Onder ambtenaren - Jeronimus van Pelt

ministeries en ministers. Dan hoorde je: ja, er is een probleem, maar ik werk best goed samen met het andere
departement. De top zei: het zit bij de ambtenaren. Wij zeiden: het zit bij de ministers.”
Dat moest maar eens afgelopen zijn, moeten ze bij meerdere partijen hebben gedacht. “Er komt een nationale
politie onder verantwoordelijkheid van de minister die belast is met de zorg voor veiligheid”, kondigde het
kabinet Rutte-I in het najaar van 2010 aan in het regeerakkoord. Het werd een minister van Veiligheid en
Justitie. En de nieuwe minister had ervaring met het oude bestel, ervaring als burgemeester, en de ambitie om
het kabinetsbesluit in één kabinetsperiode onomkeerbaar te maken.
In de BZK-toren aan de Schedeldoekshaven veranderden in die maanden mailextensies van een groep medewerkers
langzaam van minbzk.nl via dgv.minvenj.nl in minvenj.nl. Volledige naam of alleen voorletters? Ze raakten
er soms zelf van in de war. Cramwinckel verhuisde in januari 2011 terug naar zijn oude BZK-toren voor zijn klus
bij het nieuwe ministerie van Veiligheid en Justitie. “In het regeerakkoord stond dat er een regioburgemeester
moest komen. Een nieuwe figuur in het bestel. Ik had nog geen idee wat diens rol zou moeten zijn.”
Cramwinckel: “Wij moesten een nationale politie bouwen. De minister ging voor een definitieve wet, met
parallel een voorbereidingsprogramma. Weliswaar onder het mantra dat geen stap onomkeerbaar zou zijn
zolang het parlement zich niet had uitgesproken. Maar planningen die wij konden beïnvloeden, hebben we
gehaald of soms versneld. Dat gaf energie, hoor!” In de begintijd had de organisatie echter meer vragen dan
antwoorden: hoe moest het nieuwe stelsel er precies gaan uitzien, en hoe moest het zijn werk gaan doen in de
praktijk? Wat betekende dat voor de besturing van het veranderprogramma, de rolverdeling tussen departement,
kwartiermakende politietop, de gezagen, de bonden en de centrale medezeggenschap in oprichting?
Ondanks dat de departementale herindeling overleg tussen Justitie en BZK overbodig had gemaakt, wilden
betrokkenen en belangstellenden – burgemeesters, procureurs-generaal, politiechefs, wetenschappers,
adviesbureaus – graag door hen bedoelde suggesties over de te creëren nationale politie kwijt.
Bij zoveel partijen met een vanachter de tekentafel gemaakt veranderprogramma komen is vragen om een
steigerend veld, bedacht Cramwinckel zich.
Hij zocht DG Politie Schoof en diens plaatsvervanger Gaastra er regelmatig over op. “We waren het er snel over
eens dat het ministerie de regie op het proces niet uit handen mocht geven.”
Hij zocht de traditionele stakeholders van Justitie, zoals de korpschefs en het openbaar ministerie, op over
zaken als de formulering van de opdracht aan de kwartiermaker. “Sommigen vroegen zich in het begin af wat
ik van ze verwachtte. Maar informele overleggen, zonder precedent voor latere formele positiebepalingen,
hielpen om de goede ideeën op tafel te krijgen.” Tegen het einde van het eerste kwartaal benoemde de
184 185
“Het is belangrijk dat wij de handen ineenslaan, schouder
aan schouder staan en zeggen: wij zitten nu wel in een
andere structuur, maar met een andere cultuur realiseren
wij een nieuwe structuur. (…) Ik ben daar helder en
consistent in. Ik wil naar iedereen luisteren om het te
verbeteren en te finetunen, maar zo moeten wij het doen.
Ik geloof niet in een positie waarin wij zeggen dat wij eerst
maar eens een paar jaar de cultuur veranderen. De cultuur
is veranderd, stellen wij dan aan het eind van deze
kabinetsperiode vast, en ik maar wachten of Mark Rutte
mij belt of ik vier jaar wil doorgaan, want ‘ik heb je nadat
de cultuur veranderd is, nodig om de structuur te
veranderen’. Wij moeten dat met elkaar nu doen, de positie
en de ruimte daarvoor zijn er.”
— Minister Opstelten bij het debat in januari 2011
over de Nationale Politie —
minister de toenmalige kwartiermaker en beoogd
korpschef van de toekomstige nationale politie.
Gerard Bouman ging, met kaders van het ministerie
en een vers voor de nieuwe klus samengesteld team,
aan de slag met de reorganisatie van de politie.
En het lokale bestuur? Opgezocht. “Met de burgemeesters
en aankomende regioburgemeesters
moesten we de dialoog aangaan. Wij wilden weten:
waar zit de steun, waar de weerstand, en wat moeten
we doen om het verder te krijgen? We wilden hun
zienswijze weten, maar tegelijkertijd hadden we ook
de geesten te rijpen voor de nieuwe situatie die zou
ontstaan. Ik wist dat je daarvoor bij bestuurders
agenderend te werk moet gaan.”
Belangrijk onderdeel dus, die relaties. “Het veranderprogramma
moest óók leiden tot een politiebestel
met een werkbare relatie tussen de minister, de
toekomstige politietop, het OM en lokale bestuur-
ders. De manier waarop we het voortraject aanpakten, was als het ware al een oefening voor dat nieuwe bestel:
helderheid geven over wat niet onderhandelbaar was, en tegelijkertijd zoveel mogelijk bottom up invullen.”
Hoe ging dat, vanuit de Justitieorganisatie de relatie opbouwen met de burgemeesters?
“Een aantal burgemeesters wilden nog over het ‘wat’ discussiëren. Dat merkten Dick Schoof en ik ook bij een
ronde die we in het voorjaar van 2011 door het land hebben gemaakt. Maar het ‘wat’ stond in het regeerakkoord:
er komt een nationale politie! Inclusief het besluit dat er regioburgemeesters zouden komen. Er waren
dus wel degelijk zaken die niet langer onderhandelbaar waren. Maar het gegeven bleef dat sommige burgemeesters
vreesden dat als ze niet langer konden sturen op het beheer van de politie, ze ook minder zouden
kunnen sturen op het veiligheidsdomein.”
Zit gezag echt in het nemen van besluiten over politiepersoneel en dienstauto’s, zo kaatsten de minister en zijn
ambtenaren de bal terug? Den Haag vond van niet. Cramwinckel: “Het burgemeestersverleden van de minister,
dat maakte dat hij goed kon meepraten over de lokale werkelijkheid, en zijn manier van communiceren - zijn
zware stem! - hielpen enorm.”
“Op het hoe van de vraag over de bestuurlijke inrichting van de nationale politie bestond dus wel ruimte. We