc teqnikurad<br />
kompetenturni.<br />
laboratoriebis roli sursaTis uvneblobaSi<br />
s<strong>am</strong>i ZiriTadi funqciiT ganisazRvreba:<br />
cxovelebis gad<strong>am</strong>debi sneulebebis aRmZvrelebis,<br />
mcenareTa sakarantino da sxva saSiSi mavne organizmebis<br />
diagnostika; aseve axali sadiagnostiko<br />
meTodebis, danadgar-mowyobilobebisa da sadiagnostiko<br />
saSualebebis aprobacia da danergva.<br />
bolosityvaoba<br />
1. saxelmwifo kontrolis dros nimuSis laboratoriuli<br />
g<strong>am</strong>ocda;<br />
2. riskis SefasebaSi monawileobis miReba;<br />
3. referensuli (saarbitraJo) funqcia;<br />
dasaxelebuli laboratoriebi Tan<strong>am</strong>Sromloben<br />
sursaTis uvneblobis, veterinariisa da mcenareTa<br />
dacvis s<strong>am</strong>saxurTan, rac g<strong>am</strong>oixateba imaSi, rom:<br />
• inspeqtirebisas inspeqtori iRebs nimuSs dadgenili<br />
wesiT;<br />
• nimuSi igzavneba dasaxelebul laboratoriaSi;<br />
• analizis Sedegebi miewodeba s<strong>am</strong>saxurs;<br />
• Sedegebis safuZvelze inspeqtori akeTebs daskvnas<br />
sursaTis konkretul par<strong>am</strong>etrebTan Sesab<strong>am</strong>isobis<br />
Sesaxeb da iRebs saTanado gadawyvetilebas.<br />
kanonis Tanaxmad, daSvebulia s<strong>am</strong>saxuris mier<br />
referentuli g<strong>am</strong>ocdis Catareba im SemTxvevaSi, Tu<br />
romelime mxare ar eTanxmeba dasaxelebul laboratoriaSi<br />
Catarebuli g<strong>am</strong>ocdebis Sedegebs. magr<strong>am</strong><br />
dReisaTvis referens-laboratoria, romelic monawileobas<br />
miiRebda aRniSnul saqmianobaSi, ar aris<br />
dasaxelebuli.<br />
qveyanaSi epizootiuri da fitosanitariuli<br />
keTilsaimedoobis miRwevisaTvis saqarTvelos prezidentis<br />
2006 wlis 10 maisis #307 brZanebis safuZvelze<br />
Seqmnilia sajaro s<strong>am</strong>saxuris iuridiuli<br />
piri, saqarTvelos soflis meurneobis s<strong>am</strong>inistros<br />
laboratoria. misi struqturuli qvedanayofebia:<br />
- axalcixis da quTaisis monitoringis sadgurebi;<br />
- gurjaanis, duSeTis, marneulis, goris, zugdidis,<br />
ozurgeTis, <strong>am</strong>brolauris, baTumis savele<br />
sadgurebi;<br />
laboratoriis saqmianobis sferoSi Sedis:<br />
• cxovelTa (m.S. frinveli, Tevzi, futkari) daavadebebis<br />
laboratoriuli diagnostika. cxoveluri<br />
da mcenareuli warmoSobis produqtebisa<br />
da nedleulis uvneblobis par<strong>am</strong>etrebis dadgena;<br />
• cxovelTa paTologiuri masalis g<strong>am</strong>okvleva;<br />
• ad<strong>am</strong>ianisa da cxovelebisaTvis saerTo saSiSi<br />
daavadebebis gaCenis riskis Sefaseba, daavadebis<br />
gaCenis SemTxvevaSi seromonitoringis Casatareblad<br />
sinjebis aReba, daavadebis keris<br />
salikvidacio da sakarantino RonisZiebebSi<br />
monawileobis miReba.<br />
sayuradReboa, rom:<br />
saqarTvelo 1993 wlidan aris cxovelTa janmr-<br />
Telobis dacvis msoflio organizaciis (OIV) wevri;<br />
1997 wlidan _ “Codex alimentarius”- is komisiis<br />
wevri da, Sesab<strong>am</strong>isad, standartizaciis erovnul saagentoSi<br />
registrirebulia kodeqs-standartebi.<br />
2006 wlidan `mcenareTa dacvis saerTaSoriso<br />
konvenciis~ wevri.<br />
2006 wlidan saqarTvelo aris standartizaciis<br />
saerTaSoriso organizaciis (ISO) wevri da<br />
monawileobs mis saqmianobaSi; imave wels saqarTvelo<br />
SeuerTda erovnuli metrologiis institutebis<br />
evro-aziur gaerTianebas (COMMET), aseve 2007<br />
wels saqarTvelo gaxda zomisa da wonis generaluri<br />
koncefciis asocirebuli wevri. 2007 wlidan saqar-<br />
Tvelos standartebis, teqnikuri regl<strong>am</strong>entebisa da<br />
metrologiis saagentoSi funqcionireba daiwyo erovnulma<br />
sainformacio fondma da saerTaSoriso sainformacio<br />
centrma, romelic CarTulia vmo-s da ISOs<br />
sainformacio sistemebSi (www. gnims.caucasus..net).<br />
aRsaniSnavia, rom 2008 wlis aprilidan saqar-<br />
Tvelos ekonomikuri ganviTarebis s<strong>am</strong>inistros<br />
standartebis, teqnikuri regl<strong>am</strong>entebisa da metrologiis<br />
erovnuli saagento standartizaciis evropul<br />
komitetSi gawevrianda. <strong>am</strong>iT saqarTveloSi registrirebuli<br />
mewarmeebi da saxelmwifo maregulireblebi<br />
uzrunvelyofili iqnebian evropuli regulaciebis<br />
standartebiT. gawevrianeba SesaZlebels<br />
xdis produqciis Sesab<strong>am</strong>isobis dadasturebis evropuli<br />
wesebis SemoRebas, rac mewarmeebs Seumcirebs<br />
xarjebs, produqciis eqsportirebisas SesaZlebels<br />
xdis Tavidan iqnas acilebuli saqarTveloSi ukve<br />
Catarebuli g<strong>am</strong>ocdebisa da gazomvebis Catareba.<br />
vaWrobis msoflio organizaciis wevroba saqar-<br />
Tvelos avaldebulebs aRiaros ekvivalenturi kontrolisa<br />
da inspeqtirebis procedurebi importirebul<br />
da adgilobrivad warmoebul produqtebze. es<br />
niSnavs, rom <strong>am</strong>J<strong>am</strong>ad arsebuli mdgomareobiT, Tu ar<br />
xdeba adgilobrivad warmoebuli sursaTis inspeqtireba<br />
(saxelmwifo kontroli), maSin ar SeiZleba inspeqtireba<br />
ganxorcieldes importirebul sursaTze.<br />
Sesab<strong>am</strong>isad, Zalian didia riski da albaToba imisa,<br />
rom saqarTvelo gaxdes advilad SemosaRwevi bazari<br />
sxva qveynebSi dawunebuli an falsificirebuli iafi<br />
produqciisaTvis, romlebic Seicaven realur safr-<br />
Txeebs ad<strong>am</strong>ianis sicocxlisa da janmrTelobisTvis.<br />
es iafi produqcia dabali fasebis g<strong>am</strong>o konkurencias<br />
gauwevs adgilobrivad warmoebul produqcias<br />
da aras<strong>am</strong>arTliani konkurenciis pirobebSi daTrgunavs<br />
kidec <strong>am</strong> ukanasknels. Sedegad, dazaraldeba<br />
63
# 111 biuleteni<br />
momxmarebelis janmrTeloba, misi uflebebi, sazogadoebisa<br />
da, <strong>am</strong>is Sedegad, qveynis ekonomikac.<br />
yvela es argumenti da aseve evropis regionSi<br />
sursaTis/sasursaTo produqtebis uvneblobis regulirebisaTvis<br />
2007 wels FAO/WHO-s mier rekomendebuli<br />
moTxovnebi gasaTvaliswinebelia reformis<br />
danergvis procesSi. <strong>am</strong>isaTvis ki saWiroa riskis analizis<br />
konceptualuri, sistemuri ganviTareba “CO-<br />
DEX ALIMENTARIUS COMMISSION: STRATEGIC FRA-<br />
MEWORK 2003-2007”-is Tanaxmad, romelic xels<br />
Seuwyobs:<br />
• sursaTis uvneblobis sistemaSi riskis analizis<br />
principebis Tanmimdevruli ganxorcielebas;<br />
• riskis analizis ganxorcielebisaTvis saWiro<br />
saerTaSoriso Tan<strong>am</strong>Sromlobas, maT Soris mikrobiologiur<br />
safrTxeebsa da paTogenebTan<br />
muSaobis CaTvliT;<br />
• erovnul doneze riskis analizis koncefciebis,<br />
principebisa da maTi g<strong>am</strong>oyenebis SesaZleblobebis<br />
gaumjobesebas, saerTaSoriso Tan<strong>am</strong>Sromlobis<br />
gziT;<br />
• riskis analizis mTliani procesis mimdinareobisas<br />
g<strong>am</strong>Wvirvalobis xelSewyobas;<br />
• riskis analizis procesSi windaxedulobisa da<br />
mecnieruli eWvis faqtorebis mxedvelobaSi mi-<br />
Rebis mniSvnelobis ganviTarebas;<br />
• riskis komunikaciis gaZlierebas;<br />
<strong>am</strong>asTanave, sakanonmdeblo bazis srulyofa da<br />
arsebuli kanonmdeblobis realurad <strong>am</strong>oqmedeba,<br />
erovnuli s<strong>am</strong>saxuris potencialis gaZliereba, ker-<br />
Zo seqtoris mier pasuxismgeblobis gacnobiereba,<br />
qveyanaSi politikuri da ekonomikuri interesebis<br />
gavlenisagan Tavisufali riskis Sefasebis meqanizmis<br />
realurad Seqmna, xels Seuwyobs momxmarebelTa kvebisa<br />
da sursaTis moxmarebasTan dakavSirebuli janmrTelobis<br />
sakiTxebisadmi erTian midgomas. maTi<br />
sicocxlisa da ekonomikuri interesebis dacvas,<br />
Sida bazris efeqtur funqcionirebas, sainvesticio<br />
garemos gaumjobesebas, qveynis saeqsporto potencialis<br />
zrdasa da turizmis ganviTarebas.<br />
64
# 111<br />
biuleteni<br />
bibliografia<br />
1. saqarTvelos kanoni `sursaTis uvneblobisa da xarisxis Sesaxeb”, 2005 weli;<br />
2. Rome Declaration on World Food Secrurity, 1996;<br />
3. Henson, S.J., The Economics of Food Safety in Developing Countries, 2003, ESA, Working, p.9-13;<br />
4. Regulation № 178 of The European Parli<strong>am</strong>ent and Europian Council, 2002;<br />
5. Regulation № 852 of The European Parli<strong>am</strong>ent and Europian Council, 2002;<br />
6. Regulation № 853 of The European Parli<strong>am</strong>ent and Europian Council, 2002;<br />
7. Regulation № 854 of The European Parli<strong>am</strong>ent and Europian Council, 2002;<br />
8. Regulation № 882 of The European Parli<strong>am</strong>ent and Europian Council, 2002;<br />
9. Forget, G. and Lebel, J., 2001, an Ecosystem Approach to Human Health, International Jurnal of Occupational Environmental<br />
Health, 7(2), S1-S389;<br />
10.WHO, 2002, WHO Global Strategy Strategy for Food Safety, World Health Organisation, Geneva;<br />
11. Zavvilli, S., 1999, WTO Sanitary and Phytosanitary Agrement: issues for Developing Countries, South Centre, Geneva;<br />
12. European Commission, 2000, White Paper on Food Safety;<br />
13. Wolf, C., 1998, Markets and Goverments: Choosing Betwen Imperfect Alternatives, MTT Press, C<strong>am</strong>brige USA;<br />
14. Wilson, J.S. and Otsuki, T., 2001, Global Trade and Food Safety: Winners and Losers in a Fragmented System, Development<br />
Research Group, the World Bank, Washington, D.C.;<br />
15. ISO 22000, 2005, Food safety managment systems – recuirements for any organisation in the food chain;<br />
16. Umweltbundes<strong>am</strong>t, 2001, Stand der Entwiklung des Monitoring von genechnisch veranderten<br />
Organismen (GVO) – Materialiens<strong>am</strong>mlung Stand August 2001. Berlin: Umweltbundes<strong>am</strong>t;<br />
17. World Commission on Envioronment and Development. Our Common Future. Oxford University Press,1987. p. 12WHO,<br />
2002;<br />
18. Food Safaty and Food-Borne Illness, World Health organisation, GenevaFAO, 2002, Biosecurity in Food and Agriculture:<br />
Scope and Relevance, Food and Agriculture organisation, Rome;<br />
19. “Monsanto Sues North American Farmers”, Friends Oof the Earth Biotech Mailout, Volume 5, Issue 2, 15 th March 1999;<br />
20. Oxford University Press, 2005;<br />
21. Mc Graw-Hill, 2006 Sagen J.C. p. 765;<br />
22. www.unu.edu/unupress/food<br />
23. Mejca L.A. Food Nutrition Bull, 1994. 15. p. ;<br />
24. WTO, 1995, Agreement on the Appliation of Sanitary and Phytosanitary Measures, World Trade Organisation;<br />
25. Reginald J. Flether, Jan P. Bell and Janet P. L<strong>am</strong>berd;<br />
26. www.mja.com.au/public<br />
27. `oficialuri g<strong>am</strong>ocema sursaTis uvneblobis Sesaxeb” – evropis qveynebis ekonomikuri Tan<strong>am</strong>Sromlobis<br />
komisiisa, briuseli 12.1. 2000 w;.<br />
28. Food and Health in Europe: new basis for action, summary – WHO Liberary Cataloguing in Publication Data 2006;<br />
29. Mazette, Stefan, Regulating food safety in the Europian Union. Estelle Gozlan er-00. Yall Journal on Regilation 6,65-107;<br />
30. Рогов И.Ф -Безопасность продовольственного сырья и пищевых продуктов, 2007;<br />
30. d. bedoSvili – bioproduqtis sertificireba, Jurnali `agroinfo”, 2007 №5 . 15-77;<br />
31. Risk managment and Food Safity. Repord of Joinn FAO/WHO Expert Consultation, rome, Italy, 27-32FAO Food and<br />
Nutrition Paper 65, FAO, Rome, 2006. January 2006;<br />
33. Codex Alimentarius Commission, STRATEGIC Fr<strong>am</strong>ework 2003-2007;<br />
34. CAC/GL 63/ 2007, Principes and Guidelines for The Conduct of Microbiological Risk Managment (MRM);<br />
35. Fire Keys to safer Food World Health Organisation -2007;<br />
36. q. laferaSvili – iodirebuli marilis xarisxis monitoringi, meToduri miTiTebebi, 2007;<br />
37. q. laferaSvili – mikrobebi gviteven . Jurnali `agroinfo~ 2007, #5;<br />
37. vaWrobis msoflio organizacia da saqarTvelo saerTaSoriso sainformacio cnoba, Tbilisi, 2004;<br />
38. Food and Health in Europe – 2007;<br />
39. Buzby, Jean C., Paul D., Frezen and Barbara Rasko, 2001, Product Liability and Microbial Food-Borne Illness, Food and Rural<br />
Economics Division, Economic Research Service,US Department of Agriculture, Agricultural Economic Report №799;<br />
40. Sheldon M. Regulation of biotechnology : willwe eer trade GMO-s? European Review of Agricultural Economics 29 (1),<br />
155-176;<br />
41. Food safetu strategic plan 2005. Availabe http www.foodsafety.gov/fsg/cstrpl (2005) ;<br />
42. Unnevehr L.J., Jensen H. 2006 The economic implications of using HACCP as food safety regulatory standart. Food Policy<br />
24(6), 625-635;<br />
43. Guidebook for the Preparation of HACCP plans, USDA-FSIS, may, 2005;<br />
44.Edward c.Matheer - Food Safety and Food Protection in a Hostile Worled – National Food Safety and Toxicologes Center,<br />
2004;<br />
45. WHO Technical Report Series N 763,788,799,815,832,851,855,864;<br />
46 .ISO 22005:2007 _ mikvlevadoba sursaTisa da cxovelis sakvebisaTvis. ssistemis dagegmvis zogadi<br />
g<strong>am</strong>oyenebis principebi;<br />
47. saqarTvelos kanonmdebloba;<br />
48. www.fvp.ge<br />
65
# 111 biuleteni<br />
veterinarul kontrols daqvemdebarebuli produqciis tranziti<br />
cxrili #5.1<br />
ses esn kodi<br />
dasaxeleba<br />
1 2<br />
01 jgufi cocxali cxovelebi<br />
0101 cxeni, viri, jori, jorcxena<br />
0102 msxvilfexa pirutyvi<br />
0103 Rori<br />
0104 cxvari da Txa<br />
0105<br />
Sinauri frinveli anu Gallus domesticus (Sinauri qaT<strong>am</strong>i) saxeobis frinvelebi,<br />
ixvi, bati, indauri, cicari<br />
0106 sxva cxovelebi<br />
02 jgufi xorci da xorcis sakvebi produqtebi<br />
0201 xorci msxvilfexa pirutyvis, axali an Seyinuli<br />
0202 xorci msxvilfexa pirutyvis, gayinuli<br />
0203 xorci Roris, axali, Seyinuli an gayinuli<br />
0204 xorci cxvris an Txis, axali, Seyinuli an gayinuli<br />
0205 xorci cxenis, viris, joris an jorcxenis, axali, Seyinuli an gayinuli<br />
0206<br />
kvebis subproduqtebi msxvilfexa pirutyvis, Roris, cxvris, Txis, cxenis, viris,<br />
joris an jorcxenis, axali, Seyinuli an gayinuli<br />
0207<br />
xorci da kvebis subproduqtebi 0105 sasaqonlo poziciaSi miTiTebuli Sinauri<br />
frinvelis, axali Seyinuli an gayinuli<br />
0208 sxva xorci da xorcis sakvebi subproduqtebi, axali, Seyinuli an gayinuli<br />
Roris qoni, mWle xorcisagan g<strong>am</strong>ocalkevebuli da Sinauri frinvelis qoni,<br />
0209 00 gadaudnobeli an raime sxva xerxiT <strong>am</strong>oRebeli, axali, Seyinuli, gayinuli,<br />
d<strong>am</strong>arilebuli, marilwyalSi, g<strong>am</strong>omSrali an Sebolili<br />
0210<br />
xorci da xorcis sakvebi subproduqtebi, d<strong>am</strong>arilebuli, marilwyalSi,<br />
g<strong>am</strong>omSrali an Sebolili, sakvebi fqvili xorcis an xorcis subproduqtebisagan<br />
05 jgufidan cxoveluri warmoSobis is produqtebi, romlebic ar arian dasaxelebuli sxvagan<br />
0502<br />
Roris an taxis jagari, maCvis an sxva Tma, sajagrise nawarmis warmoebisaTvis<br />
g<strong>am</strong>osayenebli, maTi narCenebi<br />
0503 00 000 00 Zua da misi narCenebi, maT Soris qvesadebiani tilos saxiT an mis gareSe<br />
0504 00 000 00<br />
0505<br />
danarTi<br />
cxovelebis (Tevzebis garda) nawlavebi, buStebi da kuWebi, mTliani an naWrebad,<br />
axali Seyinuli, gayinuli, d<strong>am</strong>arilebuli, marilwyalSi, g<strong>am</strong>xmari an Sebolili<br />
tyavebi da frinvelis sxva nawilebi nakrteniT an bumbuliT; nakrteni da<br />
nakrtenis nawilebi, (moWrili an mouWreli kideebiT) da bumbuli, gawmendili,<br />
dezinficirebuli an Sesanaxad d<strong>am</strong>uSavebuli, magr<strong>am</strong> Semdgomi d<strong>am</strong>uSavebis gareSe;<br />
nakrtenisa da misi nawilebis fxvnili da narCenebi<br />
0510 00 000 00<br />
0511<br />
<strong>am</strong>bra ruxi, Taxvis yairi, civeta da muSki; naRveli, maT Soris g<strong>am</strong>xmari;<br />
cxoveluri warmoSobis jirkvlebi da sxva produqtebi, romlebic g<strong>am</strong>oiyeneben<br />
farmacevtuli produqtebis warmoebaSi, axali, Seyinuli, gayinuli an sxva wesiT<br />
d<strong>am</strong>uSavebuli xanmokle SenaxvisaTvis<br />
cxoveluri warmoSobis produqtebi, sxva adgilas dausaxelebeli, davardnili<br />
cxovelebi 01 an 03 jgufidan, sakvebad uvargisi<br />
66
# 111<br />
biuleteni<br />
cxrili #5.1 (gagrZeleba)<br />
veterinarul kontrols daqvemdebarebuli produqciis tranziti<br />
41 jgufidan daumuSavebeli tyavebi da tyaveulis nedleuli (garda naturaluri bewvisa) da tyavi<br />
4101<br />
4102<br />
daumuSavebeli tyavebi da tyavi msxvilfexa pirutyvis an cxenebis ojaxis<br />
cxovelebisa (axali gatyavebuli an mariliani, g<strong>am</strong>omSrali, nacriani, pikelebuli<br />
an sxva meTodiT dakonservebuli, magr<strong>am</strong> dauTrimlavi, perg<strong>am</strong>entis saxiT<br />
g<strong>am</strong>ouyvaneli an Semdgomi d<strong>am</strong>uSavebis gareSe) bewvis safariT an bewvis safaris<br />
gareSe, spiloki an araspiloki<br />
daumuSavebeli tyavebi da tyavi cxvrisa an batknisa, (axali gatyavebuli an<br />
d<strong>am</strong>arilebuli, g<strong>am</strong>omSrali, nacriani, pikelebuli an sxva wesiT dakonservebuli,<br />
magr<strong>am</strong> dauTrimlavi, perg<strong>am</strong>entis saxiT g<strong>am</strong>ouyvaneli an Semdgomi d<strong>am</strong>uSavebis<br />
gareSe), bewvis safariT an mis gareSe, spiloki an araspiloki, garda mocemuli<br />
jgufis 1g SeniSvniT g<strong>am</strong>oricxulebisa<br />
sxva daumuSavebeli tyavebi da tyavis nedleuli (axalgatyavebuli an<br />
4103<br />
d<strong>am</strong>arilebuli, g<strong>am</strong>omSrali, nacriani an sxva wesiT dakonservebuli, magr<strong>am</strong><br />
dauTrimlavi, perg<strong>am</strong>entis saxiT g<strong>am</strong>ouyvaneli an Semdgomi d<strong>am</strong>uSavebis gareSe)<br />
bewvis safariT an mis gareSe, spoloki an araspiloki, garda mocemuli jgufis 1g<br />
SeniSvniT g<strong>am</strong>oricxulebisa.<br />
43 jgufidan naturaluri da xelovnuri bewvi, maTi nawarmi<br />
4301<br />
nedleuli bewveulisa (Tavebis, kudebis, TaTebisa da bewveulis nawarmis<br />
das<strong>am</strong>zadeblad g<strong>am</strong>osadegi sxv. nawilebisa da C<strong>am</strong>onaWrebis CaTvliT), garda 4102,<br />
4102, 4103 sasaqonlo poziciebis tyaveulis nedleulisa da tyavis<br />
51 jgufidan matyli, cxovelebis wminda da uxeSi bewvi, narTi cxenis Zuisagan da qsovili<br />
5101 matyli, kardo- an savarcxlur-saCeCi d<strong>am</strong>uSavebis gareSe<br />
5102<br />
bewvi cxovelebisa, wminda an uxeSi, kardo- an savarcxlur-saCeCi d<strong>am</strong>uSavebis<br />
gareSe<br />
95 jgufidan saT<strong>am</strong>aSoebi, T<strong>am</strong>aSobani an sportuli inventari; maTi nawilebi da sakuTnoebi<br />
9508 cirkis, s<strong>am</strong>xecis, zooparkis, atraqcionis da moZravi Teatris cxovelebi<br />
67
# 111 biuleteni<br />
cxrili #5.2<br />
veterinarul kontrols daqvemdebarebuli produqciis importi<br />
ses esn kodi<br />
dasaxeleba<br />
1 2<br />
01 jgufi cocxali cxovelebi<br />
0101 cxeni, viri, jori, jorcxena<br />
0102 msxvilfexa pirutyvi<br />
0103 Rori<br />
0104 cxvari da Txa<br />
0105<br />
Sinauri frinveli anu Gallus domesticus (Sinauri qaT<strong>am</strong>i) saxeobis frinvelebi,<br />
ixvi, bati, indauri, cicari<br />
0106 sxva cxovelebi<br />
02 jgufi xorci da xorcis sakvebi produqtebi<br />
0201 xorci msxvilfexa pirutyvis, axali an Seyinuli<br />
0202 xorci msxvilfexa pirutyvis, gayinuli<br />
0203 xorci Roris, axali, Seyinuli an gayinuli<br />
0204 xorci cxvris an Txis, axali, Seyinuli an gayinuli<br />
0205 xorci cxenis, viris, joris an jorcxenas, axali, Seyinuli an gayinuli<br />
0206<br />
0207<br />
kvebis subproduqtebi msxvilfexa pirutyvis, Roris, cxvris, Txis, cxenis, viris,<br />
joris an jorcxenas, axali, Seyinuli an gayinuli<br />
xorci da kvebis subproduqtebi 0105 sasaqonlo poziciaSi miTiTebuli Sinauri<br />
frinvelis, axali Seyinuli an gayinuli<br />
0208 sxva xorci da xorcis sakvebi subproduqtebi axali, Seyinuli an gayinuli<br />
0209 00<br />
0210<br />
Roris qoni, mWle xorcisagan g<strong>am</strong>ocalkevebuli da Sinauri frinvelis qoni,<br />
gadaudnobi an raime sxva xerxiT <strong>am</strong>oRebuli, axali, Seyinuli, gayinuli,<br />
d<strong>am</strong>arilebuli, marilwyalSi, g<strong>am</strong>omSrali an Sebolili<br />
xorci da xorcis sakvebi subproduqtebi, d<strong>am</strong>arilebuli, marilwyalSi,<br />
g<strong>am</strong>omSrali an Sebolili, sakvebi fqvili xorcis an xorcis subproduqtebisagan<br />
03 jgufi Tevzi da kibosnairebi, moluskebi da wylis sxva uxerxemloebi<br />
0301 cocxali Tevzi<br />
0302<br />
0303<br />
0304<br />
0305<br />
0306<br />
Tevzi axali an Seyinuli, 304 sasaqonlo poziciis Tevzis files da Tevzis sxva<br />
xorcis g<strong>am</strong>oklebiT<br />
Tevzi gayinuli, 0304 sasaqonlo poziciis Tevzis filesa da Tevzis xorcis<br />
g<strong>am</strong>oklebiT<br />
Tevzis file da Tevzis sxva xorci (farSis CaTvliT), axali, Seyinuli an<br />
gayinuli<br />
Tevzi, xmeli, d<strong>am</strong>arilebuli an marilwyalSi: Tevzi civad an cxlad Sebolili;<br />
Tevzis fqvili wmindad an uxeSad nafqvavi, granulebi, sakvebad vargisi<br />
kibosnairni, g<strong>am</strong>oSignuli an g<strong>am</strong>ouSignavi, cocxali, axali, Seyinuli, gayinuli,<br />
xmeli, d<strong>am</strong>arilebuli an marilwyalSi; kibosnairni, g<strong>am</strong>ouSignavi, orTqlze<br />
an mduRare wyalSi moxarSuli, Seyinuli an gauyinavi, gayinuli, xmeli,<br />
d<strong>am</strong>arilebuli an marilwyalSi; Tevzis fqvili wmindad da uxeSad nafqvavi da<br />
granulebi kibosnairebisagan, sakvebSi g<strong>am</strong>osayenebeli vargisi<br />
68
# 111<br />
biuleteni<br />
cxrili #5.2 (gagrZeleba)<br />
veterinarul kontrols daqvemdebarebuli produqciis importi<br />
moluskebi, g<strong>am</strong>oSignuli an g<strong>am</strong>ouSignavi, cocxali, axali, Seyinuli, gayinuli,<br />
0307<br />
04 jgufi<br />
0401<br />
xmeli, d<strong>am</strong>arilebuli an marilwyalSi, wylis sxva uxerxemloebi, gansxvavebuli<br />
kibosnairebisa da moluskebisagan, cocxali, axali, Seyinuli,xmeli,<br />
d<strong>am</strong>arilebuli an marilwyalSi: fqvili wmindad da uxeSad nafqvavi da granulebi<br />
wylis sxva uxerxemloebisagan, sakvebSi g<strong>am</strong>osayeneblad vargisi.<br />
rZis produqcia: frinvelis kvercxi; naturaluri Tafli; cxoveluri warmoSobis<br />
kvebis produqtebi, sxva adgilas dausaxelebeli<br />
rZe da naRebi, Seusqelebeli da Saqris an sxva d<strong>am</strong>atkbobeli nivTierebebis<br />
d<strong>am</strong>atebis gareSe<br />
0403 10 iogurti<br />
0405 10 naRebis karaqi<br />
0406 yveli da xaWo<br />
0407 00 frinvelis kvercxi, naWuWiT, axali, dakonservebuli an moxarSuli<br />
0408<br />
frinvelis kvercxi unaWuWod da kvercxis gulebi, axali, g<strong>am</strong>xmari, orTqlze<br />
an mduRare wyalSi moxarSuli, formirebuli, gayinuli an sxva saxiT<br />
dakonservebuli, Saqris an sxva d<strong>am</strong>atkbobeli nivTierebebis d<strong>am</strong>atebiT an maT<br />
gareSe<br />
0409 00 000 00 naturaluri Tafli<br />
05 jgufidan cxoveluri warmoSobis produqtebi, sxva adgilas dausaxelebeli<br />
0502<br />
Roris an taxis jagari; maCvis an sxva Tma, sajagrise nawarmis warmoebisaTvis<br />
g<strong>am</strong>osayenebeli; maTi narCenebi<br />
0503 00 000 00 Zua da misi narCenebi, maT Soris qvesadebiani tilos saxiT an mis gareSe<br />
0504 00 000 00<br />
0505<br />
0510 00 000 00<br />
cxovelebis (Tevzis garda) nawlavebi, buStebi da kuWebi, mTliani an naWrebad,<br />
axali, Seyinuli, gayinuli, d<strong>am</strong>arilebuli, marilwyalSi, g<strong>am</strong>xmari an Sebolili<br />
tyavebi da frinvelis sxva nawilebi nakrteniT an bumbuliT, nakrteni da<br />
nakrtenis nawilebi (moWrili an mouWreli kideebiT) da bumbuli, gawmendili,<br />
dezinficirebuli an Sesanaxad d<strong>am</strong>uSavebuli, magr<strong>am</strong> Semdgomi d<strong>am</strong>uSavebis gareSe;<br />
nakrtenis da misi nawilebis fxvnili da narCenebi<br />
<strong>am</strong>bra, ruxi, Taxvis yairi, civeta da muSki, cofis buzi,, naRveli, maT Soris<br />
g<strong>am</strong>xmari; cxoveluri warmoSobis jirkvlebi da sxva produqtebi, romlebic<br />
g<strong>am</strong>oiyenebian farmacevtuli produqtebis warmoebaSi, axali, Seyinuli, gayinuli<br />
an sxva wesiT d<strong>am</strong>uSavebuli xanmokle SenaxvisaTvis<br />
0511<br />
cxoveluri warmoSobis produqtebi, sxva adgilas dausaxelebeli; davardnili<br />
cxovelebi 01 an 03 jgufebidan; sakvebad uvargisi<br />
10 jgufi pureuli marcvlovnebi<br />
1001 xorbali da meslini (safuraJe)<br />
1002 00 000 00 Wvavi (safuraJe)<br />
1003 00 qeri (safuraJe)<br />
1004 00 000 00 Svria (safuraJe)<br />
1005 simindi (safuraJe)<br />
1006 brinji (safuraJe)<br />
1007 00 sorgo marcvlovani (safuraJe)<br />
1008 wiwibura, fetvi da Tesli Citifesvasi; sxva marcvleuli (safuraJe)<br />
69
# 111 biuleteni<br />
cxrili #5.2 (gagrZeleba)<br />
veterinarul kontrols daqvemdebarebuli produqciis importi<br />
12 jgufidan<br />
1213 00 000 00<br />
1214<br />
16 jgufi<br />
1601 00<br />
1602<br />
1604<br />
zeTovani mcenareebis Tesli da nayofi; sxva Tesli, nayofi da marcvali; s<strong>am</strong>kurnalo<br />
mcenareebi da mcenareebi teqnikuri miznebisaTvis; Cala da furaJi<br />
Cala da bze marcvleulisa, daumuSavebelo, daqucmacebuli an dauqucmacebeli,<br />
galewili an gaulewavi, dapresili an granulebis formiT<br />
Talg<strong>am</strong>ura, Warxali safoTle mangoldi), pirutyvis sakvebi Zirnayofebi, Tiva,<br />
ionja, s<strong>am</strong>yura, esparceTi, pirutyvis sakvebi kombosto, xanWkola, cercvela da<br />
analogiuri sakvebi produqtebi, granulirebuli an aragranulirebuli<br />
mza produqtebi xorcis, Tevzis an kibosnairebis, moluskebis an zRvis sxva<br />
uxerxemloebisagan<br />
Zexvi da analogiuri produqtebi xorcis, xorcis subproduqtebis an sisxlisagan;<br />
kvebis mza produqtebi, d<strong>am</strong>zadebuli maT sawyisze<br />
mza an dakonservebuli produqtebi xorcis, xorcis subproduqtebis an<br />
sisxlisagan<br />
Tevzi, mza an dakonservrbuli; xizilala zuTxisnairebisa (Savi xizilala) da<br />
xizilalas Semcvelebi, d<strong>am</strong>zadebuli sxva Tevzis qviriTis marcvlebisagan<br />
23 jgufidan kvebis mrewvelobis narCenebi da naSTebi; mza sakvebi cxovelebisaTvis<br />
2301<br />
2302<br />
fqvili, wmindad da uxeSad dafqvili da granulebi xorcis an xorcis<br />
subproduqtebisagan, Tevzis an kibosnairebisagan, moluskebis an sxva<br />
uxerxemloebisagan, sakvebSi g<strong>am</strong>osayeneblad uvargisi xoxozikebi<br />
anaceri, qato da sxva narCenebi, miRebuli pureuli marcvlovanebis an parkosani<br />
kulturebis marcvlis dafqvis, gacris an sxva meTodiT d<strong>am</strong>uSavebis Sedegad,<br />
aragranulirebuli an granulirebuli<br />
30 jgufidan farmacevtuli produqcia<br />
3002<br />
sisxli ad<strong>am</strong>ianisa, sisxli cxovelebisa, momzadebuli Terapiuli, profilaqtikuri<br />
an diagnostikuri mizniT g<strong>am</strong>osayeneblad; imunuri Sratebi, antiSratebi) da<br />
sisxlis sxva fraqciebi da modificirebuli imunologiuri produqtebi, maT<br />
Soris miRebuli bioteqnologiuri gziT, vaqcinebi, toqsinebi, mikroorganizmTa<br />
kulturebi, (safuarebis garda) da analogiuri produqtebi (3002, 10 950,3002<br />
20 000 da 3002b90 100) qvesubpoziciebis saqonlis garda, mxolod veterinariaSi<br />
g<strong>am</strong>osayenebeli<br />
70
# 111<br />
biuleteni<br />
cxrili #5.2 (gagrZeleba)<br />
veterinarul kontrols daqvemdebarebuli produqciis importi<br />
41 jgufidan daumuSavebeli tyavebi da tyaveulis nedleuli (garda naturaluri bewvisa) da tyavi<br />
daumuSavebeli tyavebi da tyavi msxvilfexa pirutyvis an cxenebis ojaxis<br />
cxovelebis (axalgatyavebuli an mariliani, g<strong>am</strong>omSrali, nacriani pikelebuli<br />
4101 an sxva meTodiT dakonservebuli, magr<strong>am</strong> dauTrimlavi, perg<strong>am</strong>entis saxiT<br />
g<strong>am</strong>ouyvaneli an Semdgomi d<strong>am</strong>uSavebis gareSe) bewvis safariT an bewvis safaris<br />
gareSe, spiloki an araspiloki<br />
daumuSavebeli tyavebi da tyavi cxvris an (axalgatyavebuli an d<strong>am</strong>arilebuli,<br />
g<strong>am</strong>omSrali, nacriani pikelebuli an sxva meTodiT dakonservebuli, magr<strong>am</strong><br />
4102 dauTrimlavi, perg<strong>am</strong>entis saxiT g<strong>am</strong>ouyvaneli an Semdgomi d<strong>am</strong>uSavebis gareSe)<br />
bewvis safariT an bewvis safaris gareSe, spiloki an araspiloki garda mocemuli<br />
jgufia 1 g SeniSvniT g<strong>am</strong>oricxulebisa<br />
4103<br />
sxva daumuSavebeli tyavebi da tyavis nedleuli (axalgatyavebuli an<br />
d<strong>am</strong>arilebuli, g<strong>am</strong>omSrali, nacriani pikelebuli an sxva meTodiT<br />
dakonservebuli, magr<strong>am</strong> dauTrimlavi, perg<strong>am</strong>entis saxiT g<strong>am</strong>ouyvaneli an<br />
Semdgomi d<strong>am</strong>uSavebis gareSe) bewvis safariT an bewvis safaris gareSe, spiloki an<br />
araspiloki garda mocemuli jgufia 1 g SeniSvniT g<strong>am</strong>oricxulebisa<br />
43 jgufidan naturaluri da xelovnuri bewvi, mati nawarmi<br />
nedleuli bewveulisa (Tavebis, kudebis, TaTebis da bewveulis nawarmis<br />
4301 das<strong>am</strong>zadeblad g<strong>am</strong>osadegi sxva nawilebisa da C<strong>am</strong>onaWrebis CaTvliT), garda 4101,<br />
4102, da 4103 sasaqonlo poziciis tyaveulis nedleulisa da tyavebisa<br />
51 jgufidan matyli, cxovelebis wminda da uxeSi bewvi; narTi cxenis Zuisagan da qsovili<br />
5101 matyli, kardo- an savarcxlur-saCeCi d<strong>am</strong>uSavebis gareSe<br />
5102<br />
bewvi cxovelebisa, wminda an uxeSi, kardo- an savarcxluri saCeCi d<strong>am</strong>uSavebis<br />
gareSe<br />
95 jgufidan saT<strong>am</strong>aSoebi, T<strong>am</strong>aSobani da sportuli inventari;maTi nawilebi da sakuTnoebi<br />
9508 cirkis, s<strong>am</strong>xecis, zooparkis, atraqcionis da moZravi Teatris cxovelebi<br />
71
# 111 biuleteni<br />
cxrili #5.3<br />
fitosanitarul kontrols daqvemdebarebuli mcenareuli warmoSobis produqciis importi<br />
ses esn kodi dasaxeleba<br />
1 2<br />
jgufi 06. cocxali xeebi da sxva mcenareebi; bolqvebi, fesvebi da mcenares sxva analogiuri nawilebi;<br />
moWrili yvavilebi da dekoratiuli balaxi<br />
0601<br />
bolqvebi, tuberebi, tuberiseburi fesvebi, tuberbolqvebi, fesurebi,<br />
ganStoebulis CaTvliT, vegetaciuri simSvidis, vegetaciis an yvavilobis<br />
mdgomareobaSi; vardkaWkaWas mcenareebi da fesvebi 1212 sasaqonlo poziciis<br />
fesvebis garda<br />
danarCeni cocxali mcenareebi ( maTi fesvebis CaTvliT) kalmebi da<br />
0602<br />
gadanawvenebi; sokos miceliumi<br />
jgufi 07. bostneuli da zogierTi sakvebi Zirnayofebi da bolqvnayofebi<br />
0701 kartofili, axali an gaciebuli<br />
0703<br />
0704<br />
0705<br />
0706<br />
xaxvi Taviani, xaxvi-Saloti, niori, prasi da danarCeni xaxvisnairi sxva<br />
bostneuli, axali an gaciebuli<br />
Tavxveuli kombosto, yvavilovani kombosto, kolrabi, qeJera kombosto da<br />
Brassica-s gvaris sakvebi analogiuri bostneuli, axali an gaciebuli<br />
salaTa-Rosia qada (Lactuca sativa) da vardkaWkaWa (Cichorium spp), axali an<br />
gaciebuli<br />
stafilo, Talg<strong>am</strong>i, sufris Warxali, Txiswvera, fesvura niaxuri, boloki da<br />
sxva analogiuri sakvebi Zirnayofebi, axali an gaciebuli<br />
0707 kitri da korniSonebi, axali da gaciebuli<br />
0708 parkosani bostneuli, daCurCuli an dauCerCavi, axali an gacivebuli<br />
0709 bostneuli danarCeni, axali da gaciebuli<br />
0713<br />
0714<br />
parkosani bostneuli xmeli, daCurCuli, saTesle, qerqisagan gaclili an<br />
gaucleli, d<strong>am</strong>tvreuli an daumtvreveli<br />
manihoti, maranTa, salepi, miwis msxali anu topin<strong>am</strong>buri, tkbili<br />
kartofili, anu batiti da sxva analogiuri Zir-nayofebi da bolqvnayofebi<br />
sax<strong>am</strong>eblis an inulinis maRali SemcvelobiT, axali, gacivebuli, gayinuli an<br />
xmeli, mTeli an daWrili patara naWrebad<br />
jgufi 08. saWmeli xili da kakali. citrusovnebisa an nesvebis kulturebis qerqi da kani<br />
0801<br />
kakali qoqosis, braziliuri da keSiu, axali an xmeli, naWuWgaclili an<br />
naWuWgaucleli, kaniT an kanis gareSe<br />
0802<br />
kakali danarCeni, axali an xmeli, naWuWgaclili an naWuWgaucleli, kaniT an<br />
kanis gareSe<br />
0803 00 bananebi, plantainebis CaTvliT, axali an xmeli<br />
0804<br />
finiki, leRvi, ananasi, avokado, guiava, mango da mangostani anu garcinia,<br />
axali an xmeli<br />
0805 citrusebi, axali an xmeli<br />
0806 yurZeni, axali an xmeli<br />
0807 nesvi (saz<strong>am</strong>Tros CaTvliT) da papaia, axali<br />
0808 vaSli, msxali da komSi, axali<br />
72
# 111<br />
biuleteni<br />
cxrili #5.3 (gagrZeleba)<br />
fitosanitarul kontrols daqvemdebarebuli mcenareuli warmoSobis produqciis importi<br />
0809 gargari, alubali, bali, at<strong>am</strong>i, (neqtarinebis CaTvliT), qliavi da RoRnoSo, axali<br />
0810 xili danarCeni, axali<br />
0813<br />
xili xmeli, 0801-0806 sasaqonlo poziciebis garda, mocemuli jgufebis kaklebis an<br />
xmeli nayofebis narevebi (sWirdeba fitosanitaruli sertifikati)<br />
jgufi 09. yava, Cai, mate, anu paragvais Cai da saneleblebi<br />
jgufi 0901-dan<br />
yava mouxalavi, yavis CenCo da yavis marcvlis garsi<br />
jgufi 10. marcvlovanebi<br />
1001 xorbali da meslini<br />
1002 00 000 00 Wvavi<br />
1003 00 qeri<br />
1004 00 000 00 Svria<br />
1005 simindi<br />
1006 brinji<br />
1007 00 sorgo marcvlovani<br />
1008 wiwibura, fetvi da Tesli Citifesvasi, danarCeni marcvleuli<br />
jgufi 11. fqvil-burRuleuli mrewvelobis produqcia; alao; sax<strong>am</strong>ebeli; inulini; xorblis webogvara<br />
1107 alao mouxalavi<br />
jgufi 12. zeTovani Teslebi da nayofebi; danarCeni Teslebi; nayofebi da marcvali; s<strong>am</strong>kurnalo mcenareebi da<br />
mcenareebi teqnikuri miznebisaTvis; Cala da furaJi<br />
1201 00 soios marcvali, daumsxvreveli<br />
1202 araqisi, mouxalavi an raime sxva meTodiT moumzadebeli<br />
1204 00 Tesli selisa, daumsxvreveli<br />
1205 Tesli rafsisa, anu kolzisa, daumsxvreveli<br />
1206 00 Tesli mzesumzirisa, daumsxvreveli<br />
1207 Tesli da nayofebi sxva zeTovani kulturebisa, daumsxvreveli<br />
1209 Tesli, nayofebi da sporebi saTesad<br />
Talg<strong>am</strong>ura, safoTle Warxali (mangoldi), pirutyvis sakvebi Zirnayofebi,<br />
1214-dan<br />
Tiva, ionja, s<strong>am</strong>yura, pirutyvis sakvebi kombosto da analogiuri produqtebi,<br />
aragranulirebuli<br />
jgufi 18. kakao da produqtebi misgan<br />
1801 00 000 00 kakaos marcvali, mTeli, nedli<br />
jgufi 44. merqani da misi nawarmi; xis naxSiri<br />
4401 nafoti an burbuSela; naxerxi da xis narCenebi<br />
4403<br />
xe-tyis masala, daumuSavebeli, qerqiani an uqerqo, an naqurTvni an tlanqad<br />
daZelvili an daZelvis gareSe (4410-is garda)<br />
merqani sakasre; morebi dapobili; xis ximinjebi da sarebi da boZebi, wawvetebuli,<br />
magr<strong>am</strong> sigrZiv dauxerxavi; xe-tyis masala tlanqad gaTlili, magr<strong>am</strong> gauCarxavi,<br />
4404<br />
gauRunavi an sxva wesiT daumuSavebeli, g<strong>am</strong>osayeneblad xel-joxebis, qolgebis,<br />
instrumentebis saxelurebis an analogiuri nawarmis das<strong>am</strong>zadeblad; merqani<br />
qerqgaclili da analogiuri<br />
4406 10 000 00 xis Spalebi rkinigzis an tr<strong>am</strong>vais liandagebisaTvis, gauJRenTavi<br />
xe-tyis masala gaswvriv daxerxili an dapobili Sreebad, dapobili an Sponaxdili,<br />
4407<br />
garanduli an gaurandavi, gaxexili an gauxexavi, torsuli SeerTebis mqone an<br />
armqone, sisqiT 6 mm-ze meti<br />
daxerxili xe-tye (parketis T<strong>am</strong>asebisa da frizis CaTvliT, auwyobeli)<br />
daprofilebuli pagonaJis saxiT (qimebiT, TxemebiT, RarebiT, narandiani, C<strong>am</strong>oTlili<br />
4409<br />
kideebiT, naxevrad momrgvalebuli narimandis SeerTebis saxiT, nebismieri nawiburis<br />
torsis an sibrtyis gaswvriv, garanduli an gaurandavi, gaxexili an gauxexavi<br />
kodis gareSe niadagi nebismieri saxiT<br />
kodis gareSe cocxali mwerebi s<strong>am</strong>ecniero miznebisaTvis<br />
kodis gareSe<br />
baqteriebis, sokoebis, virusebis cocxali kulturebi, cocxali tkipebi da<br />
nematodebi s<strong>am</strong>ecniero miznebisaTvis<br />
73
# 111 biuleteni<br />
cxrili #5.4<br />
im qveynebis nusxa, sadac g<strong>am</strong>ovlenilia cxovelTa saSiSi infeqciuri daavadebebi<br />
# daavadebis dasaxeleba qveynebi, sadac g<strong>am</strong>ovlenilia daavadebebi<br />
1. jilexi<br />
2.. aueskis daavadeba<br />
3. Turquli<br />
4 brucelozi<br />
5. tuberkulozi<br />
6.<br />
infeqciuri rinotraqeiti/<br />
infeqciuri vulvovaginti<br />
7. Rrubliseburi encefalopaTia<br />
8 brucelozi<br />
9.<br />
cxvris kataruli cxeleba<br />
(blutangi)<br />
10 wvrilfexa pirutyvis Wiri<br />
avRaneTi, albaneTi, angola, botsvana, burkina faso, gana, gvatemala,<br />
gvinea, gvinea-besau, eTiopia, ekvadori, eriTrea, TurqeTi, indonezia,<br />
iordania, irani, k<strong>am</strong>eruni, kolumbia, mianmari, n<strong>am</strong>ibia, nikaragua,<br />
ruanda, s<strong>am</strong>xreT afrikis respublika, senegali, siria, tajikeTi, togo,<br />
urugvai, filipinebi, Cadi, Cile<br />
belorusia, bolovoa, bulgareTi, korea, kuba, espaneTi, irlandia,<br />
iaponia, meqsika, filipinebi, poloneTi, portugalia, rumineTi<br />
avRaneTi, bahreini, benini, bolovoa, botsvana, brazilia, burkinafaso,<br />
burundi, butani. gana, gvinea, didi britaneTi, egvipte, eTiopia,<br />
ekvadori,erayi, vietn<strong>am</strong>i, TurqeTi,indoeTi, iordania, irani, irlandia,<br />
israeli, k<strong>am</strong>eruni, kviprosi, kolumbia, kongo, korea, malavi, malaizia,<br />
mali, mianmari, monRoleTi, n<strong>am</strong>ibia, peru, ruseTi (<strong>am</strong>uris olqi),<br />
s<strong>am</strong>xreT afrikis respublika, saudis arabeti senegali, tailandi,<br />
quveiti, centraluri afrikis respublika, Cadi, CineTi<br />
albaneTi, alJiri, angola, bahreini, bolivia, bisnia-hercogovina,<br />
burkina-faso, gvatemala, dominikis respublika, egvipte, eriTrea,<br />
eTiopia, indonezia, irani, libani, kolumbia, kongo, korea, kot-diuari,<br />
kuba, mali, maroko, mianmari, moz<strong>am</strong>biki, n<strong>am</strong>ibia, nikaragua, paragvai,<br />
peru, ruanda, s<strong>am</strong>xreT afrikis respublika, saudis arabeti, tailandi,<br />
tunisi, uganda, Sri-lanka, Cile<br />
albaneTi, alJiri, angola, bahreini, benini, bolivia, burkina-foso,<br />
urundi, gana, gvatemala, ekvadori,etiopia, indonezia, kolumbia,<br />
kongo, kuba, magadaskari, malavi, mali, maroko, moz<strong>am</strong>biki,nikaragua,<br />
pan<strong>am</strong>a, ruanda, taipei (CineTi), tailandi, togo, tunisi, Cile<br />
avstria, angola, argentina, belorusia, bolivia,brazilia, germania,<br />
gvatemala, dominikis respublika, iaponia, indonezia, irani, irlandia,<br />
israeli, kolumbia, kosta rika, kuba, luqsemburgi, maroko, n<strong>am</strong>ibia,<br />
nikaragua, paragvai, portugalia, slovakia, tunisi, urugvai, Cile<br />
avstria, belgia, germania, didi britaneti, espaneti, irlandia, italia,<br />
kanada, poloneTi,portugalia, safrangeti, slovaketi, slovenia,<br />
Sveicaria, holandia<br />
cxvrisa da Txis daavadebebi<br />
albaneTi, alJiri, bosnia-hercogovina, bulgareti, turqeti, libani,<br />
nikaragua, omani, palestinis avtonomiuri teritoria, paragvai, peru,<br />
portugalia,saudis arabeti, siria, tailandi, tajiketi, tunisi,<br />
xorvatia (split d<strong>am</strong>edinska)<br />
aSS, belgia, germania, dania, didi britaneTi, espaneti, irani, israeli,<br />
italia, maroko, s<strong>am</strong>xreT afrikis respublika, safrangeTi, Sveicaria<br />
avRaneTi, arabetis gaerTianebuli saemiroebi, benini burkinafaso,<br />
gana, gvinea, gvinea-bisau, etiopia,eritria, TurqeTi, iemeni,<br />
irani, israeli, k<strong>am</strong>eruni, kongo, kuveiti, mali, mavritania, nepali,<br />
nigeria,omani, pakistani, palestinis avtonomiuri teritoria, saudis<br />
arabeti, senegali, tajikeTi, togo, centraluri afrikis respublika,<br />
Cadi<br />
74
# 111<br />
biuleteni<br />
cxrili #5.4 (gagrZeleba)<br />
im qveynebis nusxa, sadac g<strong>am</strong>ovlenilia cxovelTa saSiSi infeqciuri daavadebebi<br />
angola, argentina, benini, brazilia, bulgareTi, burkina-foso,<br />
11. cxvris da Txis yvavili<br />
burundi, gvatemala,ekvadori, vietn<strong>am</strong>i, irlandia, k<strong>am</strong>eruni, kongo,<br />
laosi, libani,madagaskari, malavi, nikaragua, paragvai, peru, togo,<br />
Cile<br />
cxenebis daavadebebi<br />
12 infeqciuri/kontagiozuri metriti aSS, germania, SvedeTi, Sveicaria,<br />
13 influenca (gripi)<br />
argentina, aSS, brazilia, dania, dominikis respublika, iaponia,<br />
irlandoa, israeli, kanada, maroko, monroleTi, norvegia, paragvai,<br />
safrangeTi, serbia, urugvai, SvedeTi, cile<br />
14 rinopnevmonia<br />
avstralia, argentina, aSS, axali zelandia, dania, dominikis<br />
respublika, iaponia, irlandia, israeli, kanada, kuba, maroko, norvegia,<br />
portugalia, safrangeTi, urugvai, fineTi, SvedeTi, Sveicaria, Cile<br />
15 qoTao brazilia, monRoleTi, norvegia, filipinebi<br />
16 infeqciuri anemia safrangeTi<br />
17 venesueluri encefaliti kolumbia, gvatemala<br />
Roris daavadebebi<br />
18 afrikuli Wiri<br />
avRaneTi, angola, benini, burkina-faso, burundi, gana, gvinea-bisau,<br />
z<strong>am</strong>bia, k<strong>am</strong>eruni, kenia, kongo, madagaskari, malavi, moz<strong>am</strong>biki, n<strong>am</strong>ibia,<br />
nigeria,ruanda, senegali, tanzania, togo, somxeti, uganda<br />
19 klasikuri Wiri<br />
bolovoa, bosnia-hercogovina, brazilia (svara), bulgareTi (sniadovo),<br />
gvatemala, ekvadori, indonezia, kolumbia, korea,kuba, madagaskari,<br />
minmari, nikaragua, peru, rumineti, s<strong>am</strong>xreT afrika, serbia, slovakia,<br />
somxeti, tailandi, ungreTi (nogradi), filipinebi, xorvatia<br />
frinvelis daavadebebi<br />
20 infeqciuri bronqiti<br />
angola, argentina, axali zelandia, belizi,bolivia, burkina-faso,<br />
germania, gvatemala, dania, didi britaneTi, eriTrea, indonezia, irani,<br />
israeli, iaponia, kuveiti, kolumbia, korea, libani, madagaskari, mali,<br />
mianmari, nikaragua, norvegia, palestinis avtonomiuri teritoria,<br />
paragvai, portugalia, ruanda, taipei, tailandi, togo urugvai,<br />
filipinebi, SvedeTi, Cile<br />
21<br />
maRalpaTogenuri gripi<br />
22 niukaslis daavadeba<br />
avRaneTi, azerbaijani, angola, argentina, axali zelandia, bangladeSi,<br />
belizi, benini, bolovia,burkina-faso, germania, gvatemala, dania,<br />
didi britaneti, egvipte, eritrea, vietn<strong>am</strong>i, turqeti,iaponia,<br />
indoeti, indonezia, irani, israeli, kolubmia, korea, kuveiti,<br />
libani, madagaskari, mali, mianmari, moldaveTi,nikaragua, norvegia,<br />
paragvai, pakistani, poloneti,portugalia, ruanda, rumineTi, ruseTi,<br />
palestinis avtonomiuri teritoria, tailandi, taipei (cineTi), togo,<br />
s<strong>am</strong>xret afrikis respublika, sudani, siria, urugvai, filipinebi,<br />
Svedeti, Cile, cineti, xorvatia, honkgongi<br />
avRaneTi, albaneTi, angola, bahreini, belgia, benini, bolovoa,<br />
bocvana, bulgareTi, burkina-faso, burundi, gana, gvinea, gvinea-bisau,<br />
eritrea, eTiopia,z<strong>am</strong>bia,zimbvave, TurqeTi,iaponia, indoeTi, indonezia,<br />
irani, israeli,italia (pordenone), k<strong>am</strong>eruni, kolumbia, kongo, korea,<br />
kuveiti, lesoto, libia, madagaskari, malaizia, malavi, mali, meqsika,<br />
mianmari,moz<strong>am</strong>biki, n<strong>am</strong>ibia, nepali, omani, randa, rumoneTi, saudis<br />
arabeTi, senegali, serbia, slovakeTi, somxeTi, sudani, tajikeTi,<br />
taipei, tanzania, palestinis avtonomiuri teritoria, togo, uganda,<br />
ukraina, filipinebi, centraluri afrikis respublika, Sri lanka, Cadi,<br />
CexeTi, haiti<br />
75
# 111 biuleteni<br />
cxrili #5.4 (gagrZeleba)<br />
im qveynebis nusxa, sadac g<strong>am</strong>ovlenilia cxovelTa saSiSi infeqciuri daavadebebi<br />
23 miqsomitozi<br />
24 hemoragiuli daavadeba<br />
25 <strong>am</strong>erikuli sid<strong>am</strong>ple<br />
26 evropuli sid<strong>am</strong>ple<br />
27 varoatozi<br />
bocveris daavadebebi<br />
avstria, argentina, belgia, germania, dania, didi britaneTi, irlandia,<br />
italia,kosta-rika, paragvai, poloneTi, portugalia, safrangeTi,<br />
slovenia, CexeTi,Cile<br />
avstralia, axali zelandia, germania, didi britaneTi,<br />
espaneTi,irlandia, italia, luqsemburgi, portugalia, safrangeTi,<br />
slovenia, tunisi, Sveicaria, CexeTi<br />
futkris daavadebebi<br />
avstralia, avstria,aljiri, argentina, aSS, axali zelandia, belgia,<br />
bosnia-hercogovina, brazilia, bulgareTi, dania, didi britaneTi,<br />
germania, estoneTi, TurqeTi, iaponia, irlandia, israeli, italia,<br />
libani, luqsemburgi, kanada, kviprosi, kosta-rika, kuba, poloneTi,<br />
portugalia, rumineTi, saberZneTi, safrangeTi, serbia,slovakeTi,<br />
slovenia, urugvai, fineTi, SvedeTi, Sveicaria, CexeTi, Cile, xorvatia,<br />
holandia<br />
avstria, alJiri, argentina, aSS, germania, didi britaneTi, iaponia,<br />
israeli,libani, kanada, kosta-rika, kuba, poloneTi, rumineTi,<br />
saberZneTi, safrangeTi,urugvai,fineTi, SvedeTi, Sveicaria<br />
alJiri, argentina, aSS,axali zelandia, belorusia, bosniahercogovina,<br />
bulgareTi, germania, gvatemala, didi britaneTi, dania,<br />
espaneTi, TurqeTi, iaponia, irlandia, israeli, italia, kanada, kostarika,<br />
latvia, libani, lixtenSteini,litva, luqsemburgi, nikaragua,<br />
norvegia, paragvai,poloneTi, portugalia, rumineTi, saberZneTi,<br />
safrangeTi,serbia, ukraina, urugvai, fineTi, SvedeTi, Sveicaria,<br />
CexeTi, Cile, holandia<br />
sxva daavadebebi<br />
28 leptospirozi<br />
bulgareTi, gvatemala, didi britaneTi, espaneTi, iaponia,<br />
irani, irlandia, israeli, kanada, kolubmia, kosta-rika,<br />
nikaragua,portugalia, serbia, slovakeTi,slovenia, tunisi,<br />
safrangeTi, urugvai,Sri-lanka, xorvatia<br />
29 cofi<br />
albaneTi, alJiri, belizi, bolovoa, bosnia-hercogovina,<br />
bocvana,brazilia, bulgareTi,burkina-faso, butani, gvatemala, dania,<br />
espaneTi, estoneTi, TurqeTi, indonezia, irani, israeli, kanada,<br />
kolumbia, korea, kosta-rika, latvia,lesoto, meqsika, moldaveTi,<br />
n<strong>am</strong>ibia, nikaragua, omani, pan<strong>am</strong>a, paragvai, peru, poloneTi, rumineTi,<br />
saudia arabeTi, serbia, slovakeTi, slovenia, tunisi, safrangeTi,<br />
urugvai, Sri-lanka, xorvatia<br />
30 “riftis velis” cxeleba iemeni, sudani, kenia<br />
31 qu-cxeleba<br />
32 marekis daavadeba<br />
33 mikoplazmozi<br />
argentina, bosnia-hercogovina, bulgareTi, didi britaneTi, kviprosi,<br />
saberZneTi, safrangeTii, urugvai, Sveicaria, Cile, xorvatia, holandia<br />
angola, argentina, bolivia, didi britaneTi, iaponia,<br />
indonezia,kolumbia, korea, madagaskari, malavi, mianmari, paragvai,<br />
slovenia, taipei (CineTi), tailandi, urugvai, filipinebi, Cile<br />
avstralia, angola, argentina, axali zelandia, belgia, bolovoa,<br />
bocvana, germania, didi britaneTi, espaneTi, iaponia, indoeTi,<br />
indonezia, irlandia, israeli, kolubmia, korea, kuba, malavi, mianmari,<br />
saberZneTi, filipinebi, SvedeTi, urugvai<br />
76
# 111<br />
biuleteni<br />
cxrili #6.2<br />
fqvilisa da burRuleulis fortificirebis normebi da misi regulirebis safuZvlebi<br />
qveyana<br />
sasursaTo<br />
produqti<br />
regulireba<br />
nutrienti<br />
aucilebeli done<br />
mg/kg<br />
s<strong>am</strong>xreT<br />
afrika<br />
s<strong>am</strong>xreT<br />
afrika<br />
z<strong>am</strong>bia<br />
puri xorblisa<br />
(TeTri)<br />
puri xorblisa<br />
( ruxi )<br />
g<strong>am</strong>didrebuli<br />
fqvili<br />
aqti #54, 1972w.<br />
aprili 2003<br />
aqti #54, 1972w.<br />
aprili 2003<br />
2001 wlis<br />
mTavrobis<br />
#90 dadgenileba<br />
vit<strong>am</strong>ini A -<br />
vit<strong>am</strong>ini B 1<br />
2, 49<br />
vit<strong>am</strong>ini B 2 1, 42<br />
niacini 27,91<br />
piridoqsini 2,13<br />
foliumis mJava 0,4<br />
rkina 32,26<br />
TuTia 15,30<br />
vit<strong>am</strong>ini A -<br />
vit<strong>am</strong>ini B 1<br />
2,54<br />
vit<strong>am</strong>ini B 2 1,39<br />
niacini 41,59<br />
piridoqsini 2,67<br />
foliumis mJava 0,74<br />
rkina 34,79<br />
TuTia 20,07<br />
vit<strong>am</strong>ini B 1<br />
-<br />
vit<strong>am</strong>ini B 2 3,3-4,5<br />
nikotinis mJava 35,5-44,4<br />
rkina 28,9-36,7<br />
z<strong>am</strong>bia<br />
simindis fqvili<br />
2001 wlis<br />
mTavrobis<br />
#90 dadgenileba<br />
vit<strong>am</strong>ini A<br />
vit<strong>am</strong>ini B 1<br />
2,4<br />
vit<strong>am</strong>ini B 2<br />
2,0<br />
niacini 22,4<br />
piridoqsini 0,4<br />
foliumis mJava 2,4<br />
rkina 12,0<br />
TuTia 12,0<br />
avstralia fqvili dacexvili standarti vit<strong>am</strong>ini B 1<br />
.>6,4<br />
vit<strong>am</strong>ini B 1<br />
> 6,38<br />
bahreini<br />
vit<strong>am</strong>ini B<br />
g<strong>am</strong>didrebuli standarti<br />
2<br />
>3,96<br />
niacini 36,30,<br />
kalciumi 6,38<br />
vit<strong>am</strong>ini B 2<br />
>3,96<br />
niacini >52,91<br />
foliumis mJava 1,5<br />
vit<strong>am</strong>ini D 2,8<br />
rkina >36,30<br />
kalciumi
# 111 biuleteni<br />
cxrili #6.4<br />
cximebis fortificirebis normebi da Sesab<strong>am</strong>isi fortifikantebi<br />
qveyana<br />
sasursaTo<br />
produqcia<br />
regulireba<br />
nutrienti<br />
aSS margarini 21 CFR 166.10 vit<strong>am</strong>ini A 33000<br />
kanada<br />
margarini<br />
aqti da dadgenileba sursaTsa da<br />
medik<strong>am</strong>entebze B 09.016<br />
Cile margarini sanitariuli regl<strong>am</strong>enti st.263 13.05.1997<br />
kolumbia margarini rezolucia 11488/84 st.52 22.08.1984<br />
vit<strong>am</strong>ini A
# 111<br />
biuleteni<br />
sasursaTo produqtebi, romlebic miRebulia<br />
genmodificirebuli organizmebisagan<br />
cxrili #7.1<br />
soio<br />
sasursaTo nedleuli<br />
sasursaTo produqtebi<br />
1. soios marcvlebi<br />
2. soios aRmonaceni<br />
3. soios cilis koncentrati da misi teqstuirebuli forma<br />
4. soios cilis izolati<br />
5. soios cilis hidroizolati<br />
6. soios fqvili da misi teqsturirebuli forma<br />
7. soios rZe (rZis Semcvleli)<br />
8. mSrali rZis Semcvleli soios mSrali rZe<br />
9. dakonservebuli soio<br />
10. soios moxarSuli marcvlebi<br />
11. soios moxaluli marcvlebi<br />
12. soios fqvili moxaluli<br />
13. produqtebi, romlebic miiReba soios cilis izolatis, soios cilis koncentratis,<br />
soios cilis hidrolizatiT, soios fqvilis, soios mSrali rZis g<strong>am</strong>oyenebiT;<br />
14. soios fermentirebuli produqtebi<br />
15. soios pasta da misi produqtebi<br />
16. soios sousi<br />
17. soios rZis g<strong>am</strong>oyenebiT miRebuli produqtebi (tofu, nayini, maionezi)<br />
18. soios karaqi<br />
19. 1-20 punqtSi miTiTebuli produqtebis g<strong>am</strong>oyenebiT miRebuli produqtebi;<br />
simindi<br />
1. simindi, uSualod sakvebad g<strong>am</strong>oyenebisaTvis<br />
2. fqvili, burRuli da sxv.<br />
3. fqvili Sereuli, 5%-ze meti simindis fqviliT;<br />
4. simindis zeTi<br />
5. simindi gayinuli da dakonservebuli<br />
6. popkorni<br />
7. simindis Cipsebi<br />
8. simindis sax<strong>am</strong>ebeli<br />
9. maltodeqstrinebi<br />
10. glukoza<br />
11. fruqtoza<br />
12. badagi, oligosaqaridebi.<br />
kartofili<br />
1. kartofili uSualod g<strong>am</strong>oyenebisaTvis<br />
2. naxevarfabrikatebi, swrafadgayinuli<br />
3. kartofilis piure, mSrali<br />
4. kartofilis fantela<br />
5. kartofilis Cipsebi<br />
6. kartofilis krekerebi (naxevarfabrikatebi)<br />
7. kartofilis moxaluli produqtebi, burbuSela, Cxirebi<br />
8. kartofilis koncentrati – fqvili aladebisaTvis, kartofilis varenikebi<br />
kartofilis piure, romelic moxarSvas ar saWiroebs;<br />
9. kartofilis swrafi momzadebis produqtebi, mSrali, advilad aRdgenadi<br />
10. kartofilis melasa<br />
11. sax<strong>am</strong>ebeli<br />
12. badagi, oligosaqaridebi<br />
79
# 111 biuleteni<br />
cxrili #7.1 (gagrZeleba)<br />
sasursaTo produqtebi, romlebic miRebulia<br />
genmodificirebuli organizmebisagan<br />
pomidori (tomati)<br />
1. pomidori naturaluri, uSualod moxmarebisaTvis<br />
2. tomatis pasta<br />
3. tomatis piure<br />
4. tomatis wveni, sasmeli<br />
5. tomatis sousi, ketCupi<br />
6. 1-5 komponentebis Semcveli produqtebi<br />
Yyabayi<br />
nesvi<br />
papaia<br />
vardkaWaWa<br />
Saqris Warxali<br />
rafsi<br />
seli<br />
b<strong>am</strong>ba<br />
xorbali<br />
mzesumzira<br />
brinji<br />
stafilo<br />
1. yabayi naturaluri<br />
2. yabayis g<strong>am</strong>oyenebiT moRebuli produqtebi<br />
1. nesvi naturaluri<br />
2. nesvis g<strong>am</strong>oyenebiT miRebuli<br />
1. papaia naturaluri<br />
2. papaias g<strong>am</strong>oyenebiT miRebuli produqtebi<br />
1. vardkaWaWas Semcveli produqtebi<br />
1. Saqari;<br />
2. glukoza;<br />
3. fruqtoza;<br />
1. rafsis gad<strong>am</strong>uSavebis produqtebi maT Soris: rafsis zeTi<br />
da misi Semcveli produqtebi, Tesli daqucmacebuli, dauqucmacebeli<br />
selis zeTi da misi Semcveli produqtebi<br />
b<strong>am</strong>bis zeTi da misi Semcveli produqtebi<br />
1. naturaluri<br />
2. xorblisgan miRebuli produqtebi, maT Soris, puri da<br />
purfunTuSeuli<br />
mzesumziris marcvlebi, zeTi, maTgan miRebuli produqtebi;<br />
brinjis Semcveli produqtebi, maT Soris:<br />
1. brinji danawevrebuli;<br />
2. brinjis fqvili;<br />
3. brinjis granulebi;<br />
4. brinjis Cipsebi da burbuSela;<br />
5. mza produqtebi, romlebic miiReba brinjis marcvlebis<br />
moxalviT;<br />
axali an gaciebuli, maT Soris:<br />
uSualod g<strong>am</strong>oyenebisaTvis, naturaluri<br />
an dakonservebuli<br />
1.stafilos wveni<br />
80
# 111<br />
biuleteni<br />
cxrili #7.1 (gagrZeleba)<br />
sasursaTo produqtebi, romlebic miRebulia<br />
genmodificirebuli organizmebisagan<br />
Talg<strong>am</strong>i<br />
xaxvi, niori<br />
axali an gaciebuli, maT Soris:<br />
uSualod g<strong>am</strong>oyenebisaTvis, naturaluri<br />
an dakonservebuli<br />
xaxvi, niori, maTi Semcveli produqtebi, maT Soris :<br />
1. axali an gacivebuli<br />
2. mSrali, danawevrebuli an fxvnilis saxiT, romelic ar<br />
saWiroebs Semdgom gad<strong>am</strong>uSavebas;<br />
dakonservebuli ZmriT an ZmarmJaviT;<br />
muxudo<br />
wiwaka, badrijani<br />
yava<br />
yurZeni<br />
sakvebdan<strong>am</strong>atebi<br />
biologiurad aqtiuri dan<strong>am</strong>atebi da<br />
aromatizatorebi<br />
muxudo da misi Semcveli produqtebi:<br />
1. mSrali, kangaclili, kangaucleli, dapobili an daupobeli;<br />
2. dakonservebuli Zmris gareSe;<br />
wiwaka, badrijani, maTi Semcveli produqtebi, maT Soris:<br />
axali an dakonservebuli ZmarmJaviT;<br />
yava moxaluli an mouxalavi, kofeiniT an kofeinis gareSe,<br />
yavis kani, yavis sasmelebi;<br />
yurZeni axali an g<strong>am</strong>omSrali, wvenebi, nayenebi, neqtari;<br />
gm – ingredientebidan miRebuli<br />
gm-ingredientebidan miRebuli<br />
gmi-komponentebis Semcveli<br />
E 101 da E 101A (B 2 , riboflavini), emateba fafebs,<br />
ualkoholo sasmelebs, gasaxdom saSualebebs,<br />
E 150 kar<strong>am</strong>eli, Saqris koleri<br />
E 153 karbonati, mcenareuli naxSiri<br />
E 160 a (beta -karotini, pro-vit<strong>am</strong>ini, reTinoli)<br />
E 160b anattos eqstraqti<br />
E 160d likopini<br />
E 234 nizini<br />
E 235 nat<strong>am</strong>icini<br />
E 270 rZemJava<br />
E 300 vit<strong>am</strong>ini C askorbinis mJava<br />
E 301-dan E 305-mde -askorbatebi<br />
E 306-dan E 310-mde – tokoferoli<br />
E 320 (BHA) buTilhidroqsianizoli<br />
E 321 (BHT) buTilhidroqsiltoluoli<br />
E 322 lecitini, E 325-dan E 328-mde laqtatebi<br />
E 330 limonmJava<br />
E 415 qsantini<br />
E 459 beta-ciklodeqstrini<br />
E 460-dan E 470-mde (celuloza)<br />
81
# 111 biuleteni<br />
cxrili #7.1 (gagrZeleba)<br />
sasursaTo produqtebi, romlebic miRebulia<br />
genmodificirebuli organizmebisagan<br />
E 470 -dan E 570 marilebi da cximovani mJavebi<br />
E 471, E 472, E 473, E 475, E 476, E 479, E 481, marilebi<br />
E 620-dan E 634-mde (glut<strong>am</strong>inis mJava da glut<strong>am</strong>atebi)<br />
E 626-dan E 629 guanilmJava da gualinatebi<br />
E 630-dan E 633-mde inozinmJava da inizinatebi<br />
E 951 aspart<strong>am</strong>i<br />
E 953 izomaltiti<br />
E 957 taumatini<br />
E 965 maltiti<br />
limoni, forToxali,<br />
mandarini, greifruti,<br />
qeri,<br />
araqisi,<br />
kombosto,<br />
kitri,<br />
zeTisxili,<br />
vaSli, msxali, komSi,<br />
alubali, gargari, qliavi,<br />
Cai,<br />
kivi, ananasi<br />
} d<strong>am</strong>uSavebisa da danergvis stadiaSia<br />
82
# 111<br />
biuleteni<br />
biousafrTxoebis kanonmdebloba msoflioSi<br />
(momzadebulia sasursaTo uvneblobis centris informaciis mixedviT,<br />
vaSingtoni, aSS, Tebervali, 2006 weli)<br />
cxrili #7.2<br />
a f r i k a<br />
qveyana<br />
kartaxenas<br />
oqmi<br />
moTxovnebi<br />
markirebaze<br />
akrZalvebi an<br />
moratoriumi<br />
komerciul<br />
moyvanag<strong>am</strong>ozrdaze<br />
akrZalvebi<br />
importze<br />
alJiri<br />
ratificir.<br />
2000 w. dekemberi, gm mcenareebis<br />
importis, gavrcelebis,<br />
komercializaciisa da utilizaciis<br />
akrZalvis Sesaxeb ministris brZaneba<br />
angola<br />
xelmower.<br />
2004 wlis<br />
dekemberi,gm<br />
-produqtebis<br />
importsa da<br />
g<strong>am</strong>oyenebaze<br />
akrZalva, garda<br />
humanitaruli<br />
daxmarebiT<br />
miRebuli fqvilisa<br />
benini<br />
xelmower.<br />
2002 wlis aprili. xuTwliani<br />
moratoriumi gmo da gm- komponentebis<br />
Semcveli produqtebis komerciul<br />
moyvana/g<strong>am</strong>ozrdasa da g<strong>am</strong>oyenebaze<br />
botsvana<br />
ratificir.<br />
burkina-faso<br />
ratificir.<br />
g<strong>am</strong>bia<br />
ratificir.<br />
gana<br />
ratificir.<br />
gvinea<br />
xelmower.<br />
egvipte<br />
ratificir.<br />
eTiopia<br />
ratificir.<br />
z<strong>am</strong>bia<br />
ratificir.<br />
2002 wlis ivlisSi<br />
mTavrob<strong>am</strong> akrZala<br />
transgenuri<br />
humanitaruli daxmareba,<br />
akrZalva moqmedebs<br />
dRemde, Tumca misi<br />
realizaciisaTvis<br />
sakanonmdeblo baza ar<br />
aris srulyofili<br />
zimbabve<br />
ratificir.<br />
2002 wlis maisSi qveyan<strong>am</strong><br />
uari Tqva transgenur<br />
humanitarul<br />
daxmarebaze.<br />
nebismieri gmo-s<br />
g<strong>am</strong>oyeneba qveyanaSi<br />
akrZalulia,garda<br />
simindis fqvilisa.<br />
83
# 111 biuleteni<br />
cxrili #7.2 (gagrZeleba)<br />
biousafrTxoebis kanonmdebloba msoflioSi<br />
(momzadebulia sasursaTo uvneblobis centris informaciis mixedviT,<br />
vaSingtoni, aSS, Tebervali, 2006 weli)<br />
k<strong>am</strong>eruni<br />
kape-verdre<br />
kenia<br />
kongo<br />
lesoto<br />
liberia<br />
magadaskari<br />
malavi<br />
mali<br />
mavrikia<br />
maroko<br />
mozmabiki<br />
n<strong>am</strong>ibia<br />
nigeria<br />
ruanda<br />
senegali<br />
seiSelis<br />
kunZulebi<br />
s<strong>am</strong>xreT afrikis<br />
respublika<br />
sudani<br />
tanzania<br />
togo<br />
tunisi<br />
uganda<br />
centraluri<br />
afrikis<br />
respublika<br />
Cadi<br />
jibuti<br />
ratificir.<br />
ratificir.<br />
xelmower.<br />
ratificir<br />
ratificir<br />
ratificir<br />
xelmower.<br />
ratificir.<br />
ratificir.<br />
xelmower.<br />
ratificir.<br />
xelmower.<br />
ratificir.<br />
ratificir.<br />
ratificir.<br />
ratificir.<br />
ratificireb.<br />
ratificir.<br />
ratificir.<br />
ratificir.<br />
ratificir.<br />
xelmower.<br />
xelmower.<br />
ratificir.<br />
2004 w.<br />
miRebulia<br />
kanoni<br />
savaldebulo<br />
markirebaze<br />
2004 wlis martSi<br />
gm-produqtebis<br />
importi<br />
daSvebulia<br />
g<strong>am</strong>oyenebisaTvis<br />
da ara moyvana/<br />
g<strong>am</strong>o-zrdaze<br />
2004 wels miRebuli<br />
iqna kanoni sursaTis,<br />
kosmetikisa da<br />
sayofacxovrebo qimiis<br />
Sesaxeb;<br />
2003 wlis maisSi<br />
mTavrob<strong>am</strong> miiRo<br />
memorandumi gmo-<br />
Semcveli produqtebis<br />
akrZalvis Sesaxeb.<br />
USAID-is miTiTebiT<br />
misi moqmedeba gadaido<br />
2008 wl<strong>am</strong>de<br />
84
# 111<br />
biuleteni<br />
cxrili #7.2 (gagrZeleba)<br />
biousafrTxoebis kanonmdebloba msoflioSi<br />
(momzadebulia sasursaTo uvneblobis centris informaciis mixedviT,<br />
vaSingtoni, aSS, Tebervali, 2006 weli)<br />
a z i a<br />
qveyana<br />
azerbaijani<br />
bangladeSi<br />
butani<br />
birma<br />
(mianma)<br />
kartaxenas<br />
oqmi<br />
ratificir.<br />
ratificir.<br />
xelmower.<br />
moTxovnebi<br />
markirebaze<br />
akrZalvebi an<br />
moratoriumi<br />
komerciul<br />
moyvana -<br />
g<strong>am</strong>ozrdaze<br />
akrZalvebi<br />
importze<br />
erayi<br />
ar aris<br />
xelmow. da<br />
ratificir.<br />
vietn<strong>am</strong>i<br />
ratificir.<br />
TurqeTi<br />
ratificir.<br />
indonezia<br />
ratificir.<br />
sursaTis<br />
Sesaxeb 1996<br />
wlis kanoniT<br />
gansazRvrulia<br />
savaldebulo<br />
markireba<br />
irani<br />
iordania<br />
ratificir.<br />
ratificir.<br />
iaponia<br />
ratificir.<br />
2003 wlis<br />
sursaTis<br />
uvneblobisa da<br />
soflis<br />
meurneobis<br />
standartebis<br />
Sesaxeb<br />
kanoniT<br />
k<strong>am</strong>boja<br />
ratificir.<br />
korea<br />
ratificir.<br />
2002<br />
wlidan gmo<br />
regulirdeba<br />
soflis<br />
meurneobis<br />
s<strong>am</strong>inistros<br />
mier<br />
korea<br />
(s<strong>am</strong>xreTi)<br />
xelmower.<br />
85
# 111 biuleteni<br />
cxrili #7.2 (gagrZeleba)<br />
biousafrTxoebis kanonmdebloba msoflioSi<br />
(momzadebulia sasursaTo uvneblobis centris informaciis mixedviT,<br />
vaSingtoni, aSS, Tebervali, 2006 weli)<br />
laosi<br />
malaizia<br />
maldivis<br />
kunZulebi<br />
monRoleTi<br />
nepali<br />
omani<br />
pakistani<br />
saudis<br />
arabeTi<br />
singapuri<br />
siria<br />
tajikeTi<br />
tailandi<br />
taivani<br />
uzbekeTi<br />
filipinebi<br />
yazaxeTi<br />
yirgizeTi<br />
Sri-lanka<br />
CineTi<br />
ratificir.<br />
ratificir.<br />
ratificir.<br />
xelmower.<br />
ratificir.<br />
xelmower.<br />
ar aris<br />
xelmow. da<br />
ratificir.<br />
ar aris<br />
xelmow. da<br />
ratificir.<br />
ratificir.<br />
ar aris<br />
xelmow. da<br />
ratificir.<br />
ar aris<br />
xelmow. da<br />
ratificir.<br />
xelmower.<br />
ar aris<br />
xelmow. da<br />
ratificir.<br />
ratificir.<br />
ratificir.<br />
xelmower.<br />
vaWrobis<br />
s<strong>am</strong>inistros<br />
2001 wlis<br />
#1666<br />
dadgenilebiT<br />
2002 wlis<br />
jandacvis<br />
s<strong>am</strong>inistros<br />
ganacxadi<br />
jandacvis<br />
depart<strong>am</strong>entis<br />
#0900011746<br />
dadgenileba<br />
soflis<br />
meurneobis<br />
ministris 2002<br />
wlis ianvris<br />
#10 dekretiT<br />
86
# 111<br />
biuleteni<br />
cxrili #7.2 (gagrZeleba)<br />
biousafrTxoebis kanonmdebloba msoflioSi<br />
(momzadebulia sasursaTo uvneblobis centris informaciis mixedviT,<br />
vaSingtoni, aSS, Tebervali, 2006 weli)<br />
evropa<br />
qveyana<br />
kartaxenas oqmi<br />
moTxovnebi<br />
markirebaze<br />
akrZalvebi an<br />
moratoriumi<br />
komerciul moyvanag<strong>am</strong>ozrdaze<br />
akrZalvebi<br />
importze<br />
evrokavSiris<br />
qveynebi<br />
mTlianad<br />
ratificr.<br />
2004 wlis<br />
aprilidan yvela<br />
saxis gm-produqti<br />
unda iqnes<br />
markirebuli,<br />
garda im<br />
produqtebisa,<br />
romlebSic gmo-<br />
Semcvelo-ba 0,9%-<br />
ze naklebia<br />
2004 wlis 8<br />
seqtembridan gmoze<br />
moratoriumos<br />
g<strong>am</strong>ocxadebis Semdeg<br />
evrokavSirma<br />
da evrosabWom<br />
gasca <strong>pirveli</strong><br />
Tanxmoba gm-Teslis<br />
moyvanaze;<br />
2004 wlis 19<br />
maisidan 1998<br />
wlidan SemoRebuli<br />
moratoriumis Semdeg<br />
evrokomisi<strong>am</strong> neba<br />
darTo simindis Bt<br />
–jiSis imports<br />
albaneTi<br />
2003 wlis ivlisidan SemoRebuli iqna<br />
xuTwliani akrZalva gm-kulturebisa da<br />
gm-produqtebis, maT Soris, humanitarul<br />
daxmarebaze;<br />
avstria<br />
belorusia<br />
ratificir.<br />
ratificir.<br />
evrokavSiris<br />
kanonmdeblobis<br />
Tanaxmad<br />
1997-2000 ww. akrZaluli iqna gm -simindis<br />
s<strong>am</strong>i jiSi ( 90/220 da 2001/18 direqtivis<br />
Sesab<strong>am</strong>isad;<br />
belgia<br />
bulgareTi<br />
ratificir.<br />
ratificir.<br />
evrokavSiris<br />
kanonmdeblobis<br />
Tanaxmad<br />
didi britaneTi<br />
ratificir.<br />
evrokavSiris<br />
kanonmdeblobis<br />
Tanaxmad<br />
2001 wlidan Saqris<br />
Warxlis<br />
moyvanaze akrZalva<br />
evrokavSiris<br />
kanonmdeblobis<br />
Sesab<strong>am</strong>isad<br />
(EC E90/220 da<br />
2001/18)<br />
germania<br />
ratificir.<br />
evrokavSiris<br />
kanonmdeblobis<br />
Tanaxmad<br />
2000 wlis martidan<br />
evrokavSiris<br />
kanonmdeblobis<br />
Tanaxmad aikrZala<br />
gm-simindis (EC<br />
90/220, 2001/18);<br />
2005 wlis<br />
ianvridan ZalaSi<br />
Sevida genuri<br />
inJineriis Sesaxeb<br />
aqti, romelic<br />
ar krZalavs gmomoyvanas<br />
da mTel<br />
pasuxismgeblobas<br />
gm kulturebis<br />
arasanqcirebul<br />
g<strong>am</strong>oyenebasa<br />
da genetikur<br />
dabinZurebaze<br />
akisrebs fermerebs.<br />
2000 wlidan erTi<br />
saxeobis gm-simindze<br />
akrZalva<br />
evrokavSiris<br />
kanonmdeblob-is<br />
Sesab<strong>am</strong>isad<br />
(EC E90/220 da<br />
2001/18)<br />
87
# 111 biuleteni<br />
cxrili #7.2 (gagrZeleba)<br />
biousafrTxoebis kanonmdebloba msoflioSi<br />
(momzadebulia sasursaTo uvneblobis centris informaciis mixedviT,<br />
vaSingtoni, aSS, Tebervali, 2006 weli)<br />
dania<br />
ratificir.<br />
evrokavSiris<br />
kanonmdeblobis<br />
Tanaxmad<br />
parl<strong>am</strong>entis mier<br />
Secvlili iqna<br />
evrokavSiris<br />
kanonmdeblobiT<br />
dadgenili<br />
akrZalva. calkeul<br />
regionebs<br />
miecaT sakuTari<br />
moTxovnebis<br />
SemuSavebis ufleba,<br />
umravlesoba<br />
regionebisa gm<br />
Tavisufal zonad<br />
rCeba<br />
estoneTi<br />
ratificir.<br />
evrokavSiris<br />
kanonmdeblobis<br />
Tanaxmad<br />
espaneTi<br />
ratificir.<br />
evrokavSiris<br />
kanonmdeblobis<br />
Tanaxmad<br />
irlandia<br />
ratificir.<br />
evrokavSiris<br />
kanonmdeblobis<br />
Tanaxmad<br />
islandia<br />
xelmower.<br />
italia<br />
ratificir.<br />
evrokavSiris<br />
kanonmdeblobis<br />
Tanaxmad<br />
kviprosi<br />
ratificir.<br />
evrokavSiris<br />
kanonmdeblobis<br />
Tanaxmad<br />
latvia<br />
ratificir.<br />
evrokavSiris<br />
kanonmdeblobis<br />
Tanaxmad<br />
litva<br />
ratificir.<br />
evrokavSiris<br />
kanonmdeblobis<br />
Tanaxmad<br />
luqsemburgi<br />
2000 wlidan erTi saxeobis gm-simindze<br />
akrZalva<br />
evrokavSiris<br />
kanonmdeblobis<br />
Sesab<strong>am</strong>isad<br />
(EC 90/220 da 2001/18)<br />
makedonia<br />
xelmower.<br />
malta<br />
evrokavSiris<br />
kanonmdeblobis<br />
Tanaxmad<br />
moldova<br />
ratificir.<br />
monako<br />
niderlandebi<br />
ratificir.<br />
evrokavSiris<br />
kanonmdeblobis<br />
Tanaxmad<br />
88
# 111<br />
biuleteni<br />
cxrili #7.2 (gagrZeleba)<br />
biousafrTxoebis kanonmdebloba msoflioSi<br />
(momzadebulia sasursaTo uvneblobis centris informaciis mixedviT,<br />
vaSingtoni, aSS, Tebervali, 2006 weli)<br />
norvegia<br />
ratificir.<br />
1997 wlidan<br />
akrZalva ar<br />
aris, gm-Semcveli<br />
produqtebi<br />
markirebulia, Tu<br />
gm-komponentebis<br />
Semcveloba 2%-ze<br />
metia.<br />
USDA GAIN Report<br />
304004<br />
norvegia evropis<br />
ekonomikuri<br />
SeTanxmebis wevria da<br />
valdebulia daicvas<br />
evropuli standartebi<br />
sursaTis uvneblobaSi.<br />
dReisaTvis<br />
nebadarTulia<br />
arakvebiTi<br />
daniSnulebis mixakisa<br />
da TuTunis gayidva.<br />
poloneTi<br />
ratificir.<br />
portugalia<br />
ratificir.<br />
ruseTi<br />
rumineTi<br />
ar aris<br />
ratificir. da<br />
xelmower.<br />
ratificir.<br />
miRebulia rigi sakanonmdeblo aqtebi, meToduri miTiTebebi gmo<br />
produqtebis Semcvelobis, markirebisa da regulirebis Sesaxeb;<br />
mkacrad<br />
kontrol-deba<br />
markireba<br />
saberZneTi<br />
ratificir.<br />
evrokavSiris<br />
kanonmdeblobis<br />
Tanaxmad<br />
evrokavSiris kanonmdeblobis Sesab<strong>am</strong>isad<br />
erTi saxeobis gm-rafsze akrZalva<br />
evrokavSiris kanonmdeblobis Sesab<strong>am</strong>isad (EC<br />
90/220 da 2001/18)<br />
safrangeTi<br />
ratificir.<br />
evrokavSiris<br />
kanonmdeblobis<br />
Tanaxmad<br />
1998 wlis noembridan<br />
evrokavSiris<br />
kanonmdeblobis<br />
Sesab<strong>am</strong>isad, ori<br />
saxeobis gm-rafsze<br />
akrZalva<br />
evrokavSiris<br />
kanonmdeblobis<br />
Sesab<strong>am</strong>isad<br />
(EC 90/220 da 2001/18)<br />
saqarTvelo<br />
somxeTi<br />
slovakeTi<br />
slovenia<br />
ukraina<br />
ungreTi<br />
ratificir.<br />
ratificir.<br />
ratificir.<br />
ratificir.<br />
ratificir.<br />
ratificir.<br />
evrokavSiris<br />
kanonmdeblobis<br />
Sesab<strong>am</strong>isad<br />
ratificirebulia saqarTvelos parl<strong>am</strong>entis<br />
2008 wlis 26 seqtembris dadgenilebiT<br />
2005 wlis ianvridan miRebuli iqna droebiTi<br />
RonisZiebebi gm simindis MON 810 warmoebis,<br />
g<strong>am</strong>oyenebis Sesaxeb, asevegavrcelebasa da<br />
importze<br />
fineTi<br />
xorvatia<br />
Svecia<br />
Sveicaria<br />
ratificir.<br />
ratificir.<br />
ratificir.<br />
ratificir.<br />
CexeTi<br />
ratificir.<br />
evrokavSiris<br />
kanonmdeblobis<br />
Sesab<strong>am</strong>isad<br />
2004 wlis aprilidan<br />
singenta”-s kompaniis<br />
gm-simindis<br />
komercializaciis<br />
akrZalva<br />
89
# 111 biuleteni<br />
cxrili #7.2 (gagrZeleba)<br />
biousafrTxoebis kanonmdebloba msoflioSi<br />
(momzadebulia sasursaTo uvneblobis centris informaciis mixedviT,<br />
vaSingtoni, aSS, Tebervali, 2006 weli)<br />
CrdiloeT <strong>am</strong>erika<br />
qveyana<br />
kartaxenas<br />
oqmi<br />
moTxovnebi<br />
markirebaze<br />
akrZalvebi an<br />
moratoriumi<br />
komerciul<br />
moyvana -<br />
g<strong>am</strong>ozrdaze<br />
akrZalvebi<br />
importze<br />
antigua da<br />
barbadosi<br />
aSS<br />
bah<strong>am</strong>is<br />
kunZulebi<br />
barbadosi<br />
belizi<br />
gvatemala<br />
grenada<br />
dominika<br />
i<strong>am</strong>aika<br />
kanada<br />
kosta-rika<br />
kuba<br />
salvadori<br />
meqsika<br />
nikaragua<br />
pan<strong>am</strong>a<br />
sent-kitsi<br />
da nevisi<br />
sent-vinsenti<br />
trinidadi<br />
da tobago<br />
haiti<br />
hondurasi<br />
ratificir.<br />
ratificir.<br />
ratificir.<br />
ratificir.<br />
ratificir.<br />
ratificir.<br />
ratificir.<br />
xelmower.<br />
xelmower.<br />
xelmower.<br />
ratificir.<br />
ratificir.<br />
ratificir.<br />
ratificir.<br />
ratificir.<br />
ratificir.<br />
ratificir.<br />
ratificir.<br />
ar aris ratificirebuli da xelmowerili<br />
90
# 111<br />
biuleteni<br />
cxrili #7.2 (gagrZeleba)<br />
biousafrTxoebis kanonmdebloba msoflioSi<br />
(momzadebulia sasursaTo uvneblobis centris informaciis mixedviT,<br />
vaSingtoni, aSS, Tebervali, 2006 weli)<br />
s<strong>am</strong>xreT <strong>am</strong>erika<br />
qveyana<br />
kartaxenas<br />
oqmi<br />
moTxovnebi<br />
markirebaze<br />
akrZalvebi an<br />
moratoriumi<br />
komerciul<br />
moyvana -<br />
g<strong>am</strong>ozrdaze<br />
akrZalvebi<br />
importze<br />
argentina<br />
bolivia<br />
xelmower.<br />
ratificir.<br />
brazilia<br />
ratificir.<br />
2004 wlis<br />
aprilidan<br />
sursaTi,<br />
romelic<br />
Seicavs 1%-<br />
ze met gmo-s,<br />
niSandebuli<br />
unda iqnes,<br />
garda gmsoiosi,<br />
ekvadori<br />
ratificir.<br />
2001 w.<br />
momxmarebelTa<br />
dacvis Sesaxeb<br />
kanoniT<br />
venesuela<br />
ratificir.<br />
2004 wlis<br />
aprilidan<br />
prezidentma<br />
xeli moawera<br />
deklaracias<br />
nebismieri gmproduqtebis<br />
moyvanaze,<br />
Tumca<br />
Sesab<strong>am</strong>isi<br />
kanonebi da<br />
dadgenilebebi<br />
ar iqna<br />
miRebuli<br />
kolumbia<br />
ratificir.<br />
paragvai<br />
ratificir.<br />
peru<br />
ratificir.<br />
urugvai<br />
ratificir.<br />
Cile<br />
xelmower.<br />
2000 weli<br />
mTavrobis<br />
dadgenileba<br />
91
# 111 biuleteni<br />
cxrili #7.2 (gagrZeleba)<br />
biousafrTxoebis kanonmdebloba msoflioSi<br />
(momzadebulia sasursaTo uvneblobis centris informaciis mixedviT,<br />
vaSingtoni, aSS, Tebervali, 2006 weli)<br />
okeaneTi<br />
qveyana<br />
kartaxenas<br />
oqmi<br />
moTxovnebi<br />
markirebaze<br />
akrZalvebi an<br />
moratoriumi<br />
komerciul<br />
moyvanag<strong>am</strong>ozrdaze<br />
akrZalvebi<br />
importze<br />
avstralia<br />
ratificir.<br />
sasursaTo<br />
standartebis<br />
kodeqsis 1.5.2.<br />
standartis<br />
Tanaxmad,<br />
sursaTi<br />
unda iyos<br />
markirebuli,<br />
Tu igi Seicavs<br />
1%-ze met gm<br />
ingredientebs.<br />
axali zelandia xelmower.<br />
sasursaTo<br />
standartebis<br />
kodeqsis 1.5.2.<br />
standartis<br />
Tanaxmad,<br />
sursaTi<br />
unda iyos<br />
markirebuli,<br />
Tu igi Seicavs<br />
1%-ze met gm<br />
ingredientebs<br />
kiribati<br />
marSalis<br />
kunZulebi<br />
nauru<br />
palu<br />
s<strong>am</strong>oa<br />
solomonis<br />
kunZulebi<br />
fiji<br />
tonga<br />
ratificir.<br />
ratificir.<br />
ratificir.<br />
ratificir.<br />
ratificir.<br />
ratificir.<br />
ratificir.<br />
ratificir.<br />
92
# 111<br />
biuleteni<br />
moTxovnebis mimoxilva, romelic marTavs genmodificirebuli<br />
sursaTis mikvlevadobis sakiTxs sxvadasxva qveyanaSi<br />
cxrili #7.3<br />
qveyana<br />
debuleba/<br />
kanonmdebloba<br />
moTxovna<br />
avstralia/<br />
axali<br />
zelandia<br />
evrokavSiri<br />
avstraliisa da axali<br />
zelandiis sursaTis<br />
standartebis<br />
organizacia (FSANZ)<br />
uzrunvelyofs<br />
saxelmZRvanelo/<br />
megzurs<br />
Sesab<strong>am</strong>isobaze mis<br />
mier sawarmoebisaTvis<br />
g<strong>am</strong>ocemul<br />
momxmareblis<br />
megzurSi<br />
`genetikurad<br />
modificirebuli<br />
sursaTis markirebis<br />
Sesaxeb~, romelSic<br />
rCevis saxiT<br />
mocemulia, rom<br />
garkveuli saxis<br />
biznes procesebi unda<br />
funqcionirebdes<br />
adgilze. aRsaniSnavia,<br />
rom momxmareblis<br />
megzuri ar aris<br />
s<strong>am</strong>arTlebrivi/<br />
iuridiuli<br />
valdebulebis mqone<br />
dokumenti.<br />
evrokavSiris axali<br />
debuleba, romelic<br />
ZalaSi Sevida 2004<br />
wlis aprilSi.<br />
serTifikacia/d<strong>am</strong>owmebis procesebi SesaZlebelia aucilebeli<br />
iyos mxolod or SemTxvevaSi:<br />
• rodesac mwarmoebeli iyenebs nebayoflobiTi<br />
markirebis negatiuri saxis warwerebs, mag.<br />
`aragenmodificirebuli ingredinetebi~ an<br />
`genmodifikaciisagan Tavisufali.~<br />
• Tuki sursaTSi aRmoCndeba genmodificirebuli<br />
masala 10 gr/kg-ze naklebi odenobiT da sursaTs<br />
ara aqvs pozitiuri saxis markireba, mwarmoebels<br />
moeTxoveba warmoadginos imis mtkicebuleba, rom<br />
Sesab<strong>am</strong>isi RonisZiebebi gatarda imisaTvis, raTa<br />
dadgeniliyo ara-genmodificirebuli sursaTisa da<br />
ingredientebis warmoSoba.<br />
• genmodificirebuli sursaTisagan warmoebuli<br />
produqtebisaTvis markirebis axal moTxovnebis garda<br />
arsebobs aseve mikvlevadobis axali wesebic.<br />
•mwarmoebeli valdebulia, rom warmoebisa da distribuciis<br />
xazis TiToeul etapze informacia gaavrcelos da<br />
SeinarCunos im sasursaTo produqtebis Sesaxeb, romlebic<br />
Seicaven an warmoebuli arian genmodificirebuli<br />
organizmebisagan<br />
• praqtikaSi es gulisxmobs imas, rom marcvleulis<br />
g<strong>am</strong>yidvelma/fermerma/mwarmoebelma da a.S. aucileblad<br />
unda miawodos informacia nebismier myidvels, rom sursaTi<br />
aris genmodificirebuli, im specifikur informaciasTan<br />
erTad, romlis mixedviTac SesaZlebelia genmodificirebuli<br />
sursaTis zusti identificireba<br />
marcvleulis g<strong>am</strong>yidvelic aseve valdebulia awarmoos im<br />
mwarmoeblis/distributoris aRricxva, romelTac SeiZines es<br />
marcvleuli<br />
93
# 111 biuleteni<br />
cxrili #7.3 (gagrZeleba)<br />
moTxovnebis mimoxilva, romelic marTavs genmodificirebuli<br />
sursaTis mikvlevadobis sakiTxs sxvadasxva qveyanaSi<br />
ruseTi<br />
brZaneba - ruseTis<br />
federaciis sursaTisa<br />
da sasoflos<strong>am</strong>eurneo<br />
importis<br />
regulirebisa da<br />
standartebis Sesaxeb<br />
• im pirebs, romlebic CarTuli arian genmodificirebuli<br />
sursaTis warmoebis an distribuciis procesSi - aucileblad<br />
moeTxovebaT sawarmoo da/an satransporto dokumentebSi<br />
aucileblad Seitanon informacia genmodificirebuli<br />
masalisagan warmoebuli masalisa da Semadgeneli<br />
komponentebis arsebobis Sesaxeb.<br />
iaponia<br />
kanoni sursaTis<br />
sanitariis Sesaxeb<br />
• markirebis moTxovnebis Tanaxmad, im SemTxvevaSi,<br />
rodesac adgilze funqcionirebs produqtis identurobis<br />
kontrolirebis sistema warmoSobis mixedviT, gad<strong>am</strong>uSavebis<br />
procesis TiToeul etapze unda gaices serTifikati, romelic<br />
daadasturebs, rom adgilze funqcionirebs IP sistema.<br />
korea<br />
iZulebis wesiT<br />
g<strong>am</strong>osayenebeli<br />
sursaTis sanitariis<br />
aqti, muxli 11,<br />
(angariSi importis<br />
Sesaxeb).<br />
• sursaTis importis dros importiors aucileblad<br />
moeTxoveba, rom Semowmebuli dokumentacia waradginos<br />
koreis sursaTisa da medik<strong>am</strong>entebis administraciis (Korea<br />
Food and Drug Administration) regionaluri ofisis ufrosis<br />
winaSe an adgilobriv erovnul sakarantino sadgurebSi<br />
(National Quarantine Stations -NQS).<br />
• IP d<strong>am</strong>uSavebis serTifikati an mTavrobis mier gacemuli<br />
serTifikati, romelsac igive Zala aqvs rac IP d<strong>am</strong>uSavebis<br />
serTifikats g<strong>am</strong>oiyeneba im tipis sursaTisaTvis, romelic<br />
eqvemdebareba genmodificirebuli sursaTis markirebas,<br />
magr<strong>am</strong> romelzec ar aris raime saxis genmodificirebuli<br />
sursaTis etiketi.<br />
CineTis<br />
saxalxo<br />
respublika<br />
aSS, kanada,<br />
filipinebi<br />
singapuri<br />
CineTis<br />
hong-kongi,<br />
malaizia,<br />
meqsika<br />
debuleba soflis<br />
meurneobaSi<br />
genmodificirebuli<br />
sursaTis<br />
uvneblobis<br />
administrirebasTan<br />
dakavSirebiT.<br />
• aucilebeli moTxovna nebismieri organizaciisaTvis,<br />
romelic awarmoebs genmodificirebul saTesle<br />
marcvleuls, an eweva g<strong>am</strong>oyvana/seleqcias mecxoveleobaSi,<br />
mefrinveleobaSi an meTevzeobaSi - aris is, rom aseTma<br />
organizaci<strong>am</strong> unda aRricxos warmoebis ToTeuli etapi,<br />
sadac miTiTebuli unda iyos warmoebis adgili, geni, genet.<br />
wyaro da g<strong>am</strong>oyenebuli meTodi.<br />
• adgilze funqcionirebs nebayoflobiTi markirebis<br />
reJimi da aranairi regulireba mikvlevadobasTan<br />
dakavSirebiT<br />
• aranairi regulireba. daudgenelia aris Tu ara raime<br />
miTiTeba gmo sursaTis mikvevadobasTan dakavSirebiT<br />
• adgilze funqcionirebs nebayoflobiTi markirebis<br />
reJimi, magr<strong>am</strong> <strong>am</strong> angariSisaTvis xelmisawvdom<br />
informaciaze dayrdnobiT SeuZlebelia imis miTiTeba,<br />
aris Tu ara raime saxis moTxovna genmodificirebuli<br />
sursaTis mikvlevadobasTan dakavSirebiT<br />
94
# 111<br />
biuleteni<br />
cxrili #8.2<br />
bioproduqciis warmoebisas nebadarTuli nivTierebebis nusxa<br />
1. niadagis nayofierebis <strong>am</strong>aRlebisa da kondicirebis saSualebebi<br />
dasaxeleba<br />
g<strong>am</strong>oyenebis specifiuri pirobebi<br />
msxvilfexarqosani pirutyvis gad<strong>am</strong>wvari nakeli,<br />
wunwuxi<br />
frinvelis dehidrirebuli eqskrementi<br />
torfi da misgan d<strong>am</strong>zadebuli kompostebi,<br />
(xelovnuri dan<strong>am</strong>atebis gareSe)<br />
_ torfnakeliani<br />
_ torfdolomitiani<br />
_ torfkiriani<br />
_ torf-ceolitiani<br />
ekologiki<br />
bomsi (baqteriul organo-mineraluri sasuqi)<br />
vermikultura, biohumusi<br />
saojaxo organuli narCenebi kompostirebuli<br />
mindvris kulturebis da bostneulis narCenebis,<br />
mcenareTa foTlebis, naxerxis da sxva organuli<br />
narCenebis komposti<br />
mwvane sasuqi (siderati)<br />
guano<br />
mulCi<br />
mdinaris Sl<strong>am</strong>i<br />
Rvinis warmoebis narCenebi<br />
nacari (farTofoTlovnebisa da wiwvovnebis)<br />
nitragini<br />
nakeli unda iyos gad<strong>am</strong>wvari, g<strong>am</strong>oiyeneba yvela<br />
kulturaSi, doza ganisazRvreba niadagis tipisa<br />
da mcenareTa biologiur TaviseburebaTa<br />
gaTvaliswinebiT. axali nakelis g<strong>am</strong>oyeneba<br />
dasaSvebia mosavlis aReb<strong>am</strong>de 120 dRiT adre<br />
g<strong>am</strong>oiyeneba wyalSi ganzavebuli saxiT sasoflo<br />
s<strong>am</strong>eurneo kulturaTa biologiur TaviseburebaTa<br />
gaTvaliswinebiT<br />
g<strong>am</strong>oiyeneba yvela sasoflo s<strong>am</strong>eurneo kulturaSi<br />
niadagis nayofierebis gaTvaliswinebiT<br />
zRvis wyalmcenareebisagan d<strong>am</strong>zadebuli<br />
sasuqia, Seicavs mcenarisaTvis saWiro mikro- da<br />
makroelementebs<br />
mura naxSiris warmoebis anarCenebisagan<br />
d<strong>am</strong>zadebuli sasuqia, qimiuri dan<strong>am</strong>atebis gareSe.<br />
g<strong>am</strong>oiyeneba yvela kulturaSi<br />
miiReba nakelisa da sxva organuli narCenebis<br />
Wiayelebis mier gad<strong>am</strong>uSavebiT. g<strong>am</strong>oiyeneba yvela<br />
kulturaSi<br />
g<strong>am</strong>oiyeneba gad<strong>am</strong>uSavebuli da aucileblad<br />
Semowmebuli dabinZurebaze (toqsikur elementebze,<br />
radionuklidebze, mZime liTonebze).<br />
yovelgvari qimiuri dan<strong>am</strong>atebis gareSe. g<strong>am</strong>oiyeneba<br />
yvela kulturaSi, yvela tipis niadagze<br />
balaxebi yvavilob<strong>am</strong>de Caixvneba niadagSi,<br />
riTac umjobesdeba niadagis Tvisebebi, izrdeba<br />
nayofiereba<br />
sertifikaciis organos TanxmobiT.<br />
niadagis dafarva xdeba organuli nivTierebebis<br />
Semcveli masaliT (n<strong>am</strong>ja, Cala, Tiva, foTlebi,<br />
torfi, qaRaldi, naxerxi da sxva), riTac<br />
umjobesdeba niadagis Tvisebebi, regulirdeba tenis<br />
reJimi<br />
miwasTan Sereuli mTis qanebis wvrilmarcvlovani<br />
masa. Seicavs mikro da makroelementebs, organul<br />
nivTierebebs. g<strong>am</strong>oiyeneba d<strong>am</strong>abinZureblebze<br />
Semowmebis Semdeg<br />
mdidaria mcenarisaTvis saWiro sakvebi elementebiT.<br />
efeqturobiT utoldeba nakels. g<strong>am</strong>oiyeneba<br />
ar<strong>am</strong>Jave niadagebze<br />
mdidaria Ca-iT da K-iT. g<strong>am</strong>oiyeneba <strong>am</strong> elementebiT<br />
Rarib niadagebze. upiratesad mJave niadagebze,<br />
yvela kulturisaTvis<br />
koJris baqteriebis kulturaa, iTvisebs azots<br />
atmosferodan.<br />
95
# 111 biuleteni<br />
cxrili #8.2 (gagrZeleba)<br />
bioproduqciis warmoebisas nebadarTuli nivTierebebis nusxa<br />
1. niadagis nayofierebis <strong>am</strong>aRlebisa da kondicirebis saSualebebi<br />
azotbaqteria<br />
fosfobaqteria<br />
sapropeli<br />
Saqris warmoebis narCenebi (mag., Vinasse)<br />
biodegradirebuli mcenareuli an cxoveluri<br />
warmoSobis produqtebi (sakvebis, furaJis,<br />
zeTis, ludis, spirtis da sxva warmoebis<br />
narCenebi)<br />
bunebrivi agromadneulebi: bentonituri<br />
Tixebi, kirqvebi, dolomiti, tkili, mergeli<br />
glaukonituri kirqva, maikopis Tixa, carci<br />
kalciumis sulfati<br />
fosforitebi (fosforiani sasuqi)<br />
Tomasis wida<br />
Termofosfati<br />
vivianiti (torf vivianti)<br />
silviniti<br />
kainiti<br />
kaliumis qloridi<br />
qlor-silvinitis kompleqsi<br />
manganumis Sl<strong>am</strong>i<br />
sasaklaos, tyavis da bewvis ,Tevzis warmoebis,<br />
abreSumis warmoebis, badagisa da sax<strong>am</strong>eblis,<br />
spirtis, kofeinis warmoebis, tungos da<br />
eTerzeTebis qarxnis warmoebis narCenebi<br />
aerobuli baqteriaa, atmosferodan iTvisebs azots.<br />
baqteria, romelic axdens niadagSi arsebuli<br />
fosfoorganul nivTierebebis mineralizacias<br />
tbebSi dagrovili l<strong>am</strong>ia, romelic Seicavs organul<br />
da mineralur nivTierebebs, mdidaria mikro<br />
da makroelementebiT, g<strong>am</strong>oiyeneba yvela tipis<br />
niadagze.<br />
Saqris Warxlis warmoebis narCenia. g<strong>am</strong>oiyeneba<br />
yovelgvari qimiuri dan<strong>am</strong>atebis gareSe mJave<br />
niadagebis gasaumjobeseblad<br />
g<strong>am</strong>oiyeneba rogorc organuli sasuqi<br />
d<strong>am</strong>abinZureblebze Semowmebis Semdeg<br />
bunebrivi qanebi, qimiuri dan<strong>am</strong>atebis gareSe,<br />
g<strong>am</strong>oiyeneba rogorc niadagebis gasaumjobeseblad<br />
ise mcenareTa kvebisaTvis<br />
miRebuli bunebrivi gziT, qimiuri dan<strong>am</strong>atebis<br />
gareSe<br />
sabadodan <strong>am</strong>oRebuli da dafqvili fosforiti<br />
qimiuri dan<strong>am</strong>atis gareSe<br />
Tujis gad<strong>am</strong>uSavebis s<strong>am</strong>rewvelo narCenia.<br />
g<strong>am</strong>oiyeneba d<strong>am</strong>abinZureblebze Semowmebis Semdeg,<br />
rogorc fosforiani sasuqi fuZeebiT ar<strong>am</strong>aZRar<br />
mJave niadagebze<br />
bunebriv silikatebTan, widasTan da kirTan<br />
fosforitis an apatitis Sednobis produqtia.<br />
g<strong>am</strong>oiyeneba rogorc fosforiani sasuqi wiTelmiwa<br />
da ewer mJave niadagebze<br />
viviants Seicavs dablobis torfi. igi g<strong>am</strong>oiyeneba<br />
rogorc fosforiani sasuqi<br />
kaliumis Semcveli qania. g<strong>am</strong>oiyeneba fuZeebiT<br />
maZRar niadagebze. yvela kulturaSi, garda<br />
qlorisadmi mgrZnobiare kartofilis, T<strong>am</strong>baqos da<br />
vazis kulturisa, qloris maRali Semcvelobis g<strong>am</strong>o<br />
bunebrivi qania. g<strong>am</strong>oiyeneba rogorc kaliumiani<br />
sasuqi yvela kulturaSi da yvela tipis niadagSi<br />
miiReba silvinitis cxel wyalSi d<strong>am</strong>uSavebiT, ris<br />
Semdeg miiReba g<strong>am</strong>okristalebuli KCl, Seicavs.<br />
g<strong>am</strong>oiyeneba yvela kulturaSi<br />
miiReba qlorkaliumis silvinitTan SereviT. Seicavs<br />
30-40% kaliums. g<strong>am</strong>oiyeneba yvela kulturaSi,<br />
garda qlorisadmi mgrZnobiare kulturebisa<br />
WiaTuris manganumis warmoebis narCenia. Seicavs<br />
mikroelements Mn. g<strong>am</strong>oiyeneba yovelgvari qimiuri<br />
d<strong>am</strong>uSavebis gareSe manganumiT Rarib niadagebze<br />
g<strong>am</strong>oiyeneba yvela tipis niadagze, rogorc<br />
organuli sasuqi niadagis nayofierebis<br />
as<strong>am</strong>aRleblad<br />
96
# 111<br />
biuleteni<br />
cxrili #8.2 (gagrZeleba)<br />
bioproduqciis warmoebisas nebadarTuli nivTierebebis nusxa<br />
1. niadagis nayofierebis <strong>am</strong>aRlebisa da kondicirebis saSualebebi<br />
ceoliti<br />
bunebrivi naerTia. aqvs unikaluri iongacvliTi<br />
da adsorbciis unari. g<strong>am</strong>oiyeneba niadagis<br />
gasaumjobeseblad. aseve nakelis da sxva organuli<br />
narCenebis dasakomposteblad<br />
baqteruli sasuqi `<strong>am</strong>b~<br />
torfis masa g<strong>am</strong>didrebuli sxvadasxva sasargeblo<br />
mikroorganizmebiT, aumjobesebs niadagis Tvisebebs,<br />
gansakuTrebiT mikrobiologiur procesebs<br />
organuli saojaxo meurneobis da mcenareuli<br />
narCenebis, naxerxis, xis qerqis komposti<br />
Tixa-TabaSiri<br />
mikroelementebi (bori, spilenZi, rkina,<br />
molibdeni, TuTia)<br />
bunebrivi biologiuri saSualebebi (mag., Wia)<br />
aucilebelia kompostirebis pirobebis dacva,<br />
g<strong>am</strong>oiyeneba rogorc organuli sasuqi<br />
mopovebuli bunebriv pirobebSi, yovelgvari<br />
qimiuri dan<strong>am</strong>atebis gareSe. g<strong>am</strong>oiyeneba bicobi<br />
niadagebis gasaumjobeseblad<br />
saWiroa serTifikaciis ganmaxorcielebeli organos<br />
Tanxmoba.<br />
yvela tipis niadagisaTvis<br />
kirqva (kalciumSemcveli nedleuli)<br />
g<strong>am</strong>oiyeneba mJave niadagze, aris kalciumis<br />
regulirebisaTvis da niadagis kalciumiT<br />
gas<strong>am</strong>didreblad<br />
bunebrivi Tixa (bentoniti, silikatebi)<br />
g<strong>am</strong>oiyeneba yovelgvari qimiuri dan<strong>am</strong>atis gareSe<br />
diatomiti<br />
mopovebuli bunebriv pirobebSi, yovelgvari<br />
qimiuri dan<strong>am</strong>atebis gareSe<br />
97
# 111 biuleteni<br />
cxrili #8.2 (gagrZeleba)<br />
bioproduqciis warmoebisas nebadarTuli nivTierebebis nusxa<br />
2. veterinaruli saSualebebi<br />
s<strong>am</strong>kurnelo mcenareebi<br />
fagebi<br />
probiotikebi<br />
„aqtivirebuli naxSiri“<br />
dasaxeleba<br />
gasabaneli saSualebebi, „butoqsi“<br />
sadezinfeqcio saSualebebi<br />
aratradiciuli da Sinauri meTodebi mag.: Tixis<br />
aplikacia, Taflis preparatebi - propolisi,<br />
vaSlis Zmari, futkris Sx<strong>am</strong>i<br />
flumetrini<br />
vetrazini<br />
delt<strong>am</strong>etrini<br />
iodoformi<br />
TuTiis sulfati, spilenZis sulfati, iodi<br />
mcenareuli zeTebi: polaqseleni<br />
nozodimi<br />
kalciumis boroglukonati<br />
g<strong>am</strong>oyenebis specifiuri pirobebi<br />
zogierTi mcenareebi da mcenareuli eqstratebi<br />
warmoadgenen antimikrobul saSualebebs<br />
da g<strong>am</strong>oiyenebian kuWnawlavis daavadebebis<br />
s<strong>am</strong>kurnalod<br />
profilaqtikis mizniT g<strong>am</strong>oiyeneba<br />
(fagoprofilaqtika) infeqciuri daavadebebis<br />
dros (dizenteria, muclis tifi, qolera,<br />
paratizi, anaerobuli infeqciebi, kolibaqteriebi,<br />
pulorozi da sxv.) Terapiuli mizniT (fagoTerapia)<br />
naklebefeqturia. diagnostikis mizniT infeqciebis<br />
dros (mag., jilexi)<br />
s<strong>am</strong>kurnalo preparatebi an biologiuri<br />
sakvebdan<strong>am</strong>atebi, g<strong>am</strong>oiyeneba lorwovan garsisaTvis<br />
antidiareuli saSualeba<br />
parazitebis sawinaaRmdego, piretroidebis jgufi<br />
g<strong>am</strong>oyeneba SeiZleba, oRond cxoveli ar unda<br />
imyofebodes sadgomSi<br />
g<strong>am</strong>oiyenebs Wrilobebis das<strong>am</strong>uSaveblad da sxvadasxa<br />
dazianebebis mkurnalobis dros<br />
cxvris qeci<br />
cxvarze frTiani mwerebis sawinaarmdego saSualeba<br />
lokaluri saSualeba<br />
buzebis sawinaaRmdego saSualeba<br />
fexis (Cliqis,floqvis) daavadebebisaTvis<br />
meteorizmi<br />
mastitebi<br />
laqtaciuri mastiti<br />
98
# 111<br />
biuleteni<br />
kodi dasaxeleba g<strong>am</strong>oyenebis specifiuri pirobebi<br />
E170 naxSirmJava kalciumis marilebi<br />
zedapiruli saRebavi, dan<strong>am</strong>ati, datkepnisa da SekoStvis<br />
Semferxebeli, stabilizatori<br />
E 220 gogirdis dioqsidi Rvinis produqtebi<br />
E 270 rZemJava fermentirebuli bostneuli produqtebi<br />
E 290 naxSirbadis dioqsidi gazi sasmelebis gasajereblad<br />
E 296 vaSlmJava mJavianobis regulatori<br />
E 300 askorbinis mJava Tu xelmiuwvdomelia bunebrivi formiT<br />
E 306<br />
tokoferolebi (Tocopherols),<br />
Sereuli bunebrivi koncentratebi<br />
JangvawinaRi<br />
E 322<br />
lecitini<br />
miRebuli g<strong>am</strong>aTeTreblebisa da organuli g<strong>am</strong>xsnelebis<br />
g<strong>am</strong>oyenebis gareSe<br />
E 330 limonmJava xilisa da bostneulis produqtebi<br />
E - 334 Rvinis mJava ( L(+) -) mJavianobis regulatori, kompleqswarmomqmneli<br />
E -333 kalciumis citrati mJavianobis regulatori kompleqswarmomqmneli<br />
E 335 natriumis tartrati n<strong>am</strong>cxvrebi/sakonditro nawarmi<br />
E 336 kaliumis tartrati burRuli/n<strong>am</strong>cxvrebi/sakonditro nawarmi<br />
E 341(I) kalciumis fosfatebi mxolod comis afuebisTvis<br />
E 400 alginmJava (Aalgin acid) Semasqelebeli, stabilizatori<br />
E 401 natriumis alginati (A sodium alginate) Semasqelebeli, stabilizatori<br />
E 402 kaliumis alginati Semasqelebeli, stabilizatori<br />
E 406 agari (agar) Semasqelebeli, Jelewarmomqmneli agenti, stabilizatori<br />
E 407 karaginani (carrageenan) Semasqelebeli, Jelewarmomqmneli agenti, stabilizatori<br />
E 410 parkosani xis gumfisi fisi Semasqelebeli, stabilizatori<br />
E 412 guaris fisi Semasqelebeli, stabilizatori<br />
E 413 tragakantis (tragacanth) Semasqelebeli, stabilizatori, emulgatori<br />
E 414 gumiarabiki rZe, cximi da sakonditro nawarmi<br />
E 415<br />
qsantanis (xanthan) gumfisi<br />
cximis Semcveli produqtebi, xili da bostneuli, n<strong>am</strong>cxvrebi da<br />
orcxobilebi, salaTebi<br />
E 416 karaias (araya) fisi Semasqelebeli, stabilizatori<br />
E 422 glicerini tenSemakavebeli agenti,, Semasqelebeli<br />
E 440 peqtinebi Semasqelebeli, stabilizatori, jelewarmomqmneli agenti<br />
E 500<br />
cxrili #8.2 (gagrZeleba)<br />
bioproduqciis warmoebisas nebadarTuli nivTierebebis nusxa<br />
3. sakvebdan<strong>am</strong>atebi<br />
natriumis karbonatebi<br />
n<strong>am</strong>cxvrebi da orcxobilebi, sakonditro nawarmi, mJavianobis<br />
regulatori, g<strong>am</strong>afxvierebeli<br />
E 501 kaliumis karbonatebi burRuli/n<strong>am</strong>cxvrebi da orcxobilebi/sakonditro nawarmi<br />
E 503 <strong>am</strong>oniumis karbonatebi mJavianobis regulatori, g<strong>am</strong>afxvierebeli<br />
E 504<br />
magniumis karbonatebi<br />
mJavianobis regulatori, datkepnisa da SekoStvis<br />
Semferxebeli, feris stabilizatori<br />
E 508<br />
kaliumis qloridi<br />
gayinuli xili da bostneuli, dakonservebuli xili da bostneulis<br />
sawebeli/ketCupi da mdogvi<br />
E 509<br />
kalciumis qloridi<br />
rZis produqtebi/cximis Semcveli produqtebi xili da<br />
bostneuli/soios Semcveli produqtebi<br />
E 511 magniumis qloridi soios Semcveli produqtebi<br />
E 516<br />
kalciumis sulfati<br />
n<strong>am</strong>cxvrebi da orcxobilebi/soios Semcveli produqtebi/sacxobi<br />
safuari<br />
E 524 natriumis hidroqsidi mJavianobis regulatori<br />
E 938 argoni g<strong>am</strong>afuebeli, gazmatarebeli<br />
E 941 azoti airovani garemo SefuTvisa da SenaxvisaTvis, macivaragenti<br />
E 948<br />
Jangbadi<br />
g<strong>am</strong>afuebeli, gazmatarebeli; saxeobebi, romlebic zeTs<br />
arSeicaven<br />
99
# 111 biuleteni<br />
cxrili #8.2 (gagrZeleba)<br />
bioproduqciis warmoebisas nebadarTuli nivTierebebis nusxa<br />
4. mecxoveleobisa da mefutkreobis produqciis gad<strong>am</strong>uSavebis saSualebebi<br />
kodi dasaxeleba g<strong>am</strong>oyenebis specifiuri pirobebi<br />
E153 naxSiri mcenareuli tradiciuli yveli<br />
E170 naxSirmJava kalciumis marilebi<br />
rZis produqtebi. ara rogorc Seferilobis mimcemi<br />
agenti<br />
E270 rZemJava sosisis SesafuTi<br />
E290 naxSirorJangi gazi sasmelebis gasajereblad<br />
E322<br />
lecitini<br />
miRebuli g<strong>am</strong>aTeTreblebisa da organuli<br />
g<strong>am</strong>xsnelebis gareSe.<br />
E331 natriumis citrati sosisi/pasterirebuli cila/rZis produqtebi<br />
E406 agari<br />
Semasqelebeli, Jelewarmomqmneli agenti,<br />
stabilizatori<br />
karaginani (carageenan) da misi<br />
E407 natriumis, kaliumis, <strong>am</strong>oniumis rZis produqtebi<br />
marilebi, furceleranis CaTvliT<br />
E410 parkosani xis gumfisi rZis produqtebi/xorcis produqtebi<br />
E412 guaris gumfisi<br />
rZis produqtebi/dakonservebuli xorci/kvercxis<br />
produqtebi<br />
E413 tragakanti (tragacanth) Semasqelebeli, stabilizatori, emulgatori<br />
E414 arabuli fisi (gumiarabiki) rZis produqtebi/cximi/sakonditro nawarmi<br />
E440 peqtini rZis produqtebi<br />
E509 kalciumis qloridi rZis produqtebi/xorcis produqtebi<br />
E938 argoni g<strong>am</strong>afuebeli, gazmatarebeli<br />
E941 azoti<br />
airovani garemo SefuTvisa da SenaxvisaTvis,<br />
macivaragenti<br />
E948 Jangbadi g<strong>am</strong>afuebeli, gazmatarebeli<br />
100
# 111<br />
biuleteni<br />
cxrili #8.2 (gagrZeleba)<br />
bioproduqciis warmoebisas nebadarTuli nivTierebebis nusxa<br />
5. gad<strong>am</strong>uSavebis d<strong>am</strong>xmare saSualebebi<br />
kodi nivTiereba g<strong>am</strong>oyenebis specifiuri pirobebi<br />
wyali<br />
E 509E kalciumis qloridi Semadedebeli agenti<br />
E 170<br />
kalciumis karbonati<br />
zedapiruli saRebavi, dan<strong>am</strong>ati, datkepnisa da<br />
SekoStvis Semferxebeli, stabilizatori<br />
EE526 kalciumis hidroqsidi mJavianobis regulatori, g<strong>am</strong><strong>am</strong>yarebeli<br />
E 516 kalciumis sulfati Semadedebeli agenti<br />
E 511<br />
magniumis qloridi (an nigari<br />
(nigar))<br />
Semadedebeli agenti<br />
E 501 kaliumis karbonati yurZnis qiSmiSis g<strong>am</strong>oSroba<br />
E 290 naxSirbadis dioqsidi gazi sasmelebis gasajereblad<br />
E 941<br />
azoti<br />
airovani garemo SefuTvisa da SenaxvisaTvis,<br />
macivaragenti<br />
eTanoli<br />
g<strong>am</strong>xsneli<br />
E 181 tanini (tannic) filtraciis d<strong>am</strong>xmare saSualeba<br />
kvercxis TeTri albumini filtraciis d<strong>am</strong>xmare saSualeba<br />
kazeini<br />
dan<strong>am</strong>ati filtraciisaTvis<br />
Jelatini<br />
konsistenciis gasaumjobesebeli<br />
Tevzis webo (isinglass)<br />
dan<strong>am</strong>ati filtraciisaTvis<br />
mcenareuli zeTi<br />
SemzeTavi da ganmacalkevebeli agenti, sapoxi an<br />
aqafebis sawinaaRmdego saSualeba<br />
E 551 siliciumis dioqsidi Jeles an koloidaluri narevi<br />
E152, E 153 naxSiri (aqtivirebuli) saRebavi filtraciis d<strong>am</strong>xmare saSualeba<br />
E 553<br />
talki<br />
dan<strong>am</strong>ati, datkepnisa da SekoStvis Semferxebeli,<br />
fxvnil-matarebeli<br />
E 558 bentoniti dan<strong>am</strong>ati, datkepnisa da SekoStvis Semferxebeli,<br />
E 173 kaolini antioqsidanti, filtracia, sorbenti,<br />
perliti, diatomiti<br />
brinjis CenCo<br />
kaklis naWuWi<br />
flokulanti<br />
antioqsidanti,<br />
E 901 cvili ganmacalkevebeli agenti<br />
E 903 karnaubas cvili ganmacalkevebeli agenti<br />
E 513<br />
gogirdmJava<br />
pH-is Sesab<strong>am</strong>isoba Saqris warmoebaSi<br />
wylisg<strong>am</strong>oyofis dros<br />
E 524 natriumis hidroqsidi pH-is Sesab<strong>am</strong>isoba Saqris warmoebaSi<br />
E335,336,337<br />
natriumis da kaliumis<br />
tartaratebi<br />
stabilizatori, kompleqswarmomqmneli<br />
E 500 natriumis karbonati Saqris warmoeba<br />
qerqis komponentebi<br />
ar unda iyos qimiurad d<strong>am</strong>uSavebuli<br />
E 526 kalciumis hidroqsidi pH-is Sesab<strong>am</strong>isoba Saqris gad<strong>am</strong>uSavebaSi<br />
E 330 limonmJava pH-is Sesab<strong>am</strong>isoba<br />
101
# 111 biuleteni<br />
cxrili #8.2 (gagrZeleba)<br />
bioproduqciis warmoebisas nebadarTuli nivTierebebis nusxa<br />
6. mcenareTa dacvis saSualebebi<br />
dasaxeleba<br />
(ISO-s mixedviT)<br />
mza forma<br />
g<strong>am</strong>oyenebis specifiuri pirobebi<br />
mineraluri warmoSobis<br />
spilenZis qlorJangi<br />
spilenZis<br />
sulfati+kalciumis<br />
hidroqsidi<br />
gogirdi<br />
spilenZis marilebi<br />
maT Soris:<br />
spilenZis sulfati<br />
spilenZis qlorJangi<br />
spilenZis hidroqsidi<br />
spilenZis oqsiqloridi<br />
abiga-piki (Abiga-pik)<br />
bordos narevi (Bordeaux<br />
mixture)<br />
koloiduri gogirdi<br />
(colloidal sulphur)<br />
gogirdi (Sulphur)<br />
Tiovit jeti (Thiovit Jet)<br />
povder sulfori (Powder<br />
sulphur)<br />
-<br />
kuproqsati (Cuproxat)<br />
Sabi<strong>am</strong>ani (Copper sulphur)<br />
spilenZis qlorJangi<br />
(Copper oxycloride)<br />
Cempioni (Ch<strong>am</strong>pion)<br />
kosaidi (Cocide)<br />
neor<strong>am</strong>i (Neor<strong>am</strong>)<br />
fitofTorozi, alternariozi,<br />
baqteriozi (makrosporiozi)<br />
fitofTorozi, alternariozi,<br />
baqteriozi (makrosporiozi)<br />
kila<br />
nacari<br />
nacari<br />
nacari<br />
spilenZSemcveli naerTebis<br />
g<strong>am</strong>oyeneba dasaSvebis 1 ha-ze<br />
6 kg-mde wlis ganmavlobaSi.<br />
mravalwliani kulturebisaTvis<br />
dasaSvebia 1 ha-ze 34 kg-mde mde<br />
gazrda<br />
qeci<br />
qeci, Wraqi, fitoftorozi,<br />
perenesporozi,<br />
foTlis sixuWuWe,<br />
antraqnozi,septoriozi,<br />
laqianobebi, baqteriozebi<br />
fitofTorozi, alternariozi,<br />
qeci, Wraqi, perenesporozi,<br />
foTlis sixuWuWe, antraqnozi,<br />
septoriozi, laqianobebi,<br />
baqteriozebi<br />
Wraqi, qeci, fitoftorozi,<br />
perenesporozi,<br />
foTlis<br />
sixuWuWe,makrosporiozi,<br />
nekrozi, antraqnozi,<br />
septoriozi<br />
Wraqi, qeci, fitoftorozi,<br />
perenesporozi,<br />
foTlis sixuWuWe, makrosporozi<br />
fitofTorozi, alternariozi,<br />
baqteriozi, makrosporiozi,<br />
cerkosporozi, Wraqi,<br />
anTraqnozi,<br />
qeci, monilozi, sixuWuWe,<br />
aRmonacenTa Cawola, fuzariozi<br />
102
# 111<br />
biuleteni<br />
cxrili #8.2 (gagrZeleba)<br />
bioproduqciis warmoebisas nebadarTuli nivTierebebis nusxa<br />
6. mcenareTa dacvis saSualebebi<br />
C<strong>am</strong>qrali kiri<br />
kaliumis permanganati<br />
natriumis<br />
hidrokarbonati+<br />
spilenZis sulfati<br />
natriumis silikati<br />
natriumis bikarbonati<br />
parafinis zeTebi<br />
mineraluri zeTebi<br />
mcenareuli da<br />
cxoveluri<br />
warmoSobis<br />
Chrysanthemum<br />
cineraiaefolium-dan<br />
eqstraqciiT miRebuli<br />
piretrini<br />
Derris elliptica-,<br />
Lonchocarpus- da<br />
Thephrosia spp- dan<br />
miRebuli<br />
rotenoni<br />
Quassia <strong>am</strong>ara-dan<br />
miRebuli<br />
saSualebebi<br />
Azedrichta indica-dan<br />
miRebuli<br />
acidiraqtini<br />
mcenareuli zeTebi<br />
(pitnis,fiWvis)<br />
wyalmcenareebi,<br />
wyalmcenareebis fqvili,<br />
eqstraqtebi, zRvis<br />
marili da marilwyali<br />
propolisi<br />
Jelatini<br />
lecitini<br />
bunebrivi mJavebi (mag.<br />
Zmari)<br />
kazeini<br />
burgundis xsnari<br />
nim-acili (Neemazal)<br />
insteqticidi<br />
fungicidi, insteqticidi<br />
sokovani daavadebebi,<br />
laqianobebi, qeci<br />
repelenti<br />
repelenti<br />
esaWiroeba sertifikaciis<br />
organos Tanxmoba<br />
fungicidi, insteqticidi,<br />
g<strong>am</strong>oiyeneba mxolod<br />
subtropikuli kulturebisa da<br />
xexilisaTvis<br />
insteqticidi<br />
insteqticidi<br />
insteqticidi, repelenti<br />
kolorados xoWo, TeTrulebi,<br />
xvatarebi, CrCilebi, bugrebi,<br />
foTlis mReRneli mavneblebi<br />
insteqticidi, akaricidi,<br />
fungicidi da ylortis<br />
inhibitori<br />
ar unda iyos qimiurad<br />
d<strong>am</strong>uSavebuli<br />
insteqticidi<br />
ar unda iyos qimiurad<br />
d<strong>am</strong>uSavebuli<br />
fungicidi<br />
esaWiroeba sertifikaciis<br />
organos dasturi<br />
daSvebulia, Tu mcenares<br />
dauyonebliv esaWiroeba<br />
mkurnaloba<br />
103
# 111 biuleteni<br />
cxrili #8.2 (gagrZeleba)<br />
bioproduqciis warmoebisas nebadarTuli nivTierebebis nusxa<br />
6. mcenareTa dacvis saSualebebi<br />
bunebrivi mcenareuli<br />
warmoSobis eqstraqtebi<br />
(T<strong>am</strong>baqos garda)<br />
sokos (Shitake fungus)<br />
eqstraqti<br />
T<strong>am</strong>baqos nayeni<br />
(nikotinis gareSe)<br />
Melaleuca alternifolia-da<br />
miRebuli<br />
eTerzeTebi<br />
mikrobuli warmoSobis<br />
saSualebebi<br />
Pseudomonas fluorescens<br />
AP-33-dan<br />
Bacillus thuringiensis, var.<br />
thuringiensis-dan<br />
Bacillus thuringiensis, var.<br />
tenebrionis-dan<br />
Bacillus thuringiensis, var.<br />
Kkurstaki-dan<br />
Streptomyces lavendulae<br />
streptomyces griseum-dan<br />
timoreqsi (Timorex)<br />
planrizi (Planriz)<br />
bitoqsibacilini<br />
(Bitoxsibacilini)<br />
bikoli (Bycol)<br />
decimidi (Decimid)<br />
kolorado (Colorado)<br />
novodori (Novodor)<br />
dipeli sk (Dipel SK)<br />
dipeli mk (Dipel MK)<br />
MK<br />
lepidocidi (Lepidocide)<br />
koncentrirebuli<br />
sonit k (Sonit-k)<br />
fitolavini-300<br />
(Phytolavin-300)<br />
daSvebulia, Tu mcenares<br />
dauyonebliv esaWiroeba<br />
mkurnaloba<br />
daSvebulia, Tu mcenares<br />
dauyonebliv esaWiroeba<br />
mkurnaloba<br />
daSvebulia, Tu mcenares<br />
dauyonebliv esaWiroeba<br />
mkurnaloba<br />
nacari, Wraqi, perenesporozi<br />
fesvis sid<strong>am</strong>pleebi,<br />
helminTosporiumi, baqteriozebi<br />
xvatari, TeTrulebi, alurebi,<br />
CrCilebi, kolorados xoWo,<br />
mzomelebi, oqrokuda<br />
TeTrulebi, alurebi, xvatarebi,<br />
tkipebi, kolorados xoWo,<br />
<strong>am</strong>erikuli TeTri pepela,<br />
parkixveviebi, oqrokuda<br />
kolorados xoWo<br />
kombostos da Talg<strong>am</strong>is<br />
TeTrulebi, alurebi, kombostos<br />
CrCilebi, xvatari<br />
kolorados xoWo<br />
TeTrulebi, alurebi, xvatari,<br />
<strong>am</strong>erikuli TeTri pepela,<br />
mdelos farvana, tyis<br />
kulturebis mWreli mavneblebis<br />
kompleqsi, CrCilebi, fiWvis<br />
mzomela, fiWvis parkixvevia<br />
<strong>am</strong>erikuli TeTri pepela,<br />
CrCilebi, foTlixvevia,<br />
alurebi, oqrokuda, mzomelebi,<br />
nayofW<strong>am</strong>ia, xerxiebi, mdelos<br />
farvana, yurZnis Wia, arafardi<br />
parkixvevia, monazona,xvatari,<br />
g<strong>am</strong>a<br />
yurZnis Wia, TeTrulebi,<br />
alurebi,<br />
xvatarebi, <strong>am</strong>erikuli TeTri<br />
pepela, mdelos farvana, ,tyis<br />
kulturebis mWreli mavneblebis<br />
kompleqsi<br />
baqteriozi, Savfexa<br />
104
# 111<br />
biuleteni<br />
cxrili #8.2 (gagrZeleba)<br />
bioproduqciis warmoebisas nebadarTuli nivTierebebis nusxa<br />
6. mcenareTa dacvis saSualebebi<br />
Bacillus subtilis -dan<br />
Pseudomonas syringae-dan<br />
Trichoderma lignorum-dan<br />
mcenareTa zrdis regulatorebi<br />
Pseudomonas aureofaciens-is<br />
suspenzia<br />
huminuri mJavebis natriumis<br />
marilebi<br />
feromonebi da bioteqnikuri<br />
saSualebebi<br />
uSrobi webo<br />
cis-8-dodecinilaceteti 20%,<br />
trans-8-dodecinilacetati 80%<br />
dodekadinilaceteti<br />
dienoli<br />
baqtofiti –<br />
(Bactophyt)<br />
fitosporini -<br />
(Phytosporin)<br />
pentafagi - (Pentafag)<br />
trixodermini s,<br />
(Trichodermin)<br />
trixodermini mf,<br />
trixodermini bl,mf<br />
agat-25<br />
natriumis humati<br />
anafiqsi ( Anaphyces)<br />
entemofiqsi<br />
(Entemophix)<br />
acenoli –m, (Acenol<br />
-M)<br />
dienilaceteti<br />
(Dianilacetat)<br />
dienili k (Dienol)<br />
dienoli m<br />
dienili p<br />
nacari, fesvis sid<strong>am</strong>pleebi,<br />
qeci, fuzariozi<br />
Teslis obi da fesvis<br />
sid<strong>am</strong>pleebi, nacari, mura<br />
Janga, rizoqtoniozi, Savfexa,<br />
altenariozi<br />
nacari, baqteriozi, kuTxovani<br />
laqianoba<br />
fesvis sid<strong>am</strong>pleebi,<br />
fuzariozuli Wknoba,<br />
Savfexa, malsekos<br />
daavadeba,sklerociuli<br />
sid<strong>am</strong>ple, TeTeri sid<strong>am</strong>ple,<br />
baqteriozi<br />
mcenareTa aRmocenebis da<br />
zrdis stimulacia<br />
mcenareTa zrdisa da<br />
mosavlianobis zrdis<br />
stimulireba<br />
xis St<strong>am</strong>bze mcocavi<br />
mavneblebisaTvis<br />
saTburis frTaTeTra<br />
aRmosavleTis nayofW<strong>am</strong>ia<br />
yurZnis Wia da sxva<br />
foTlixveviebi<br />
vaSlis nayofW<strong>am</strong>ia<br />
aid-1+cis-verbenol<br />
+dimeTilvinil karbinoli<br />
acenoli<br />
tetradeka-Z-9E-12 dien-1ilacetati<br />
homeopaTiuri preparatebi<br />
steriluri m<strong>am</strong>ri mwerebi<br />
fizikuri barierebi<br />
orTqli, rogorc sterilizatori<br />
vertenoli bs-1<br />
Vertenoli Bc-1<br />
vertenoli bs -2<br />
Vertenoli Bc-2<br />
pak-1k PAK 1K<br />
pak-1p PAK1P<br />
pak-5 PAK-5<br />
pak-6 PAK-6<br />
pak-zk PA-ZK<br />
pak-zp PAK-ZP<br />
kiunemoni (Kiunemon)<br />
qerqiW<strong>am</strong>ia tipografi<br />
nayofW<strong>am</strong>iebi, tkacunebi<br />
beRlis da sxva saxeobis<br />
alurebi<br />
SeuzRudavi<br />
SeuzRudavi<br />
SeuzRudavi<br />
SeuzRudavi<br />
105
# 111 biuleteni<br />
saqarTvelos akreditaciis centris mier akreditebuli laboratoriebi<br />
cxrili #9.1<br />
sag<strong>am</strong>ocdo<br />
laboratoriis<br />
dasaxeleba<br />
Sps `Rvinis<br />
laboratoria<br />
Sps `multitesti”<br />
Sps `eqspertiza +”<br />
Sps `norma”<br />
ssip `saqarTvelos<br />
standartebis,<br />
teqnikuri<br />
regl<strong>am</strong>entebisa<br />
da metrologiis<br />
erovnuli<br />
saagentos”<br />
kvebis, qimiuri<br />
mrewvelobisa da<br />
navTobproduqtebis<br />
laboratoria<br />
Sps `momavali<br />
saukune”<br />
Sps `cito 2”<br />
sakontaqto<br />
monacemebi<br />
q. Tbilisi<br />
q.Tbilisi<br />
q. Tbilisi<br />
q. Tbilisi<br />
q. Tbilisi<br />
alkoholiani<br />
sasmelebi<br />
akreditaciis sfero<br />
sursaTSi<br />
alkoholiani da ualkoholo sasmelebi, xili,bostneuli da misi<br />
nawarmi, Tafli naturaluri, koncentratebi, niadagebi.<br />
alkoholiani da ualkoholo sasmelebi, wyali, xorci da xorcis<br />
nawarmi, frinvelis xorci, Tevzi da Tevzis nawarmi, rZe da rZis<br />
produqtebi, konservebi, Tafli, kvercxi, mcenareuli zeTebi,<br />
Cai, yava, kako, dafnis foToli, marili, xilbostneulis nawarmi,<br />
Saqari da Saqriani sakonditro nawarmi<br />
alkoholiani da ualkoholo sasmelebi, Zmari, xorci da<br />
xorcis nawarmi, naxevarfabrikatebi, konservebi da kulinaruli<br />
produqcia, Tevzi da Tevzis produqtebi, rZe da rZis<br />
produqtebi, kvercxi, mcenareuli cximebi, margarini, maionezi,<br />
Cai, yava, kakao, saneleblebi, xilbostneuli da misi konservebi,<br />
Saqari da Saqriani sakonditro nawarmi, Tafli, marcvali,<br />
marcvlis gad<strong>am</strong>uSavebis produqtebi, fqvili, burRuleuli,<br />
puri, funTuSeulis nawarmi, makaronis nawarmi, fqvilovani<br />
sakonditro nawarmi; T<strong>am</strong>baqo da T<strong>am</strong>baqos nawarmi, parfiumeria.<br />
rZe da rZis produqtebi, konservebi, kvercxi, kulinaruli<br />
produqcia, Cai, yava, kakao, saneleblebi, marili, dafnis<br />
foToli, Saqari da Saqriani sakondotro nawarmi, puri,<br />
funTuSeulis nawarmi, makaronis nawarmi, fqvilovani<br />
sakonditro nawarmi; T<strong>am</strong>baqo da T<strong>am</strong>baqos nawarmi; xili, Txili,<br />
citrusi, bostneuli da misi konservebi, marcvali da marcvlis<br />
gad<strong>am</strong>uSavebis produqtebi, safuari, xorci da misi nawarmi,<br />
konservebi, Tevzi da misi nawarmi, frinvelis xorci, mcenareuli<br />
cximebi, margarini, maionezi, alkoholiani,sustalkoholiani da<br />
ualkoholo sasmelebi, Zmari, mineraluri wyali<br />
bavSvTa kvebis produqtebi, puri, fqvilovani sakonditro<br />
nawarmi, marcvali da marcvlis gad<strong>am</strong>uSavebis produqtebi,<br />
Saqari da Saqriani sakonditro nawarmi, xilbostneuli<br />
da misi nawarmi, kulinaruli produqcia, Cai, yava, kakao,<br />
saneleblebi, marili, dafnis foToli, mcenareuli cximebi,<br />
margarini, maionezi, rZe da rZis produqtebi, Tevzi da misi<br />
nawarmi, frinvelis xorci, xorci da misi nawarmi, konservebi,<br />
ualkoholo sasmelebi da Zmari<br />
alkoholiani da ualkoholo sasmelebi, xorcis nawarmi,<br />
Tevzis nawarmi, rZe da rZis produqtebi, konservebi, Tafli,<br />
kvercxi, mcenareuli cximebi da margarini, Cai, yava kakao,<br />
saneleblebi, dafnis foToli, marili, xilbostneuli da misi<br />
nawarmi, Saqriani sakonditro nawarmi, marcvlis gad<strong>am</strong>uSavebis<br />
produqtebi, burRuleuli, makaronis nawarmi,<br />
bavSvTa kvebis produqtebi.<br />
106
# 111<br />
biuleteni<br />
cxrili #9.1 (gagrZeleba)<br />
saqarTvelos akreditaciis centris mier akreditebuli laboratoriebi<br />
ssip `saqarTvelos<br />
mebaReobis,<br />
mevenaxeobisa<br />
da meRvineobis<br />
institutis<br />
alkoholiani<br />
da ualkoholo<br />
sasmelebis<br />
testirebis<br />
laboratoria<br />
alkoholiani da ualkoholo sasmelebi, Tafli, konservebi,<br />
xorci da misi gad<strong>am</strong>uSavebis produqtebi, xil-bostneuli, misi<br />
gad<strong>am</strong>uSavebis produqtebi.<br />
kavSiri<br />
`teqnologuri<br />
centris” testirebis<br />
laboratoria<br />
Tbilisi<br />
xorci, xorcis nawarmi, konservebi, rZe da rZis<br />
nawarmi,saneleblebi da sunelebi<br />
Sps `etaloni”,<br />
q. Tbilisi<br />
rZe da rZis produqtebi, konservebi, kvercxi, kulinaruli<br />
produqcia, Cai, yava, kakao, saneleblebi, marili, dafnis<br />
foToli, Saqari da Saqriani sakonditro nawarmi, Saqari da<br />
Saqriani sakonditro nawarmi, Tafli, marcvali, marcvlis<br />
gad<strong>am</strong>uSavebis produqtebi, fqvili, burRuleuli, puri,<br />
funTuSeulis nawarmi.<br />
`saqarTvelis<br />
d<strong>am</strong>oukidebel<br />
eqspetTa asociacia~<br />
Sps`mikrobiologi”<br />
s.s sanitariisa<br />
da higienis s/k<br />
institutis<br />
laboratoria<br />
q. rusTavi<br />
q. quTaisi<br />
q.Tbilisi<br />
alkoholiani da ualkoholo sasmelebi, Zmari, xorci da<br />
xorcis nawarmi, naxevarfabrikatebi, konservebi da kulinaruli<br />
produqcia, Tevzi da Tevzis produqtebi, rZe da rZis<br />
produqtebi, kvercxi, mcenareuli cximebi, margarini, maionezi,<br />
Cai, yava, marcvlis gad<strong>am</strong>uSavebis produqtebi, burRuleuli,<br />
makaronis nawarmi,<br />
bavSvTa kvebis produqtebi.<br />
alkoholiani da ualkoholo sasmelebi, xorcis nawarmi,<br />
Tevzis nawarmi, rZe da rZis produqtebi, konservebi, Tafli,<br />
kvercxi, mcenareuli cximebi da margarini, Cai, yava, kakao,<br />
saneleblebi, dafnis foToli, marili, xilbostneuli da misi<br />
nawarmi, Saqriani sakonditro nawarmi, marcvlis gad<strong>am</strong>uSavebis<br />
produqtebi;<br />
alkoholiani da ualkoholo sasmelebi, wyali, rZe da rZis<br />
produqtebi, konservebi, Tafli, kvercxi, mcenareuli zeTebi,<br />
Cai, yava, kako, dafnis foToli, marili, xilbostneulis nawarmi,<br />
Saqari da Saqriani sakonditro nawarmi<br />
107