Onder ambtenaren - Jeronimus van Pelt

“Wetgeving is de belangrijkste manier om de visie van de overheid op de rechtsorde uit te dragen. Maar
wetgeving is op zichzelf als drager van een boodschap niet voor brede groepen in de samenleving kenbaar en
toegankelijk te maken. Een project over het uitdragen van kernwaarden van de rechtsorde kan helpen het
draagvlak te vergroten”, zo stelden de notitieschrijvers. Bovendien hadden collega’s van het in die tijd lopende
programma ‘Een Ander Justitie’ via een takenanalyse achterhaald dat het ministerie als hoeder van de
rechtsstaat nog maar weinig had ondernomen om de kernwaarden van de rechtsorde actief uit te dragen. Het
haakje was geslagen.
Van Melis: “In het begin wilden we met een interdepartementale commissie een beleidskader maken voor het
uitdragen van de kernwaarden. Toen we in 2007 hoorden dat Hirsch Ballin minister van Justitie zou blijven,
gingen we ook kijken naar de mogelijkheden van een externe commissie.”
Ook best gebruikelijk.
“We maakten lijstjes van mogelijke leden voor de kernwaarden-commissie. Er circuleerden wat namen van
hoogleraren. Uiteindelijk ging er een vrij behoudend lijstje naar de minister, anders komt zo’n voorstel niet
eens door de lijn. Ik was nog vrij nieuw, en kende de oude contacten niet. Ik had al een paar keer iets voorgesteld
waarvan men had gezegd: dat is niet de bedoeling.” Een overleg met de minister moest uitkomst bieden
over de samenstelling en taken van de commissie. “Het onderwerp kernwaarden is niet alleen iets voor
juristen, vond de minister, maar van de hele samenleving. Hij wilde een bredere samenstelling dan wij hadden
voorgesteld. Bij dat overleg werd de commissie samengesteld. Toen ik merkte wat de lijn van de minister was,
heb ik ook maar een naam op tafel gegooid. Het werd een commissie met mensen uit de wereld van het
onderwijs, de sport, de media, het openbaar bestuur, het bedrijfsleven, de politie, het openbaar ministerie, en
vertegenwoordigers van levensbeschouwingen en wetenschap. Met mensen als Richard Krajicek en Ton
Verlind.” De Commissie Uitdragen kernwaarden van de rechtsstaat was geboren. Uiteraard onder voorwaarde
van deelname van de beoogde commissieleden en publicatie van het instellingsbesluit in de Staatscourant.
Ongebruikelijk? “Binnen de directie was het geen gewoonte om met een dergelijk gevarieerd gezelschap over
een onderwerp als de rechtsstaat aan de slag te gaan. Maar het advies zou een voorstel moeten bevatten over
de vraag hoe we de rechtsstaat naar de burgers zouden kunnen krijgen. Soms is het een beetje typisch waar
onderwerpen terechtkomen. Er was geen ander onderdeel in het ministerie dat zich dat verder in praktische
zin aantrok. We hebben het daarna ook niet meer herhaald.”
“Wim van de Donk werd voorzitter van de commissie. Van de Donk is een echte bestuurskundige, geen jurist.
Ik voerde het ambtelijk secretariaat samen met een BZK-collega, en intern was er nog een collega die er met
mij aan werkte. Het onderwerp was vrij studieus, maar het was onze inzet om een advies ook de praktijk te
laten raken.
46 47
Doordat de minister had aangegeven dat hij het zo wilde, kreeg ik de ruimte om het proces iets anders vorm te
geven dan gebruikelijk was. We vergaderden op de locaties waar de commissieleden werkten, zoals het
kantoor van het OM Rotterdam, en een middelbare hotelschool. Ook hebben we mensen gevraagd om
presentaties te houden, en gesprekken gevoerd met praktijk- en beleidsdeskundigen. Met dergelijke input
kwam het advies tot stand. De verschillende perspectieven en de samenstelling van de commissie hebben
geleid tot een breed palet aan aanbevelingen. We hebben deze werkwijze tot de dag van de presentatie van het
advies in het voorjaar van 2008 aangehouden.”
Onverschilligheid is geen optie, zo stelde de Commissie Uitdragen kernwaarden van de rechtsstaat in het advies.
“De commissie heeft het zoeklicht gericht op de relatie tussen de idee achter de rechtsstaat en de praktijk van
alle dag. Op drie domeinen werd het vergrootglas gezet om de dilemma’s in beeld te krijgen die zich kunnen
voordoen rond de kernwaarden. Deze drie domeinen zijn: ‘opvoeding, onderwijs en sport’, ‘openbare ruimte’ en
‘media’. Deze domeinen zijn gekozen omdat juist daar de omgang met wrijvingen en conflicten baat kan hebben
bij de aanpak die de commissie voorstaat en waarvan in die domeinen soms veelbelovende voorbeelden zijn te
vinden. (…) Vooral blijken initiatieven in buurten, op scholen en op al die plaatsen waar mensen elkaar in het
openbaar ontmoeten, inzicht te geven in hoe we vandaag de dag het beste kunnen omgaan met de dilemma’s
die de kernwaarden met zich meebrengen.” In die tijd niet echt een typisch justitieverhaal, aldus Van Melis.
Wat gebeurde er met het advies?
“Het was geen advies waar je erg op tegen kon zijn, het was sterk gericht op de rol van burgers. Veel onderdelen
van het advies hadden raakvlakken met trajecten die al liepen. De commissie stelde voor dat dan iets
anders aan te pakken. En het kabinetsstandpunt liet zien wat het kabinet ermee deed.”
Het kabinetsstandpunt bevatte geen nieuwe maatregelen. Met het oog op jullie administratieve belasting: afschaffen maar,
dergelijke reacties?
“Het is een verplichting van het kabinet om te reageren op een advies. Het betekent inderdaad extra werk.
Maar het levert ook wat op, want met de reactie wordt ook het advies naar het parlement gestuurd. Dat is goed
voor staand en nieuw beleid, want dan wordt er - misschien - rekening gehouden met de commissie-inzichten.
Het is fijn voor de voorzitter en leden van de commissie, want niemand gaat voor niets in zo’n commissie
zitten. Het is fijn voor de behandelend ambtenaar, voor mij dus, want je doet je werk niet voor niets. En het
is fijn voor de bewindspersoon, want die wil ook graag laten zien wat hij aan het doen is.”
Hoe ging het verder met het draagvlak in de samenleving voor wet- en regelgeving?
“De wereld verandert niet omdat iemand een advies uitbrengt. Het positieve van het advies was dat het liet