11.01.2015 Views

nino WrikiSvili stabiluroba da variaciuloba espanuri enis ...

nino WrikiSvili stabiluroba da variaciuloba espanuri enis ...

nino WrikiSvili stabiluroba da variaciuloba espanuri enis ...

SHOW MORE
SHOW LESS

Create successful ePaper yourself

Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.

avtoris stili <strong>da</strong>culia<br />

ivane javaxiSvilis saxelobis Tbilisis saxelmwifo universitetiF<br />

humanitarul mecnierebaTa fakulteti<br />

romanuli filologia<br />

<strong>nino</strong> <strong>WrikiSvili</strong><br />

<strong>stabiluroba</strong> <strong>da</strong> <strong>variaciuloba</strong> <strong>espanuri</strong> <strong>enis</strong><br />

fonotaqtikur sistemaSi<br />

filologiis doqtoris (Ph.D) akademiuri xarisxis<br />

mosapoveblad warmodgenili<br />

d i s e r t a c i a<br />

samecniero xelmZRvaneli: filologiis mecnierebaTa<br />

doqtori, profesori ciuri axvlediani<br />

Tbilisi<br />

2012


sarCevi<br />

Sesavali................................................................................................................................................................. 3<br />

I Tavi - <strong>espanuri</strong> <strong>enis</strong> TanxmovanTjgufebis Seswavlis istorii<strong>da</strong>n................... 8<br />

II Tavi - <strong>espanuri</strong> <strong>enis</strong> ganviTarebis etapebi. kastiliuri <strong>enis</strong><br />

evoluciasTan <strong>da</strong>kavSirebuli sxva<strong>da</strong>sxva enobrivi wyaroebi ................................11<br />

III Tavi - laTinuri <strong>enis</strong> konsonanturi sistema (Tavkiduri, Sua <strong>da</strong><br />

bolokiduri konsonanturi kompleqsebi).................................................................................32<br />

IV Tavi - etimonSi arsebuli konsonanturi kompleqsebi <strong>da</strong> maTi<br />

<strong>da</strong>xasiaTeba istoriuli evoluciis manZilze.....................................................................46<br />

$1. orelementiani konsonanturi kompleqsebi........................................................47<br />

$2. samelementiani konsonanturi kompleqsebi .....................................................110<br />

$3. oTxelementiani konsonanturi kompleqsebi ...................................................120<br />

$4. xuTelementiani konsonanturi kompleqsebi ...................................................124<br />

V Tavi - Kkonsonanturi Kkompleqsebis Kklasifikacia stabilurobisa D<strong>da</strong><br />

variaciulobis MmixedviT...................................................................................................................125<br />

$1. orelementiani konsonanturi kompleqsebis klasifikacia......................125<br />

$2. samelementiani konsonanturi kompleqsebis klasifikacia .....................138<br />

$3. oTxelementiani konsonanturi kompleqsebis klasifikacia ...................142<br />

$4. xuTelementiani konsonanturi kompleqsebis klasifikacia ...................143<br />

<strong>da</strong>skvna................................................................................................................................................................ 144<br />

literatura ...................................................................................................................................................151<br />

<strong>da</strong>narTi.............................................................................................................................................................. 156<br />

2


Sesavali<br />

yvela enas aqvs sityvaTa formirebisa <strong>da</strong> fonemaTa ga<strong>da</strong>bmis<br />

sakuTari wesebi, rac ganapirobebs im faqts, rom ar SeiZleba nebismieri<br />

saxis kombinaciam mogvces semantikuri mniSvnelobis matarebeli erTeuli.<br />

swored fonemaTa SeerTebebis ganmsazRvrel wesebs adgens fonotaqtika, 1<br />

romelic enaTmecnierebis, kerZod ki – fonetikis erT-erTi <strong>da</strong>rgia.<br />

winamdebare naSromSi ganxilulia <strong>stabiluroba</strong> <strong>da</strong> <strong>variaciuloba</strong><br />

<strong>espanuri</strong> <strong>enis</strong> fonotaqtikur sistemaSi im mizniT, raTa <strong>da</strong>dgindes, Tu<br />

romeli konsonanturi kompleqsebi aris <strong>espanuri</strong> <strong>enis</strong>aTvis stabiluri <strong>da</strong><br />

romeli TanxmovanTjgufebi eqvemdebarebian varirebas <strong>espanuri</strong> <strong>enis</strong><br />

evoluciis procesSi.<br />

uamravi gansxvavebuli Tanamimdevrobis konsonanturi kompleqsi<br />

arsebobs, magram es ar niSnavs imas, rom yvela enas erTi <strong>da</strong> igive<br />

TanxmovanTjgufebi un<strong>da</strong> axasiaTebdes. magaliTad, inglisuri <strong>enis</strong>aTvis<br />

savsebiT misaRebi sp-, st-, sk- kompleqsebi akrZalul kombinaciebs<br />

warmoadgenen espanur <strong>enis</strong>aTvis Tavkidur poziciaSi.<br />

fonotaqtika ar jerdeba sakiTxis mxolod sinqroniul planSi<br />

kvlevas <strong>da</strong> fonemaTa misaRebi an miuRebeli kombinaciebis <strong>da</strong>dgenas. igi,<br />

imavdroulad, ikvlevs sxva<strong>da</strong>sxva poziciis mqone konsonanturi<br />

kompleqsebis evolucias ama Tu im <strong>enis</strong> istoriis sxva<strong>da</strong>sxva etapze.<br />

swored konsonanturi kompleqsebis diaqroniuli kvleva adgens<br />

yvelaze stabilur <strong>da</strong> varirebad TanxmovanTjgufebs <strong>da</strong> cdilobs axsna<br />

mouZebnos TiToeuli maTganis <strong>stabiluroba</strong>sa <strong>da</strong> <strong>variaciuloba</strong>s; Aaseve,<br />

adgens, romeli fonetikuri cvlilebebiT aris ganpirobebuli maTi<br />

varireba. Bbunebrivia, fonotaqtika ar zRu<strong>da</strong>vs konsonantur kombinaciebs<br />

vokabulaSi maTi mdebareobis mixedviT <strong>da</strong> maT Seiswavlis rogorc<br />

Tavkidur <strong>da</strong> bolokidur poziciaSi, aseve sityvis SuaSi.<br />

<strong>espanuri</strong> <strong>enis</strong> konsonantur kompleqsebze araerTi naSromi<br />

<strong>da</strong>werila. Tumca, mkvlevarebi ZiriTa<strong>da</strong>d yuradRebas amaxvilebdnen<br />

1<br />

fonotaqtika berZnul kompozits ( phono ‛bgera’ + tact ‛kontaqti‛) wamoadgens <strong>da</strong><br />

iTargmneba rogorc bgeraTa kontaqti (esp. sonidos en contacto).<br />

3


yvelaze xSirad gamoyenebadi kombinaciebis Taviseburebebze <strong>da</strong> maT<br />

klasifikacias axdendnen konsonantebis mxolod ramdenime<br />

TanamimdevrobiT. antonio kilis moralesi Tavkidur kombinaciebSi<br />

mxolod fl, kl <strong>da</strong> pl kompleqsebs ganixilavs, xolo sityvis Sua poziciiT<br />

<strong>da</strong>interesebulia Semdegi kombinaciebiT: konsonanti + r, konsonanti + l, r +<br />

konsonanti, l + konsonanti <strong>da</strong> nazali + konsonanti. 1 bevrad ufro mcirea<br />

misi informacia samelementian kompleqsebsa <strong>da</strong> derivatis doneze<br />

warmoqmnil kombinaciebze. TanxmovanTjgufebs ikvlev<strong>da</strong> menendes<br />

pi<strong>da</strong>lic <strong>da</strong> isic, TiTqmis analogiur kombinaciebze amaxvileb<strong>da</strong><br />

yuradRebas. 2<br />

ramdenime romanuli <strong>enis</strong> (franguli, italiuri <strong>da</strong> <strong>espanuri</strong> ) Sua<br />

konsonantur kompleqsebze fun<strong>da</strong>menturi kvleva aqvs Catarebuli ciuri<br />

axvledians. naSromSi saxelwodebiT "<strong>stabiluroba</strong> <strong>da</strong> varireba romanul<br />

TanxmovanTjgufebSi" 3 Tavmoyrilia umdidresi faqtobrivi masala <strong>da</strong><br />

warmodgenilia etimologiur monacemTa mecnieruli analizi. naSromi,<br />

romelSic warmodgenilia romanuli enebis fonotaqtikis Se<strong>da</strong>rebiT-<br />

SepirispirebiTi analizi, exeba Sua konsonantur kompleqsebs.<br />

naSromis aqtualuroba: iqi<strong>da</strong>n gamomdinare, rom lingvistebi<br />

ZiriTa<strong>da</strong>d Sua konsonanturi kompleqsebis garkveul jgufebs<br />

ganixilaven, saWirod miviCnieT kvleva Cagvetarebina rogorc binarul,<br />

aseve polikonsonantur kompleqsebze poziciis<strong>da</strong> ganurCevlad <strong>da</strong><br />

gamogvekvlia ara marto Tavkiduri, bolokiduri <strong>da</strong> sityvaSi Sua<br />

poziciis mqone kombinaciebi, aramed iseTi jgufebic, romlebic<br />

garkveuli cvlilebebis xarjze derivatis, Cvens SemTxvevaSi <strong>espanuri</strong><br />

<strong>enis</strong> doneze, <strong>da</strong>fiqsir<strong>da</strong>.<br />

kvlevis mizani: ganxorcielebuli kvlevis mizania, rom <strong>da</strong>dgindes:<br />

a) <strong>espanuri</strong> <strong>enis</strong>aTvis misaRebi <strong>da</strong> miuRebeli binaruli <strong>da</strong><br />

polikonsonanturi kompleqsebi; b) yvelaze mdgradi <strong>da</strong> cvalebadi<br />

rogorc binaruli, aseve polikonsonanturi kompleqsebis<br />

1 Antonio Quilis Morales: "Fonética histórica y fonología diacrónica", Madrid, 2005<br />

2 Ramón Menéndez Pi<strong>da</strong>l: "Manual de gramática histórica española", Madrid, 1977<br />

3 ciuri gvencaZe-axvlediani: "<strong>stabiluroba</strong> <strong>da</strong> varireba romanul TanxmovanTjgufebSi",<br />

Tbilisi, 2009<br />

4


CamonaTvali <strong>da</strong> aixsnas maTi <strong>stabiluroba</strong>-variaciulobis gamomwvevi<br />

mizezebi; g) derivatis doneze warmoqmnili TanxmovanTjgufebis<br />

CamonaTvali <strong>da</strong> ganisazRvros, romel fonetikur <strong>da</strong> morfologiur<br />

movlenebs ukavSirdeba etimonSi ararsebuli kombinaciebis <strong>espanuri</strong> <strong>enis</strong><br />

doneze miReba; aseve, <strong>da</strong>dgindes xdebo<strong>da</strong> Tu ara konsonantur<br />

kompleqsebTan <strong>da</strong>kavSirebuli cvlilebebi an saerTo<strong>da</strong>c, maTi warmoqmna<br />

im <strong>enis</strong> doneze, romlis gavliTac mkvidrdebo<strong>da</strong> esa Tu is sityva<br />

kastiliur enaSi; d) ra sixSiriT gvxvdeba erTi <strong>da</strong> igive konsonanturi<br />

kompleqsi sxva<strong>da</strong>sxva poziciaSi <strong>da</strong> aqvs Tu ara kavSiri kompleqsis<br />

pozicias sityvaSi mis <strong>stabiluroba</strong>-varirebasTan.<br />

naSromis mecnieruli siaxle: kombinaciebis Semadgeneli<br />

konsonantebis <strong>da</strong> sityvaSi maTi poziciuri mravalferovnebis gar<strong>da</strong>,<br />

sadisertacio naSromis mecnieruli siaxles warmoadgens varirebis erTerTi<br />

axali saxeoba, romelic akustikuri ekvivalentobis saxels atarebs<br />

<strong>da</strong> romelic, rogorc Catarebulma kvlevam gvaCvena, sakmaod<br />

gavrcelebuli movlenaa <strong>espanuri</strong> <strong>enis</strong> fonotaqtikaSi.<br />

kvlevis meTodologia: mocemuli naSromi warmoadgens<br />

istoriul-Se<strong>da</strong>rebiT <strong>da</strong> statistikur meTodebze orientirebul<br />

diaqroniul kvlevas, romelic CavatareT etimologiuri 1 <strong>da</strong><br />

laTinur-<strong>espanuri</strong> leqsikonebis 2 monacemebze <strong>da</strong>yrdnobiT. Kaseve<br />

gamoviyeneT, espaneTis samefo akademiis – RAE-s onlain leqsikoni, 3<br />

romelic imis gar<strong>da</strong>, rom aris <strong>espanuri</strong> <strong>enis</strong> ganmartebiTi leqsikoni,<br />

gvawvdis mniSvnelovan etimologiur cnobebs. kvlevis Catarebamde ki<br />

gavecaniT aRniSnuli Temis garSemo ganxorcielebul kvlevaTa Sedegebs.<br />

naSromSi gamoyenebuli gvaqvs rogorc pirveladi, aseve meoradi<br />

wyaroebi.<br />

naSromis Teoriuli <strong>da</strong> praqtikuli Rirebuleba: winamdebare<br />

naSromis Teoriuli Rirebuleba mdgomareobs imaSi, rom kvlevis<br />

Sedegad gamovavlineT kastiliuri (<strong>espanuri</strong>) <strong>enis</strong>aTvis misaRebi <strong>da</strong><br />

miuRebeli konsonanturi kompleqsebi, aseve yvelaze stabiluri <strong>da</strong><br />

1 Joan Coromines: "Breve diccionario etimológico de la lengua española", Gredos, Madrid, 2008<br />

2 Santiago Segura Munguía:" Nuevo diccionario etimológico Latín-Español y de las voces deriva<strong>da</strong>s", Bilbao, 2010<br />

3 http://rae.es/rae.html<br />

5


varirebadi TanxmovanTjgufebi <strong>da</strong> ganvsazRvreT romel fonetikur<br />

movlenas ukavSirdeba ama Tu im kombinaciis cvalebadoba. praqtikuli<br />

Rirebuleba ki ganisazRvreba imiT, rom: a) Cveni kvleva xels Seuwyobs<br />

<strong>espanuri</strong> <strong>enis</strong> istoriuli fonetikisa <strong>da</strong> diaqroniuli fonotaqtikis<br />

ufro Rrma Seswavlas Cvens qveyanaSi; b) Cvens mier miRebuli Sedegebi<br />

SeiZleba gamoyenebul iqnes <strong>espanuri</strong> <strong>enis</strong> Teoriuli kursebis swavlebis<br />

procesSi.<br />

naSromis moculoba <strong>da</strong> struqtura: sadisertacio naSromis<br />

moculoba ganisazRvra 150 nabeWdi gverdiT <strong>da</strong> warmodgenilia SesavliT,<br />

xuTi TaviT <strong>da</strong> <strong>da</strong>skvniTi nawilisagan. naSroms Tan erTvis bibliografia,<br />

romelic 101 erTeuls moicavs <strong>da</strong> <strong>da</strong>narTi, romelic Catarebuli kvlevis<br />

Sedegebs cxrilis saxiT warmogvidgens.<br />

SesavalSi gansazRvrulia kvlevis ZiriTadi miznebi <strong>da</strong> naSromis<br />

Teoriuli <strong>da</strong> praqtikuli Rirebuleba. Aaseve, aRniSnulia Temis<br />

aqtualuroba <strong>da</strong> mecnieruli siaxle.<br />

I TavSi aRvniSneT Tu romeli lingvistebi ikvlevdnen <strong>espanuri</strong> <strong>enis</strong><br />

fonotaqtikur sistemas <strong>da</strong> romel kombinaciebze amaxvilebdnen isini<br />

yuradRebas.<br />

II TavSi mokled mimovixileT <strong>espanuri</strong> <strong>enis</strong> evoluciis sxva<strong>da</strong>sxva<br />

etapebi <strong>da</strong> vnaxeT, Tu romelma enebma moaxdina espanur enaze gavlena<br />

rogorc fonetikuri, morfologiuri, sintaqsuri, aseve leqsikuri<br />

TvalsazrisiT. Aimavdroulad, SevexeT istoriul faqtebsac, radgan<br />

CavTvaleT, rom es ufro TvalsaCinos gaxdi<strong>da</strong> ama Tu im gareSe <strong>enis</strong><br />

pireneis naxevarkunZulze gavrcelebis gamomwvev mizezebs.<br />

III TavSi <strong>da</strong>vaxasiaTeT laTinuri <strong>enis</strong> konsonanturi sistema <strong>da</strong><br />

vnaxeT, Tu romeli konsonanturi kompleqsebi iyo misaRebi am uZvelesi<br />

<strong>enis</strong>aTvis misi istoriis adreul periodSi. aseve vnaxeT, Tu romeli<br />

TanxmovanTjgufebi <strong>da</strong>eqvemdebara varirebas arqauli laTinuris doneze<br />

<strong>da</strong> romeli kompleqsebi gamoirCio<strong>da</strong> stabilurobis maRali xarisxiT.<br />

IV Tavi mTlianad konsonanturi kompleqsebis diaqroniul kvlevas<br />

<strong>da</strong>vuTmeT. Uuaxlesi etimologiuri leqsikonebis monacemebze<br />

<strong>da</strong>yrdnobiT, ganvixileT sxva<strong>da</strong>sxva TanxmovanTjgufebi rogorc Tavkidur<br />

6


<strong>da</strong> bolokidur, aseve sityvis Sua poziciaSi. yuradReba gavamaxvileT<br />

iseT kombinaciebzec, romlebic ar arsebob<strong>da</strong> etimonis, magram miviReT<br />

derivati <strong>enis</strong> - <strong>espanuri</strong>s doneze.<br />

V TavSi movaxdineT meoTxe TavSi ganxiluli konsonanturi<br />

kompleqsebis klasifikacia. TanxmovanTkombinaciebi, <strong>stabiluroba</strong> <strong>da</strong><br />

varirebis mixedviT, oTx jgufad ga<strong>da</strong>vanawileT. varirebadi kombinaciebi<br />

ki <strong>da</strong>vyaviT qvejgufebad, rasac safuZvlad <strong>da</strong>edo maTi klasifikacia<br />

fonetikuri cvlilebebis mixedviT.<br />

konsonanturi kompleqsebis diaqroniuli kvlevis Sedegad miRebuli<br />

Sedegebi CamovayalibeT naSromis bolos <strong>da</strong>skvnis saxiT.<br />

7


I Tavi<br />

<strong>espanuri</strong> <strong>enis</strong> fonotaqtikis<br />

Seswavlis istorii<strong>da</strong>n<br />

<strong>espanuri</strong> <strong>enis</strong> fonotaqtikuri sistemis kvleva araerTi<br />

enamecnierisaTvis warmoadgen<strong>da</strong> aqtualur Temas. am mxriv, aRsaniSnavia<br />

cnobili espaneli lingvistebis – ramon menendes pi<strong>da</strong>lis, antonio kilis<br />

moralesis <strong>da</strong> garsia de diegos naSromebi.<br />

TanxmovanTjgufebis kvlevas, CamoTvlili enaTmecnierebi<strong>da</strong>n,<br />

yvelaze didi yuradReba <strong>da</strong>uTmo ramon menendes pi<strong>da</strong>lma, romelmac<br />

aRwera rogorc Tavkiduri poziciis matarebeli kompleqsebi, aseve<br />

sityvis SuaSi mdebare kombinaciebi. menendes pi<strong>da</strong>lis "<strong>espanuri</strong> <strong>enis</strong><br />

istoriuli gramatikis saxelmZRvaneloSi" 1 aRweril Tavkidur binarul<br />

konsonantur kompleqsebSi ZiriTa<strong>da</strong>d vxvdebiT okluzivs + r<br />

Tanamimdevrobebs. rac Seexeba orelementian Sua konsonantur<br />

kompleqsebs, menendes pi<strong>da</strong>lma yuradReba gaamaxvila Semdeg<br />

kombinaciebze: r + konsonanti, l + konsonanti, m an n + konsonanti. man<br />

aRwera ormagi Tanxmovanebis evoluciac sityvis SuaSi <strong>da</strong> gamoyo<br />

bilabialurebis (-pp-, -bb-), dentalurebis (-tt-, -dd-) <strong>da</strong> velarulebis (-kk-)<br />

geminatebi.<br />

menendes pi<strong>da</strong>lma ganixila samelementiani Sua konsonanturi<br />

kompleqsebic. yvelaze xSirad gamoyenebul polikonsonantur<br />

kombinaciebad man miiCnia: konsonanti + fl, konsonanti + kl <strong>da</strong> konsonanti +<br />

pl Tanamimdevrobebi.<br />

TanxmovanTa istoriul fonetikas ikvlev<strong>da</strong> antonio kilis<br />

moralesi "istoriul fonetikasa <strong>da</strong> diaqroniul fonologiaSi" 2 .<br />

sxva<strong>da</strong>sxva poziciaSi arsebuli <strong>da</strong> calke mdgomi Tanxmovnebis aRweris<br />

Semdeg, igi Seexo konsonantur kompleqsebsac <strong>da</strong> maTi klasifikacia<br />

moaxdina Semdegi TanamimdevrobiT: fl-, kl-, pl- (Tavkiduri poziciiT),<br />

konsonanti + r, konsonanti + l, r + konsonanti, l + konsonanti (sityvis<br />

SuaSi).<br />

1 Ramón Menéndez Pi<strong>da</strong>l: "Manual de gramática histórica española", Madrid, 1977.<br />

2 Antonio Quilis Morales: "Fonética histórica y fonología diacrónica", Madrid, 2005<br />

8


Sua konsonantur kompleqsebs ikvlev<strong>da</strong> visente garsia de diegoc<br />

<strong>da</strong> isic analogiur kombinaciebs aRwer<strong>da</strong>. E"<strong>espanuri</strong> <strong>enis</strong> istoriul<br />

gramatikaSi" 1 igi Semdeg ZiriTad tipebze amaxvilebs yuradRebas:<br />

konsonanti + r, konsonanti + l.<br />

Aaraespaneli lingvistebi<strong>da</strong>n, <strong>espanuri</strong> <strong>enis</strong> fonotaqtikuri sistemiT<br />

<strong>da</strong>interesdnen pol loidi <strong>da</strong> ralf peni. Ppol loidma naSromSi<br />

"laTinuri<strong>da</strong>n espanuramde" 2 aRwera frikativebis <strong>da</strong> okluzivebis<br />

Semcveli kombinaciebi <strong>da</strong> warmogvidgina maT mier ganvlili evoluciis<br />

gza. Tavkidur poziciaSi ki <strong>da</strong>interes<strong>da</strong> s + p, t, k kombinaciebiT.<br />

rac Seexeba ralf pens <strong>da</strong> mis naSroms saxelad "<strong>espanuri</strong> <strong>enis</strong><br />

istoria" 3 , man yuradReba gaamaxvila im fonetikur cvlilebebze, rac<br />

espanur enas misi evoluciis sxva<strong>da</strong>sxva etapze axasiaTeb<strong>da</strong> <strong>da</strong> aRwera<br />

derivati anu <strong>espanuri</strong> <strong>enis</strong> doneze warmoqmnili binaruli Sua<br />

konsonanturi kompleqsebi, romelTac ‛secon<strong>da</strong>ry consonant groups’ (espanur<br />

TargmanSi - ‛grupos consonánticos secun<strong>da</strong>rios’) uwo<strong>da</strong>. ralf p<strong>enis</strong> mier<br />

Seswavlili yvela binaruli TanxmovanTjgufi warmoqmnilia e <strong>da</strong> i<br />

xmovnebis sinkopis Sedegad.<br />

qarTveli enaTmecnierebi<strong>da</strong>n, romanuli enebis fonotaqtikas<br />

ikvlev<strong>da</strong> ciuri axvlediani. Mmisi fun<strong>da</strong>menturi kvleva "<strong>stabiluroba</strong><br />

<strong>da</strong> varireba romanul TanxmovanTjgufebSi" 4 moicavs umdidres faqtobriv<br />

masalas <strong>da</strong> gvawvdis mniSvnelovan cnobebs <strong>espanuri</strong> <strong>enis</strong> etimologiis<br />

Sesaxeb. ciuri axvledianis mier Catarebuli romanuli enebis<br />

fonotaqtikuri sistemis diaqroniuli kvleva warmogvidgens sityvis Sua<br />

poziciaSi myof rogorc binarul, aseve polikonsonantur<br />

TanxmovanTjgufebs. naSromSi warmodgenilia Sua konsonanturi<br />

kompleqsebis klasifikacia laTinuri <strong>enis</strong> donezec.<br />

1 Vicente García de Diego: "Gramática histórica española, Madrid, 1970<br />

2 Paul Lloyd: "From Latin to Spanish", vol. I "Historical Phonology and Morphology of the Spanish Language ",<br />

1987.<br />

3 Palph Penny-is "A history of the Spanih language" (1991,2002 Cambridge University Press) inglisuri<strong>da</strong>n<br />

espanurad Targmnilia xose ignasio peres paskualis <strong>da</strong> maria euxenia peres paskualis<br />

mier. naSromis <strong>espanuri</strong> versia atarebs Semdeg saxels: "Gramática histórica del Español" <strong>da</strong><br />

Sesrulebulia 2006 wels.<br />

4 ciuri gvencaZe-axvlediani: "<strong>stabiluroba</strong> <strong>da</strong> varireba romanul TanxmovanTjgufebSi",<br />

Tbilisi, 2009<br />

9


enaTmecnierebi ikvlevdnen <strong>espanuri</strong> <strong>enis</strong> fuZe-<strong>enis</strong>, anu laTinuris<br />

konsonantur fonotaqtikasac. swored maT Soris aris xose Mmolina<br />

ievenesi, romelmac "laTinuri <strong>enis</strong> fonotikis, fonologiis <strong>da</strong><br />

morfologiis SesavalSi" 1 aRwera Tavad laTinuri <strong>enis</strong> doneze<br />

<strong>da</strong>fiqsirebuli fonetikuri cvlilebebi <strong>da</strong> moaxdina laTinuri <strong>enis</strong>aTvis<br />

<strong>da</strong>maxasiaTebeli konsonanturi kompleqsebis klasifikacia rogorc<br />

Tavkidur <strong>da</strong> bolokidur poziciaSi, aseve sityvis SuaSi.<br />

1 José Molina Yévenes:" Iniciación a la fonética, fonología y morfología latinas", Barcelona, 1993<br />

10


II Tavi<br />

<strong>espanuri</strong> <strong>enis</strong> ganviTarebis etapebi.<br />

kastiliuri <strong>enis</strong> evoluciasTan <strong>da</strong>kavSirebuli<br />

sxva<strong>da</strong>sxva enobrivi wyaroebi<br />

<strong>espanuri</strong> ena erT-erTi yvelaze gavrcelebuli enaa dRevandel<br />

msoflioSi. Eigi oficialuri enaa espaneTis, laTinuri amerikis qveynebis<br />

(argentina, bolivia, venesuela, gvatemala, hondurasi, dominikis<br />

respublika, kolumbia, kosta-rika, kuba, meqsika, nikaragua, panama,<br />

paragvai, peru, puerto-riko, el salvadori, urugvai, Cile, ekvadori),<br />

ekvatoruli gvineis <strong>da</strong> andoris (frangulTan <strong>da</strong> katalanurTan erTad).<br />

espanur enaze laparakoben filipinebis, saberZneTis <strong>da</strong> afrikis<br />

teritoriebis ebraelebiT <strong>da</strong>saxlebul zog regionSic.<br />

espanurs xSirad kastiliuri <strong>enis</strong> saxeliT moixsenieben, rac<br />

ukavSirdeba istoriul faqtorebs. Ppireneis naxevarkunZulis centralur<br />

nawilSi mdebare kastiliis samefos politikurma siZlierem (mogvianebiT<br />

ki, espaneTis samefoebis mis garSemo gaerTianebam) ganapiroba, rom<br />

kastiliaSi gavrcelebulma enam upiratesoba moipova mezobel enebze <strong>da</strong><br />

miiRo <strong>espanuri</strong> <strong>enis</strong> saxeli.<br />

<strong>espanuri</strong> igive kastiliuri ena, iseve rogorc <strong>da</strong>narCeni romanuli<br />

enebi, xalxuri laTinuri<strong>da</strong>n momdinareobs. Ppireneis naxevarkunZulze<br />

gabatonebulma laTinurma, romelic romis imperiis sxva<strong>da</strong>sxva<br />

regionebi<strong>da</strong>n wamosuli vaWrebis, Cinovnikebisa <strong>da</strong> legionerebis mier<br />

gavrcel<strong>da</strong> espaneTSi, droTa ganmavlobaSi ganica<strong>da</strong> sxva<strong>da</strong>sxva (maT<br />

Soris preromanuli <strong>da</strong> arabuli) enebis gavlena <strong>da</strong> imdenad <strong>da</strong>Sor<strong>da</strong><br />

laTinurs, rom axal enas Cauyara safuZveli.<br />

rogorc vxe<strong>da</strong>vT, mravalferovania <strong>espanuri</strong> <strong>enis</strong> wyaroebis<br />

CamonaTvali. imis gar<strong>da</strong>, rom aRniSnul TavSi mimovixilavT Tu ra<br />

gavlena moaxdina sxva<strong>da</strong>sxva enebma <strong>espanuri</strong> <strong>enis</strong> fonetikur,<br />

morfologiur, sintaqsur <strong>da</strong> leqsikur struqturaze, yuradRebas<br />

gavamaxvilebT istoriul movlenebzec, radganc vTvliT, rom am gziT<br />

ufro naTeli gaxdeba, Tu romeli istoriuli faqtorebiT iyo<br />

11


ganpirobebuli am enebis gavrceleba <strong>da</strong> Semdeg, maTi gavlena pireneis<br />

naxevarkunZulze gabatonebul laTinurze.<br />

espaneTSi <strong>da</strong>saxlebuli sxva<strong>da</strong>sxva xalxebis <strong>da</strong> maTi enebis<br />

lingvistur gavlenas espanur enaze ganvsazRvravT qronologiurad.<br />

pireneis naxevarkunZuli uZvelesi droi<strong>da</strong>n warmoadgen<strong>da</strong> sxva<strong>da</strong>sxva<br />

tomebiT <strong>da</strong>saxlebul teritorias. jer kidev, Zv. welTaRr. I<br />

aTaswleulamde, saxlob<strong>da</strong> naxevarkunZulze tartesTa tomi, romelTa<br />

warmomavlobac DdRemde ar aris <strong>da</strong>zustebuli. Tumca, XX saukunis<br />

cnobilma germanelma filologma <strong>da</strong> istorikosma Aadolf Sultenma<br />

maTi warmoSobis saintereso Teorias Cauyara safuZveli. Sult<strong>enis</strong><br />

mixedviT, tartesebi arian kunZul kreta<strong>da</strong>n wamosuli tomebis<br />

STamomavlebi, romlebic dRevandeli an<strong>da</strong>lusiis teritoriaze<br />

<strong>da</strong>saxldnen <strong>da</strong> Seqmnes evropis erT-erTi pirveli civilizacia, romelic<br />

iyo im epoqis mowinave kulturis matarebeli. 1<br />

pirveli istoriuli wyaro tartesebis Sesaxeb ekuTvnis herodotes.<br />

igi cnobebs gvawvdis tartesTa ukanasknel mefe argantoniosa <strong>da</strong><br />

tartesTa qveyanaSi sanaosno miznebiT misul fokeelebze, 2 romelTac<br />

argantoniom garkveuli Tanxa ga<strong>da</strong>uxa<strong>da</strong> misi qalaqis garSemo<br />

Tav<strong>da</strong>cviTi nagebobis asaSeneblad, rac tartesTa mefes mcire azieli<br />

sparselebisagan Tav<strong>da</strong>sacavad sWirdebo<strong>da</strong>. Hherodote aseve wers, rom<br />

argantonio icocxla 120 weli <strong>da</strong> aqe<strong>da</strong>n 80 weli imefa (630-550). 3<br />

herodotes ar eTanxmeba romaeli istorikosi <strong>da</strong> filosofosi<br />

plinius ufrosi, romelic Tvlis, rom argantoniom imefa 150 weli.<br />

arsebobs kidev erTi versia, romlis mixedviTac argantonio qveyanas<br />

samasi weli marTav<strong>da</strong>, rac aSkarad gazviadebulia erTi mefis mefobis<br />

xanasTan <strong>da</strong>kavSirebiT. Tumca, SesaZloa, argantonio sulac ar yofiliyo<br />

1 Adolf Schulten: "Tartessos", Renacimiento, Sevilla, 2006. aRniSnuli gamocema warmoadgens 1924<br />

wels, espaneTSi gamoqveynebuli naSromis asls (Targmani espanur enaze Sesrulebulia<br />

manuel garsia morentis mier).<br />

2<br />

fokeelebi iyvenen pirveli berZnebi, romelTa saxelsac ukavSirdeba pirveli<br />

xangrZlivi zRvaosnoba <strong>da</strong> adriatikis zRvis aRmoCena.<br />

3 cnobebi herodotesa <strong>da</strong> argantonios Sesaxeb aviReT Álvaro Riaño Sanchez de la Poza-s<br />

naSromi<strong>da</strong>n saxelwodebiT: "Heródote y Argantonio – Un testimonio sobre la forma de poder de Tartessos",<br />

sa<strong>da</strong>c avtors naTargmni <strong>da</strong> gamoyenebuli aqvs ramdenime citireba "Herodoti Historiae"-is I<br />

tomi<strong>da</strong>n, oqsfordi, 1927w.<br />

12


erTi konkretuli mefis saxeli <strong>da</strong> rom am wlebis ganmavlobaSi erTi<br />

<strong>da</strong> igive saxelis matarebel ramdenime mefes emefa. SesaZloa, argantonio<br />

yofiliyo samefo dinastiis <strong>da</strong>saxelebac.<br />

tartesebis Sesaxeb vkiTxulobT bibliaSic. masSi aRwerilia, Tu<br />

rogor amyarebdnen savaWro urTierTobebs israelis mefe solomoni <strong>da</strong><br />

erT-erTi uZvelesi finikiuri savaWro qalaqis - tvirosis mefe hiram I<br />

tarsis (i give tartesebis) saxeliT cnobil xalxTan, romelTa samefoc<br />

simdidriT gamorCeuli iyo [Corral, 2008:67].<br />

tartesebis saxeli figurirebs miTologiaSic. swored tartesebis<br />

miTologiur mefes warmoadgens gerioni, romlis xarebis moparvac<br />

heraklesaTvis micemuli Tormeti<strong>da</strong>n erT-erTi <strong>da</strong>valeba iyo [Corral,<br />

2008:67].<br />

tartesebis ZiriTad saqmianobas mesaqonleoba <strong>da</strong> miwis <strong>da</strong>muSaveba<br />

warmoadgen<strong>da</strong>. Aaseve, isini iyvnen brinjaos <strong>da</strong> vercxlis pirveli<br />

mompoveblebi xmelTaSua zRvis auzis qveynebSi. tartesebs mWidro<br />

savaWro urTierToba hqon<strong>da</strong>T naxevarkunZulze savaWro miznebiT misul<br />

berZnebTan <strong>da</strong> finikielebTan. Ooqro-vercxlis sanacvlod, tartesebi<br />

maTgan Rebulobdnen sxva<strong>da</strong>sxva samkaulebs, iaraRs, keramikul<br />

nakeTobebs <strong>da</strong> qsovilebs. Aamis paralelurad, xdebo<strong>da</strong> religiuri <strong>da</strong><br />

kulturuli aspeqtebis gacvla-gamocvlac. swored maT saxels<br />

ukavSirdeba naxevarkunZulze pirveli anbanis <strong>da</strong> pirveli monetis Setana.<br />

pireneis naxevarkunZulze misuli berZnebi <strong>da</strong> finikielebi male aRar<br />

<strong>da</strong>kmayofildnen mxolod savaWro eqspediciebiT <strong>da</strong> wiaRiseulis Tavad<br />

mopovebis mizniT, <strong>da</strong>iwyes koloniebis <strong>da</strong>arseba, romelTaganac yvelaze<br />

cnobilia: gadiri (kadisi), malaka (malaga) <strong>da</strong> emporioni (ampuriasi).<br />

miuxe<strong>da</strong>vad imisa, rom tartesebis Sesaxeb jer kidev bevri ram aris<br />

bundovani, xose luis korali <strong>da</strong>zustebiT ambobs, rom X-VI ss-Si<br />

pireneis naxevarkunZulis samxreT nawilSi marTlac arsebob<strong>da</strong> samefo,<br />

romlis Zalauflebac vrceldebo<strong>da</strong> uelva<strong>da</strong>n karTagenamde, romlis<br />

macxovreblebic moipovebdnen didi raodenobiT oqro-vercxls <strong>da</strong><br />

romlebsac berZnebTan <strong>da</strong> finikielebTan savaWro urTierTobebi hqon<strong>da</strong>T. 1<br />

1 José Luis Corral: "Una historia de España", Edhasa, Barcelona, 2008<br />

13


Zv. w-is VI saukuneSi iwyeba tartesTa samefos deka<strong>da</strong>nsi, rac<br />

karTagenelebis saxels ukavSirdeba, romlebic swored am periodSi<br />

iwyebdnen didi savaWro imperiis Senebas xmelTaSua zRvis <strong>da</strong>savleTis<br />

napirebTan.<br />

tartesebs hqon<strong>da</strong>T sakuTari ena. maTi <strong>enis</strong> Sesaxeb arcTu ise bevri<br />

ram aris cnobili. Tumca, viciT, rom tartesebi semisilabur<br />

<strong>da</strong>mwerlobas iyenebdnen (anu calkeuli niSnebiT gamoxatavdnen ara<br />

mxolod bgerebs, aramed marcvlebsac), romelsac safuZvlad finikiuri<br />

<strong>da</strong> berZnuli <strong>da</strong>mwerloba edo. tartesTa <strong>da</strong>mwerlobis aRniSnuli Tviseba<br />

kargad Cans mariano tores ortesis mier gamoyenebul, oRond iurgen<br />

untermanis mier Sedgenil cxrilSi. 1 Aamave cxrili<strong>da</strong>n vigebT, rom<br />

tartesebs hqon<strong>da</strong>T 5 xmovani: a, e, i, o, u, rac berZnulis gavlenas<br />

tartesTa anbanze kidev ufro aSkaras xdis, radgan, rogorc viciT,<br />

finikielebs ar hqon<strong>da</strong>T xmovnebi.<br />

eqstremadurasa <strong>da</strong> an<strong>da</strong>lusiaSi aRmoCenil (Zv. w. VIIs-iT<br />

<strong>da</strong>TariRebul) saflavis qvebsa <strong>da</strong> keramikul nakeTobebze Sesrulebul<br />

warwerebs 2 kidev erTi maxasiaTebeli aqvT <strong>da</strong> es aris xmovanTa<br />

reduplikacia (mag: keenii). Tumca, jer ar aris <strong>da</strong>dgenili ormag xmovnebs<br />

maTi sworad warmoTqmi<strong>da</strong>n gamomdinare werdnen, Tu am faqts sxva axsna<br />

aqvs.<br />

tartesebis gar<strong>da</strong>, pireneis naxevarkunZulze cxovrobdnen sxva<br />

xalxebic, romelTac berZnebi iberebs uwodebdnen. xose luis koralis<br />

mixedviT, isini Zv.w-is VII saukuneSi ukve cxovrobdnen pireneis<br />

naxevarkunZulze <strong>da</strong> ikavebdnen mis centralur <strong>da</strong> aRmosavleT nawils.<br />

aRsaniSnavia, rom iberebi ar wamoadgendnen erT eTnoss <strong>da</strong> rom berZnebi<br />

am saxeliT moixseniebdnen pireneis naxevarkunZulis centralur <strong>da</strong><br />

aRmosavleT nawilSi mcxovreb tomebs. Aai, ase gamoiyureba berZeni<br />

geografis ptolemaiosi mier Sedgenili, pireneis naxevarkunulze<br />

1<br />

Mariano Torres Ortiz: "Tartessos", Madrid, 2002, gv. 327<br />

2<br />

aRsaniSnavia, rom tartesebi mier (marjvni<strong>da</strong>n marcxniv) Serulebul warwerebSi<br />

sityvebi ga<strong>da</strong>bmulad, erTmaneTisagan <strong>da</strong>uSoreblad aris Cawerili.<br />

14


<strong>da</strong>saxlebul, iberTa saxeliT cnobil tomTa sia (iqve a miTiTebuli maT<br />

mier <strong>da</strong>kavebuli qalaqebic): 1<br />

<br />

<br />

ilergetebi – leri<strong>da</strong>sa <strong>da</strong> ueskaSi;<br />

ausetanebi – xeronaSi;<br />

laietanebi – barselonaSi;<br />

<br />

<br />

<br />

<br />

edetanebi –saguntoSi (mdebareobs valensiis regionSi);<br />

kontestanebi – alikantesa <strong>da</strong> mursiaSi;<br />

bastetanebi – albasetesa <strong>da</strong> grana<strong>da</strong>Si;<br />

turdulebi – kordobasa <strong>da</strong> kadisSi;<br />

turdetanebi – seviliasa <strong>da</strong> karmonaSi. 2<br />

<br />

karpetanebi – naxevarkunZulis centralur nawilSi (alkalasa <strong>da</strong><br />

toledoSi).<br />

am CamonaTvals xose luis korali umatebs kidev erT toms -<br />

sedetanebs, romlebic saxlobdnen saldubas saxeliT cnobil qalaqSi<br />

(dRevandeli saragosa).<br />

geografiuli mdebareobis ganurCevlad, iberebi <strong>da</strong>kavebulni iyvnen<br />

mesaqonleobiT <strong>da</strong> soflis meurneobiT. Tumca, bunebrivia, rom zemoT<br />

CamoTlili xalxebi<strong>da</strong>n xmelTaSua zRvis sanapiroebTan <strong>da</strong>saxlebulebs<br />

ganviTarebis ufro maRali done eqnebo<strong>da</strong>T. Ggar<strong>da</strong> amisa, CrdiloeT<br />

espaneTis tomebi cxovrebis arqaul stils inarCunebdnen.<br />

iberebs hqon<strong>da</strong>T sakuTari enac <strong>da</strong> igi gavrcelebuli iyo<br />

naxevarkunZulis TiTqmis mTel xmelTaSua zRvis sanapiroze. swored<br />

iberebis enazea Sesrulebuli qalaq ampuriaSi aRmoCenili ramdenime<br />

savaWro dokumenti, rac a<strong>da</strong>sturebs am <strong>enis</strong> savaWro mniSvnelobas.<br />

alikanteSi, teruelsa <strong>da</strong> barselonaSi aRmoCenili warwerebi<br />

Sesrulebulia rogorc saflavis qvebze, aseve sxva<strong>da</strong>sxva saxis<br />

nakeTobebze. iberebis enaze Sesrulebuli warwerebi TariRdeba qr. S-mde<br />

V-IV saukuneebiT.<br />

1 siis sruli versia ix. José Luis Corral: "Una historia de España", Barcelona, 2008, gv. 76-77.<br />

2 swored turdetanebs moixsenieben xSirad tartesebis STamomavlebad.<br />

15


tartesebis msgavsad, iberebic semisilabur <strong>da</strong>mwerlobas iyenebdnen,<br />

romelsac safuZvlad berZnuli <strong>da</strong> finikiuri <strong>da</strong>mwerlobebi edo. iberTa<br />

<strong>da</strong>mwerlobis semisilaburoba aseve kargad Cans iurgen untermanis mier<br />

Sedgenil, Cvens mier zemoT xsenebul cxrilSi. swored amave cxrili<strong>da</strong>n<br />

vigebT, rom iberebic xuT stan<strong>da</strong>rtul xmovans iyenebdnen.<br />

iberizacia ar Seexo naxevarkunZulis CrdiloeT nawils, sa<strong>da</strong>c<br />

baskuri kultura gavrcel<strong>da</strong>. saidumloebiT aris moculi baskebis<br />

warmoSoba. <strong>da</strong>namdvilebiT arc maTi <strong>enis</strong> warmomavloba aris cnobili.<br />

Tumca, gvaqvs ramdenime versia. maT Soris sakmaod gavrcelebulia<br />

hipoTeza baskebis iberiuli <strong>da</strong> kavkasiuri warmomavlobis Sesaxeb.<br />

pirveli mniSvnelovani kvleva am uZvelesi <strong>enis</strong> Sesaxeb ekuTvnis<br />

cnobil germanel enaTmecnier vilhelm humboldts. swored mis saxelTan<br />

aris <strong>da</strong>kavSirebuli, rom baskuri ena aRar moixsenieba indoevropul<br />

enaTa ojaxSi. 1<br />

indoevropul enebs arc kavkasiuri enebi enaTesaveba, rac badebs eWvs,<br />

rom maT saerTo Ziri un<strong>da</strong> hqondeT. Aastrainis mixedviT, baskursa <strong>da</strong><br />

kavkasiur enebs Soris msgavseba upirvelesad am enebis struqturaSi un<strong>da</strong><br />

veZioT. amis naTeli <strong>da</strong>sturia aTvlis ocobiTi sistema, rogorc<br />

qarTulSi. aseve, sityvaTa wyoba <strong>da</strong> Semasmenlis pirSi Tanxvedra ara<br />

marto qvemdebaresTan, aseve <strong>da</strong>matebasTanac. iqve aRniSnulia, rom maT<br />

Soris leqsikuri msgavseba umniSvneloa [Astrain, 2003:148]. Tumca, mainc<br />

moiZebneba samasamde leqsikuri paraleli: gora, burusi <strong>da</strong> a.S.<br />

struqturuli msgavsebis miuxe<strong>da</strong>vad, baskuri <strong>da</strong> kavkasiuri enebis<br />

naTesaoba isev <strong>da</strong> isev varaudis donezea. maT, saukuneebis ganmavlobaSi,<br />

sruliad gansxvavebul garemoSi mouwiaT ganviTareba, ramac urTules<br />

Temad aqcia baskuri <strong>da</strong> kavkasiuri enebis SesaZlo naTesaobis kvleva.<br />

hipoTezas warmoadgens baskebisa <strong>da</strong> pireneis iberebis naTesaobac.<br />

mecnierebi dRemde ver amtkiceben baskurisa <strong>da</strong> iberiulis saerTo<br />

warmomavlobas, an erTis momdinareobas meorisagan <strong>da</strong> varaudoben, rom<br />

maT Soris arsebuli msgavsebebi, leqsikuri iqneba Tu gramatikuli, un<strong>da</strong><br />

iyos gamowveuli am ori xalxis erT drosa <strong>da</strong> erT sivrceSi arsebobiT.<br />

1 http://burusi.wordpress.com/2009/06/05/euskara/<br />

16


aRsaniSnavia, rom iberiulsa <strong>da</strong> baskurs aqvT fonetikuri msgavsebac, rac<br />

mdgomareobs yru frikativis (f) simcireSi.<br />

sainteresoa ra versiebi arsebobs baskebisa <strong>da</strong> iberebis enebisN<br />

Sesaxeb. xuTi yvelaze gavrcelebuli versiaa:<br />

baskuri momdinareobs iberiulisagan;<br />

baskursa <strong>da</strong> iberiuls aqvT axlo naTesauri kavSiri, anu iseTi<br />

rogoric aqvT mag: espanursa <strong>da</strong> italiurs;<br />

baskursa <strong>da</strong> iberiuls aqvT Soreuli naTesauri kavSiri, anu iseTi<br />

rogoric aqvT mag: espanurs <strong>da</strong> ruminuls;<br />

baskuri <strong>da</strong> iberiuli aris ori sruliad gansxvavebuli ena,<br />

romelTa xangrZlivi Tanacxovrebis Sedegad mox<strong>da</strong> lingvisturi<br />

<strong>da</strong> leqsikuri maxasiaTeblebis gacvla-gamocvla;<br />

baskurs <strong>da</strong> iberiuls ar aqvT aranairi kavSiri.<br />

miuxe<strong>da</strong>vad imisa, rom mraval mecniers gansxvavebuli mosazreba aqvs<br />

baskebis warmoSobasTan <strong>da</strong>kavSirebiT, umravlesoba emxroba<br />

CamoTvlilTagan meore, mesame an meoTxe versias.<br />

baskebis Ziri SesaZloa akvitaniur enaSic un<strong>da</strong> veZioT, radgan Zvel<br />

baskurs xSirad akvitaniuris saxeliT moixsenieben. swored akvitaniurs<br />

uwodebs luis nunios astraini baskuri <strong>enis</strong> mier ganvlili etapebis<br />

arqaul periods. 1 Aam eWvs aRrmavebs is faqtic, rom baskurad<br />

Sesrulebuli pirveli warwera (epitafia ), romlebic TariRdeba II<br />

saukuniT, akvitaniaSia aRmoCenili. Aaqve un<strong>da</strong> gavixsenoT strabonis<br />

cnobili frazac: “akvitanielebi <strong>da</strong>narCeni galebisagan gansxvavdebian ara<br />

marto aRnagobiT, aramed lingvisturi TvalsazrisiTac. Aisini iberebs<br />

ufro hgvanan, vidre galebs” [Astrain, 2003:56]. savaraudod, straboni<br />

iberebSi gulisxmobs zoga<strong>da</strong>d pireneis naxevarkunZulis xalxebs (maT<br />

Soris baskebsac) <strong>da</strong> ara konkretulad iberebs.<br />

jer kidev uamravi SekiTxva arsebobs baskebisa <strong>da</strong> baskuri <strong>enis</strong><br />

Sesaxeb. Aam etapze <strong>da</strong>zustebiT mxolod imas amboben, rom baskuri<br />

erTaderTi preromanuli enaa, romelic laTinuri <strong>enis</strong> Zalmomreobas<br />

1 baskuri <strong>enis</strong> periodizacia ix. Luis Núñez Astrain: "El euskera arcaico – extensión y parentescos" , 2003,<br />

gv. 18-35.<br />

17


ga<strong>da</strong>urCa <strong>da</strong> Cvenamde moaRwia. Mmagram ra Zala hqon<strong>da</strong> aseTi am enas, rom<br />

ar gauCinarebula sxva preromanul enebTan erTad Aam movlenas<br />

enaTmenierebi xsnian im faqtoriT, rom pireneis naxevarkunZulze misuli<br />

ucxo tomebis gavlena yovelTvis mcire iyo naxevarkunZulis<br />

CrdiloeTiT. espaneTis CrdiloeTs arc romanizacia Sexebia iseTi ZaliT,<br />

rogorc es samxreTSi mox<strong>da</strong>.<br />

Zv. welTaRr. VI saukuneSi pireneis naxevarkunZulze iwyeba<br />

indoevropuli migracia. Aai, ase gamoiyureba ptolemaiosis mier<br />

Sedgenili, espaneTSi <strong>da</strong>saxlebuli keltebis sia: 1<br />

betonebi - salamankaSi;<br />

<br />

<br />

<br />

<br />

artabrosebi – la koruniaSi;<br />

beronebi – la rioxaSi;<br />

turmogesebi – burgosSi;<br />

pelendonesebi – burgossa <strong>da</strong> soriaSi;<br />

luzitanebi – portugaliaSi.<br />

keltebis migraciam gamoiwvia gauTavebeli brZolebi iberebsa <strong>da</strong><br />

keltebs Soris, rac sabolood maTi gaerTianebiT <strong>da</strong>srul<strong>da</strong>. gaCn<strong>da</strong><br />

axali termini – kelt-iberebi. maT naxevarkunZulis centraluri <strong>da</strong><br />

<strong>da</strong>savleT nawili <strong>da</strong>ikaves.<br />

Crdilo <strong>da</strong> centralur evropaSi mcxovrebi tomebis - keltebis<br />

naxevarkunZulze migraciam Sedegad mogvca dRevandeli espaneTis<br />

teritoriaze kelturi <strong>enis</strong> ganmtkiceba, romelic droTa ganmavlobaSi<br />

iberiuls Seerwya <strong>da</strong> gaCn<strong>da</strong> termini kelt-iberiuli ena. Kkeltiberiulze<br />

Sesrulebuli warwerebi miekuTvneba Zv.w-s II-I saukuneebs, rac<br />

niSnavs imas, rom maT wera <strong>da</strong>iwyes romaelebis pireneis naxevarkunZulze<br />

<strong>da</strong>mkvidrebis periodSi. Tumca, kelt-iberebs ar gamouyenebiaT laTinuri<br />

anbani. maT mier Sesrulebuli warwerebi naxevarkunZulze romaelebis<br />

misvlamde gavrcelebul anbans miekuTvneba.<br />

romaelTa gamarjvebiT <strong>da</strong>srul<strong>da</strong> meore punikuri omi, sa<strong>da</strong>c<br />

romaelebi <strong>da</strong> karTagenelebi erTmaneTs xmelTaSua zRvaze<br />

gabatonebisaTvis ecilebodnen. maT <strong>da</strong>ikaves pireneis naxevarkunZuli <strong>da</strong><br />

1<br />

siis sruli versia ix. José Luis Corral: "Una historia de España", 2008, gv. 85-86.<br />

18


espaneTi romis erT-erT provinciad aqcies. naxevarkunZulis <strong>da</strong>pyrobas<br />

romaelebis mier, maleve mohyva laTinuri <strong>enis</strong> gavrceleba espaneTSi, rac<br />

iyo romis imperiaSi Semavali xalxebis ara marto teritoriuli, aramed<br />

kulturuli unifikaciis gamoxatulebac. espaneTSi gavrcelebulma<br />

laTinurma enam imdenad Zlierad moiki<strong>da</strong> fexi, rom TiTqmis srulad<br />

gaaqro naxevarkunZulis preromanuli enebi (baskuris gar<strong>da</strong>). Tumc a, maT<br />

gauCinarebas win uZRvo<strong>da</strong> xangrZlivi bilingvuri periodi, rac<br />

TvalnaTliv aisaxa <strong>espanuri</strong> <strong>enis</strong> ara marto fonetikaze, morfologiasa<br />

<strong>da</strong> sintaqsze, aramed <strong>espanuri</strong> <strong>enis</strong> leqsikazec. amrigad, laTinuri gax<strong>da</strong><br />

naxevarkunZulis mTavari ena;Eena, romelmac evoluciis Semdgom etapebze<br />

ganica<strong>da</strong> vestgoTuri <strong>da</strong> arabuli enebis gavlena <strong>da</strong> safuZveli <strong>da</strong>udo<br />

dRevandel espanur (igive kastiliur) enas.<br />

iqi<strong>da</strong>n gamomdinare, rom laTinuri ena <strong>espanuri</strong>saTvis fuZe enas<br />

warmoadgens, marTebulad miviCnieT calke Tavi <strong>da</strong>gveTmo am uZvelesi<br />

<strong>enis</strong> konsonanturi struqturis <strong>da</strong>xasiaTebisaTvis. laTinuri <strong>enis</strong><br />

TanxmovanTsistemis <strong>da</strong>xasiaTebas naSromis mesame TavSi warmogidgenT,<br />

manamde ki ganvsazRvravT, Tu ramdenad didi iyo preromanuli,<br />

vestgoTuri, arabuli <strong>da</strong> franguli (aseve berZnuli) lin gvisturi<br />

gavlena espanur enaze. bunebrivia, ver SevCerdebiT <strong>espanuri</strong> <strong>enis</strong><br />

istoriaSi momx<strong>da</strong>r yvela fonetikur <strong>da</strong> gramatikul cvlilebaze; amitom<br />

yuradRebas gavamaxvileb mxolod yvelaze mniSvnelovan cvlilebebze.<br />

<strong>espanuri</strong> <strong>enis</strong> fonetikaSi, preromanul enebTan <strong>da</strong>kavSirebulia oTxi<br />

ZiriTadi movlena:<br />

<br />

<br />

fonologizacia;<br />

defonologizacia;<br />

yru Tanxmovnebis gamJRereba;<br />

<br />

TanxmovanTa ramdenime jgufis palatalizacia.<br />

fonologizacia aris lingvisturi procesi, roca erTi fonemisagan<br />

or variants vRebulobT. swored am movlenas vxvdebiT laTinur<br />

Tavkidur f-sTan, misi kastiliurSi <strong>da</strong>mkvidrebis procesSi.<br />

sityvis TavSi igi, ZiriTa<strong>da</strong>d, h-Si ga<strong>da</strong>dis, mag: laT. ficu - esp. higo,<br />

laT. filiu - esp. hijo, laT. facere - esp. hacer. Tumca, gvaqvs SemTxvevebi, sa<strong>da</strong>c<br />

19


Tavkiduri laTinuri f SenarCunebulia: laT. frigidu - esp. frío, laT. festa - esp.<br />

fiesta, laT. forte - esp. fuerte an jer h-Si ga<strong>da</strong>dis, Semdeg ki - ikargeba: laT.<br />

fagea - haya - esp. aya. aRsaniSnavia isic, rom fonologizaciis aRniSnuli<br />

movlena ar fiqsirdeba sityvis SuaSi: laT. scofina - esp. escofina, laT. infernu -<br />

esp. infierno.<br />

didi <strong>da</strong>va gamoiwvia f-s evoluciis sakiTxma enaTmecnierTa Soris.<br />

menendes pi<strong>da</strong>li Tvli<strong>da</strong>, rom es iyo aSkarad preromanuli (baskuri)<br />

substratis gavlena, radgan baskurSi TiTqmis ar gamoiyenebo<strong>da</strong><br />

labiodentaluri f. Tumca, gamoiyenebo<strong>da</strong> ph, romelmac Caanacvla<br />

laTinuri Tavkiduri f, xolo Semdeg gamartiv<strong>da</strong> <strong>da</strong> mogvca h: furnus →<br />

phorno → horno. ramon menendes pi<strong>da</strong>ls hyav<strong>da</strong> mowinaaRmdegeebic. maT Soris<br />

iyo kurt baldingeri, romelmac <strong>da</strong>adgina, rom f-s amgvar transformacias<br />

vxvdebiT baskebisagan moSorebiT <strong>da</strong>saxlebul xalxTa enebSic. igive<br />

mosazreba gamoTqva jon ormac, romelmac kiTxvis niSnis qveS <strong>da</strong>ayena<br />

aRniSnuli fenom<strong>enis</strong> preromanul substratTan kavSiri <strong>da</strong> <strong>da</strong>akonkreta<br />

is adgilebi (maT Sorisaa Cr diloeT <strong>da</strong> aRmosavleT safrangeTi; aseve,<br />

italiis CrdiloeTi nawili), sa<strong>da</strong>c xalxuri laTinuris dialeqtebs<br />

igive movlena axasiaTeb<strong>da</strong>. menendes pi<strong>da</strong>li maleve gamoexmaura am<br />

hipoTezis avtorebs. man aRniSna, rom erTi <strong>da</strong> igive fonetikuri movlena<br />

SesaZloa <strong>da</strong>fiqsirdes sxva<strong>da</strong>sxva regionSi <strong>da</strong> rom varirebis erTsa <strong>da</strong><br />

imave SemTxvevas sulac ar aris aucilebeli hqondes identuri axsna. iqve<br />

miuTiTa, rom espanur romanseSi laTinuri Tavkiduri f-s arqona<br />

baskebisaTvis am Tanxmovnis sityvis TavSi warmoTqmis sirTuliT aixsneba<br />

<strong>da</strong> rom frangulTan sul sxva movlenas aqvs adgili.<br />

gaCn<strong>da</strong> kidev erTi SekiTxva. Tu ratom ar mox<strong>da</strong> f-s transformacia<br />

am TanxmovniT <strong>da</strong>wyebul yvela sityvaSi <strong>da</strong> ra iyo imis gamomwvevi mizezi,<br />

rom laTinuri sityvebisagan festa <strong>da</strong> forte miviReT fiesta <strong>da</strong> fuerte, maSin<br />

roca igive laTinurma farina-m mogvca harina. preromanuli substratis<br />

momxreebma am kiTxvasac gasces pasuxi. maTi azriT, f-s h-Si<br />

transformacia baskurs ukavSirdeba, misi konstanturoba ki gamowveulia<br />

naxevarkunZulze macxovrebeli <strong>da</strong> baskebisagan moSorebiT <strong>da</strong>saxlebuli<br />

sxva xalxebis gavleniT, romelTac hqon<strong>da</strong>T f. rogorc vxe<strong>da</strong>vT, f-s<br />

20


varireba <strong>da</strong> mdgradoba <strong>da</strong>kavSirebulia pireneis naxevarkunZulze<br />

gavrcelebul enebTan. Tumca, faqtia, rom Tavkiduri f varirebis gareSe<br />

ga<strong>da</strong>vi<strong>da</strong> espanurSi ie <strong>da</strong> ue difTongebis win. Aaseve maSin, roca igi<br />

Tavkiduri binaruli kompleqsis pirveli elementi iyo <strong>da</strong> kompleqss<br />

qmni<strong>da</strong> vibrantTan (fr).<br />

miuxe<strong>da</strong>vad imisa, rom salaparako espanurSi f maSinve<br />

transformir<strong>da</strong>, saliteraturo kastiliurSi igi ucvleli formiT<br />

gamoisaxebo<strong>da</strong> XV saukunemde; Tumca, ar ikiTxebo<strong>da</strong>. Mmag: dRevandeli<br />

hablar, romelic laT. fabulare-<strong>da</strong>n modis, XV saukunemde iwerebo<strong>da</strong> rogorc<br />

fablar. mxolod XVI saukuneSi <strong>da</strong>iwyes mis magivrad hablar-is wera.<br />

saliteraturo cvlilebebi f-s ar Seexo mxolod r konsonantTan <strong>da</strong> ie<br />

<strong>da</strong> ue difTognebTan. aqve un<strong>da</strong> aRiniSnos, rom f-s h-Ti Canacvleba<br />

saliteraturo espanurSi ar momx<strong>da</strong>ra maSinve. garkveuli periodis<br />

ganmavlobaSi erTi <strong>da</strong> imave sityvis ori gansxvavebuli forma<br />

enacvlebo<strong>da</strong> erTmaneTs. amis naTeli <strong>da</strong>sturia “selestina” 1 , 1 romlis<br />

1499 wliT <strong>da</strong>TariRebul burgosis gamocemaSi Warbobs f, xolo 1501 wlis<br />

seviliis gamocemaSi igive sityvebi <strong>da</strong>beWdili h-Ti.<br />

defonologizacia aris lingvisturi procesi, roca ori fonemis<br />

ganmasxvavebeli niSnebi ikargeba. swored am movlenas uwodeben pireneis<br />

naxevarkunZulze v-sa <strong>da</strong> b-s warmoTqmis identurobas. menendes pi<strong>da</strong>li<br />

defonologizaciis movlenasac preromanuli enebs (kerZod, baskurs)<br />

ukavSirebs, radgan baskuri ena ar flob<strong>da</strong> v-s.<br />

rogorc vxe<strong>da</strong>vT, baskuris gavlena ar aisaxa laTinuri<strong>da</strong>n<br />

Semosuli v Tanxmovniani sityvebis orTografiaSi. isini grafikulad<br />

dRemde aRniSnuli konsonantiT gamoisaxeba. Tumca, baskuris gavlena maT<br />

warmoTqmaSi igrZnoba, sa<strong>da</strong>c v gaigivebulia b-sTan, sityvaSi mis<br />

poziciis<strong>da</strong> ganurCevlad: v<strong>enis</strong>-vienes [bienes], lavat-lava [laba].<br />

1<br />

"selestina" – XV-XVI saukunis espanurenovani nawarmoebi, romlis avtori aris<br />

Ffernando de roxasi.<br />

21


menendes pi<strong>da</strong>lis gar<strong>da</strong>, defonologizaciis movlenaSi baskur kvals<br />

xe<strong>da</strong>ven rafael lapesa <strong>da</strong> andre martine. 1<br />

rogorc vxe<strong>da</strong>vT, baskur enaSi v-s arqonam espanur romanseze didi<br />

gavlena moaxdina. SesaZloa imave v-s uqonloba axasiaTeb<strong>da</strong> <strong>da</strong>narCen<br />

preromanul enebsac, magram am enebze Sesrulebuli warwerebis gaSifvra<br />

udides sirTuleebs ukavSirdeba.<br />

aqve un<strong>da</strong> aRiniSnos, rom f-s h-Ti Canacvleba, iseve rogorc b-sa <strong>da</strong><br />

v-s warmoTqmis gaigiveba, SemTxveviTi ar yofila. F-s mainc<strong>da</strong>mainc h-Ti<br />

Canacvleba (<strong>da</strong> ara sxva bgeriT) ganpirobebuli iyo am ori konsonantis<br />

lingvisturi msgavsebiT. Oorive yru Tanxmovans <strong>da</strong> Tan frikativs<br />

warmoadgens <strong>da</strong> maT Soris gansxvaveba mxolod artikulaciis adgilia.<br />

lingvisturi msgavsebaa b <strong>da</strong> v-s SemTxvevaSic. orive mJReri frikativia<br />

<strong>da</strong> erTmaneTisagan mxolod artikulaciis adgiliT ganirCevian ( b –<br />

bilabialuri, v - labiodentaluri).<br />

romauli <strong>da</strong>pyrobebisa <strong>da</strong> pireneis naxevarkunZulze laTinuri <strong>enis</strong><br />

gabatonebis Semdeg, rogorc grafikulad, aseve warmoTqmiT, mTlianad<br />

Seicvala ramdenime TanxmovanTjgufi. miuxe<strong>da</strong>vad imisa, rom pl-, kl- <strong>da</strong> flkonsonanturi<br />

kompleqsebi espanur enaSi palatalizebuli saxiT<br />

ga<strong>da</strong>dian: laT. planu - esp. llano, laT. clamare - esp. llamar, laT. flamma - esp. llama,<br />

gvaqvs maTi konstanturobis ramdenime SemTxvevac: laT. flocu - esp. fleco.<br />

savaraudod, palatalizaciis movlena <strong>da</strong>fiqsir<strong>da</strong> <strong>espanuri</strong> romanses<br />

Camoyalibebis adreul etapze, radgan kastiliur enaSi <strong>da</strong>mkvidrebul<br />

gviandeli periodis sityvebSi aRniSnul Tavkidur konsonantur<br />

kompleqsebs mudmivobis maRali maCvenebli aqvT an zog SemTxvevaSi<br />

varireben, oRond sxva saxis fonetikuri cvlilebis xarjze (mag:<br />

binaruli jgufi xdeba monofonemuri an orelementiani Tavkiduri<br />

kompleqsi erT-erTi elementis transformacias ganicdis). swored<br />

gviandeli periodiT aqvs <strong>da</strong>TariRebuli korominass espanurSi iseTi<br />

sityvebis <strong>da</strong>mkvidreba, rogorebicaa: esp. club ( ← ing. club), esp. flan (← fr.<br />

flan), esp. plafón (← fr. plafond). SesaZloa, sityvebis garkveuli raodenoba<br />

kastiliurSi laTinuri<strong>da</strong>n ara pir<strong>da</strong>piri gziT, aramed katalanuris<br />

1 Antonio Quilis Morales: "Fonética histórica y fonología diacrónica", Madrid, 2005, gv. 150.<br />

22


gavliT <strong>da</strong>mkvidrebuliyo, radgan rogorc viciT, dRevandeli kataluniis<br />

teritoriaze gavrcelebul xalxur laTinurSi ar momx<strong>da</strong>ra Tavkiduri<br />

kompleqsebis palatalizacia. laT. platea - katal. plaça - esp. plaza. aqve un<strong>da</strong><br />

aRiniSnos, rom pl-, kl-, fl- kompleqsebis mdgradoba zog SemTxvevaSi<br />

aixsneba maTi matarebeli sityvebis espaneTSi ara xalxuri, aramed<br />

saliteraturo laTinuris gziT gavrcelebiT: laT. clavicula - esp. clavija,<br />

laT. pluma - esp. pluma, laT. flore - esp. flor.<br />

laTinurisagan espanurma arc p,t,k Tanxmovnebi miiRo. Ppreromanulis<br />

gavleniT mox<strong>da</strong> maTi gamJRereba: laT. lupu - esp. lobo, laT. totu - esp. todo,<br />

laT. ficu - esp. higo. rogorc antonio tovari ambobs, saqme amjerad<br />

keltur enasTan gvaqvs. Aam <strong>da</strong>skvnas igi akeTebs pireneis naxevarkunZulze<br />

keltebiT <strong>da</strong>saxlebul regionebSi aRmoCenil ramdenime sityvaze<br />

<strong>da</strong>yrdnobiT, sa<strong>da</strong>c laTinuri sityvebi intervokalur poziciaSi<br />

gamJRerebuli yru TanxmovnebiT gamoirCevian. sonorizaciis igive axsna<br />

aqvT sxva lingvistebsac. isinic fiqroben, rom aRniSnuli fonetikuri<br />

movlena keltebs ukavSirdeba <strong>da</strong> rom gamJRerebis uZvelesi magaliTebi<br />

aRmoCenilia ara marto espaneTis, aramed zoga<strong>da</strong>d imperiis im regionebSi,<br />

sa<strong>da</strong>c keltebi saxlobdnen [Morales, 2005:131].<br />

aqve un<strong>da</strong> aRiniSnos, rom yru Tanxmovnebis gamJRereba xdeba ara<br />

marto monofonemur poziciaSi, aramed igi SesaZloa <strong>da</strong>fiqsirdes maSinac,<br />

roca yru konsonanti warmoadgens binaruli kompleqsis erT-erT<br />

elements. mag: laT. crupta - esp. gruta, laT. prunum - esp. bruno <strong>da</strong> sxv.<br />

miuxe<strong>da</strong>vad imisa, rom espanur enaze preromanuli gavlena Yyvelaze<br />

naTlad fonetikur aspeqtSi Cans, preromanuli lingvisturi substrati<br />

SeimCneva <strong>espanuri</strong> <strong>enis</strong> morfologiasa <strong>da</strong> sintaqszec. Tumca, arcTu ise<br />

didia misi kvali.<br />

P preromanuli enebis kvali igrZnoba sufiqsebTan: -arro, -orro, -urro: buharro<br />

(yvavi), machorro (cxvari, romelsac sxva<strong>da</strong>sxva dResaswaulebze klavdnen),<br />

baturro (gauTleli) <strong>da</strong> a.S iberiuli warmoSobisaa kidev erTi bolosarTi<br />

- etar, romelic savaraudod eTnikurobisa <strong>da</strong> warmomavlobis<br />

23


aRmniSvnelia. Mmag: arrestar - niSnavs aresSi macxovrebels an iqi<strong>da</strong>n<br />

wamosul kacs. 1<br />

mTel rig laTinur sityvebSi, ZiriTa<strong>da</strong>d ki bolokidur poziciaSi,<br />

<strong>da</strong>ikarga konsonanti m. MlaTinuri akuzatiuri (braldebiTi) brunvis<br />

niSnis – m-s <strong>da</strong>kargvam sagrZnoblad aria kastiliuri <strong>enis</strong> sintaqsi,<br />

romelic sabolood <strong>da</strong>lag<strong>da</strong> Aantonio de nebrixas, 1492 wels<br />

gamoqveynebuli <strong>espanuri</strong> <strong>enis</strong> gramatikiT. swored am wigniT ganisazRvra<br />

espanur wina<strong>da</strong>debaSi sityvaTa mkacri wyoba, radgan <strong>da</strong>qvemdebarebiTi<br />

urTierTobis morfologiuri maCvenebeli sityvi<strong>da</strong>n windebul a-Si<br />

ga<strong>da</strong>vi<strong>da</strong>.<br />

preromanuli enebis kvali SeimCneva espanur leqsikazec, rac savsebiT<br />

logikuria laTinurisa <strong>da</strong> am enebis xangrZlivi Tanacxovrebis gamo.<br />

preromanuli warmoSobis sityvebi gvxvdeba sasoflo-sameurneo<br />

terminologiaSi, mcenareTa <strong>da</strong> cxovelTa <strong>da</strong>saxelebebSi, toponimikasa <strong>da</strong><br />

sxva<strong>da</strong>sxva saxis leqsikaSi. Kkelturi warmoSobis sityvebSi ralf peni<br />

aerTianebs Semdeg vokabulebs: álamo ‛verxvi’, bota ‛yeliani fexsacmeli’,<br />

brezo ‛erika’ (bot.), gancho ‛kauWi’, losa ‛qvis fila’ <strong>da</strong> a.S., xolo baskuri Ziris<br />

mqone sityvebSi moixseniebs: narria ‛marxili’, urraca ‛kaWkaWi’, cachorro ‛lekvi,’<br />

<strong>da</strong> a.S.<br />

<strong>espanuri</strong> <strong>enis</strong> leqsikaze aisaxa pireneis naxevarkunZulze savaWro<br />

miznebiT misuli berZnebis <strong>enis</strong> gavlenac.Eelinizmebs ZiriTa<strong>da</strong>d<br />

filosofiasTan, musikasTan, poeziasTan <strong>da</strong> literaturasTan<br />

<strong>da</strong>kavSirebuli terminebi warmoadgens: filosofía ‛filosofia ’, música ‛musika’,<br />

poeta ‛poeti’ tragedia ‛tragedia’, comedia ‛komedia’ <strong>da</strong> sxv. berZnul enas<br />

ukavSirdeba espanurSi gavrcelebuli sayofacxovrebo <strong>da</strong>niSnulebis<br />

sityvebis etimologiac: cuchara ‛kovzi’, lámpara ‛lampa’, saco ‛tomara’ <strong>da</strong> sxv.<br />

V saukunis <strong>da</strong>sawyisis uCveulo yinvebiT gamowveulma mosavlis<br />

simcirem <strong>da</strong> hunebis zewolam, md. rainis napirebze mcxovreb barbarosebs<br />

evropis samxreTiT ga<strong>da</strong>saxlebisken ubiZga. eseni iyvnen van<strong>da</strong>lebi, svevebi<br />

<strong>da</strong> alanebi, romlebic CrdiloeT espaneTSi 407 wli<strong>da</strong>n saxlobdnen.<br />

germanikuli tomebis samxreTiT migraciam romis imperias, romlis<br />

1 Ares – erT-erTi soflis saxeli.<br />

24


Zalauflebac naxevarkunZulze dRiTidRe sustdebo<strong>da</strong>, sxva germanikul<br />

tomebTan, kerZod vestgoTebTan, aliansis Seqmna ga<strong>da</strong>awyvetina, raTa<br />

<strong>da</strong>ecvaT romis interesebi espaneTSi Casaxlebul germanikul tomTa<br />

winaSe. 427 wels Teodorix I-is (418 -451ww.) meTaurobiT vestgoTTa jari<br />

Sedis naxevarkunZulze <strong>da</strong> amarcxebs barbarosebs. van<strong>da</strong>lebi, alanebTan<br />

erTad, toveben pireneis naxevarkunZuls. svevebi ki espaneTis CrdiloeTs<br />

afareben Tavs, sa<strong>da</strong>c aarseben samefos, romelic mxolod erTi saukune<br />

axerxebs arsebobas. aRniSnuli gamarjvebiT vestgoTebi adgilobrivebis<br />

keTilganwyobas imsaxureben, rac safuZvels udebs espaneTSi vestgToTa<br />

migraciis zr<strong>da</strong>s.<br />

pireneis naxevarkunZulze vestgoTebma Seitanes sakuTari enac,<br />

magram imdenad swrafad mox<strong>da</strong> maTi asimilacia adgilobriv xalxebTan,<br />

rom maT <strong>da</strong>iviwyes sakuTari ena <strong>da</strong> <strong>da</strong>iwyes laTinuris gamoyeneba. r.<br />

menendes pi<strong>da</strong>li vestgoTTa swraf asimilacias imiT xsnis, rom espaneTSi<br />

Semosvlamde maT hqoniaT sakmaod axlo, xan mokavSiruli <strong>da</strong> xanac<br />

mtruli, urTierTobebi romaelebTan [Menéndez Pi<strong>da</strong>l, 1977:19].<br />

Mmiuxe<strong>da</strong>vad imisa, rom laTinur-vestgoTuri bilingvuri periodi<br />

espaneTSi TiTqmis ar yofila, vestgoTTa enam garkveuli kvali mainc<br />

<strong>da</strong>tova espanur enaze rogorc fonetikuri, aseve morfologiuri <strong>da</strong><br />

leqsikuri TvalsazrisiT. Tumca, vestgoTuri gavlena preromanul<br />

substratTan Se<strong>da</strong>rebiT mcirea.<br />

goTuri warmoSobis aris sufiqsi ing, romelic mogvianebiT<br />

ga<strong>da</strong>dis engo-Si. aRniSnuli sufiqsis matarebel sityvebSi lapesa<br />

moixseniebs abadengo ‛abatis kuTvnili teritoria an qoneba’, realengo<br />

‛saxelmwifos kuTvnili miwa’ <strong>da</strong> abolengo ‛sagvareulo’-s. amave CamonaTvals<br />

iziarebs ralf peni, romelic imavdroulad yuradRebas amaxvilebs<br />

espaneTSi farTod gavrcelebul patronimul -ez <strong>da</strong> -oz bolosarTebze.<br />

aRsaniSnavia, rom es sufiqsebi mxolod iseT gvarebSi gvxvdeba, romelTa<br />

Zirsac warmoadgens germanuli sakuTari saxeli (mag: rodrigo, fernando<br />

<strong>da</strong> sxv). gamomdinare iqi<strong>da</strong>n, rom aRniSnuli sufiqsebi "hijo de"-s (anu<br />

viRacis Svils) niSnavs, gvarebi Fernández, Martínez, Pérez, Ramírez un<strong>da</strong><br />

25


iTargmnos rogorc, fernandos, martinis, pedros, ramiros Svilebi an<br />

STamomavlebi. M<br />

miuxe<strong>da</strong>vad imisa, rom lingvistTa Soris ufro misaRebia ez <strong>da</strong> oz<br />

sufiqsis germanikuli warmomavloba, rafael lapesa varaudobs mis<br />

SesaZlo preromanul Zirsac, radgan igive patronimuli bolosarTebi ar<br />

gvxvdeba sxva enebSi [Lapesa, 1981:45].<br />

yvelaze didi gavlena vestgoTebis <strong>enis</strong> espanur leqsikaSi SeimCneva.<br />

vestgoTuri warmoSobis sityvebi gvxvdeba <strong>espanuri</strong> <strong>enis</strong> rogorc savaWro,<br />

sameurneo, saomar <strong>da</strong> sayofacxovrebo, aseve iuridiul terminologiaSi:<br />

yelmo ‛muzaradi’, tregua ‛zavi’, <strong>da</strong>rdo ‛Subi’, banco ‛skami’, guante ‛xelTaTmani’, ropa<br />

‛tansacmeli’, tapa ‛Tavsaxuri’, guar<strong>da</strong>r ‛Senaxva’, robar ‛moparva’, guarnir ‛morTva’,<br />

sala ‛sastumro oTaxi’ <strong>da</strong> sxv.<br />

germanikuli sityvebis erTi nawili espanurSi ga<strong>da</strong>vi<strong>da</strong> varirebis<br />

gareSe, xolo meore nawilma ganica<strong>da</strong> sxva<strong>da</strong>sxva saxis fonetikuri<br />

cvlilebebi <strong>da</strong> miiRo espanur warmoTqmasTan ufro axlos mdgomi <strong>da</strong><br />

adgilobrivebisaTvis ufro martivad warmosaTqmeli formebi.<br />

germanikuli warmoSobis sityvebma, espanur enaSi <strong>da</strong>mkvidrebis dros,<br />

ganicades ramdenime cvlileba. maT Sorisaa: etimonis doneze arsebul<br />

bolokidur TanxmovanTkompleqsze xmovnis <strong>da</strong>mateba ( gans - ganso) <strong>da</strong><br />

misTvis poziciis Secvla sityvaSi; polikonsonanturi kompleqsis<br />

gamartiveba (anu binarulad qceva) xmovnis Camatebis Sedegad ( burgs -<br />

burgos); vxvdebiT sk-ze <strong>da</strong>wyebuli sityvis TavSi xmovnis Camatebas ( skiran -<br />

esquilar). marTalia, mb konsonanturi kompleqsi laTinuri etimonis<br />

doneze gvxvdeba <strong>da</strong> espanur korelatSi mdgradobis maRali maCvenebliT<br />

ga<strong>da</strong>dis, oriode sityvaSi mox<strong>da</strong> misi gamartiveba.<br />

laT. palumbes vestgoTTa <strong>enis</strong> gavleniT martivdeba <strong>da</strong> gvaZlevs paloma-s.<br />

aRniSnuli fonetikuri varireba is erT-erTi iSviaTi movlenaa, roca<br />

vestgoTebis ena gavlenas axdens sityvis laTinur variantze, <strong>da</strong> piriqiT,<br />

ar eqvemdebareba laTinur warmoTqmas. espanurma romansem ucvleli<br />

formiT miiRo intervokalur poziciaSi myofi yru konsonantis<br />

matarebeli ramdenime sityvac. rogorc viciT, Yyru Tanxmovnebi aRniSnul<br />

poziciaSi uZvelesi droi<strong>da</strong>n iyvnen gamJRerebisaken midrekilni, Tumca,<br />

26


germanikuli etimonis mqone sityvebSi isini mdgradobas inarCuneben: rapar<br />

‛SeWra, gaparsva’, brotar ‛ylortebis gamoReba’, espeto ‛Samfuri’. rogorc<br />

rafael lapesa aRniSnavs, goTuri bgerebi intervokalur poziciaSi<br />

ufro Tavsebadi aRmoCn<strong>da</strong> <strong>espanuri</strong> romansesaTvis, vidre laTinuri.<br />

711 wels pireneis naxevarkunZuli <strong>da</strong>ikaves arabebma. maT sul<br />

ramdenime weliwadSi <strong>da</strong>ipyres TiTqmis mTeli espaneTi <strong>da</strong> yvela<br />

mniSvnelovani qalaqi ramdenime saukunis manZilze arabuli kulturisa<br />

<strong>da</strong> <strong>enis</strong> gavl<strong>enis</strong> qveS moaqcies. <strong>espanuri</strong> romansesa <strong>da</strong> arabuli <strong>enis</strong><br />

rvasaukunovan Tanacxovrebas ukvalod ar Cauvlia. swored arabuli<br />

elementi iyo, laTinuris Semdeg, yvelaze mniSvnelovani <strong>espanuri</strong><br />

<strong>enis</strong>aTvis, gansakuTrebiT ki misi leqsikisaTvis, sa<strong>da</strong>c 4 000<br />

sityvaa arabuli warmoSobis.<br />

arabuli etimologiis sityvebSi vxvdebiT rogorc omis, soflis<br />

meurneobis <strong>da</strong> vaWrobis Tematikas, aseve iuridiul, maTematikur,<br />

samedicino <strong>da</strong> astronomiul termonologias: aceifa ‛samxedro eqspedicia’,<br />

a<strong>da</strong>rga ‛fari’, azud ‛sarwyavi sistema’, almacén ‛maRazia’, alcalde ‛meri’, cifra<br />

‛cifri’, jarabe ‛sirofi’, acimut ‛azimuti’ <strong>da</strong> a.S. 1 Aarabuli<strong>da</strong>n espanurSi<br />

Semovi<strong>da</strong> ramdenime windebuli <strong>da</strong> Sorisdebulic.<br />

miuxe<strong>da</strong>vad imisa, rom arabuli gavlena yvelaze TvalsaCinoa <strong>espanuri</strong><br />

<strong>enis</strong> leqsikur doneze, un<strong>da</strong> aRiniSnos isic, Tu ra kvali <strong>da</strong>tova am enam<br />

kastiliuri <strong>enis</strong> fonetikur <strong>da</strong> morfologiur sistemebzec.<br />

B arabul enas menedes pi<strong>da</strong>li ukavSirebs Semdeg fonetikur movlenebs:<br />

ramdenime laTinuri <strong>da</strong> berZnuli warmoSobis sityvaSi,<br />

romelTac s <strong>da</strong> p konsonanti aqvT sityvis TavSi, mox<strong>da</strong> maTi Canacvleba<br />

arabuli j <strong>da</strong> b-Ti. swored arabuls ukavSirdeba <strong>espanuri</strong> jibia-s<br />

aRniSnuli formiT <strong>da</strong>mkvidreba kastiliurSi. berZ. sepia jer laT. sepia-s<br />

gvaZlevs, Semdeg ki viRebT jibia-s. ramdenime sityvaSi Tavkiduri<br />

konsonantis varirebis gar<strong>da</strong>, mox<strong>da</strong> xmovnis <strong>da</strong>matebac: laT. satureia -<br />

esp. ajedrea. rac Seexeba laTinur p-s, igi arabulis gavleniT ramdenime<br />

sityvaSi gamJRer<strong>da</strong>, radgan arabebs ar hqon<strong>da</strong>T Tanxmovani p:<br />

1 Aarabizmebis vrceli CamonaTvali ix. c. axvlediani, m. kobeSaviZe: "<strong>espanuri</strong> <strong>enis</strong><br />

istoria" , 2009, gv. 46-47.<br />

27


laT. praecoquum - esp. albaricoque, laT. persicum - esp. albérchigo [Menéndez Pi<strong>da</strong>l,<br />

1977: 23-24]. aRsaniSnavia, rom yru Tanxmovnis gamJRerebis gar<strong>da</strong>, laTinuri<br />

sityvis espanur variantSi gvaqvs arabuli artiklis sityvis ganuyofel<br />

nawilad qcevac. rogorc vxe<strong>da</strong>vT, <strong>espanuri</strong> <strong>enis</strong> istoriaSi erT-erTi<br />

yvelaze gavrcelebuli fonetikuri movlena - yru p-s gamJRereba<br />

ukavSirdeba ara marto preromanul substrats, aramed arabul<br />

gavlenasac.<br />

Tumca, gvaqvs gansxvavebac: Tu preromanulis gavleniT aixsneba<br />

mxolod intervokalur poziciaSi myofi konsonantis an binaruli<br />

kompleqsis erT-erTi, yru elementis gamJRereba, arabuliT aixsneba,<br />

Tavkidur poziciaSi myofi <strong>da</strong> isic mxolod erTi – p konsonantis<br />

gamJRereba. arabulis gavleniT aixsneba kidev erTi fonetikuri varireba:<br />

laTinuri st konsonanturi kompleqsi espanurSi gvaZlevs z-s:<br />

laT. pastinaca - esp. biznaga.<br />

arabuli gavlena gvaqvs espanur morfologiaSic. Aarabuli<br />

artikli al, romelic espanur enaSi Sesabamis arsebiT saxelTan erTad<br />

mkvidrdebo<strong>da</strong>, droTa ganmavlobaSi kargavs artiklis funqcias <strong>da</strong> xdeba<br />

sityvis nawili, ramac kastiliur enaSi axali artiklis gamoyeneba<br />

moiTxova: al aqrab - alacrán, xolo Tu mas espanur artiklsac <strong>da</strong>vumatebT,<br />

miviRebT un alacrán-s. sakmaod gavrcelebulia espanurSi arabuli sufiqsi<br />

i. mas vxvdebiT rogorc zedsarTav saxelebTan, aseve nacionalurobis<br />

aRmniSvnel sityvebTan: baladí ‛umniSvnelo’, iraní ‛iraneli’ <strong>da</strong> sxv. arabuli<br />

bolosarTi i <strong>da</strong>fiqsirebulia Sua sakuneebSi gavrcelebul Semdeg<br />

terminSic: "La era alfonsí", rac aSkara kavSirSiaAalfonso X-is<br />

mefobasTan. rogorc vxe<strong>da</strong>vT, arabebisaTvis ucxo arc sakuTari<br />

saxelebi<strong>da</strong>n zedsarTavi saxelis warmoeba iyo.<br />

arabuli kvali Sua saukneebis <strong>espanuri</strong>s sintaqszec SeimCneva.<br />

toledos mTargmnelTa skolaSi Sesrulebuli araerTi arabuli<br />

nawarmoebis espanur TargmanSi SeimCneva windebulis maxvilian piris<br />

nacvalsaxelTan ( a + él) <strong>da</strong> kuTvnilebiTi nacvalsaxelis magivrad de +<br />

piris nacvalsaxelis gamoyeneba. aseve vxvdebiT pleonastikur (ormag)<br />

kuTvnilebas (su vi<strong>da</strong> del hermanitanno) <strong>da</strong> kavSiri que-s xSir gamoyenebas, rac<br />

28


miuTiTebs imaze, rom mTargmnelebi aqtiurad iyenebdnen rTul<br />

<strong>da</strong>qvemdebarebul wina<strong>da</strong>debebs <strong>da</strong> CarTul frazebs. CamoTvlilTagan<br />

bolo movlena aqtualuria dRevandel espanurSic.<br />

espaneTis habsburgTa dinastiis bolo warmomadgenlis, karlos II-is<br />

memkvidris gareSe gar<strong>da</strong>cvalebis Semdeg (1701w.), espaneTis samefo taxti<br />

frangma burbonebma <strong>da</strong>ikaves. espaneTis mefe gax<strong>da</strong>, karlos II-is yvelaze<br />

axlo naTesavi <strong>da</strong>Llui XIV-is SviliSvili filipe, romelic istoriaSi<br />

filipe V-is saxeliT Sevi<strong>da</strong>. Ffrangi monarqis gamefebas bunebrivia<br />

mohyva espanelTa aRSfoTeba <strong>da</strong> <strong>da</strong>iwyo brZola karlos II-is<br />

memkvidreobisaTvis. brZola espaneTis farglebsac gasc<strong>da</strong> <strong>da</strong> masSi<br />

aqtiurad Caeba inglisi <strong>da</strong> evropis sxva mniSvnelovani qveynebi,<br />

romelTac ar awyob<strong>da</strong>T frangul-<strong>espanuri</strong> aliansis Camoyalibeba. brZola<br />

espaneTisaTvis <strong>da</strong>srul<strong>da</strong> utrextis xelSekrulebis gaformebiT, romlis<br />

mixedviTac, espaneTis mefed erTxmad aRiares frangi filipe V. erTaderT<br />

gamonakliss warmoadgen<strong>da</strong> avstria. Tumca, isic maleve (<strong>da</strong>axl. 1725 wels)<br />

SeuerTa xelSekrulebas.<br />

franguli dinastiis gamefebas pireneis naxevarkunulze, bunebrivia,<br />

mohyva franguli <strong>enis</strong> gavrcelebac. Ffrangulis kvali ZiriTa<strong>da</strong>d<br />

<strong>espanuri</strong> <strong>enis</strong> leqsikaze aisaxa, rac bunebrivia ori <strong>enis</strong> Tanacxovrebis<br />

dros. Tumca, ar gvaqvs misi (frangulis) gavlena espanur fonetikasa <strong>da</strong><br />

morfologiaze, radgan am periodis espanurs ukve hqon<strong>da</strong> kargad<br />

Camoyalibebuli fonetikuri <strong>da</strong> gramatikuli struqtura <strong>da</strong> ukve rTuli<br />

iyo, rom romelime gareSe enas kastiliurze am saxis gavlena moexdina.<br />

aqve un<strong>da</strong> aRiniSnos, rom espanurSi galicizmebis Sesvlas manamdec<br />

hqon<strong>da</strong> adgili. adreuli galicizmebis saxeliT cnobili, franguli<br />

etimologiis mqone sityvebi (paje ‛paJi’, jardín ‛ezo’, cofre ‛skivri’, jaula<br />

‛galia’ <strong>da</strong> sxv.), romlebic antonio nebrixas leqsikonSia (1492w.)<br />

moxseniebuli, kastiliurSi franguli literaturis gziT <strong>da</strong>mkvidr<strong>da</strong>.<br />

ufro gviandeli periodis galicizmebad ki moixsenieben: coqueta ‛kekluci’,<br />

bufete ‛ujrebiani saweri magi<strong>da</strong>’ <strong>da</strong> sxva sityvebs [Menéndez Pi<strong>da</strong>l, 1977:24-25].<br />

galicizmebs Soris aris iseTi sityvebic, romelTa etimologiis<br />

29


kvlevasac mivyavarT laTinur an berZnul ZirTan. Tumca, isini espanurSi<br />

ara pir<strong>da</strong>piri gziT, aramed frangulis gavliT <strong>da</strong>mkvidrdnen.GH<br />

kastiliur enaze leqsikuri gavlena moaxdina italiurma enamac, rac<br />

ganpirobebuli iyo istoriuli <strong>da</strong> kulturuli garemoebebiT. <strong>espanuri</strong>taliur<br />

omebsa <strong>da</strong> ramdenime italiur samefoSi espanelTa gabatonebas<br />

Tan axlavs renesansis periodi, romlis drosac italiuri kultura<br />

mwvervalebs ipyrobs. italiur Zirs ukavSirdeba literaturisa <strong>da</strong><br />

xelovnebis sferosTan <strong>da</strong>kavSirebuli sityvebi: soneto ‛sonata’, humanista<br />

‛humanisti’, comediante ‛komedianti’, caricatura ‛karikatura’, diseño ‛dizaini’,<br />

grotesco ‛groteskuli’, balcón ‛aivani’, barítono ‛baritoni’, soprano ‛soprano’, tenor<br />

‛tenori’, piano ‛fortepiano’, aria ‛aria’, cantata ‛kantata’, opera ‛opera’,<br />

charlatán ‛Sarlatani’ <strong>da</strong> a.S.<br />

E espanur enaSi gvaqvs araerTi anglicizmic, rac gamoiwvia XX<br />

saukunis msoflioSi am <strong>enis</strong> udidesma <strong>da</strong> mniSvnelovanma gavlenam.<br />

anglicizmebi ZiriTa<strong>da</strong>d gvxvdeba sportul terminologiaSi: beisbol, bingo,<br />

boxeo, corner, derby, futbol, gol, golf, póquer, surf; musikaluri mimdinareobebis<br />

<strong>da</strong>saxelebebSi: jazz, hip-hop, rap, rock, soul; satransporto saSualebebis<br />

<strong>da</strong>saxelebebSi: autobús, autocar, tranvía, yate <strong>da</strong> profesiebTan: baby-sitter, bróker,<br />

mánager, detective. Aaseve, teqnikur terminologiaSi: monitor, vídeo.<br />

kastiliurSi Sevi<strong>da</strong> naxevarkunZulze gavrcelebuli, xalxuri<br />

laTinuris evoluciis Sedegad miRebuli, katalanuri, galisiuri<br />

sityvebic, rac ganpirobebuli iyo istoriuli <strong>da</strong> geografiuli<br />

faqtorebiT. samefoebis geografiulma mezoblobam <strong>da</strong> espaneTis istoriis<br />

sxva<strong>da</strong>sxva etapze maTi erTmaneTis mmarTvelobis qveS moqcevam<br />

ganapiroba, rom garkveuli sityvebis CamonaTvali espanurSi <strong>da</strong>mkvidr<strong>da</strong><br />

naxevarkunZulze gavrcelebuli sxva, oRond isev xalxuri laTinuri<strong>da</strong>n<br />

momdinare enebi<strong>da</strong>n. G galisiuri<strong>da</strong>n, 1 romelic Sua saukuneebSi poeziis<br />

enad miiCneo<strong>da</strong>, kastiliurSi <strong>da</strong>mkvidr<strong>da</strong> Semdegi sityvebi: chubasco<br />

‛Tavsxma wvima’, vigía ‛maRali saTvalTvalo koSki’ <strong>da</strong> sxv. katalanuri<strong>da</strong>n<br />

1<br />

galisiuri <strong>da</strong> portugaliuri Sua saukuneebSi erT enas warmoadgen<strong>da</strong>. SemdgomSi<br />

ganviTarebuli politikuri movlenebis gamo, es ena <strong>da</strong>iyo or ganStoebad <strong>da</strong> dRes ukve<br />

ori erTmaneTisagan <strong>da</strong>moukidebeli ena gvaqvs.<br />

30


ki miviReT kulinariuli <strong>da</strong> sazRvaosno terminologia: paella ‛erT-erTi<br />

<strong>espanuri</strong> saWmlis <strong>da</strong>saxeleba’, buque ‛xomaldi’, timonel ‛gemis mesaWe’ <strong>da</strong> a.S.<br />

31


III Tavi<br />

laTinuri <strong>enis</strong> fonotaqtikuri sistema<br />

(Tavkiduri, Sua <strong>da</strong> bolokiduri konsonanturi kompleqsebi)<br />

yvelasaTvis cnobilia, rom laTinuri <strong>espanuri</strong>saTvis fuZe-enas<br />

warmoadgens. swored pireneis naxevarkunZulze gavrcelebuli<br />

laTinuri<strong>da</strong>n miviReT dRevandeli <strong>espanuri</strong> ena, romelic erT-erT<br />

mniSvnelovan adgils ikavebs romanuli enebis CamonaTvalSi. gamomdinare<br />

iqi<strong>da</strong>n, rom laTinuri <strong>espanuri</strong>saTvis fuZe-enaa, marTeblad miviCnieT<br />

calke Tavi <strong>da</strong>gveTmo am uZvelesi <strong>enis</strong> fonetikis, kerZod ki - misi<br />

konsonanturi sistemis <strong>da</strong>xasiaTebisaTvis <strong>da</strong> gangvesazRvra, romeli<br />

TanxmovanTkompleqsebi iyo laTinurisaTvis <strong>da</strong>maxasiaTebeli misi<br />

istoriis adreul etapze. amasTanave, vTvliT, rom arqauli<br />

laTinurisaTvis <strong>da</strong>maxasiaTebeli TanxmovanTjgufebis konstanturobisa<br />

<strong>da</strong> variaciulobis gansazRvra ufro srulyofils gaxdis <strong>espanuri</strong><br />

fonotaqtikuri sistemis kvlevas. Aam Tavis mizania <strong>da</strong>vadginoT romelma<br />

TanxmovanTjgufebma ganica<strong>da</strong> transformacia laTinuri <strong>enis</strong> doneze<br />

(espanur enaSi <strong>da</strong>mkvidrebamde) <strong>da</strong> romeli kompleqsebi gamoirCeva<br />

stabilurobis maRali xarisxiT. maT <strong>da</strong>xasiaTebas movaxdenT sityvaSi<br />

maTi poziciis mixedviT <strong>da</strong> Tanamimdevrulad ganvixilavT Tavkidur, Sua<br />

konsonantur <strong>da</strong> bolokidur kompleqsebs.<br />

laTinuri konsonanturi sistema araerTi enaTmecnierisaTvis iyo<br />

aqtualuri sakiTxi. maT Soris iyo ralf peni, romelmac laTinuri<br />

TanxmovanTsistema Semdegnairad warmogvidgina: 1<br />

1 Ralph Penny: " Gramática histórica del español", Ariel, Barcelona, 2008<br />

32


labialuri dentoalveolaruli velaruli<br />

yru okluzivebi<br />

/p/<br />

/t/<br />

/k/<br />

mJReri okluzivebi<br />

/b/<br />

/d/<br />

/g/<br />

yru frikativebi<br />

/f/<br />

/s/<br />

/h/<br />

nazalebi<br />

/m/<br />

/n/<br />

lateralebi<br />

/l/<br />

vibrantebi<br />

/r/<br />

A iqve miTiTebulia, rom zogi lingvisti CamoTvlil camet fonemas<br />

umatebs kidev ori labiovelars - /k w / <strong>da</strong> /g w /; maT Soris erT-erTia xose<br />

xavier rodriges toro, romelmac laTinuri <strong>enis</strong> Tanxmovnebi<br />

Semdegnairad ga<strong>da</strong>anawila: 1<br />

artikulaciis xerxis mixedviT: a) yru okluzivebi: /p/,/t/,/k/,/q w /; b)<br />

mJReri okluzivebi: /b/,/d/,/g/,/g w /; g) frikativebi: /f/,/s/,/h/; d) narnarebi:<br />

/l/,/r/; e) nazalebi: /m/,/n/;<br />

artikulaciis wertilis mixedviT: a) labialurebi: /p/,/b/,/f/,/m/;<br />

b) dentalurebi: /t/,/d/,/s/,/l/,/r/,/n/; g) velarulebi: /k/,/g/<br />

d) alveovelarulebi: /q w /,/g w /.<br />

ralf peni ar iziarebs rodriges toros <strong>da</strong> misi Tanamoazre<br />

enaTmecnierebis midgomas <strong>da</strong> /k w / <strong>da</strong> /g w /-s miiCnevs /k/ <strong>da</strong> /g/<br />

fonemebisa <strong>da</strong> naxevarTanxmovanis kombinaciad, radgan aRniSnuli bgerebi<br />

laTinurSi gamoisaxebo<strong>da</strong> qu <strong>da</strong>Ggu formebiT [Penny,2008:79].<br />

laTinuri <strong>enis</strong> konsonanturi sistema aqtualuri iyo ramon<br />

menendes pi<strong>da</strong>lis <strong>da</strong> antonio kilis moralesisTvisac. maTi araerTi<br />

naSromi exeba laTinuri konsonanturi sistemis <strong>da</strong>xasiaTebas <strong>da</strong><br />

Tanxmovnebis kvlevas laTinuri<strong>da</strong>n espanur enaSi <strong>da</strong>mkvidrebisas rogorc<br />

Tavkidur <strong>da</strong> bolokidur poziciaSi, aseve sityvis SuaSi.<br />

1 José Javier Rodríguez Toro : "Principales cambios ocurridos en el latín vulgar: El consonantismo", Madrid, 2005<br />

33


swored am arcTu ise mravalricxovani konsonantebisagan Sedgebo<strong>da</strong><br />

TanxmovanTjgufebi laTinur enaSi. maTi umravlesoba binaruli jgufebis<br />

saxiT iyo warmodgenili. Tumca, gvaqvs ramdenime polikonsonanturi (sam<br />

<strong>da</strong> oTxelementiani) kompleqsic.<br />

laTinuri fonotaqtikuri sistemis <strong>da</strong>xasiaTebas <strong>da</strong>viwyebT Tavkidur<br />

poziciaSi myofi binaruli TanxmovanTjgufebiT, xolo Semdeg<br />

ganvixilavT polikonsonantur kompleqsebs.<br />

miuxe<strong>da</strong>vad imisa, rom Tavkiduri TanxmovanTkompleqsebi ukve<br />

laTinuri <strong>enis</strong> donezeve iyo varirebisaken, ufro konkretulad ki<br />

gamartivebisaken midrekili, gvaqvs ramdenime iseTi konsonanturi<br />

kompleqsic, romelTac mdgradobis maRali xarisxi aqvT. swored aseT<br />

TanxmovnTkompleqsebs warmoadgenen okluzivs + r, okluzivs + l, frikativ<br />

f-s + r an l <strong>da</strong> frikativ s-s + yru okluzivi kombinaciebi. stabiluri<br />

Tavkiduri konsonanturi kompleqsebis CamonaTvali gamoiyureba<br />

Semdegnairad:<br />

Bl-: arq. laT. blandus → laT. blandus (esp. blando);<br />

Br-: arq. laT. breuis→ laT. breuis (esp. - - - -);<br />

<br />

<br />

<br />

<br />

<br />

<br />

<br />

<br />

<br />

<br />

<br />

Fl-: arq. laT. fluidus → laT. fluidus (esp. fluido);<br />

Fr-: arq. laT. fricare → laT. fricare (esp. fregar);<br />

Gl-: arq. laT. glans → laT. glans (esp. glande);<br />

Gr-: arq. laT. grus → laT. grus (esp. grúa);<br />

Kl-: arq. laT. cloaca → laT. cloaca (esp. cloaca);<br />

Kr-: arq. laT. cruentus → laT. cruentus (esp. cruento);<br />

Pl-: arq. laT. planus → laT. planus (esp. plano);<br />

Pr-: arq. laT. primus → laT. primus (esp. primo);<br />

Sp-: arq. laT. sperare → laT. sperare (esp. esperar);<br />

St-: arq. laT. stare → laT. stare (esp. estar);<br />

Tr-: arq. laT. trabs → laT. trabs (esp. traba).<br />

34


CamoTvlil konsonantur kompleqsebs laTinuri <strong>enis</strong> arcerT<br />

etapze ar ganucdiaT cvlilebebi. ramdenime gamonaklisis gar<strong>da</strong>, 1 isini<br />

varirebas arc espanur enaSi <strong>da</strong>mkvidrebis dros <strong>da</strong>eqvemdebarnen.<br />

<strong>da</strong>axloebiT imave raodenobis TanxmovanTjfugebs moicavs varirebadi<br />

konsonanturi kompleqsebis CamonaTvali. isini or jgufad ga<strong>da</strong>vanawileT.<br />

pirvel jgufSi ganvixileT gamartivebuli anu binaruli<strong>da</strong>n<br />

monofonemurad gar<strong>da</strong>qmnili kompleqsebi, xolo meoreSi – iseTi<br />

kombinaciebi, sa<strong>da</strong>c erT-erTi elementis varireba fiqsirdeba.<br />

gamartivebul konsonantur kompleqsebSi mniSvnelovan adgils<br />

ikavebs iseTi kombinaciebi, romelTa pirvel elementsac warmoadgens yru<br />

okluzivi: kt-, pt-, tl-. Aam kompleqsebi<strong>da</strong>n ikargeba Tavkiduri konsonanti <strong>da</strong><br />

viRebT calke mdgom Tanxmovans. samive kompleqsi arqauli laTinuris<br />

doneze gamartiv<strong>da</strong>, risi <strong>da</strong>rwmunebiT Tqmis sababsac gvaZlevs santiago<br />

segura mungias laTinur-<strong>espanuri</strong> leqsikoni, 2 sa<strong>da</strong>c arcerTi sityva ar<br />

Segvxvedria kt-, pt-, tl- jgufiT Tavkidur poziciaSi. erTaderT gamonakliss<br />

warmoadgens Ctesifonte, romelsac toponimikaSi vxvdebiT. 3<br />

sainteresoa iseTi kompleqsebic, romelTa pirvel elementsac yru<br />

frikativi - s warmoadgens. Oigi binarul jgufs arqaul laTinurSi<br />

qmni<strong>da</strong> lateralTan an nazalebTan. Sl-, sm-, sn- kombinaciebi, laTinuri <strong>enis</strong><br />

momdevno etapebze, mxolod gamartivebuli saxiT gvxvdeba, rac yru<br />

frikativis amovardniT aris ganpirobebuli.<br />

1<br />

Fl-, kl- <strong>da</strong> pl- kompleqsebi preromanuli enebis gavleniT, espanurSi ganicdian<br />

palatalizacias: clamare - llamar, fllama - llama, plover - llover (Pl kompleqsi erT sityvaSi<br />

ga<strong>da</strong>dis ʧç(ch)-Si (pluteus - choza) <strong>da</strong> igi uSualo kavSirSia galisiur enasTan, romelSic<br />

aRniSnuli kompleqsi yvela SemTxvevaSi transformir<strong>da</strong> ʧ(ch)-d). espanur enaSi fl-, kl- <strong>da</strong><br />

pl- kompleqsebi ucvleli formiT mxolod saliteraturo laTinuri<strong>da</strong>n an franguli <strong>da</strong><br />

inglisuri enebi<strong>da</strong>n Semosul sityvebSi SenarCun<strong>da</strong>; oriode sityvaSi gamartiv<strong>da</strong> bl <strong>da</strong> gl<br />

kompleqsebi. kastiliur enaSi maT mogvces monofonemuri transformacia pirveli<br />

elementis <strong>da</strong>kargvis xarjze: blastemare - lastimar, glirone - lirón; yru elementis gamJRerebas ki<br />

kr jgufian ramdenime vokabulaSi vxvdebiT: crupta - gruta, creta - greta. rac Seexeba sp- <strong>da</strong> stkompleqsebs,<br />

maTTan mxolod poziciis cvlilebas vxvdebiT. proTetikuli xmovnis<br />

xarjze isini Tavkiduri<strong>da</strong>n Sua konsonantur kompleqsebad transformirdnen. oriode<br />

sityvaSi gamJRer<strong>da</strong> pr kompleqsis pirveli elementic: prunum - bruno.<br />

2 Santiago Segura Munguía: "Nuevo diccionario etimológico latín-español y de las voces deriva<strong>da</strong>s", Bilbao, 2010.<br />

3 qtesifoni – Zveli mesopotamiis erT-erTi qalaqi, romlis nangrevebic dRevandeli<br />

erayis teritoriazea.<br />

35


arqaul laTinurSi, iSviaTad, magram mainc iyenebdnen kombinacias<br />

mJRer okluzivs + nazaluri. Gn- <strong>da</strong> dn- TanxmovanTkompleqsebis<br />

gamartivebac pirvel elementis gauCinarebas ukavSirdeba.<br />

Giqi<strong>da</strong>n gamomdinare, rom laTinuris adreuli etapisaTvis<br />

<strong>da</strong>maxasiaTebeli CamoTvlili konsonanturi kompleqsebi amave <strong>enis</strong><br />

donezeve gamartivdnen, <strong>espanuri</strong> enaSi isini saxecvlili formiT<br />

ga<strong>da</strong>vidnen, ris gamoc laTinuri warmoSobis arcerT vokabulaSi ar<br />

vxvdebiT maT Tavkidur poziciaSi. imaves ver vityviT aralaTinuri<br />

etimonis mqone sityvebze. masalis kvlevis dros, gn- kompleqss <strong>espanuri</strong><br />

<strong>enis</strong> doneze mxolod gviani periodis aralaTinuri (berZnuli <strong>da</strong><br />

germanuli) warmoSobis sityvebSi SevxvdiT: berZ. gnomikos - esp. gnómico,<br />

germ. gneis - esp. gneis. berZnuli warmoSobis mqone sityvebSi SenarCun<strong>da</strong> smkombinaciac:<br />

berZ. smaragdos - esp. esmeral<strong>da</strong>. aralaTinuri warmoSobis<br />

sityvebSi vxvdebiT sl- <strong>da</strong> sn- kompleqsebsac, romlebic kastiliur enaSi<br />

XIX-XX saukuneebis mijnaze <strong>da</strong>mkvidr<strong>da</strong>. inglisuri warmoSobis slogan (an<br />

eslogan) <strong>da</strong> am etapze bundovani etimologiis mqone snob espanurSi<br />

varirebis gareSe ga<strong>da</strong>vi<strong>da</strong>.<br />

laTinuri Tavkiduri konsonanturi kompleqsebis meore jgufSi<br />

gavaerTianeT iseTi kombinaciebi, romelTa pirveli elementic<br />

transformir<strong>da</strong>. maT Sorisaa: sr- <strong>da</strong> mr- kombinaciebi.<br />

Eevoluciis rTuli gza ganvlo sr- kompleqsma. S, r-s win, jer ga<strong>da</strong>vi<strong>da</strong><br />

p-Si, xolo Semdeg mogvca f: sr- → pr- → fr-. cvlileba gamoiwvia<br />

cxvirismieri Tanxmovnis narnarasTan SeerTebamac. Mr- kompleqsma mogvca<br />

br- kombinacia [axvlediani c., 2008:71].<br />

rogorc vxe<strong>da</strong>vT, orive SemTxvevaSi kompleqsis meore elementi aris<br />

vibranti r, romelic ver Seewyo verc nazals <strong>da</strong> verc yru frikativs (<strong>da</strong><br />

yru okluzivs). Aai, ase gamoiyureba laTinuri <strong>enis</strong> doneze varirebadi<br />

kompleqsebi.<br />

pirveli jgufi:<br />

<br />

<br />

Dn- → n-: arq. laT. dnuk → laT. nux (esp. nuez);<br />

Gn - → n-: arq. laT. gnatus → laT. natus (esp. nato);<br />

36


meore jgufi:<br />

Kt- → t-: arq. laT. ctunica → laT. tunica (esp. túnica);<br />

Pt- → t-: arq. laT. ptisana → laT. tisana (esp. tisana);<br />

Sl- → l-: arq. laT. slubricus → laT. lubricus (esp. lúbrico);<br />

Sm- → m-: arq. laT. smica → laT. mica (esp. miga);<br />

Sn- → n -: arq. laT. snusos → laT. nurus (esp. nuera);<br />

Tl- → l-: arq. laT. tlatos → laT. latus (esp. lato).<br />

Sr- → pr- → fr-: arq. laT. srigos → prigos → laT. frigus (esp.<br />

frío);<br />

Mr- → br-: arq. laT. mreghuis → laT. brevis (esp. breve).<br />

miuxe<strong>da</strong>vad imisa, rom arqaul laTinurSi ZiriTa<strong>da</strong>d binaruli<br />

konsonanturi kompleqsebi gvxvdeba, gvaqvs ramdenime samelementiani<br />

jgufic. Skr-, spl-, str-, stl- kompleqsebi<strong>da</strong>n skr-, spl- <strong>da</strong> str- aRmoCn<strong>da</strong><br />

stabiluri, romlebic konstanturobis xarisxs espanurSic inarCuneben<br />

(Tu ar CavTvliT proTetikuli xmovnis <strong>da</strong>matebiT sityvaSi maTi poziciis<br />

Secvlas). YmaT Soris yvelaze iSviaTia spl kompleqsi, romelic mxolod<br />

ramdenime <strong>da</strong> isic erTi Ziri<strong>da</strong>n momdinare sityvebSi gvxvdeba ( splendere,<br />

splendidus, splendor). igi arcerT vokabulaSi ar varirebs.<br />

yvelaze varirebadi aRmoCn<strong>da</strong> stl- kompleqsi. 1 igi ramdenime sityvaSi<br />

jer orelementian kompleqsad, xolo Semdeg monofonemurad iqca.<br />

ramdenime vokabulaSi ki pir<strong>da</strong>pir monofonemurad transformir<strong>da</strong>.<br />

rogorc vxe<strong>da</strong>vT, laTinur Tavkidur samelementian konsonantur<br />

kompleqsebs axasiaTeb<strong>da</strong> Semdegi Tanmimdevroba: S + yru okluzivi (p,t,k) +<br />

vibranti an laterali ( r an l). yvelaze aramdgradi ki maT Soris<br />

aRmoCn<strong>da</strong> Semdegi Tanamimdevroba: S + t + l. Str, skr <strong>da</strong> spl kompleqsebma<br />

varireba evoluciis arcerT etapze ar ganica<strong>da</strong>. laTinuri<br />

samelementiani Tavkiduri jgufebis CamonaTvali gamoiyureba<br />

Semdegnairad:<br />

Skr-: arq. laT. scrotum → laT. scrotum (esp. escroto);<br />

1 Stl kompleqsi mxolod erT sityvaSi SenarCun<strong>da</strong> laTinuris doneze. Tumca, espanur<br />

enaSi ga<strong>da</strong>svlisas mainc <strong>da</strong>eqvemdebara varirebas. vgulisxmobT laT. stloppus, romelmac<br />

espanurSi escopeta mogvca.<br />

37


Spl-: arq. laT. splendor → laT. splendor (esp. esplendor);<br />

Str-: arq. laT. struma → laT. struma (esp. estruma);<br />

Stl- → sl- → l-: arq. laT. stlis→ slis→ laT. lis (esp. lid)<br />

an: stl- → l-: arq. laT. stlocus→ laT. locus (esp. luego).<br />

gacilebiT mravalferovania Sua konsonanturi kompleqsebis istoria<br />

laTinur enaSi. imis miuxe<strong>da</strong>vad rom maTi umravlesoba varirebas<br />

eqvemdebareba, gvaqvs ramdenime stabiluri kompleqsic. cvalebadi<br />

kombinaciebi <strong>da</strong>vyaviT oTx jgufad, raTa ufro TvalsaCino gamx<strong>da</strong>riyo<br />

Tu romelma fonetikurma cvlilebebam ganapiroba ama Tu im kompleqsis<br />

varireba.<br />

laTinuri <strong>enis</strong> yvelaze myar konsonantur kompleqsebSi gavaerTianeT<br />

-kr-, -lt-, -rb-, -rd-, -rg-, -rm-, -sp-, -tr- Tanamimdevrobebi. rogorc vxe<strong>da</strong>vT,<br />

stabiluri kompleqsebis umravlesobaSi pirvel an meore elements<br />

vibranti warmoadgens. CamoTvlili kombinaciebi varirebas arc espanur<br />

enaSi <strong>da</strong>mkvidrebis dros ganicdian. Tumca, gvaqvs oriode gamonaklisi. 1<br />

ai, ase gamoiyureba aRniSnuli TanxmovanTkompleqsebis CamonaTvali<br />

(magaliTebiTurT) laTinur enaSi:<br />

-kr-: arq. laT. procreator → laT. procreator (esp. procreador);<br />

<br />

<br />

<br />

<br />

<br />

-lt-: arq. laT. altus → laT. altus (esp. alto);<br />

-rb-: arq. laT. barba → laT. barba (esp. barba);<br />

-rd-: arq. laT. ardere → laT. ardere (esp.arder);<br />

-rg-: arq. laT. largus → laT. largus (esp. largo);<br />

-rm-: arq. laT. armarium → laT. armarium (esp. armario);<br />

-sp-: arq. laT. aspectus → laT. aspectus (esp. aspecto);<br />

roca saartikulacio organoebi diskomforts ganicdian erTi<br />

Tanxmovni<strong>da</strong>n meore Tanxmovanze ga<strong>da</strong>svlisas, xdeba ori erTmaneTis<br />

miyolebiT mdgomi fonemis mimsgavseba, raTa maTi warmoTqma gaadvildes.<br />

1 Lt kompleqsma mxolod erT sityvaSi ganica<strong>da</strong> meore elementis varireba. laT. altus-is<br />

Se<strong>da</strong>rebiTi formi<strong>da</strong>n - altius aris warmoebuli zmnis sawyisi forma altiare, romelmac espanur<br />

korelatSi mogvca alzar; oriode sityvSi ki <strong>da</strong>fiqsir<strong>da</strong> vokalizaciis movlena: saltu - sauto<br />

- soto; Rg kombinacia ramdenime sityvaSi kompleqsis meore elements kargavs (argenteus -<br />

arienzo), xolo ramdenimeSi – meore elementi varirebas ganicdis (argilla - arcilla); oriode<br />

vokabulaSi gamJRer<strong>da</strong> tr kompleqsis pirveli elementi: laT.citrus - esp. cidro an <strong>da</strong>fiqsir<strong>da</strong><br />

kompleqsis monofonemurad qceva: berZ. petroselinon - laT. petroselinum - esp. perejil.<br />

38


swored am faqts ukavSirdeba erT-erTi yvelaze gavrcelebuli<br />

fonetikuri movlena – asimilacia, romelic, konsonantebis mimsgavsebis<br />

xarisxis mixedviT, SeiZleba iyos sruli an nawilobrivi. Aasimilacia<br />

SeiZleba iyos progresuli <strong>da</strong> regresulic, rac <strong>da</strong>mokidebulia<br />

winmswrebi Tanxmovani <strong>da</strong>imsgavsebs momdevnos Tu piriqiT.<br />

sruliAasimilaciis yvelaze gavrcelebuli SemTxvevebs warmoadgens<br />

Semdeg konsonanturi kompleqsebi: -bf-, -bg-, -df-, -dg-, -ds-, -dl-, -dr, -kf-, -ls-, -ml-,<br />

-nr-, -pf-, -rl-, -rs-, -ts-. asimilacia aRniSnul kompleqsebTan laTinuri <strong>enis</strong><br />

istoriis sxva<strong>da</strong>sxva etapze <strong>da</strong>fiqsir<strong>da</strong>. maT Soris yvelaze Zvel periods<br />

miekuTvneba -ls- <strong>da</strong> -rs- kompleqsebi, romlebic laTinuri <strong>enis</strong> adreul<br />

etapzeve transformirdnen <strong>da</strong> espanurSi ucvleli formiT ga<strong>da</strong>vidnen<br />

(arq. laT. velsi → velle - esp. vello, arq. laT. fersi → ferre - esp. férreo). 1<br />

laTinuris adreul etapze adgili hqon<strong>da</strong> nawilobrivi asimilaciis<br />

movlenasac. swored nawilobrivi asimilaciis xarjze miviReT -gtkompleqsi<strong>da</strong>n<br />

-kt- kombinacia. rogorc vxe<strong>da</strong>vT, nawilobrivi asimilacia<br />

gamoiwvia mJReri <strong>da</strong> yru Tanxmovnebis mezoblobam, sa<strong>da</strong>c yru<br />

konsonantma mJReri <strong>da</strong>ayrua.<br />

M meore qvejgufSi SeviyvaneT iseTi ori konsonanturi kompleqsi,<br />

romelTac orive elementi <strong>da</strong>karges adreul etapze <strong>da</strong> jer sruliad<br />

gansxvavebuli konsonantis geminatad ga<strong>da</strong>iqcnen, xolo Semdeg<br />

monofonemurad transformirdnen: -tt- → -ss- → -s- <strong>da</strong> -dt- (SesaZloa, igi<br />

jer tt-Si ga<strong>da</strong>suliyo) → -ss- → -s-. orive SemTxvevas enaTmecnierebi<br />

saerTo indoevropul movlenas uwodeben.<br />

arqauli laTinuris doneze <strong>da</strong>fiqsir<strong>da</strong> yru konsonantis isev yru<br />

TanxmovniT Canacvleba. swored es SemTxveva gvaqvs -tl- kompleqsis<br />

evoluciisas, romelic transformir<strong>da</strong> -kl-d. rac Seexeba kl kompleqss,<br />

espanur enaSi ga<strong>da</strong>svlisas, igi xan SenarCun<strong>da</strong> <strong>da</strong> xanac varirebas<br />

<strong>da</strong>eqvemdebara.<br />

1 aRsaniSnavia, rom ls kompleqsi ramdenime sityvaSi ar <strong>da</strong>eqvemdebara varirebas <strong>da</strong><br />

espanur enaSi ucvleli formiT ga<strong>da</strong>vi<strong>da</strong>: laT. falsu - esp. falso.<br />

39


arqauli laTinuris doneze <strong>da</strong>fiqsir<strong>da</strong> nazalebis monacvleobac.<br />

mJReri okluzivis win mdgomi nazali m ga<strong>da</strong>dis n-Si: -md- → -nd-, -mg- →<br />

-ng-.<br />

amrigad, laTinuris <strong>enis</strong> yvelaze varirebadi Sua konsonanturi<br />

binaruli kompleqsebis cxrili gamoiyureba Semdegnairad:<br />

pirveli qvejgufi:<br />

-bf- → -ff-: laT. obfero → laT. offero, offerre (esp. ofrecer);<br />

-bg- → -gg-: laT. obgero → laT. oggero (esp. - - - -);<br />

-df- → -ff-: laT. adfinis → laT. affinis (esp. afín);<br />

-dg-→ -gg-: laT. adgero → laT. aggero, aggere (esp. - - - -);<br />

-ds- → -ss-: laT. diuidsi → laT. diuissi (esp. - - - -);<br />

-dl- → -ll-: laT. adloquor → laT. alloquor (esp. - - - -);<br />

<br />

-dr- → -rr-: laT. adrogo → laT. arrogo, arrogare (esp. arrogar);<br />

-kf- → -ff-: laT. ecfero → laT . effero, efferre (esp. - - - -);<br />

-ls- → -ll-: arq. laT. velse → laT. velle (esp. vello);<br />

-ml- → -ll-: laT. comloquor → laT. colloquor (esp. - - - -);<br />

<br />

<br />

-nr- → -rr-: laT. inrogo → laT. irrigo, irrigare (esp. irrigar);<br />

-pf- → -ff-: laT. op(i)ficina → laT. officina (esp. oficina);<br />

-rl- → -ll-: laT. perlacio → laT. pellicio (esp. - - - -);<br />

<br />

<br />

-rs- → -rr-: arq. laT. ferse → laT. ferre (esp. férreo);<br />

-ts- → -ss-: laT. concuitsi → laT. concussio (esp. concusión);<br />

-gt- → -kt-: arq. laT. agtos → laT. actus (esp. acto).<br />

meore qvejgufi:<br />

-tt- → -ss- → -s-: arq. laT. iuttos → laT. iussus → laT. iusus (esp. - -<br />

-);<br />

-dt- → (tt) → -ss- →-s-: arq. laT. sedtos → (settos) → laT. sessus →<br />

laT. sesus (esp. - - - -).<br />

mesame qvejgufi:<br />

-tl- → -kl-: arq. laT. vetla → laT. vecla (esp. - - - -).<br />

meoTxe qvejgufi:<br />

-md- → -nd-: arq. laT. eumdem → laT. eundem (esp. - - - -);<br />

40


-mg- → -ng-: arq. laT. comgero → laT. conger (esp. congrio).<br />

arqaul laTinurSi vxvdebiT polikonsonantur kompleqsebsac,<br />

romlebic gamartivebisaken aris midrekili. Aarqaul laTinurSi sami<br />

Tanxmovani yvelaze xSirad Semdegi TanamimdevrobiT aris warmodgenili:<br />

1. mJReri okluzivi + s + yru okluzivi; 2. laterali + yru okluzivi +<br />

yru okluzivi; 3. yru okluzivi + s + nazali.<br />

rogorc ukve aRvniSneT, samive SemTxveva gamartivebisaken aris<br />

midrekili. gansxvaveba maT Soris mxolod is aris, rom gansxvavebuli<br />

poziciis Tanxmovnebi ikargeba. pirvel SemTxvevaSi s + yru Tanxmovnis<br />

kombinaciis win mdgomi konsonanti ikargeba: adspicio - aspicio; meore<br />

SemTxvevaSi laterals <strong>da</strong> mesame Tanxmovans Soris mdgomi yru okluzivi<br />

ikargeba: ulctos - ultus, xolo mesameSi – isev pirveli anu s + nazali<br />

kombinaciis win mdgomi yru Tanxmovani: loucsna - lousna. rogorc vxe<strong>da</strong>vT,<br />

pirvel SemTxvevaSi <strong>da</strong>ikarga d, xolo meoresa <strong>da</strong> mesameSi - k, romelsac<br />

erT sityvaSi - meore, xolo meore sityvaSi - pirveli pozicia ukavia.<br />

aqe<strong>da</strong>n gamomdinare SegviZlia <strong>da</strong>vaskvnaT, rom arqauli laTinuris<br />

samelementian kompleqsebSi yvelaze susti iyo pirveli <strong>da</strong> meore<br />

poziciis matarebeli konsonantebi. Aarqaul laTinurSi gvaqvs erTi<br />

oTxelementiani kompleqsic, romelic martivdeba ara erTi Tanxmovnis<br />

amovardniT, aramed ori Tanxmovnis <strong>da</strong>kargviT: -dksk- → -sk- (didcsco → disco) 1 .<br />

amrigad, miviReT Semdegi suraTi:<br />

-dsp- → - sp-: arq. laT. adspirare → laT. aspirare (esp. aspirar);<br />

-ksn- → -sn-: arq. laT. loucsna → laT. lousna (esp. - - - -);<br />

-lkt- → -lt-: arq. laT. ulctos → laT. ultus (esp. - - - -);<br />

-dksk- → -sk-: arq. laT. didssco → laT. disco (esp. - - - -).<br />

Se<strong>da</strong>rebiT naklebad, magram mainc gvxvdebo<strong>da</strong> bolokiduri<br />

konsonanturi kompleqsebi arqaul laTinurSi. uZveles mdgrad<br />

orelementian kompleqsebs warmoadgens: -bs, -lt, -ms, -nk, -ns, -nt, ps, -rs, -st.<br />

rogorc vxe<strong>da</strong>vT, konsonanturi kompleqsi <strong>stabiluroba</strong>s laTinurSi<br />

1 uiSviaTes movlenas warmoadgen<strong>da</strong> oTxelementiani konsonanturi kompleqsi arqaul<br />

laTinur enaSi. misi Se<strong>da</strong>rebiT xSiri gamoyeneba iwyeba laTinuri <strong>enis</strong> istoriis<br />

momdevno etapebze, roca samelementiani kombinaciiT <strong>da</strong>wyebul sityvebze iwyeben<br />

TanxmovniT <strong>da</strong>boloebuli TavsarTis <strong>da</strong>matebas.<br />

41


inarCuneb<strong>da</strong> Tu iyo Tanxmovnebis Semdegi Tanamimdevroba: 1.Ookluzivs,<br />

nazals an vibrants + s (swored es Tanamimdevroba gvaqvs CamoTvlilTgan<br />

pirvel, mesame, mexuTe, meSvide <strong>da</strong> merve kombinaciebSi); 2. konsonants +<br />

t (meore, meeqvse <strong>da</strong> mecxre TanxmovanTjgufebi); 3. nazals + k (meoTxe<br />

konsonanturi kompleqsi).<br />

laTinurSi mdgrad kombinaciebs <strong>stabiluroba</strong> ar SeunarCunebiaT<br />

espanurSi. erT-erTi Tanxmovnis <strong>da</strong>kargvis an transformaciis gar<strong>da</strong>,<br />

espanurSi mox<strong>da</strong> sityvis bolos xmovnis <strong>da</strong>mateba, ramac poziciuri<br />

varireba gamoiwvia.<br />

bolokiduri kompleqsebis <strong>stabiluroba</strong> kargad Cans Semdeg<br />

cxrilSi:<br />

<br />

-bs → -bs: arq. laT. plebs → laT. plebs (esp. plebe);<br />

-lt → -lt: arq. laT. uult → laT. uult (esp. - - - -);<br />

-ms → -ms: arq. laT. hiems → laT. hiems (esp. - - - -);<br />

-nk → -nk: arq. laT. hunc → laT. hunc (esp. - - - -);<br />

-ns → -ns: arq. laT. gens → laT. gens (esp. gente);<br />

-nt→ -nt: arq. laT. sunt → laT. sunt (esp. - - - -);<br />

-ps→-ps: arq. laT. primceps → laT. princeps (esp. príncipe);<br />

-rs→ -rs: arq. laT. fors → laT. fors (esp. - - - -);<br />

-st→-st: arq. laT. est → laT. est (esp. - - - -).<br />

rac Seexeba yvelaze varirebad jgufebs, aq gavaerTianeT -kt, -rd, -ds, -ts<br />

konsonanturi kompleqsebi. bolodikuri TanxmovanTjgufebi<br />

CamoTvlilTagan yvela SemTxvevaSi gamartivdnen <strong>da</strong> laTinuri <strong>enis</strong><br />

momdevno etapze monofonemuri saxiT ga<strong>da</strong>vidnen. aRsaniSnavia, rom maTi<br />

gamartiveba xan pirveli <strong>da</strong> xanac meore elementis amovardnis xarjze<br />

xdebo<strong>da</strong>. bolokiduri kompleqsis pirveli elementis amovardnas win<br />

uZRvis regresuli asimilacia, rac ganapirobebs arqauli variantis meore<br />

elementis SenarCunebas.<br />

Aamrigad, miviReT Semdegi suraTi:<br />

-kt → -k: arq. laT. lact → laT. lac (esp. - - - -);<br />

-rd → -d: arq. laT. cord → laT. cor (esp. - - - -);<br />

42


-ds→ -ss→ -s: arq. laT. lapids → lapiss → laT. lapis (esp. - -);<br />

-ts→ -ss→ -s: arq. laT. millets → miless → laT.miles (esp.- -).<br />

arqaul laTinurSi arsebob<strong>da</strong> ramdenime samelementiani bolokiduri<br />

kompleqsic. Aam SemTxvevaSic gvaqvs konstanturobisa <strong>da</strong> variaciulobis<br />

magaliTebi. Yyvelze gavrcelebuli stabiluri bolokiduri kombinaciaa:<br />

nazali an vibranti + okluzivi ( p an b) + s, xolo yvelaze varirebad<br />

kompleqsebSi gvaqvs k + ts kombinacia. miviReT Semdegi suraTi:<br />

-mps → -mps: arq. laT. stremps → laT. stremps (esp. - - - -);<br />

-rbs → -rbs: arq. laT. urbs → laT. urbs (esp. urbe);<br />

-kts → -kss→ -ks: arq.laT. nocts →laT. nocss→-nocs (esp .- -);<br />

amrigad, konsonanturi kompleqsebis varireba mxolod derivatis<br />

doneze ar <strong>da</strong>fiqsirebula. maTi garkveuli nawili ukve arqauli<br />

laTinuris donezeve transformir<strong>da</strong>.<br />

gamomdinare iqi<strong>da</strong>n, rom laTinuris Tavkiduri kompleqsebis<br />

transformireba arcerT SemTxvevaSi ar fiqsirdeba kompleqsis meore<br />

elementis xarjze, SegviZlia <strong>da</strong>vaskvnaT, rom Tavkidur poziciaSi myofi<br />

kompleqsis pirveli elementi, iqneba igi okluzivi Tu frikativi, bevrad<br />

ufro susti iyo, vidre meore. Tumca, ver vityviT, rom pirveli elementi<br />

yvela SemTxvevaSi varirebas eqvemdebareba. am SemTxvevaSi yuradReba un<strong>da</strong><br />

gavamaxviloT, Tu romel konsonantTan qmnis igi kombinacias. mag:<br />

konsonantebi p,k,g Tu maT mosdevT narnara Tanxmovnebi ( r an l)<br />

narCundebian, xolo Tu p <strong>da</strong> k-s mosdevs t, an g-s mohyveba n - isini<br />

martivdebian. Aamrigad, kompleqsebis konstanturoba <strong>da</strong> <strong>variaciuloba</strong><br />

<strong>da</strong>mokidebulia kompleqsSi Semavali elementebis fonetikur<br />

maxasiaTebelze, radgan gverdigverd mdgomma Tanxmovnebma aucileblad<br />

un<strong>da</strong> Seqmnan harmoniuli kombinacia. rogorc vxe<strong>da</strong>vT, swored aseTi<br />

harmoniuli kombinacia Seqmnes laTinurSi p,k,g okluzivebma <strong>da</strong> narnara<br />

konsonantebma.<br />

pirveli elementis sisuste Warbobs Sua konsonantur kompleqsebSic.<br />

arqauli laTinuri <strong>enis</strong> doneze momx<strong>da</strong>ri fonetikuri cvlilebebi exeba<br />

kompleqsis pirvel elements, rac kargad Cans Sua konsonanturi<br />

varirebadi kompleqsebis qvejgufebSi.Ppirveli elementis midrekileba<br />

43


cvlilebebisaken SeimCneva laTinuri <strong>enis</strong> evoluciis sxva<strong>da</strong>sxva etapebze.<br />

aqve un<strong>da</strong> aRiniSnos, Tu arqauli laTinurisaTvis <strong>da</strong>maxasiaTebeli iyo<br />

progresuli asimilacia ( ls-ll, rs-rr), laTinuris momdevno etapze<br />

<strong>da</strong>fiqsir<strong>da</strong> regresuli asimilaciis SemTxvevebi.<br />

gansxvavebuli mdgomareoba gvaqvs bolokidur konsonantur<br />

kompleqsebTan, sa<strong>da</strong>c varirebis SemTxvevaSi ikargeba kompleqsis xan<br />

pirveli <strong>da</strong> xanac meore elementi. aRsaniSnavia, rom meore elementis<br />

<strong>da</strong>kargva poziciuri sisustiT iyo ganpirobebuli, xolo pirveli<br />

elementis amovardna regresuli asimilaciis xarjze miRebuli geminatis<br />

gamartivebas ukavSirdeba.<br />

bunebrivia, bolokiduri konsonantis <strong>stabiluroba</strong>-varirebaze<br />

gavlenas moaxden<strong>da</strong> mis win mdgomi Tanxmovanic, radgan erTi <strong>da</strong> igive<br />

Tanxmovani laTinuris doneze xan ikargeba <strong>da</strong> xanac ucvlelia. mag:<br />

bolokiduri t, k-s Semdeg ikargeba, xolo n, l <strong>da</strong> s TanxmovnebTan -<br />

stabiluria.<br />

amrigad, rogorc ganxilulma masalam gvaCvena, binaruli<br />

konsonanturi kompleqsebi rogorc sityvis TavSi, aseve bolokidur<br />

poziciaSi, varirebis SemTxvevaSi, ZiriTa<strong>da</strong>d, kargaven an icvlian<br />

kompleqsis kidurovan poziciaSi myof elements.<br />

pirveli an meore (oriode SemTxvevaSi orive) elementis<br />

varirebisaken aris midrekili polikonsonanturi kompleqsebi. sam <strong>da</strong><br />

oTxelementian kompleqsebTan arsad ar <strong>da</strong>kargula bolo elementebi.<br />

aqve un<strong>da</strong> aRiniSnos, rom masalis kvlevis dros, TiTqmis ar<br />

ganmeorebula erTi <strong>da</strong> igive konsonanturi kompleqsebi sityvis<br />

sxva<strong>da</strong>sxva poziciaSi; Mmxolod ramdenime kombinacia Segvxv<strong>da</strong><br />

gamonaklisis saxiT: kr <strong>da</strong> tr kombinaciebi gvxvdeba Tavkidur poziciasa <strong>da</strong><br />

sityvis SuaSi <strong>da</strong> arcerT poziciaSi ar eqvemdebareba varirebas; Kt<br />

kompleqsi ki, romelic gvxvdeba Tavkidur <strong>da</strong> bolokidur poziciaSi,<br />

kargavs kidurovan elements (sityvis TavSi: kt-t; sityvis boloSi: kt-k).<br />

arcerTi kombinacia ar gvxvdeba samive poziciaSi.<br />

yuradReba gavamaxvileT imazec, Tu romeli Tanxmovnebi qmnidnen<br />

laTinurSi (poziciis a <strong>da</strong> Tanxmovnebis Tanamimdevrobis ganurCevlad)<br />

44


yvela harmoniul <strong>da</strong> stabilur kombinaciebs. aRmoCn<strong>da</strong> rom mJReri<br />

okluzivis <strong>da</strong> vibrantis kombinaciam mogvca yvelaze stabiluri<br />

TanxmovanTkompleqsebi: br - rb, gr - rg.<br />

45


IV Tavi<br />

etimonSi arsebuli konsonanturi kompleqsebi <strong>da</strong> maTi <strong>da</strong>xasiaTeba<br />

istoriuli evoluciis manZilze<br />

pireneis naxevarkunZulis romanizaciis Semdeg, laTinuri<br />

espanelebisaTvis mSobliur enad iqca. Mman imdenad Zlierad moiki<strong>da</strong> fexi<br />

espaneTSi, rom naxevarkunZulis primitiuli enebi TiTqmis srulad<br />

gaaqro (baskuris gar<strong>da</strong>); Semdeg evoluciasTan erTad ki, SeiZina<br />

germanuli <strong>da</strong> arabuli elementi, riTac <strong>da</strong>Sor<strong>da</strong> mis pirvandel formas<br />

<strong>da</strong> safuZveli Cauyara espanur romanses.<br />

miuxe<strong>da</strong>vad imisa, rom espanur enas, ganviTarebis sxva<strong>da</strong>sxva etapze,<br />

axasiaTeb<strong>da</strong> mWidro kontaqti iberiul, vestgoTur <strong>da</strong> arabul enebTan,<br />

<strong>espanuri</strong> <strong>enis</strong> leqsikuri maragis didi nawili laTinuri warmoSobis<br />

sityvebiTaa warmodgenili, rac imis wina pirobaa, rom etimonis doneze<br />

arsebuli binaruli <strong>da</strong> polikonsonanturi kompleqsebis umravlesoba<br />

ukavSirdeba laTinur Zirebs; Tumca, gvaqvs iseTi SemTxvevebic, sa<strong>da</strong>c<br />

konsonanturi kompleqsebi gvxdeba preromanuli, berZnuli, arabuli <strong>da</strong><br />

a.S. warmoSobis sityvebSi.<br />

naSromSi ganvixileT binaruli (maT Soris, geminatebiT<br />

wamodgenili jgufebi) <strong>da</strong> polikonsonanturi TanxmovanTkompleqsebi<br />

(rogorc Tavkidur <strong>da</strong> bolokidur poziciaSi, aseve sityvis SuaSi). kvleva<br />

CavatareT korominasis <strong>da</strong> garsia de diegos etimologiuri leqsikonebis<br />

monacemebze <strong>da</strong>yrdnobiT. aseve, vixelmZRvaneleT santiago segura mungias<br />

uaxlesi laTinur-<strong>espanuri</strong> etimologiuri leqsikoniT <strong>da</strong> espaneTis<br />

samefo akademiis – RAE-s monacemebiT.<br />

ganxilulma masalam gviCvena, rom kastiliur enaSi <strong>da</strong>mkvidrebis<br />

dros, etimonis doneze arsebuli kompleqsebis garkveuli nawili<br />

SenarCunebulia; <strong>da</strong>narCenebi ki eqvemdebarebian varirebis sxva<strong>da</strong>sxva<br />

SemTxvevebs. araerTi magaliTi gvaqvs etimonis doneze ararsebuli<br />

TanxmovanTjgufis <strong>espanuri</strong> <strong>enis</strong> doneze warmoqmnisa, rac ZiriTa<strong>da</strong>d<br />

ukavSirdeba xmovnis sinkopas. Tumca, SevxvdiT varirebis ormag <strong>da</strong><br />

sammagG movlenasac.<br />

46


qvemoT, <strong>da</strong>wvrilebiT ganvixilavT jer binarul <strong>da</strong> Semdeg,<br />

polikonsonantur kompleqsebs <strong>da</strong> yuradRebas gavamaxvilebT im faqtebze,<br />

Tu ram gamoiwvia TiToeuli maTganis konstanturoba an varireba.<br />

$ 1. orelementiani konsonanturi kompleqsebi<br />

TanxmovanTjgufebi, romelTa pirveli elementia: B<br />

(bb, bd, bl, br, bs, bt)<br />

Sua konsonanturi kompleqsi bb, romelic warmoadgens mJReri<br />

okluzivis geminats, espanur enaSi <strong>da</strong>mkvidrebis dros, ganicdis<br />

cvlilebas <strong>da</strong> martivdeba.<br />

arameuli (RAE-s mixedviT siriuli) warmoSobis sityva abba<br />

laTinurSi <strong>da</strong>mkvidr<strong>da</strong> (berZnulis gavliT) abbas-is formiT <strong>da</strong> espanurSi<br />

mogvca abad, rac niSnavs ‛mamas’ an saeklesio pirs - ‛abats’. ormagi<br />

okluzivis gamartivebis movlena fiqsirdeba laTinuri warmoSobis<br />

Semdeg espanur sityvebSic: abadía (laT. iabbatia), abadesa (laT. abbatissa), abatir<br />

(laT. abbattuo,-ere) <strong>da</strong> sxv.<br />

Sua konsonanturi kompleqsi bd laTinuri warmoSobis sityvebSi<br />

gvxvdeba <strong>da</strong> ucvleli formiT mkvidrdeba kastiliur enaSi. M<br />

esp. abdomen modis laTinuri abdomen-<strong>da</strong>n, abdicar ki espanur enaSi<br />

Cndeba 1420 wli<strong>da</strong>n <strong>da</strong> momdinareobs laTinuri abdicare-<strong>da</strong>n. TiTqmis amave<br />

periodSi Cndeba abducción, romelic Seesabameba laTinuri abductio-s. bolo<br />

ori magaliTis etimologiis ufro Rrma kvlevam gviCvena, rom orive<br />

laTinuri sityva ( abdicare <strong>da</strong> abducere) modis dicare <strong>da</strong> ducere-<strong>da</strong>n, ab ki aris<br />

laTinuri prefiqsi, romelsac aqvs sawinaaRmdegos mniSvneloba. rogorc<br />

vxe<strong>da</strong>vT, aRniSnulma Zirma laTinuri TavsarTi ab etimonis donezeve<br />

<strong>da</strong>imata <strong>da</strong> espanurSi ukve saxecvlili formiT ga<strong>da</strong>vi<strong>da</strong>.<br />

TavkiduriKkonsonanturi kompleqsi bl gvxvdeba laTinuri <strong>da</strong><br />

berZnuli warmoSobis sityvebSi <strong>da</strong> ZiriTa<strong>da</strong>d, ucvleli formiT<br />

mkvidrdeba espanur enaSi: laT. blitu - esp. bledo, laT. blandu - esp. blando.<br />

Bl kompleqsiani vokabulebis garkveuli nawili espanur enaSi ga<strong>da</strong>dis<br />

berZnuli<strong>da</strong>n, laTinuris gavliT. berZ. blasphemos-s jer laTinurSi<br />

47


gvaZlevs blasphemus-s, xolo Semdeg kastiliurSi ga<strong>da</strong>dis blasfemo-s<br />

formiT. igive gza ganvlo Semdegma sityvamac: esp. bledo (← laT. blitum ←<br />

berZ. bliton).<br />

mxolod ramdenime sityvaSi mox<strong>da</strong> binaruli kompleqsis gamartiveba<br />

<strong>da</strong> monofonemuri korelatis warmoqmna: berZ. blastemeo - laT. blastemare - esp.<br />

lastimar.<br />

rac Seexeba bl TanxmovanTjgufs sityvis SuaSi, aq vxvdebiT<br />

bilabialuri b-s <strong>da</strong> labiodentaluri v-s arevas, romelsac win uZRvis<br />

metaTeza: laT. oblitare-esp.olvi<strong>da</strong>r.<br />

Bl kompleqsi etimonis doneze fiqsirdeba esp. roble-Si. igi<br />

momdinareobs laT. robore-<strong>da</strong>n, romelmac o-s sinkopis Sedegad jer<br />

mogvca robre, xolo Semdeg, disimilaciis xarjze, miviReT roble.<br />

Tavkiduri TanxmovanTkompleqsma br gvxvdeba rogorc laTinuri,<br />

aseve aralaTinuri warmoSobis sityvebSi. Tavkidur poziciaSi, vokabula<br />

iqneba laTinuri<strong>da</strong>n Tu sxva enobrivi wyaro<strong>da</strong>n Semosuli, konsonanturi<br />

kompleqsi ga<strong>da</strong>dis ucvleli formiT: laT. bracchium - esp. brazo, laT. brutusesp.<br />

bruto, laT. brattea - esp. bráctea, berZ. brionia - laT. bryonia - esp. brionia, berZ.<br />

bronkhion - laT. bronchium - esp. bronquio, goT. brikan - esp. bregar, goT. brut - esp.<br />

brote, kelt. brigos - esp. brío.<br />

Br kompleqsiani sityvebis garkveuli nawili Semodis<br />

franguli<strong>da</strong>nac. swored maT Soris aris esp. brocha (← fr. brouche), broche (←<br />

fr. broche) <strong>da</strong> a.S.<br />

gvaqvs ramdenime SemTxveva, sa<strong>da</strong>c konsonanturi kompleqsi<br />

derivatis donezea warmoqmnili. maT Soris aris mosarab. perca, romelic<br />

espanur breca-s gvaZlevs <strong>da</strong> laT. bocal, romlisganac miviReT<br />

<strong>espanuri</strong> brocal. Ppirvel magaliTSi Cans, rom yru Tanxmovnis gamJRerebas,<br />

rac preromanuli enebTan aris <strong>da</strong>kavSirebuli, mohyva metaTeza, xolo<br />

meore magaliTSi br kompleqsis warmoqmnas ganapirobebs r-s epenTeza.<br />

derivatis doneze warmoiqmna br Tavkiduri kompleqsi erT-erTi<br />

germanuli frazis espanurSi <strong>da</strong>mkvidrebisas. Ggermanuli fraza ich bring<br />

48


dir’s, rac espanurad te lo ofrezco-s an te lo traigo-s niSnavs, espanurSi gvaZlevs<br />

brindis-s.<br />

ucvleli formiT <strong>da</strong>mkvidr<strong>da</strong> br konsonanturi kompleqsi sityvis<br />

SuaSi Semdeg sityvebSi: laT. abrogatio - esp. abrogación, laT. abrotonum - esp.<br />

abrotano, laT. allobroges - esp. alóbroges (galiis teritoriaze mcxovrebi<br />

kelturi warmoSobis tomebi), laT. labrusca - esp. labrusca, laT. lubricare - esp.<br />

lubricar, laT. rubrica - esp. rúbrica <strong>da</strong> sxv.<br />

Oor jgufad SeiZleba <strong>da</strong>vyoT Sua konsonanturi br kompleqsis mier<br />

gancdili fonetikuri cvlilebebi:<br />

1). jgufi, sa<strong>da</strong>c qreba kompleqsis meore elementi: laT. labrum - esp.<br />

labio (br-b);<br />

2). jgufi, sa<strong>da</strong>c binaruli kompleqsi iSleba Tanxmovnebs Soris<br />

xmovnis Camatebis Sedegad: laT. ebriacus - esp. borracho.<br />

arcTu ise bevri magaliTi gvaqvs br konsonanturi kompleqsis<br />

derivatis doneze warmoqmnisa: laT. cooperire - esp. cubrir, laT. aperire - esp.<br />

abrir. Oorive vokabulaSi jer mox<strong>da</strong> intervokaluri yru konsonantis<br />

gamJRereba, Semdeg ki - e-s sinkopa. rac Seexeba esp. palabra-s, igi miviReT<br />

laT. parabola-<strong>da</strong>n, metaTezis Sedegad.<br />

B konsonantisagan Sedgenil kompleqsebSi Yyvelaze meti<br />

stabilurobiT gamoirCeva bs <strong>da</strong> bt jgufebi. maT ar ganicades aranairi<br />

fonetikuri cvlileba <strong>da</strong> gamonaklisebis gareSe, ucvleli formiT<br />

<strong>da</strong>mkvidrdnen kastiliur enaSi: laT. absolutio - esp. absolución, laT. absorbeo -<br />

esp. absorber, laT. observator - esp. observador, laT. observare - esp. observar, laT.<br />

subsidium - esp. subsidio, laT. obturare - esp. obturar, laT. obtusus - esp. obtuso <strong>da</strong> sxv.<br />

rac Seexeba Tavkidur bs <strong>da</strong> bt kompleqsebs, amis arcerTi magaliTi ar<br />

gvaqvs. rogorc Cans, aRniSnuli kompleqsebi Tavkidur poziciaSi ar iyo<br />

laTinuri <strong>enis</strong>aTvis <strong>da</strong>maxasiTebeli, iseve rogorc ar axasiaTeb<strong>da</strong> im<br />

enebs, romelTac fonetikuri saxis gavlena moaxdines espanur enaze.<br />

49


TanxmovanTjgufebi, romelTa pirveli elementia: D<br />

(dr)<br />

kompleqsi dr Tavkidur poziciaSi mxolod aralaTinuri (berZnuli,<br />

kelturi, germanuli) warmoSobis sityvebSi gvxvdeba. TanxmovanTjgufi<br />

ZiriTa<strong>da</strong>d ucvleli formiT ga<strong>da</strong>dis kastiliur enaSi. espanurSi<br />

berZnuli<strong>da</strong>n, laTinuris gavliT, <strong>da</strong>mkvidr<strong>da</strong> sityvebi:<br />

dragón (berZ. drákon - laT. draco), drama (berZ. drama - laT. drama),<br />

dríade (berZ. dryas - laT. dryás), drupa (berZ. dryppa -laT. druppa). germanuli<strong>da</strong>n<br />

Semovi<strong>da</strong> sityva drusa ( germ. druse), italiuri<strong>da</strong>n - driza (it. drizza), xolo<br />

inglisuri<strong>da</strong>n - dril (drill). rogorc vxe<strong>da</strong>vT, konsonanturi<br />

kompleqsi dr varirebis gareSe ga<strong>da</strong>dis espanur korelatSi. Tumca, gvaqvs<br />

erTi gamonaklisi <strong>da</strong> es aris esp. trapo. igi momdinareobs kelturi (an<br />

prekelturi) drappus-i<strong>da</strong>n. aRsaniSnavia, rom aRniSnuli vokabulas<br />

Tavkiduri d ramdenime romanul enaSi ucvleli formiT ga<strong>da</strong>vi<strong>da</strong><br />

(savaraudod im enebSi, sa<strong>da</strong>c laTinurisaTvis gverdis avliT<br />

<strong>da</strong>mkvidr<strong>da</strong>), kastiliurisa <strong>da</strong> portugaliurisagan gansxvavebiT, sa<strong>da</strong>c<br />

aRniSnuli vokabula laTinuri<strong>da</strong>n Sevi<strong>da</strong> d-s t-Ti Canacvlebuli formiT.<br />

cvlilebebs dr konsonanturi kompleqsi arc sityvis SuaSi<br />

eqvemdebareba. laTinuri etimonis mqone sityvebi espanur korelatSi<br />

varirebis gareSe ga<strong>da</strong>dis: laT. quadriga - esp. cuadriga, laT. quadrus - esp.<br />

cuadro.<br />

gvaqvs ramdenime SemTxveva, sa<strong>da</strong>c dr jgufi derivatis donezea<br />

warmoqmnili. Mmag: esp. cidro, romelic laT. citrus-i<strong>da</strong>n momdinareobs,<br />

miviReT kompleqsis pirveli elementis anu yru konsonantis gamJRerebiT.<br />

derivatis donezea warmoqmnili dr jgufi iseT sityvebSi,<br />

rogoricaa: adral, bodrio, cocodrilo <strong>da</strong> sxv. Adral miviReT laT. lateralis-gan, sa<strong>da</strong>c<br />

jer <strong>da</strong>ikarga Tavkiduri l, Semdeg mox<strong>da</strong> e-s sinkopa, bolos<br />

ki tr kompleqsSi <strong>da</strong>fiqsir<strong>da</strong> yru Tanxmovnis gamJRereba. Cocodrilo modis<br />

laTinuri sityvi<strong>da</strong>n crocodilus. rogorc vxe<strong>da</strong>vT, aq sityvis TavSi<br />

arsebuli kompleqsis meore elementi, metaTezis xarjze, ga<strong>da</strong>dis sityvis<br />

50


SuaSi <strong>da</strong> qmnis axal konsonantur jgufs. igive fonetikuri movlena<br />

mox<strong>da</strong> bodrio-Si, romelic laT. brodium-<strong>da</strong>n modis.<br />

TanxmovanTjgufebi, romelTa pirveli elementia: F<br />

(fl, fr)<br />

konsonanturi kompleqsi fl gvxvdeba rogorc laTinuri, aseve<br />

aralaTinuri warmoSobis sityvebSi. Sua poziciisagan gansxvavebiT,<br />

stabilurobis arcTu ise maRali xarisxiT gamoirCeva fl konsonanturi<br />

kompleqsi sityvis TavSi. Tumca, gvaqvs Tavkidur poziciaSi misi<br />

ucvleli formiT ga<strong>da</strong>svlis ramdenime magaliTic: laT. flaccus - esp.<br />

flaco, laT. flavus - esp. flavo, laT. flagellum - esp. flagelo, laT. floccus - esp. fleco,<br />

laT. flexibilis - esp. flexible, laT. flexura - esp. flexura, laT. flor - esp. flor, laT. fluxus<br />

- esp. flojo, laT. fluere - esp. fluir, fr. flanc - esp. flanco.<br />

sam jgufad SegviZlia <strong>da</strong>vyoT fl kompleqsis mier ganvlili<br />

fonetikuri cvlilebebi:<br />

1. jgufi, sa<strong>da</strong>c adgili aqvs palatalizacias: laT. flamma espanurSi<br />

gvaZlevs llama-s. A<br />

2. jgufi, sa<strong>da</strong>c fl kompleqsis pirveli elementi ikargeba, meore ki,<br />

yovelgvari fonetikuri cvlilebis gareSe, ga<strong>da</strong>dis espanurSi. Mmag:<br />

laT. flaccidus- esp. lacio.<br />

3. jgufi, sa<strong>da</strong>c fl kompleqsis pirveli elementi ucvleli formiT<br />

ga<strong>da</strong>dis, meore ki - transformirdeba: goT. flasko - esp. frasco.<br />

Sua konsonanturi kompleqsi fl TiTqmis ar ganicdis cvlilebebs <strong>da</strong><br />

espanur korelatSi varirebis gareSe ga<strong>da</strong>dis: laT. diflagrare - esp.<br />

deflagrar, laT. profligare - esp. profligar. Mmxolod erT sityvaSi fiqsirdeba fl-s<br />

ga<strong>da</strong>svla pl-Si: laT. suflare - esp. soplar. E<br />

etimonis donezea warmoqmnili fl TanxmovanTjgufi sityvaSi chiflar,<br />

romelic miviReT laTinuri sifilare-<strong>da</strong>n, i-s sinkopis Sedegad.<br />

Fr konsonanturi kompleqsi, misi vokabulaSi poziciis<strong>da</strong><br />

ganurCevlad, SeiZleba CaiTvalos erT-erT yvelaze stabilur jgufad.<br />

miuxe<strong>da</strong>vad imisa, rom aRniSnul TanxmovanTkompleqss ZiriTa<strong>da</strong>d<br />

51


laTinur etimonSi vxvdebiT, gvaqvs ramdenime magaliTi sxva enobrivi<br />

wyaroebi<strong>da</strong>n Semosuli sityvebis saxiTac: laT. fractura - esp. fractura, laT.<br />

fragil - esp. frágil, laT. fragor - esp. fragor, laT. framea - esp. framea, laT. frenare -<br />

esp. frenar, laT. frivolus - esp. frívolo, laT. fructus - esp. fruta, laT. frustrare - esp.<br />

frustrar, frang. frange - esp. franja, it. fregata - esp. fragata, goT. flasko - esp. frasco.<br />

oqsitanuri fraire-s gavliT Semodis espanurSi laT. frater <strong>da</strong><br />

gvaZlevs fraile-s. rac Seexeba esp. franco-s, igi momdinareobs germ. frank-i<strong>da</strong>n.<br />

koromisasis varaudiT aRniSnuli vokabula kastiliur enaSi Zveli<br />

franguli<strong>da</strong>n Semovi<strong>da</strong>.<br />

Fr kompleqsis mxolod derivatis doneze warmoqmnis arcerTi<br />

SemTxveva ar fiqsirdeba.<br />

Sua konsonanturi kompleqsi fr gvxvdeba mxolod laTinuri<br />

warmoSobis sityvebSi <strong>da</strong> yvela SemTxvevaSi konsonanturi kompleqsis<br />

mdgradobis maRali maCvenebliT ga<strong>da</strong>dis espanur korelatSi.<br />

laT. frons, frontis warmoadgens gviani derivatis afrontare-s safuZvels<br />

<strong>da</strong> espanurSi Seesabameba afrontar-s, rac Seexeba esp. bifronte-s, igi<br />

momdinarebs laT. bifrons,-ontis-i<strong>da</strong>n.<br />

sainteresoa esp. refrán-is etimologiac. igi XVII saukunis <strong>da</strong>sawyisSi<br />

aRwevs espanur enaSi <strong>da</strong> momdinareobs laTinuri prefiqsaluri<br />

kompoziti re+frangere-<strong>da</strong>n.<br />

TanxmovanTjgufebi, romelTa pirveli elementia: G<br />

(gd, gl, gm, gn, gr)<br />

erT-erT uiSviaTes TanxmovanTkompleqss warmoadgens gd jgufi. igi<br />

arcerT sityvaSi ar figurirebs Tavkidur poziciaSi <strong>da</strong> mxolod oriode<br />

sityvaSi gvxvdeba Sua poziciiT. laTinurma amyg<strong>da</strong>la-m espanurSi<br />

mogvca almendra, rac niSnavs imas, rom gd jer ga<strong>da</strong>vi<strong>da</strong> nd-Si, xolo<br />

Semdeg <strong>da</strong>imata epenTezirebuli r <strong>da</strong> binaruli konsonanturi kompleqsi<br />

espanur korelatSi iqca polikonsonanturad [axvlediani c., 2009:46].<br />

rogorc vxe<strong>da</strong>vT, gd kompleqsi, gar<strong>da</strong> imisa, rom aris erT-erTi yvelaze<br />

iSviaTi kompleqsi, warmoadgens varirebisken midrekil jgufsac.<br />

52


uamrav sityvaSi vxvdebiT gl TanxmovanTkompleqss Tavkidur<br />

poziciaSi <strong>da</strong> maTi umravlesoba aris laTinuri etimonis matarebeli;<br />

Tumca, vxvdebiT berZnuli<strong>da</strong>n Semosul sityvebsac.<br />

laTinuri sityva glacialis-i<strong>da</strong>n miviReT espanurSi glacial, romelmac<br />

mogvianebiT safuZveli <strong>da</strong>udo glaciación <strong>da</strong> glaciar-is warmoqmnas. laTinuri<br />

etimoni aqvs sityva gladíolo-sac. igi miviReT gladiolus-i<strong>da</strong>n, romelic<br />

aris gladius-is k<strong>nino</strong>biTi forma.<br />

Gl kompleqsis ucvleli formiT <strong>da</strong>mkvidrebis sxva magaliTebia:<br />

laT. glandula - esp. glándula, laT. glastum - esp. glasto, laT. gleba - esp. gleba,<br />

laT. globus - esp. globo, laT. gloria - esp. gloria, laT. glossa - esp. glosa.<br />

berZnuli Ziri aqvT sityvebs: glíptica (berZ. glyptikos),<br />

glicerina (berZ. glykeros), glúteo (berZ. glutós) <strong>da</strong> a.S.<br />

gvaqvs mxolod erTi gamonaklisi <strong>da</strong> es aris esp. lirón, romelic<br />

momdinareobs laTinuri glis, gliris-<strong>da</strong>n. rogorc vxe<strong>da</strong>vT, kompleqsis<br />

pirveli elementi <strong>da</strong>ikarga derivatis doneze.<br />

mxolod ramdenime magaliTi gvaqvs sityvis SuaSi gl kompleqsis<br />

stabilurobisa. maT Sorisaa: laT. degluttio,-onis, romelmac espanurSi<br />

mogvca deglución. Mmisi variaciulobis magaliTi ki aris esplego, romelic<br />

modis laT. espeglo-<strong>da</strong>n. Aaq, rogorc vxe<strong>da</strong>vT, mox<strong>da</strong> gl konsonanturi<br />

kompleqsis <strong>da</strong>Sla l-s ga<strong>da</strong>smis Sedegad <strong>da</strong> espanurSi miviReT<br />

monofonemuri korelati.<br />

konsonanturi kompleqsis derivatis doneze warmoqmna<br />

<strong>da</strong>fiqsirebulia esp. regla-Si, romelic miviReT laTinuri regula-<strong>da</strong>n, u-s<br />

sinkopis Sedegad.<br />

arc gm konsonanturi kompleqsi (gd msgavsad) gvxvdeba sityvis TavSi,<br />

rasac ver vityviT masze sityvis SuaSi. Gm kompleqsi ucvleli formiT<br />

mkvidrdeba kastiliurSi segmento-s (laT. segmentum) tipis sityvebSi, xolo<br />

pirveli elementis <strong>da</strong>kargviT martivdeba Semdeg sityvebSi: aumento (←<br />

laT. augmentum) <strong>da</strong> pimiento (←laT. pigmentum).<br />

arcTu ise xSirad gvxvdeba gn kompleqsi Tavkidur pozicaSi. igi<br />

ucvleli formiT ga<strong>da</strong>dis kastiliur enaSi mxolod aralaTinuri<br />

53


warmoSobis sityvebSi, rasac ganapirobebs is faqti, rom aRniSnuli<br />

konsonanturi kompleqsi laTinuri <strong>enis</strong> donezeve gamartiv<strong>da</strong> kompleqsis<br />

pirveli elementis <strong>da</strong>kargvis Sedegad: berZ. gnomikos - esp. gnómico,<br />

germ. gneis - esp. gneis.<br />

uamravi magaliTi gvaqvs gn konsonanturi kompleqsis sityvis SuaSi.<br />

igi espanur korelatSi ga<strong>da</strong>dis rogorc varirebis gareSe, aseve<br />

saxecvlili formiT.<br />

ucvleli formiT <strong>da</strong>mkvidra gn jgufi Semdeg sityvebSi: agnación<br />

(laT. agnatio,-onis), magnate ( laT. magnates), magnífico ( laT. magnificus), magno<br />

(laT. magnus), pignoraticio (laT. pigneraticius) <strong>da</strong> sxv.<br />

rac Seexeba mis mier gancdil fonetikur cvlilebebs, isini<br />

SeiZleba ori jgufad <strong>da</strong>vyoT:<br />

1. jgufi, sa<strong>da</strong>c ikargeba pirveli konsonanti, rac iwvevs binaruli<br />

kompleqsis monofonemur korelatad ga<strong>da</strong>qcevas: laT. cognoscere -<br />

esp. conocer;<br />

2. jgufi, sa<strong>da</strong>c binaruli konsonanturi kompleqsi gvaZlevs ɲ (ñ)-s:<br />

laT. agninus - esp. añono, laT. ligna - esp. leña, laT. tanmagnu - esp. tamaño, laT.<br />

stagnu - esp. estaño, laT. signa - esp. seña.<br />

sainteresoa pren<strong>da</strong>-s etimologia. igi modis laTinuri pignora-<strong>da</strong>n <strong>da</strong><br />

man ganviTarebis sakmaod didi <strong>da</strong> rTuli gza ganvlo. Asityva pignora-s<br />

mier ganvlili evoluciis etapebi Semdegnairad gamoiyureba:<br />

1. xmovani i ga<strong>da</strong>dis e-Si, gn kompleqsi xdeba monofonemuri ɲ (ñ),<br />

fiqsirdeba o-s sinkopa: pignora - peñra;<br />

2. Ñ (ɲ) <strong>da</strong> r-s Soris Cndeba epenTezirebuli d: peñra - peñdra;<br />

3. R-s metaTeziT viRebT konsonantur kompleqss sityvis TavSi, ris<br />

Sedega<strong>da</strong>c laT. pignora-s derivats espanurSi warmoadgens: pren<strong>da</strong>.<br />

Tavkiduri konsonanturi kompleqsi gr vxvdeba rogorc laTinuri,<br />

aseve berZnuli, franguli <strong>da</strong> katalanuri etimonis mqone sityvebSi.<br />

Tavkiduri poziciiT, aRniSnuli kompleqsi ucvleli formiT<br />

<strong>da</strong>mkvidr<strong>da</strong> Semdeg sityvebSi: laT. gracilis - esp. grácil, laT. gradus -<br />

esp. grado, laT. gramina (gramen-is mravlobiTi ricxvi) - esp. grama, laT.<br />

54


grandis - esp. grande, laT. granum - esp. grano, laT. gragulus (an graculus) - esp.<br />

grajo, laT. gravis - esp. grave, laT. grillus - esp. grillo, laT. grumus -<br />

esp. grumo, berZ. graphicus - esp. gráfico, berZ. grammatikós -<br />

esp. gramático (Tumc, kastiliurSi Semovi<strong>da</strong> laTinuri grammaticus-i<strong>da</strong>n),<br />

frang. grange - esp. granja, frang. grès - esp. gres, frang. grippe -<br />

esp. gripe (savaraudod, frangulSi <strong>da</strong>mkvidr<strong>da</strong> germanuli grüpi-<strong>da</strong>n),<br />

katal. grapa - esp. grapa.<br />

derivatis donezea warmoqmnili sityvebi: gra<strong>da</strong>, romelic modis<br />

laTinuri cratis-<strong>da</strong>n; Gre<strong>da</strong>, romelic miviReT laT. creta-<strong>da</strong>n <strong>da</strong> grupo,<br />

romlis Ziric un<strong>da</strong> veZioT goTur sityvaSi krupps. rogorc vxe<strong>da</strong>vT,<br />

TanxmovanTkompleqsma kr-m ramdenime sityvaSi ganica<strong>da</strong> pirveli elementis<br />

gamJRereba <strong>da</strong> mogcva grkompleqsi.<br />

sainteresoa <strong>espanuri</strong> gragea-s etimologia. igi kastiliurSi<br />

franguli dragee-<strong>da</strong>n Semovi<strong>da</strong>, xolo, Tu rogor <strong>da</strong>mkvidr<strong>da</strong> frangulSi -<br />

ucnobia. Eetimonis doneze arsebuli dr kompleqsis pirveli elementis<br />

amgvar transformacias, korominasi xsnis aRniSnuli vokabulas<br />

naTesauri kavSiriT grano-sTan. Tumca, SesaZloa fr. dragee-s amgvari<br />

evolucia ganpirobebuli iyos ori mJReri okluzivis akustikuri<br />

ekvivalentobiT.<br />

rogorc konstanturobis, aseve varirebis SemTxvevebi<br />

gvaqvs gr kompleqsTan sityvis SuaSi. Mmisi mudmivobis magaliTebia:<br />

laT. agrarius - esp. agrario, laT. agrícola - esp. agrícola, laT. egregius -<br />

esp. egregio, laT. integrare - esp. integrar <strong>da</strong> sxv. B<br />

binaruli kompleqsi iqca monofonemur korelatad sityvaSi pigritia,<br />

romelmac kastiliurSi mogvca pereza. Mmisi amgvari transformireba<br />

SeiZleba avxsnaT Semdegnairad: jer ti ga<strong>da</strong>vi<strong>da</strong> xmovnis win θ (z)-Si<br />

(rogorc yovelTvis xdeba xmovnis win: capitia - cabeza, rationem -razón), Semdeg<br />

konsonanturi kompleqsis pirveli elementi <strong>da</strong>ikarga, bolos ki -<br />

i ga<strong>da</strong>vi<strong>da</strong> e-Si.<br />

55


etimonis donezea warmoqmnili gr jgufi sityvebSi: agro ( laT.<br />

acrus) <strong>da</strong> sagrado ( laT. sacratus). Oorive SemTxvevaSi gr kompleqsis warmoqmna<br />

ganpirobebulia yru konsonantis gamJRerebiT.<br />

TanxmovanTjgufebi, romelTa pirveli elementia: k<br />

(kl, kr, kt)<br />

Bs <strong>da</strong> bt jgufebisagan gansxvavebiT, ZiriTa<strong>da</strong>d, sityvis TavSi<br />

vxvdebiT kl jgufs. Ggvaqvs misi rogorc cvlilebis amsaxveli, aseve<br />

ucvleli formiT <strong>da</strong>mkvidrebis magaliTebi.<br />

laTinuri<strong>da</strong>n Semosul iseT sityvebSi, rogoricaa clásico (classicus),<br />

clavo (clavus), claro (claru), clero (clerus ) ar momx<strong>da</strong>ra konsonantur kompleqsTan<br />

<strong>da</strong>kavSirebuli aranari fonetikuri cvlileba, iseve rogorc<br />

franguli<strong>da</strong>n <strong>da</strong> inglisuri<strong>da</strong>n <strong>da</strong>mkvidrebul sityvebSi: cliché - clise, club -<br />

club. berZnuli<strong>da</strong>n SemosulebSi ki - sityvis grafikuli gamosaxuleba<br />

Seicvala: berZ. klima- esp. clima, berZ. klinikos - esp. clínica.<br />

araerT sityvaSia <strong>da</strong>fiqsirebuli kl jgufis transformireba mis mier<br />

ganvlil evoluciis gzaze <strong>da</strong> igi aixsneba preromanuli enebis gavleniT.<br />

romauli <strong>da</strong>pyrobebis <strong>da</strong> pireneis naxevarkunZulze laTinuri <strong>enis</strong><br />

gabatonebis Semdeg, rogorc grafikulad, aseve warmoTqmiT, srulad<br />

Seicvala ramdenime TanxmovanTjgufi <strong>da</strong> maT Sorisaa kl kompleqsi,<br />

romelmac ganica<strong>da</strong> palatalizacia: clamare - llamar, clave - llave <strong>da</strong> sxv.<br />

Se<strong>da</strong>rebiT naklebi sixSiriT vxvdebiT kl kompleqss sityvis SuaSi.<br />

berZ. ekleipsis jer <strong>da</strong>mkvidr<strong>da</strong> laTinurSi eclipsis formiT, mogvianebiT ki -<br />

espanurSi Semovi<strong>da</strong> eclipse-s saxiT. igive gza ganvlo berZ. ecloga-m. Tumca,<br />

kastiliur enaSi mogvca égloga. rogorc vxe<strong>da</strong>vT, am SemTxvevaSi mox<strong>da</strong><br />

konsonanturi kompleqsis pirveli elementis gamJRereba.<br />

ramdenime sityvaSi k(u)l kompleqsma mogvca sruliad sxva<br />

fonema: genuc(u)los - hinojo, oculus - ojo, spec(u)lu - espejo, vermic(u)lu - bermejo <strong>da</strong> sxv.<br />

sainteresoa bicicleta-s etimologia. igi miviReT laT. bi-ze<br />

berZ. kyklos-s <strong>da</strong>matebiT (kyklos espanurad iTargmneba rogorc rue<strong>da</strong>,<br />

qarTulad ki - borbals niSnavs). mogvianebiT, am sityvam, franguli <strong>enis</strong><br />

56


gavleniT <strong>da</strong>imata sufiqsi ette <strong>da</strong> kastiliurSi miviReT bicicleta.<br />

miuxe<strong>da</strong>vad imisa, rom am sityvam evoluciis didi gza<br />

ganvlo, kl TanxmovanTkompleqsis warmoTqma ar Secvlila (Tumc,<br />

grafikulad Seicvala). rac Seexeba sityva motocicleta-s, igi Se<strong>da</strong>rebiT<br />

axalia. igi pirvelad naxsenebia 1898 wels, parizSi mcxovrebi emigranti<br />

Zmebis migel <strong>da</strong> euxenio vernerebis mier, romelTa saxelsac ukavSirdeba<br />

motocikletis gamogoneba.<br />

Tavkiduri kr jgufi iSviaTad ganicdis cvlilebas laTinuri<br />

etimoni<strong>da</strong>n momdinare sityvebSi: laT. crápula - esp. crápula, laT. crescere - esp.<br />

crecer, laT. crepusculum - esp. crepúsculo, laT. crimen - esp. crimen, laT. crux - esp.<br />

cruz. grafikul cvlilebas vxvdebiT berZnuli<strong>da</strong>n Semosul sityvebSi: berZ.<br />

kranion - esp. cráneo, berZ. krypte - esp. crupta.ramdenime vokabulaSi ki xdeba<br />

kompleqsis pirveli elementis gamJRereba: laT. cratis - esp. gra<strong>da</strong>, laT. creta -<br />

esp. gre<strong>da</strong>, laT. crepta - esp. grieta, laT. crupta - esp. gruta.<br />

iSviaTad vxvdebiT kr kompleqss sityvis SuaSi. Tumca, mainc gvaqvs<br />

oriode magaliTi. maT Sorisaa: procreación, romelic modis laTinuri<br />

procreation,-onis-i<strong>da</strong>n <strong>da</strong> procreador, romelic miviReT laTinuri procreator-i<strong>da</strong>n.<br />

TiTqmis arsad ar gamoiyeneba kt kompleqsi sityvis TavSi. Mmisi<br />

Tavkidur poziciaSi gamoyenebis mxolod erTi magaliTi gvaqvs <strong>da</strong> isic<br />

toponimikaSi: ctesiphon - ctesifonte. 1<br />

ver vityviT imaves kt kompleqsze sityvis SuaSi. Uuamravi magaliTi<br />

gvaqvs misi amgvari poziciiT vokabulaSi, iqneba igi laTinuri Tu<br />

berZnuli warmoSobisa. Tumca, un<strong>da</strong> aRiniSnos, rom berZnuli warmoSobis<br />

sityvebSi TanxmovanTkompleqsi grafikulad icvlis formas:<br />

laT. defectivus - esp. defectuoso, laT. dictatorius - esp. dictator, laT. dictare - esp.<br />

dictar, laT. doctor - esp. doctor, berZ. di<strong>da</strong>ktikos - esp. didáctica, berZ. dialektos - esp.<br />

dialecto.<br />

araerT fonetikur cvlilebas vxvdebiT kt kompleqsTan sityvis<br />

SuaSi. maT Soris yvelaze met yuradRebas iqcevs kt-s ga<strong>da</strong>qceva yru<br />

1 qtesifoni - Ees iyo Zveli mesopotamiis erT-erTi qalaqi, romelic nangrevebic dRes<br />

erayis teritoriazea.<br />

57


afrikatad. mag: esp. noche modis laT. noctem-<strong>da</strong>n, es ukanaskneli ki saerTo<br />

indoevropuli Ziri<strong>da</strong>n - nekt, romelsac vpoulobT yvela indoevropul<br />

enaSi (germanulSi – nacht, berZnulSi – niktos <strong>da</strong> a.S.). rogorc ralf peni<br />

aRniSnavs, nocte-Si velarulma Tanxmovanma ganica<strong>da</strong> frikativizacia,<br />

Semdeg transformir<strong>da</strong> yod-ad <strong>da</strong> dRes gvaqvs noche: nocte → noxte → noite →<br />

noche. evoluciis msgavsi gza ganvlo sityvebma: laT. dictus - esp. dicho, laT.<br />

factum - esp. hecho, laT. pectum -esp. pecho, laT. octo - esp. ocho, laT. tectum - esp.<br />

techo.<br />

ramdenime sityvaSi kt kompleqsma warmoqmna geminati: laT. diction,-onis –<br />

esp. dicción, laT. conductio,-onis - esp. conducción, laT. defectio,onis - esp. defección.<br />

rac Seexeba esp. respeto-s, igi momdinareobs laT. respectus-i<strong>da</strong>n <strong>da</strong><br />

espanur variants gvaZlevs TanxmovanTkompleqsis pirveli elementis<br />

amovardnis Semdeg.<br />

TanxmovanTjgufebi, romelTa pirveli elementia: L<br />

(lb, ld, lf, lg, lk, lm, ln, lp, ls, lt, lv)<br />

TanxmovanTkompleqsi lb, romelic mxolod sityvis SuaSi gvxvdeba,<br />

<strong>da</strong>fiqsirebulia rogorc laTinuri, aseve aralaTinuri warmoSobis<br />

sityvebSi. laTinuri etimonis mqone sityvebis kastiliurSi ucvleli<br />

formiT ga<strong>da</strong>svlis magaliTebia: laT. albus espanurSi Seesabameba albas,<br />

albor – albor-s, albumen – albumen-s, balbutire ki – balbucir-s.<br />

aralaTinuri warmoSobis aris esp. tulipa. sparsuli sityva galbulo,<br />

Turquli tülbend/tülbent-is gziT aRwevs espanur enaSi <strong>da</strong> viRebT tulipa-s.<br />

rogorc vxe<strong>da</strong>v, tulipa-s amgvari evolucia gamoiwvia axalma i xmovanma.<br />

aseve, <strong>da</strong>fiqsir<strong>da</strong> ori fonemis (b/p) akustikuri ekvivalentoba.<br />

Sua konsonanturi lb kompleqsi kastiliur enaSi gamartivebulic<br />

gvxvdeba. swored pirveli elementis amovardnam gamoiwvia is, rom<br />

laT. balbus-<strong>da</strong>n modis esp. bobo.<br />

Sua konsonanturi kompleqsi ld gvxvdeba laTinuri warmoSobis<br />

sityvebSi. igi yvela espanur korelatSi ucvleli formiT ga<strong>da</strong>dis. ver<br />

58


vityviT imaves Tavkidur ld kompleqsze, romelic arcerTi enobrivi<br />

wyaro<strong>da</strong>n Semosul sityvaSi ar <strong>da</strong>fiqsirebula.<br />

laTinuri zedsarTavi saxeli calidus, romelic xalxur<br />

laTinurSi caldus-is saxiT gvxvdeba, niSnavs ‛cxel <strong>da</strong>salevs’. aq<br />

ZiriTa<strong>da</strong>d nagulisxmebi iyo ‛Rvino’, radgan romaelebs Cveulebad<br />

hqon<strong>da</strong>T sadilze cxeli Rvinis <strong>da</strong>leva (gansakuTrebiT civ<br />

zamTarSi). Cal(i)dus kastiliur enaSi, xalxuri laTinuri<strong>da</strong>n, <strong>da</strong>axl. XV<br />

saukuneSi Semovi<strong>da</strong> caldo-s formiT. rogorc vxe<strong>da</strong>vT, i-s sinkopa etimonis<br />

donezeve mox<strong>da</strong>. Mmsgavsi etimologia aqvs caldera <strong>da</strong> caldear-s. isini<br />

momdinareoben laTinuri cal(i)<strong>da</strong>rius <strong>da</strong> cal(i)<strong>da</strong>re-<strong>da</strong>n.<br />

romis imperiaSi sol(i)dus (solidus - saliteraturi laTinuri,<br />

xolo soldus - xalxuri laTinuri) niSnav<strong>da</strong> ‛oqros monetas’, romelsac<br />

imperatori uxdi<strong>da</strong> jariskacebs gaweuli samsaxurisaTvis. gvian Sua<br />

saukuneebamde sol(i)dus niSnav<strong>da</strong> ’jariskacis gasamrjelos’ (paga de<br />

sol<strong>da</strong>do), mogvianebiT ki - misi mniSvneloba gax<strong>da</strong> zoga<strong>da</strong>d ‛gasamrjelo’<br />

(jariskacis iqnebo<strong>da</strong> is Tu sxva moxelis). laTinurma sol(i)dus-ma<br />

espanurSi mogvca sueldo. rogorc vxe<strong>da</strong>vT, igi miviReT xalxuri<br />

laTinuris versii<strong>da</strong>n o-s difTongizaciis Sedegad.A<br />

derivatis donezea warmoqmnili soldán. igi momdinareobs klasikuri<br />

arabuli sityvi<strong>da</strong>n sultan, rac niSnavs umaRles saxelisuflebo pirs.<br />

derivatis doneze igive kompleqsi fiqsirdeba sinkopa + yru Tanxmovnis<br />

gamJRerebis Sedega<strong>da</strong>c: laT. malitas - esp. mal<strong>da</strong>d.<br />

wina konsonanturi kompleqsebis msgavsad, arc lf TanxmovanTjgufs<br />

vxvdebiT Tavkidur poziciaSi. Tumca, gvaqvs ramdenime magaliTi, sa<strong>da</strong>c<br />

aRniSnuli kompleqsi, iqneba igi laTinur kompozitsa Tu arabuli<br />

warmoSobis vokabulaSi, <strong>da</strong>fiqsirebulia sityvis SuaSi. espanur<br />

korelatSi lf kompleqsi yvela SemTxvevaSi ucvleli formiT ga<strong>da</strong>dis.<br />

<strong>espanuri</strong> solfa <strong>da</strong> solfear miRebulia laTinuri solfa-<strong>da</strong>n, rac Tavis mxriv<br />

momdinareobs notebis sol <strong>da</strong> fa-s Serwymis Sedegad [axvlediani c., 2009:61].<br />

rogorc vxe<strong>da</strong>vT, lf kompleqsi warmoiqmna etimonis donezeve, sai<strong>da</strong>nac<br />

ucvleli formiT ga<strong>da</strong>vi<strong>da</strong> kastiliur enaSi.<br />

59


sainteresoa Wadrakis erT-erTi figuris - "oficris" anu "kus"<br />

<strong>espanuri</strong> <strong>da</strong>saxelebis, alfil-is etimologia. rogorc viciT, Wadraki<br />

indoeTSi gamoigones <strong>da</strong> mas "Caturanga" uwodes. Semdeg is sparseTSi<br />

gavrcel<strong>da</strong> "Catrangis" saxelwodebiT. Mmale sparseTi arabebma <strong>da</strong>ipyres<br />

<strong>da</strong> maTTvis ucxo TamaSs "Satranji" uwodes. ramdenjerme Seicvales<br />

Wadrakis figurebma saxelebebi <strong>da</strong> TamaSis dros maT mier<br />

gansaxorcielebeli svlebi. Zvel aRmosavleTSi, Wadrakis msgavs<br />

TamaSebSi figura "ku"-s <strong>da</strong>saxeleba iyo pil, rac spilos niSnavs <strong>da</strong><br />

romelmac arabulSi mogvca al-fil ( arabuli artiklis <strong>da</strong>matebis Sedegad),<br />

espanurSi ki ucvleli formiT <strong>da</strong>mkvidr<strong>da</strong>. aRsaniSnavia, rom Wadrakis es<br />

figura ramdenime enaSi ( qarTulisagan gansxvavebiT) dRemde spilos<br />

saxels atarebs (mag: rusulSi – Слон).<br />

sparsuli panid-<strong>da</strong>n, arabuli al-fenid-is gziT Semovi<strong>da</strong> espanurSi<br />

sityva alfañique. Kkorominasi Tvlis, rom alfañique-Si konsonanti q<br />

gaCn<strong>da</strong> arabuli al-fenid-is arab. feniq-Tan arevis gamo. rogorc vxe<strong>da</strong>vT,<br />

sparsuli etimonis mqone sityvebi arabul enaSi <strong>da</strong>mkvidrebis dros<br />

ganicdian vokabulis pirveli Tanxmovanis transformacias <strong>da</strong> imateben<br />

arabul artikls, rac qmnis lf TanxmovanTkompleqss, romelic ucvleli<br />

formiT ga<strong>da</strong>dis kastiliurSi.<br />

derivatis doneze warmoqmnil lf konsonantur jgufs, aseve<br />

vxvdebiT arabuli eni<strong>da</strong>n Semosul, f-ze <strong>da</strong>wyebul sityvebSi, romelTac<br />

kastiliur enaSi <strong>da</strong>mkvidrebis dros, arabuli artikli al miierTes: arab.<br />

faqih - esp. alfaquí, arab. afahar - esp. alfar, arab. far<strong>da</strong> - esp. alfar<strong>da</strong>, arab. fars –<br />

esp. alfarje.<br />

arabuli warmomavlobis ramdenime sityvaSi, sanam maTi artiklTan<br />

Serwyma moxdebo<strong>da</strong>, Tavkiduri h ga<strong>da</strong>vi<strong>da</strong> f-Si: arab. hilel - esp. alfiler,<br />

arab. humra - esp. alfombra, arab. hury - esp. alforja, arab. huzza - esp. alforza,<br />

arab. hauz - esp. alfoz.<br />

derivatis donezea warmoqmnili lf kompleqsi sityva alfabeto-Sic. igi<br />

momdinareobs laTinuri alphabetum-<strong>da</strong>n <strong>da</strong> warmoadgens berZnuli anbanis<br />

pirveli ori asos <strong>da</strong>saxelebis (alpha <strong>da</strong> beta) kompozits.<br />

60


Sua konsonanatur kompleqs lg-s vxvdebiT rogorc laTinuri, aseve<br />

berZnuli warmoSobis sityvebSi <strong>da</strong> yovelTvis ucvleli formiT<br />

mkvidrdeba espanurSi: laT: fulgeo - esp. fulgente, laT. fulgor - esp. fulgor,<br />

laT. alga - esp. alga. berZ. analgesia - esp. analgesia. Aar gvaqvs arcerTi<br />

magaliTi aRniSnuli kompleqsiT Tavkidur poziciaSi.<br />

etimonis donezea warmoqmnili lg konsonanturi jgufi Semdeg<br />

sityvebSi: algo (laT. aliqoud), delgado (laT. delicatus), hamelgo (laT.<br />

famelicu), salguero (laT. salicarius), mielga (laT. melica). rogorc Cans,<br />

kastiliur enaSi, laTinuri sityvebis <strong>da</strong>mkvidrebis procesSi, sakmaod<br />

xSiri iyo xmovnis sinkopa <strong>da</strong> intervokalur poziciaSi myofi yru<br />

Tanxmovnis gamJRereba.<br />

mxolod laTinuri warmoSobis sityvebSi vxvdebiT Sua<br />

konsonantur lk jgufs, romelic arcerT sityvaSi ar fiqsirdeba<br />

Tavkidur poziciaSi. AaraerTi magaliTi gvaqvs misi konstanturobisa<br />

espanur enaSi <strong>da</strong>mkvidrebis procesSi.<br />

ucvleli formiT ga<strong>da</strong>vi<strong>da</strong> espanur enaSi lk kompleqsi Semdeg<br />

sityvebSi: laT. calcaneum - esp. calcaño, laT. calcare - esp. calcar, laT. calculus -esp.<br />

cálculo <strong>da</strong> sxv. rogorc vxe<strong>da</strong>vT, aRniSnul kompleqss yvela SemTxvevaSi<br />

mosdevs a an u xmovani.<br />

Lm TanxmovanTjgufs vxvdebiT rogorc laTinuri, aseve<br />

aralaTinuri warmoSobis sityvebSi. Gganxilulma masalam gviCvena, rom es<br />

konsonanturi jgufi erT-erTi yvelaze stabiluria <strong>da</strong> rom etimonis<br />

ganurCevlad, varirebis gareSe ga<strong>da</strong>dis kastiliurSi. AarcerTi enobrivi<br />

wyaro<strong>da</strong>n Semosul sityvaSi ar fiqsirdeba lm kompleqsi Tavkidur<br />

poziciaSi.<br />

laTinuri<strong>da</strong>n etimonis mqone, Sua konsonanturi lm kompleqsis<br />

matarebeli sityvebia: colmo (laT. culmu), <strong>da</strong>lmática (laT. <strong>da</strong>lmaticus), olmo<br />

(laT. ulmus), palma (laT. palma), olmedo (laT. ulmetum) <strong>da</strong> a.S.<br />

jer kidev <strong>da</strong>udgenilia colmena-s etimologia. Tumca, arsebobs<br />

ramdenime varianti. Kkorominasis etimologiur leqsikonSi vkiTxulobT,<br />

rom igi SesaZloa iyos preromanuli, kerZod, kelturi warmomavlobis<br />

61


(kolmena).Aam movlenas korominasi xsnis imiT, rom keltebis<br />

enaze kolmos niSnavs ‛Calas’, skebi ki adreul xanaSi CaliT iyo agebuli.<br />

am mosazrebas iziarebs espaneTis samefo akademiis leqsikonic<br />

(RAE). Tumca, arsebobs kidev erTi versia colmena-s etimologiis Sesaxeb.<br />

misi avtoria sebastian kovarubiasi. 1 Mmisi varaudiT, es sityva modis<br />

laTinuri culmine–<strong>da</strong>n (niSnavs ‛Senobis wveros’), radgan Zvel droSi,<br />

skebisaTvis <strong>da</strong>maxasiaTebeli iyo wawvetebuli formis ga<strong>da</strong>xurva.<br />

Lm kompleqsi derivatis donezea warmoqmnili, ZiriTa<strong>da</strong>d arabul,<br />

konsonant m-Ti <strong>da</strong>wyebul sityvebSi, romlebic espanurSi ga<strong>da</strong>svlis<br />

dros arabul al artikls ierTeben <strong>da</strong> qmnian binarul konsonantur<br />

jgufs: arab. madiya - esp. almadía, arab. magra - esp. almagre, arab. manah - esp.<br />

almanaque, arab. mihraz - esp. almara<strong>da</strong>, arab. masara - esp. almazara, arab. miba -<br />

esp.almíbar, arab. misk - esp. almizcle, arab. muqarbas - esp. almocárabe,<br />

arab. muhad<strong>da</strong> -esp. almoha<strong>da</strong>, arab. mune<strong>da</strong> - esp. almone<strong>da</strong>, arab. mudd - esp.<br />

almud.<br />

Lm kompleqsi gvxvdeba bolokidur poziciaSic. Ggermanikuli Ziris<br />

sityvaSi helm, aRniSnuli konsonanturi kompleqsi imatebs xmovans <strong>da</strong><br />

Secvlili poziciis mkvidrdeba espanur enaSi - yelmo.<br />

espanur enaSi Sua konsonanturi ln kompleqsis varirebis <strong>da</strong><br />

konstanturobis araerTi magaliTi gvaqvs. Mmas vxvdebiT mxolod<br />

laTinuri warmoSobis sityvebSi <strong>da</strong> mxolod Sua poziciaSi.<br />

sainteresoa sityva baño-s etimologia. Kkorominasis etimologiur<br />

leqsikonSi vkiTxulobT, rom baño modis laTinuri balneum-i<strong>da</strong>n. amave<br />

versias eTanxmeba santiago segura mungia. Tavad laT. balneum-is<br />

etimologiis kvlevas ki berZnul ZirTan mivyavarT. am sityvis berZnuli<br />

warmomavlobis versiis avtorebi arian valpi <strong>da</strong> londresi. maTi<br />

avtorobiT gamocemul, 1828 wliT <strong>da</strong>TariRebul etimologiur leqsikonSi<br />

“Etymological dicrionary of the latin language” weria, rom baño modis berZnuli<br />

1 http://etimologias.dechile.net/colmena<br />

62


kompiziti<strong>da</strong>n valanion, sa<strong>da</strong>c valo niSnavs ‛gandevnas’, xolo ania<br />

‛<strong>da</strong>Rlilobas’. 1<br />

miuxe<strong>da</strong>vad imisa, rom <strong>espanuri</strong> baño-s etimologiis siRrmiseul<br />

kvlevas lingvisTa garkveuli nawili berZnul ZirTan miyavs, arsebobs<br />

sawinaaRmdego mosazrebac, romlis mixedviTac laT. balneum jer ga<strong>da</strong>dis<br />

laT. bannium-Si, Semdeg kargavs erT-erT n-s <strong>da</strong> <strong>da</strong>rCenili erTi<br />

Tanxmovani xdeba sxva xarisxis anu viRebT ɲ (ñ)-s. amave Ziri<strong>da</strong>n modis<br />

sityvebi: bañador (← laT. balneator), bañar (← laT. balneare), bañuelo (←<br />

laT. balneolum).<br />

Ln kompleqsi ucvleli formiT <strong>da</strong>mkvidr<strong>da</strong> ramdenime sityvaSi. maT<br />

Sorisaa balneario, romelic modis laTinuri balnearius-<strong>da</strong>n <strong>da</strong> alno, romelic<br />

miviReT laTinuri alnus-<strong>da</strong>n.<br />

TanxmovanTa jfugi lp gvxvdeba laTinuri warmoSobis sityvebSi.<br />

gvaqvs araerTi magaliTi misi rogorc varirebis, aseve konstanturobisa.<br />

kastiliur enaSi <strong>da</strong>mkvidrebis dros aranairi cvlileba ar<br />

ganucdia lp kompleqss Semdeg sityvebSi: laT. palpitare - esp. palpitar, laT.<br />

pulpitum - esp. pulpito, laT. vulpecula - esp. vulpeja.<br />

ramdenime sityvaSi mox<strong>da</strong> kompleqsis pirveli elementis<br />

vokalizacia. rogorc Aantonio kilis moralesi aRniSnavs, lp kompleqsma<br />

jer mogvca up jgufi, xolo Semdeg difTongma au-m ganica<strong>da</strong><br />

monofTongizacia. swored am fonetikuri cvlilebebis Sedegad miviReT<br />

sityvebi popar (laT. palpare → paupar) <strong>da</strong> topo (laT. talpus → taupo). Gganxilulma<br />

masalam gviCvena, rom vokalizaciis msgavsi SemTxvevebi ZiriTa<strong>da</strong>d<br />

fiqsirdeba maSin, roca konsonanti l TanxmovanTa jgufs qmnis yru (p,<br />

t) TanxmovnebTan, romelTac win uZRviT xmovani a.<br />

sainteresoa sityva párpado-s etimologia. igi modis xalx. laT.<br />

palpetrum-<strong>da</strong>n (klasikur laTinurSi mas vxvdebiT palpebra-s formiT).<br />

korominasi aRniSnavs, rom arsebobs am sityvis sxva variantebic <strong>da</strong> maT<br />

Sorisaa palpetra <strong>da</strong> palpebrum. Aaqve varaudobs, rom sityvam palpetrum jer<br />

1 http://etimologias.dechile.net/ban.o<br />

63


mogvca parpadro, xolo mogvianebiT, disimilaciis Sedegad, miviReT<br />

amJamindeli forma párpado.<br />

gvaqvs lp kompleqsis derivatis doneze warmoqmnis magaliTebic.<br />

maT Sorisaa: esp. golpe. igi momdinareobs berZ. kolaphos-<strong>da</strong>n, romelmac<br />

laTinurSi jer colaphus mogvca, Semdeg ki colpus-is formiT gavrcel<strong>da</strong>.<br />

swored am sinkopirebuli formiT ga<strong>da</strong>vi<strong>da</strong> igi kastiliur enaSi, sa<strong>da</strong>c<br />

mogvca golpe [axvlediani c., 2009:69].<br />

Ls TanxmovanTjgufs vxvdebiT laTinuri <strong>da</strong> berZnuli warmoSobis<br />

sityvebSi. espanur korelatSi igi ucvleli formiT ga<strong>da</strong>dis. Aarc am<br />

konsonantur kompleqss vxvdebiT Tavkidur poziciaSi.<br />

laTinuri etimonis mqone ls kompleqsiani <strong>espanuri</strong> sityvebis<br />

konstanturobis <strong>da</strong>ma<strong>da</strong>sturebelia Semdegi magaliTebi: laT. pulsare - esp.<br />

pulsar, laT. pulsus - esp. pulso, laT. falsu - esp. falso.<br />

berZnuli eni<strong>da</strong>n modis bálsamo, romelic espanurSi laTinuri <strong>enis</strong><br />

gavliT Semovi<strong>da</strong>. Aamrigad, berZnuli balsamon jer xalxur laTinurSi<br />

ga<strong>da</strong>dis balsamum-is formiT, Semdeg ki kastiliurSi mkvidrdeba, rogorc<br />

bálsamo. Aaqve un<strong>da</strong> aRiniSnos, rom berZnul balsamon-s safuZvlad udevs<br />

semituri baal shemen, sa<strong>da</strong>c bal niSnavs ‛batons’, xolo shemen - ‛surnelovan<br />

nivTierebas’. am sityvis aRmosavluri warmomalobis versias aZlierebs is<br />

faqtic, rom Zveli berZeni filosofosi Teofrasti (qr.S-mde 372-288)<br />

naSromSi ¨”Historia de las plantas“, mcenares, romlisaganac balzami miiReba,<br />

moixseniebs rogorc ‛siriis xeobis produqts’, rac imas niSnavs, rom es<br />

mcenare mxolod siriis teritoriaze xarobs. 1<br />

konsonanturi kompleqsi lt gvxvdeba laTinuri warmoSobis<br />

sityvebSi <strong>da</strong> kastiliur enaSi mkvidrdeba rogorc ucvleli, aseve<br />

saxecvlili formiT. arcerTi enobrivi wyaro<strong>da</strong>n Semosul sityvaSi ar<br />

fiqsirdeba aRniSnuli TanxmovanTjgufi Tavkidur poziciaSi.<br />

Lt kompleqsTan <strong>da</strong>kavSirebuli fonetikuri cvlilebebis gareSe<br />

ga<strong>da</strong>vi<strong>da</strong> espanur enaSi Semdeg sityvebi: altar (laT. altare),<br />

1 http://etimologias.dechile.net/ba.lsamo<br />

64


alternar (laT. alternare), alto (laT. altus), laT. saltare - esp. saltar, laT. vultus -esp.<br />

bulto <strong>da</strong> a.S.<br />

laT. altus-is Se<strong>da</strong>rebiTi formi<strong>da</strong>n – altius-<strong>da</strong>n aris warmoebuli<br />

zmnis sawyisi forma altiare, romelmac espanur korelatSi mogvca alzar.<br />

rogorc vxe<strong>da</strong>vT, am sityvaSi lt kompleqsis mxolod pirveli elementi<br />

iqna SenarCunebuli, meorem ki - transformacia ganica<strong>da</strong> [axvlediani c.,<br />

2009:73).<br />

vokalizacia fiqsirdeba ramdenime sityvaSi. maT Sorisaa: soto,<br />

romelic modis laT. saltu → sauto-<strong>da</strong>n.<br />

derivatis donezea warmoqmnili lt kompleqsi sityvaSi falta. igi<br />

modis xalxuri laTinuri<strong>da</strong>n – fallita. aRniSnul sityvaSi konsonanturi<br />

kompleqsi Seiqmna i-s sinkopis Sedegad. igive fonetikuri cvlileba<br />

<strong>da</strong>fiqsir<strong>da</strong> esp. lealtad-is etimologiis kvlevis dros. igi momdinareobs<br />

laT. legalitate-<strong>da</strong>n.<br />

Lv konsonanturi jfugi gvxvdeba laTinuri warmoSobis sityvebSi.<br />

igi varirebis gareSe ga<strong>da</strong>dis espanurSi. Aar gvaqvs arcerTi SemTxveva<br />

aRniSnuli kompleqsisa Tavkiduri poziciiT.<br />

esp. salvo modis laT. salvus-<strong>da</strong>n. Tumca, rogor korominasi wers,<br />

zedsarTavi saxelis salvus-is Ziri salud-Tan erTad un<strong>da</strong> veZioT salus-Si.<br />

laT. silvaticus-<strong>da</strong>n momdinareobs salvaje, romelic Tav<strong>da</strong>pirvelad aRniSnav<strong>da</strong><br />

sarevela balaxs, xolo mogvianebiT <strong>da</strong>imata kidev erTi mniSvneloba.<br />

dReisaTvis salvaje-s ori mniSvneloba aqvs: 1) sarevela balaxi; 2) gareuli<br />

cxoveli (veluri). Aamave etimoni<strong>da</strong>n modis selva <strong>da</strong> silvestre-c.<br />

derivatis donezea lv kompleqsi <strong>da</strong>fiqsirebuli esp. malvado-Si. igi<br />

momdinareobs xalx. laT. malifatius-i<strong>da</strong>n, romelic warmoadgens malus+fatum<br />

kompozits. rogorc Cans, <strong>espanuri</strong> korelati miviReT i-s sinkopis <strong>da</strong> ori<br />

fonemis arevis Sedegad.<br />

65


TanxmovanTjgufebi, romelTa pirveli elementia: M<br />

(mb, mm, mn, mp)<br />

konsonanturi kompleqsi mb erT-erTi yvelaze gavrcelebuli<br />

TanxmovanTjgufia espanur enaSi. igi gvxvdeba rogorc laTinuri, aseve<br />

aralaTinuri etimonis mqone sityvebSi. miuxe<strong>da</strong>vad imisa, rom aRniSnuli<br />

TanxmovanTjgufi ZiriTa<strong>da</strong>d ucvleli formiT ga<strong>da</strong>dis espanur enaSi,<br />

gvaqvs misi gamartivebisa <strong>da</strong> monofonemurad qcevis an<br />

polikonsonanturad gar<strong>da</strong>qmnis ramdenime magaliTic. Aaqve un<strong>da</strong><br />

aRiniSnos, rom TiTqmis arcerT sityvaSi ar vxvdebiT Tavkidur<br />

poziciaSi m-Ti <strong>da</strong>wyebul konsonantur kompleqsebs. Ggamonaklis<br />

warmoadgenss mxolod mr kompleqsi, romelic gamoiyenebo<strong>da</strong> ant.<br />

laTinurSi <strong>da</strong> romelic laTinuri <strong>enis</strong> donezeve transformir<strong>da</strong> <strong>da</strong><br />

ga<strong>da</strong>vi<strong>da</strong> br-Si: mreghuis → brevis → breve. rogorc vxe<strong>da</strong>vT, cvlileba<br />

gamoiwvia cxvirismieri Tanxmovanis SeerTebam narnarasTan [axvlediani c.,<br />

2008:71].<br />

Mb kompleqsis mdgradobis <strong>da</strong>ma<strong>da</strong>sturebeli uamravi laTinuri<br />

warmoSobis sityva gvaqvs kastiliur enaSi. maT Sorisaa: laT. ambiens -<br />

esp. ambiente, laT. ambo - esp. ambos, laT. ambitio,- onis - esp. ambición,<br />

laT. ambitus - esp. ámbito, laT. ambulare - esp. ambular, laT. camba - esp. gamba.<br />

fonetikuri cvlilebebis gareSe ga<strong>da</strong>vi<strong>da</strong> kastiliur enaSi<br />

ramdenime berZnuli <strong>da</strong> kelturi warmoSobis sityvac. berZnuli<br />

warmoSobis, oRond kastiliur enaSi laTinuris gavliT aris<br />

<strong>da</strong>mkvidrebuli embolo ( ← berZ. embolos), símbolo ( ← berZ. symbolon), tumba (←<br />

berZ. tymbos) <strong>da</strong> sxva sityvebi, xolo keltur Zirs ukavrSirdeba esp.<br />

embarazar-is timologia.<br />

sainteresoa <strong>espanuri</strong> cambiar-is etimologia. RAE-s mixedviT, igi<br />

modis laTinuri cambiare-<strong>da</strong>n. korominasis etimologiur leqsikonSi ki<br />

vkiTxulobT, rom laT. cambiare-s Ziri un<strong>da</strong> veZioT keltur enaSi. imaves<br />

vkiTxulobT santiago segura mungias leqsikonSic. misi<br />

azriT, cambiar aris preromanuli, savaraudod kelturi etimologiis<br />

matarebeli.<br />

66


aRsaniSnavia yambo-s etimologiac. espanur yambo-s aqvs ori<br />

mniSvneloba: 1. antikur poeziaSi gavrcelebuli ormarcvliani riTma,<br />

romelSic pirveli marcvali moklea, meore ki grZeli; 2. aRmosavleT<br />

indoeTSi gavrcelebuli mcenaris saxeoba. am SemTxvevaSi sityvis<br />

etimologia <strong>da</strong>mokidebulia mis semantikur mniSvnelobaze. Tu sityvas<br />

pirveli semantikuri mniSvneloba aqvs, igi aris berZnuli iambos-i<strong>da</strong>n<br />

Semosuli, xolo Tu meore, maSin misi warmoSoba sanskrits ukavSirdeba<br />

(jambu).<br />

K konsonanturi kompleqsis gamartivebas <strong>da</strong> mis monofonemurad<br />

gar<strong>da</strong>qmnas aqvs adgili esp. paloma-Si, romelic momdinareobs<br />

laT. palumbes-<strong>da</strong>n (xalx. laT. palumba). igive fonetikuri cvlileba<br />

fiqsirdeba Semdeg sityvebSi: lomo (laT. lumbus) <strong>da</strong> plomo (laT. plumbum).<br />

gvaqvs binaruli kompleqsis polikonsonanturad transformirebis<br />

SemTxvevac: laT. umbilicus > esp. ombligo. rogorc vxe<strong>da</strong>vT samelementiani<br />

konsonanturi jgufi – mbl, miviReT b-sa <strong>da</strong> l-s Soris arsebuli i-s<br />

sinkopis Sedegad.<br />

araerT magaliTs vxvdebiT mb kompleqsis derivatis doneze<br />

warmoqmnisa. arabuli anbar espanurSi Seesabameba ámbar-s, xolo<br />

arabuli tunbak espanurSi gvaZlevs tumbaga-s. CamoTvlili vokabulebis<br />

amgvari evolucia <strong>da</strong>kavSirebulia fonetikurad axlos mdgomi, ori<br />

mJReri nazaluri Tanxmovnis arevis movlenasTan.<br />

ZiriTa<strong>da</strong>d laTinuri warmoSobis sityvebSi vxvdebiT mm geminats.<br />

igi arcerT espanur korelatSi ar ga<strong>da</strong>dis ucvleli<br />

formiT. Mm geminatTan <strong>da</strong>kavSirebuli fonetikuri cvlilebebi SeiZleba<br />

<strong>da</strong>vyoT or jgufad:<br />

1. jgufi, sa<strong>da</strong>c TanxmovanTkompleqsi martivdeba <strong>da</strong> laTinuri<br />

geminati espanurSi monofonemur korelats gvaZlevs: laT. commentatio,-onis<br />

- esp. comen<strong>da</strong>ción, laT. commentarium - esp. comentario, laT. commentator -esp.<br />

comentador, laT. commisura - esp. comisura, laT. commodus - esp. cómodo,<br />

laT. communia - esp. comuña, laT. communicare - esp. comunicar, laT. communitas<br />

-esp. comuni<strong>da</strong>d, laT. flamma - esp. llama, laT. gemma - esp. yema, laT.<br />

67


summariom -esp. sumario. amave jgufSi Sedis berZnuli warmoSobis mqone<br />

sityvebi gama (berZ. gamma) <strong>da</strong> lema (berZ. lemma).<br />

2. jgufi, sa<strong>da</strong>c konsonanturi kompleqsis pirveli elementi<br />

ga<strong>da</strong>dis n-Si: laT. commemorare - esp. conmemorar, laT. commotio,-onis -<br />

esp. conmoción, laT. conmmutabilis - esp. conmutable, laT. commutare -<br />

esp. conmutar, laT. immaturus - esp. inmaduro, laT. immigrare - esp. inmigrar,<br />

laT. immodestus -esp. inmodesto.<br />

Sua konsonanturi kopleqsi mn laTinuri etimonis mqone sityvebSi<br />

gvxvdeba. ganxilulma masalam gvaCvena, rom gvaqvs araerTi magaliTi<br />

misi rogorc varirebis, aseve mdgradobis.<br />

espanur enaSi mn kompleqsis varirebis gareSe <strong>da</strong>mkvidrebis<br />

magaliTebia: laT. lemniscus - esp. lemnisco, laT. omnímodo - esp. omnímodo,<br />

laT. omnipotens - esp. omnipotente, laT. omnis - esp. ómnibus, laT. omnivorus -<br />

esp. omnívoro.<br />

jer kidev laTinurSi SeimCneo<strong>da</strong> mn kompleqsis midrekileba<br />

asimilaciisaken. laT. <strong>da</strong>mnum jer etimonis doneze ganicdis cvlilebas,<br />

Semdeg ki asimilirebuli <strong>da</strong>nnu gvaZlevs <strong>da</strong>ño-s. evoluciis igive gza<br />

ganvlo Semdegma sityvebma: dueño (laT. domnu), escaño (laT. scamnu), sueño<br />

(laT. somnu), otoño ( laT. autumnu). rogorc vxe<strong>da</strong>vT, laTinuris doneze<br />

warmoqmnili nn geminati espanurSi ga<strong>da</strong>vi<strong>da</strong> palatalizebuli n ( anu ɲ)-s<br />

saxiT.<br />

sainteresoa azumbre-s etimologia. igi modis arabuli tumn-<strong>da</strong>n (rac<br />

niSnavs ‛raRacis merved nawils’). rogorc korominasis etimologiur<br />

leqsikonSi vkiTxulobT, arabuli t-s JReradoba iyo Tanamedrove<br />

<strong>espanuri</strong> z (anu θ)-s JReradobis identuri, ramac gamoiwvia sityvaSi axali<br />

konsonantis warmoqmna. rac Seexeba etimonis doneze arsebul bolokidur<br />

binarul konsonantur kompleqss, man ganica<strong>da</strong> evolucia <strong>da</strong> r-s epenTezis<br />

xarjze iqca polikonsonanturad. Aaseve Seicvala pozicia vokabulaSi.<br />

erT-erTi yvelaze stabiluri konsonanturi kompleqsia mp <strong>da</strong> igi<br />

gvxvdeba rogorc laTinuri, aseve berZnuli warmoSobis sityvebSi. mas<br />

TiTqmis arcerT sityvaSi ar ganucdia cvlileba. mxolod oriode<br />

68


magaliTi moiZebneba mp kompleqsis saxecvlili formiT <strong>da</strong>mkvidrebisa,<br />

rac ukavSirdeba binaruli TanxmovanTjgufis polikonsonanturad<br />

gar<strong>da</strong>qmnas.<br />

laT. ampulla-<strong>da</strong>n modis esp. ampolla. laTinuri etimonis matarebelia<br />

Semdegi sityvebic: amputar (laT. amputare), campo (laT. campus), compensar (laT.<br />

compensare) romper (laT. rumpere), temperatura (laT. temperatura), tiempo (laT.<br />

tempus). swored, laTinuri campus-<strong>da</strong>n Semosulma campo-m (bolokiduri us-is<br />

ga<strong>da</strong>svla o-Si erT-erTi yvelaze gavrcelebuli movlenaa espanur enaSi<br />

laTinuri sityvis <strong>da</strong>mkvidrebisas) <strong>da</strong>udo safuZveli iseTi sityvebis<br />

warmoebas, rogorebicaa: campaña, campesino, compostela ( SesaZloa, champeónsac).<br />

aRsaniSnavia campeador-is etimologiac. Tav<strong>da</strong>pirvelad, campus-is<br />

mniSvneloba iyo gansxvavebuli <strong>da</strong> niSnav<strong>da</strong> ‛<strong>da</strong>umuSavebel miwas’. amis<br />

naTeli <strong>da</strong>sturia is, rom romis Semogarens Campo <strong>da</strong> Marte-s eZaxdnen,<br />

radgan es teritoria warmoadgen<strong>da</strong> jariskacTa gawvrTnisaTvis<br />

gamoyofil <strong>da</strong>umuSavebel adgils. swored campo-s am antikuri<br />

semantikuri mniSvnelobi<strong>da</strong>n modis sityva campeador, romelic ukavSirdeba<br />

espaneTis istoriaSi erT-erTi yvelaze saxelovani mebrZolis, sidis<br />

saxels (El Cid).<br />

laTinuri Ziri aqvs esp. empujar-sac. Kkorominasi miiCnevs,<br />

rom empujar modis laT. impulsare-<strong>da</strong>n, sa<strong>da</strong>c im aris mimarTulebis<br />

maCvenebli prefiqsi, xolo pellere - mTavari zmna. avtori Aaqve <strong>da</strong>sZens, rom<br />

ar SeiZleba aRniSnuli vokabulas areva esp. pujar-Tan, romelsac sruliad<br />

gansxvavebuli warmomavloba aqvs.<br />

berZnuli empiricus, romelic laTinuris gavliT Sedis romanul<br />

enebSi, kastiliurSi mkvidrdeba empírico-s formiT. Eevoluciis igive gza<br />

ganvlo tempano-m.<br />

berZnuli Ziri aqvs emporio-sac, romelic espanurSi<br />

laTinuri emporium-<strong>da</strong>n ga<strong>da</strong>vi<strong>da</strong> (niSnav<strong>da</strong> ‛bazars’). swored am sityvis<br />

semantikuri mniSvnelobi<strong>da</strong>n gamomdinare <strong>da</strong>arqves berZnebma pireneis<br />

69


naxevarkunZulis Crdilo-aRmosavleT nawilSi <strong>da</strong>arsebuli kolonias<br />

(qr.S-mde 575w.) - Emporio.<br />

rogorc ukve aRvniSneT, mp jgufi erT-erT yvelaze<br />

stabiluria. Tumca, ramdenime sityvaSi mainc vxvdebiT mas saxecvlili<br />

formiT: esp. siempre modis laT. semper-<strong>da</strong>n. enaTmecnierebi sempre-s amgvar<br />

transformacias metaTezis klasikur SemTxvevas uwodeben, romelsac win<br />

uZRvis e-s difTongizacia: semper → siempre → siempre.<br />

derivatis donezea kompleqsi mp warmoqmnili pimpinela-Si (mcenaris<br />

saxeoba). rogorc korominasi aRniSnavs, ucnobia am sityvis warmomavloba.<br />

Tumca, SesaZloa igi modiodes berZ. pepon-<strong>da</strong>n (nesvis saxeoba), romelmac<br />

jer xalxur laTinurSi mogvca pepo, mogvianebiT ki (XVI saukuneSi)<br />

<strong>da</strong>mkvidr<strong>da</strong> kastiliurSi pimpinela-s formiT. rogorc vxe<strong>da</strong>vT, espanur<br />

korelatSi konsonanturi kompleqsi warmoqmnilia m-s epenTezis Sedegad.<br />

TanxmovanTjgufebi, romelTa pirveli elementia: N<br />

(nb, nd, nf, ng, nh, nk, nn, ns, nt, nv)<br />

espanur enaSi yvelaze gavrcelebuli konsonanturi jgufebia iseTi<br />

kompleqsebi, romelTa pirveli elementic aris Tanxmovani n. es<br />

TvalnaTliv gamoCndeba qvemoT moyvanili uricxv magaliTSi. ganvixiloT<br />

yvela SesaZlo TanxmovanTjgufi saTiTaod.<br />

mxolod aralaTinuri warmoSobis sityvebSi<br />

gvxvdeba nb konsonanturi kompleqsi <strong>da</strong> yvela espanur korelatSi ga<strong>da</strong>dis<br />

saxecvlili formiT.<br />

ormagi varirebis movlena fiqsirdeba esp. alambique-s etimologiis<br />

kvlevis dros. igi momdinareobs arabuli al-anbiq-<strong>da</strong>n, sa<strong>da</strong>c al aris<br />

arabuli artikli. Tavad arabulSi, aRniSnuli sityva Sevi<strong>da</strong><br />

berZnuli ambix-<strong>da</strong>n (an ambikos-<strong>da</strong>n), rac niSnavs <strong>da</strong>nadgars, romelsac<br />

iyenebdnen berZnebi <strong>da</strong> romaelebi sunamoebis, alkoholuri sasmelebisa<br />

<strong>da</strong> wamlebis <strong>da</strong>samzadeblad. X saukuneSi am aparatis gamoyeneba <strong>da</strong>iwyes<br />

arabebma. Tumca, manamde igi <strong>da</strong>xvewes <strong>da</strong> misces saboloo saxe. bunebrivia,<br />

arabebi kvals <strong>da</strong>tovebdnen aRniSnuli <strong>da</strong>nadgaris saxelwodebazec, rac<br />

70


kargad Cans berZnuli sityvis arabul versiaSi. Aamrigad,<br />

berZnuli ambix (laTinura<strong>da</strong>c ambix), jer ga<strong>da</strong>dis arabulSi<br />

konsonanturi kompleqsis pirveli elementis varirebiT <strong>da</strong> arabuli<br />

artiklis <strong>da</strong>matebiT, Semdeg ki, roca misgan <strong>espanuri</strong> korelatis<br />

warmoeba xdeba saWiro, ubrundeba Zvel formas, magram inarCunebs<br />

arabul artikls, romelsac espanurSi artiklis funqcia aRar aqvs, igi<br />

ukve sityvis nawilia.<br />

erT-erT yvelaze gavrcelebuli konsonanturi kompleqsia nd,<br />

romelsac vxvdebiT rogor laTinuri, aseve aralaTinuri warmoSobis<br />

sityvebSi.<br />

ucvleli formiT ga<strong>da</strong>dis nd kompleqsi espanur korelatTa<br />

umravlesobaSi: laT. candela - esp. candela, laT. candi<strong>da</strong>tus - esp. candi<strong>da</strong>to, laT.<br />

candor - esp. candor, laT. defendere - esp. defender, laT. fun<strong>da</strong> - esp. hon<strong>da</strong>, laT.<br />

fun<strong>da</strong>re - esp. fun<strong>da</strong>r, laT. individuus - esp. individuo, laT. quando - esp. cuando,<br />

laT. profundus - esp. profundo, laT. undosus - esp. undoso, laT. vendere - esp.<br />

vender <strong>da</strong> sxv.<br />

varirebis gareSe ga<strong>da</strong>dis espanur enaSi iseTi laTinuri sityvebic,<br />

romelTac erTi konkretuli zedsarTavi saxelis antonimis<br />

sawarmoeblad <strong>da</strong>matebuli aqvT uaryofiTi mniSvnelobis matarebeli<br />

prefiqsi in: laT. indignus (dignus) - esp. indigno (digno), laT. indubitabilis<br />

(dubitabilis) -esp. indu<strong>da</strong>ble (du<strong>da</strong>ble).<br />

berZnuli san<strong>da</strong>lion-<strong>da</strong>n ga<strong>da</strong>vi<strong>da</strong> laTinurSi san<strong>da</strong>lium, romelmac<br />

mravlobiTi ricxvis warmoebisas miiRo san<strong>da</strong>lia-s forma. swored am saxiT<br />

vxvdebiT mas espanur enaSi. laTinizirebuli formiT <strong>da</strong>mkvidr<strong>da</strong> espanur<br />

enaSi sandáraca-c, romelic berZnuli etimoni<strong>da</strong>n modis.<br />

arabul enas ukavSirdeba sandia-s etimologia. rogor korominasi<br />

aRniSnavs, sandia modis kl. arabuli sityva sindiya-<strong>da</strong>n.<br />

Nd konsonanturi kompleqsis konstanturobis gar<strong>da</strong>, gvaqvs<br />

ramdenime magaliTi am jgufis rogorc gamartivebisa <strong>da</strong> Semdeg<br />

<strong>da</strong>rCenili erTi elementis ga<strong>da</strong>sxvaferebisa, aseve polikonsonanturad<br />

gar<strong>da</strong>qmnisac.<br />

71


sainteresoa gruñir-is etimologia. igi laTinurSi miviReT<br />

onomatopeis gziT <strong>da</strong> niSnavs ‛Roris Rrutuns’. lingvistTa mosazreba am<br />

sityvasTan <strong>da</strong>kavSirebiT iyofa orad. erTi nawili (maT Soris santiago<br />

segura mungia) Tvlis, rom gruñir modis laT. grundire-<strong>da</strong>n. meore nawili ki<br />

(maT Soris korominasi) miiCnevs, rom am sityvis Ziri un<strong>da</strong> veZioT<br />

laT. grunnire-Si. amave mosazrebas iziarebs RAE-s leqsikonic. Ppirveli<br />

versiis sisworis SemTxvevaSi adgili aqvs nd kompleqsis jer<br />

monofomenurad ga<strong>da</strong>qcevas, xolo Semdeg <strong>da</strong>rCenili erTi elementis<br />

xarisxis Secvlas, anu palatalizacias. meore versiis sisworis<br />

SemTxvevaSi ki, pir<strong>da</strong>pir geminatis palatalizacia xdeba. rogorc<br />

vxe<strong>da</strong>vT, romeli versiac ar un<strong>da</strong> iyos swori, etimonis doneze arsebuli<br />

kompleqsi ganicdis cvlilebas.<br />

TanxmovanTjgufis polikonsonanturad gar<strong>da</strong>qmnis magaliTia<br />

esp. liendre, romelic miviReT laT. lendis-<strong>da</strong>n. samelementiani kompleqsis<br />

warmoqmna am sityvaSi ganapiroba r-s epenTezam. Aamave konsonantis<br />

epenTeziT aris gamowveuli laTinuri glando-s espanurSi landre-s formiT<br />

ga<strong>da</strong>svla.<br />

uamrav sityvaSia nd kompleqsi warmoqmnili derivatis doneze.<br />

ganvixiloT ramdenime magaliTi:<br />

esp. conde modis laT. comes/comitis-is akuzatiuri formi<strong>da</strong>n comite(m).<br />

man evoluciis rTuli gza ganvlo. Ppirvel etapze ganica<strong>da</strong><br />

intervokaluri t-s gamJRereba, Semdeg mox<strong>da</strong> i-s sinkopa, bolos ki<br />

<strong>da</strong>fiqsir<strong>da</strong> m-s n-Si ga<strong>da</strong>svla. analogiuri cvlilebebi ganica<strong>da</strong> con<strong>da</strong>do-m<br />

(laT. comitatus).<br />

konsonanturi kompleqsis meore elementis gamJRerebiT miviReT<br />

<strong>espanuri</strong> bufan<strong>da</strong>-c, romelic modis Zv. franguli bouffante-<strong>da</strong>n.<br />

esp. cóndor modis indielebis keCua eni<strong>da</strong>n cúntur. rogorc vxe<strong>da</strong>vT,<br />

aRniSnuli sityvis espanur korelatSi mox<strong>da</strong> binaruli kompleqsis meore<br />

elementis gamJRereba.<br />

sainteresoa duende-s etimologia. RAE am sityvas ganmartavs rogorc<br />

‛saxlSi mobinadre suls’ <strong>da</strong> mis warmoSobas ukavSirebs gamoTqmas - duen<br />

de casa (anu dueño de casa –‛saxlis mepatrone’). Aamave versias eTanxmeba<br />

72


korominasic, romelic wers, rom duende aris zemoT xsenebuli gamoTqmis<br />

Sekvecili forma. rogorc vxe<strong>da</strong>vT, TanxmovanTkompleqsi espanur<br />

derivatSi warmoiSva sityvis <strong>da</strong> windebulis gaerTianebis xarjze.<br />

laTinuri warmoSobis sityvebSi vxvdebiT nf kompleqss. umravles<br />

SemTxvevaSi igi ucvleli formiT ga<strong>da</strong>dis espanur korelatSi. gvaqvs<br />

misi varirebis mxolod ramdenime magaliTi.<br />

esp. confección modis laT. confectio,-onis-<strong>da</strong>n. esp. conferir ki aris<br />

laT. conferre-s korelati kastiliur enaSi. swored am sityvas<br />

ukavSirdeba conferencia-s etimologia. igi modis laT. conferentia-<strong>da</strong>n,<br />

romelic warmoadgens zmna conferre-s <strong>da</strong> sufiqs encia-s kompozits.<br />

Nd kompleqsis msgavsad, ramdenime sityvaSi nf kompleqsic<br />

uaryofiTi TavsarTis <strong>da</strong>matebiT aris warmoqmnili. sityvebis amgvar<br />

warmoebas etimonis donezeve aqvs adgili: laT. infidelis (≠ fidelis) - esp. infiel<br />

(≠ fiel).<br />

Nf TanxmovanTjgufis mier gancdili cvlilebebi SegviZlia <strong>da</strong>vyoT<br />

or jfugad:<br />

1) konsonanturi kompleqsis meore elementi ganicdis<br />

varirebas: nf-nh. Aam jgufSi Sedis esp. conhortar,romelic momdinareobs<br />

laT. confortare-<strong>da</strong>n;<br />

2) konsonanturi kompleqsis pirveli elementi ikargeba, <strong>da</strong>rCenili<br />

ki transformirdeba imave gziT, ra gziTac pirvel jgufSi Semaval<br />

sityvebSi: nf-h. am jgufSi Sedis - cohechar <strong>da</strong> cohonder, romlebic miviReT<br />

laT. confectare <strong>da</strong> laT. confundere-<strong>da</strong>n.<br />

erT-erTi yvelaze gavrcelebuli <strong>da</strong> yvelaze cvalebadi<br />

konsonanturi kompleqsia ng, romelic miekuTvneba rogorc laTinuri,<br />

aseve aralaTinuri warmoSobis etimons. ganxilulma masalam gviCvena,<br />

rom ng TanxmovanTjgufi is erT-erTi kompleqsTagania, romelTac espanur<br />

korelatebSi ufro xSirad vxvdebiT saxecvlili formiT, vidre<br />

varirebis gareSe.<br />

aRniSnuli jgufis konstanturobis SemTxvevebi fiqsirdeba Semdegi<br />

laTinuri etimonis mqone sityvebSi: angina (←angina), angosto (←angustus), anguila<br />

(←anguilla), congelar (←congelare), hongo (←fungus) <strong>da</strong> sxv. Uucvleli formiT<br />

73


<strong>da</strong>mkvidr<strong>da</strong> berZnuli warmoSobis, magram espanurSi laTinizirebuli<br />

formiT ga<strong>da</strong>sul ramdenime sityvaSic. maT Sorisaa: ángel ( ← laT. ángelus<br />

← berZ. angelos).<br />

sul ramdenime aTeuli wlis win <strong>da</strong>mkvidr<strong>da</strong> espanur enaSi<br />

sityva canguro. rogorc korominasi aRniSnavs, igi espanurSi inglisuri<strong>da</strong>n<br />

gavrcel<strong>da</strong>, inglisurSi ki ga<strong>da</strong>vi<strong>da</strong> avstraliaSi mcxovrebi erT-erTi<br />

tomis eni<strong>da</strong>n. sainteresoa canguro-sTan <strong>da</strong>kavSirebuli legen<strong>da</strong>c, romelic<br />

mogviTxrobs Tu ra saerTo aqvs cnobil inglisel mogzaurs jeims kuks<br />

am sityvis etimologiasTan: XVIII saukunis bolos, avstraliaSi Casul<br />

mkvlevars, adgilobrivi tomebisaTvis ukiTxavs, Tu ra erqva im gigantur<br />

cxovels, romelic aseT did naxtomebs akeTeb<strong>da</strong>. gamomdinare iqi<strong>da</strong>n, rom<br />

aborigenebma inglisuri ar icodnen, cnobili mogzaurisaTvis mxolod<br />

erTi fraziT upasuxiaT: kan ghu ru. mogvianebiT, es fraza gaiSifra,<br />

rogorc “ar mesmis” (no lo entiendo).<br />

burusiT aris moculi lingote-s warmomavloba. savaraudod, igi un<strong>da</strong><br />

iyos franguli lingot-i<strong>da</strong>n Semosuli. am ukanasknelSi ki un<strong>da</strong> iyos<br />

<strong>da</strong>mkvidrebuli inglisuri ingot an anglosaqsuri goten-i<strong>da</strong>n [korominasi,<br />

2008:339].<br />

oTxi saxis fonetikuri cvlileba ganica<strong>da</strong> ng konsonanturma<br />

kompleqsma evoluciis procesSi:<br />

1. laTinuri <strong>enis</strong> doneze arsebuli ng kompleqsi kargavs meore<br />

elements <strong>da</strong> espanurSi qmnis monofonemur korelats: laT. quingenti -esp.<br />

quinientos, laT. pungente - esp. puniente.<br />

2. etimonis doneze arsebuli binaruli kompleqsi espanurSi<br />

gvaZlevs monofonemur korelats oRond saxecvlili formiT, rac<br />

gamoixateba <strong>da</strong>rCenili elementis xarisxis SecvliT anu<br />

palatalizaciiT: laT. cingere-esp. ceñir, laT. longe - esp. lueñe, laT. plangere<br />

- esp. plañir, laT. jungere - esp. uñir, laT. ringere - esp. reñir <strong>da</strong> sxv. Aaqve un<strong>da</strong><br />

aRiniSnos, rom ng kompleqsis am saxis transformacia mox<strong>da</strong> mxolod im<br />

sityvebSi, sa<strong>da</strong>c am konsonanturi jgufs moyveba xmovani e. <strong>da</strong>narCen<br />

xmovnebTan msgavsi saxis cvlileba ar fiqsirdeba: laT. longu - esp. luengo,<br />

laT. fungus - esp. hongo, laT. angustus -esp. angosto.<br />

74


3. etimonis doneze <strong>da</strong>fiqsirebuli binaruli kompleqsi<br />

kastiliurSi gvaZlevs polikonsonantur jgufs. aRniSnuli fonetikuri<br />

movlena gamowveulia r-s metaTeziT: esp. congrio miviReT laT. conger-<strong>da</strong>n.<br />

enaTmecnierTa umravlesoba (maT Soris korominasic) eTanxmeba am sityvis<br />

laTinuri etimologiis versias. Tumca, arsebobs kidev erTi mosazreba.<br />

xalxuri gadmocemiT, esp. congrio modis islandiuri konger-<strong>da</strong>n, sa<strong>da</strong>c<br />

aRniSnav<strong>da</strong> ‛mefes’). 1<br />

4. laTinuri orelementiani kompleqsi espanur korelatSi ganicdis<br />

meore elementis transformacias. Aaq SeiZleba gamovyoT ori qvejgufi:<br />

a) sityvebi, sa<strong>da</strong>c kompleqsis meore elementi ga<strong>da</strong>dis θ-Si:<br />

laT. gingiva - esp. encia, laT. singellus - esp. sencillo;<br />

b) sityvebi, sa<strong>da</strong>c igi xdeba yru afrikati: laT. cingulum -esp. cincho.<br />

mxolod laTinuri warmoSobis sityvebSi vxvdebiT nh konsonantur<br />

kompleqss. Eespanur korelatSi igi varirebis gareSe mkvidrdeba:<br />

laT. anhelo - esp. anhelo. ramdenime sityvaSi nh kompleqsi warmoqmnilia<br />

sawinaaRmdego mniSvnelobis mqone in TavsarTis <strong>da</strong>matebiT: laT. inhabilis (≠<br />

habilis) - esp. inhábil (≠ hábil), laT. inhumanus (≠ humanus) - esp. inhumano (≠<br />

inhumano).<br />

sainteresoa <strong>espanuri</strong> habitar-is etimologia. santiago segura<br />

mungias mosazrebiT, habitar modis laT. inhabitare-<strong>da</strong>n. istoriuli<br />

evoluciis manZilze, esp. inhabitar-em forma Seicvala <strong>da</strong> TavsarT in-is<br />

funqcia ga<strong>da</strong>vi<strong>da</strong> windebul en-Si, ris Sedega<strong>da</strong>c laT. inhabitare-s<br />

dRevandel espanurSi Seesabameba ‛habitar en’.<br />

iSviaT movlenas warmoadgens etimonis doneze arsebuli nk<br />

kompleqsi. Mmas aralaTinuri warmoSobis sityvebSi vxvdebiT, romlebic<br />

laTinizirebuli formiT ga<strong>da</strong>dian espanur enaSi. maT Sorisaa esp. ancón,<br />

romelic modis berZ. ankon-<strong>da</strong>n. rogorc vxe<strong>da</strong>vT, kastiliurSi<br />

<strong>da</strong>mkvidrebis dros, nk kompleqsi icvleba mxolod grafikulad. misi<br />

warmoTqma identuria rogorc derivatis, aseve etimonis doneze.<br />

1 http://etimologias.dechile.net/congrio<br />

75


arcerT espanur korelatSi ar ga<strong>da</strong>dis laTinuri<br />

geminati nn ucvleli formiT. igi ori saxis cvlilebas ganicdis:<br />

1. xdeba geminatis gamartiveba <strong>da</strong> espanurSi misi mxolod erTi<br />

elementiT ga<strong>da</strong>svla: laT. annecto - esp. anejo, laT. anniversarius -<br />

esp. aniversario, laT. annotare - esp. anotar, laT. annualis - esp. anual, laT.<br />

annuntiare - esp. anunciar, laT. cannula - esp. cánula, laT. innocens - esp.<br />

inocente <strong>da</strong> a.S.<br />

2. xdeba geminatis gamartiveba <strong>da</strong> <strong>da</strong>rCenili erTi elementis<br />

palatalizebuli formiT <strong>da</strong>mkvidreba espanur enaSi: laT. annosus -<br />

esp. añoso, laT. cannabum - esp. cáñamo, laT. capanna - esp. cabaña, laT. pannus -<br />

esp. paño <strong>da</strong> sxv.<br />

mxolod laTinuri warmoSobis sityvebSi vxvdebiT ns konsonantur<br />

kompleqss. Tavkiduri poziciisagan gansxvavebiT, laTinur etimonSi igi<br />

fiqsirdeba sityvis SuaSi an boloSi. TanxmovanTjgufi ganicdis<br />

varirebas sityvaSi poziciis<strong>da</strong> ganurCevlad. Tumca, sityvis SuaSi gvaqvs<br />

misi konstanturobis magaliTebic.<br />

laT. censere-<strong>da</strong>n jer miviReT census <strong>da</strong> censor, xolo Semdeg<br />

<strong>espanuri</strong> censo <strong>da</strong> censor. Ns kompleqsis mdgradobis SemTxvevaa Semdeg<br />

sityvebSic: laT. censura - esp. censura, laT. conservare (con + servare) -<br />

esp. conservar, laT. consistere (con + sistere) - esp. consistir, laT. consumere (con +<br />

sumere) - esp. consumir. aRsaniSnavia, rom bolo sam magaliTSi ns<br />

TanxmovanTjgufi warmoiqmna etimonis donezeve, zmnis<br />

fuZeze con prefiqsis <strong>da</strong>matebiT. Aamave gziT aris warmoqmnili<br />

<strong>espanuri</strong> consecuencia. Tumca, am sityvaSi con prefiqsis gar<strong>da</strong>,<br />

vxvdebiT encia sufiqssac, romelic aris laT. entia-s ekvivalenturi forma.<br />

amrigad, laT. consequentia-Si, romelic espanurSi Seesabameba consecuencias,<br />

sequi aris sityvis Ziri, con – TavsarTi, xolo entia – bolosarTi.<br />

Ns konsonanturi kompleqsis warmoqmnas ukavSirdeba kidev erTi<br />

prefiqsi. ramdenime laTinur zedsarTav saxelze sawinaaRmdego<br />

mniSvnelobis mawarmoebeli in TavsarTis <strong>da</strong>mateba warmoqmnis<br />

TanxmovanTkompleqss jer etimonis doneze, Semdeg ki varirebis gareSe<br />

76


ga<strong>da</strong>dis espanur korelatSi: laT. insanus ( ≠ sanus) - esp. insano (≠ sano), laT.<br />

insepultus ( ≠ sepultus) - esp. insepulto ( ≠ sepulto) <strong>da</strong> sxv. masalis kvlevis dros,<br />

SevxvdiT ramdenime iseT sityvasac, sa<strong>da</strong>c in-s ara aqvs TavsarTis<br />

<strong>da</strong>niSnuleba (igi aris fuZiseuli). Mmag: laT. insectum - esp. insecto, laT.<br />

insomnium - esp. insomnio. es movlena ZiriTa<strong>da</strong>d SeimCneva arsebiT<br />

saxelebSi.<br />

araerTi <strong>espanuri</strong> sityva miviReT laTinur etimonSi arsebuli<br />

binaruli konsonanturi kompleqsi<strong>da</strong>n erTelementiani refleqsis<br />

warmoqmnis Sedegad. maT Sorisaa: esp. asa, romelis modis laT. ansa-<strong>da</strong>n.<br />

aseve, esp. seso, romelic modis laT. sensus-<strong>da</strong>n <strong>da</strong> esp. coser, romelic<br />

miviReT laT. consuere-<strong>da</strong>n. monofonemuri korelati miviReT<br />

laTinuri mensis-ganac <strong>da</strong> es sityvaa - mes.<br />

ramdenime laTinur etimonSi ns konsonantur jgufs vxvdebiT<br />

sityvis boloSi. Kkompleqsis transformacia <strong>da</strong> misTvis poziciis Secvla<br />

sityvaSi fiqsirdeba Semdeg espanur sityvebSi: amante (laT. amans), cliente<br />

(laT. cliens) <strong>da</strong> glande (laT. glans). rogorc vxe<strong>da</strong>vT, ns jgufis meore<br />

elementi jer t-Si ga<strong>da</strong>vi<strong>da</strong>, Semdeg ki <strong>da</strong>imata xmovani e.<br />

sainteresoa esp. isla-s etimologia. Isla-s etimons warmoadgens<br />

laT. insula, romelmac jer ns kompleqsis pirveli elementi <strong>da</strong>karga,<br />

Semdeg ki, u-s sinkopis xarjze, warmoiqmna sruliad axali<br />

TanxmovanTjgufi sl.<br />

TanxmovanTa jgufis gamartivebis, oRond polikonsonanturi<strong>da</strong>n<br />

binarulad qcevis SemTxvevaa laT. campsare-Si. laT mps-m ns kompleqsi<br />

mxolod derivatis doneze mogvca <strong>da</strong> isic m-s transformaciis <strong>da</strong> p-s<br />

amovardnis Sedegad. swored am fonetikuri cvlilebebis Sedegad miviReT<br />

espanurSi zmna cansar. Aamave Zirisagan momdinareobs<br />

esp. cansado <strong>da</strong> cansancio.<br />

rogorc laTinuri, aseve aralaTinuri warmoSobis sityvebSi<br />

vxvdebiT nt konsonanturi kompleqss. igi espanur korelatSi ga<strong>da</strong>dis<br />

rogorc saxecvlili formiT, aseve varirebis gareSe.<br />

77


ucvleli formiT <strong>da</strong>mkvidr<strong>da</strong> nt TanxmovanTjgufi Semdegi<br />

laTinuri etimonis mqone sityvebSi: amento (laT. amentum), anticipar<br />

(laT. anticipare), cantor (laT. cantor), cantar (laT. cantare), contacto (laT.<br />

contactus), intentar (laT. intentare), intenso (laT. intensus), antento (laT. attentus,<br />

romelic aris attendere-s mimReoba), lento (laT. lentus), manto (laT. mantum) <strong>da</strong><br />

sxv. aqve un<strong>da</strong> aRiniSnos antena-c, romelic korominasis mixedviT,<br />

momdinareobs antemna-<strong>da</strong>n, xolo RAE-Si vkiTxulobT, rom igi<br />

miviReT antenna-<strong>da</strong>n.<br />

rac Seexeba pantorrilla-s warmomavlobas, savaraudod, igi modis<br />

laT. pantex-<strong>da</strong>n, rac ‛mucels’ niSnavs. rogorc vxe<strong>da</strong>vT, konsonantur<br />

kompleqs nt-s ar ganucdia aranairi cvlileba, rasac ver vityviT sityvis<br />

<strong>da</strong>boloebaze. rTulia imis axsna, Tu rogor mox<strong>da</strong> espanur korelatSi<br />

<strong>da</strong>boloebis aseTi mkveTri cvlileba. SesaZloa momx<strong>da</strong>riyo ori<br />

laTinuri sityvis - pantex <strong>da</strong> pandorium-is ga<strong>da</strong>kveTa. Ees ukanaskneli,<br />

espanurSi Seesabameba bandurria-s <strong>da</strong> niSnavs ‛musikalur sakravs’, romelsac<br />

aqvs didi muceli.<br />

berZnuli<strong>da</strong>n, oRond laTinuris gavliT, <strong>da</strong>mkvidr<strong>da</strong> espanur enaSi<br />

sityvebi amianto ( berZ. amiantos - laT. amiantus), centauro (berZ. kentauros -laT.<br />

centaurus) <strong>da</strong> amarento (berZ. amarantos - laT. amarantus). rogorc vxe<strong>da</strong>vT, nt<br />

kompleqsi ucvleli formiT <strong>da</strong>mkvidr<strong>da</strong> berZnuli warmoSobis<br />

sityvebSic.<br />

ucnobia centolla-s etimologia. savaraudod, igi modis kelturi<br />

kompoziti<strong>da</strong>n cintus + ollos, sa<strong>da</strong>c cintus niSnavs ‛mTavars’ (principal, superior),<br />

xolo ollos - ‛dids’ (grande). amave kompoziti<strong>da</strong>n momdinareobs sakuTari<br />

saxeli Cintu(o)llos, romelic farTod iyo gavrcelebuli Zvel galiaSi<br />

(dRevandeli <strong>da</strong>savleT evropis qveynebSi).<br />

franguli etimoni aqvs espanur pantalón-s. igi modis italiuri<br />

komediis erT-erTi personaJis saxeli<strong>da</strong>n. personaJi, saxelad Pantaleone,<br />

iyo moxuci venecieli, romelic gamoirCeo<strong>da</strong> sxva venecielebisagan<br />

grZeli sacvlebis tarebiT. Tumca, italielebs ar mouxdeniaT<br />

tansacmlis am saxeobis popularizacia. safrangeTis revoluciis dros,<br />

78


Sarvali moirges frangebma <strong>da</strong> swored maTgan gavrcel<strong>da</strong> igi mTels<br />

msoflioSi. amiT aixsneba is, rom espanurSi pantalón ga<strong>da</strong>vi<strong>da</strong><br />

franguli<strong>da</strong>n <strong>da</strong> ara uSualod italiuri<strong>da</strong>n.<br />

miuxe<strong>da</strong>vad imisa, rom ganxiluli magaliTebis<br />

umravlesobaSi nt konsonanturi kompleqsi stabiluria, gvaqvs misi<br />

varirebis ramdenime SemTxvevac. maT Sorisaa: binaruli TanxmovanTjfugis<br />

polikonsonanturad ga<strong>da</strong>qceva <strong>da</strong> kompleqsis meore elementis ori saxis<br />

transformacia.<br />

laT. interaneus-is mravlobiTi ricxvis formi<strong>da</strong>n - interanea-<strong>da</strong>n<br />

miviReT esp. entraña. rogorc vxe<strong>da</strong>vT, <strong>espanuri</strong> korelatis aRniSnuli<br />

formiT miRebas win uZRo<strong>da</strong> nt jgufsa <strong>da</strong> Tanxmovan r-s Soris e-s sinkopa<br />

<strong>da</strong> laT. n-s palatalizacia.<br />

samelementiani TanxmovanTjgufi miviReT kidev erTi laTinuri<br />

sityvi<strong>da</strong>n, romelic warmoadens enter+ambos kompozits. kompozitis pirvel<br />

nawilSi momx<strong>da</strong>ri e-s sinkopis Sedegad miviReT <strong>espanuri</strong> entrambos.<br />

Nt konsonanturi kompleqsis meore elementis varirebis ori<br />

varianti fiqsirdeba: t-s ga<strong>da</strong>svla θ-Si <strong>da</strong> amave t-s ga<strong>da</strong>svla d-Si (anu<br />

misi gamJRereba).<br />

pirveli saxis varireba ukavSirdeba laTinur sufiqsebs tia <strong>da</strong> tio-s,<br />

romlebic espanur derivatSi gvaZleven cia <strong>da</strong> ción-s. mag: laT. amentia - esp.<br />

amencia, laT. clementia - esp. clemencia, laT. cohaerentia - esp. coherencia, laT.<br />

observantia - esp. observancia, laT. cantio - esp. canción <strong>da</strong> a.S.<br />

igive fonetikuri movlena fiqsirdeba maSinac, roca nt kompleqsi<br />

sufiqsis Semadgeneli nawili ki araa, aramed fuZiseulia: laT. gentiana -<br />

esp. genciana, laT. annuntiare - esp. anunciar.<br />

aRsaniSnavia panza-s etimologia. igi modis laTinuri pantex-<strong>da</strong>n.<br />

rogorc vxe<strong>da</strong>vT, nt kompleqsisagan amjerad miviReT nz jgufi <strong>da</strong> ara nc,<br />

rogorc ganxiluli magaliTebis umravlesobaSi. XVII saukuni<strong>da</strong>n, Cndeba<br />

am sityvis meore variantic <strong>da</strong> es aris pancho, romelsac mosarabul<br />

dialeqts ukavSireben. igive nz jgufi fiqsirdeba laTinuri linteum-is<br />

espanur korelatSi - lienzo. Nc kompleqsis magivrad nz-s gaCena<br />

79


savaraudod aixsneba sityvis sworad warmoTqmis aucileblobiT, radgan<br />

rogorc viciT, nc kompleqsis SemTxvevaSi, gamomdinare iqi<strong>da</strong>n, rom<br />

kompleqsis meore elements mosdevs xmovnebi a <strong>da</strong> o, misi gamoTqma<br />

iqnebo<strong>da</strong> k-s <strong>da</strong> ara θ-s identuri.<br />

Nt kompleqsis meore elementis gamJRerebis movlena fiqsirdeba<br />

espanur endivia-Si, romelsac xSirad endibia-s formiT vxvdebiT.<br />

savaraudod, igi modis mosarabuli antubiya-<strong>da</strong>n, am ukanasknelSi ki Sedis<br />

laTinuri intubus-<strong>da</strong>n.<br />

derivatis donezea <strong>da</strong>fiqsirebuli nt jgufi laTinur defunctus-Si. am<br />

sityvam k-s amovardnis Sedegad espanurSi mogvca defunto, romelic<br />

dRevandel espanurSi difunto-s formiT ufro aris gavrcelebuli. amave<br />

konsonantis amovardnam mogvca laT. punctum-<strong>da</strong>n esp. punto <strong>da</strong> laT. puncta<strong>da</strong>n<br />

esp. punta.<br />

sainteresoa guisante-s etimologia. savaraudod, igi modis<br />

mosarabuli bissaut-<strong>da</strong>n, sa<strong>da</strong>c <strong>da</strong>mkvidr<strong>da</strong> laT. pisum-<strong>da</strong>n. Tumca, arsebobs<br />

meore versiac, romlis mixedviTac sityvis mosarabuli varianti un<strong>da</strong><br />

migveRo laTinuri frazi<strong>da</strong>n pisum sapidum, rac niSnavs ‘gemriel bar<strong>da</strong>s’<br />

(guisante sabroso). rogorc Cans, misi amgvari <strong>da</strong>saxelebiT moxsenieba saWiro<br />

gax<strong>da</strong> imis gamo, rom es mcenare ar areo<strong>da</strong>T msgavs mcenareebSi, romelic<br />

mravlad iyo romis imperiaSi. marTalia, mecnierebi verc erT versias ver<br />

a<strong>da</strong>stureben, magram faqtia, rom nt konsonanturi kompleqsi etimonis<br />

doneze ar arsebob<strong>da</strong> <strong>da</strong> rom igi derivatis donezea warmoqmnili.<br />

E erT-erTi yvelaze stabiluri kompleqsia nv. mas ZiriTa<strong>da</strong>d laTinuri<br />

etimonis doneze vxvdebiT <strong>da</strong> yvela espanur korelatSi ga<strong>da</strong>dis<br />

varirebis gareSe.<br />

<strong>espanuri</strong> convaleciente aris convalecer-s mimReoba <strong>da</strong> igi XV saukunis<br />

<strong>da</strong>sawyisSi Sevi<strong>da</strong> kastiliurSi laTinuri convalescere-<strong>da</strong>n. es ukanaskneli<br />

ki miRebulia zmna valere-<strong>da</strong>n, rac ‛janmrTelad yofnas’ niSnav<strong>da</strong>.<br />

laTinuri convergere-<strong>da</strong>n, romelic Sedgeba TavsarT con-s <strong>da</strong>matebuli<br />

zmna vergere-sgan, momdinareobs <strong>espanuri</strong> convergir. igive movlena fiqsirdeba<br />

zmnebTan convivir <strong>da</strong> convenir. Tumca, gvaqvs iseTi SemTxvevebic,<br />

80


oca nv kompleqsi iqmneba ara ori morfemis Serwymis Sedegad, aramed<br />

roca igi fuZiseulia. Mmag: convexo, romelic modis laT. convexus-<strong>da</strong>n<br />

<strong>da</strong> convoy, romlis etimonsac warmoadgens frangul convoi (es ukanaskneli<br />

momdinareobs xalx. laT. conviare-<strong>da</strong>n).<br />

vxvdebiT ramdenime magaliTs, sa<strong>da</strong>c nv kompleqsi<br />

warmoqmnilia in prefiqsis <strong>da</strong>matebiT fuZeze. maTSorisaa invadir <strong>da</strong> inválido.<br />

TanxmovanTjgufi fuZiseulia zmnaSi - invocar.<br />

cnobili frangi mogzauris lui antuan de bugenvilis saxels<br />

ukavSirdeba espaneTSi sakmaod gavrcelebuli mcenaris, bugenvilias (esp.<br />

buganvilla) saxelwodeba. swored man Camoitana es mcenare brazilii<strong>da</strong>n <strong>da</strong><br />

gaavrcela evropaSi. rogorc vxe<strong>da</strong>vT, mcenaris espanur <strong>da</strong>saxelebaSi<br />

yovelgvari varirebis gareSea gadmotanili frangi mogzauris gvari.<br />

sainteresoa invierno-s etimologia. korominasi aRniSnavs, rom igi<br />

momdinareobs xalxuri laTinuri hibernum-<strong>da</strong>n, romelic Zvel espanurSi<br />

gvaZlevs ivierno-s. rogorc vxe<strong>da</strong>vT, invierno-Si konsonanturi kompleqsi nv<br />

warmoqmnilia derivatis doneze.<br />

TanxmovanTjgufebi, romelTa pirveli elementia: P<br />

(pl, pn, pp, pr, ps, pt)<br />

rogorc laTinuri, aseve aralaTinuri warmoSobis sityvebSi<br />

vxvdebiT pl konsonantur kompleqss sityvis Tavkidur poziciaSi. gvaqvs<br />

misi rogorc konstanturobis, aseve varirebis araerTi magaliTi.<br />

Tavkiduri poziciisPpl kompleqsi ucvleli formiT ga<strong>da</strong>vi<strong>da</strong> Semdeg<br />

laTinur sityvebSi: laT. placenta - esp. placenta, laT. planta - esp. planta, laT.<br />

plicare - esp. plazo (arqauli espanurSi plazdo), laT. plegare - esp. plegar,<br />

laT. plumbum - esp. plomo, laT. pluma - esp. pluma.<br />

TanxmovanTjgufTan <strong>da</strong>kavSirebuli varirebis gareSe <strong>da</strong>mkvidr<strong>da</strong><br />

espanurSi ramdenime berZnuli warmoSobis, oRond kastiliurSi<br />

laTinizirebuli formiT <strong>da</strong>mkvidrebuli sityvac. maT Sorisaa: planeta<br />

(berZ. planetes),plástico (berZ. plastikos), plátano (berZ. platanos), plinto (berZ. plintos),<br />

pleita (berZ. plekte), pleonasmo (berZ. pleonasmos).<br />

81


erZnuli<strong>da</strong>n pir<strong>da</strong>piri gziT espanurSi <strong>da</strong>mkvidr<strong>da</strong> Semdegi<br />

sityvebi: berZ. plastikos, romelic plasso-<strong>da</strong>n (yo modelo, yo amaso)<br />

momdinareobs espanurSi gvaZlevs plástico-s, xolo berZ. plektron, romlis<br />

Ziric aris aseve berZnuli plesso (esp. yo golpeo) gvaZlevs plectro-s.<br />

rac Seexeba berZnul kompozit platys (plano) + rhis, rhinos (nariz)-s, igi<br />

kastiliur enaSi platirrrino-s formiT ga<strong>da</strong>dis.<br />

franguli<strong>da</strong>n Sevi<strong>da</strong> kastiliur enaSi plafón. igi momdinareobs<br />

kompoziti<strong>da</strong>n plat+fond. franguli kompoziti<strong>da</strong>n ( plate+form) miviReT<br />

plataforma -c.<br />

Tavkiduri pl kompleqsis mier gancdili fonetikuri cvlileba<br />

ZiriTa<strong>da</strong>d mdgomareobs konsonanturi kompleqsis palatalizaciaSi:<br />

laT. plagare - esp. llagar, laT. planctus - esp. llanto, laT. planus - esp. llano,<br />

laT. plenus - esp. lleno, laT. plorare - esp. llorar, laT. plovere - esp. llover,<br />

laT. pluviosus - esp. lluvioso.<br />

evoluciis gansxvavebuli gza ganvlo laT. pluteus-ma, romelmac<br />

espanurSi mogvca choza. savaraudod, pireneis naxevarkunZulze<br />

gavrcelebuli enebi<strong>da</strong>n igi pirvelad galisiurSi ga<strong>da</strong>vi<strong>da</strong>, sa<strong>da</strong>c Cveuli<br />

movlena iyo pl kompleqsi<strong>da</strong>n afrikatis miReba, xolo Semdeg <strong>da</strong>mkvidr<strong>da</strong><br />

kastiliurSi.<br />

Tavkidurma pl jgufma kidev erTi saxis, oRond, amjerad<br />

poziciasTan <strong>da</strong>kavSirebuli cvlileba ganica<strong>da</strong>. espanur korelatSi man<br />

<strong>da</strong>imata xmovani a, ramac gamoiwvia is, rom laTinuri Tavkiduri<br />

konsonanturi kompleqsi kastiliurSi iqca Sua konsonantur kompleqsad:<br />

laT. placare - esp. aplacar. rac Seexeba onomatopeur plast-s, romelic aris<br />

imitacia rbili sagnis <strong>da</strong>vardniT gamowveuli xmisa, igi espanur<br />

korelatSi qmnis zmnas aplastar.<br />

arcTu ise xSirad gvxvdeba pl konsonanturi kompleqsi sityvis Sua<br />

poziciaSi. yvela maTgani ucvleli formiT mkvidrdeba kastiliur enaSi:<br />

laT. triplex - esp. triple, laT. triplicare - esp. triplicar, laT. triplus - esp. triplicado.<br />

iSviaTY movlenas warmoadgens pn konsonanturi kompleqsi, rogorc<br />

Tavkidur poziciaSi, aseve sityvis SuaSi, rasac a<strong>da</strong>sturebs is faqtic,<br />

82


om masalis kvlevis dros mas mxolod oriode berZnuli warmomavlobis<br />

sityvaSi SevxvdiT.<br />

berZnuli pneumaticos jer laTinurSi ga<strong>da</strong>dis pneumaticus-is formiT,<br />

Semdeg ki kargavs kompleqsis pirvel elements <strong>da</strong> ise gvaZlevs<br />

espanur neumático-s.<br />

rac Seexeba berZnul hypnos (sueño), igi espanurSi gvaZlevs hipnosis.<br />

rogorc vxe<strong>da</strong>vT berZnuli Ziri espanur derivatSi SenarCunebulia <strong>da</strong> mas<br />

<strong>da</strong>matebuli aqvs kastiliuri sufiqsi sis, rac aris procesis amsaxveli<br />

bolosarTi.<br />

mxolod laTinuri warmoSobis sityvebSi vxvdebiT pp geminats.<br />

arcerT espanur derivatSi ar ga<strong>da</strong>dis aRniSnuli konsonanturi jgufi<br />

ucvleli formiT. igi martivdeba <strong>da</strong> qmnis monofenemur korelats.<br />

laTinuri geminatis gamartiveba fiqsirdeba Semdeg sityvebSi: aparecer<br />

(laT. apparescere), aparar (laT. apparare), apéndice (laT. appendix), apetito<br />

(laT. appetitus), cepo (laT. cippus), popa (laT. puppis), capa (laT. cappa), copa<br />

(laT. cuppa), estopa (laT. stuppa) <strong>da</strong> sxv.<br />

aRniSnul fonetikur movlenas SesaZloa mohyves sxva cvlilebac.<br />

mag: laTinurma appectorare-m, espanur enaSi <strong>da</strong>mkvidrebis dros jer<br />

mogvca apetrar, xolo Semdeg, r-s metaTezis Sedegad, miviReT apretar.<br />

laTinuri, berZnuli <strong>da</strong> Zv. oqsitanuri etimonis matarebelia<br />

sityvebi, romelTac aqvT Tavkiduri pr konsonanturi kompleqsi. sityvaSi<br />

Sua poziciiT igi mxolod laTinuri etimonis matarebel sityvebSi<br />

fiqsirdeba.<br />

berZ. praktike, romelic laTinurSi practice-s gvaZlevs, espanurSi<br />

ga<strong>da</strong>dis práctica-s formiT. Práctica warmoadgens kompozits prasso (vakeTeb) +<br />

berZnuli sufiqsi tico (esp. relacionado a) <strong>da</strong> niSnavs raime saqmesTan<br />

<strong>da</strong>kavSirebuli qmedebas.<br />

laTinuris gavliT espanurSi Semovi<strong>da</strong> kidev ramdenime berZnuli<br />

sityvaTxzva. maT Sorisaa: problema, romelic miviReT berZ.N problema-<strong>da</strong>n,<br />

sa<strong>da</strong>c pro aris prefiqsi <strong>da</strong> niSnavs ‛wins’ (esp. delante), xolo blema -<br />

‛gasrolas’.<br />

83


laTinuri etimonis matarebelia <strong>espanuri</strong> príncipe. igi modis princepsi<strong>da</strong>n<br />

<strong>da</strong> niSnavs ‛pirvel pirs’. aqve un<strong>da</strong> aRiniSnos, rom es sityva<br />

warmoadgens primus ‛pirveli’ (esp. primero) <strong>da</strong> caput ‛Tavi’ (esp. cabeza)-sagan<br />

nawarmoeb kompozits.<br />

laTinuri<strong>da</strong>n espanurSi Tavkiduri konsonanturi jgufis varirebis<br />

gareSe <strong>da</strong>mkvidr<strong>da</strong> Semdegi sityvebic: laT. pratum - esp. prado, laT. praecicus<br />

-esp. preciso, laT. praedium - esp. predio, laT. praesagium - esp. presagio, laT.<br />

praestigium - esp. prestigio, laT. praetor - esp. pretor, laT. pristinus - esp. prístino, laT.<br />

praestare ((prae (delante) + stare (estar)) - esp. prestar <strong>da</strong> sxv.<br />

laTinuri pretium-i<strong>da</strong>n miviReT espanurSi precio. Tumca, korominasi ar<br />

gamoricxavs, rom igi laTinurSi ga<strong>da</strong>suliyo Zveli oqsitanuri pretz-<strong>da</strong>n,<br />

sa<strong>da</strong>c ‛Rirebulebas’ aRniSnav<strong>da</strong>.<br />

katalanuri premsa-<strong>da</strong>n ga<strong>da</strong>vi<strong>da</strong> espanurSi prensa. Tavad katalanurSi<br />

ki Sevi<strong>da</strong> laTinuri premere-s mimReobiTi formi<strong>da</strong>n - prems.<br />

ramdenime espanur korelatSi <strong>da</strong>fiqsir<strong>da</strong> konsonanturi kompleqsis<br />

pirveli elementis gamJRereba: bruno (laT. prunum), bravo (laT. pravus) <strong>da</strong><br />

sxv.<br />

derivatis doneze aris warmoqmnili Tavkiduri pr kompleqsi<br />

espanur preguntar-Si. igi miviReT laT. percontari-<strong>da</strong>n. rogorc vxe<strong>da</strong>vT,<br />

espanur korelatSi konsonanturi kompleqsis warmoqmna sityvis TavSi<br />

ganapiroba Tanxmovan r-s poziciis Secvlam.<br />

rogorc ukve aRvniSneT, pr konsonanturi kompleqsi sityvis SuaSi<br />

mxolod laTinuri warmoSobis sityvebSi gvxvdeba. <strong>espanuri</strong> korelatis<br />

warmoqmnis dros igi, ZiriTa<strong>da</strong>d, ganicdis varirebas, rac mdgomareobs<br />

TanxmovanTjgufis meore (yru) elementis gamJRerebaSi:<br />

<strong>espanuri</strong> abrigar modis laT. apricare-<strong>da</strong>n, es ukanaskneli ki - apricus-<strong>da</strong>n,<br />

romelmac, Tavis mxriv, mogvca abrigo.<br />

sainteresoa gazafxulis erT-erTi Tvis etimologia. mecnierTa<br />

erTi jgufi Tvlis, rom abril modis laT. aprilis-<strong>da</strong>n, romelic un<strong>da</strong> iyos<br />

<strong>da</strong>kavSirebuli aprerire (esp. abrir) - sTan, radgan swored am Tves iwyebs miwa<br />

ayvavebas, ¨gaxsnas. MmecnierTa meore jgufi ki miiCnevs, rom abril modis<br />

84


erZenTa qalRmerTis afrodites saxeli<strong>da</strong>n, radgan aphros berZnulad<br />

niSnavs qafs, sai<strong>da</strong>nac, legendis Tanaxmad, <strong>da</strong>iba<strong>da</strong> siyvarulis<br />

qalRmerTi. dRemde ver <strong>da</strong>adgines weliwadis am Tvis <strong>da</strong>saxelebis zusti<br />

warmomavloba. Tumca, romeli versiac ar un<strong>da</strong> iyos swori, CvenTvis<br />

saintereso pr konsonanturi kompleqsi varirebas ganicdis orive<br />

SemTxvevaSi <strong>da</strong> espanurSi mkvidrdeba gamJRerebuli meore elementiT.<br />

igive fonetikuri cvlileba fiqsirdeba sityvebTan: cabra (laT. capra)<br />

<strong>da</strong> cobre (laT. cuprum).<br />

gvaqvs ramdenime iseTi sityva, sa<strong>da</strong>c konsonanturma kompleqsma<br />

SeinarCuna mudmivoba. maT Soris aris zodiaqos erT-erTi niSnis (Txis<br />

rqis) <strong>da</strong>saxeleba. E<strong>espanuri</strong> capricornio momdinareobs laT. capricornus-<strong>da</strong>n,<br />

romelic warmoadgens caper+cornus kompozits.<br />

mxolod berZnuli warmoSobis sityvebSi<br />

gvxvdeba ps TanxmovanTjgufi Tavkidur poziciaSi <strong>da</strong> espanurSi<br />

mkvidrdeba rogorc ucvleli, aseve saxecvlili formiT. ver vityviT<br />

imaves aRniSnul konsonantur kompleqsze, Tu mas sityvis SuaSi<br />

ganvixilavT. igi mxolod laTinuri etimonis matarebel sityvebSi<br />

vxvdeba.<br />

Psicología (RAE-Si vxvdebiT sicología-sac) modis berZnuli<br />

kompoziti<strong>da</strong>n: psykhe ‛suli’ <strong>da</strong> logia ‛raRacis Seswavla’. dReisaTvis,<br />

<strong>da</strong>Svebulia orive formis gamoyeneba. Tumca, Tvlian, rom sicología ufro<br />

Seesabameba kastiliur enas. Aaqve un<strong>da</strong> aRiniSnos, rom sycon berZnulad<br />

niSnavs ‛leRvs’, ris gamoc xSirad uSveben Secdomas <strong>da</strong> sicología-s<br />

aigiveben am kulturis Semswavlel mecnierebasTan. Sicología-s mxolod<br />

erTi mniSvneloba aqvs, igi aris psicología-s sinonimi, mas ki aranairi<br />

saerTo ar aqvs aRniSnul mcenaresTan.<br />

berZnuli kompoziti<strong>da</strong>n modis psicrómetro-c, romelic Sedgeba psykhros<br />

‛sicive’ <strong>da</strong> metron ‛sazomi’-sagan.<br />

varirebis gareSe ga<strong>da</strong>vi<strong>da</strong> berZnuli<strong>da</strong>n pseudo ( ‛yalbi’) prefiqsiani<br />

sityvebic: pseudopodo, pseudohistoria, pseudocientífico <strong>da</strong> sxv.<br />

85


amdenime sityvaSi mox<strong>da</strong> Tavkidur poziciaSi<br />

myofi ps konsonanturi kompleqsis gamartiveba <strong>da</strong> kompleqsis pirveli<br />

elementis <strong>da</strong>kargva.<br />

berZ. psalmos-<strong>da</strong>n momdinareobs <strong>espanuri</strong> salmo, rac ‛fsalmuns’<br />

niSnavs. Tavad berZnuli psalmos ki modis psalterion-<strong>da</strong>n, rac aris sakravi,<br />

romlis TanxlebiTac sruldebo<strong>da</strong> uflis sadidebeli kantigebi. Aamave<br />

Ziri<strong>da</strong>n modis <strong>espanuri</strong> zmna salmodiar, rac niSnavs galobas <strong>da</strong> arsebiTi<br />

saxeli salmodia, romelic aRniSnavs saRvTo liturgiis im nawils, roca<br />

sruldeba uflisadmi miZRvnili sagaloblebi.<br />

rogorc ukve aRvniSneT, ps konsonanturi kompleqsi sityvis SuaSi<br />

mxolod laTinuri etimonis mqone sityvebSi gvxvdeba.<br />

laT. capsa-m espanur korelatSi mogvca caja (Zv. esp. caxa). am faqts<br />

korominasi xsnis im movleniT, rom kastiliur enaSi aRniSnuli sityva<br />

<strong>da</strong>mkvidr<strong>da</strong> katalanuri caixa-<strong>da</strong>n. Capsa-s k<strong>nino</strong>biTi forma capsula-<strong>da</strong>n ki<br />

espanurSi miviReT capsula. rogorc Cans, capsula laTinuri<strong>da</strong>n kastiliurSi<br />

ar <strong>da</strong>mkvidrebula sxva <strong>enis</strong> gavliT, ramac gamoiwvia is, rom laTinuri<br />

variantis konsonanturi kompleqsi ucvleli formiT ga<strong>da</strong>vi<strong>da</strong> espanurSi.<br />

mxolod laTinuri warmoSobis sityvebSi vxvdebiT pt jgufs sityvis<br />

SuaSi. igi ZiriTa<strong>da</strong>d saxecvlili formiT ga<strong>da</strong>dis espanur korelatSi.<br />

Sua konsonanturi kompleqs pt-s mier gancdili cvlilebebi SegviZlia<br />

<strong>da</strong>vyoT ramdenime jgufad:<br />

1. kompleqsis pirveli elementi ikargeba <strong>da</strong> espanurSi viRebT<br />

monofonemur korelats. amis naTeli <strong>da</strong>sturia laTinuri aptare, romelmac<br />

jer mogvca attare (asimilaciis Sedegad), Semdeg ki miviReT atar.<br />

evoluciis igive gza ganvlo Semdegma sityvebmac: roto (laT. ruptu), rato<br />

(laT. raptu), catar (laT. captare) <strong>da</strong> a.S.<br />

2. saerTod ikargeba laTinuri binaruli konsonanturi kompleqsi.<br />

mag: laT. septimana - esp. semana.<br />

3. espanurSi ar ga<strong>da</strong>dis binaruli kompleqsis arcerTi elementi <strong>da</strong><br />

Cndeba axali Tanxmovani: laT. captiare - esp. cazar, laT. captator - esp. cazador.<br />

4. konsonanturi kompleqsis meore elementi transformir<strong>da</strong> <strong>da</strong><br />

espanurSi <strong>da</strong>mkvidr<strong>da</strong> pc-s formiT, sa<strong>da</strong>c meore Tanxmovnis JReradoba θ-s<br />

86


identuria. mag: capcioso, modis laT. captiosus-<strong>da</strong>n, xolo excepción -<br />

laT. exceptio,-onis-<strong>da</strong>n.<br />

5. kompleqsis pirveli elementi ganicdis vokalizacias: laT.<br />

captivus - esp. cautivo, laT. captivitas - esp. cautivi<strong>da</strong>d <strong>da</strong> sxv.<br />

miuxe<strong>da</strong>vad imisa, rom pt TanxmovanTjgufi sityvis SuaSi erT-erT<br />

yvelaze varirebad kompleqss warmoadgens, masalis Seswavlis dros<br />

SevxvdiT ramdenime iseT espanur sityvas, sa<strong>da</strong>c laTinuri etimonis<br />

konsonanturi kompleqsi SenarCunebulia. maT Sorisaa: captación<br />

(laT. captatio, - onis), captura (laT. captura), inepto (laT. ineptus) <strong>da</strong> sxv.<br />

TanxmovanTjgufebi, romelTa pirveli elementia: R<br />

(rb, rd, rf, rg, rh, rl, rm, rn, rp, rr, rs, rt, rv)<br />

espanur enaSi yvelaze gavrcelebulia iseTi konsonanturi<br />

komleqsebi, romelTa pirveli elementic aris Tanxmovani r. aseT jgufebs<br />

vxvdebiT rogorc laTinuri, aseve berZnuli, kelturi, arabuli <strong>da</strong> sxva<br />

warmoSobis mqone sityvebSi. warmomavlobis mravalferovnebis miuxe<strong>da</strong>vad,<br />

am kompleqsebs mxolod sityvis SuaSi vxvdebiT. gamonakliss<br />

warmoadgens rh konsonanturi kompleqsi, romelic Tavkidur poziciaSic,<br />

oRond aralaTinuri etimonis mqone sityvebSi, gvxvdeba. aRniSnuli<br />

TanxmovanTjgufi arcerT espanur korelatSi ar ga<strong>da</strong>dis varirebis<br />

gareSe.<br />

laTinur <strong>da</strong> aralaTinur etimons miekuTvneba rb kompleqsiani<br />

sityvebi. aRniSnuli TanxmovanTjgufi varirebis gareSe ga<strong>da</strong>dis espanur<br />

enaSi.<br />

laTinuri etimonis ( arbor) matarebelia <strong>espanuri</strong> árbol. rogorc<br />

vxe<strong>da</strong>vT, konsonanturi kompleqsi SenarCunebulia espanur korelatSi.<br />

Tumca, sityvis bolokiduri konsonanti - r, disimilaciis Sedegad,<br />

transformir<strong>da</strong>.<br />

erT-erTi uZvelesi etimologiis matarebeli un<strong>da</strong> iyos esp. barba,<br />

radgan am formiT, igi gavrcelebulia ara marto pireneis<br />

naxevarkunZulis, aramed italiisa <strong>da</strong> rumineTis enebSic. korominasis<br />

87


mixedviT, igi espanurSi Semovi<strong>da</strong> laTinuri barba-<strong>da</strong>n. am ukanasknelSi ki,<br />

SesaZloa <strong>da</strong>mkvidrebuliyo berZnuli<strong>da</strong>n, sa<strong>da</strong>c igi aRniSnav<strong>da</strong> ‛Zvels’,<br />

‛moxucs’, radganac wveri aris zr<strong>da</strong>sruli asakis simbolo.<br />

Barbacoa momdinareobs karibis regionSi <strong>da</strong>saxlebuli xalxebis<br />

eni<strong>da</strong>n <strong>da</strong> mis etimons warmoadgens barbacue.<br />

berZnuli<strong>da</strong>n, oRond laTinuris gavliT, <strong>da</strong>mkvidr<strong>da</strong><br />

espanurSi bárbaro. amave Ziri<strong>da</strong>n momdinareobs barbarismo-c. konsonantur<br />

kompleqss ar ganucdia varireba evoluciis procesSi.<br />

sainteresoa barbián-is etimologia. Barbián, romelic qarTulad<br />

iTargneba rogorc ‛haerovani’, savaraudod, modis boSaTa enaSi arsebuli<br />

sityvi<strong>da</strong>n barban, rac ‛haers’ niSnavs. Avaraudis donezea misi warmoSobis<br />

meore versia, romelic gulisxmobs aRiSnuli vokabulas indur Zirs<br />

(bara).<br />

italiuri<strong>da</strong>n <strong>da</strong>mkvidr<strong>da</strong> espanurSi sorbete. Tumca, man, apeninis<br />

naxevarkunZulze Sesvlamde sakmaod didi gza ganvlo. misi etimologiis<br />

kvlevas mivyavarT arabul sarbat-amde, romelic arabuli sarba-s<br />

mravlobiTi ricxvis formaa <strong>da</strong> romelic romanul enebSi <strong>da</strong>mkvidrebamde<br />

jer TurqulSi ga<strong>da</strong>vi<strong>da</strong> (serbet).<br />

franguli corvette-<strong>da</strong>n Semovi<strong>da</strong> kastiliur enaSi corbeta. am etapze<br />

ucnobia misi ufro zusti etimologia. arsebobs mosazreba misi<br />

germanikuli warmoSobis Sesaxebac.<br />

rac Seexeba esp. corbata-s, igi kastiliurSi gavrcel<strong>da</strong> (XVII<br />

saukune) italiuri corvatta-<strong>da</strong>n, rac ‛xorvatiuls’ niSnav<strong>da</strong>, radgan<br />

swored xorvati cxenosnebi iyenebdnen tansacmlis am saxeobas. rogorc<br />

vxe<strong>da</strong>vT, bolo or magaliTSi, rb konsonanturi kompleqsi aris<br />

warmoqmnili derivatis doneze ori fonemis arevis Sedegad.<br />

Sua konsonantur kompleqs rd-s vxvdebiT rogorc laTinuri, aseve<br />

berZnuli, arabuli <strong>da</strong> preromanuli (kelturi) warmoSobis sityvebSi. igi<br />

ZiriTa<strong>da</strong>d ucvleli formiT ga<strong>da</strong>dis kastiliur enaSi.<br />

esp. arder momdinareobs laT. ardere-<strong>da</strong>n. amave Ziri<strong>da</strong>n miviReT ardiente,<br />

ardor. laT. cardus-ma ki, romelic xalxur laTinurSi cardunculus-is formiT<br />

88


iyo gavrcelebuli, espanurSi mogvca cardo. rac Seexeba esp. cordero-s, igi<br />

miviReT xalxuri laTinuri cor<strong>da</strong>rius-<strong>da</strong>n.<br />

Cordobán Cndeba XIII saukuneSi <strong>da</strong> modis qalaq Córdoba-s<br />

<strong>da</strong>saxelebi<strong>da</strong>n. Sua saukuneebSi misi xSiri gamoyeneba <strong>da</strong>kavSirebulia<br />

musulmanuri kordobis ganviTarebis maRal donesTan. rac Seexeba Tavad<br />

qalaqis <strong>da</strong>saxelebas, igi momdinareobs finikiuri sityva karduba-<strong>da</strong>n <strong>da</strong><br />

niSnavs ‛mdi<strong>da</strong>r, gasaocar qalaqs’. Ffinikielebis mier qalaqisaTvis am<br />

saxelis <strong>da</strong>rqmeva aixsneba imiT, rom naxevarkunZulze es adgili erT-erT<br />

umdidres <strong>da</strong> vaWrobisaTvis xelsayrel <strong>da</strong>saxlebas warmoadgen<strong>da</strong>.<br />

arsebobs Cór<strong>da</strong>ba-s warmoSobis meore versiac. Aam versiis mixedviT,<br />

igi momdinareobs laT. corduba-<strong>da</strong>n, romelic espanur enaSi ga<strong>da</strong>dis<br />

arabuli kortobani-s an mosarabiuli cordobano-s gziT [axvlediani c.,<br />

2009:134].<br />

Aarabuls ukavSireben kidev erTi <strong>espanuri</strong> sityvis etimologiasac.<br />

<strong>espanuri</strong> bar<strong>da</strong>ja modis arabuli bar<strong>da</strong>g-i<strong>da</strong>n, romelic am ukanasknelSi,<br />

savaraudod, ga<strong>da</strong>vi<strong>da</strong> sparsuli bar<strong>da</strong>gan-i<strong>da</strong>n.<br />

uamravi sityva <strong>da</strong>mkvidr<strong>da</strong> espanur enaSi berZnuli<strong>da</strong>n (laTinuris<br />

gavliT) rd konsonanturi kompleqsiT sityvis SuaSi. maT Sorisaa: cardíaco.<br />

igi momdinareobs berZ. kardiakos-<strong>da</strong>n, romlis Zirsac warmoadgnes kardia<br />

‛guli’ (esp. corazón). Aaseve, car<strong>da</strong>momo, romelic berZnuli<br />

kompoziti<strong>da</strong>n kar<strong>da</strong>mon + amomon miviReT. espanurSi igi ga<strong>da</strong>vi<strong>da</strong><br />

laT. car<strong>da</strong>momum-<strong>da</strong>n.<br />

sainteresoa ardilla-s warmomavloba. igi miviReT har<strong>da</strong>-s k<strong>nino</strong>biTi<br />

formi<strong>da</strong>n. Har<strong>da</strong>, rogorc korominasi aRniSnavs, ar aris laTinuri sityva<br />

<strong>da</strong> amas a<strong>da</strong>sturebs im faqtiT, rom mas vxvdebiT sam araromanul<br />

(berberul, arabul <strong>da</strong> baskur) enaSi.<br />

preromanuli, kerZod kelturi Ziri aqvs bardo-s. rac Seexeba bar<strong>da</strong>nas,<br />

misi etimologia ucnobia. Tumca, viciT, rom gvian Sua saukuneebSi<br />

Cndeba laTinurSi.<br />

konsonantur kompleqss rd-s cvlileba arc franguli<br />

warmoSobis palurdo-Si ganucdia. frangulma balourd-ma, sa<strong>da</strong>c<br />

TanxmovanTjfugi bolokidur poziciaSia, espanurSi <strong>da</strong>mkvidrebis dros<br />

89


<strong>da</strong>imata xmovani <strong>da</strong> bolokiduri kompleqsi iqca sityvis Sua pociziis<br />

mqone kompleqsad.<br />

miuxe<strong>da</strong>vad imisa, rom zemoT ganxiluli yvela magaliTi<br />

aris rd jgufis mudmivobis maCvenebeli, gvaqvs varirebis SemTxvevac. maT<br />

Sorisaa: esp. horchata; laT. hordeata, romelic Tavis mxriv momdinareobs<br />

hordeum-i<strong>da</strong>n, ganicdis italiuris gavlenas <strong>da</strong> gvaZlevs horchata-s.<br />

rogorc vxe<strong>da</strong>vT, derivatSi konsonanturi kompleqsis pirveli<br />

elementi SenarCun<strong>da</strong>, meorem ki - ganica<strong>da</strong> cvlilebebi.<br />

rogorc laTinuri, aseve aralaTinuri warmoSobis sityvebSi<br />

vxvdebiT rf konsonantur kompleqss. igi ucvleli formiT <strong>da</strong>mkvidr<strong>da</strong><br />

TiTqmis yvela espanur korelatSi. Tumca, wina jgufebisagan gansxvavebiT,<br />

sagrZnoblad mcirea sityvebi aRniSnuli kompleqsiT.<br />

esp. fárfara-s aqvs ori semantikuri mniSvneloba <strong>da</strong> TiToeul maTgans<br />

aqvs gansxvavebuli etimologia. Fárfara, romelic mcenaris erT-erT<br />

saxeobas aRniSnavs, momdinareobs laT. farfarus-<strong>da</strong>n, xolo fárfara, romelic<br />

kvercxis naWuWis qveS arsebul Txel fenas aRniSnavs – arabuli halhal<strong>da</strong>n,<br />

rac ‛saTuT qsovils’ niSnavs. rogor vxe<strong>da</strong>vT, meore sityvaSi<br />

konsonanturi kompleqsi warmoqmnilia derivatis doneze.<br />

oqsitanuri forfant-<strong>da</strong>n <strong>da</strong>mkvidr<strong>da</strong> kastiliur enaSi farfante.<br />

konsonanturi kompleqsi oqsitanur etimonSi warmoqmnilia far Zirze<br />

TavsarT for-is <strong>da</strong>matebiT. savaraudod, espanurSi farfante Semovi<strong>da</strong><br />

italiuri<strong>da</strong>n an franguli<strong>da</strong>n.<br />

rac Seexeba esp. gerifalte-s, igi miviReT Zv. Ffrang. girfalt-<strong>da</strong>n, es<br />

ukanaskneli ki – Zv. skandinaviuri geirfalki-<strong>da</strong>n, romelic warmoadgens<br />

falki-sa <strong>da</strong> geiri-s kompozits. rogorc vxe<strong>da</strong>vT, espanur korelatSi, axali<br />

xmovnis Camatebis Sedegad, mox<strong>da</strong> konsonanturi kompleqsis <strong>da</strong>Sla.<br />

derivatis doneze miviReT rf konsonanturi kompleqsi esp. amorfo-Si.<br />

igi momdinareobs berZ. amorphos-<strong>da</strong>n, rac ‛uformos’ niSnavs, xolo am<br />

ukanasknelis Ziria morphe (forma).<br />

laTinuri, berZnuli <strong>da</strong> preromanuli warmoSobis sityvebSi<br />

vxvdebiT rg konsonantur kompleqss. igi ZiriTa<strong>da</strong>d varirebis gareSe<br />

90


ga<strong>da</strong>dis espanur koleratSi. Tumca, gvaqvs fonetikuri cvlilebebis<br />

oriode SemTxvevac.<br />

laT. argentum-<strong>da</strong>n modis esp. argento. Eetimonis doneze arsebuli<br />

konsonanturi kompleqsi ucvleli formiT ga<strong>da</strong>vi<strong>da</strong> Semdeg espanur<br />

sityvebSic: laT. arguer - esp. arguir, laT. largus - esp. largo <strong>da</strong> sxv.<br />

berZnuli<strong>da</strong>n, oRond laTinizirebuli formiT, <strong>da</strong>mkvidr<strong>da</strong><br />

kastiliurSi liturgia (berZ. leiturgos), margarita (berZ. margarites), órgano (berZ.<br />

organon).<br />

preromanuli warmoSobisaa esp. árgoma. savaraudod, igi warmoadgens<br />

pireneis naxevarkunZulis Crdilo-aRmosavleT nawilSi <strong>da</strong>saxlebuli<br />

iberebis <strong>enis</strong> vokabulas, romelsac ar aqvs saerTo naxevarkunZulis sxva<br />

xalxebis enebTan.<br />

erT-erT uZveles sityvas warmoadgens argamasa <strong>da</strong> igi saerToa<br />

naxevarkunZulis yvela <strong>enis</strong>aTvis. savaraudod, igi warmoadgens<br />

kompozits arga+masa, sa<strong>da</strong>c masa aris laTinuri etimologiis matarebeli,<br />

xolo pirveli elementis warmoSoba aris ucnobi.<br />

Rg TanxmovanTjgufis mier gancdili fonetikuri cvlilebebi<br />

SeiZleba <strong>da</strong>vyoT or jgufad:<br />

1. jgufi, sa<strong>da</strong>c ikargeba konsonanturi kompleqsis meore<br />

elementi: laT. argenteus - esp. arienzo;<br />

2. jgufi, sa<strong>da</strong>c kompleqsis meore elementi ganicdis varirebas:<br />

laT. argilla - esp. arcilla.<br />

ganxilulma masalam gvaCvena, rom gvaqvs rg konsonanturi<br />

kompleqsis derivatis doneze warmoqmnis ramdenime SemTxvevac.<br />

Turquli kompoziti<strong>da</strong>n beg+armudi-<strong>da</strong>n momdinareobs esp. bergamota,<br />

oRond kastiliur enaSi igi <strong>da</strong>kvidr<strong>da</strong> italiuri bergamotta-s gavliT.<br />

rogorc vxe<strong>da</strong>vT, TanxmovanTjgufi warmoqmnilia italiur korelatSi<br />

(metaTezis Sedegad), sai<strong>da</strong>nac kastiliurSi ucvleli formiT ga<strong>da</strong>dis.<br />

goTurma brikan-ma ki, romelic kastiliurSi ga<strong>da</strong>vi<strong>da</strong><br />

katalanuri bergant-is gavliT, mogvca bergante. Bergante-s amgvari evolucia<br />

aixsneba r-s metaTeziT <strong>da</strong> yru k-s gamJRerebiT.<br />

91


ogorc ukve aRvniSneT, rh konsonanturi kompleqsi erTaderTia im r<br />

konsonantian kompleqsebs Soris, romlebic gvxvdeba rogorc Tavkidur<br />

poziciaSi, aseve sityvis SuaSi. igi gavrcelebulia berZnuli etimonis<br />

sityvebSi <strong>da</strong> arcerT espanur korelatSi ar ga<strong>da</strong>dis varirebis gareSe.<br />

esp. retórico, romelic kastiliur enaSi Cndeba XII saukuni<strong>da</strong>n,<br />

Semodis laT. rhetoricus-<strong>da</strong>n, es ukanaskneli ki momdinareobs berZ. rhetorikos<strong>da</strong>n,<br />

romlis Zireuli sityva aris rhetor ‛oratori’.<br />

laT. rheuma-s gziT miviReT esp. reuma (berZ. rheuma-<strong>da</strong>n). igi<br />

dReisaTvis monacvleobs reumatismo-sTan <strong>da</strong> warmoadgens samedicino<br />

termins.<br />

ori berZnuli sityvis kombinacii<strong>da</strong>n miviReT esp. rinoceronte. igi<br />

warmoadgens rhinos ‛cxviri’ <strong>da</strong> ceros ‛rqa’-sagan Sedgenil kompozits.<br />

aRsaniSnavia, rom am sityvaTxzvis orive komponenti sakmaod<br />

gavrcelebulia <strong>da</strong> maTgan araerTi sxva kompozitia miRebuli. maT<br />

Soris rinitis, rinoplastia, otorrinolaringólogo, braquícero, monoceronte <strong>da</strong> sxv.<br />

laTinuris gavliT <strong>da</strong>mkvidr<strong>da</strong> espanurSi ritmo (berZ. rhythmus - laT.<br />

rhythmus) <strong>da</strong> rombo (berZ. rhombus - laT. rhombus)-c.<br />

rogorc vxe<strong>da</strong>vT, berZnul sityvebs ar <strong>da</strong>ukargavT kompleqsis<br />

meore elementi laTinurSi <strong>da</strong>mkvidrebis dros, TanxmovanTjgufis<br />

gamartiveba mxolod <strong>espanuri</strong> <strong>enis</strong> doneze mox<strong>da</strong>.<br />

Sua konsonanturi kompleqsi rh, romelic gvxvdeba arabul etimonSi<br />

tarhun, laTinurSi Seesabameba tarchon-s. laTinuri <strong>enis</strong> doneze miRebuli<br />

konsonanturi kompleqsi, espanur korelatSi varirebs <strong>da</strong> viRebT rg<br />

kombinacias, romelic mogvianebiT iSleba axali a xmovniT <strong>da</strong> gvaZlevs<br />

espanur tarragona-s [axvlediani c., 2009:140].<br />

Rl konsonanturi kopleqsi gvxvdeba aralaTinuri warmoSobis<br />

sityvebSi <strong>da</strong> <strong>espanuri</strong> <strong>enis</strong> yvela korelatSi ga<strong>da</strong>dis ucvleli formiT.<br />

ori semantikuri mniSvneloba aqvs esp. berlina-s. im SemTxvevaSi<br />

Tu berlina aRniSnavs ‛oTxkarian manqanas’, igi momdinareobs<br />

franguli berline-<strong>da</strong>n, sa<strong>da</strong>c es vokabula Sevi<strong>da</strong> qalaq berlinis<br />

<strong>da</strong>saxelebi<strong>da</strong>n (adgili, sa<strong>da</strong>c igi gamoigones), xolo Tu berlina aRniSnavs<br />

92


‛vinmes sasacilod agdebas’, igi momdinareobs italiuri berlina-<strong>da</strong>n<br />

‛masxara’.<br />

Zv. skandinaviuri kerling-<strong>da</strong>n modis fr. carlingue, romelic espanur<br />

korelatSi ga<strong>da</strong>dis carlinga-s formiT. aRniSnul vokabulas ar ganucdia<br />

varireba derivatis arcerT doneze.<br />

sakuTari saxeli<strong>da</strong>n momdinareobs tkbileulis erT-erTi saxeobis<br />

<strong>da</strong>saxeleba - Carlota. Pam sityvis ‛tkbileulis’ mniSvnelobiT gamoyeneba<br />

<strong>da</strong>iwyes XIX saukuneSi, mas Semdeg, rac erTma qalbatonma, saxelad<br />

karlota, inglisis dedofals (jorj II-s cols) miarTva ugemrielesi<br />

torti. swored mis savativsacemod SemorCa namcxvris am saxeobas<br />

saxeli Carlota.<br />

ucnobia, merluza-s warmomavloba. Tumca, arsebobs erTi versia.<br />

SesaZloa, <strong>espanuri</strong> vokabula momdinareobdes franguli merlus-<strong>da</strong>n, sa<strong>da</strong>c<br />

ukve aRniSnav<strong>da</strong> Tevzis erT-erT saxeobas. Ffranguli varianti ki un<strong>da</strong><br />

iyos warmoqmnili fr. merlan-is (miRebuli germanikuli merlan-<strong>da</strong>n) <strong>da</strong><br />

laT. lucius-is Serwymis Sedegad.<br />

aseve ucnobia esp. arlequín-is warmomavloba. Tumca, korominasi<br />

varaudobs, rom aRniSnuli vokabula kastiliur enaSi <strong>da</strong>mkvidr<strong>da</strong> Zv.<br />

franguli herlequin, hellequin-<strong>da</strong>n, italiuri arlecchino-s gavliT. SesaZloa,<br />

esp. arlequín momdinareobdes inglisuri Herle King-isaganac anu mefe Harilo-s<br />

(boroti sulebis winamZRoli) saxeli<strong>da</strong>n [axvlediani c., 145:2009]<br />

gvaqvs rl konsonanturi kompleqsis derivatis doneze warmoqmnis<br />

ramdenime magaliTi. esp. berlanga, rac banqos erT-erTi azartuli TamaSia,<br />

miviReT Zv. franguli berlant-<strong>da</strong>n ( brelenc-magi<strong>da</strong>, sa<strong>da</strong>c TamaSobdnen am<br />

TamaSs). es ukanaskneli ki momdinareobs germanuli bretling-<strong>da</strong>n <strong>da</strong><br />

aris brett ‛patara magi<strong>da</strong>’-is k<strong>nino</strong>biTi forma. rogor<br />

vxe<strong>da</strong>vT, rl konsonanturi kompleqsi franguli etimonis doneze<br />

warmoiqmna <strong>da</strong> mas win uZRvo<strong>da</strong> t-s amovardna <strong>da</strong> r-s metaTeza.<br />

amave doneze miviReT esp. carlear. igi momdinareobs laT. calorear-<strong>da</strong>n,<br />

romelmac jer, o-s sinkopis Sedegad, mogvca calrear, xolo Semdeg ganica<strong>da</strong><br />

metaTeza.<br />

93


mniSvnelovani stabilurobiT gamoirCeva Sua konsonanturi<br />

kompleqsi rm, romelsac vxvdebiT rogorc laTinuri, aseve aralaTinuri<br />

warmoSobis sityvebSi.<br />

laT. armenius mus ‛Tagvi sasomxeTi<strong>da</strong>n’-<strong>da</strong>n momdinareobs esp. armiño,<br />

rac qarTulad ‛yaryums’ niSnavs. Ees ZuZumwovari arseba evropaSi Savi<br />

zRvis gavliT ga<strong>da</strong>vi<strong>da</strong>, magram ara sasomxeTi<strong>da</strong>n, rogorc es SesaZloa<br />

vivaraudoT misi <strong>da</strong>saxelebi<strong>da</strong>n gamomdinare; sinamdvileSi, igi<br />

gavrcel<strong>da</strong> dRevandeli ruseTis miwebi<strong>da</strong>n. Tumca, Sua saukuneebSi,<br />

<strong>da</strong>savleTSi sasomxeTi ( armenia) ufro cnobili iyo, vidre aRmosavleTis<br />

sxva miwebi.<br />

perioduli sistemis erT-erTi qimiuri elementis, germaniumis<br />

<strong>espanuri</strong> <strong>da</strong>saxeleba germanio momdinareobs laT. Germania-<strong>da</strong>n, radgan<br />

swored germaniaSi iqna aRmoCenili es metali.<br />

laT. vermis <strong>da</strong> mis k<strong>nino</strong>biT derivats vermiculus-s Seesabameba<br />

<strong>espanuri</strong> enaSi bermejo. laTinuri etimonis matarebeli sxva sityvebi<strong>da</strong>n<br />

aRsaniSnvavia: arma (laT. arma), armario (laT. armarium), carmenar (laT. carminare),<br />

dormir ( laT. dormire), dormitorio (laT. dormitorium), firme ( laT. firmus), hormiga<br />

(laT. formica), hermano (laT. germanus) <strong>da</strong> a.S.<br />

berZnuli harmonia-<strong>da</strong>n Semovi<strong>da</strong> espanurSi armonía (laT. harmonia-s<br />

gavliT). amave Ziri<strong>da</strong>n modis sityvebi: armónico, armonioso, armonio,<br />

armonizar <strong>da</strong> a.S.<br />

arabul Zirs warmoadgens karm, romelmac espanurSi<br />

mogvca carmen. Carmesí-s etimologiis kvlevas ki mivyavarT sparsul kirm-<br />

Tan, romelic jer arabulSi ga<strong>da</strong>vi<strong>da</strong> qarmazi-s formiT, xolo Semdeg<br />

espanurSi. Tumca, arsebobs mosazreba, rom arabuli qarmaz espanurSi<br />

pir<strong>da</strong>piri gziT ki ara, aramed katalanuri carmesi-<strong>da</strong>n un<strong>da</strong> ga<strong>da</strong>suliyo.<br />

<strong>espanuri</strong> korelatis doneze warmoiqmna rm kompleqsi sityvaSi armón.<br />

igi espanurSi <strong>da</strong>mkvidr<strong>da</strong> franguli armon-<strong>da</strong>n, xolo am ukanasknelSi<br />

ga<strong>da</strong>vi<strong>da</strong> germanuli aram-<strong>da</strong>n. rogor vxe<strong>da</strong>vT, <strong>espanuri</strong> varianti<br />

warmoiqmna jer kidev frangulis doneze momx<strong>da</strong>ri a-s sinkopis Sedegad.<br />

amave fonetikuri movleniT aixsneba laT. paramu-<strong>da</strong>n esp. parmo-s miReba.<br />

94


ZiriTa<strong>da</strong>d laTinuri warmoSobis sityvebSi gvxvdeba Sua<br />

konsonanturi kompleqsi rn. igi TanxmovanTjgufis mdgradobis erT-erTi<br />

saukeTeso nimuSia.<br />

laT. furnu, romelic evoluciis dros ganicdis Tavkiduri h-s <strong>da</strong><br />

bolokiduri u-s transformacias, espanurSi mkvidrdeba rn kompleqsis<br />

varirebis gareSe <strong>da</strong> gvaZlevs horno-s. aRniSnuli kompleqsi arc Semdeg<br />

sityvebSi eqvemdebareba cvlilebebs: esp. pierna - laT. perna, esp. cuerno -laT.<br />

cornu, esp. carnero - laT. carnarius, esp. carnoso -laT. carnosus, esp. gobernador - laT.<br />

gubernator, esp. hernia - laT. hernia <strong>da</strong> a.S.<br />

laTinuri Ziri aqvs espanur torno <strong>da</strong> tornar-sac. laT. tornus <strong>da</strong> tornare,<br />

berZnulis gavliT, Semodian espanurSi <strong>da</strong> mkvidrdebian konsonanturi<br />

kompleqsis varirebis gareSe.<br />

Zv. skandinaviuri herrnest-i<strong>da</strong>n, fr. harneis (dR. harnais)-is gavliT,<br />

miviReT espanurSi arnés. aRniSnuli vokabulas skandinaviuri varianti<br />

warmoadgnes herr+nest-is kompozits. Rn konsonanturi kopleqsi franguli<br />

<strong>enis</strong> donezea warmoqmnili, sai<strong>da</strong>nac ucvleli formiT ga<strong>da</strong>vi<strong>da</strong><br />

kastiliurSi.<br />

<strong>espanuri</strong> <strong>enis</strong> doneze aris <strong>da</strong>fiqsirebuli rn kompleqsis miReba<br />

ramdenime sityvaSi: laT. farinariu - esp. harnero, laT. coronare - esp. corner.<br />

orive sityvaSi rn jgufi warmoqmnilia sinkopis Sedegad: pirvel<br />

magaliTSi xdeba i-s amovardna, xolo meoreSi _ o-s <strong>da</strong>kargva.<br />

stabilur konsonantur kompleqss warmoadgens rp TanxmovanTjgufi,<br />

romelic rogorc laTinuri, aseve aralaTinuri warmoSobis sityvebSi<br />

vxvdeba <strong>da</strong> ucvleli formiT ga<strong>da</strong>dis TiTqmis yvela vokabulaSi. Ggvaqvs<br />

mxolod erTi gamonaklisi.<br />

laT. etimoni aqvs esp. cuerpo-s. igi momdinareobs corpus-<strong>da</strong>n.<br />

laTinuri<strong>da</strong>n <strong>da</strong>mkvidr<strong>da</strong> espanurSi Semdegi sityvebic: serpiente (serpente),<br />

serpollo (serpullu) <strong>da</strong> a.S. laT. carpentarius-<strong>da</strong>n ga<strong>da</strong>vi<strong>da</strong> espanurSi carpintero.<br />

Tavad laTinurSi, savaraudod, <strong>da</strong>mkvidr<strong>da</strong> kelturi<strong>da</strong>n.<br />

berZ. Ziri aqvs arpía-s. igi miviReT berZnuli harpyia-<strong>da</strong>n, romelic<br />

jer laTinurSi ga<strong>da</strong>vi<strong>da</strong>, Semdeg ki - kastiliurSi.<br />

95


sami semantikuri mniSvneloba aqvs esp. carpa <strong>da</strong> mniSvnelobi<strong>da</strong>n<br />

gamomdinare, samive SemTxvevaSi aqvs sxva<strong>da</strong>sxva etimologia:<br />

1. Carpa, rogorc ‛kobri’ (zool.) espanurSi <strong>da</strong>mkvidr<strong>da</strong><br />

goTuri karpa-<strong>da</strong>n;<br />

2. Carpa, rogorc ‛yurZnis mtevani’ momdinareobs franguli grappe<strong>da</strong>n;<br />

3. Carpa, rogorc ‛karavi’ kastiliurSi Sevi<strong>da</strong> keCuas eni<strong>da</strong>n carpa.<br />

rogorc vxe<strong>da</strong>vT, or SemTxvevaSi konsonanturi kompleqsi<br />

mdgradobas inarCunebs, xolo franguli<strong>da</strong>n Semosul sityvaSi adgili<br />

aqvs metaTezas.<br />

franguli carpette-<strong>da</strong>n Sevi<strong>da</strong> espanurSi carpeta. Tavad frangulSi ki<br />

ga<strong>da</strong>vi<strong>da</strong> inglisuri carpet-<strong>da</strong>n. SesaZloa, inglisurSi <strong>da</strong>mkvidrebuliyo Zv.<br />

italiuri carpita-<strong>da</strong>n, romlis Ziric iyo laTinuri carpire.<br />

miuxe<strong>da</strong>vad imisa, rom yvela romanul enaSi, stabilurobis maRali<br />

xarisiT gamoirCeva rp konsonanturi kompleqsi, espanurSi vxvdebiT misi<br />

varirebis erT SemTxvevasac. vgulisxmobT zmna sobreponer-s, romelic<br />

momdinareobs laT. superponer-i<strong>da</strong>n. rogorc vxe<strong>da</strong>vT, derivatis doneze<br />

mox<strong>da</strong> metaTeza <strong>da</strong> yru konsonantis, p-s gamJRereba.<br />

rac Seexeba arpa-s, igi momdinareobs franguli harperi<strong>da</strong>n.<br />

Rp kompleqsi derivatis doneze warmoqmnilia esp. párpado-Sic. igi<br />

miviReT laT. palpetrum-i<strong>da</strong>n, romelic jer parpadro-Si ga<strong>da</strong>vi<strong>da</strong>, mogvianebiT<br />

ki, disimilaciis Sedegad, mogvca párpado.<br />

sakmaod gavrcelebulia sityvis SuaSi r-s geminati. umetes<br />

SemTxvevaSi, mas vxvdebiT laTinuri warmoSobis sityvebSi. Tumca, gvaqvs<br />

preromanuli etimonis mqone <strong>espanuri</strong> sityvebic.<br />

laTinuri Ziris mqone sityvebia: arrogante (laT. arrogans), arroyo (laT .<br />

arrugia), correcto (laT. correctus), corrupto (laT. corruptus), horrible (laT. horribilis),<br />

puerro (laT. porrum) <strong>da</strong> sxv.<br />

preromanuli (kerZod, kelturi) warmoSobisaa esp . berrendo. igi<br />

miviReT barrovindos-<strong>da</strong>n, romelic jer berruendo-d, xolo Semdeg berrendo-d<br />

transformir<strong>da</strong>.<br />

96


pireneis naxevarkunZulis yvela <strong>enis</strong>aTvis saerTo Ziria<br />

preromanuli karr, romelic espanur enaSi gvaZlevs carrasca-s.<br />

derivatis doneze warmoiqmna r-s geminati ramdenime arabuli<br />

warmoSobis, konsonant r-Ti <strong>da</strong>wyebul sityvaSi: roba - arroba, ruzz - arroz.<br />

savaraudod, aRniSnuli geminati warmoiqmna arabuli artiklis - al-is<br />

sityvasTan Serwymis <strong>da</strong> Semdeg, misi fuZiseul r-sTan asimilaciis<br />

Sedegad. ormagi r warmoiqmna laT. ruga-<strong>da</strong>nac. man espanurSi mogvca arruga,<br />

rac SesaZloa baskuris gavleniT an kastiliur enaSi baskuri <strong>enis</strong> gziT<br />

<strong>da</strong>mkvidrebiT iyos ganpirobebuli. rogorc viciT, baskurSi sityva ar<br />

iwyeba r-ze <strong>da</strong> laTinuri<strong>da</strong>n ga<strong>da</strong>suli, aRniSnuli konsonantiT <strong>da</strong>wyebuli<br />

sityvebi, imateben xmovans Tavkidur poziciaSi.<br />

rogorc laTinuri, aseve aralaTinuri warmoSobis sityvebSi<br />

gvxvdeba rs konsonanturi kompleqsi, romelic espanur korelatSi<br />

ga<strong>da</strong>dis rogorc ucvleli, aseve saxecvlili formiT.<br />

laTinuri zmna currere-s mimReobi<strong>da</strong>n - cursus modis <strong>espanuri</strong> curso,<br />

romelmac Semdeg araerTi kompozitis Semadgeneli nawili gax<strong>da</strong>. maT<br />

Sorisaa: concurso, sa<strong>da</strong>c prefiqsi con aqvs <strong>da</strong>matebuli fuZes; Discurso,<br />

sa<strong>da</strong>c TavsarT dis-s vxvdebiT; Transcurso, sa<strong>da</strong>c prefiqsi trans kompozitis<br />

pirvel elements warmoadgens <strong>da</strong> a.S.<br />

TanxmovanTkompleqsis varirebis gareSe ga<strong>da</strong>vi<strong>da</strong> espanurSi<br />

laT. aversio,-onis-c, romelmac kastiliurSi mogvca aversión. varireba arc<br />

esp. reservar-is etimologiis kvlevisas <strong>da</strong>fiqsirebula. laT. reservare<br />

espanurSi mxolod bolokiduri xmovnis <strong>da</strong>kargviT ga<strong>da</strong>dis.<br />

berZnuli tarsos-<strong>da</strong>n miviReT espanurSi tarso, xolo<br />

esp. torso momdinareobs berZ. thyrsos-i<strong>da</strong>n. pirveli vokabulasagan<br />

gansxvavebiT, torso-m evoluciis didi gza ganvlo. igi jer laTinurSi<br />

<strong>da</strong>mkvidr<strong>da</strong> thyrsus-is formiT, xolo mogvianebiT italiurSi mogvca torso,<br />

sai<strong>da</strong>nac ucvleli formiT ga<strong>da</strong>vi<strong>da</strong> kastiliur enaSi.<br />

rac Seexeba esp. arsenal-s, igi espanurSi italiuri arsenale-<strong>da</strong>n<br />

Semovi<strong>da</strong>, sa<strong>da</strong>c <strong>da</strong>mkvidr<strong>da</strong> arabuli <strong>da</strong>rsinaa-<strong>da</strong>n.<br />

asimilaciis erT-erTi yvelaze gavrcelebuli<br />

SemTxvevaa rs konsonanturi kompleqsi, romelic jer ss-Si ga<strong>da</strong>dis, bolos<br />

97


ki – xdeba s: cursus → cosso → coso, transversu → traviesso → travieso, reversare →<br />

revessar → revesar, versura → vassura → basura, ursu → osso → oso.<br />

aRniSnuli fonetikuri cvlilebis laTinur <strong>enis</strong> doneze<br />

<strong>da</strong>fiqsireba advilad SeiZleba, radgan laTinurad Sesrulebul<br />

dokumentebSi erTi <strong>da</strong> igive sityvis samive variants vxvdebiT: dorsuarius -<br />

dossum - deosum.<br />

Rt Sua konsonantur kompleqss vxvdebiT rogorc laTinuri, aseve<br />

berZnuli warmoSobis sityvebSi. Tumca, gvaqvs ramdenime iseTi vokabulac,<br />

romelTa etimologiis kvlevasac mivyavarT preromanul <strong>da</strong> arabul<br />

enebTan.<br />

laT. porta-<strong>da</strong>n modis esp. puerta. rogorc vxe<strong>da</strong>vT, rt konsonanturi<br />

kompleqsi ucvlelad ga<strong>da</strong>dis espanur korelatSi, rasac ver vityviT o-<br />

ze, romelic kastiliurSi difTongizacias ganicdis. evoluciis igive<br />

gza ganvlo esp. puerto-m, romelic miviReT laT. portus-i<strong>da</strong>n.<br />

laT. mors <strong>da</strong> sors-is mr. ricxvis formebi<strong>da</strong>n ( mortis, sortis)<br />

momdinareobs <strong>espanuri</strong> muerte <strong>da</strong> suerte. rac Seexeba esp. arte-s igi berZnuli<br />

warmoSobisaa <strong>da</strong> kastiliurSi laTinuri ars,artis-s gziT <strong>da</strong>mkvidr<strong>da</strong>.<br />

laTinuri<strong>da</strong>n rt TanxmovanTjgufi varirebis gareSe <strong>da</strong>mkvidr<strong>da</strong><br />

Semdeg espanur sityvebSic: cortina (laT. cortina), corto ( laT. curtus), experto<br />

(laT. expertus), liberto (laT. libertus), oportuno (laT. opportunus), portero (laT.<br />

portarius), huerto (laT. hortus) <strong>da</strong> sxv.<br />

U YUuamrav berZnul sityvaSia <strong>da</strong>fiqsirebuli rt konsonanturi<br />

kompleqsi Sua poziciaSi. radikalur cvlilebebs arc berZnuli etimonis<br />

matarebel espanur vokabulebSi vxvdebiT: arteria (berZ. arteria), ártico<br />

(berZ. arktikos) <strong>da</strong> a.S. maTi umravlesoba kastiliur enaSi laTinuris gziT<br />

<strong>da</strong>mkvidr<strong>da</strong>.<br />

franguli artesein-i<strong>da</strong>n ga<strong>da</strong>vi<strong>da</strong> espanurSi artesiano, rac niSnavs ‛Was’.<br />

Tavad frangulSi ki igi gaCn<strong>da</strong> Crdilo safrangeTis erT-erTi<br />

istoriuli provinciis <strong>da</strong>saxelebi<strong>da</strong>n ( Artois), sa<strong>da</strong>c pirvelad gaTxares<br />

Wa wylis mosapoveblad.<br />

frangul enas ukavSirdeba cuartago-s ‛tanmorCili cxeni’<br />

warmomavlobac. igi momdinareobs franguli courtaud-i<strong>da</strong>n, rac ‛<strong>da</strong>bal<br />

98


a<strong>da</strong>mians’ niSnavs (savaraudod, frangulSi igi laT. curtus-i<strong>da</strong>n Sevi<strong>da</strong>).<br />

kastiliur enaSi ga<strong>da</strong>svlis Semdeg, aRniSnulma vokabulam ganica<strong>da</strong><br />

esp. cuarto-s gavlena, rac ‛meoTxeds’ niSnavs.<br />

ucnobia artesa-s etimologia. Tumca, arsebobs versia misi<br />

preromanuli warmoSobis Sesaxeb. rac Seexeba esp. artanita-s, igi<br />

kastiliurSi <strong>da</strong>mkvidr<strong>da</strong> arabuli artanita-<strong>da</strong>n. am ukanasknelSi ki, RAE-s<br />

monacemebiT, ga<strong>da</strong>vi<strong>da</strong> siriuli<strong>da</strong>n. Rt konsonantur kompleqss arc am<br />

sityvaSi ganucdia varireba.<br />

ramdenime saxis cvlileba aris <strong>da</strong>fiqsirebuli rt konsonanturi<br />

kompleqsis evoluciis procesSi:<br />

1. Rt TanxmovanTjgufis meore elementi, romelic yru okluzivs<br />

warmoadgens, ga<strong>da</strong>dis c (θ) -Si: laT. assertion,-onis - esp. aserción, laT. martialis<br />

- esp. marcial, laT. portio,-onis - esp. porción <strong>da</strong> sxv.<br />

2. Rt konsonanturi kompleqsis meore elementi ga<strong>da</strong>dis afrikatSi:<br />

laT. cortex - esp. corcho.<br />

3. Rt konsonanturi jgufis yru elementi mJRerdeba: laT. fartum -<br />

esp. fardo.ç<br />

laTinuri warmoSobis sityvebSi gvxvdeba rv konsonanturi<br />

kompleqsi. igi espanur korelatSi ZiriTa<strong>da</strong>d ucvleli formiT ga<strong>da</strong>dis:<br />

laT. arvum -esp. arvense, laT. cervus - esp. ciervo, laT. corvus - esp. cuervo,<br />

laT. curvus - esp. corvo, laT. parvus - esp. parva <strong>da</strong> sxv.<br />

gvaqvs ramdenime iseTi SemTxveva, sa<strong>da</strong>c rv TanxmovanTjfugi<br />

warmoqmnilia laTinur fuZe-zmnaze TavsarTis <strong>da</strong>matebiT. maT Sorisaa:<br />

<strong>espanuri</strong> sobrevivir, romelic momdinareobs laT. supervivire-<strong>da</strong>n. rogorc<br />

vxe<strong>da</strong>vT, aRniSnuli kompleqsi aRar figurirebs <strong>espanuri</strong>s doneze, rac<br />

gamowveulia yru konsonantis gamJRerebiT <strong>da</strong> r-s metaTeziT.<br />

TanxmovanTjgufebi, romelTa pirveli elementia: S<br />

(sf, sg, sk, sm, sn, sp, ss, st)<br />

konsonanturi kompleqsebi, sa<strong>da</strong>c pirvel elements warmoadgens<br />

Tanxmovani s, gvxvdeba rogorc Tavkidur poziciaSi, aseve sityvis SuaSi,<br />

99


iqneba es vokabula laTinuri Tu aralaTinuri etimonis matarebeli.<br />

ramdenime SemTxvevaSi, garkveuli mizezebis gamo, konsonanturi<br />

kompleqsi, romelic etimonis doneze gvxvdeba Tavkidur poziciaSi,<br />

espanur korelatSi pozicias icvlis. aqve un<strong>da</strong> aRiniSnos, rom masalis<br />

kvlevis dros, SevxvdiT ramdenime iseT magaliTs, sa<strong>da</strong>c CvenTvis<br />

saintereso TanxmovanTjgufebi warmoqmnilia derivatis doneze.<br />

ganvixiloT TiToeuli SemTxveva saTiTaod.<br />

konsonanturi kompleqsi sf, ZiriTa<strong>da</strong>d, derivatis doneze gvxvdeba.<br />

espanurSi desfalcar <strong>da</strong>mkvidr<strong>da</strong> italiuri defalcare-<strong>da</strong>n, romelSic ga<strong>da</strong>vi<strong>da</strong><br />

Crdilo evropaSi mcxovrebi erT-erTi tomis, lombardielebis enaSi<br />

arsebuli sityvi<strong>da</strong>n - falkan.<br />

uamravi berZnuli warmoSobis sityva gvaZlevs kastiliur<br />

enaSi sf kompleqss. maT Sorisaa: esfacelo (berZ. sphakelos), esfenoides (berZ.<br />

sphenoeides), esfera (berZ. sphaera), esfigmógrafo (berZ. sphygmos+grapho) <strong>da</strong> sxv.<br />

rac Seexeba esp. esfinge-s, igi espanur enaSi berZnuli sphinx,-ngos-<strong>da</strong>n,<br />

laTinuri sphinx,-ngis-is gziT ga<strong>da</strong>vi<strong>da</strong>.<br />

mxolod erTaderTi SemTxveva gvaqvs, sa<strong>da</strong>c Sua<br />

konsonanturi sf kompleqsi laTinuri warmoSobis mqone sityvaSi gvxvdeba<br />

<strong>da</strong> isic etimonis doneze. laT. disfi<strong>da</strong>re-<strong>da</strong>n espanurSi miviReT desafiar.<br />

rogorc vxe<strong>da</strong>vT, espanur korelatSi gaCn<strong>da</strong> xmovani, ramac gamoiwvia<br />

etimonis doneze arsebuli konsonanturi jgufis <strong>da</strong>Sla.<br />

mxolod derivatis doneze vxvdebiT sg kompleqss.Aar gvaqvs<br />

arcerTi vokabula, sa<strong>da</strong>c sg kompleqsi iqneba Tavkiduri poziciiT.<br />

xalx. laT. mussicare-<strong>da</strong>n (laT. mussare) miviReT esp. amusgar. rogorc<br />

vxe<strong>da</strong>vT, am sityvis evoluciis dros <strong>da</strong>fiqsir<strong>da</strong> ramdenime fonetikuri<br />

movlena: jer mox<strong>da</strong> i-s sinkopa, Semdeg yru Tanxmovanis gamJRereba,<br />

bolos ki - a xmovnis <strong>da</strong>mateba Tavkidur poziciaSi. msgavss fonetikur<br />

movlenebs vxvdebiT esp. sesgare-s etimologiis kvlevis dros. igi<br />

momdinareobs laT. sessicare-<strong>da</strong>n.<br />

baskuri izokin-i<strong>da</strong>n modis esp. esguín. Tumca, arsebobs meore versiac,<br />

romlis mixedviTad, igi espanurSi laT. esocina-s gavliT <strong>da</strong>mkvidr<strong>da</strong>.<br />

100


laTinuri warmoSobis sityvebSi gvxvdeba sk kompleqsi. espanur<br />

enaSi ga<strong>da</strong>svlis dros, igi yvela SemTxvevaSi imatebs sityvis TavSi e<br />

xmovans <strong>da</strong> Tavkiduri pozicii<strong>da</strong>n ga<strong>da</strong>dis sityvis SuaSi: laT. scala - esp.<br />

escala, laT. scandula - esp. escan<strong>da</strong>, laT. scan<strong>da</strong>lum - esp. escán<strong>da</strong>lo, laT. scoffina -<br />

esp. escofina, laT. scutum - esp. escudo.<br />

Sk kompleqsi varirebas arc sityvis SuaSi eqvemdebareba: laT.<br />

auscultare - esp. escuchar, laT. musca - esp. mosca.<br />

Sua konsonanturi kompleqsi sm aralaTinuri warmoSobis<br />

sityvebSi gvxvdeba <strong>da</strong> ar ganicdis fonetikur cvlilebebs. igi iSviaTad<br />

fiqsirdeba Tavkidur poziciaSi etimonis doneze. Tumca, mainc gvaqvs<br />

aRniSnuli movl<strong>enis</strong> oriode magaliTi. berZnuli smaragdos<br />

laTinizirebuli smaragdus-is formiT ga<strong>da</strong>dis espanur korelatSi <strong>da</strong><br />

gvaZlevs esmeral<strong>da</strong>-s.<br />

berZnuli warmoSobis aris esp. cosmos. igi miviReT berZ. kosmos-i<strong>da</strong>n,<br />

romelic kastiliurSi laT. cosmos-is gavliT <strong>da</strong>mkvidr<strong>da</strong>. berZnuli<strong>da</strong>n<br />

pir<strong>da</strong>piri gziT Sevi<strong>da</strong> espanurSi husmear. igi miviReT osmaomai-<strong>da</strong>n,<br />

romlis Ziric aris osme ‛suni’. igive osme aris berZ. kompozitis –<br />

onos+osme-s erT-erTi Semadgeneli elementi. aRniSnuli sityvaTxzva<br />

espanurSi ga<strong>da</strong>vi<strong>da</strong> onosma-s formiT.<br />

laTinuris gavliT, espanurSi <strong>da</strong>mkvidr<strong>da</strong> kidev ramdenime berZnuli<br />

sityva. maT Sorisaa: pasmo (berZ. spasmos - laT. pasmus), prisma (berZ. prisma -<br />

laT. prisma).<br />

qimiuri elementis – bismutis <strong>espanuri</strong> <strong>da</strong>saxeleba bismuto<br />

momdinareobs germanuli kompoziti<strong>da</strong>n wiese+muten, romlis pirveli<br />

nawili toponimikas ukavSirdeba.<br />

frangulis gziT <strong>da</strong>mkvidr<strong>da</strong> espanurSi sparsuli tilismat, romelic<br />

aris tilism-is mravlobiTi ricxvis forma. am ukanasknelSi ki ga<strong>da</strong>vi<strong>da</strong><br />

berZnuli telesma-<strong>da</strong>n.<br />

derivatis doneze fiqsirdeba konsonanturi kompleqsi sm espanur<br />

chisme-Si. misi etimologia jer-jerobiT bundovania. Tumca, arsebobs<br />

101


versia misi laTinuri warmoSobis Sesaxeb, romlis mixedviTac esp.<br />

chisme momdinareobs laT. cimex-i<strong>da</strong>n.<br />

amave donezea warmoqmnili sm TanxmovanTjgufi desmazalado-Si. igi<br />

momdinareobs ebrauli mazzal-i<strong>da</strong>n. rogorc Cans, ebraulma sityvam,<br />

espanurSi <strong>da</strong>mkvidrebis dros, <strong>da</strong>imata laTinuri TavsarTi, rasac mohyva<br />

espanur korelatSi konsonanturi kompleqsis warmoqmna.<br />

sakmaod iSviaT movlenas warmoadgens sn jgufi sityvis SuaSi. Mmas<br />

sul ramdenime magaliTSi vxvdebiT <strong>da</strong> isic derivatis doneze.<br />

esp. asno miviReT laT. asinus-i<strong>da</strong>n. rogorc vxe<strong>da</strong>vT, aRniSnuli<br />

vokabulas espanurSi <strong>da</strong>mkvidrebas win uZRvo<strong>da</strong> i-s sinkopa. rac Seexeba<br />

esp. desnu<strong>da</strong>r-s, igi momdinareobs laT. denu<strong>da</strong>re-<strong>da</strong>n, romelmac evoluciis<br />

gzaze ganica<strong>da</strong> s-s epenTeza.<br />

erT-erT yvelaze gavrcelebul konsonantur kompleqss, romelsac<br />

laTinuri, berZnuli <strong>da</strong> goTuri warmoSobis sityvebis Tavkidur<br />

poziciaSi gvxvdebiT, warmoadgens sp TanxmovanTjgufi. aRsaniSnavia, rom<br />

aRniSnuli kompleqi, romelsac etimonis doneze vxvdebiT, arcerT<br />

espanur korelatSi ar inarCunebs Tavkidur pozicias. Yyvela ganxiluli<br />

magaliTSi igi imatebs xmovans. swored amis Sedegad<br />

icvleba sp konsonanturi kompleqsis pozicia Tavkiduri<strong>da</strong>n sityvis Sua<br />

poziciiT: laT. spatiosus - esp. espacioso, laT. spectaculum - esp. espectáculo,<br />

laT. spectrum - esp. espectro, laT. speculum - esp. espejo, laT. sperare -<br />

esp. esperar, laT. sponsus - esp. esposo, laT. spuma - esp. espuma,<br />

berZ. sparton (an spartos) - laT. spartum - esp. esparto, berZ. spastikos - laT.<br />

spasticus - esp. espástico, berZ. speiraia - laT. spiraea - esp. aspirina, berZ. spondeios<br />

- laT. spondeus - esp. espondeo <strong>da</strong> sxv.<br />

goTuri warmoSobis aris <strong>espanuri</strong> espeto. Kkorominasis mixedviT, igi<br />

momdinareobs goT. spitus-i<strong>da</strong>n. Aamave eni<strong>da</strong>n miviReT espia-c, romlis Ziric<br />

aris spaiha.<br />

sainteresoa esp. espliego-s etimologia. igi momdinareobs<br />

laT. spiculum -i<strong>da</strong>n, romelic warmoadgens spicum-is k<strong>nino</strong>biT formas.<br />

rogorc vxe<strong>da</strong>vT, espliego-m evoluciis rTuli gza ganvlo. man jer<br />

102


ganica<strong>da</strong> mTliani marcvlis gauCinareba sityvis SuaSi, ramac gamoiwvia<br />

etimonis doneze arsebuli binaruli konsonanturi kompleqsis<br />

polikonsonanturad qceva (spl), xolo Semdeg <strong>da</strong>imata xmovani e sityvis<br />

TavSi <strong>da</strong> preromanuli sufiqsi iego sityvis boloSi. swored am<br />

fonetikuri cvlilebebis Sedegad <strong>da</strong>mkvidr<strong>da</strong> kastiliur enaSi<br />

laT. spiculum, espliego-s formiT.<br />

rac Seexeba Sua konsonantur sp kompleqss, laTinuri <strong>da</strong> berZnuli<br />

warmoSobis sityvebis gar<strong>da</strong>, mas vxvdebiT sxva enobrivi wyaroebi<strong>da</strong>n<br />

<strong>da</strong>mkvidrebul sityvebSic. igi ar eqvemdebareba cvlilebebs.<br />

laT. aspectus espanurSi gvaZlevs aspecto-s. Sp TanxmovanTjgufi<br />

varirebis gareSe ga<strong>da</strong>dis laTinuri warmoSobis sxva sityvebSic. maT<br />

Sorisaa: avispa (laT. vespa), despecho (laT. despectus), víspera (laT. vespera)<br />

<strong>da</strong> sxv.<br />

berZnuli despotes-<strong>da</strong>n, rac aRmosavleTis provinciebSi ‛batons’<br />

niSnav<strong>da</strong>, espanurSi miviReT déspota.<br />

ucnobia, caspa-s etimologia. Tumca, korominasi varaudobs, rom mas<br />

preromanuli etimoni aqvs, radgan msgavs vokabulas vxvdebiT pireneis<br />

naxevarkunZulze gavrcelebul laTinuris sxva dialeqtebSic.<br />

oqsitanuri etimonis matarebelia esp. esparceta. igi<br />

momdinareobs esparseto-<strong>da</strong>n, xolo is gza, romelic man ganvlo oqsitanur<br />

enaSi <strong>da</strong>samkvidreblad, ucnobia.<br />

arabuli<strong>da</strong>n ispinah-i<strong>da</strong>n, sa<strong>da</strong>c sparsuli ispanah-i<strong>da</strong>n ga<strong>da</strong>vi<strong>da</strong>,<br />

espanurSi miviReT espinaca. rogorc vxe<strong>da</strong>vT, sp konsonantur kopleqsTan<br />

<strong>da</strong>kavSirebuli fonetikuri cvlileba arc am sityvaSi <strong>da</strong>fiqsirebula.<br />

sainteresoa España-s etimologia. igi pireneis naxevarkunZulze<br />

gavrcel<strong>da</strong> laT. Hispania-<strong>da</strong>n, sa<strong>da</strong>c <strong>da</strong>mkvidr<strong>da</strong> finikiuri i-spn-ya-<strong>da</strong>n, rac<br />

‛yurdRlebis miwas’ niSnavs. rogorc vxe<strong>da</strong>vT, finikiuri etimonis doneze<br />

arsebuli polikonsonanturi kompleqsi laTinuri derivatis doneze<br />

binarulad iqca, sai<strong>da</strong>nac TanxmovanTjgufis varirebis gareSe ga<strong>da</strong>vi<strong>da</strong><br />

kastiliur enaSi.<br />

gvaqvs ramdenime SemTxveva, sa<strong>da</strong>c Sua konsonanturi<br />

kompleqsi sp warmoqmnilia derivatis doneze. Mmag: esp. despierto<br />

103


<strong>da</strong>mkvidr<strong>da</strong> espanurSi xalx. laT. expertus-i<strong>da</strong>n, romelic warmoadgens<br />

expergisci-is mimReobas. rogorc vxe<strong>da</strong>vT, etimonis doneze gvaqvs<br />

TanxmovanTjgufi, romelic espanur korelatSi gvaZlevs sp-s. igive<br />

fonetikuri movlena fiqsirdeba laT. expaventare-<strong>da</strong>n esp. espantar-is miRebis<br />

dros.<br />

laTinuri <strong>enis</strong> doneze gvxvdeba s-s geminati. igi yvela espanur<br />

korelatSi gamartivebuli saxiT ga<strong>da</strong>dis: laT. classicus - esp. clásico, laT.<br />

classis - esp. clase, laT. remissus - esp. remiso, laT. spissare - esp. espesar,<br />

laT. dissensus - esp. disenso.<br />

Sp kompleqsis analogiuri cvlileba ganica<strong>da</strong> st konsonanturma<br />

kompleqsma Tavkidur poziciaSi. man pozicia Seicvala yvela espanur<br />

derivatSi. aRniSnul TanxmovanTjgufs vxvdebiT rogorc laTinuri, aseve<br />

aralaTinuri warmoSobis sityvebSi.<br />

esp. estambra kastiliurSi <strong>da</strong>mkvidr<strong>da</strong> laT. stamen-i<strong>da</strong>n, romelic<br />

momdinareobs zed.sax. stamineus-i<strong>da</strong>n. laTinuri<strong>da</strong>n modis erT-erTi<br />

yvelaze mniSvnelovani zmna nebismieri <strong>enis</strong>aTvis – estar (yofna), igi<br />

kastiliurSi Semovi<strong>da</strong> laT. stare-<strong>da</strong>n.<br />

berZnuli Ziri aqvs esp. estadio-s. berZnuli stadion espanurSi<br />

<strong>da</strong>mkvidr<strong>da</strong> laTinuri stadium-is gavliT.<br />

berZnuli kompoziti<strong>da</strong>n – staphis+agria-<strong>da</strong>n miviReT estafisagria, xolo<br />

berZ. stalaktos-i<strong>da</strong>n (que gotea) - estalactica.<br />

goTuri etimologia aqvs espanur estaca-s. igi momdinareobs<br />

goTuri stakka-<strong>da</strong>n, romelsac mWidro kavSiri hqon<strong>da</strong> anglosaqsur stacasTan.<br />

binaruli konsonanturi kompleqsi<strong>da</strong>n polikonsonanturad qcevis<br />

SemTxvevaa <strong>da</strong>fiqsirebuli esp. estrella-Si. igi miviReT laT. stella-<strong>da</strong>n.<br />

rogorc vxe<strong>da</strong>vT, aq mox<strong>da</strong> r-s epenTeza, iseve rogorc xmovnis <strong>da</strong>mateba<br />

Tavkidur poziciaSi, rasac mohyva st TanxmovanTjgufis poziciis Secvla<br />

vokabulaSi.<br />

sainteresoa esp. estepa-s etimologia. igi ori semantikuri<br />

mniSvnelobis matarebelia <strong>da</strong> orives gansxvavebuli warmomavloba<br />

104


aqvs: estepa, rogorc ‛stepi’, momdinareobs rusuli степь-<strong>da</strong>n, sa<strong>da</strong>c<br />

franguli steppe-<strong>da</strong>n Sevi<strong>da</strong>, xolo estepa, rogorc ‛sakmelasebr mcenareTa<br />

ojaxis erT-erTi warmomadgeneli’ espanurSi <strong>da</strong>mkvidr<strong>da</strong> laT. stippa-<strong>da</strong>n.<br />

arsebobs laT. stippa-s meore variantic <strong>da</strong> es aris stipa, romelsac san<br />

isidoros xelnawerebSi vxvdebiT. rac Seexeba italiur stipa-s <strong>da</strong><br />

esp. estepa-s Soris kavSirs, korominasi maT SesaZlo naTesaobas<br />

gamoricxavs, radgan ar aris <strong>da</strong>rwmunebuli, rom am or sityvas aqvs raime<br />

saerTo semantikuri TvalsazrisiT.<br />

Cvens mier ganxiluli yvela magaliTi naTeli <strong>da</strong>sturia imis, rom<br />

etimonis doneze arsebuli st konsonanturi kompleqsi espanur korelatSi<br />

pozicias icvlis. miuxe<strong>da</strong>vad amisa, dRevandel espanurSi vxvdebiT<br />

ramdenime iseT sityvas, sa<strong>da</strong>c konsonanturi kompleqsebi grafikuli<br />

TvalsazrisiT ar icvlebian <strong>da</strong> arc pozicias icvlian, Tumca, maTi<br />

warmoTqmis dros xdeba xmovnis <strong>da</strong>mateba. Aam tipis sityvebi<br />

kastiliurSi inglisuri<strong>da</strong>n aris Semosuli <strong>da</strong>axl. XIX-XX saukuneebSi.<br />

swored amis naTeli <strong>da</strong>sturia esp. stop, romelsac espanelebi<br />

komunikaciis dros TiTqmis yovelTvis umateben xmovans ( estop).<br />

savaraudod, es movlena aixsneba saartikulacio meqanizmTan<br />

<strong>da</strong>kavSirebuli faqtorebiT. rogorc ganxilulma masalam gviCvena,<br />

espanelebs odidganve uWir<strong>da</strong>T iseTi sityvebis warmoTqma, romelic<br />

iwyebo<strong>da</strong> frikativisa <strong>da</strong> yru okluzivis kombinaciiT. bunebrivia, es<br />

problema, arc XX saukuneSi ga<strong>da</strong>iWrebo<strong>da</strong>.<br />

Sua konsonanturi kompleqi st erT-erT yvelaze gavrcelebuli<br />

TanxmovanTjgufia, romelsac vxvdebiT espanur enaSi. aRniSnuli jgufi<br />

fiqsirdeba rogorc laTinuri, aseve aralaTinuri warmoSobis sityvebSi<br />

<strong>da</strong> kastiliur enaSi ga<strong>da</strong>dis ucvleli formiT.<br />

esp. bastón momdinareobs laT. bastum-i<strong>da</strong>n <strong>da</strong> warmodgenilia<br />

<strong>da</strong>savleTis yvela romanul enaSi. laTinuri Ziri aqvs esp. castigar-esac,<br />

romelic miviReT laT. castigare-<strong>da</strong>n <strong>da</strong>axl. X saukuneSi.<br />

berZnuli amethystos-<strong>da</strong>n, laT. amethystus gziT <strong>da</strong>mkvidr<strong>da</strong><br />

espanurSi amatista. igive gza ganvlo berZ. apostolos-ma, romelmac espanurSi<br />

mogvca apóstol <strong>da</strong> berZ. kastor-ma, romlisganac miviReT kast. castor.<br />

105


preromanuli etimologiis matarebelia esp. ambuesta. Mmisi Ziria<br />

kelturi ambosta, romelic warmoadgens bosta + ambi (ambos)-s kompozits.<br />

rac Seexeba sityvaTxzvis pirvel elements (bosta), igi momdinareobs<br />

irl. boss-<strong>da</strong>n an bret. boz-<strong>da</strong>n.<br />

preromanuli, kerZod baskuri lasto-<strong>da</strong>n miviReT esp. lastón.<br />

savaraudod, amave preromanuli eni<strong>da</strong>n momdinareobs esp. pestaña. Tumca, am<br />

etapze es versia mxolod varauds warmoadgens.<br />

espanurSi mkvidrdeba germ. pistole-c <strong>da</strong> igi gvaZlevs esp. pistola-s.<br />

sainteresoa esp. pedestal-is mier ganvlili gza. italiuri kompoziti<br />

piedistallo, romelsac laTinuri warmoSobis piede-sa <strong>da</strong> germanikuli<br />

warmoSobis stallo-s gaerTianebis Sedegad viRebT, frangulis gavliT<br />

aRwevs espanurSi. rogorc vxe<strong>da</strong>vT, st konsonanturi kompleqsi arcerTi<br />

<strong>enis</strong> doneze ar Secvlila [axvlediani c., 2009:185].<br />

ganxilulma masalam gviCvena, rom espanur enaSi gvaqvs<br />

inglisuri<strong>da</strong>n Semosuli ramdenime sityvac, romlebSic fiqsirdeba Sua<br />

konsonanturi jgufi st. maT Sorisaa: esp. balasto, romelic momdinareobs<br />

ing. ballast-i<strong>da</strong>n <strong>da</strong> esp. bistec, romelic Semovi<strong>da</strong> inglisuri<br />

kompoziti<strong>da</strong>n beef+steak. Oorive vokabula espanurSi Semovi<strong>da</strong> XIX<br />

saukuneSi.<br />

ucnobia, esp. restinga-s etimologia. Tumca, arsebobs varaudi misi<br />

inglisuri (rock string)-i<strong>da</strong>n warmomavlobis Sesaxeb.<br />

aseve ucnobia esp. susto-s warmoSoba. SesaZloa, igi momdinareobs<br />

onomatopeuri ¡Sst! Ziri<strong>da</strong>n, rac gamoxatavs SeSinebuli a<strong>da</strong>mianis<br />

moulodnel moZraobas.<br />

<strong>espanuri</strong> derivatis donezea warmoqmnili st konsonanturi kompleqsi<br />

ramdenime magaliTSi. xalxuri laT. oscitiare Seesabameba esp. bostezar-s.<br />

rogorc vxe<strong>da</strong>vT, aRniSnulma sityvam evoluciis rTuli gza ganvlo. man<br />

jer marcvali ci Seicvala te-Ti momdevno marcval ti-sTan, romelic<br />

mogvianebiT amovar<strong>da</strong> ( disimilaciis Sedegad), Semdeg ki <strong>da</strong>imata<br />

Tavkiduri b (boca-s gavleniT).<br />

106


esp. conquistar ki momdinareobs laT. conquisitare-<strong>da</strong>n. am magaliTSi<br />

naTlad Cans, rom espanur korelati miviReT i-s sinkopis Sedegad, rasac<br />

mohyva derivatis doneze st kompleqsis warmoqmna.<br />

rac Seexeba, esp. sustancia-is, igi miviReT laT. substantia-<strong>da</strong>n,<br />

romelic momdinareobs berZ. hypostasis-i<strong>da</strong>n. rogorc vxe<strong>da</strong>vT,<br />

berZnul variantSi binaruli konsonanturi kompleqsi gvaqvs, romelic<br />

laTinurSi xdeba polikonsonanturi, espanur korelatSi ki - ga<strong>da</strong>dis<br />

berZnuli variantiT.<br />

TanxmovanTjgufebi, romelTa pirveli elementia: T<br />

(tr)<br />

Tr konsonanturi kompleqsi sakmaod gavrcelebul TanxmovanTjgufs<br />

warmoadgens, romelsac vxvdebiT rogorc Tavkidur poziciaSi, aseve<br />

sityvis SuaSi.<br />

Tr TanxmovanTjgufi Tavkidur poziciaSi warmodgenilia uamravi<br />

laTinuri, berZnuli, preromanuli, goTuri, arabuli <strong>da</strong> inglisuri<br />

etimonis matarebel sityvebSi. igi yvela maTganSi ucvleli formiT<br />

ga<strong>da</strong>dis.<br />

Tr konsonanturi kompleqsis mdgradobis TvalsaCino magaliTebia<br />

Semdegi laTinuri warmoSobis mqone sityvebi: laT. tradition,-onis -<br />

esp. tradición, laT. tragella (tragula) - esp. trailla, laT. trahere - esp. traer, laT.<br />

traditio, -onis (← laT. tradere) - esp. traición, laT. traginare - esp. trajinar, laT.<br />

transferre - esp. transferir, laT. tractiare - esp. trazar, laT. tribus - esp. tribu,<br />

laT. triticum - esp. trigo.<br />

Tavkiduri tr kompleqsis mdgradoba kargad Cans berZnuli warmoSobis<br />

araerT sityvaSi: berZ. trapezion - esp. trapecio, berZ. triphyllon - esp. trepol, berZ.<br />

trakheia - esp. tráquea, berZ. traumatikos (momdinareobs berZ. trauma-<strong>da</strong>n) - esp.<br />

traumático, berZ. trilogia (tri-sa <strong>da</strong> logos-is kompoziti) - esp. trilogía.<br />

Segvxv<strong>da</strong> ramdenime iseTi sityvac, romlebic espanurSi berZnuli<strong>da</strong>n<br />

laTinuris gavliT <strong>da</strong>mkvidr<strong>da</strong>. maT Sorisaa: esp. tragedia ( ← laT. tragoedia<br />

← berZ. tragoidia).<br />

107


ac Seexeba esp. trepano-s, romelic aseve berZnuli etimoni<strong>da</strong>n<br />

momdinareobs ( trypanon), espanurSi franguli trepan-is gavliT mkvidrdeba<br />

(XVI saukunis bolos).<br />

franguli<strong>da</strong>n pir<strong>da</strong>piri gziT gamkvidr<strong>da</strong> esp. tropa. Ffranguli troupe<br />

(Zv. Ffr. tropel) espanurSi Tavkiduri konsonanturi kompleqsis varirebis<br />

gareSe ga<strong>da</strong>dis.<br />

ucnobia esp. trance-s etimologia. Tumca, igi SesaZloa<br />

ukavSirdebodes Zv. Ffrangul trenchier (trancher)-s, romlis wamomavlobac<br />

aseve bundovania. SesaZloa, igi momdinareobdes kelturi trenco-<strong>da</strong>nac<br />

[korominasi, 2008:550].<br />

ucnobia esp. tripa-s warmomavlobac. Tumca, viciT, rom igi saerTo<br />

yvela romanuli <strong>enis</strong>aTvis (ruminulis gar<strong>da</strong>).<br />

mosarabiul dialeqts ukavSireben esp. trapiche-s warmomavlobas. esp.<br />

tregua-s etimologiis kvlevas ki goTur triggwa-mde mivyavarT.<br />

Tavkidur tr kompleqss vxvdebiT inglisuri warmoSobis sityvebSic.<br />

inglisuri tramway, romelic tram ( esp. barra de madera o de hierro)-isa <strong>da</strong> way<br />

(esp. vía)-s kompozits warmoadgens kastiliurSi gvaZlevs tranvía-s.<br />

sainteresoa esp. troquel-is etimologia, romelic jer kidev<br />

<strong>da</strong>udgenelia. Tumca, korominasi varaudobs, rom igi SesaZloa<br />

momdinareobdes ori sityvis - kat. trossell-is <strong>da</strong> kast. tórculo-s Serwymis<br />

Sedegad.<br />

rogorc vnaxeT, tr konsonanturi kompleqsi mdgradia yvela<br />

CamoTvlil vokabulaSi. Tumca, imaves ver vityviT sityvaSi Semaval sxva<br />

xmovnebsa <strong>da</strong> Tanxmovnebze, romlebic araerT fonetikur cvlilebas<br />

ganicdian, maT Soris, yru Tanxmovnis gamJRerebas, geminatis gamartivebas,<br />

ori mJReri nazalis arevas <strong>da</strong> sxva saxis varirebas.<br />

ramdenime sityvaSi, etimonis doneze arsebuli Tavkiduri<br />

konsonanturi kopleqsi tr, proTetikuli xmovnis xarjze icvlis<br />

pozicias <strong>da</strong> espanur korelatSi gvaZlevs Sua konsonantur<br />

kompleqss: atravesar (laT. transcersare), atribular (laT. tribulare), atresia<br />

(berZ. tresis).<br />

108


gvaqvs oriode iseTi vokabula, sa<strong>da</strong>c Tavkiduri tr kompleqsi<br />

derivatis donezea warmoqmnili. mag: esp. trapo, romelic momdinareobs<br />

kelturi (an prekelturi) drappus-i<strong>da</strong>n. aRsaniSnavia, rom Tavkiduri<br />

konsonanti d romanuli enebis umravlesobaSi ga<strong>da</strong>vi<strong>da</strong> varirebis gareSe<br />

(savaraudod, im enebSi sa<strong>da</strong>c, laTinurisaTvis gverdis avliT, pir<strong>da</strong>pir<br />

kelturi<strong>da</strong>n an prekelturi<strong>da</strong>n ga<strong>da</strong>vi<strong>da</strong>), kastiliurisa <strong>da</strong><br />

portugaliurisagan gansxvavebiT, sa<strong>da</strong>c aRniSnuli vokabula laTinuri<strong>da</strong>n<br />

Sevi<strong>da</strong> d-s t-Ti Canacvlebuli formiT, rac sakmaod iSviaT movlenas<br />

warmoadgens, radgan, rogorc wesi, piriqiT xdeba <strong>da</strong> yru konsonanti<br />

mJRerdeba. gamomdinare iqi<strong>da</strong>n, rom laTinurSi dr kompleqsi Tavkidur<br />

poziciaSi ar arsebobs, espanur korelatSi <strong>da</strong>fiqsir<strong>da</strong> zemoT<br />

aRniSnuli fonetikuri cvlileba.<br />

Sua konsonanturi kompleqsi tr gvxvdeba rogorc laTinuri, aseve<br />

aralaTinuri warmoSobis sityvebSi; ZiriTa<strong>da</strong>d, igi varirebis gareSe<br />

ga<strong>da</strong>dis espanur korelatSi.<br />

laT. atrium mxolod <strong>da</strong>boloebas icvlis <strong>da</strong> espanur enaSi<br />

gvaZlevs atrio-s. igive xdeba laT. atrox-Si, romelic espanur atroz-s<br />

Seesabameba.<br />

berZnuli metron laT. metrum-is gziT ga<strong>da</strong>dis espanurSi, sa<strong>da</strong>c<br />

viRebT metro-s. rac Seexeba esp. matraz-s, igi, savaraudod, franguli matras<strong>da</strong>n<br />

<strong>da</strong>mkvir<strong>da</strong> espanurSi.<br />

arabul enasTan mivyavarT esp. matraca-s etimologiis kvlevas. igi<br />

momdinareobs arabuli matraqa-<strong>da</strong>n, romelsac kl. arabulSi<br />

Seesabamebo<strong>da</strong> mitraqah.<br />

rogorc zemoT ganxilul magaliTebSi vnaxeT, etimonis doneze<br />

arsebuli tr TanxmovanTjgufi mdgradobis maRali maCvenebliT ga<strong>da</strong>vi<strong>da</strong><br />

espanur korelatSi. Tumca, gvaqvs oriode SemTxveva aRniSnuli<br />

kompleqsis varirebis saxiT. maT Sorisaa, esp. cidro, romelic laT. citrusi<strong>da</strong>n<br />

miviReT <strong>da</strong> romelic warmoiqmna yru konsonantis gamJRerebis<br />

xarjze [axvlediani c., 2009:198].<br />

etimonis doneze arsebuli binaruli TanxmovanTjgufis<br />

monofonemurad qcevis movlena fiqsirdeba berZ. petroselinon-is mier<br />

109


ganvlil gzaze. igi jer laTinurSi ga<strong>da</strong>vi<strong>da</strong> petroselinum-is formiT,<br />

xolo Semdeg <strong>da</strong>mkvidr<strong>da</strong> espanurSi perejil-is saxiT [axvlediani c., 2009:199].<br />

$ 2. samelementiani konsonanturi kompleqsebi<br />

(lbr, ldr, ltr, mbl, mbr, mpl, mpr, msp, ndf, ndr, nfl,<br />

nfr, ngl, ngr, nkl, nkr, nkt, nsp, nst, ntr, rdl, rkt, rpr, rsp, sgr, skl, skr, spl, stl, str)<br />

Se<strong>da</strong>rebiT mcirea espanur enaSi iseTi sityvebis raodenoba, sa<strong>da</strong>c<br />

samelementian konsonantur kompleqss vxvdebiT sityvis SuaSi. kidev<br />

ufro mcirea Tavkiduri polikonsonanturi kompleqsebis matarebeli<br />

sityvebis raodenoba, romlebic espanurSi <strong>da</strong>mkvidrebis dros,<br />

proTetikuli xmovnis xarjze, sityvaSi adgils icvlian, magram<br />

konsonantur kompleqsTan <strong>da</strong>kavSirebuli fonetikuri cvlilebebis<br />

gareSe ga<strong>da</strong>dian espanurSi. gvaqvs ramdenime iseTi SemTxvevac, sa<strong>da</strong>c<br />

samelementiani kompleqsi ara laTinuri <strong>enis</strong>, aramed derivati <strong>enis</strong><br />

(<strong>espanuri</strong>s) doneze Segvxv<strong>da</strong>. swored msgavsi ori TanxmovanTjgufiT<br />

<strong>da</strong>viwyeb moZiebuli kompleqsebis ganxilvas.<br />

samelementiani konsonanturi jgufi lbr mxolod erTxel Segvxv<strong>da</strong><br />

<strong>da</strong> isic derivatis doneze. esp. albricias momdinareobs kl. arabuli busra<strong>da</strong>n,<br />

romelic pireneis naxevarkunZulze gavrcelebul arabulSi<br />

ga<strong>da</strong>vi<strong>da</strong> al artiklis <strong>da</strong>matebiT – albusra. rogorc Cans, aRniSnulma<br />

sityvam mogvianebiT r-s meTateza ganica<strong>da</strong>, ramac ganapiroba laT. busra-s<br />

zemoT aRniSnuli formiT ga<strong>da</strong>svla espanurSi.<br />

amave donezea <strong>da</strong>fiqsirebuli ldr kompleqsi sityvaSi baldragas. ori<br />

versia arsebobs baldragas-s etimologiis Sesaxeb. RAE-Si vkiTxulobT, rom<br />

igi modis arabuli hatraq-i<strong>da</strong>n. am mosazrebis sisworis SemTxvevaSi,<br />

SeiZleba vTqvaT, rom <strong>espanuri</strong> vokabula miviReT ori yru konsonantis<br />

gamJRerebisa <strong>da</strong> ori Tanxmovnis epenTezis Sedegad. Tumca, korominasis<br />

etimologiur leqsikonSi vkiTxulobT, rom esp. baldragas SesaZloa<br />

momdinareobdes XIII saukuneSi sakmaod gavrcelebuli <strong>da</strong> sazogadoebis<br />

110


<strong>da</strong>bali f<strong>enis</strong>aTvis gankuTvnili TamaSis bufa de baldrac-is <strong>da</strong>saxelebi<strong>da</strong>n,<br />

romelsac, savaraudod, kavSiri un<strong>da</strong> hqondes qalaq baR<strong>da</strong>dis<br />

saxelwodebasTan, romelsac Sua saukuneebSi Bal<strong>da</strong>c-s eZaxdnen.<br />

masalis kvlevis dros,Kkonsonanturi kompleqsi ltr Segvxv<strong>da</strong><br />

rogorc etimonis, aseve derivatis doneze.<br />

konsonanturi kompleqsis varirebis gareSe miviReT<br />

franguli altruime -<strong>da</strong>n esp. altruismo (XIX saukuneSi).<br />

berZ. thermos-ma arabuli turmus-is gavliT mogvca espanurSi altramuz.<br />

aRniSnuli sityvis amgvari evolucia aixsneba arabul sityvaze aseve<br />

arabuli artiklis <strong>da</strong>matebiT <strong>da</strong> u-s sinkopiT.<br />

Sua konsonanturi mbl kastiliur enaSi fonetikuri cvlilebebis<br />

gareSe ga<strong>da</strong>dis. Aamis naTeli <strong>da</strong>sturia esp. amblar, romelic laT. amblare<strong>da</strong>n<br />

momdinareobs.<br />

samelementian kompleqs mbr-s vxvdebiT rogorc etimonis, aseve<br />

derivatis doneze. aRniSnuli konsonanturi jgufi, ZiriTa<strong>da</strong>d, laTinuri<br />

warmoSobis sityvebSi gvxvdeba.<br />

laT. imbricatus-s espanur enaSi Seesabameba imbrica<strong>da</strong>, xolo<br />

laT. membrum-s – esp. miembro. varirebas arc esp. lambrusco ganicdis. igi<br />

momdinareobs laT. lambrusca-<strong>da</strong>n.<br />

safrangeTis CrdiloeT nawilSi mdebare qalaqis saxelwodebi<strong>da</strong>n<br />

(Cabray an Cabrai) momdinareobs esp. cambray; rac Seexeba Tavad qalaqis<br />

<strong>da</strong>saxelebis etimologias, igi ucnobia.<br />

laTinuri <strong>enis</strong> etimonis doneze arsebuli samelementiani<br />

konsonanturi kompleqsi mbr ucvleli formiT ga<strong>da</strong>vi<strong>da</strong> Semdeg espanur<br />

sityvebSic: lombriga (laT. lumbricu), umbroso (laT. umbrosus),<br />

noviembre (laT. novembre) <strong>da</strong> sxv.<br />

uamravi SemTxveva gvaqvs mbr kompleqsis derivatis doneze<br />

warmoqmnis. maT Sorisaa: laT. aeramen, romelmac mogvca esp. arambre.<br />

mogvianebiT, mox<strong>da</strong> disimilacia <strong>da</strong> dRevandel espanurSi aRniSnuli<br />

vokabula Seesabameba alambre-s.<br />

111


ac Seexeba azumbre-s, igi momdinareobs arab. tumn-i<strong>da</strong>n,<br />

sa<strong>da</strong>c t JRers, rogorc Tanamedrove <strong>espanuri</strong> z (θ). etimonis doneze<br />

arsebulma binarulma kompleqsma evoluciis rTuli gza ganvlo <strong>da</strong><br />

espanur korelatSi, erTi konsonantis epenTezis <strong>da</strong> kidev erTi<br />

Tanxmovnis transformaciis Sedegad, mogvca samelementiani konsonanturi<br />

kompleqsi.<br />

samelementiani konsonanturi kompleqsi mpl, ZiriTa<strong>da</strong>d, laTinuri<br />

warmoSobis sityvebSi gvxvdeba <strong>da</strong> espanurSi ga<strong>da</strong>dis rogorc ucvleli,<br />

aseve Secvlili formiT. gvaqvs ramdenime iseTi SemTxveva,<br />

sa<strong>da</strong>c mpl TanxmovanTkompleqsis matarebeli vokabula espanur<br />

korelatSi ga<strong>da</strong>vi<strong>da</strong> katalanuri <strong>da</strong> franguli eni<strong>da</strong>n. masalis kvlevis<br />

dros ar Segvxvedria arcerTi iseTi sityva, sa<strong>da</strong>c konsonanturi<br />

kompleqsi derivatis donezea warmoqmnili.<br />

laTinuri<strong>da</strong>n konsonanturi kompleqsis ucvleli formiT<br />

<strong>da</strong>mkvidrebis magaliTebia: complejo (laT. complexus), cumplir (laT. complere),<br />

completo (laT. completus), cómplice (laT. complex), complicar (laT. complicare) <strong>da</strong><br />

sxv.<br />

katalanuri kompoziti<strong>da</strong>n canta i plora (canta y llora)-<strong>da</strong>n momdinareobs<br />

esp. cantimplora. Ggamomdinare iqi<strong>da</strong>n, rom kompozitis meore elementi<br />

aSkarad laTinuri warmomavlobis aris, SesaZloa vifiqroT, rom<br />

aRniSnuli vokabula espanur korelatSi ga<strong>da</strong>vi<strong>da</strong> laTinuri<strong>da</strong>n oRond<br />

katalanuris gziT, rac kargad Cans sityvaTxzvis meore<br />

elementis pl kompleqsiT, romelic palatalizebuli un<strong>da</strong> yofiliyo misi<br />

laTinuri<strong>da</strong>n pir<strong>da</strong>piri gziT <strong>da</strong>mkvidrebis SemTxvevaSi. rogorc viciT,<br />

katalanur enaSi, kastiliurisagan gansxvavebiT, ar momx<strong>da</strong>ra pl<br />

kompleqsis palatalizacia.<br />

arapir<strong>da</strong>piri gziT ga<strong>da</strong>vi<strong>da</strong> espanurSi laT. complicitium-c. igi<br />

franguli complot-is gavliT mkvidrdeba kastiliurSi <strong>da</strong> gvaZlevs<br />

complot-s.<br />

laTinur warmoSobis, mpl kompleqsianma ramdenime sityvam ganica<strong>da</strong><br />

iseTi didi transformacia, rom derivatis doneze, konsonanturi jgufis<br />

arcerTi elementi an SenarCunebula. maT Sorisaa: laT. amplu <strong>da</strong><br />

112


laT. examplare. orive SemTxvevaSi mox<strong>da</strong> kompleqsis pirveli elementis<br />

Canacvleba <strong>da</strong> yru afrikatis epenTeza. swored am fonetikuri<br />

cvlilebebis Sedegad miviReT espanurSi ancho <strong>da</strong> ensanchar.<br />

konsonanturi kompleqsi mpr mxolod laTinuri warmoSobis<br />

sityvebSi gvxvdeba <strong>da</strong> arcerT espanur korelatSi ar ganicdis<br />

varirebas. misi derivatis doneze warmoqmnis mxolod erTi SemTxveva<br />

gvaqvs.<br />

laT. comprimere esp. korelatSi Seesabameba comprimir-s. rogorc<br />

vxe<strong>da</strong>vT, aRniSnul vokabulaSi CvenTvis saintereso konsonantur<br />

kompleqss ar ganucdia aranairi varireba.<br />

varirebas mpr kompleqsi arc esp. lamprea-Si <strong>da</strong>eqvemdebara. laT.<br />

lampre<strong>da</strong> TanxmovanTjgufTan <strong>da</strong>kavSirebuli cvlilebebis gareSe ga<strong>da</strong>dis<br />

espanurSi.<br />

derivatis doneze miviReT esp. comprar. igi momdinareobs<br />

laT. comparare-<strong>da</strong>n, romelmac evoluciis ganvlil gzaze ganica<strong>da</strong> a-s<br />

sinkopa.<br />

erT-erT uiSviaTes konsonantur kompleqss warmoadgens msp jgufi.<br />

masalis kvlevis dros igi mxolod erTxel Segvxv<strong>da</strong> <strong>da</strong> espanur<br />

korelatSi ga<strong>da</strong>vi<strong>da</strong> pirveli elementis varirebiT.<br />

laT. circumspectus gvaZlevs esp. circunspecto-s. rogorc vxe<strong>da</strong>vT,<br />

konsonanturi jgufis pirveli elementi, romelic mJRer nazals<br />

warmoadgens, Canacvlebul iqna meore mJReri, aseve nazaliT.<br />

Sua konsonanturi kompleqsi ndf gvxvdeba germanikul etimonSi.<br />

germanikuli gundfalo aRwevs espanur enaSi <strong>da</strong> Seesabameba gonfalón-s.<br />

rogorc vxe<strong>da</strong>vT, polikonsonanturi kompleqsis meore elementi qreba,<br />

rac aixsneba d-s warmoTqmis sirTuliT n-sa <strong>da</strong> f-s Soris [axvlediani c.,<br />

2009:205]. Eespanur enaSi ar arsebobs df mimdevroba, nf kombinaciisagan<br />

gansxvavebiT.<br />

konsonanturi kompleqsi ndr gvxvdeba rogorc laTinur, aseve<br />

berZnul etimonSi. TanxmovanTjgufi yvela espanur korelatSi ucvleli<br />

formiT ga<strong>da</strong>dis.<br />

113


laTinuri etimonis matarebelia esp. malandrín. igi momdinareobs<br />

laT. malandria-<strong>da</strong>n <strong>da</strong> kastiliur enaSi ga<strong>da</strong>dis italiuri malandrino-<strong>da</strong>n.<br />

Tumca, am versias korominasi umatebs kidev erT mosazrebas, romlis<br />

mixedviTad aRniSnuli vokabula espanurSi SesaZloa ga<strong>da</strong>suliyo Zv.<br />

katalanuri malandri-<strong>da</strong>n.<br />

berZnuli etimonis matarelebia esp. escolopendra (berZ. skolopendra) <strong>da</strong><br />

esp. mandrágora (berZ. mandragora). orive sityva kastiliur enaSi ga<strong>da</strong>dis<br />

laTinizirebuli formiT <strong>da</strong> konsonanturi kompleqsis varirebis gareSe.<br />

masalis kvlevisas mxolod or sityvas SevxvdiT, sa<strong>da</strong>c ndr jgufi<br />

derivatis donezea warmoqmnili. xalx. laT. lendis,-inis (kl.<br />

laT. lens, lendis)-i<strong>da</strong>n miviReT esp. liendre. konsonanturi kompleqsis<br />

warmoqmna ganapiroba r-s epenTezam. igive fonetikuri movlena <strong>da</strong>fiqsir<strong>da</strong><br />

xalx. laT. glando,-dinis-is mier ganvlil gzaze espanur enaSi<br />

<strong>da</strong>mkvidrebamde. igi kastiliur enaSi Seesabameba landre-s.<br />

iSviaT movlenas warmoadgens nfl <strong>da</strong> nfr konsonanturi kompleqsebi.<br />

etimonis doneze maT mxolod laTinuri warmoSobis mqone TiTo-TiTo<br />

magaliTSi vxvdebiT.<br />

laT. inflare esp. gvaZlevs inchar-s, xolo laT. anfractuosus-igan miviReT<br />

esp. anfractuoso. rogorc vxe<strong>da</strong>vT, pirvel magaliTSi mox<strong>da</strong> afrikatis<br />

warmoqmna, xolo meoreSi - polikonsonanturi kompleqsi ga<strong>da</strong>vi<strong>da</strong><br />

ucvleli formiT.<br />

konsonanturi kompleqsi ngl gvxvdeba laTinur <strong>da</strong> berZnul etimonSi<br />

<strong>da</strong> espanur korelatSi ga<strong>da</strong>dis rogorc varirebis gareSe, aseve<br />

saxecvlili formiT.<br />

laT. conglobare <strong>da</strong> laT. conglutinare espanur enaSi Seesabameba Semdeg<br />

vokabulebs: conglobar <strong>da</strong> conglutinar. Eespanur enaSi <strong>da</strong>mkvidrebis dros,<br />

aRniSnul sityvebs aranairi varireba ar ganucdia. ver vityviT imaves<br />

laT. fung(u)lum-ze, romelmac espanurSi mogvca foncho.<br />

varirebis gansxvavebuli gza ganvlo laT. ung(u)la-m, romelmac Sua<br />

konsonanturi samelementiani kompleqsis palazalitaciis xarjze mogvca<br />

esp. uña.<br />

114


ucvleli formiT <strong>da</strong>mkvidr<strong>da</strong> espanurSi berZ. ganglion, romelic jer<br />

laTinurSi ga<strong>da</strong>vi<strong>da</strong> ucvleli formiT, xolo Semdeg, laTinuris gziT<br />

Sevi<strong>da</strong> espanurSi enaSi <strong>da</strong> dRevandel kastiliurSi Seesabameba ganglio-s.<br />

konsonanturi kompleqsi ngr laTinuri <strong>da</strong> berZnuli warmoSobis<br />

sityvebSi gvxvdeba <strong>da</strong> arcerT espanur korelatSi ar ganicdis varirebas.<br />

laT. congressus, romelic momdinareobs con+gredi kompoziti<strong>da</strong>n<br />

espanur enaSi Seesabameba congreso-s, xolo laT. congruere-s<br />

mimReoba congrens-i<strong>da</strong>n miviReT esp. congruente.<br />

berZ. gangraina espanurSi laTinuri gangraena-s gavliT ga<strong>da</strong>dis <strong>da</strong><br />

Seesabameba gangrena-s.<br />

gvaqvs ramdenime magaliTi, sa<strong>da</strong>c ngr TanxmovanTjgufi derivatis<br />

doneze warmoiqmna. maT Sorisaa: esp. engrudo (Zv. esp. engrut). igi<br />

momdinareobs laT. glus,-utis-i<strong>da</strong>n, romelmac droTa ganmavlobaSi ganica<strong>da</strong><br />

germanikuli gruts-is gavlena <strong>da</strong> espanurSi miviReT samelementiani<br />

konsonanturi kompleqsi. rac Seexeba esp. sangre-s, igi miviReT<br />

laT. sanguis,-inis-i<strong>da</strong>n, romelmac evoluciis pirvel etapze jer sangne,<br />

xolo Semdeg, disimilaciis xarjze, mogvca sangre.<br />

konsonanturi kompleqsi nkl gvxvdeba mxolod laTinuri warmoSobis<br />

sityvebSi <strong>da</strong> espanur korelatSi ga<strong>da</strong>dis rogorc varirebis gareSe, aseve<br />

saxecvlili formiT.<br />

sainteresoa esp. conclave-s etimologia. igi momdinareobs laT.<br />

sityvaze windebulis <strong>da</strong>matebiT - con+clave <strong>da</strong> niSnavs adgils, sa<strong>da</strong>c<br />

kaTolikuri eklesiis kardinalebi ikribebodnen momdevno papis<br />

asarCevad. Aam Sekrebaze saeklesio pirebi gasaRebiT Caketil oTaxSi<br />

un<strong>da</strong> yofiliyvnen <strong>da</strong> krebis <strong>da</strong>mTavreba <strong>da</strong> miRebuli ga<strong>da</strong>wyvetileba<br />

sakvamuri<strong>da</strong>n amosuli bolis feris mixedviT un<strong>da</strong> SeetyobinebinaT<br />

mosaxleobisaTvis (Savi kvamli maniSnebeli iyo imisa, rom im kontretul<br />

Sekrebaze SeTanxmebas ver miaRwies, xolo Tu TeTri kvamli amovido<strong>da</strong>,<br />

igi axali papis arCevis niSani iyo).<br />

laT. fuZeze con-is <strong>da</strong>matebiT miviReT <strong>espanuri</strong> zmna concluir ( laT.<br />

concludere) <strong>da</strong> misgan nawarmoebi arsebiTi saxeli conclusión ( laT. conclusio,-<br />

115


onis). rogorc vxe<strong>da</strong>vT, nkl konsonanturi kompleqsi varirebis gareSe<br />

ga<strong>da</strong>vi<strong>da</strong> espanur enaSi samive SemTxvevaSi.<br />

TanxmovanTjgufis varireba fiqsirdeba laT. trunc(u)lus-i<strong>da</strong>n esp.<br />

troncho-s miRebisas. jgufis pirveli elementi ucvleli formiT ga<strong>da</strong>vi<strong>da</strong><br />

espanur korelatSi, rasac ver vityviT meore <strong>da</strong> mesame elementze,<br />

romelTac yru afrikati mogvces.<br />

uiSviaTes konsonantur kompleqss warmoadgens nkr TanxmovanTjgufi.<br />

masalis kvlevis dros, mas mxolod erTxel SevxvdiT <strong>da</strong> isic laTinuri<br />

warmoSobis sityvaSi.<br />

laT. concretus, romelic laT. zmnis concrescere-s mimReobas warmoadgens,<br />

espanur korelatSi gvaZlevs concreto-s. konsonanturi kompleqsi<br />

kastiliur enaSi varirebis gareSe ga<strong>da</strong>dis.<br />

erT-erTi yvelaze varirebadi konsonanturi kompleqsia nkt. igi<br />

mxolod laTinuri warmoSobis sityvebSi gvxvdeba <strong>da</strong> arcerT espanur<br />

korelatSi ar ga<strong>da</strong>dis ucvleli formiT.<br />

kastiliur enaSi <strong>da</strong>mkvidrebisas aRniSnuli TanxmovanTjgufi<br />

kargavs meore an mesame elements <strong>da</strong> binaruli kompleqsis saxiT ga<strong>da</strong>dis<br />

espanurSi. Mmeore konsonantis gauCinarebis magaliTebia: laT. sanctus -<br />

esp. santo, laT. cinctus - esp. cinto, laT. coniunctus - esp. conjunto, laT. punctus -<br />

esp. punto. rac Seexeba mesame elementis amovardnas, igi fiqsirdeba<br />

esp. punción-Si, romelic laT. punctio,-onis-i<strong>da</strong>n modis <strong>da</strong> esp. conjunción-Si,<br />

romelic miviReT laT. coniunctio,-onis-<strong>da</strong>n.<br />

varirebis gareSe ga<strong>da</strong>dis nsp TanxmovanTjgufi espanur enaSi. igi<br />

mxolod laTinuri warmoSobis sityvebSi gvxvdeba <strong>da</strong> mxolod iseT<br />

vokabulebSi, romlebic Sedgeba n konsonantiT <strong>da</strong>mTavrebuli<br />

TavsarTisagan: laT. conspicuus - esp. conspicuo, laT. conspiratio,-onis -<br />

esp. conspiración, laT. inspector - esp. inspector, laT. inspirare - esp. inspirar,<br />

laT. inspectio,-onis - esp. inspección. rogorc vxe<strong>da</strong>vT, laTinuri <strong>enis</strong> doneze<br />

arsebuli polikonsonanturi kompleqsi ucvleli formiT ga<strong>da</strong>vi<strong>da</strong>Ayvela<br />

espanur vokabulaSi.<br />

mxolod erTi SemTxveva gvaqvs aRniSnuli konsonanturi kompleqsis<br />

derivatis doneze warmoqmnisa: laT. circumspectus - esp. circunspecto.<br />

116


konsonanturi kompleqsi nst erT-erTi yvelaze gavrcelebuli<br />

TanxmovanTjgufia. igi mxolod laTinuri warmoSobis sityvebSi gvxvdeba<br />

<strong>da</strong> TiTqmis yvela espanur korelatSi ga<strong>da</strong>dis ucvleli formiT. aqve<br />

un<strong>da</strong> aRiniSnos, rom nst konsonanturi kompleqsi iseT laTinur sityvebSi<br />

gvxvdeba, romelTa SemadgenlobaSic aris con <strong>da</strong> in prefiqsebi:<br />

laT. constantia - esp. constancia, laT. constipare - esp. constipar, laT. constitutio,-<br />

onis - esp. constitución, laT. institutum - esp. instituto, laT. instinctus - esp. instinto.<br />

masalis kvlevisas mxolod erT sityvas SevxvdiT, sa<strong>da</strong>c laTinuri<br />

<strong>enis</strong> doneze arsebuli polikonsonanturi kompleqsi espanurSi ga<strong>da</strong>iqca<br />

binarulad. laT. constare-m con TavsarTis bolo elementi <strong>da</strong>karga <strong>da</strong><br />

espanur korelatSi miviReT costar.<br />

erTi magaliTi gvaqvs nst kompleqsis derivatis doneze warmoqmnisa:<br />

laT. circumstare-s mimReobiTi forma circumstans,-antis-i<strong>da</strong>n miviReT -<br />

circunstante.<br />

konsonanturi kompleqsi ntr gvxvdeba rogorc laTinuri, aseve<br />

berZnuli warmoSobis sityvebSi. igi arcerT espanur korelatSi ar<br />

ganicdis cvlilebas.<br />

laT. intrare espanurSi gvaZlevs entrar-s. samelementian<br />

TanxmovanTjgufTan <strong>da</strong>kavSirebuli fonetikuri cvlilebebi arc<br />

Semdegi sityvebis evoluciisas <strong>da</strong>fiqsirebula: laT. contra - esp. contra,<br />

laT. contritus - esp. contrito, laT. deintro - esp. dentro, laT. intricare - esp.<br />

intrincar, laT. intrusis - esp. intruso.<br />

berZnulTan mivyavarT ramdenime sityvis etimologiis kvlevas. maT<br />

Sorisaa esp. centro, romelic kastiliurSi berZ. kentron-i<strong>da</strong>n, oRond<br />

laTinizirebuli centrum-is formiT <strong>da</strong>mkvidr<strong>da</strong>.<br />

mxolod erTi SemTxveva gvaqvs aRniSnuli konsonanturi kompleqsis<br />

<strong>espanuri</strong> <strong>enis</strong> derivatis doneze warmoqmnisa: laT. inter-i<strong>da</strong>n, metaTezis<br />

xarjze, miviReT esp. entre.<br />

uiSviaTesKkonsonantur kompleqsebs warmoadgens Tanxmovan r-ze<br />

<strong>da</strong>wyebuli samelementiani jgufebi. yvela maTgans vxvdebiT saTiTaod <strong>da</strong><br />

ZiriTa<strong>da</strong>d laTinuri warmoSobis sityvebSi.<br />

117


sainteresoa esp. ferlín-is etimologia. igi momdinareobs inglisuri<br />

feordling-i<strong>da</strong>n <strong>da</strong> ganicdis samelementiani kompleqsis binarul<br />

TanxmovanTjgufad gar<strong>da</strong>qmnas. rogorc vxe<strong>da</strong>vT, swored meore elementis<br />

gauCinarebis Sedegad miviReT rdl kompleqsi<strong>da</strong>n rl, xolo feordling-i<strong>da</strong>n -<br />

<strong>espanuri</strong> ferlín.<br />

cvlilebebis Sedegad ga<strong>da</strong>dis espanur enaSi erT-erTi iSviaTi<br />

TanxmovanTjgufi. Rkt konsonanturi kompleqsi evoluciis gzaze kargavs<br />

meore elements, ris gamoc xalx. laT. torctu-s gvaZlevs esp. tuerto-s.<br />

varirebis gareSe ga<strong>da</strong>dis kastiliur enaSi rpr Tanxmovanjgufi:<br />

laT. interpres,-etis espanur enaSi gvaZlevs intérprete-s.<br />

rac Seexeba rsp konsonantur kompleqss, igi <strong>da</strong>fiqsirebulia<br />

esp. perspectiva-Si <strong>da</strong> mis etimons warmoadgens laT. perspectivus, sa<strong>da</strong>c<br />

samelementiani jgufi warmoqmnilia per TavsarTis <strong>da</strong>matebiT fuZeze.<br />

varirebas arc sgr TanxmovanTjgufi ganicdis: laT. disgregare<br />

espanurSi gvaZlevs disgregar-s. isic mxolod erTxel gvxvdeba etimonis<br />

doneze.<br />

berZnuli etimonis sityvebSi gvxvdeba skl konsonanturi kompleqsi.<br />

espanur korelatSi igi varirebis gareSe ga<strong>da</strong>dis. swored berZnuli<br />

asklepiadeion-i<strong>da</strong>n miviReT esp. asclepiadeo. igi kastiliur enaSi <strong>da</strong>mkvidr<strong>da</strong><br />

laT. asclepiadeus-is gavliT. rac Seexeba Tavad berZnul variants, igi<br />

momdinareobs berZeni poetis saxeli<strong>da</strong>n, romelmac pirvelad gamoiyena<br />

poeziaSi leqsis es saxeoba.<br />

rac Seexeba esp. esclavo-s, igi berZnuli sklavos-i<strong>da</strong>n momdinareobs <strong>da</strong><br />

warmoadgen<strong>da</strong> slavi xalxebis <strong>da</strong>saxelebas ( eslavo). rogorc vxe<strong>da</strong>vT,<br />

etimonis doneze TanxmovanTkompleqsis pozicia sityvaSi iyo Tavkiduri,<br />

rasac ver vityviT derivatis doneze, sa<strong>da</strong>c TanxmovanTjgufi ga<strong>da</strong>vi<strong>da</strong><br />

vokabulas SuaSi.<br />

mxolod or sityvaSi gvxvdeba skr konsonanturi kompleqsi etimonis<br />

doneze. pirvel sityvaSi Tavkidur, xolo meoreSi - Sua poziciaSi.<br />

laT. scribere, espanurSi <strong>da</strong>mkvidrebis dros, imatebs xmovans <strong>da</strong> icvlis<br />

pozicias, ris Sedega<strong>da</strong>c viRebT esp. escribir-s. laT. discrepare ki,<br />

118


konsonanturi kompleqsTan <strong>da</strong>kavSirebuli cvlilebebis gareSe ga<strong>da</strong>dis<br />

espanurSi <strong>da</strong> gvaZlevs discrepar-s.<br />

xSirad vxvdebiT spl konsonantur kompleqss Tavkidur poziciaSi,<br />

iqneba sityva laTinuri Tu berZnuli warmoSobis. igi aranair fonetikur<br />

cvlilebas ar ganicdis espanur korelatSi <strong>da</strong>mkvidrebis dros.<br />

erTaderTi, rac aRniSnul TanxmovanTjgufs kastiliur enaSi ga<strong>da</strong>svlis<br />

dros axasiaTebs aris proTetikuli xmovnis xarjze sityvaSi poziciis<br />

cvlileba <strong>da</strong> Tavkiduri<strong>da</strong>n sityvis SuaSi ga<strong>da</strong>svla: laT. splendere - esp.<br />

esplender, laT. splendidus - esp. espléndido, berZn. splenicos - laT. splenicus - esp.<br />

esplénico. rac Seexeba, esp. espliego-s, igi laT. spicum-is k<strong>nino</strong>biTi<br />

forma spiculum-i<strong>da</strong>n momdinareobs. rogorc vxe<strong>da</strong>vT, spl konsonanturi<br />

kompleqsi derivatis donezea warmoqmnili.<br />

masalis kvlevis dros mxolod erTxel SevxvdiT stl konsonantur<br />

kompleqss <strong>da</strong> isic Tavkidur poziciaSi. laT. stloppus sawyis etapze<br />

<strong>da</strong>mkvidr<strong>da</strong> italiurSi scoppietta-s an scoppietto-s saxiT, xolo Semdeg,<br />

<strong>da</strong>mkvidr<strong>da</strong> espanurSi escopeta-s formiT. rogorc vxe<strong>da</strong>vT, aRniSnulma<br />

sityvam evoluciis rTuli gza ganvlo, masSi <strong>da</strong>fiqsirebulma<br />

TanxmovanTjgufma ara marto pozicia Seicvala, aramed<br />

polikonsonanturi<strong>da</strong>n binarul kompleqsad iqca. Pkompleqsis gamartiveba<br />

italiuri <strong>enis</strong> donezeve <strong>da</strong>fiqsir<strong>da</strong>, xolo poziciis varireba mxolod<br />

espanur korelatSi Segvxv<strong>da</strong>.<br />

yvelaze gavrcelebuli samelementiani konsonanturi kompleqsia str.<br />

igi gvxvdeba rogorc Tavkidur poziciaSi, aseve sityvis SuaSi, iqneba<br />

sityva laTinuri Tu aralaTinuri warmoSobisa. AarcerT SemTxvevaSi ar<br />

<strong>da</strong>fiqsirebula (Tu ar CavTvliT poziciis varirebas) TanxmovanTjgufTan<br />

<strong>da</strong>kavSirebuli fonetikuri cvlileba.<br />

espanurSi <strong>da</strong>mkvidrebisas laT. stratus iRebs estrado-s formas, xolo<br />

laT. strena gvaZlevs - esp. estrena-s. laTinuris doneze arsebuli<br />

Tavkiduri ñTanxmovanTjgufi poziciis varirebis gareSe arcerT espanur<br />

korelatSi ar ga<strong>da</strong>dis: laT. strictus - esp. estricto, laT. stridor - esp. estridor,<br />

laT. struma - esp. estruma, laT. structura - esp. estructura, laT. stringere - esp.<br />

estreñir, laT. strepitus - esp. estrépito, laT. stria - esp. estría, laT. stragare - esp.<br />

119


estragar, laT. strangulare -esp. estrangular <strong>da</strong> sxv. igive e xmovnis <strong>da</strong>mateba<br />

SeimCneva berZ. strategema-s <strong>da</strong> berZ. strophe-s mier ganvlil gzaze espanur<br />

enaSi <strong>da</strong>mkvidrebamde. isini laTinuris gavliT ga<strong>da</strong>vidnen kastiliur<br />

enaSi, sa<strong>da</strong>c miviReT estragema <strong>da</strong> estrofa.<br />

aseve uamravi magaliTi gvaqvs str kompleqsiT sityvis SuaSi. maT<br />

Sorisaa: laT. capistrum - esp. cabestro, laT. colostrum - esp. calostro, laT.<br />

districtus - esp. distrito, laT. distribuere - esp. distribuir, laT. ligustrum - esp.<br />

ligustro, laT. sequestrare - esp. secuestrar, berZ. alabastros - laT. alabaster - esp.<br />

alabastro, berZ. apostrophe - laT. apostrophe - esp. apóstrofe.<br />

ramdenime espanur vokabulaSi str konsonanturi kompleqsi<br />

<strong>da</strong>fiqsirebulia derivatis doneze: laT. crusta evoluciis gzaze ganicdis<br />

metaTezas <strong>da</strong> kastiliur enaSi viRebT costra-s. rac Seexeba laT. stela-s igi<br />

ganicdis r-s epenTezas <strong>da</strong> espanurSi ga<strong>da</strong>dis estrella-s saxiT.<br />

$ 3. oTxelementiani konsonanturi kompleqsebi<br />

( bskr, bstr, dskr, dstr, mskr, ngst, nsfl, nsfr, nsgr, nskr, nstr, rskr)<br />

KTanxmovanTa oTxelementiani jgufebi, romelTa CamonaTvalic or<br />

<strong>da</strong> samelementian kompleqsebTan Se<strong>da</strong>rebiT mcirea, ZiriTa<strong>da</strong>d laTinuri<br />

etimonis sityvebSi gvxvdeba. isini yvela vokabulaSi sityvis Sua<br />

poziciis matareblebi arian, ris Tqmis safuZvelsac gvaZlevs is, rom<br />

masalis kvlevis dros, arcerT sityvaSi ar SevxvdrilvarT<br />

oTxelementian konsonantur kompleqss Tavkidur poziciaSi. aqve un<strong>da</strong><br />

aRiniSnos, rom TiTqmis yvela maTgani varirebis gareSe ga<strong>da</strong>dis espanur<br />

enaSi. mxolod oriode SemTxveva gvaqvs oTxelementiani kompleqsis erTerTi<br />

elementis transformaciisa <strong>da</strong> polikonsonanturi kompleqsis<br />

gamartivebisa. oriode sityvaSi gvxvdeba oTxelementiani konsonanturi<br />

kompleqsis derivatis doneze warmoqmna.<br />

prefiqsis xarjze Seiqmna konsonanturi kompleqsi - bskr. laT.<br />

subscribere, romelic warmoiqmna TavsarT sub-is laT. scribere-ze <strong>da</strong>matebiT,<br />

espanurSi gvaZlevs subscribir-s. igive TavsarTis <strong>da</strong>matebiT aris<br />

120


ganpirobebuli Semdegi <strong>espanuri</strong> sityvebis warmoebac: subscripción (laT.<br />

subscriptio,-onis), subscripta (laT. subscrutus), subscriptor (laT. subscriptor).<br />

esp. abstracto modis laT. abstractus-i<strong>da</strong>n, es ukanaskneli ki Sedgenilia<br />

TavsarT abs-is fuZe tractus-ze <strong>da</strong>matebiT, rac warmoadgens zmna trahere-s<br />

mimReobas. igive TavsarTi figurirebs esp. abstracción-Si. Tumca, aRniSnul<br />

sityvaSi, romelic laT. abstraction,-onis-i<strong>da</strong>n modis, prefiqsis gar<strong>da</strong> gvaqvs<br />

sufiqsi ción-ic. rogorc vxe<strong>da</strong>vT, miuxe<strong>da</strong>vad orive sityvis rTuli<br />

Semadgenlobisa, laTinuris doneze arsebuli polikonsonanturi<br />

kompleqsi ar ganicdis varirebas <strong>da</strong> espanurSi ucvleli formiT ga<strong>da</strong>dis.<br />

TavsarT ob-Tan aris <strong>da</strong>kavSirebuli bstr kompleqsiani Semdegi<br />

sityvebis etimologia. prefiqs ob + struere-<strong>da</strong>n an ob + structio, -onis-i<strong>da</strong>n<br />

miviReT espanurSi obstruir <strong>da</strong> obstrucción.<br />

M masalis kvlevis dros SevxvdiT or iseT sityvasac, sa<strong>da</strong>c aRniSnul<br />

prefiqsian sityvebze kidev erTi, des TavsarTia <strong>da</strong>matebuli: laT. des +<br />

obstruere - esp. obstruir, laT. des + obstructio,-onis - esp. desobstrucción.<br />

derivatis donezea warmoqmnili oTxi konsonanti esp. substraer-Si,<br />

romelic modis laT. subtrahere-<strong>da</strong>n. rogorc vxe<strong>da</strong>vT, laTinur enaSi<br />

samelementiani kompleqsi gvaqvs. S-s epenTeza <strong>da</strong> kompleqsis<br />

oTxelementianad qceva, savaraudod ( RAE-s mixedviT), ganapiroba<br />

aRniSnuli vokabulaze esp. extraer-is gavlenam.<br />

aRsaniSnavia TavsarTiT warmoqmnili dskr <strong>da</strong> dstr konsonanturi<br />

kompleqsebic. orive maTgani laTinuri warmoSobis sityvebSi gvxvdeba <strong>da</strong><br />

kastiliur enaSi ucvleli formiT ga<strong>da</strong>dis. laT. adscribere, romelic<br />

miviReT prefiqs ad+scribere-s Sedegad, espanurSi gvaZlevs adscribir-s. amave<br />

fuZi<strong>da</strong>n momdinareobs esp. adscripción <strong>da</strong> esp. adscripta.<br />

rac Seexeba esp. adstrato-s, igi miviReT adstratus-i<strong>da</strong>n, romelic<br />

warmoadgens laT. adsternere-s mimReobas. laT. adstringere ki espanurSi<br />

gvaZlevs adstringir-s.<br />

pirveli elementis cvalebadobis Sedegad ga<strong>da</strong>dis espanur<br />

korelatSi mskr konsonanturi kompleqsi. igi yvela espanur korelatSi<br />

eqvemdebareba pirveli elementis cvalebadobas. xdeba ori mJReri<br />

121


nazalis erTmaneTSi areva <strong>da</strong> mskr kompleqsis nskr-is saxiT ga<strong>da</strong>svla<br />

kastiliur enaSi: laT. circumscribere - esp. circunscribir, laT. circumscriptio,-onis<br />

- esp. circunscripción, laT. circumscriptus - esp. circunscripto, laT. incircumscriptus -<br />

esp. incircunscrita. AarcerTi magaliTi ar gvaqvs aRniSnuli kompleqsis<br />

ucvleli formiT <strong>da</strong>mkvidrebis.<br />

masalis kvlevis dros mxolod or <strong>da</strong> isic aralaTinuri<br />

warmoSobis sityvaSi SevxvdiT ngst konsonantur kompleqss.<br />

esp. gánster kastiliur enaSi <strong>da</strong>mkvidr<strong>da</strong> inglisur gang + ster-i<strong>da</strong>n.<br />

aRniSnulmaM vokabulam evoluciis rTuli gza ganvlo. CvenTvis<br />

saintereso oTxelementiani konsonanturi kompleqsi ki derivatis<br />

(inglisuri <strong>enis</strong>) donezea warmoqmnili, sai<strong>da</strong>nac varirebis gareSe<br />

ga<strong>da</strong>vi<strong>da</strong> kastiliurSi.A<br />

sainteresoa erT-erTi myari metalis, volframis <strong>espanuri</strong><br />

<strong>da</strong>saxelebis etimologia. iqi<strong>da</strong>n gamomdinare, rom volframi Svedma<br />

qimikosma aRmoaCina, logikuria, rom volframis espanur <strong>da</strong>saxeleba -<br />

tungsteno-s aqvs Sveduri Ziri. igi miviReT Sveduri tung (mZime) + sten<br />

(qva) kompozitis Sedegad.<br />

TavsarT trans-s ukavSirdeba ori – nsfl <strong>da</strong> nsfr konsonanturi<br />

kompleqsis warmoqmna, rac TvalnaTliv Cans Semdeg espanur<br />

sityvebSi: transflor, transflorear, transfregar, transfretar, transfretano. AarcerT<br />

maTgans ar ganucdia TanxmovanTjfugTan <strong>da</strong>kavSirebuli raime<br />

fonetikuri cvlileba istoriuli evoluciis manZilze.<br />

imave trans TavsarTma ganapiroba nsgr konsonanturi kompleqsis<br />

warmoqmna. igi sul samiode sityvaSi gvxvdeba <strong>da</strong> samives erTi Ziri aqvs:<br />

laT. trans + gredi - esp. transgredir, laT. trans + gressio, - onis - esp. transgresión,<br />

laT. trans + gresor - esp. transgresor.<br />

Nskr konsonanturi kompleqsi SeiZleba Segvxvdes laTinuri <strong>enis</strong><br />

donezec. aRsaniSnavia, rom yvela vokabulaSi oTxelementiani kompleqsis<br />

warmoqmna ganpirobebulia TavsarTis <strong>da</strong>matebiT, iqneba es prefiqsi in,<br />

con Tu trans. laT. inscribere (TavsarTi in + scribere) espanurSi<br />

gvaZlvs inscribir-s, xolo laT. inscription,-onis -esp. inscripción-s. laT.<br />

conscriptus espanurSi Seesabameba conscripto-s. rac Seexeba TavsarT trans, igi<br />

122


<strong>da</strong>fiqsirebulia Semdeg sityvebSi: esp. transcribir (laT. trans + scribere) <strong>da</strong><br />

esp. transcripto (laT. transcriptus).<br />

erT-erTi yvelaze gavrcelebuli oTxelementiani konsonanturi<br />

kompleqsia nstr. igi mxolod laTinuri warmoSobis sityvebSi gvxvdeba <strong>da</strong><br />

espanurSi varirebis gareSe ga<strong>da</strong>dis. sityvebis umravlesoba, sa<strong>da</strong>c<br />

aRniSnuli kompleqsi aris <strong>da</strong>fiqsirebuli, Seicavs TavsarT con <strong>da</strong> in-s.<br />

swored con <strong>da</strong> in prefiqsebis bolo elementi aris konsonanturi<br />

kompleqsis pirveli Tanxmovani Semdeg espanur sityvebSi: construir<br />

(laT. con + struere), construcción (laT. con + structio,onis), instruir (laT. in +<br />

struere). gvaqvs ramdenime SemTxveva, sa<strong>da</strong>c TavsarTian sityvaSi kidev erTi<br />

TavsarTi Cndeba. mag: reconstruir <strong>da</strong> reconstrucción. Oorive vokabulaSi re<br />

prefiqsi laTinuri <strong>enis</strong> doneze fiqsirdeba.<br />

masalis kvlevis dros SevxvdiT ramdenime iseT sityvas, sa<strong>da</strong>c<br />

etimonis doneze arsebuli konsonanturi kompleqsi ar aris warmoqmnili<br />

prefiqsis xarjze. maT Sorisaa: esp. monstruo, romelic modis<br />

laT. monstruum-i<strong>da</strong>n <strong>da</strong> esp. monstruosa, romelic miviReT laT. monstruosusi<strong>da</strong>n.<br />

etimonis doneze nstr kompleqsi <strong>da</strong>fiqsir<strong>da</strong> laT. monstrare-Sic.<br />

aRniSnulma TanxmovanTjgufma ganica<strong>da</strong> konsonanturi kompleqsis<br />

gamartiveba <strong>da</strong> iqca samelementianad espanur enaSi: mostrar. Ggvaqvs<br />

radenime sityva, sa<strong>da</strong>c laTinurma versiam <strong>da</strong>imata TavsarTi de:<br />

laT. demonstrare - esp. demostrar, laT. demonstratio,-onis - esp. demostración.<br />

uiSviaTesi konsonanturi kopleqsia rskr, romelic masalis moZiebis<br />

dros mxolod erTxel Segvxv<strong>da</strong>. laT. imperscrutabilis-ma espanurSi<br />

<strong>da</strong>mkvidrebis dros konsonantur kompleqsTan <strong>da</strong>kavSirebuli cvlileba<br />

ar ganica<strong>da</strong> <strong>da</strong> kastiliur enaSi TiTqmis ucvleli formiT (mxolod<br />

sityvis <strong>da</strong>boloeba Seicvala) <strong>da</strong>mkvidr<strong>da</strong> – imperscrutable.<br />

123


$ 4. xuTelementiani konsonanturi kompleqsebi<br />

(mskrt, ngstr)<br />

TiTqmis ar arsebobs espanur enaSi xuTkonsonantiani kompleqsis<br />

Semcveli sityva. RAE-Si mxolod erTi vokabulaa <strong>da</strong>registrirebuli<br />

msgavsi kompleqsiT <strong>da</strong> es aris angstrom, romelic warmoadgens 0,1<br />

nanometris an 10 -10 metris toli sazomi erTeulis (qarT. ‛angstremi’)<br />

<strong>da</strong>saxelebas. aRniSnuli vokabula yvela enaSi ucvleli formiT<br />

<strong>da</strong>mkvidr<strong>da</strong>, radgan igi Svedi fizikosis <strong>da</strong> misi gamomgoneblis gvaris<br />

(Angström) srul analogs warmoadgens.<br />

masalis kvlevis dros SevxvdiT kidev erT, saintereso<br />

etimologiis mqone sityvas, romelsac etimonis doneze aqvs xuTi<br />

konsonantisgan Sedgenili kompleqsi. indoeTis uZvelesi literaturuli<br />

<strong>enis</strong> <strong>espanuri</strong> <strong>da</strong>saxeleba sanscrito, momdinareobs am <strong>enis</strong> sanskrituli<br />

<strong>da</strong>saxelebi<strong>da</strong>n - samskrta. etimonis doneze arsebulma polikonsonanturma<br />

kompleqsma evoluciis rTuli gza ganvlo <strong>da</strong> imis gar<strong>da</strong>, rom<br />

kompleqsis pirveli elementi meore mJReri nazaliT - n-Ti iqna<br />

Canacvlebuli, mox<strong>da</strong> meoTxe <strong>da</strong> mexuTe konsonants Soris i-s sinkopa, ris<br />

Sedega<strong>da</strong>c derivatis doneze miviReT oTxelementiani kompleqsi.<br />

124


V Tavi<br />

K<br />

konsonanturi kompleqsebis klasifikacia stabilurobisa <strong>da</strong><br />

variaciulobis mixedviT<br />

$1. Borelementiani kompleqsebis klasifikacia<br />

K konsonanturi kompleqsebis sferoSi Catarebulma kvlevam gamoavlina,<br />

rom espanur enaSi gvaqvs uamravi binaruli <strong>da</strong> polikonsonanturi<br />

TanxmovanTjgufi, romelTaganac zogi mdgradobis maRali maCvenebliT<br />

jer kidev laTinuri <strong>enis</strong> doni<strong>da</strong>n gamoirCeva, zogic ki ganicdis<br />

sxva<strong>da</strong>sxva cvlilebebs evoluciis procesSi.<br />

Catarebuli kvlevaze <strong>da</strong>yrdnobiT, Seswavlili konsonanturi<br />

kompleqsebi <strong>da</strong>vajgufeT Semdegi TanamimdevrobiT:<br />

1. TanxmovanTjgufebi, romlebic stabilurobis maRali xarisxiT<br />

gamoirCevian;<br />

2. TanxmovanTjgufebi, romlebic mxolod varirebisaken arian<br />

midrekilni;<br />

3. TanxmovanTjgufebi, romlebic espanur enaSi ga<strong>da</strong>dian rogorc<br />

formaucvleli, aseve formaSecvlili saxiT;<br />

4. TanxmovanTjgufebi, romelbic derivatis doneze fiqsirdeba.<br />

aRniSnuli TanamimdevrobiT TanxmovanTjgufebis klasifikaciis<br />

paralelurad, ganvsazRvravT, Tu romeli fonetikuri cvlilebiT iyo<br />

ganpirobebuli ama Tu im kompleqsis varireba.<br />

yvelaze stabiluri Tavkiduri konsonanturi kompleqsebis<br />

CamonaTvalSi SeviyvaneT: br, fr, gr <strong>da</strong> tr kombinaciebi: brazo (laT. braciolum),<br />

fruta (laT. fruta), grado (laT. gradus), trigo (laT. triticul). aRsaniSnavia, rom<br />

CamoTvlil TanxmovanTjgufebs varireba arc laTinuri <strong>enis</strong> evoluciis<br />

procesSi ganucdiaT. erTaderT gamonaklis warmoadgens br kompleqsi,<br />

romelic sityva brevis-is arqaul variantSi warmodgenili iyo Tavkiduri<br />

mr kompleqsiT: mreghuis → brevis → breve.<br />

aqve un<strong>da</strong> aRiniSnos rom br, fr, gr <strong>da</strong> tr kombinaciebis <strong>stabiluroba</strong><br />

gvaqvs aralaTinuri warmoSobis sityvebSic: bregar (goT. brikan), fraile (oqs.<br />

125


fraile), gráfico (berZ. graphicus), tregua (goT. triggwa). aralaTinuri warmoSobis<br />

sityvebSi <strong>da</strong>fiqsir<strong>da</strong> gn kombinaciis mdgradobac: berZ. gnomikos - esp.<br />

gnómico.<br />

rogorc vxe<strong>da</strong>vT, rogorc etimonis, aseve derivatis doneze yvela<br />

mdgradi TanxmovanTjgufi warmodgenili iyo ori mJReri okluzivis (b,g),<br />

erTi yru okluzivis ( t) an erTi yru frikativis ( f) <strong>da</strong> vibrantis (r)<br />

kombinaciiT. Aaseve mJReri okluzivis (g) <strong>da</strong> nazalis (n) TanamimdevrobiT.<br />

A amave jgufSi SeviyvaneT sk, sm, st kompleqsebic. Aarc maT ganucdiaT<br />

fonetikuri cvlilebebi evoluciis procesSi, Tu ar CavTvliT<br />

proTetikuli xmovnis xarjze maTi poziciis Secvlas sityvaSi.<br />

aRsaniSnavia, rom sk <strong>da</strong> st kompleqsebis <strong>stabiluroba</strong> ar <strong>da</strong>rRveula arc<br />

laTinuri <strong>da</strong> arc aralaTinuri etimonis mqone sityvebSi: laT. scutum -<br />

esp. escudo, berZ. skolex - esp. escólex, laT. stare - esp. estar, berZ. stadio - esp.<br />

estadio. YCamoTvlili sami kompleqsi<strong>da</strong>n yvelaze iSviaTi aris sm<br />

kombinacia.<br />

rogorc Cans, mdgradi aRmoCn<strong>da</strong> yru frikativis ( s) <strong>da</strong> yru<br />

okluzivebis kombinaciac ( t,k). aqe<strong>da</strong>n gamomdinare, SegviZlia <strong>da</strong>vaskvnaT,<br />

rom sityvis Tavkidur poziciaSi yvelaze stabilur kompleqsebs<br />

warmoadgenen iseTi kombinaciebi, romelTa erT-erTi elementic aris<br />

okluzivi (mJReri an yru). Tumca, bunebrivia, maT <strong>stabiluroba</strong>s mxolod<br />

es ar gansazRvravs. maT mdgradobaSi did rols arsuleben is<br />

konsonantebic, romlebic maTTan erTad hqmnian binarul<br />

TanxmovanTjgufs (am SemTxvevaSi, vgulisxmobT vibrant r-s <strong>da</strong> frikativ s-<br />

s).<br />

Se<strong>da</strong>rebiT mravalricxovania mdgradi Sua konsonanturi kompleqsebis<br />

CamonaTvali. Bd, bs, bt, dr, fr, kr, ld, lf, lg, lm, ls, lv, nh, nk, nv, pl, pn, rb, rl, rm, rn, rr, sk,<br />

sm, sp, st 1 ucvleli formiT ga<strong>da</strong>dian espanurSi, maTi Semcveli sityvis<br />

warmoSobis miuxe<strong>da</strong>vad: laT. procreator - esp. procreador, laT. barba - esp. barba,<br />

1 Lg, lm, ls, pn, rb, rm, rn, rr, sk, sp, st kompleqsebi gvxvdeba rogorc laTinuri, aseve<br />

aralaTinuri etimonis mqone sityvebSi.<br />

126


laT. dormitorium - esp. dormitorio, berZ. harmonia - esp. armonía, laT. aspectus-esp.<br />

aspecto, berZ. despotes - esp. déspota, arab. sarbat - esp. sorbete. 1<br />

maTi garkveuli nawili varirebas arc laTinuri <strong>enis</strong> doneze<br />

<strong>da</strong>eqvemdebara. swored aseT konsonantur kompleqsebSi SeviyvaneT kr, rb, rm<br />

<strong>da</strong> sp kombinaciebi.<br />

rogorc vxe<strong>da</strong>vT, Tavkiduri jgufebis msgavsad, am SemTxvevaSic<br />

vibranti Warbobs. swored Tanxmovani r warmoadgens oTxi stabiluri<br />

kompleqsi<strong>da</strong>n sami jgufis erT-erT elements: kr, rb, rm; meoTxe kompleqsi<br />

ki Sedgeba yru frikativisa <strong>da</strong> yru okluzivisagan: sp.<br />

Se<strong>da</strong>rebiT mcirea iseTi konsonanturi kompleqsebis raodenoba,<br />

romlebic meore jgufSi gavaerTianeT. maTi simcire kidev ufro<br />

TvalsaCinoa Tavkidur konsonantur kompleqsebTan, radgan masalis<br />

kvlevis dros arcerT iseT binarul Tavkidur kompleqss ar SevxvdiT,<br />

romelic espanur enaSi ga<strong>da</strong>svlis procesSi mxolod cvlilebebs<br />

<strong>da</strong>eqvemdebarebo<strong>da</strong>, rac aixsneba imiT, rom binaruli Tavkiduri<br />

konsonanturi kompleqsebi manamde gamartiv<strong>da</strong>, sanam maTi Semcveli<br />

sityvebi pireneis naxevarkunZulze gavrceldebo<strong>da</strong>. laTinuri <strong>enis</strong><br />

istoriis adreul etapze gamartivebuli TanxmovanTjgufebia: pt, tl, kt, sl, dn.<br />

swored am movlenas vxvdebiT CamoTvlil sityvebTan: laT. ptisana - laT.<br />

tisana - esp. tisana, laT. tlatos - laT. latus - esp. lato, laT. ctunica - laT. túnica - esp.<br />

túnica, laT. slubricus - laT. lubricus - esp. lúbrico, laT. dnuk - laT. nux - esp. nuez.<br />

Giqi<strong>da</strong>n gamomdinare, rom aRniSnuli TanxmovanTjgufebi laTinuri<br />

<strong>enis</strong> sawyis donezeve gamartiv<strong>da</strong>, espanur enaSi TiTqmis arcerTi sityva<br />

ar iwyeba am kompleqsebiT. gamonakliss warmoadgens espanur enaSi bolo<br />

(XX) saukuneSi <strong>da</strong>mkvidrebuli inglisurenovani sityva slogan, romelic<br />

mTel rig leqsikonebSi ukve proTetikuli xmovniT aris Cawerili: slogan<br />

an eslogan <strong>da</strong> Ctesifonte (toponimikaSi).<br />

etimonis doneze varirebis ramdenime SemTxveva gvaqvs Sua<br />

konsonantur kompleqsebTanac. marTalia, laTinurSi ar mox<strong>da</strong> maTi<br />

1 esp. sorbete-m kastiliur enaSi <strong>da</strong>mkvidrebamde rTuli gza ganvlo. arabuli sarbat,<br />

romelic arabuli sarba-s mravlobiTi ricxvis formaa, jer TurqulSi ga<strong>da</strong>vi<strong>da</strong> serbet-is<br />

formiT, Semdeg italiurSi <strong>da</strong>mkvidr<strong>da</strong>, rogorc sorbetto <strong>da</strong> bolos ga<strong>da</strong>vi<strong>da</strong><br />

kastiliurSi sorbete-s saxiT.<br />

127


monofonemurad gar<strong>da</strong>qmna, magram <strong>da</strong>fiqsir<strong>da</strong> maTi formis Secvla<br />

asimilaciis xarjze. swored aseT konsonanturi kompleqsebs<br />

warmoadgenen – bf, bg, df, dg, kf, pf, ds jgufebi, romelTac jer kidev<br />

laTinurSi mogvces ff, gg, ff, gg, ff, ff, ss, xolo espanur enaSi <strong>da</strong>mkvidrebis<br />

dros gamartivdnen. mag: op(i)ficina - officina - oficina <strong>da</strong> a.S.Ggamartiv<strong>da</strong> iseTi<br />

geminatebic, romlebic ar migviRia asimilaciis xarjze. maT Sorisaa:<br />

mJReri <strong>da</strong> yru okluzivis geminatebi – bb <strong>da</strong> pp ( laT. iabattia - esp. abadia,<br />

laT. cappa - esp. capa). Aaseve, nazalebi (mm, nn): laT. commodus - esp. cómodo,<br />

laT. annualis - esp. anual. masalis kvlevis dros, SevxvdiT nazalebis<br />

sxvagvar transformaciasac: laT. immigrare - esp. inmigrar, laT. pannus - esp.<br />

paño. rogorc vxe<strong>da</strong>vT, espanur enaSi <strong>da</strong>mkvidrebis dros geminatebi<br />

<strong>da</strong>eqvemdebarnen cvlilebebs.<br />

gansxvavebuli saxis varirebas <strong>da</strong>eqvemdebarnen Semdegi konsonanturi<br />

kompleqsebi. Rh <strong>da</strong> sf TanxmovanTjgufebi xmovnis warmoqmnis Sedegad<br />

<strong>da</strong>iSalnen: arab. tarhun - esp. taragona, laT. disfi<strong>da</strong>re - esp. desafiar.<br />

polikonsonantur kompleqsad transformir<strong>da</strong> gd kombinacia esp. almendra-<br />

Si, romelic momdinareobs laT. amyg<strong>da</strong>la-<strong>da</strong>n.<br />

M mesame jgufSi gavaerTianeT iseTi konsonanturi kompleqsebi,<br />

romlebic espanur enaSi ga<strong>da</strong>dian rogorc varirebis gareSe, aseve<br />

formaSecvlili saxiT. swored am jgufSi Sedis TanxmovanTjgufebis<br />

umravlesoba. maTi konstanturoba-variaciulobis paralelurad,<br />

SevecdebiT avxsnaT, romeli lingvisturi movleniT iyo ganpirobebuli<br />

ama Tu im kompleqsis varireba.<br />

Mmesame jgufSi Semaval Tavkidur konsonantur kompleqsebSi<br />

gavaerTianeT: bl, dr, fl, gl, kl, kr, pl, pr, sp, st kombinaciebi. Aaqe<strong>da</strong>n or – bl <strong>da</strong> gl<br />

TanxmovanTjgufSi <strong>da</strong>fiqsir<strong>da</strong> pirveli elementis <strong>da</strong>kargva: laT.<br />

blastemare - esp. lastimar, laT. glirone - esp. lirón. Tumca, gvaqvs maTi<br />

stabilurobis araerTi SemTxvevac: laT. blandu - esp. blando, laT. globus -<br />

esp. globo.<br />

or kompleqsSi <strong>da</strong>fiqsir<strong>da</strong> yru konsonantis gamJRereba. miuxe<strong>da</strong>vad<br />

imisa, rom kr <strong>da</strong> pr kombinaciebis mdgradobis araerTi magaliTi gvaqvs<br />

espanurSi: laT. crimen - esp. crimen, laT. pratum - esp. prado, Segvxv<strong>da</strong> kr-<strong>da</strong>n<br />

128


gr-s, xolo pr-<strong>da</strong>n br-s miRebis movlenac: laT. crupta - esp. gruta, laT.<br />

prunum - esp. bruno.<br />

Se<strong>da</strong>rebiT rTuli mdgomareobaa Semdeg sam Tavkidur kompleqsTan.<br />

gar<strong>da</strong> imisa, rom espanur enaSi <strong>da</strong>fiqsirebulia fl, kl <strong>da</strong> pl<br />

TanxmovanTjgufebis konstanturobac, isini ZiriTa<strong>da</strong>d varireben, rac<br />

ukavSirdeba palatalizaciis movlenas. swored am movlenas vxvdebiT<br />

espanur enaSi xalxuri laTinuri<strong>da</strong>n ga<strong>da</strong>sul Semdeg sityvebSi: llamar<br />

(laT. clamare), llama (laT. flamma), llorar (laT. plorare). maTi <strong>variaciuloba</strong><br />

mxolod palatalizaciiT ar Semoifargla, rac kargad CansG fl, kl, pl<br />

kompleqsebis Semcvel <strong>da</strong>narCen magaliTebSi: laT. flaccidus - esp. lacio,<br />

laT. pluteus - esp. choza (galisiuris gavleniT), laT. placare - esp. aplacar. rac<br />

Seexeba maT konstanturobas, igi ZiriTa<strong>da</strong>d axasiaTebs espanur enaSi<br />

gviandel periodSi <strong>da</strong>mkvidrebul sityvebs: ing. club - esp. club, fr. flan -<br />

esp. flan, fr. plafond - esp. plafón.. aqve un<strong>da</strong> aRiniSnos, rom pl, kl, fl<br />

kompleqsebis mdgradoba, zog SemTxvevaSi, aixsneba maTi Semcveli<br />

sityvebis espaneTSi ara xalxuri, aramed saliteraturo laTinuris gziT<br />

gavrcelebiT. Mmag: laT. pluma - esp. pluma, laT. clavicula - esp. clavija, laT. flore -<br />

esp. flor.<br />

rac Seexeba <strong>da</strong>rCenil sam kombinacias, dr-Si mox<strong>da</strong> or fonemas Soris<br />

simJRere-siyruis areva <strong>da</strong> miviReT tr: esp. trapo ( ←kelt. an prekelt. drappus);<br />

St kompleqsi ki, epenTezirebuli r-s xarjze, xdeba polikonsonanturi:<br />

laT. stella - esp. estrella; igive movlena gvxvdeba sp kompleqsTanac: l-s<br />

epenTezis Sedegad viRebT spl Tanamimderobas: laT. speculum - esp. espliego. Dr, sp<br />

<strong>da</strong> st kompleqsebis <strong>stabiluroba</strong> Cans DSemdeg magaliTebSi:<br />

dragón (berZ. drákon - laT. draco), laT. spectaculum - esp. espectáculo, laT.<br />

castigare - esp. castigar.<br />

M Sua konsonantur kompleqsebis mesame jgufSi SeviyvaneT br, fl, gl, gm,<br />

gn, gr, kl, kt, ln, lp, lt, mb, mp, nd, nf, ng, ns, nt, pr, ps, pt, rd, rf, rg, rs, rt, tr kombinaciebi.<br />

aRsaniSnavia, rom CamoTvlili TanxmovanTjgufebis umravlesoba,<br />

stabilurobis paralelurad, ganicdis ramdenime saxis fonetikur<br />

129


cvlilebas. swored fonetikuri cvlilebebis raodenobis mixedviT<br />

movaxdineT maTi klasifikacia.<br />

Kpirvel qvejgufSi SeviyvaneT iseTi TanxmovanTjgufebi, romlebic<br />

zog sityvaSi stabiluria <strong>da</strong> zogSic varirebas, oRond erTi saxis<br />

cvlilebas ganicdian. Fl, gl, gm, gr, ln, mp, ns, pr, ps, rd, rf, rs kompleqsebi<strong>da</strong>n gl,<br />

gm, gr kombinaciebi gamartivdnen pirveli an meore elementis <strong>da</strong>kargvis<br />

(an varirebis) xarjze: laT. espeglo - esp. esplego, laT. augmentum - esp.<br />

aumento, laT. pigritia - esp. pereza. Ppirveli elementi <strong>da</strong>ikarga ns <strong>da</strong> rs<br />

kombinaciebSic: laT. sensus - esp. seso, laT. ursu - laT. osso - esp. oso.<br />

monofonemur variants viRebT esp. baño-Sic, romelic laT. balneum-i<strong>da</strong>n<br />

momdinareobs.<br />

Ggansxvavebuli fonetikuri cvlilebebi xdeba fl, mp <strong>da</strong> pr<br />

kompleqsebTan. Fl jgufi ga<strong>da</strong>vi<strong>da</strong> pl-Si; Mp-m, metaTezis xarjze, mogvca<br />

polikonsonanturi kompleqsi - mpr, xolo pr-Si mox<strong>da</strong> yru konsonantis<br />

gamJRereba: laT. suflare - esp. soplar, laT. semper - esp. siempre, laT. apricus -<br />

esp. abrigo.<br />

katalanur enas ukavSirdeba ps kompleqsis varireba esp. caja-Si. rogorc<br />

viciT, igi momdinareobs laT. capsa-<strong>da</strong>n <strong>da</strong> espanur variants gvaZlevs<br />

katalanuri caixa-s gavleniT.<br />

iSviaTad, magram mainc gvaqvs rd kompleqsis <strong>variaciuloba</strong>, rac<br />

ganpirobebulia meore elementis transformaciiT: laT. hordeum, jer<br />

orzuelo-s gvaZlevs (savaraudod it. orzata-s gavleniT), xolo Semdeg viRebT<br />

horchata-s.<br />

I-s Camatebas ukavSirdeba rf kombinaciis <strong>da</strong>Sla <strong>espanuri</strong> <strong>enis</strong> doneze.<br />

Zv. frang. girfalt espanur enaSi gvaZlevs gerifalt-s.<br />

miuxe<strong>da</strong>vad maTi varirebisa, aRniSnuli konsonanturi kompleqsebi<br />

ZiriTa<strong>da</strong>d stabilurobiT gamoirCevian: laT. diflagrare - esp. deflagrar, laT.<br />

deglurrio,-onis - esp. deglución, laT. segmentum - esp. segmento, laT. agrarius - esp.<br />

agrario, laT. diflagrare - esp. deflagrar, laT. campus - esp. campo, laT. capricornusesp.<br />

capricornio, laT. cor<strong>da</strong>rius - esp. cordero, laT. insectum - esp. insecto, laT.<br />

capsula -esp. cápsula,laT. farfarus - esp. fárfara, berZ. tarsos - esp. tarso.<br />

130


Mmeore qvejgufSi gavawevrianeT iseTi kombinaciebi, romelTac<br />

konstanturobis paralelurad, mTel rig sityvebSi ganicades ori saxis<br />

varireba. swored am qvejgufSi gavaerTianeT br, gn, kl, lp, lt, mb, nd, nf, rg <strong>da</strong> tr<br />

kompleqsebi.<br />

Br TanxmovanTjgufTan gvaqvs rogorc kompleqsis meore elementis<br />

gauCinareba: laT. labrum - esp. labio, aseve binaruli kompleqsis <strong>da</strong>Sla<br />

Tanxmovnebs Soris xmovnis Camatebis Sedegad: laT. ebriacus - esp. borracho.<br />

Yyru konsonantis gamJRereba <strong>da</strong>fiqsir<strong>da</strong> kl kompleqsTan sityvis<br />

SuaSi: berZ. ecloga - esp. égloga. aseve Segvxv<strong>da</strong> kl kompleqsis sxvagvari<br />

transformaciac: laT. oc(u)lus - esp. ojo.<br />

pirveli elementi ikargeba gn kompleqsSic: laT. cognoscere - esp.<br />

conocer. Tumca, gvaqvs misgan ɲ(ñ)-s miRebis araerTi magaliTic: laT. ligna -<br />

esp. leña.<br />

vokalizacias <strong>da</strong> disimilacias vxvdebiT lp konsonantur kompleqsTan.<br />

swored lp kompleqsi gvaZlevs up kombinacias, romelic winamdebare<br />

xmovan a-sTan qmnis difTongs, romelic Semdeg monofTongizacias<br />

eqvemdebareba <strong>da</strong> viRebT topo-s ( talpus-taupo). Ddisimilacias ki vxvdebiT<br />

laT. palpetrum-is SemTxvevaSi, romelic jer parpadro-s, xolo mogvianebiT,<br />

párpado-s gvaZlevs.<br />

vokalizaciis movlenas aqvs adgili lt kompleqsTanac: laT. saltu -<br />

sauto -esp. soto. Tumca, misi fonetikuri <strong>variaciuloba</strong> amiT ar<br />

<strong>da</strong>mTavrebula. masalis kvlevis dros Segvxv<strong>da</strong> misi varirebis meore<br />

SemTxvevac: laT. altiare - esp. alzar.<br />

binaruli Sua konsonanturi kompleqsis monofonemurad<br />

transformacia an misi gar<strong>da</strong>qmna samelentian Tanxmovanjgufad<br />

fiqsirdeba Semdeg kompleqsTan. Mb kombinacia, vestgoTTa <strong>enis</strong> gavleniT,<br />

zog sityvaSi kargavs meore elements: laT. lumbus - esp. lomo, zogSic ki<br />

Tanxmovnebs Soris arsebuli xmovnis sinkopis Sedegad xdeba<br />

polikonsonanturi: laT. umbilicus -esp. ombligo.<br />

<strong>da</strong>axloebiT igive fonetikuri cvlilebebi gvxvdeba nd kompleqsTan.<br />

igi martivdeba <strong>da</strong> Semdeg <strong>da</strong>rCenili erTi elementis xarisxi icvleba<br />

131


(anu palatalizdeba) an polikonsonanturi xdeba r-s epenTezis Sedegad:<br />

laT. grundire - esp. gruñir, 1 laT. glando - esp. landre.<br />

or jgufad iyofa nf kombinaciis mier gancdili cvlilebebic.<br />

pirvel SemTxvevaSi meore elementi ganicdis varirebas, meoreSi ki –<br />

ikargeba pirveli elementi <strong>da</strong> meore konsonanti varirebs imave gziT, ra<br />

gziTac pirvel jgufSi Semaval sityvebSi: laT. confortare - esp. conhortar,<br />

laT. confundere - esp. cohonder.<br />

or fonetikur cvlilebas ganicdis rg kompleqsic. igi an<br />

monofonemuri xdeba meore elementis <strong>da</strong>kargvis xarjze an igive meore<br />

elementi ga<strong>da</strong>dis c (anu θ)-Si: laT. argenteus - esp. arienzo, laT. argilla - esp.<br />

arcilla.<br />

yru konsonantis gamJRereba an binaruli kompleqsis monofonemurad<br />

qceva <strong>da</strong>fiqsir<strong>da</strong> tr kombinaciasTan: laT. citrus - esp. cidro, berZ. petroselinon -<br />

laT. petroselinum - esp. perejil.<br />

M miuxe<strong>da</strong>vad imisa, rom CamoTvlilma konsonanturma kompleqsebma<br />

evoluciis procesSi ganicades sxva<strong>da</strong>sxva cvililebebi, gvaqvs maTi<br />

mdgradobis araerTi magaliTic: laT. labrusca - esp. labrusca, berZ. ekleipsis -<br />

laT. eclipsis - esp. eclipse, laT. magnus - esp. magno, laT. palpitare - esp.<br />

palpitar, laT. altus - esp. alto, laT. ambitus - esp. ámbito, arab. sindiya - esp.<br />

sandia, laT. confectio,-onis - esp. confección, berZ. margarites - esp. margarita, berZ.<br />

metron - esp. metro.<br />

mesame qvejgufSi gavaerTianeT iseTi konsonanturi kompleqsebi,<br />

romelTac stabilurobis paralelurad, ganicades sami saxis varireba.<br />

swored am qvejgufSi ganvixilavT kt, nt <strong>da</strong> rt Sua konsonantur<br />

TanxmovanTjgufebs.<br />

Kt konsonanturma kompleqsma espanur enaSi <strong>da</strong>mkvidrebisas ganica<strong>da</strong><br />

rogorc pirveli elementis gauCinareba: laT. respectus - esp. respeto, aseve<br />

geminatis warmoqmna: laT. defectio,-onis - esp. defección. misTvis yvelaze<br />

metad <strong>da</strong>maxasiaTebeli ki mesame cvlilebaa, rac mdgomareobs Tanxmovnis<br />

1 aRsaniSnavia, rom gruñir-is etomologiis kvleva did kamaTs iwvevs lingvistTa Soris.<br />

maT mosazrebebze yuradReba gamaxvilebuli gvaqvs naSromis mesame TavSi.<br />

132


jer frikativizaciaSi, Semdeg yod-is warmoqmnaSi <strong>da</strong> bolos afrikatis<br />

miRebaSi: nocte → noxte → noite → noche.<br />

Nt kompleqsi arcerT vokabulaSi ar xdeba monofonemuri. igi isev<br />

binaruli rCeba, oRond ganicdis erT-erTi elementis varirebas an xdeba<br />

polikonsonanturi. Nt kompleqsis transformireba ukavSirdeba yru<br />

okluzivis gamJRerebas: mosarab. antubiya - esp. endivia an igive yru<br />

konsonantis c (θ)-Si ga<strong>da</strong>svlas: laT. amentia - esp. amencia. 1 aRniSnuli<br />

kompleqsis mesame saxis varireba gamoixateba etimonis doneze arsebul<br />

binarul kombinaciasa <strong>da</strong> mis mezoblobaSi myof konsonants Soris<br />

mdebare e xmovnis gauCinarebiT: laT. interaneus-is mravlobiTi ricxvis<br />

formi<strong>da</strong>n - interanea miviReT entraña.<br />

mravalferovania rt kompleqsis mier ganvlili gzac. Kkompleqsis<br />

meore elementi zog sityvaSi c (anu θ)-Si ga<strong>da</strong>vi<strong>da</strong>: laT. martialis - esp.<br />

marcial, zogSi ki – yru afrikatSi: laT. cortex - esp. corcho. yvelaze<br />

gavrcelebuli ki yru elementis gamJRerebaa: laT. fartum - esp. fardo.<br />

rac Seexeba maT mdgradobas, igi naTlad Cans Semdeg magaliTebSi:<br />

laT. dictare - esp. dictar, laT. contactus - esp. contacto, berZ. arteria -esp. arteria.<br />

meoTxe qvejgufSi SeviyvaneT iseTi Sua konsonanturi kompleqsebi,<br />

romelTac evoluciis procesSi ganicades samze meti fonetikuri<br />

cvlileba. swored aseT konsonantur kompleqsebs warmoadgens ng <strong>da</strong> pt<br />

TanxmovanTjgufebi.<br />

Ng kompleqsi erT-erTi yvelaze gavrcelebuli kombinaciaa. igi is<br />

erT-erTi kompleqsTagania, romelTac espanur korelatebSi ufro xSrad<br />

vxvdebiT saxecvlili formiT, vidre varirebis gareSe. Ng kompleqsi xan<br />

meore elements kargavs <strong>da</strong> <strong>da</strong>rCenili pirveli elementi ucvleli<br />

formiT ga<strong>da</strong>dis espanurSi: laT. pungent - esp. puniente <strong>da</strong> xanac <strong>da</strong>rCenili<br />

erTi elementi palatalizaciis xarjze icvlis xarisxs: laT. cingere - esp.<br />

ceñir. SesaZloa, meore elementi ar gauCinardes <strong>da</strong> mxolod<br />

transformirdes, rac mdgomareobs g-s θ(anu c+e)-Si an ʧ (ch)-Si ga<strong>da</strong>svlaSi:<br />

laT. singellus - esp. sencillo, laT. cingulum - esp. cincho. ramdenime sityvaSi<br />

1 aRsaniSnavia, rom nt kompleqsis yru konsonantis meore saxis varireba mxolod iseT<br />

sityvebSi gvxvdeba, romelTac aqvT sufiqsebi: -tia <strong>da</strong> -tio.<br />

133


aRniSnuli kompleqsi xdeba polikonsonanturi, rac yvela xSirad<br />

narnara r-s ga<strong>da</strong>adgilebiT aris ganpirobebuli: laT. conger - esp. congrio.<br />

Ng kompleqsisagan gansxvavebiT susti aRmoCn<strong>da</strong> pirveli elementi pt<br />

kompleqsSi. swored yru okluzivi (p) ikargeba an ganicdis vokalizacias<br />

espanur korelatSi ga<strong>da</strong>svlis dros: laT. aptare - esp. atar, laT. captivus -<br />

esp. cautivo. gvaqvs magaliTebi, sa<strong>da</strong>c saerTod ikargeba binaruli<br />

kompleqsi an ikargeba, magram espanur derivatSi Cndeba axali konsonanti.<br />

mag: laT. septimana espanurSi gvaZlevs semana, xolo laT. captiare - esp.<br />

cazar-s.<br />

miuxe<strong>da</strong>vad imisa, rom ng <strong>da</strong> pt konsonanturi kompleqsebi yvelaze<br />

varirebadi kombinaciebia sityvis SuaSi, gvaqvs maTi stabilurobis<br />

ramdenime magaliTic: laT. fungus - esp. hongo, laT. captura - esp. captura.<br />

meoTxe jgufSi gavaerTianeT iseTi konsonanturi kompleqsebi,<br />

romlebic derivatis doneze fiqsirdeba. iqi<strong>da</strong>n gamomdinare, rom masalis<br />

kvlevis dros mxolod derivatis doneze warmoqmnil kombinaciebs ar<br />

SevxvedrivarT, meoTxe jgufSi ganvixilavT iseT konsonantur<br />

kompleqsebs, romlebic fiqsirdeba rogorc etimonis, aseve derivatis<br />

doneze.<br />

Tavkiduri jgufebi<strong>da</strong>n <strong>espanuri</strong> <strong>enis</strong> doneze miviReT br, gr <strong>da</strong> pr<br />

kompleqsebi. Gr miviReT yru konsonantis gamJRerebiT an ori fonemis<br />

arevis Sedegad (dr/gr), br – aseve yru konsonantis gamJRerebiT an r-s<br />

metaTeziT, xolo pr – mxolod r-s metaTeziT. Tumca, es imas ar niSnavs,<br />

rom igive konsonanturi jgufebi etimonis doneze ar gvqonia: laT.<br />

brachiolum - esp. brazo, berZ. graphicus - esp. gráfico, laT. pratum - esp. prado.<br />

MSe<strong>da</strong>rebiT mravalricxovania derivatis doneze warmoqmnili Sua<br />

konsonanturi kombinaciebis CamonaTvali. Tavkidurebis msgavsad, isinic<br />

orive doneze gvxvdeba. Tumca, gvaqvs erTi gamonaklisi. Sn kompleqss,<br />

romelic sakmaod iSviaT movlenas warmoadgens, espanur enaSi viRebT<br />

xmovnis (i) sinkopis an s-s epenTezis Sedegad: laT. asinus - esp. asno, laT.<br />

denu<strong>da</strong>re - esp. desnu<strong>da</strong>r.<br />

aRsaniSnavia, rom xmovnis sinkopa or konsonants Soris erT-erTi<br />

yvelaze gavrcelebuli movlenaa, rac ganapirobebs derivatis doneze<br />

134


sxva<strong>da</strong>sxva konsonanturi kompleqsebis miRebas. xdeba sxva fonetikuri<br />

cvlilebebic. Tumca, yvelaze gavrcelebuli formula etimonSi<br />

ararsebuli kombinaciis <strong>espanuri</strong> <strong>enis</strong> doneze miRebisa aseTia: xmovnis<br />

sinkopa + meore fonetikuri cvlileba (disimilacia, ori konsonantis<br />

areva <strong>da</strong> yru konsonantis gamJRereba). meoTxe jgufSi Semavali<br />

kompleqsebis klasifikacias movaxdenT imis mixedviT, Tu ramden <strong>da</strong><br />

romel fonetikur varirebas ukavSirdeba ama Tu im kompleqsis <strong>espanuri</strong><br />

<strong>enis</strong> doneze warmoqmna.<br />

konsonanturi kompleqsebi, romlebic mxolod xmovnis sinkopis<br />

Sedegad warmoiqmnen: fl, gl, rn. Tumca, maT Soris gansxvavebac aris. isini<br />

ara erTi <strong>da</strong> imave, aramed sxva<strong>da</strong>sxva xmovnis gauCinarebis Sedegad<br />

miviReT. Fl mogvca i-s sinkopam: laT. sifilare - esp. chiflar; Gl kompleqsi ki –<br />

u-s amovardnam: laT. regula- esp. regla, xolo rn miviReT i-s an o-s sinkopis<br />

Sedegad: laT. farinariu - esp. harnero, laT. coronare - esp. coronar.<br />

SesaZloa, moxdes konsonantis amovardnac <strong>da</strong> etimonis doneze<br />

arsebuli samelementiani kompleqsi binarulad ga<strong>da</strong>iqces: laT. defunctus -<br />

esp. defunto.<br />

<strong>espanuri</strong> orelementiani kompleqsis warmoqmna ramdenime sityvaSi<br />

ganpirobebulia Tanxmovnis epenTeziTac. swored am movlenas vxvdebiT<br />

espanurSi mp kompleqsTan, romelic ramdenime berZnul <strong>da</strong> laTinur<br />

sityvaSi monofonemuria: berZ. pepon - laT. pepo - esp. pimpinela.<br />

yru konsonantis gamJRerebiT miviReT gr kompleqsi. aRniSnuli<br />

movlena araerT sityvaSia <strong>da</strong>fiqsirebuli. maT Sorisaa esp. sagrado,<br />

romelic momdinareobs laT. sacratus-i<strong>da</strong>n.<br />

fonetikurad axlos mdgomi ori Tanxmovnis areva gvxvdeba mb<br />

kompleqsTan. arabuli warmoSobis mqone sityvebSi nb kompleqsis pirveli<br />

elementi Canacvlebul iqna sxva, oRond isev mJReri nazalis mier: arab.<br />

tunbak - esp. tumbaga.<br />

konsonantebis arevas aqvs adgili rb kombinaciasTanac. Tumca,<br />

amjerad, rb kompleqsi miviReT ori frikativis arevis Sedegad: fr. corvette<br />

- esp. corbeta.<br />

135


disimilacias ukavSirdeba rp kompleqsis warmoqmna espanur <strong>enis</strong><br />

doneze. laT. palpetrum jer ga<strong>da</strong>dis parpadro-Si, Semdeg ki, disimilaciis<br />

xarjze, gvaZlevs párpado-s.<br />

ormagi varirebis Sedegad miviReT bl, br, dr, ld, lg, lv <strong>da</strong> rg kompleqsebi.<br />

sinkopa + disimilacia gvaqvs sityvaSi roble. igi momdinareobs laT. robere<strong>da</strong>n,<br />

romelmac jer e-s sinkopa ganica<strong>da</strong> <strong>da</strong> mogvca robre, xolo Semdeg<br />

disimilaciis xarjze, miviReT roble.<br />

sinkopa + ori konsonantis areva gvaqvs lv kombinaciasTan sityvaSi<br />

malvado. igi momdinareobs laT. malifatius-i<strong>da</strong>n, romelic jer i-s sinkopas<br />

ganicdis, xolo Semdeg xdeba ori frikativis areva, rac ganapirobebs<br />

aRniSnuli laTinuri vokabulis espanurSi malvado-s formiT<br />

<strong>da</strong>mkvidrebas.<br />

yvelaze xSiria sinkopa + yru konsonantis gamJRereba. Br kompleqss<br />

vRebulobT e-s amovardnis <strong>da</strong> p-s gamJRerebiT: laT. aperire - esp. abrir; Dr<br />

kombinacias ki _ e-s sinkopiT <strong>da</strong> t-s d-d gar<strong>da</strong>qmniT: laT. lateralis - esp.<br />

adral; Ld jgufi warmoiqmna i-s sinkopis <strong>da</strong> t-s gamJRerebiT: laT. malitas -<br />

esp. mal<strong>da</strong>d.<br />

I-s sinkopas <strong>da</strong> yru Tanxmovnis Secvlas ukavSirdeba lg kompleqsis<br />

warmoqmnac, rac kargad Cans laT. delicatus-i<strong>da</strong>n esp. delgado-s miRebaSi.<br />

sinkopas ar ukavSirdeba, Tumca rg kompleqsic ori fonetikuri<br />

varirebis Sedegad gvaqvs miRebuli. goT. brikan, romelic katalanuri<br />

bergant-is gavliT ga<strong>da</strong>vi<strong>da</strong> espanurSi <strong>da</strong> mogvca bergante. Mmisi amgvari<br />

evolucia ukavSirdeba r-s metaTezas <strong>da</strong> yru konsonantis gamJRerebas.<br />

rac Seexeba nd kompleqss, igi miviReT ara marto i-s amovardnis <strong>da</strong><br />

t-s gamJRerebiT, aramed m-s n-d transformaciis xarjzec: laT. comitatusesp.<br />

con<strong>da</strong>do. rogorc vxe<strong>da</strong>vT, am SemTxvevaSi saqme gvaqvs sammag<br />

varirebasTn.<br />

aqve un<strong>da</strong> aRiniSnos, rom igive konsonanturi kompleqsebi (br, dr, ld)<br />

SesaZloa warmoiqmnas ara mxolod aRniSnuli ori fonetikuri varirebis<br />

Sedegad, aramed erTi cvlilebis xarjzec: laT. parabola - esp. palabra<br />

136


(metaTeza), laT. crocodilus - esp. cocodrilo (metaTeza), arab. sultan - esp. soldán<br />

(yru Tanxmovnis gamJRereba).<br />

Dderivatis doneze aris warmoqmnuli lm kompleqsi mTel rig<br />

sityvebSi, rac aixsneba arabuli warmoSobis, m-ze <strong>da</strong>wyebuli sityvebis<br />

espanurSi arabuli al artikliT <strong>da</strong>mkvidrebiT. swored amiT aixsneba<br />

arabuli mudd-i<strong>da</strong>n <strong>espanuri</strong> almud-is miReba.<br />

igive movlenas ukavSirdeba f-ze <strong>da</strong>wyebuli arabuli sityvebi<strong>da</strong>n lf<br />

kompleqsis miReba ramdenime espanur sityvaSi: arab. far<strong>da</strong> - esp. alfar<strong>da</strong>.<br />

arabul artikls ukavSirdeba <strong>espanuri</strong> <strong>enis</strong> doneze r-s geminatis<br />

miRebac. R-ze <strong>da</strong>wyebuli arabuli sityvebi, espanur enaSi <strong>da</strong>mkvidrebis<br />

dros, ganicdis arabuli artiklis sityvasTan Serwymas <strong>da</strong> Semdeg mis<br />

fuZiseul r-sTan asimilacias: arab. ruzz - esp. arroz.<br />

aqve un<strong>da</strong> aRiniSnos iseTi kombinaciebic, romlebic iqmneba ara<br />

<strong>espanuri</strong> <strong>enis</strong>, aramed Suamavali <strong>enis</strong> doneze <strong>da</strong> espanurSi ga<strong>da</strong>dis<br />

ucvleli formiT. swored maT Soris aris rl <strong>da</strong> rm kombinaciebi.<br />

Sua konsonanturi kompleqsi rl, romelic Zv. frangulis doneze<br />

<strong>da</strong>fiqsir<strong>da</strong> sityvaSi berlant, momdinareobs Zveli germanuli bretling-i<strong>da</strong>n. 1<br />

frangulis gavliT <strong>da</strong>mkvidr<strong>da</strong> espanurSi Zv. germanuli aram-ic. man jer<br />

armon mogvca frangulSi, xolo Semdeg ucvleli formiT ga<strong>da</strong>vi<strong>da</strong><br />

espanurSi.<br />

rogorc ukve aRvniSneT meoTxe jgufis meore qvejgufSi Semavali<br />

konsonanturi kompleqsebi evoluciis procesSi Segvxv<strong>da</strong> rogorc<br />

etimonis, aseve derivatis doneze. gamomdinare aqe<strong>da</strong>n, gvaqvs maTi<br />

stabilurobis araerTi magaliTic: laT. rubrica - esp. rúbrica, laT. quadrus -<br />

esp. cuadro, laT. diflagrare - esp. deflagrar, laT. deglurrio,-onis - esp. deglución,<br />

laT. agrícola - esp. agrícola, savaraudod frank. fal<strong>da</strong> - esp. fal<strong>da</strong>, laT. fulgor -<br />

esp. fulgor, laT. palma -esp. palma, laT. altus - esp. alto, laT. salvus - esp. salvo,<br />

laT. ambiens - esp. ambiente, laT. campus - esp. campo, laT. candi<strong>da</strong>tus - esp.<br />

candi<strong>da</strong>to, laT. infidelis -esp. infiel, laT. tensus - esp. tenso, laT. arbor - esp. árbol,<br />

1<br />

ramdenime sityvaSi rl kompleqsi <strong>espanuri</strong> <strong>enis</strong> doneze miviReT sinkopa+metaTezas<br />

Sedegad. mag: calorear - calrear - carlear.<br />

137


erZn. organon - esp. órgano, laT. dormire - esp. dormir, laT. furnu - esp. horno,<br />

laT. corpus - esp. cuerpo, kelt. barronvides - esp. berrendo <strong>da</strong> sxv.<br />

binaruli konsonanturi kompleqsebi bolokidur poziciaSi (lm, mn,<br />

ns, rd, rm, rr, sm <strong>da</strong> st) gvxvdeba rogorc laTinuri, aseve aralaTinuri<br />

warmoSobis sityvebSi. isini arcerT espanur korelatSi ar inarCuneben<br />

bolokidur pozicias <strong>da</strong> xan xmovnis (e an o) <strong>da</strong> xanac mTliani marcvlis<br />

<strong>da</strong>matebiT ga<strong>da</strong>dian sityvis SuaSi. SesaZloa, xmovnis <strong>da</strong>matebas Tan<br />

axldes binaruli kompleqsis, Tanxmovnis epenTezis Sedegad,<br />

polikonsonanturad ga<strong>da</strong>qceva. swored aseT kombinacias warmoadgens<br />

arabuli bolokiduri mn, romelic jer xdeba mbr, Semdeg ki imatebs e-s.<br />

$2. samelementiani kompleqsebis klasifikacia<br />

Se<strong>da</strong>rebiT mcirea samelementiani kompleqsebis raodenoba rogorc<br />

etimonis, aseve derivatis doneze. isini ZiriTa<strong>da</strong>d sityvis SuaSi gvxvdeba<br />

<strong>da</strong> xasiaTdebian rogorc stabilurobiT, aseve varirebiT. Bbinaruli<br />

TanxmovanTjgufebis msgavsad, oTx jgufad <strong>da</strong>vyaviT samelementiani<br />

kompleqsebic:<br />

1. TanxmovanTjgufebi, romlebic stabilurobis maRali xarisxiT<br />

gamoirCevian;<br />

2. TanxmovanTjgufebi, romlebic mxolod varirebisaken arian<br />

midrekili;<br />

3. TanxmovanTjgufebi, romlebic espanur enaSi ga<strong>da</strong>dian rogorc<br />

formaucvleli aseve formaSecvlili saxiT;<br />

4. TanxmovanTjgufebi, romlebic derivatis doneze fiqsirdeba.<br />

yvelaze stabiluri samelementiani kompleqsebi Tavkidur<br />

poziciaSi aris: skl, skr, spl, str. isini espanur enaSi <strong>da</strong>mkvidrebis procesSi<br />

ar eqvemdebarebian aranair fonetikur varirebas, magram proTetikuli<br />

xmovnis xarjze icvlian pozicias sityvaSi: berZ. sklavos - esp. esclavo, laT.<br />

scribere -esp. escribir, laT. splendidus - esp. espléndido, laT. strena - esp. estrena.<br />

138


ac Seexeba yvelaze mdgrad Sua konsonantur kompleqsebs, esenia:<br />

ltr, mbl, mbr, mpr, ndr, nfr, ngr, nkr, nsp, ntr, rpr, rsp, skl, skr, sgr, str jgufebi. maTi<br />

<strong>stabiluroba</strong> kargad Cans Semdeg magaliTebSi: frang. altruime - esp.<br />

altruismo, laT. amblare - esp. amblar, laT. membrum - esp. miembro, laT.<br />

comprimere - esp. comprimir, laT. concretus - esp. concreto, berZ. skolopendra - esp.<br />

escolopendra, laT. anfractuosus - esp. anfractuoso, berZ. gangraina - esp. gangrena,<br />

laT. inspector - esp. inspector, 1 laT. intrusis - esp. intruso, laT. interpres,-etis - esp.<br />

interprete, laT. perspectivus - esp. perspectiva, laT. asclepiadeus - esp. asclepiadeo,<br />

laT. discrepare -esp. discrepar, laT. disgregare - esp. disgregar, berZ. apostrophe -<br />

esp. apóstrofe.<br />

varirebis maRali xarisxiT gamoirCeva msp, ndf, nfl, nkt, rdl <strong>da</strong> rkt<br />

kombinaciebi. Ggar<strong>da</strong> imisa, rom es eqvsi samelementiani kompleqsi<br />

yvelaze varirebadia, isini yvelaze iSviaT kombinaciebsac warmoadgenen,<br />

rac naTlad gamoCn<strong>da</strong> masalis kvlevis dros, radgan aRniSnuli<br />

konsonanturi jgufebis matarebeli arcTu ise bevri vokabula Segvxv<strong>da</strong>.<br />

CamoTvlili varirebadi kompleqsebis transformireba ukavSirdeba<br />

meore elementis amovardnas an meore <strong>da</strong> mesame elementis axal<br />

Tanxmovnad gar<strong>da</strong>qmnas. swored meore Tanxmovani ikargeba rdl, ndf <strong>da</strong> rkt<br />

kombinaciebSi: xalx. laT. torctu-esp. tuerto, xolo meore <strong>da</strong> mesame elementi<br />

varirebs nfl kompleqsSi: laT. inflare - esp. inchar. samelementian<br />

kombinaciaSi pirveli elementis varireba mxolod erT SemTxvevaSi<br />

<strong>da</strong>fiqsir<strong>da</strong>. laTinuris doneze arsebuli msp kompleqsi espanur enaSi<br />

<strong>da</strong>mkvidrebis dros, ganicdis pirveli elementis meore mJReri nazaliT<br />

Canacvlebas: laT. circumspectus - esp. circunspecto. rac Seexeba nkt kompleqss,<br />

igi kargavs xan meore <strong>da</strong> xan mesame konsonants: laT. sanctus - esp. santo,<br />

laT. punctio,-onis - esp. punción.<br />

mesame jgufSi gavaerTianeT iseTi kompleqsebi, romlebic garkveuli<br />

raodenobis sityvebSi mdgradia, xolo ramdenimeSi - varirebadi. Aam<br />

jgufSi mxolod oTxi konsonanturi kompleqsi moxv<strong>da</strong>. Eesenia: mpl, ngl, nkl,<br />

1 laTinuris doneze arsebuli nsp kompleqsi Sedgenilia n TanxmovniT <strong>da</strong>mTavrebul<br />

prefiqss (con an in) + sp kombinaciiT.<br />

139


nst. maTi varireba yvelaze xSirad ganpirobebulia pirveli elementis<br />

amovardniT an meore <strong>da</strong> mesame elementis afrikatad transformaciiT.<br />

varirebis pirveli SemTxveva <strong>da</strong>fiqsirebulia nst kompleqsTan, rac<br />

kargad Cans laTinuri constare-<strong>da</strong>n esp. costar-is miRebis SemTxvevaSi. Mmeore<br />

<strong>da</strong> mesame elementis gar<strong>da</strong>qmna ki <strong>da</strong>fiqsir<strong>da</strong> esp. troncho-Si, romelic<br />

momdinareobs laT. trunc(u)lus-i<strong>da</strong>n. SesaZloa aRniSnul fonetikur<br />

varirebas Tan axldes kompleqsis pirveli elementis cvlilebac, rac<br />

Cans esp. ancho-Si, romelic laTinuri amplu-<strong>da</strong>n transformir<strong>da</strong>. iSviaTad<br />

gvxvdeba, magram kvlevis dros mainc <strong>da</strong>fiqsir<strong>da</strong> iseTi kombinacia,<br />

romelic ori saxis varirebas ganicdis. es aris ngl kompleqsi, romelic<br />

zog sityvaSi nazals + yru afrikats gvaZlevs <strong>da</strong> zogSi _ ɲ(ñ)-s: laT.<br />

cing(u)lum - esp. cincho, laT. ung(u)la - esp. uña.<br />

aRniSnuli samelementiani kompleqsebis varirebis paralelurad,<br />

gvaqvs maTi mdgradobis araerTi SemTxvevac: laT. completus - esp. completo,<br />

laT. concludere - esp. concluir, laT. conglobare - esp. conglobar, laT. institutus -<br />

esp. instituto.<br />

meoTxe jgufSi SeviyvaneT iseTi kombinaciebi, romlebic gvxvdeba<br />

rogorc etimonis, aseve derivatis doneze. aRsaniSnavia, rom masalis<br />

kvlevis dros, SevxvdiT or iseT kombinaciasac, romelic ar fiqsirdeba<br />

etimonis doneze <strong>da</strong> mxolod espanur korelatebSi gvxvdeba. esenia: lbr <strong>da</strong><br />

ldr kompleqsebi. orive maTgani ukavSirdeba arabul Zirs, radgan<br />

kompleqsis pirveli elementi - narnara l, arabuli artikli al-is<br />

Semadgeneli komponentia. Aarabuli artiklis espanur sityvasTan<br />

mierTebas xSirad axlavs sxva fonetikuri varirebac, risi naTeli<br />

magaliTic aris arab. busra-<strong>da</strong>n, r-s <strong>da</strong>matebis xarjze, esp. albricias-is<br />

miReba, xolo arab. hatraq-i<strong>da</strong>n, yru konsonantis gamJRerebis Sedegad, esp.<br />

baldragas-is warmoqmna.<br />

Se<strong>da</strong>rebiT mravalricxovania iseT kompleqsebi, romelTac orive<br />

doneze vxvdebiT. esenia: ltr, mbr,mpr, ndr, ngr, nsp, nst, ntr <strong>da</strong> str kombinaciebi.<br />

140


arabuli artiklis <strong>da</strong>matebiT <strong>da</strong> u-s sinkopiT aixsneba berZnuli<br />

thermos-is, arabuli turmus-is gavliT, <strong>da</strong>mkvidreba espanurSi, sai<strong>da</strong>nac<br />

miviReT altramuz.<br />

A-s sinkopas ukavSirdeba laT. comparare-<strong>da</strong>n esp. comprar-is<br />

miReba,Mxolo metaTezas ukavSirdeba ntr kompleqsis warmoqmna sityvaSi<br />

entre, romelic momdinareobs laT. inter-i<strong>da</strong>n.<br />

B-s epenTeziT <strong>da</strong> n-s r-iT Canacvlebis Sedegad miviReT arab. tumn-i<strong>da</strong>n<br />

esp. azumbre. epenTeza, oRond amjerad r-s <strong>da</strong>mateba gvaqvs laT. lendis-Tan,<br />

romelmac esp. liendre mogvca. jer epenTeza <strong>da</strong> Semdeg ori msgavsi<br />

konsonantis disimilacia gvaqvs esp. sangre-Si, romelic momdinareobs<br />

laT. sanguis-i<strong>da</strong>n <strong>da</strong> romelmac evoluciis pirvel etapze mogvca sangne.<br />

Oori mJReri nazalis arevis Sedegad miviReT esp. cincunspecto, romelic<br />

momdinareobs laT. circumspectus-i<strong>da</strong>n <strong>da</strong> esp. circunstante, romlis Ziric aris<br />

laT. circumstans.<br />

rac Seexeba str kompleqss, igi derivatis doneze ori gansxvavebuli<br />

fonetikuri varirebis Sedegad aris warmoqmnili. esp. costra-Si man r-s<br />

metaTeza ganica<strong>da</strong> (laT. crusta), xolo esp. estrella-Si igive konsonantis<br />

epenTeza (laT. stela).<br />

meoTxe jgufSi Semavali konsonanturi kompleqsebis umravlesoba<br />

gvxvdeba etimonis donezec, rac kargad gamoCn<strong>da</strong> ze<strong>da</strong> (yvelaze mdgradi<br />

kompleqsebis) jgufSi. ganmeorebis Tavi<strong>da</strong>n acilebis mizniT, aRar<br />

moviyvanT im magaliTebs, sa<strong>da</strong>c es kompleqsebi etimonis doneze<br />

fiqsirdeba.<br />

141


$3. BoTxelementiani kompleqsebis klasifikacia<br />

OoTxelementiani konsonanturi kompleqsebi stabilurobis yvelaze<br />

didi xarisxiT gamoirCevian. sityvis Sua poziciis mqone kompleqsebi<br />

mxolod oriode SemTxvevaSi varireben an iqmnebian etimonis doneze.<br />

aRsaniSnavia, rom vokabulaTa umravlesobaSi oTxelementiani jgufebi<br />

Sedgenilia TavsarTis xarjze; yvelaze xSirad gamoyenebulia prefiqsebi:<br />

con, in, ad, sub, trans, abs, ob <strong>da</strong> des, rac ganapirobebs oTxelementiani<br />

TanxmovanTjgufebis pirveli an pirveli <strong>da</strong> meore elementis <strong>da</strong>mTxvevas<br />

TavsarTis bolokidur konsonantTan.<br />

mxolod erTi TavsarTis <strong>da</strong>matebiT miviReT espanurSi bskr, dskr, dstr,<br />

nsgr, nsfl <strong>da</strong> nsfr kombinaciebi. Ppirvel kompleqsi miviReT sub TavsarTis<br />

xarjze: laT. subscribere - esp. subscribir, meore <strong>da</strong> mesame – ad prefiqsis<br />

xarjze: laT. adscribere - esp. adscribir, laT. adstratus - esp. adstrato, xolo<br />

bolo sami - trans prefiqsis mierTebiT: laT. transgresor - esp. transgresor,<br />

laT. transflor - esp. transflor, laT. transfretare - esp. transfretar.<br />

ori kompleqsi momdinareobs or-ori prefiqsis <strong>da</strong>rTviT. Bstr-s<br />

Sedgenilia abs an ob TavsarTebisagan: laT. abstractio,-onis - esp. abstracción,<br />

laT. obstruere - esp. obstruir. Nstr ki miviReT con <strong>da</strong> in TavsarTebiT: laT.<br />

instruere - esp. instruir, laT. construere - esp. construir. mxolod oriode sityvaSi<br />

ar warmoqmnila nstr kompleqsi TavsarTis xarjze, rac kargad Cans<br />

espanur monstruo-Si, romelic momdinareobs laT. monstrum-i<strong>da</strong>n.<br />

rac Seexeba nskr kompleqss, igi miviReT in, con <strong>da</strong> trans prefiqsebiT:<br />

laT. inscribere - esp. inscribir, laT. conscriptus - esp. conscripto, laT. transcribere -<br />

esp. transcribir. 1<br />

aranairi saerTo ar aqvs TavsarTebTan erT-erT yvelaze iSviaT rskr<br />

kompleqss: laT. imperscrutabilis - esp. imperscrutable.<br />

yvelaze varirebadi oTxelementiani kompleqsia mskr, romelic ori<br />

mJReri nazalis arevis Sedegad gvaZlevs nskr kompleqss: laT.<br />

circumscribere-esp. sircunscribir.<br />

1 rogorc vxe<strong>da</strong>vT, abs <strong>da</strong> trans TavsarTebis bolo ori konsonanti ( <strong>da</strong> ara bolo erTi,<br />

rogorc umravles SemTxvevaSi) warmoadgens oTxelementiani kompleqsis pirvel or<br />

elements.<br />

142


varirebas eqvemdebareba nstr kompleqsic, oRond mxolod oriode<br />

sityvaSi. misi stabilurobis magaliTebi bevrad Warbobs varirebis<br />

SemTxvevebs: laT. monstrare kargavs kompleqsis pirvel elements <strong>da</strong> xdeba<br />

samelementiani, ris Sedega<strong>da</strong>c espanurSi viRebT mostrar-s.<br />

rac Seexeba bstr kombinacias, igi gvxvdeba rogorc etimonis, aseve<br />

derivatis doneze. misi espanur korelatSi warmoqmna ukavSirdeba<br />

konsonantis epenTezas: laT. subtrahere, s-s <strong>da</strong>matebis Sedegad, gvaZlevs<br />

substraer-s, ras RAE-s mixedviT ganpirobebulia esp. extraer-is gavleniT.<br />

$4. BxuTelementiani kompleqsebis klasifikacia<br />

uiSviaTesia xuTelementiani kompleqsi espanur enaSi. moZiebuli ori<br />

kompleqsi<strong>da</strong>n erTi varirebis gareSe ga<strong>da</strong>dis espanurSi: Svedi fizikosis<br />

gvari Angström - esp. angstrem (sazomi erTeuli), xolo meore kargavs erTerT<br />

elements <strong>da</strong> espanur korelatSi viRebT oTxelementian kombinacias:<br />

samskrta - sanscrito.<br />

143


<strong>da</strong>skvna<br />

rogorc vnaxeT, <strong>espanuri</strong> <strong>enis</strong> fonotaqtikam evoluciis sakmaod<br />

rTuli <strong>da</strong> imavdroulad, mravalferovani gza ganvlo <strong>da</strong>Gganica<strong>da</strong><br />

uamravi sxva<strong>da</strong>sxva saxis varireba. maTi umravlesoba ukavSirdebo<strong>da</strong><br />

fonemaTa SeerTebisas warmoTqmis gamartivebas asimilaciis,<br />

disimilaciis, metaTezis, sinkopis, epenTezis xarjze, magram Segvxv<strong>da</strong><br />

ramdenime iseTi varirebac, romelTac enaTmecnierebi lingvistur<br />

Secdomad miiCneven. Kkonsonanturi kompleqsebis varireba ukavSirdeba<br />

TavsarTis <strong>da</strong>niSnulebis windebulSi ga<strong>da</strong>svlasac (mag: laT. inhabitare →<br />

esp. habitar en) <strong>da</strong> laTinuri bolosarTis varirebasac, romlis Tanxmovanic<br />

kompleqsis erT-erT elements warmoadgens (mag: laTinuri sufiqsebi -tia<br />

<strong>da</strong> -tio espanur derivatSi gvaZleven -cia <strong>da</strong> -ción bolosarTebs, rac iwvevs<br />

laTinuri nt kompleqsis varirebas).<br />

Mmenendes pi<strong>da</strong>li lingvistur Secdomad miiCnevs sityvis iseT<br />

transformacias, romelsac safuZvlad akustikuri ekvivalentoba<br />

(Equivalencia acústica) <strong>da</strong>edo [Menéndes Pi<strong>da</strong>l, 1977:190-201]. rogorc aRmoCn<strong>da</strong>,<br />

<strong>enis</strong> evoluciis procesSi xSirad xdebo<strong>da</strong> erTi fonemis meore fonemiT<br />

Canacvleba msmenelis mier sityvis arasworad aRqmis gamo. SecdomiT<br />

aRqmul sityvas ki msmeneli komunikaciisas araswori formiT iyeneb<strong>da</strong>.<br />

rogorc kvlevam gvaCvena, espanur enaSi akustikur ekvikalentobas<br />

vxvdebiT fonetikurad axlos mdgomi ori fonemis arevaSi. Oori fonemis<br />

areva ki ukavSirdeba artikulaciis wertilis (m/n) an fonemebis simJReresiyruis<br />

(d/t) varirebas.<br />

ar xdeba, rom enaSi arsebuli yvela konsonanturi kompleqsi<br />

<strong>da</strong>eqvemdebaros varirebas. maTi garkveuli nawili rCeba ucvleli, rac<br />

"Taobebs Soris gagebinebis SenarCunebis aucileblobis" mniSvnelovani<br />

winapirobaa [axvlediani c., 2008:43].<br />

swored es ori sawinaaRmdego Zala urTierTqmedebs mudmivad <strong>da</strong><br />

ganapirobebs <strong>enis</strong> evolucias. maTgan erTi, romelic mimarTulia<br />

varirebisaken, ufro Zlieria <strong>da</strong> SeuZlia <strong>enis</strong> mdgomareoba nebismier<br />

144


dros Secvalos an ganaaxlos. Mmeore ki – abrkolebs <strong>enis</strong> swraf<br />

cvalebadobas, radgan enam ar <strong>da</strong>kargos misi komunikaciuri funqcia <strong>da</strong><br />

SeZlos misi ganxorcieleba sxva<strong>da</strong>sxva Taobebs Soris. Ees ori Zala<br />

erTmaneTs uZvelesi droi<strong>da</strong>n abalansebs, rac ganapirobebs <strong>enis</strong> neli<br />

tempiT ganviTarebas.<br />

<strong>stabiluroba</strong> <strong>da</strong> <strong>variaciuloba</strong> saintereso Temas warmoadgens ara<br />

marto zoga<strong>da</strong>d <strong>enis</strong> ganviTarebis procesSi, aramed fonotaqtikaSic,<br />

gansakuTrebiT ki maSin, roca igi konsonantTa kombinaciebs ikvlevs.<br />

winamdebare naSromma, romelic warmoadgens <strong>espanuri</strong> <strong>enis</strong> fonotaqtikuri<br />

sistemis diaqroniul kvlevas, mniSnelovani Sedegebi mogvca stabiluri<br />

<strong>da</strong> cvalebadi TanxmovanTkompleqsebis sistemurobis Sesaxeb.<br />

sul ganvixileT 114 konsonanturi kompleqsi. maTgan 70 aris<br />

orelementiani, xolo 44 - polikonsonanturi. Gganxiluli 70 binaruli<br />

TanxmovanTjgufi<strong>da</strong>n TiTqmis yvela ( sg-sa <strong>da</strong> sn-s gar<strong>da</strong>) sityvaSi Sua<br />

poziciis mqonea. maTi garkveuli nawili ki gvxvdeba ormagi poziciiT:<br />

Tavkidur <strong>da</strong> Sua poziciaSi <strong>da</strong>fiqsir<strong>da</strong> 19 kompleqsi, xolo Sua <strong>da</strong><br />

bolokidur poziciaSi - 6 kompleqsi. mxolod ori konsonanturi jgufi<br />

Segvxv<strong>da</strong> samive poziciiT. rac Seexeba polikonsonantur kompleqsebs, 30<br />

maTgani Sedgeba sami Tanxmovnisagan, 12 – oTxi Tanxmovnisagan, xolo 2 –<br />

xuTi konsonantisagan. aRsaniSnavia, rom samelementian kombinaciebSi<br />

Warbobs sityvis Sua pozicia (mxolod xuTi jgufi gvaqvs Tavkiduri<br />

poziciiT etimonis doneze), xolo oTx <strong>da</strong> xuTelementian kompleqsebSi -<br />

yvela Sua poziciis mqonea.<br />

Bbunebrivia, TiToeul kombinacias aqvs misTvis <strong>da</strong>maxasiaTebeli<br />

konstanturoba-variaciulobis niSnebi. Catarebuli kvlevis Sedegad,<br />

yvelaze mdgrad <strong>da</strong> varirebad binarul <strong>da</strong> polikonsonantur<br />

kompleqsebad SeiZleba CavTvaloT:<br />

Tavkidur poziciaSi mdgradi aRmoCn<strong>da</strong> or mJRer okluzivs +<br />

vibranti (br, gr) <strong>da</strong> yru frikativs + vibranti (fr) kombinaciebi. Aaseve, yru<br />

frikativis <strong>da</strong> yru okluzivis ( sk) Tanamimdevroba, romelmac<br />

stabilurobis miuxe<strong>da</strong>vad, sityvis TavSi <strong>da</strong>imata proTetikuli xmovani<br />

<strong>da</strong> amiT sityvaSi pozicia Seicvala. varirebas arc gn, sm <strong>da</strong> tr<br />

145


kombinaciebi <strong>da</strong>eqvemdebara. sami jgufi<strong>da</strong>n orma xmovnis xarjze<br />

Seicvala pozicia: sm-m <strong>da</strong>imata proTetikuli e, xolo tr kompleqsma – a.<br />

P Tavkidur poziciaSi, mxolod varirebisaken midrekili jgufebi<br />

TiTqmis ar arsebobs, rac ganapiroba im faqtma, rom konsonanturi<br />

kompleqsebis umravlesoba Tavad etimonis (laTinuris) donezeve<br />

gamartiv<strong>da</strong>. swored aqe<strong>da</strong>n gamomdinarea, rom is oriode gamonaklisi,<br />

romelic Segvxv<strong>da</strong> vokabulebis pireneis naxevarkunZulze <strong>da</strong>mkvidrebis<br />

dros, <strong>da</strong>kavSirebulia aralaTinuri etimonis sityvebTan. Pn<br />

konsonanturi kompleqsi berZnul, xolo rh berZnul <strong>da</strong> arabul<br />

sityvebTan fiqsirdeba.<br />

binaruli Tavkiduri konsonanturi kompleqsebis kvlevis dros<br />

vnaxeT, rom maTi didi nawili eqvemdebareba rogorc varirebas, aseve<br />

rCeba stabiluri. swored maT Sorisaa bl, dr, fl, gl, kl, kr, pl, pr, ps, sp, st<br />

kombinaciebi. okluzivebiTa <strong>da</strong> narnara TanxmovnebiT Sedgenili<br />

kombinaciebi xalxuri laTinuri<strong>da</strong>n gavrcelebis SemTxvevaSi varireben,<br />

radgan rogorc viciT, pireneis naxevarkunZulze gavrcelebulma<br />

laTinurma adgilobrivi preromanuli enebis gavlena ganica<strong>da</strong>, xolo Tu<br />

aRniSnuli konsonanturi kompleqsebis Semcveli vokabulebi espaneTSi<br />

gavrcelebul primitiul romanseSi mkvidrdebian mogvianebiT (mag:<br />

franguli eni<strong>da</strong>n) an ga<strong>da</strong>dian saliteraturi laTinuris gziT,<br />

stabilurobiT gamoirCevian.<br />

polikonsonantur TanxmovanTjgufebSi Tavkidur poziciaSi<br />

mxolod 5 samelementiani kompleqsebi gvxvdeba. Aaqe<strong>da</strong>n oTxi stabiluri<br />

kompleqsia (mxolod pozic ias icvlian xmovnis <strong>da</strong>matebis xarjze) <strong>da</strong><br />

oTxive YmaTgans aqvs msgavsi mimdevroba: frikativi + yru okluzivi +<br />

narnara ( skl, skr, spl, str), xolo <strong>da</strong>rCenili erTi jgufi ( stl), evoluciis<br />

rTul gzas gadis <strong>da</strong> sxva<strong>da</strong>sxva fonetikuri cvlilebebis xarjze xdeba<br />

binaruli. aRniSnuli kompleqsi, proTetikuli xmovnis gamo, icvlis<br />

poziciasac.<br />

sityvis Sua konsonanturi kompleqsebi warmoadgenen yvelaze<br />

mravalferovan TanxmovanTjgufebs. Bd, bs, bt, dr, fr, kr, ld, lf, lg, lm, ls, lv, nh, nk,<br />

nv, pl, pn, rb, rl, rm, rn, rr, sk, sm, sp, st kombinaciebi mdgradia yvela sityvaSi maTi<br />

146


etimologiis ganurCevlad. rogorc vxe<strong>da</strong>vT, konsonanturi kompleqsebis<br />

umravlesobaSi erT-erTi elementi aris narnara l an r.<br />

Mmxolod varirebisaken midrekilia bl, gd, nb, rh, sf kompleqsebi <strong>da</strong><br />

Semdegi geminatebi - bb, mm, nn, pp, ss.<br />

mravalferovania iseTi kombinaciebis CamonaTvalic, romlebic<br />

espanur enaSi ga<strong>da</strong>dian rogorc formaucvleli, aseve formaSecvlili<br />

saxiT. BBBr, fl, gl, gm, gn, gr, kl, kt, lb, lk, ln, lp, lt, mb, mn, mp, nd, nf, ng, ns, nt, pr, ps, pt,<br />

rd, rf, rg, rp, rs, rt, rv, tr kombinaciebi, mdgradobis paralelurad, ganicdian ara<br />

marto erTi, aramed ori an meti saxis varirebasac. CamoTvlilTagan<br />

ToTxmeti kompleqsi, stabilurobis paralelurad, ganicdis erTi saxis<br />

varirebas ( fl, gl, gm, gr, ln, mp, ns, pr, ps, rd, rf, rp, rs, rv), cameti – ori saxis<br />

varirebas (br, gn, kl, lb, lk, lp, lt, mb, mn, nd, nf, rg, tr), sami kompleqsi – sami saxis<br />

cvlilebas (kt, nt, rt), xolo ori – samze met transformacias (ng <strong>da</strong> pt).<br />

swored Sua poziciis matarebelia polikonsonanturi kompleqsebis<br />

umravlesoba. samelementianebSi, 16 kompleqsi aris stabiluri (ltr, mbl, mbr,<br />

mpr, ndr, nfr, ngr, nkr, nsp, ntr, rpr, rsp, sgr, skl, skr, str ), 4 – ramdenime sityvaSi<br />

icvleba <strong>da</strong> ramdenimeSi stabiluria (mpl, ngl, nkl, nst), xolo 6 – mxolod<br />

varirebs ( msp, ndf, nfl, nkt, rdl, rkt). isini ZiriTa<strong>da</strong>d icvlebian meore<br />

elementis amovardnis xarjze. 2 TanxmovanTjgufi ( lbr, ldr) warmoqmnilia<br />

derivatis doneze. rac Seexeba <strong>da</strong>rCenil 2 kombinacias ( spl, stl), maT<br />

Tavkiduri poziciisagan gansxvavebiT, arcerT vokabulaSi ar vxvdebiT<br />

sityvis SuaSi. M<br />

mxolod Sua pozicia aqvT oTxelementian kombinaciebs. 12<br />

kompleqsi<strong>da</strong>n 10 mdgradia ( bskr, bstr, dskr, dstr, ngst, nsfl, nsfr, nsgr, nskr, rscr),<br />

xolo ori ( mskr, nstr) – varirebs. xuTelementianebSi ki – erTi ( ngstr)<br />

cvlilebebs eqvemdebareba, xolo meore – martivdeba ( mskrt) <strong>da</strong> xdeba<br />

oTxelementiani.<br />

bolokiduri poziciis mqone, etimonis doneze arsebul binarul<br />

kompleqsebs SevxvdiT rogorc laTinuri, aseve aralaTinuri<br />

(preromanuli, arabuli, inglisuri <strong>da</strong> a.S.) warmoSobis sityvebSi. Lm, mn,<br />

ns, rd, rm, rr, sm <strong>da</strong> st kompleqsebma, zog sityvaSi, varireba ganicades, zogSi<br />

ki – ar <strong>da</strong>eqvemdebarnen fonetikur cvlilebebs. Tumca, yvela SemTxvevaSi<br />

147


Seicvales pozicia, rac mox<strong>da</strong> xmovnis ( e an o) an marcvlis <strong>da</strong>matebis<br />

xarjze. amrigad, 8 bolokiduri kompleqsi<strong>da</strong>n 2 ( mn, ns) varirebs,<br />

xolo <strong>da</strong>narCeni xuTi – icvlis pozicias.<br />

masalis kvlevis dros, araerTi iseTi konsonanturi kompleqsi<br />

Segvxv<strong>da</strong>, romlebic miviReT <strong>espanuri</strong> <strong>enis</strong> derivatis doneze. aRsaniSnavia,<br />

rom am movlenas iSviaTad aqvs adgili Tavkidur kompleqsebTan, rac imis<br />

niSania, rom <strong>espanuri</strong> ena uZvelesi droi<strong>da</strong>n iyo midrekili Tavkiduri<br />

TanxmovanTkompleqsebis gamartivebisaken <strong>da</strong> ara axal-axali kompleqsebis<br />

warmoqmnisaken evoluciis sxva<strong>da</strong>sxva etapze. gamonaklisis saxiT<br />

SevxvdiT Tavkiduri br <strong>da</strong> pr kompleqsebis derivatis doneze warmoqmnas,<br />

rac r-s metaTezas an epentezas ukavSirdeba.<br />

imaves ver vityviT Sua konsonantur kompleqsebze, radgan<br />

aRniSnuli movlena araerTxel Segvxv<strong>da</strong> sityvis SuaSi. TanxmovanTa<br />

kombinaciebis warmoqmna <strong>espanuri</strong> <strong>enis</strong> doneze, yvelaze xSirad,<br />

fiqsirdeba xmovnebis an k Tanxmovnis (n-sa <strong>da</strong> t-s Soris) amovardna (fl, gl,<br />

lp, rm, rn, nt), m konsonantis epenTezis (mp), ori fonetikurad axlos mdgomi<br />

fonemis arevis (nb/mb) <strong>da</strong> yru konsonantebis gamJRerebis ( gr, ld) xarjze;<br />

aseve, ormagi varirebis Sedegad, romelTaganac xSiria sinkopa (e,i) + yru<br />

konsonantis gamJRereba (lg, sg). Se<strong>da</strong>rebiT naklebi sixSiriT gvxvdeba<br />

ormagi varirebis SemTxvevebi, romlebic miRebulia sinkopa + ori<br />

frikativis arevis (lv) <strong>da</strong> sinkopa + metaTezis (rl) Sedegad. Mmasalis<br />

kvlevis dros, Segvxv<strong>da</strong> sammagi varirebis movlenac, romelic<br />

warmodgenilia fonetikuri cvlilebebis Semdegi TanamimdevrobiT:<br />

sinkopa + yru konsonantis gamJRereba + ori nazalis areva (nd).<br />

E etimoni <strong>enis</strong> doneze ararsebuli kompleqsebis espanurSi gaCena<br />

ukavSirdeba morfologiur faqtorsac. vgulisxmobT arabul artikls -<br />

al, romlis sityvasTan Serwymam ganapiroba, rom espanurSi miviReT l-ze<br />

<strong>da</strong>wyebuli ramdenime binaruli kombinacia. Aaxali kompleqss gvaZlevs<br />

arsebiTi saxelisa <strong>da</strong> windebulis Serwymac, rac kargad gamoCn<strong>da</strong> nd<br />

kompleqsTan.<br />

<strong>espanuri</strong> <strong>enis</strong> derivatTa doneze sul miviReT 35 binaruli<br />

kompleqsi: bl, br, dr, fl, gl, gr, ld, lf, lg, lm, lp, lt, lv, mb, mp, nd, ns, nt, nv, pr, rb, rf, rg, rl,<br />

148


m, rn, rp, rr, sf, sg, sm, sn, sp, st, tr. Tumca, es imas ar niSnavs, rom igive<br />

konsonanturi kompleqsebi ar SeiZleba Segvxvdes etimonis doneze.<br />

gar<strong>da</strong> amisa, etimonis doneze Segvxv<strong>da</strong> 12 samelementiani kompleqsi,<br />

romelTaganac ori mxolod <strong>espanuri</strong> <strong>enis</strong> doneze <strong>da</strong>fiqsir<strong>da</strong> ( lbr, ldr),<br />

xolo <strong>da</strong>narCeni aTi - rogorc etimonis, aseve derivatis doneze (ltr, mbr,<br />

mpr, ndr, ngr, nsp, nst, ntr, spl, str). aRniSnuli kompleqsebis warmoqmna umravles<br />

SemTxvevaSi xdebo<strong>da</strong> r-s epenTeziT an metaTeziT.<br />

konsonanturi kompleqsebi SeiZleba warmoiqmnas ara mxolod<br />

<strong>espanuri</strong> <strong>enis</strong>, aramed im <strong>enis</strong> donezec, romelic Suamaval enas<br />

warmoadgens etimonsa <strong>da</strong> derivats Soris. aseT enebis saxiT, yvelaze<br />

xSirad Segvxv<strong>da</strong> franguli <strong>da</strong> arabuli.<br />

masalis kvlevis dros, erTi <strong>da</strong> igive konsonanturi kompleqsi<br />

TiTqmis arsad ar Segvxvedria samive poziciaSi. Ggamonaklisis saxiT<br />

gvaqvs sm <strong>da</strong> st kompleqsebi, romlebic gvxvdeba rogorc Tavkidur <strong>da</strong><br />

bolokidur, aseve sityvis Sua poziciaSi. sityvis etimologiis<br />

ganurCevlad, isini, oriode gamonaklisis gar<strong>da</strong>, ar varireben.<br />

vrceli arc iseTi kompleqsebis CamonaTvalia, romlebic or<br />

(Tavkidur <strong>da</strong> Sua an Sua <strong>da</strong> bolokidur) poziciaSi gvxvdeba. ganxiluli<br />

binaruli <strong>da</strong> polikonsonanturi TanxmovanTjgufebis umravlesobas<br />

axasiaTebs sityvis Sua pozicia. maTi sityvaSi mdebareoba ki, garkveul<br />

wilad, moqmedebs kompleqsebis varireba-mdgradobaze, radgan identurma<br />

TanxmovanTjgufebma SeiZleba TavSi varireba ganicadon <strong>da</strong> SuaSi – ara<br />

an piriqiT. Kkompleqsis mdgradoba-varirebaze moqmedeb<strong>da</strong> isic, Tu<br />

ramdenad harmoniul kombinacias qmni<strong>da</strong> esa Tu is Tanxmovani mezobel<br />

konsonantTan <strong>da</strong> ramdenam martivad warmosaTqmeli iyo esa Tu is<br />

konkretuli sityva pireneis naxervarkunZulis mosaxleobisaTvis.<br />

konsonanturi kompleqsebis konstanturoba-<strong>variaciuloba</strong>s<br />

ganapirobebs kidev ori faqtori: a) Tu romeli eni<strong>da</strong>n Semodis ama Tu im<br />

konkretuli kompleqsis Semcveli sityva espanurSi <strong>da</strong> b) rogori<br />

lingvisturi mdgomareobaa (anu romeli enebia gavrcelebu li) im<br />

periodis espaneTSi, roca xdeba romelime sityvis <strong>da</strong>mkvidreba.<br />

149


A amrigad, orelementiani konsonanturi kompleqsebis umravlesoba<br />

ganicdis varirebas sityvaSi poziciis ganurCevlad, samelementianebi<br />

(ZiriTa<strong>da</strong>d sityvis SuaSi) ufro stabilurobisaken arian midrekilni,<br />

oTx <strong>da</strong> xuTelementianebi (romle bic aseve sityvis SuaSi gvxvdeba) ki –<br />

ZiriTa<strong>da</strong>d konstanturebi arian. Aaqe<strong>da</strong>n gamomdinare, SeiZleba<br />

<strong>da</strong>vaskvnaT, rom rac ufro met konsonants Seicavs jgufi an rac ufro<br />

iSviaTia, miT ufro stabiluria igi.<br />

150


Lliteratura:<br />

1. axvlediani g., zogadi fonetikis safuZvlebi, Tbilisi, 1999<br />

2. axvlediani g., zogadi fonetikis Sesavali, Tbilisi, 1956<br />

3. axvlediani c., <strong>stabiluroba</strong> <strong>da</strong> varireba romanul<br />

TanxmovanTjgufebSi, medea, Tbilisi, 2009<br />

4. axvlediani c., diaqroniuli fonotaqtika <strong>da</strong> romanuli<br />

konsonantizmis problemebi, Tbilisi, 2008<br />

5. axveldiani c., kobeSaviZe m., <strong>espanuri</strong> <strong>enis</strong> istoria, Tbilisi, 2009<br />

6. axvlediani c., kobeSaviZe m., <strong>espanuri</strong> <strong>enis</strong> fonetika, Tbilisi, 2011<br />

7. jaSi q., romanuli istoriuli enaTmecniereba, Tbilisi, 2010<br />

8. Ахманова О.С., Словарь лингвистических терминов,1966<br />

9. Бусье Э., Основы романского языкознания, 1952<br />

10. Нидерман М., Историческая фонетика латинского языка, 1949<br />

11. Торсуев Г.П., Константность и вариативность в фонетической системе, 1977<br />

12. Тронский И. М., Историческая грамматика латинского языка, 1960<br />

13. Тронский И. М., Очерки из истории латинского языка, 1953<br />

14. Трубецкой Н.С., Основы фонологии, 1960<br />

15. Alarcos Llorach E., Gramática de la lengua española, Espasa Calpe –Real Academia<br />

Española, Madrid, 1994<br />

16. Alarcos Llorach E., El español, lengua milenaria (y otros escritos castellanos), Ámbito,<br />

Valladolid, 1982<br />

17. Alarcos Llorach E., Fonología Española, Gredos, Madrid, 1971<br />

18. Alarcos Llorach E., De nuevo sobre los cambios fonéticos del siglo XVI, 1988<br />

19. Alonso A., Cronología de la igualación C-Z en español (conclución), Hispanic review,<br />

Vol.19, No.2 (Apr.1951)<br />

20. Alonso D., Resultados de -LJ-, -KL-, -GL-, Gredos, Madrid, 1972<br />

21. Alonso D., B = V en la Península Hispánica, Gredos, Madrid, 1972<br />

22. Ariza M., Fricatización, sonorización, degeminación, RSEL, 1990<br />

23. Ariza M., Manual de fonología histórica del español, Editorial Síntesis, Madrid, 1989<br />

24. Ariza M., Sobre fonética histórica del español, Arco, Madrid, 1994<br />

25. Ariza M., Sobre las palatales sonoras en español antiguo, Madrid, 1983<br />

151


26. Baldinger K. La formación de los dominios lingüísticos en la Península Ibérica, Gredos,<br />

Madrid, 1971<br />

27. Bassols de Climent M., Fonética Latina, C.S.I.C., Madrid, 1967<br />

28. Ben<strong>da</strong>la Galán M., Tartessos, iberos y celtas, Madrid, 2000<br />

29. Calvo Poyato J. Felipe V- el primer Borbón, Barcelona,1992<br />

30. Cano Aguilar R., El español a través de los tiempos, Arco, Madrid, 1988<br />

31. Carr R., Historia de España, Madrid, 2001<br />

32. Collins R. La españa visigo<strong>da</strong> (409-711), Barcelona,2005<br />

33. Contini G., Sobre la desaparición de la correlación de sonori<strong>da</strong>d en castellano, Nueva<br />

revista de filología hispánica, No.2, (Apr.-Jun.,1951)<br />

34. Coromines J., Breve diccionario etimológico de la lengua española, Madrid, 2008<br />

35. Coromines J., Pascual J., Diccionario crítico etimológico castellano e hispánico, Gredos,<br />

Madrid, 1987-1991<br />

36. Corral J.L., Una historia de España, Edhasa, Barcelona, 2008<br />

37. Coseriu E., Sincronía, diacronía e historia, Nueva revista de filología hispánica,Año 12,<br />

No.3/4, (Jul.-Dec.,1958)<br />

38. Crystal D., A first dictionary of linguistics and phonetics, London: André Deutsch,1980<br />

39. Crystal D., Diccionario de lingüística y fonética, Ocraedro, Barcelona, 2000<br />

40. Garatea Grau C., Del manual de gramática histórica española a los orígenes del español la<br />

elaboración de una teoría del cambio lingüístico, Nueva revista de filología hispánica, T.<br />

53, No.2, 2005<br />

41. García de Diego V., Diccionario etimológico español e hispánico, Madrid, 1955<br />

42. García de Diego V., Gramática histórica española, Madrid, 1970<br />

43. Gil Fernandez J., Panorama de la fonología española, Arco, Madrid, 2000<br />

44. Gil Fernández J., Los sonidos del lenguaje, Editorial Síntesis, Madrid, 1990<br />

45. Gili Gaya S., Elementos de fonética general, Editorial Gredos, Madrid,1988<br />

46. Hardcastle W., Laver, J., The handbook of the phonetic sciences, Blackwell, Oxford,1999<br />

47. Herrera E., La asimiliación de las nasales en español, Nueva revista de filología hispánica,<br />

No.1, 2002<br />

48. Herrero J., Glosario de fonética histórica, Curso académico 2004-2005<br />

49. Hualde J.I., The sounds of Spanish, Cambridge, Cambridge University Press, 2005<br />

50. Jackson G. Introducción a la España Medieval, Madrid, 1974<br />

152


51. Jungemann F.H., La teoría del sustrato y los dialectos hispano-romances y gascones,<br />

Madrid, Gredos, 1955<br />

52. Krüger F., Acerca de las raices onomatopéyicas casc-,cosc-,coc-,croc., Nueva revista de<br />

filología hispánica,Año 6, No.1, (Jan.-Mar.,1952)<br />

53. Lapesa R., Historia de la lengua española, Gredos, Madrid, 1981<br />

54. Lapesa R., De la E<strong>da</strong>d Media a nuestros días, Gredos, Madrid, 1967<br />

55. Lapesa R., Estudios de historia lingüística española, Paraninfo, Madrid, 1985<br />

56. Lapesa R., De nuevo sobre la apócope vocalica en castellano medieval, Nueva revista de<br />

filología hispánica, T. 24, No.1, 1975<br />

57. Lapesa R., El español moderno y contemporáneo, estudios lingüísticos, Crítica, Barcelona,<br />

1996<br />

58. Lapesa R., La apócope de la vocal en castellano antiguo, intento de explicación histórica,<br />

estudios de historia lingüística española, Paraninfo, Madrid, 1985<br />

59. Lázaro Carreter F., Las ideas lingüísticas en España durante el siglo XVIII, Crítica,<br />

Barcelona,1985<br />

60. López García A., ¿Cómo surgió el español Introducción a la sintaxis histórica del español<br />

antiguo, Nueva revista de filología hispánica, T. 51, No.1, 2003<br />

61. Lleal C., La formación de las lenguas romances peninsulares, Barcanova, Barcelona,<br />

1990.<br />

62. Lloyd P.,"From Latin to Spanish", vol. I "Historical Phonology and Morphology of the<br />

Spanish Language ", 1987<br />

63. Mackay A. Spain in the Middle Ages, Londres, 1977<br />

64. Malkiel Y., En torno a la etimología y evolución de cansar,canso,cansa(n)cio, Nueva<br />

revista de filología hispánica, No.3, (Jul.-Sep.,1955)<br />

65. Malmberg B., Estudios de fonética hispánica, Hispanic review,Vol.35,No.1 (Jan.1967)<br />

66. Malmberg B. La fonética. Buenos Aires: Eudeba,1981<br />

67. Martinet A., La economía de los cambios fonéticos. Tratado de fonología diacrónica,<br />

Gredos, Madrid, 1974<br />

68. Martínez Celdrán E., Fonética, Editorial Teide, Barcelona,1994<br />

69. Menéndez Pi<strong>da</strong>l R., Manual de gramática histórica española, Espasa-Calpe, Madrid, 1977<br />

70. Menéndez Pi<strong>da</strong>l R.,Orígenes del español, Madrid,1964<br />

71. Menéndez Pi<strong>da</strong>l R., Textos medievales españoles, Espasa-Calpe, Madrid, 1976<br />

153


72. Menéndez Pi<strong>da</strong>l R., Orígenes del Español, Estado lingüístico de la Península Ibérica<br />

hasta el siglo XI, Espasa-Calpe, Madrid, 1976<br />

73. Molina Yévenes J., Iniciación a la fonética, fonología y morfología latinas, Barcelona,<br />

1993<br />

74. Monteil P., Elementos de fonética y morfología del latín ( traduccción y actualización de<br />

Concepción Fernández Martínez), Nathan, 1992<br />

75. Morala J.R., Resultados tras consonante de /pl/, /k'l/ y grupos semejantes", EH, 1988<br />

76. Navarro Tomás T., Manual de pronunciación española, Madrid, C.S.I.C., 1980<br />

77. Navaro T., Estudios de fonología española, Nueva revista de filología hispánica,<br />

No.4,(Oct.-Dec.,-1948)<br />

78. Núñez Astrain L.,“El euskera arcaico – extensión y parentescos” , 2003<br />

79. Quilis A., Fonética histórica y fonología diacrónica, Madrid, 2005<br />

80. Quilis A., Tratado de fonología y fonética españolas, Gredos, Madrid, 1993<br />

81. Quilis A., Principios de fonética y fonología españolas (5 a ed), Madrid, Arco/Libros<br />

82. Quilis A., Fernández J., Curso de fonética y fonología españolas, Madrid, CSIC, 1996<br />

83. Penny R., A history of the Spanish Language, 2nd ed., 1991,2002 Cambridge University<br />

Press<br />

84. Pensado Ruiz C., El orden histórico de los procesos fonológicos, Hispanic Review,<br />

Vol.53, No.2 (Spring, 1985)<br />

85. Pérez Pascual J.I., Pérez Pascual M.E., Gramática histórica del español, Ariel, Barcelona,<br />

2008<br />

86. Pericot García L., La España primitiva, Barcelona, 1950<br />

87. Perona J., Estudios de lingüística, Edición electrónica, 2002<br />

88. Richardson, J.S., Hispania y los romanos, Barcelona, 1998<br />

89. Rodríguez Toro J.J., Principales cambios ocurridos en el latin vulgar: El consonantismo,<br />

Madrid, 2005<br />

90. Sanchez de la Poza A., "Heródote y Argantonio – Un testimonio sobre la forma de poder<br />

de Tartessos", "Herodoti Historiae", vol. I, Oxford, 1927.<br />

91. Santos Yanguas, J., Los pueblos de la España Antigua, Madrid, 2006<br />

92. Schulten A., Tartessos (Contribución a la historia más antigua de occidente),<br />

Renacimiento, Sevilla, 2006<br />

93. Torreblanca M., La sonori<strong>da</strong>d de las consonantes oclusivas españolas, Hispania, Vol.66,<br />

No3. (Sep.,1983)<br />

154


94. Torreblanca M., El paso de /l/ a /r/ postconsonántica en español, Hispania, Vol.72,No.3,<br />

(Sep.1989)<br />

95. Torreblanca M., La evolución de /kl-, pl-, fl-/ > /ll-/ en español, RFE, 1990<br />

96. Torres Ortiz M., Tartessos, Madrid, 2002<br />

97. Tovar A., Estudios de sonorización y caí<strong>da</strong> de intervocálicas en Hispania, REL, 1951<br />

98. Valpy F.E.J., Londres A.M. Etymological dictionary of the latin language, 1828<br />

99. Vidos B. E., Manual de lingüíistica románica, Madrid, Aguilar,1956<br />

100. Watt W. Historia de la España islámica, Madrid,1970<br />

101.Wright R., Latín tardío y romance temprano, Gredos, Madrid, 1982<br />

G<br />

gamoyenebuli internet resursebi<br />

1. http://rae.es/rae.html<br />

2. http://etimologias.dechile.net/<br />

3. http://books.google.es/<br />

4. http://www.jstor.org/<br />

5. http://burusi.wordpress.com/2009/06/05/euskara/<br />

155


<strong>da</strong>narTi<br />

orelementiani konsonanturi kompleqsebis cxrili<br />

etimonis doneze<br />

varireba <strong>espanuri</strong><br />

<strong>enis</strong> doneze<br />

Tavkiduri -<br />

-<br />

Sua<br />

/bb/<br />

/b/<br />

bolokiduri -<br />

-<br />

Tavkiduri -<br />

-<br />

Sua<br />

/bd/<br />

/bd/<br />

bolokiduri -<br />

-<br />

Tavkiduri /bl/<br />

/bl/, /l/<br />

Sua<br />

/bl/<br />

/lb/<br />

bolokiduri -<br />

-<br />

Tavkiduri /br/<br />

/br/<br />

Sua<br />

/br/<br />

/br/, /b/, /bor/<br />

bolokiduri -<br />

-<br />

Tavkiduri -<br />

-<br />

Sua<br />

/bs/<br />

/bs/<br />

bolokiduri -<br />

-<br />

Tavkiduri -<br />

-<br />

Sua<br />

/bt/<br />

/bt/<br />

bolokiduri -<br />

-<br />

Tavkiduri /dr/<br />

/dr/, /tr/<br />

Sua<br />

/dr/<br />

/dr/<br />

bolokiduri -<br />

-<br />

Tavkiduri /fl/<br />

/fl/, /ʎ/, /l/, /fr/<br />

Sua<br />

/fl/<br />

/fl/, /pl/<br />

bolokiduri -<br />

-<br />

Tavkiduri /fr/ /fr/<br />

warmoqmna <strong>espanuri</strong><br />

<strong>enis</strong> doneze<br />

e-s sinkopa + disimilacia<br />

/p/-s gamJR.+/r/-s met.,/r/-sep.<br />

/p/-s gamJR.+ e-s sink., met.<br />

/t/-s gamJR., /r/-s met.Aan<br />

e-s sink.+ /t/-s gamJR.<br />

i-s sinkopa<br />

156


Sua<br />

/fr/<br />

bolokiduri -<br />

Tavkiduri -<br />

Sua<br />

/gd/<br />

bolokiduri -<br />

Tavkiduri /gl/<br />

Sua<br />

/gl/<br />

bolokiduri -<br />

Tavkiduri -<br />

Sua<br />

/gm/<br />

bolokiduri -<br />

Tavkiduri /gn/<br />

Sua<br />

/gn/<br />

bolokiduri -<br />

Tavkiduri /gr/<br />

Sua<br />

/gr/<br />

bolokiduri -<br />

Tavkiduri /kl/ (cl)<br />

Sua<br />

/kl/ (cl)<br />

bolokiduri -<br />

Tavkiduri /kr/ (cr)<br />

Sua<br />

/kr/ (cr)<br />

bolokiduri -<br />

Tavkiduri /kt/ (ct)<br />

Sua<br />

/kt/ (ct)<br />

bolokiduri -<br />

Tavkiduri -<br />

Sua<br />

/lb/<br />

bolokiduri -<br />

Tavkiduri -<br />

Sua<br />

/ld/<br />

/fr/<br />

-<br />

-<br />

/nd/ → /ndr/<br />

-<br />

/gl/, /l/<br />

/gl/, /g/<br />

-<br />

-<br />

/gm/, /m/<br />

-<br />

/gn/<br />

/gn/, /n/, /ɲ/<br />

-<br />

/gr/<br />

/gr/, /r/<br />

/kl/, /ʎ/<br />

/kl/, /gl/, /x/<br />

-<br />

/kr/, /gr/<br />

/kr/<br />

-<br />

/kt/<br />

/kt/, /ʧ/, /kk/, /t/<br />

-<br />

-<br />

/lb/, /lip/, /b/<br />

-<br />

-<br />

/ld/<br />

u-s sinkopa<br />

/k/-s gamJRereba, /gr/ ←/dr/<br />

/k/-s gamJRereba<br />

/t/-s gamJRereba an i-s<br />

157


olokiduri - - sinkopa + /t/-s gamJRereba<br />

Tavkiduri -<br />

Sua<br />

/lf/<br />

bolokiduri -<br />

Tavkiduri -<br />

Sua<br />

/lg/<br />

bolodikuri -<br />

Tavkiduri -<br />

Sua<br />

/lk/<br />

bolokiduri -<br />

Tavkiduri -<br />

Sua<br />

/lm/<br />

bolokiduri /lm/<br />

Tavkiduri -<br />

Sua<br />

/ln/<br />

bolokiduri -<br />

Tavkiduri -<br />

Sua<br />

/lp/<br />

bolokiduri -<br />

Tavkiduri -<br />

Sua<br />

/ls/<br />

bolokiduri -<br />

Tavkiduri -<br />

Sua<br />

/lt/<br />

bolokiduri -<br />

Tavkiduri -<br />

Sua<br />

/lv/<br />

bolokiduri -<br />

Tavkiduri -<br />

Sua<br />

/mb/<br />

bolokiduri -<br />

-<br />

/lf/<br />

-<br />

-<br />

/lg/<br />

-<br />

-<br />

/lk/<br />

-<br />

-<br />

/lm/<br />

/lm/+o<br />

-<br />

/ln/, /ɲ/<br />

-<br />

-<br />

/lp/, /up/→/au/→/o/, /rp/<br />

-<br />

-<br />

/ls/<br />

-<br />

-<br />

/lt/, /lθ/, /ut/→/au/→/o/<br />

-<br />

-<br />

/lb/<br />

-<br />

-<br />

/mb/, /m/, /mbl/<br />

-<br />

158<br />

arab. al +/f/, /lf/←lph<br />

/k/-s gamJRereba + i-s<br />

sinkopa<br />

arab. al + /m/<br />

a-s sinkopa<br />

i-s sinkopa<br />

i-s sinkopa + ori<br />

frikativis areva<br />

ori nazalis<br />

(/m/ ←/n/) areva


Tavkiduri -<br />

-<br />

Sua<br />

/mm/<br />

/m/, /nm/<br />

bolokiduri -<br />

-<br />

Tavkiduri -<br />

-<br />

Sua<br />

/mn/<br />

/mn/, /ɲ/<br />

bolokiduri /mn/<br />

/mbr/+e<br />

Tavkiduri -<br />

-<br />

Sua<br />

/mp/<br />

/mp/, /mpr/<br />

bolokiduri -<br />

-<br />

Tavkiduri -<br />

-<br />

Sua<br />

/nb/<br />

/mb/<br />

bolokiduri -<br />

-<br />

Tavkiduri -<br />

-<br />

Sua<br />

/nd/<br />

/nd/, /ndr/, /ɲ/<br />

bolokiduri -<br />

-<br />

Tavkiduri -<br />

-<br />

Sua<br />

/nf/<br />

/nf/, /n/<br />

bolokiduri -<br />

-<br />

Tavkiduri -<br />

-<br />

Sua<br />

/ng/<br />

/ng/,/n/, /ɲ/,/ngr/, /nʧ/,/nθ/<br />

bolokiduri -<br />

-<br />

Tavkiduri -<br />

-<br />

Sua<br />

/nh/<br />

/n/<br />

bolokiduri -<br />

-<br />

Tavkiduri -<br />

-<br />

Sua<br />

/nk/<br />

/nk/<br />

bolokiduri -<br />

-<br />

Tavkiduri -<br />

-<br />

Sua<br />

/nn/<br />

/n/, /ɲ/<br />

bolokiduri -<br />

-<br />

Tavkiduri - -<br />

/m/-s epenTeza<br />

/t/-s gamJR. an /t/-s gamJR.+<br />

i-s sink.+nazalebis areva<br />

159


Sua<br />

/ns/<br />

bolokiduri /ns/<br />

Tavkiduri -<br />

Sua<br />

/nt/<br />

bolokiduri -<br />

Tavkiduri -<br />

Sua<br />

/nv/<br />

bolokiduri -<br />

Tavkiduri /pl/<br />

Sua<br />

/pl/<br />

bolokiduri -<br />

Tavkiduri /pn/<br />

Sua<br />

/pn/<br />

bolokiduri -<br />

Tavkiduri -<br />

Sua<br />

/pp/<br />

bolokiduri -<br />

Tavkiduri /pr/<br />

Sua<br />

/pr/<br />

bolokiduri -<br />

Tavkiduri /ps/<br />

Sua<br />

/ps/<br />

bolokiduri -<br />

Tavkiduri -<br />

Sua<br />

/pt/<br />

bolokiduri -<br />

Tavkiduri -<br />

Sua<br />

/rb/<br />

bolokiduri -<br />

Tavkiduri -<br />

Sua<br />

/rd/<br />

/ns/, /s/<br />

/nt/+e<br />

-<br />

/nt/, /ntr/, /nθ/, /nd/<br />

-<br />

-<br />

/nb/<br />

-<br />

/pl/, /ʎ/, /ʧ/, a+/pl/<br />

/pl/<br />

-<br />

/n/<br />

/pn/<br />

-<br />

-<br />

/p/, /pr/<br />

-<br />

/pr/, /br/<br />

/pr/, /br/<br />

-<br />

/ps/, /s/<br />

/ps/, /x/<br />

-<br />

-<br />

/pt/, /t/, --, /θ/, /pθ/, /ut/<br />

-<br />

-<br />

/rb/<br />

-<br />

-<br />

/rd/, /rʧ/<br />

160<br />

/ns/←/mps/<br />

/k/-s amovardna (←/nkt/)<br />

epenTeza<br />

/r/-s metaTeza<br />

/b/ <strong>da</strong> /v/-s areva (/b/←/v/)


olokiduri /rd/ /rd/+o<br />

Tavkiduri -<br />

Sua<br />

/rf/<br />

bolokiduri -<br />

Tavkiduri -<br />

Sua<br />

/rg/<br />

bolokiduri -<br />

Tavkiduri /rh/<br />

Sua<br />

/rh/<br />

bolokiduri -<br />

Tavkiduri -<br />

Sua<br />

/rl/<br />

bolokiduri -<br />

Tavkiduri -<br />

Sua<br />

/rm/<br />

bolokiduri /rm/<br />

Tavkiduri -<br />

Sua<br />

/rn/<br />

bolokiduri -<br />

Tavkiduri -<br />

Sua<br />

/rp/<br />

bolokiduri -<br />

Tavkiduri -<br />

Sua<br />

/rr/<br />

bolokiduri /rr/<br />

Tavkiduri -<br />

Sua<br />

/rs/<br />

bolokiduri -<br />

Tavkiduri -<br />

Sua<br />

/rt/<br />

-<br />

/rf/, /rif/<br />

-<br />

-<br />

/rg/ , /r/, /rθ/<br />

-<br />

/r/<br />

/rag/<br />

-<br />

-<br />

/rl/<br />

-<br />

-<br />

/rm/<br />

/rm/ +en an /rm/+az<br />

-<br />

/rn/<br />

-<br />

-<br />

/rp/, /br/<br />

-<br />

-<br />

/r/<br />

/r/+asca<br />

-<br />

/rs/, /s/<br />

-<br />

-<br />

/rt/, /rθ/, /rʧ/, /rd/<br />

161<br />

/rf/←/rph/<br />

MmetaTeza an /k/-s<br />

gamJRereba +/r/-s metaTeza<br />

o-s sinkopa + metaTeza<br />

a-s sinkopa<br />

i an o-s sinkopa<br />

disimilacia<br />

asimilacia


olokiduri - -<br />

Tavkiduri -<br />

Sua<br />

/rv/<br />

bolokiduri -<br />

Tavkiduri -<br />

Sua<br />

/sf/<br />

bolokiduri -<br />

Tavkiduri -<br />

Sua -<br />

bolokiduri -<br />

Tavkiduri /sk/<br />

Sua<br />

/sk/<br />

bolokiduri -<br />

Tavkiduri /sm/<br />

Sua<br />

/sm/<br />

bolokiduri /sm/<br />

Tavkiduri -<br />

Sua -<br />

bolokiduri -<br />

Tavkiduri /sp/<br />

Sua<br />

/sp/<br />

bolokiduri -<br />

Tavkiduri -<br />

Sua<br />

/ss/<br />

bolokiduri -<br />

Tavkiduri /st/<br />

Sua<br />

/st/<br />

bolokiduri /st/<br />

Tavkiduri /tr/<br />

Sua<br />

/tr/<br />

bolokiduri -<br />

-<br />

/rb/, /br/<br />

-<br />

-<br />

/saf/<br />

-<br />

-<br />

-<br />

-<br />

e+/sk/<br />

/sk/<br />

-<br />

e + /sm/<br />

/sm/<br />

/sm/+an<br />

-<br />

-<br />

-<br />

e+/sp/ an e+ /spl/<br />

/sp/<br />

-<br />

-<br />

/s/<br />

-<br />

e+/st/, e+/str/<br />

/st/<br />

/st/ + o<br />

/tr/, a + /tr/<br />

/tr/, /dr/, /r/<br />

-<br />

162<br />

/sf/ (← sph)<br />

/k/-s gamRJereba+ i-s an o-s<br />

sinkopa (/sg/)<br />

/s/-s epenTeza<br />

i-s sinkopa an /s/-s<br />

epenTeza (/sn/)<br />

/sp/ ← /spn/<br />

i-s sinkopa an<br />

disimilacia+epenTeza<br />

/tr/ ← /dr/


samelementiani konsonanturi kompleqsebis cxrili<br />

etimonis doneze<br />

Tavkiduri -<br />

Sua -<br />

Tavkiduri -<br />

Sua -<br />

varireba <strong>espanuri</strong><br />

warmoqmna <strong>espanuri</strong><br />

<strong>enis</strong> doneze<br />

<strong>enis</strong> doneze<br />

-<br />

- /lbr/ (r-s metaTeza)<br />

-<br />

- /ldr/<br />

Tavkiduri -<br />

Sua<br />

Tavkiduri -<br />

/ltr/<br />

Sua<br />

/mbl/<br />

Tavkiduri -<br />

Sua<br />

Tavkiduri -<br />

/mbr/<br />

Sua<br />

/mpl/<br />

Tavkiduri -<br />

Sua<br />

/mpr/<br />

Tavkiduri -<br />

Sua<br />

Tavkiduri -<br />

Sua<br />

Tavkiduri -<br />

Sua<br />

Tavkiduri -<br />

Sua<br />

Tavkiduri -<br />

Sua<br />

Tavkiduri -<br />

Sua<br />

/msp/<br />

/ndf/<br />

/ndr/<br />

/nfl/<br />

/nfr/<br />

/ngl/<br />

-<br />

/ltr/<br />

-<br />

/mbl/<br />

-<br />

/mbr/<br />

-<br />

/mpl/, /nʧ/<br />

-<br />

/mpr/<br />

-<br />

/nsp/<br />

-<br />

/nf/<br />

-<br />

/ndr/<br />

-<br />

/nʧ/<br />

-<br />

/nfr/<br />

-<br />

/ngl/, /nʧ/, /ɲ/<br />

Tavkiduri - -<br />

/ltr/ (u-s sinkopa<br />

+arabuli artikli al)<br />

/mbr/ (b-s epenTeza an<br />

disimilacia)<br />

/mpr/ (a-s sinkopa)<br />

/ndr/ (r-s epenTeza)<br />

163


Sua /ngr/ /ngr/ /ngr/ (disimilacia)<br />

Tavkiduri -<br />

Sua<br />

Tavkiduri -<br />

Sua<br />

Tavkiduri -<br />

Sua<br />

Tavkiduri -<br />

Sua<br />

Tavkiduri -<br />

Sua<br />

Tavkiduri -<br />

Sua<br />

Tavkiduri -<br />

Sua<br />

Tavkiduri -<br />

Sua<br />

/nkl/<br />

/nkr/<br />

/nkt/<br />

/nsp/<br />

/nst/<br />

/ntr/<br />

/rdl/<br />

/rkt/<br />

Tavkiduri -<br />

Sua<br />

Tavkiduri -<br />

Sua<br />

/rpr/<br />

Tavkiduri -<br />

Sua<br />

Tavkiduri<br />

Sua<br />

Tavkiduri<br />

Sua<br />

Tavkiduri<br />

Sua -<br />

Tavkiduri<br />

Sua -<br />

/rsp/<br />

/sgr/<br />

/skl/<br />

/skl/<br />

/skr/<br />

/skr/<br />

/spl/<br />

/stl/<br />

164<br />

-<br />

/nkl/, /nʧ/<br />

-<br />

/nkr/<br />

-<br />

/nt/, /nθ/<br />

-<br />

/nsp/<br />

-<br />

/nst/, /st/<br />

-<br />

/ntr/<br />

-<br />

/rl/<br />

-<br />

/rt/<br />

-<br />

/rpr/<br />

-<br />

/rsp/<br />

-<br />

/sgr/<br />

e+/skl/<br />

/skl/<br />

e+/skr/<br />

/skr/<br />

/nsp/ ← /msp/<br />

/nst/ ← /mst/<br />

(r-s metaTeza)<br />

e+/spl/<br />

- /spl/ (l-s metaTeza)<br />

e+/sk/<br />

-


Tavkiduri<br />

Sua<br />

/str/<br />

/str/<br />

e+/str/<br />

/str/<br />

r-s metaTeza an<br />

epenTeza<br />

oTxelementiani konsonanturi kompleqsebis cxrili<br />

etimonis doneze<br />

varireba <strong>espanuri</strong><br />

warmoqmna <strong>espanuri</strong><br />

<strong>enis</strong> doneze<br />

<strong>enis</strong> doneze<br />

Sua /bskr/ /bskr/<br />

Sua /bstr/ /bstr/ /s/-s epenTeza<br />

Sua /dskr/ /dskr/<br />

Sua /dstr/ /dstr/<br />

Sua /mskr/ /nskr/<br />

Sua /ngst/ /ngst/<br />

Sua /nsfl/ /nsfl/<br />

Sua /nsfr/ /nsfr/<br />

Sua /nsgr/ /nsgr/<br />

Sua /nskr/ /nskr/<br />

Sua /nstr/ /nstr/, /str/<br />

Sua /rskr/ /rskr/<br />

xuTelementiani konsonanturi kompleqsebis cxrili<br />

etimonis doneze<br />

varireba <strong>espanuri</strong><br />

warmoqmna <strong>espanuri</strong><br />

<strong>enis</strong> doneze<br />

Sua /mskrt/ /nskr/<br />

Sua /ngstr/ /ngstr/<br />

<strong>enis</strong> doneze<br />

165

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!