eerlijk eden - Historische Vereniging Heemstede-Bennebroek

HEEMs^
tfEEMS"**
eerlijk
eden
Kwartaal'
30e jaargang No. 115 februari 2003

Bestuur:
Mr. F.Th.J. Harm, voorzitter
Adriaan Pauwlaan 7,
2101 AH HEEMSTEDE
tel. 023 - 528 07 40
Ir. P.L. van Daalen, secretaris
Valkenburgerlaan 11,
2103 AK HEEMSTEDE
tel. 023 - 529 32 91
Mevr. M. van Donge,
ledenadministratie
Oude Posthuisstraat 7
2101 RA HEEMSTEDE
tel. 023 - 529 07 13
A.Koopman, penningmeester
Meijerslaan 14,
2105 PC HEEMSTEDE
tel. 023 - 529 05 30
Redactie:
H. Krol
C. Peper (eindredactie)
Website: www.oudheemstedebennebroek.nl
J.L.P.M.Krol, vice-voorzitter,
archivaris
Johannes Verhulstlaan 26,
2102 XT HEEMSTEDE
tel. 023 - 528 29 77
E. Hamerslag
Krakeling 54
2121 BN BENNEBROEK
tel. 023 - 584 70 53
Ing. J.M.M. Balink
De Ruyterlaan 49,
2121 VH BENNEBROEK
tel. 023 - 584 80 23
Mevr. A.J.M. Kroon-van Helden
Crayenesterlaan 126,
2012 TL HAARLEM
tel. 023 - 528 10 08
Redactie-adres: Meerweg 6
2103 VC Heemstede
023 - 528 75 93
Het lidmaatschap wordt jaarlijks automatisch verlengd, behoudens
schriftelijke opzegging via de ledenadministratie vóór 1 november
Contributie minimaal 12 euro
Postbank 27.35.06 t.n.v. de Penningmeester v.d. Vereniging Oud-
Heemstede Bennebroek te Heemstede.
ISSN: 0297-8451

Inhoud pag.
Jaarprogramma 2003
Van het bestuur
Redactioneel
Premieavond 2002 in teken van Berkenrode
Reacties van lezers
- Erens/De Glip
- Borneostraat
- IJzeren bruggen en geheime gangen
- De Glip
- Knapenburg
- Uitbreidingsplannen raadhuis
"HeerlijkHeden" nu te raadplegen op dvd
2
4
6
15
17
Oproep 1: Werkgroep Bronbewerking Kennemerland 23
Oproep 2: Open Monumentendag 24
Vroeger, ja toen.. JJsvereniging De Volharding 24
Toen en nu: Drukkerij van Assema 90 jaar 31
Herinneringen van de heer J.J.Lammers,
bewoner van De Glip 36
Glippers in 1895 en 1987 37
E.van Lent: "Buurtschap De Glip:
de mooiste wijk van Heemstede" 37
Van hofstede Overmeer tot woongenot
op het Prinseneiland 40
Perikelen rond scheiding HeemstedeJSennebroek 46
Nieuwe leden 49
Uit voorraad leverbaar 50
Foto voorzijde: In het pand Raadhuisstraat 3 werd in 1903 het tweede
wijklokaal van het Witte Kruis betrokken. Links zuster J.van Heukelom,
in de deur zuster J.König. Rechts opoe Heemskerk, daarnaast de ziekenwagen.
De 4 afgebeelde kinderen zijn favuspatiëntjes.
22
1

£ß m Cfy Jaarprogramma 2003 ^ fim %,
iGZinQ Het jaarprogramma heeft deze keer CXCUrSIC
r\ J) geen thema. Daarvoor lopen de ver- ^ gt
O ^ schillende onderwerpen te ver uit- Q c$
^> m^ een. Allereerst besteden we vanzelf- ^> m"^
sprekend aandacht aan het 350-jarig
bestaan van Bennebroek.
In het voorjaar, wegens grote belangstelling vorig jaar, opnieuw een
rondleiding op Ipenrode. En daarnaast is er, naar aanleiding van het
premiegeschenk van afgelopen jaar, een rondleiding op Berkenrode
mogelijk. Tijdens de jaarexcursie wordt op 31 mei onder andere een
bezoek gebracht aan Kasteel Hofwijck in Voorburg.
Wij nodigen u uit, op de volgende data:
7 maart Feestelijke avond in Bennebroek
12 april Rondleiding Landgoed Ipenrode
26 april Rondleiding Landgoed Berkenrode
15 mei Algemene Ledenvergadering. Presentatie van het
boek "Het Manpad" met een lezing door de auteur
mevrouw drs. Barbara Joustra
31 mei Grote excursie o.a. naar Hofwijck in Voorburg.
13 september Open monumentendag
november Premieavond. Presentatie van het Monumentenboek
"Gebouwen van Heemstede"
Toelichting op het programma:
Op 7 maart bent u welkom op de feestelijke avond rond het 350-jarig
bestaan van Bennebroek.
Deze avond wordt gehouden op een historische plaats, namelijk de
Hervormde Kerk in Bennebroek. Het eerste deel van de avond wordt
verzorgd door de heer Maarten Verkaik, welbekend van zijn artikelen
over Bennebroek in dit blad, die een lezing zal houden. Na de pauze
vervolgt de Letterlievende Vereniging J.J.Cremer met een, op deze
plaats, zeer passende uitvoering, waarin onder andere de heer Jacob
van Lennep en de student theologie Gerrit van der Linde (bekend van
zijn gedichten onder schuilnaam De Schoolmeester) elkaar in 1833
ontmoeten.

Gezien het aantal plaatsen in deze kerk is het nodig, dat u zich
aanmeldt voor deze avond. Dat kan vanaf maandag 17 februari bij
Marisca van der Eem. Tel. 5289609
Plaats en tijd: Hervormde Kerk, Binnenweg 67, Bennebroek.
20.00 u.
Op 12 april is de eigenaar van landgoed Ipenrode, de heer P.van den
Bos, nogmaals bereid leden van de VOHB rond te leiden over zijn
terrein. Dit unieke natuurgebied is normaal gesloten voor bezoekers.
U wordt verzocht zoveel mogelijk zonder auto te komen. Komt u wel
per auto, dan is er parkeermogelijkheid achter het huis. Ook wordt
aangeraden om dichte schoenen of laarzen aan te trekken, vanwege
de soms modderige paden.
Voor deze rondleiding kunt u zich aanmelden bij Anja Kroon.
Tel. 5281008
Plaats en tijd: Landgoed Ipenrode, Herenweg 63 Heemstede,
11 u.
Op 26 april kunt u met de heer en mevrouw Schuitemaker als gids
rondwandelen over het terrein van het landgoed Berkenrode. Verzamelen
bij de ingang aan de Herenweg. U wordt verzocht uw auto
buiten het terrein te parkeren.
Voor deze rondleiding kunt u zich opgeven bij Frans Harm.
Tel. 5280740
Plaats en tijd: Landgoed Berkenrode, Herenweg 133/133
Heemstede, 11 u.
Op 15 mei vindt in Bennebroek de jaarlijkse ledenvergadering gehouden.
Naar aanleiding van de verschijning van een nieuw boek over het
Huis te Manpad zal de samenstelster over de geschiedenis van deze
buitenplaats vertellen.
Meer informatie vindt u in het volgende nummer van de HeerlijkHeden.
Ook over de excursie op 31 mei leest u dan nadere bijzonderheden
De evenementencommissie

Van het bestuur
Het Oude Slot en de bouwplannen rond het raadhuis.
De afgelopen maanden is er in Heemstede de nodige commotie
ontstaan rond plannen van het gemeentebestuur in verband met de
toekomst van Het Oude Slot en van bouwplannen rond het raadhuis.
Het VOHB-bestuur heeft aan deze 2 onderwerpen aandacht besteed
en haar mening kenbaar gemaakt.
Bij de kwestie van Het Oude Slot waren wij betrokken omdat de VOHB
sinds april jl. deel uitmaakt van de Klankbordgroep Cultuurnota. Om
de paar jaar brengt het gemeentebestuur deze nota uit, waarin haar
beleid op dit gebied voor een aantal jaren wordt gepresenteerd. In deze
groep zijn diverse organisaties vertegenwoordigd, die zich met de
Heemsteedse cultuur bezighouden. Dit zijn de Heemsteedse Kunstkring,
het Muziekcentrum Zuid-Kennemerland, het Heemsteeds Philharmonisch
Orkest, de Openbare Bibliotheek, Casca, Het Oude Slot,
Galerie De Bleeker en de VOHB. Voor onze vereniging is met name
het onderdeel monumenten in Heemstede van belang.
In oktober jl. werd -na 2 bijeenkomsten in de eerste helft van 2002een
eerste concept van de nota behandeld. Daarin is naar de mening
van de klankbordgroep te weinig aandacht aan het cruciale onderwerp
van de toekomst van Het Oude Slot besteed. Met name de wijze
waarop de ideeën over de toekomstige exploitatie van dit cultuurcentrum
werden gepresenteerd riep kritiek op. Het resultaat heeft u uit de
pers kunnen vernemen. Er wordt opnieuw gestudeerd op de voortzetting
van deze voor cultureel Heemstede belangrijke faciliteit.
Het lijkt misschien, dat dit thema weinig relatie met de activiteiten van
de VOHB heeft. Wij merken echter op, dat in de diverse ontwerpen
voor de beeldentuin bij Het Oude Slot, die in 1998 zijn aangeboden,
steeds een rol was toebedeeld aan de fundamenten van het (echte)
Oude Slot, vroeger bekend onder de naam het "Huis te Heemstede".
Wij hebben daar in 1996 al de aandacht van het gemeentebestuur
voor gevraagd met een onderzoek van de commissie "Muren Oude
Slot Boven Water". Dat is toen aan de burgemeester aangeboden,
maar hier zijn nog geen concrete resultaten over te melden. Een goede
kans leek te dagen in het kader van de plannen rond de beeldentuin.
Die zijn op dit moment in ieder geval vertraagd.
Voor degenen, die wat minder thuis zijn in deze materie een korte
toelichting. Het pand, dat cultureel centrum "Het Oude Slot" wordt

genoemd en waar de uitvoeringen enz. worden gegeven, is een
bijgebouw van het vroegere kasteel van o.a. Adriaan Pauw. Dat laatste
is begin 19e eeuw afgebroken en alleen de fundamenten zijn nog over.
Deze liggen onder water rechts naast de muur voorbij de poort van de
Vredesbrug. Voor wie dit allemaal nieuw is kunnen we verwijzen naar
onze interessante publicaties, die u op de laatste bladzijde van elk
nummer vermeld vindt.
Het tweede belangrijke onderwerp, dat vooral in december 2002
opschudding veroorzaakte, zijn de plannen van het gemeentebestuur
voor de nieuwbouw rond het raadhuis. Het aspect, dat vanuit onze
doelstellingen van belang is, vormen de huizen Raadhuisstraat 1 t/m 7
en Raadhuisplein 25. Dit zijn naar onze mening panden, die een beeld
geven van het oude Heemstede en uit een oogpunt van karakteristiek
behouden moeten blijven.
Het VOHB-bestuur heeft de gemeente hierop in februari vorig jaar al
schriftelijk geattendeerd, toen bleek dat zij in januari het pand Raadhuisstraat
7 had gekocht en gevraagd om geïnformeerd te worden
over de voortgang in deze. Afgezien van een summier antwoord in
april j.l. hebben wij daarover van de gemeente niets meer vernomen.
Naar aanleiding van de ontwikkelingen in de laatste maanden van
2002 heeft het bestuur contact gehad en overleg gevoerd met de
bewoners van deze huizen en met een vertegenwoordiger van de
vereniging van o.m. het Raadhuisplein en omgeving.
Bij een kennismakingsbezoek van enkele bestuursleden in november
op uitnodiging van de VVD-fractie van de gemeenteraad hebben wij
ook in het vooruitzicht gesteld ons standpunt op een gelegen moment
kenbaar te zullen maken. De gemeente doet nu een nieuw onderzoek
naar de herhuisvesting van het gemeentelijk apparaat als gevolg van
de bouwplannen vanwege het project Watertoren, waardoor de huidige
kantoorruimte aan de haven moet verdwijnen.
Wij blijven alert op beide fronten.
Het bestuur.

Redactioneel
2003 zal in het teken staan van de lang verwachte monumentenuitgave,
maar ook van het 350 jarig bestaan van een zelfstandig
Bennebroek. In het kader van de monumenten is 2003 uitgeroepen
tot Boerderijenjaar. Daarvan zijn er vandaag de dag in Heemstede nog
2, waarvan slechts 1 in oude staat: De Dinkelhoeve nabij de Herenweg.
Te Bennebroek is de laatste boerderij langs de Meerweg in de
annalen bijgeschreven.
Een momentopname van de aankomst van Adriaan Pauw jr. in Bennebroek
bij gelegenheid van de festiviteiten ter ere van het 325-jarig bestaan
van Bennebroek (foto Lans, Hillegom)
In deze aflevering wordt nogmaals, evenals in het volgende nummer,
aandacht besteed aan buurtschap de Glip. Waar in de 17 e en 18 e eeuw
hofstede Overmeer was gelegen, die ongeveer 15 keer van vreemde
eigenaar verwisselde, vinden we thans een knusse woonwijk met de
naam Prinseneiland.
Het jubileum van een 90-jarig grafisch bedrijf in de Raadhuisstraat -
vanaf 1912 Schellekens en sinds 1942 Van Assema - is aanleiding
voor een bijdrage in de serie "Toen en Nu".
Schaatsen kan men tegenwoordig op de kunstijsbaan in Haarlem-
Noord. Ouderen denken soms nostalgisch terug aan ijsvereniging 'De
Volharding', in 1917 opgericht. Deze club maakte gebruik van het

Heemsteeds Kanaal, de Lelievijver in Groenendaal, de oude Van
Merlenvaart en sinds de jaren dertig van de vorige eeuw van de ijsbaan
in de Schouwbroekerpolder nabij de Wagnerkade, waar nu een deel
van de Componistenwijk ligt. Mede door toedoen van Pim Muiier jr. en
jhr. Ch. Van de Poll en zijn echtgenote mevrouw P.van de Poll-
Prévinaire (van huize Bosbeek) groeide de populariteit van het schaatsen.
In dit nummer is een bijdrage opgenomen over ijsvereniging de
Volharding op basis van het archief. De nieuwe naam IJsbaanpad
was de vroegere benaming uit de tijd dat 'de Volharding' daar in de
wintermaanden een ijsbaan exploiteerde.
Het afgelopen kwartaal verscheen o.a. de volgende LITERATUUR
over Heemstede en Bennebroek.
- Bij gelegenheid van het gouden jubileum van de Hartekamp als
organisatie voor verstandelijk gehandicapten schreef historicus en
journalist Bob van 't Klooster een boek, gebaseerd op interviews met
cliënten, (oud-)medewerkers, ouders en andere betrokkenen. Het boek
werd op de nieuwjaarsbijeenkomst in de Hartenkamp 9 januari gepresenteerd
De titel luidt: 'De Hartekamp Groep 1953-2003'. Een
lezenswaardige publicatie die de grote veranderingen aangeeft, sinds
op 26 augustus 1952 enkele Broeders Penitenten van Boekei de
eerste zwakzinnige bewoners in het hoofdgebouw opnamen, Die pupillen
waren afkomstig van enkele tehuizen in Noord-Brabant. De
langstlevende en nu 89-jarige Broeder Marcus zegt daarover: "Met
Gods zegen hoopten we dat het een mooi instituut zou worden".
Hiermede werd de Hartekamp de eerste instelling specifiek voor
verstandelijk gehandicapten in de provincie Noord-Holland. Na een
halve eeuw kan men zich niet meer voorstellen dat twee van de acht
broeders zich daadwerkelijk met de zorg van 62 mannelijke patiënten
bezighielden, variërend in leeftijd van 5 tot 43 jaar. Met één van hen,
Albert Hendriks, die in 1953 als zestienjarige op de Hartekamp kwam
wonen en nu na een halve eeuw verhuist naar de Harteheem, is een
vraaggesprek opgenomen, waarin hij met gemengde gevoelens terugkijkt
naar het verleden. Pas eind 1964/begin 1965 kwamen de eerste
paviljoenen op het terrein gereed. Thans zijn plannen in ontwikkeling
om op deze plaatsen een meer eigentijdse huisvesting voor mensen
met een handicap tot stand te brengen. Het boek geeft ook informatie
over de Harteheem te Heemskerk, waar voor het eerst 41 vierkante
meter per persoon is gerealiseerd. Bij de Hartekamp Groep zijn in
totaal ongeveer 1.030 vrouwen en 290 mannen in dienst.

- Drs.J.W.G.van Doorn, die regelmatig genealogische bijdragen voor
ons blad leverde, gaf in eigen beheer een publicatie uit over de
buitenplaats 'Oosterduin: eigenaars, bewoners van 1688 tot heden'.
Personen die min of meer uitvoerig worden beschreven zijn telgen uit
de geslachten Backer, Munter, Muilman, de Hasselgren, Jan Beth,
Pieter Nicolaas Rendorp, Van der Vliet, Boon, Van Meeuwen (bloembollenkwekers)
en Van Schagen. Voorts Isaac Hodshon, eigenaar van
Oud-Berkenroede. "Samen met Jan Meschert van Vollenhoven
kocht Isaac Hodshon eind 1851 van metselaar Willem van den
Toorn de panden en de grond aan de Camplaan te Heemstede,
waarop na verbouwing en aanbouw een schoollokaal en een onderwijzerswoning
werden gerealiseerd, ten behoeve van een nieuw op
te richten bijzondere Protestantse school".
- Ignaz Matthey publiceerde een zeer uitvoerige studie: 'Vincken
moeten vincken locken' :
8
HEEMSTEDE
• Biggenuangers
• Muggen
De oorsprong van de scheldnaam '8iggenvangers'
ligt in het eendaagse volksfeest,
dat in 1874 werd ingevoerd in plaats van
de kermis. Men moest met vet ingesmeerde
biggen vangen. Met name bij de
minvermogenden was dat 'biggenvangen
zeer populair. Bijzonder was. dat er ook
vrouwen aan meededen.
De huidige carnavalsvereniging, opgericht
in 1973, heet 'De Biggenvangers'.
In zijn autobiografie 'Ik ga m'n eigen baan'
schrijft de schrijver Apie Prins (officieel:
Adriaan Pieter Prins, (1884 -1958) tot drie
maal toe over de Heemsteedse 'Muggen',
die vochten tegen de Haarlemse 'Baffen'.
BI6GSNVAHBERS
Heemstede

Vijf eeuwen vangst van zangvogels en kwartels in Holland'. (Hilversum,
Uitgeverij Verloren, 2002). De vinkerij was in vroeger eeuwen
een geliefde bezigheid bij de hogere kringen in onze regio, van wie met
name Cornelis van Lennep van Huize te Manpad dient te worden
vermeld. Vinkenbanen lagen onder meer bij de Dageraad (Bennebroek)
en Meer en Berg , waarvan het houten vinkenhuisje op het
terrein van Bloemenoord, dat vroeger een geheel vormde met Dennenheuvel
bewaard bleef. De auteur heeft deze per abuis onder 'Meer
en Berg' in Bloemendaal/Santpoort gesitueerd.
- De sportvereniging Heemstede Berkenrode Combinatie (HBC) komt
voort uit een fusie van de voetbalvereniging 'HVV Heemstede' (1902)
en 'RKSV Berkenrode' (1912). Het verschenen jubileumboek van
deze nog altijd bloeiende vereniging heet '100 jaar H.B.C'.
- Dirk van der Heide uit het Groningse Leens houdt zich zijn leven lang
bezig met het verzamelen van gegevens over scheldnamen van plaatsen.
Onlangs verscheen 'Schimpnamen van Noord-Holland' dat
in de boekhandel 11,50 euro kost (ISBN 90 5294 264 1). Een pagina
uit het boek is hiernaast afgebeeld.
- De in Heemstede woonachtige socioloog Johannes van der Weiden
promoveerde op de totstandkoming van nieuwbouwwijk Zuiderpolder
bij Haarlem: 'Ongeplande planning; de totstandkoming van
een nieuwe stadswijk'. (Uitgeverij Askant, Amsterdam). Eén van
zijn conclusies is dat hoe hoger bij nieuwbouwplannen de ambities zijn,
hoe groter de kans op mislukking. Vaak zijn de ambities niet enkel
hoog, maar ook tegenstrijdig en voor meer dan één uitleg vatbaar. De
gevolgen zijn dat ambtenaren verdeeld raken en in hun kielzog de
bestuurders. In de traditie van Beets en Bomans gaat in Haarlem alles
rustig, terughoudend en traag.
- Onze medewerker voor karakterbehoud drs. Michel Bakker publiceerde
in 'Heemschut, oktober 2002, een artikel over de Zorgelijke
toekomst van de kathedraal van Paramaribo.
- Heemstedenaar professor Herman van der Wüsten deed met anderen
onderzoek naar de naamgeving van Nederlandse Indische wijken,
waarvan er 54 zijn gelokaliseerd met als casus de Indische buurt te
Heemstede
- Literatuurhistoricus dr. Nop Maas wijdde een heel boek aan het
Hildebrand-monument van professor Bronner dat in 1914 in de
Haarlemmerhout had moeten staan, maar pas in 1962 kon worden
onthuld. De originele beeldengroep is door vandalen ernstig vernield
en is daarom in 1989 veilig verhuisd naar de tuin van kasteel Nijenhuis

in het Overijsselse Heino. En Haarlem? De afgietsels zijn te bewonderen
in de Haarlemmerhout. Het boek heeft als titel een uitspraak van
de beeldhouwer: 'Het blijckt dat een en ander meer tijd behoeft,
dan aanvankelijk door mij gedacht werd': Een kroniek van het
Hildebrand-monument in de Haarlemmerhout'. Een uitgave van de
Vereniging Haerlem in de Haerlem-Reeks nummer 16. Dit jaar wordt
het honderdste sterfjaar van Nicolaas Beets herdacht, die van 1840 tot
1854 als "herder" van de Hervormde Kerk in Heemstede zijn "schapen"
ofwel christelijke gelovigen hoedde.
We vervolgen met nog enige HISTORISCHE ACTUALITEITEN:
Op woensdag 13 november 2002 overleed op 87 jarige leeftijd, de
heer Gerard Willemse, geboren en getogen Heemsteder, zoon van
een politieman en toezichthouder in het wandelbos Groenendaal. Van
1946 tot 1949 en van 1958 tot 1982 was hij gemeenteraadslid voor
de KVP, later het CDA - de laatste 12 jaar bovendien wethouder.
Hoogtepunten waren voor hem zijn waarnemend-burgemeesterschap
van 1 oktober 1978 tot 16 mei 1979 na het vertrek van jhr.mr.Quarles
van Ufford, alsmede realisering van de wijk Merlenhoven, bij de
10
•

voorbereiding waarvan hij een groot aandeel had. We herinneren hem
als een aimabel man en gedreven bestuurder.
De Heemsteedse bodem heeft maar weinig oudheidkundige vondsten
prijsgegeven. In dit verband is het van belang te melden dat in 2000 op
het terrein van 'Hagenduin', Glipperweg 1 bij booronderzoek op
twee plaatsen fragmenten zijn gevonden van de mantel van een
smeltoven, voorlopig gedateerd op een periode van circa 250 voor
Chr. tot circa 800 na Chr. Een te verwachten nederzetting is niet
aangetroffen; deze bevindt zich vermoedelijk op een aangrenzend
hoger deel van de zandwal (Holland; archeologische kroniek; 33e jrg,
2001, p.37).
In nummer 113 maakten we melding van het initiatief van de afdeling
Groenvoorziening een in de grond gevonden stenen zitbank tegenover
Huis te Manpad te herplaatsen. Intussen vonden we in het
archief een fotoafbeelding van de oorspronkelijke 2 banken in het
tijdschrift 'Het Huis oud en nieuw', juni 1917. Hiernaast vindt u
hiervan een afdruk.
Het oude tramhuisje op de hoek van de Glipperweg en Prinsenlaan
heeft een nieuwe functie gekregen. Het fungeert nu als
schaftgelegenheid voor medewerkers van Paswerk Groen die in de
omgeving, ook voor de gemeente Heemstede, werkzaam zijn.
Op het terrein van instituut Meer en Bosch is begonnen met de
verbouwing van het monumentale pand Salem, dat wordt ingericht
met appartementen voor mensen met epilepsie, afkomstig van de
Cruquiushoeve. Naar verwachting kunnen zij eind 2004 vanuit Cruquius
naar Heemstede verhuizen.
Op 14 december 2002 opende burgemeester mevrouw Tine van der
Stroom-van Ewijk de nieuwe galerie 'AmstelArt' van Gert Jan en
Karin Keizer op het adres Wilhelminaplein 12. Ofschoon de vooraanbouw
blijkens een gevelsteen uit 1869 dateert, blijkt uit historisch
onderzoek dat de geschiedenis teruggaat tot omstreeks 1600 toen op
dit punt een boerderij stond van het Zuid-Hollandse type, waarbij
woning en stal onder één dak lagen. Vervolgens was er van 1657 tot
omstreeks 1800 een tapperij 'Het Dubbeld Ancker' gevestigd.
Daarna was er van 1810 tot 1920 gedurende 4 generaties Tibboel was
er een bakkerij in gevestigd. Kinderen van de scholen in de Camplaan
en Voorweg die hier langs kwamen konden volgens de mondelinge
overlevering door de ramen naar binnen gluren en zagen dan hoe
bakker Martinus Joost Tibboel met zijn blote voeten het deeg kneedde.
11

De burgemeester opent de nieuwe kunstgalerie (foto Wim Bak)
12

Hij kwam op 30 maart 1920 tragisch om het leven bij een motorongeval
in de gemeente Haarlemmermeer.
Ten slotte woonde en werkte hier de onlangs overleden mevrouw
Sientje van Noort. De huidige kunsthandel wil de gastvrijheid van
weleer terugbrengen, maar in plaats van bier en gedistilleerd zijn hier
nu schilderijen te koop van voornamelijk 19 e en 20 c eeuwse kunstenaars,
waaronder de succesvolle Arie Cees van Noort (geb. 1914 te
Bennebroek), woonachtig in de Glip, die wordt beschouwd als een der
laatste vertegenwoordigers van de Haagse School. Het van binnen
grondig opgeknapte pand kreeg de oude naam 'Het Dubbeld Ancker'
terug.
In nummer 114 hebben we al aandacht gewijd aan het eerherstel van
zes nieuwe straatnamen, veelal paden, in Heemstede. In aanwezigheid
van o.a. de initiatiefnemer V.C.Klep, burgemeester en gemeentesecretaris
vond de onthulling der naambordjes plaats op maandag
11 januari door 2 jonge Heemsteders van de toekomst: Annemarijn
van den Berg (leerlinge van de Haarlemse Montessori School) en
Hidde Joustra (leerling van de Bosch en Hovenschool). Dat gebeurde
op het punt waar de Bronsteevaart in het Spaarne uitmondt, op de
kruising van het IJsbaanpad en Jaagpad.
13

In het archief van de VOHB bevindt zich een prentbriefkaart (uitg.Nauta,
Velsen A1642), vermoedelijk uit 1947. Als onderschrift staat vermeld:
Heemstede, Crayenestersingel, maar dfat klopt niet. Zie vorige bladzijde.
De afgebeelde huizen konden tot op heden niet worden getraceerd.
Wie van de lezers heeft een idee?
Tevens publiceren we een oude foto uit omstreeks 1900 met vele
lokale prominenten uit die tijd.De foto is gemaakt in het voormalige
raadhuis 'Overlaan' aan het Raadhuisplein . Op het portret links aan
de muur is koningin Wilhelmina herkenbaar. De afbeelding is geschonken
door de familie Schenkel-Van der Klashorst.
Op de toekomst het VOHB-archief komen we in een volgende editie
terug. In een vraaggesprek met 'de Heemsteder' van 15 januari laat de
verzamelaar van historische foto's en prentbriefkaarten, de heer A.
Koopman, weten dat hij heeft vastgelegd zijn unieke collectie na te
laten aan de Vereniging Oud Heemstede-Bennebroek. Goed voorbeeld
doet goed volgen!
Kopij voor nummer 116, te verschijnen medio april, wordt gaarne
voor 24 maart aanstaande bij de redactie ingewacht.
Hans Krol
14

V
h
«em*
%
ling
Premieavond 202 in teken van
Berkenrode
O* Op 19 november heette voorzitter Frans Harm bijna
o 6) 200 leden en genodigden welkom op de jaarlijkse
^i VCi& premieavond in de Burgerzaal. Een avond die deze
keer in het teken stond van Berkenrode.
Aanleiding was het pas verschenen boek "Berkenrode: Heerlijkheid,
Landgoed en Huis", geschreven door Hans Krol en Ted van Turnhout
in opdracht van de eigenaar van het huis Berkenrode, Michiel Winnubst.
Het eerste exemplaar werd door Hans Krol aangeboden aan
burgemeester mevrouw T.van der Stroom, die in haar dankwoord het
particulier initiatief van ook de aanwezige heer Winnubst prees.
Mr. A.uan Agt presenteerde op Berkenrode het eerste exemplaar aan de
heer Maarten van Eeghen (foto Wim Bak)
15

Uit Osnabrück was VOHB-lid de heer B.R.van Wickevoort Crommelin
overgekomen.
Na de pauze sprak Ruud Laimböck, als oud-bewoner over zijn jeugd op
Klein Berkenrode. Hij begon zijn boeiende verhaal met dit gedicht:
Klein-Berkenro
In Holland - staat een huis,
Met hoge vensters, ingetogen - kuis.
Gehuld in groene luiken-dracht,
Een huis vol Adeldom en kracht.
Op Berkenro - daar staat een huis,
Temidden van 't boomgeruis.
Den blik fier op den Herenbaan,
Waar velen van ons zijn gegaan.
Op Berkenro daar - stond - een huis,
Bijna honderd jaar, een veil'ge kluis.
Ons rest een hek - de oude poort,
Herinnering - daar leeft het voort.
Soms sta ik stil - bij het oude hek,
En bezie de eens zo nobele plek.
De oude, hoge bomen triest en - wat telo -,
Zwijgend treuren, om wat was eens - "Klein Berkenro".
(okt. 2002) * telo -komt van "teloorgaan" er wat verloren bij staan.
Hierna volgde een beschrijving van het huis en de omgeving, waarin
hij een plezierige en onbekommerde jeugd had doorgebracht. Natuurlijk
kwam ook de handschoenenfabricage ter sprake, waarmee de
naam Laimböck onlosmakelijk verbonden is.
Vervolgens was het woord aan oud-voorzitter Gerard Schuitemaker,
wiens schoonvader als beheerder van de tuin vroeger op het landgoed
woonachtig was. Aan de hand van dia's gaf hij uitleg bij afbeeldingen
van lang geleden en foto's uit een recenter tijd, waardoor een levendig
beeld ontstond van het landgoed Berkenrode.
Met een dankwoord aan sprekers en de verkoop van deze boeken
werd deze geslaagde avond afgesloten.
16

Een kijkje in de Burgerzaal (foto V.C.Klep)
Het fraai uitgegeven boekwerk is nog te koop bij de boekhandel of met
een reductie van 5 euro voor leden van de VOHB.
Reacties van lezers
Anja Kroon
Erens/De Glip
De twee laatste uitgaven van HeerlijkHeden waren voor mij persoonlijk
extra interessant. In het voorlaatste nummer stond het artikel van
de heer K.de Raadt over de familie Erens. Misschien wist u het al, dat
mijn moeder en vader in het kleine huisje woonden op het terrein van
het Oude Slot. Toen mijn ouders in 1925 trouwden, werd mijn vader
zetboer op het Oude Slot voor de heer en mevrouw Beels.
Dus de familie Erens waren de eerste buren van ons. Als kinderen
werden wij altijd uitgenodigd als St.Nicolaas op bezoek kwam. Er was
voor ieder van ons een cadeautje en een versnapering. Ik heb zelfs nog
een foto van één van die heerlijke "happenings".
Met Pasen mochten we altijd in de tuin paaseieren zoeken en als er een
kleintje geboren werd, ving mevrouw Erens ons altijd op, als we op
17

weg waren naar huis van school en bleven we bij haar, totdat de kust
klaar was en vader ons kwam halen.
Het laatste nummer bevatte een artikel over de Glip waar we in
oktober 1940 gingen wonen, nadat vader de boerderij van Jansen
gekocht had op Prinsenlaan 48.
Daar was geen land bij, dus moest hij weiland huren van Hoeker
(achter de molen). Achter de schuur van Bonkenburg, het land van
Manpad aan de overkant van de Herenweg tegenover de buitenplaats
en twee stukjes in de Hartekamp.
Dus toen de foto, die in HeerlijkHeden staat, genomen werd, kwam
vader met de bakfiets naar huis van het land van Bonkenburg.
Twee dingen die me opvielen: de naam van Piet Kramer wordt niet
genoemd tussen de bollenkwekers. Hij had land langs de Prinsenlaan
ten oosten van "Eikenrode". De tweede opmerking is, dat wij onze
naam Lekx spellen, niet Lex, zoals in het artikel.
Clazien Catcher-Lekx (Canada)
Borneostraat
Mijn naam is Tilly de Leeuw (geboren, Van Haasteren). Ik woon sinds
1976 in Canada, maar ik ben geboren en opgegroeid in Heemstede,
Borneostraat en Bosboom Toussaintlaan. Mijn man was geboren in
Haarlem en ook opgegroeid te Heemstede, Eikenlaan. Van mijn zus
kreeg ik het kwartaalblad nummer 112. Zij is getrouwd met Pieter de
Vries, (banketbakker van de Zandvoortselaan). Ik heb het gelezen en
Pipo de Clown bezocht de Borneostraat in 1967
18

vond het erg interessant. Ik wil graag lid worden en ben geïnteresseerd
in de uitgaven 'Heemstede in de historie' (1972) en 'Vijftig jaar van
Oud naar Nieuw' (1997). Ik ben met mijn familiestamboom bezig en
zoek ook een foto van de Borneostraat 41 (kruidenier de Spar) tussen
1946 en 1964. (...)
Tilly de Leeuw (Canada)
IJzeren bruggen en geheime gangen
In zijn bijdrage 'Herinneringen van de heer J. J.Lammers, bewoner van
De Glip', schrijft de auteur mr.F.Th.J.Harm, dat de voormalige brug
over de (Glipper-)Zandvaart gelijkenis vertoonde met de brug over de
(nieuwe-) Zandvaart te Heemstede.
Het komt mij voor, dat deze uitspraak van bewoners van De Glip niet
juist is. Bruggen in Heemstede waren vroeger van hout. Pas toen er
stoomtrams gingen rijden, zijn de houten bruggen versterkt met ijzeren
balken. Dit was nodig om het gewicht van de locomotieven (gevuld
met een grote hoeveelheid water) en de rijtuigen met publiek te
kunnen dragen.
Om kosten te besparen werden deze bruggen enkelsporig aan de
zijkant van de bestaande houten bruggen gelegd, soms deels er over.
(Dit was ook een kwestie van ruimte).
Vanwege de ijzeren balken, werd van 'ijzeren bruggen' gesproken. De
landhoofden waren als regel van hout. Pas later werden die gemetseld.
Omdat de IJzeren Brug te Heemstede is gebouwd, toen de Zandvaart
vanaf de Kerklaan, naar wat nu het Heemsteeds Kanaal is, werd
verlegd, is het denkbaar, dat de brug in zogenaamde 'droogbouw' is
gemaakt, en de landhoofden toen zijn gemetseld.
Een ander punt is dat er van tijd tot tijd in Heemstede zogenaamde
geheime gangen opduiken. Recentelijk in een publicatie over 'Berkenrode'
, en in het verleden ook over het 'Huis te Heemstede'.
Persoonlijk ben ik in een deel dat ooit restte van de geheime gang van
het 'Huis te Heemstede' geweest. Deze gang zou van het huis via de
Hoflaan naar de kerk op het Kerkplein (nu Wilhelminaplein) hebben
gelopen.
De vraag lijkt mij gerechtvaardigd om aan de orde te stellen, of dit nu
wel geheime gangen zijn geweest. Het lijkt mij namelijk niet uit te
sluiten, dat het hier gaat om een soort kanalisatie, waarbij onderaards
spoel- en waswater werd aangevoerd of verontreinigd water werd
afgevoerd.
V.C.Klep (Heemstede)
19

De Glip
Hierbij wil ik hartelijk danken voor toezending van de memoires van de
heer Martin. Het biedt een aardige blik op de woonomstandigheden
van o.a. de familie Schabbing in Heemstede in de Indische buurt voor
de Tweede Wereldoorlog.
Graag wil ik nog even ingaan op uw artikel over de Glip, in Heerlijk-
Heden 114, oktober 2002. Daarin vraagt u zich af wat er te smokkelen
viel in dit gebied. Toevallig heb ik daar al eens onderzoek naar
gedaan, in een wat breder verband, namelijk de belastingrechtspraak
in 18 e eeuws Haarlem. Uit mijn onderzoek bleek dat er relatief veel
rechtszaken gevoerd zijn over smokkelarij in en om Haarlem en dat er
dus nog meer gesmokkeld moet zijn. Veel smokkelarij vond plaats op
of langs waterwegen...
Het rechterlijk archief van Haarlem is een prachtige bron hiervoor en
verder wil ik u verwijzen naar mijn artikel hierover in het Jaarboek van
de vereniging Haerlem 1984, Belastingrechtspraak in achttiendeeeuws
Haarlem, p. 46-53. Ik kan me overigens niet direct herinneren
of er smokkelzaken op of bij de Glip zijn geweest.
Drs.C.E.Schabbing (Haarlem)
Knapenburg
De reactie van de heer J.H.Beelen in
HeerlijkHeden nummer 114, pagina
200, inzake de grens van Knapenburg
deed mij herinneren aan de grenspaal
die ik jaren geleden vond op het terrein
van Kennemerduin.
Op de oostgrens van het vroegere Knapenburg
staat paal K:B nr.6. Dat is dus
westelijk van de Burgemeester van Lennepweg.
En die paal moet dan ook op
de juiste plaats staan
W(illem) ten Hacken (Haarlem)
Uitbreidingsplannen raadhuis
Gelezen in de Heemsteder van 6 november 2002: "Omwonenden
willen niet meewerken aan uitbreiding raadhuis". Direct daaronder:
"Vergunning voor de 'de pen' van De Roos". Heeft u dit ook
gelezen? Had u toen net als ik ook niet het onbehaaglijke idee dat er
iets mis is in Heemstede. Iets mis met het gevoel van verhoudingen,
20

schoonheid, historie?
Enerzijds heeft de raad een serieus plan gepresenteerd, waarin nog
eens drie historische, beeldbepalende panden tegen de vlakte moeten.
Dit om ruimte te maken voor de uitbreiding van het raadhuis. Anderzijds
geeft commissie Welstand keer op keer problemen met de. naar
mijn idee, mooie en ook in verhouding juiste vulpen van kantoorboekwinkel
De Roos. Dit is toch een prachtig symbool voor een kantoorvakhandel?
Vroeger had de drogist een gaper, de kapper een draaiende
vuurtoren, de schoenmaker een laars... Geen schreeuwende
neonletters of andere ontsierende blijken van reclame. Nee, het gevoel
van smaak is blijkbaar omgekeerd aan dat van weleer. Maar goed, hier
maak ik me niet zo druk over. Wat wel zorgwekkend is?
U kunt zich vast nog wel dat oude winkeltje van schoenmaker Kapteijn
herinneren. Als je naar binnen ging moest je door de te kleine deur
eerst twee treden af voordat je je kapotte schoenen kon afgeven. Dit
oude pandje was zo laag dat je er bijna overheen keek. Het pand was
slecht en moest worden gesloopt. Menigeen vond dit jammer. Lees het
kwartaalblad van Vereniging Oud Heemstede-Bennebroek er maar op
na. Maar goed, de nieuwe tijd. De schrik kwam daarna pas echt. Want
wat werd er vervolgens gebouwd op dat plekje? Een veel te groot
gedrocht van ruim drie verdiepingen, met op de begane grond twee
winkels. Weer een stuk sfeer weg. Alweer een deel van de identiteit
van de winkelstraat van Heemstede is verdwenen. Hier bleef het niet
bij. De projectontwikkelaars kregen de smaak te pakken. Het ene na
het andere oude pand ging tegen de vlakte. Daarvoor in de plaats
kwamen meer van die gedrochten. De verhouding tussen de smalle
Binnenweg ten opzichte van deze hoge panden raakt hierdoor geheel
zoek. Panden van ruim drie verdiepingen met daaronder ruimte voor
de middenstand. Meestal veel later werden deze bezet door winkeltjes
of cafeetjes van goedwillende middenstanders, die bijna even vaak
binnen een jaar alweer door gebrek aan omzet moesten verdwijnen.
En de gemeente Heemstede wilde wel meewerken. Meer winkels,
meer bewoners in de winkelstraat geeft meer geld in het laatje. Daar
draait het blijkbaar alleen maar om. Wederom een oud centrum dat
naar de verdommenis gaat. Op naar de standaard winkelstraten waarvan
er inmiddels meer dan honderd in een dozijn gaan. Vele planologen
hebben hier inmiddels spijt van gekregen. Lees de architectuurbladen
er maar op na. In Heemstede lopen we hierop achter?
Inmiddels hebben de bewoners van het raadhuis ook de smaak te
pakken. Drie oude pandjes worden mogelijk gesloopt en maken plaats
21

voor...u raadt het al. Moet ons Heemstedenaren dat overkomen? Nee
toch. Afbraak van historische panden voor standaard flats? Dat nooit!
Wim van Midwoud (Heemstede)
"HEERLIJKHEDEN"
nu te raadplegen op DVD
Voor liefhebbers van geschiedenis en genealogie zijn belangrijke bronnen
onder handbereik gekomen. Onder leiding van de Stichting Museaal
& Historisch Perspectief Noord-Holland in Haarlem is een samenwerkingsproject
opgezet waarbij de historische verenigingen in de
regio Zuid-Kennemerland hun geschiedkundige tijdschriften en jaarboeken
digitaal beschikbaar stellen. Al deze periodieken zijn door
Stichting Historie Future gebundeld op een zojuist verschenen dvdrom.
Ieder zoekwoord tovert de gewenste informatie op het beeldscherm
van de eigen pc.
Van de Stichting Ons Bloemendaal zijn alle uitgaven van het tijdschrift
Ons Bloemendaal 1977-2001 op de dvd geplaatst. Aanvankelijk
heette het blad van de Vereniging Oud Heemstede-Bennebroek 'Nieuwsbrief'
en sinds 1999 HeerlijkHeden. De nummers 1 tot en met 110
zijn opgenomen en beslaan daarmee de jaren 1973-2001.
De Stichting Meer-Historie (Haarlemmermeer) kent sinds 1973 haar
eigen periodiek, die ook op de dvd zijn geplaatst en van Genootschap
Oud-Zandvoort het blad 'De Klink' (1980-2000). Tevens zijn de
organen van de Stichting Santpoort 'De Zandpoort' en 'Velisana' van
de Historische Kring Velsen. Ten slotte zijn van de Vereniging Haerlem
de jaarverslagen 1904-1928, de jaarboeken 1929-2000 en het
register 1929-1965 opgenomen, met meer dan 16.000 pagina's een
rijke, veelvuldige geraadpleegde bron.
De dvd kost 45 euro. Leden van de VOHB kunnen deze met 10 euro
korting bestellen voor 35 euro. Te bestellen bij H.Krol, telefoon
5282977 of via e-mail: jlpmkrol@worldonline.nl
Informatie over deze en andere historisch dvd's is te vinden op de
internetsite: www.historicfuture.nl
22

Oproep 1
Werkgroep Bronbewerking Kennemerland
De werkgroep heeft als doel de doop-, trouw- en begraaf boeken via de
computer beschikbaar te stellen. Wij doen dit o.a. via het programma
Bronscan, via Plusnet BBS.
Tevens zijn er verscheidene bronnen tegen een gering tarief te koop,
dit is puur voor dekking van de onkosten en om de bewerkers af en toe
een aardigheidje te kunnen toe stoppen.
Op dit moment zijn wij bezig om geheel HEEMSTEDE genealogisch in
beeld te brengen (270.000 records). Deze bevat zeer veel hiaten en
daarbij vragen wij uw hulp.
Vooral na 1900 komen wij in de problemen, u kunt ons daarbij
helpen.
Indien u verder foto's, bidprentjes e.d. in bezit heeft dan zijn wij daar
ook in geïnteresseerd. Deze worden aan de Vereniging Oud Heemstede-Bennebroek
gegeven voor hun archief.
Voor nadere informatie, zie: www.bronnen-kennemerland.tk
N.Z.H.locomotief A 12 met rijtuigen B 10 en B 8 rijdt richting de Glip
over de Van Merlenbrug, 1929 (collectie Henk van Assema)
23

Oproep 2
Open Monumentendag
Zoals u wellicht weet, organiseert de VOHB de jaarlijkse Open Monumentendag
in Heemstede en Bennebroek. Ook afgelopen jaar werd
ons gevraagd, waarom er maar zo weinig monumenten open zijn op
die dag. Helaas ontbreekt het ons daarvoor aan mankracht, want
vrijwel altijd zijn alleen leden van het bestuur beschikbaar. Daar willen
we graag verandering in brengen en doen dan ook een dringend
beroep op onze leden ons hierbij behulpzaam te zijn.
De voorbereiding in april/mei kost u een paar middagen of avonden.
En verder natuurlijk de Open Monumentendag zelf, dit jaar op zaterdag
13 september, waarbij u als er voldoende mensen beschikbaar
zijn, niet eens de hele dag aanwezig hoeft te zijn.
Voor meer informatie of om u aan te melden kunt u contact opnemen
met Anja Kroon (telefoon 5281008) of e-mail: ajmkroon@planet.nl
Met meer mensen meer monumenten open!
Vroeger, ja toen
IJsvereniging de Volharding
Toen waren de winters nog koud, zoals de winter van 1572-1573. Alle
wateren rond Haarlem waren bevroren en de Spanjaarden, die de stad
belegerden, waren daar nauwelijks op voorbereid. Een van hen, Bernardino
de Mendoca beschrijft het voor hem onbekende tafereel:
'... Wanneer ze hun houten schoenen onderbinden, klompen in de
vorm van pantoffels, waarvan het voorstuk overeenkomt met de
Spaanse abarcas of Moorse sandalen, dan gaan zij met zo'n zekerheid
vooruit dat de boerinnetjes op hun hoofd manden met eieren of
andere zaken dragen en dat nog wel in een ongelooflijke vaart, vooral
als de wind tegen hun achterste waait, want dan is er geen paard dat
hen bij kan houden. De snelheid van deze schaatsenrijders is zo groot,
dat men zou zeggen dat zij vliegen en een man kan zonder zich te
vermoeien gedurende enkele mijlen een slede voortduwen, die beladen
is met zijn vrouw, kind en 150 kilo boter en evenveel kaas...'
24

Maar ook de winter van 1740 staat bekend om zijn extreme kou.
Chirurgijns hadden hun handen vol aan het afzetten van ledematen.
Maar het schaatsen ging door.
De ijzeren schaats is waarschijnlijk rond 1500 voor het eerst gemaakt.
In de 17 c ' eeuw ontstonden de 'hardrijderijen'.
Rond 1750 ontstond in Friesland het hardrijden op de 'kortebaan' dat
uitgroeide tot ware volksfeesten. Overal werden in de noordelijke
provincie ijsclubs opgericht.
Een eeuw later groeide ook in het westen van Nederland de belangstelling
voor de schaatswedstrijden. In Haarlem werd in 1869 de vereniging
'IJsclub van Haarlem' opgericht. Naar de geest van de tijd was het
een 'heerenclub'. Een van de initiatiefnemers was Willem J.H. Muiier,
beter bekend als Pim Muiier. Hij herinnerde zich '...toen ik leerende
van mijn broer en de huisknecht op de Nieuwe Gracht niet binnen
mocht komen en geen eten zou krijgen voordat ik alleen kon krabbelen...'
Dit las ik in 'Wanneer ijs en weder Haarlem dienen. 1869-1994 125
jaar IJsclub voor Haarlem en omstreken'. Ik werd nieuwsgierig naar
hoe het in Heemstede vroeger ging met het schaatsen en ging op zoek
in het Gemeente Archief.
In de gemeentebegroting van 1918 werd er f.25,- vrij gemaakt voor
subsidie aan de IJsbond Hollands Noorderkwartier en werd een ijsbaan
in Groenendaal voor iedereen opengesteld.
Schaatsen werd aanvankelijk geschaard onder de Oudnederlandse
vermaken, maar ontwikkelde zich in de loop van de 19 e eeuw door
toedoen van individuen uit hogere sociale milieus tot een volwaardige
sport. In Heemstede waren omstreeks 1900 Pim Muiier en jhr. Ch.F.
van de Poll en zijn vrouw P. van de Poll-Prévinaire (eigenaars van de
buitenplaats Bosbeek) verantwoordelijk voor de schaatssport.
De elites waren ook in de gemeentepolitiek sterk vertegenwoordigd.
Aanvankelijk vonden deze gemeenteleden het geen taak van de gemeente
om sport te bevorderen. Daarom bleef sport een bezigheid
voor een select gezelschap.
Oprichting
Op 5 februari 1917 werd IJsvereniging De Volharding opgericht te
Heemstede.
Doel en middelen waren het bevorderen van de ijssport door het
25

organiseren van ijssportfeesten. Zij trachtten dit doel te bereiken door
het houden van onderlinge en nationale en internationale sportwedstrijden.
Op 28 november 1923 verzoekt de vereniging aan B en W:
'Namens het Bestuur der IJsvereeniging Heemstede' wordt verzocht
beide vijvers in Groenendaal met de verbindingsvaart bij vriezend weer
aan de vereniging in bruikleen af te staan 'om die wateren voor onze
leden tot ijsbaan in te richten en het onderhouden dier banen te
kunnen gebruiken als middel tot werkverschaffing'.
Deze wateren waren al eerder in bruikleen geweest maar in 1922 niet
'omdat het bestuur toen geen kans zag tot behoorlijke exploitatie'.
B en W deelden mee dat voor het winterseizoen 1923-1924:
'I e de vijver ten Westen van de Vrijheidsdreef en den Waterlelievijver
met de verbindingssloot tusschen die vijvers
2 e de sloot ten Westen van de Vrijheidsdreef vanaf de tuin in huur bij
den heer van Tubergen door de vereniging in bruikleen worden
afgestaan.'
Bovendien mocht de vereniging aan het begin van de Vrijheidsdreef
een tentje plaatsen. Hier konden de schaatsers hun schaatsen 'opbinden'
en mochten 'ververschingen' verkocht worden.
Voor het verstrekken van de verversingen kwam allereerst de heer
A.Verdonschot, pachter van het verversingshuis, in aanmerking. Wilde
hij niet, dan mocht een ander de verkoop in handen nemen.
Bovendien haalde de gemeente het middendeel van de brug over de
waterlelievijver weg zodat de schaatsers ongehinderd door konden
schaatsen. Dit echter wel op kosten van de vereniging.
Op 2 januari 1924 kreeg de 'IJsvereeniging De Volharding 'p.a. den
heer W.Verhoef, Eikenlaan alhier' een schrijven van B en W dat in de
vergadering besloten is dat gedurende het winterseizoen 1923-1924
de vereniging voor ijsbaan in gebruik krijgt 'het gedeelte van Merlenvaart
gelegen tusschen de brug in den Glipperweg en de brug nabij het
Molentje', onder voorwaarde dat aan één kant een doortocht van
minstens twee meter wordt vrijgehouden, dat wakken en bijten duidelijk
worden afgezet en dat de bevelen van de politie door de vereniging
stipt opgevolgd moeten worden.
Op 29 januari 1924 kreeg de ijsvereniging weer een brief van B en W
dat voor het winterseizoen 1924 'het water ten Oosten van den
Glipperweg van dien weg tot aan de Ringvaart' in bruikleen wordt
afgestaan. Hiervoor golden dezelfde verplichtingen als in de brief van
2 januari.
26

In 1925 verzocht secretaris F.H. Platerinck om toestemming 'tot het
plaatsen van masten ter bevestiging van de Electrische geleidingen
voor verlichting van de ijsbaan op de van Merlenvaart. Tevens verzocht
de vereniging om ten noorden van de van Merlenvaart op
gemeentegrond een verversingstent neer te mogen zetten 'met het
oog op de snel intredende vorst, een eenigszins spoedig antwoord
gaarne tegemoet ziende'.
Op 15 december 1925 antwoordde Openbare Werken dat de lichtmasten
geplaatst mogen worden voor het winterseizoen 1925-'26. De
lichtmasten mochten pas geplaatst worden als het ijs berijdbaar is en
moesten direct na het invallen van de dooi verwijderd worden. Ook
mocht de tent geplaatst worden op een door B en W aan te wijzen
plaats en moest ook op een door hen bepaalde tijd afgebroken
worden.
Êr4Ê&&ÊUÊA
Leden van IJsvereniging de Volharding vereeuwigd op zondag 29 jan.1933
29 januari 1931. De vereniging kreeg een 'Vaste IJsbaan-commissie'.
Deze had, in overleg met hun deskundige Ir.P.W.J.M. Driessen een
plan uitgewerkt voor de stichting van een vaste ijsbaan. De commissie
verzocht of het werk 'reeds in April of Mei zou kunnen worden
27

uitgevoerd; misschien is dit in verband met de heerschende werkeloosheid
iets voor de werkverschaffing'.
De vereniging wilde niet de ter beschikking gestelde van Merlenvaart
als ijsbaan inrichten 'daar de toestand verre van ideaal is'. De vereniging
had het oog laten vallen op de 'bij uitstek gunstig gelegen weide
nabij wandelbosch Groenendaal'.
De begroting voor dat terrein was f.6000,-. Hierbij was een becijfering
achterwege gelaten van de kosten voor de terrein-accommodatie.
B en W steunde in beginsel de plannen, maar niet de locatie omdat
'haar rust zal worden gestoord en het natuurschoon dientengevolge zal
worden geschaad'.
Mevrouw Mien van Schagen - een zus van de stalhouder - was in
Kennemerland een coryfee op het ijs als schoonrijdster. We zien haar hier
op een foto uit 1935 met als partner de heer Botbijl, die later naar Zuid-
Afrika emigreerde.
Een nieuwe locatie in de Schouwbroekerpolder
Op 18 juli 1933 schreef de vereniging aan B en W dat ze 'zoo goed als
zeker beslag hebben kunnen leggen op een stuk weiland, gelegen in
den polder, Sectie A 5969 ged., ter grootte van p.l.m. 2 H.A. voor
28

een tijdvak van 10 jaar', (nu staat het Spaarneziekenhuis Heemstede
op die plek. MvdE)
De vereniging vroeg de gemeente de kosten van omdijking ad. f.2000,uit
de pot werkverschaffing te bekostigen. Zij durfde dit onder andere
te vragen omdat er dan een ijsbaan zou zijn, waar de inwoners zonder
gevaar voor verdrinking konden genieten van de mooie ijssport.
De gemeente ging akkoord.
Schaatsen in de Schouwbroekerpolder. De heer D. Kikkert (hoofd van de
Dreefschool), die aan de Wagnerkade woonde, fungeerde als "ijsmeester"
door de pomp aan te zetten.
IJsfeest in wandelbos Groenendaal
Maar voor het zover was dat daar geschaatst kon worden, maakte de
vereniging nog gebruik van de tennisbanen in Groenendaal.
9 januari 1935: Stichting 'Heemsteedse Sportparken' krijgt een verzoek
van de ijsvereniging om bij vorst de banen onder water te mogen
zetten. Dit systeem werd al met succes elders toegepast. De kosten ten
aanzien van de banen werden door de vereniging vergoed. De vereniging
exploiteerde wel banen in het noorden van Heemstede maar 'met
kwakkelwinters is deze baan evenwel onbruikbaar'.
Op 7 februari 1936 gaf de gemeente toestemming.
Seizoen 1936-1937
De stichting deelde B en W mee dat het bestuur 'zoo spoedig mogelijk
als daartoe de gelegenheid zich voordoet, op de ijsbaan in gebruik
genomen tennisbanen in het wandelbosch Groenendaal, een gekostu-
29

meerd en gemaskerd ijsfeest te organiseren...'
'...Medewerking werd ons reeds toegezegd door de pachters van het
Verversingshuis in Groenendaal en door de muziekvereniging 'Eensgezind'.
Teneinde de bezoekers van de ijsbaan tegemoet te komen, tot het
bezoeken van onze ijsbanen...verzoeken wij u beleefd...den ingang bij
het Molentje, naast dien aan den Glipperweg, open te stellen en de
ingang aan den Heerenweg...'
B en W gingen akkoord.
De nieuwe ijsbaan kwam er, maar in de oorlogsjaren werden er
ernstige vernielingen aangericht. De laatste oorlogsjaren kon de vereniging
de ijsbaan niet exploiteren.
Op 28 december 1945 schreef de directeur van Openbare Werken
aan B en W over het herstel onder andere 'Daar de ijsbaan op een
terrein ligt in een centraal gedeelte van de gemeente, waar op den
duur een groenvlakte met deze bestemming naar mijn meening uit
economische motieven niet zal kunnen blijven, rijst de vraag of, gezien
de aanzienlijke herstellingen en vernieuwingen, nu niet het oogenblik
is aangebroken om zich te beraden over verplaatsing van de ijsbaan.'
Maar de ijsbaan bleef en de vereniging kreeg een renteloos voorschot
van f.3500,-.
Op 11 november 1964 werd in een brief aan Openbare Werken aan
het College van B en W geschreven over de aanschaf van een
motorbaanveger. Bij verschillende ijsverenigingen in het land zijn
inlichtingen ingewonnen, onder andere in Soest. Daar heeft een lid
van de ijsvereniging een afgeschreven ANWB-motor met zijspan omgebouwd
tot een motorbaanveger. De kosten, via aankoop door een
ijsvereniging, bedroegen f. 2975,-, franco Heemstede.
9 december 1964: 'Aan de Raad,
Het onderhoud van de ijsbaan in de Schouwbroekerpolder zal met de
beschikbare materialen, bestaande uit - voor een deel versleten -
bezems en schuivers, slechts gebrekkig kunnen plaatsvinden. Mede
gelet op het geringe aantal beschikbare personeelsleden...is de aanschaf
van een motorbaanveger absoluut noodzakelijk. Voor de baan in
deze gemeente achten wij de meest geschikte een momenteel in de
handel zijnde motor met zijspan, waarbij op het zijspan een sneeuwploeg
en een rolbezem zijn gemonteerd. De rolbezem wordt aangedreven
door een eveneens op het zijspan gemonteerde motor.'
Er werd tot aanschaf overgegaan en de motor deed dienst tot 1971.
30

Het einde in zicht
In oktober 1963 verzocht de vereniging om overname van de ijsbaan
door de gemeente omdat:
-er geen nieuwe bestuursleden te vinden zijn;
-het huidige bestuur geen kans ziet de steeds groter wordende problemen
t.a.v. het aantrekken van personeel t.h.v. controle en schoonhouden
van de baan op te lossen;
-de huidige financiële positie te zwak is om een goede exploitatie in de
toekomst te garanderen;
-er allerlei investeringen gedaan moeten worden.
De gemeente ging akkoord.
In de winter van 1964 werd het beheer van de ijsbaan De Volharding
aan de Wagnerkade overgedragen aan de stichting 'Heemsteedse
Sportparken'.
En hier stopten de notulen van IJsvereniging De Volharding.
Marisca van der Eem
Toen en Nu: Drukkerij van Assema 90 jaar
De 90-jarige geschiedenis van de Heemsteedsche Drukkerij is een
duidelijk verhaal van 1912 tot 2002.
In hetzelfde bedrijfspand annex woning was echter een voorganger
geweest. De naam van deze voorganger werd bij de verbouwing in
1992 op verrassende wijze onthuld. Bij het verwijderen van een plank
aan de voorgevel kwam de naam van J.G. Kupers te voorschijn.
Wat vooraf ging
In 1912 begon er een drukpers te draaien -onder stoom en in de
dertiger jaren electrisch- in de Raadhuisstraat 87 onder de naam van
de firma Schellekens. Deze was in dat pand in 1908 een kantoorboekhandel
begonnen. De fa. Schellekens genoot zeker het vertrouwen van
de klanten zodat er verzoeken kwamen in de trant van: "Het zou toch
wel gemakkelijk zijn als van uw papier een drukwerkje gemaakt kon
worden."
Aldus geschiedde en de pers begon te draaien in een aangebouwd
gedeelte aan de achterzijde van het pand.
31

Alle persen werden tot in de dertiger jaren door middel van lieren door
een stoommachine aangedreven.
Uit een archiefstuk van de toenmalige Heemsteedsche Stoom Boek- &
Handelsdrukkerij blijkt het volgende: " U deeldet my mede, dat U 19
juli 1909 een winkelzaak overnam van den heer P.J.Staal. Een drukkerij
was hier nog niet aan verbonden. Eerst in 1912 bent U hiermede
begonnen."
De drukkerij
Om het spoor van de drukkerij weer op te nemen; inl912 startte dus
Schellekens de Heemsteedsche Stoom Boek- en Handelsdrukkerij.
In 1916 doet de naam van Assema zijn intrede in de drukkerij. In dat
jaar wordt H. van Assema uit Haarlemmerliede in het arbeidersregister
bijgeschreven en is werkzaam als voorman.
Ondanks de crisisjaren wordt het bedrijf aan twee zijden uitgebreid.
Hier komen de zetterij en de binderij. Het grootste deel van het bedrijf
wordt ingenomen door de zetterij. Het zetten was een tijdrovende en
arbeidsintensieve bezigheid omdat het met de hand gebeurde.
Het toenmalige dorpse karakter werd geaccentueerd door het achter
het bedrijfspand lopende Vaartkantje. Na de demping daarvan bij de
uitbreiding van de Provinciebuurt komt er een toegang tot het pand
voor de aan- en afvoer van goederen.
32

Zetten] anno 1928
Crisisjaren
In de crisisjaren wordt de drukkerij in 1928 een NV., met als commissarissen
Jonkheer Meester Pieter Teding van Berkhout, Cornelis
Pruyser en Hendrik van Assema die gelijk ook directeur van de NV
wordt. Om orders binnen te krijgen en de moordende concurrentie in
die tijd de baas te blijven staat in een van de jaarverslagen het
volgende: "Op 1 mei 1928 stelden wij een reiziger aan, die vooral het
noorden bewerkt. Ook dit gaat, met in achtneming van de concurrentie
op den weg, tamelijk goed. Van eenige groote en vele kleine
firma's door hem bewerkt, is het vertrouwen gewonnen en die komen
dan ook geregeld, zonder bemiddeling van den reiziger, terug."
Ontwikkelingen
In de Nederlandsche Staatscourant van 1941 staat vermeld: " de NV
Heemsteedsche Boek en Handelsdrukkerij, gev. te Heemstede, is in
liquidatie getreden bij besluit v.d. alg. vergadering v. aandeelh. d.d. 23
Dec. 1941 H. van Assema, Dir." In 1942 wordt H. van Assema
eigenaar van de drukkerij en vanaf die tijd krijgt de zaak haar huidige
naam "Heemsteedsche Drukkerij H. van Assema.' H. van Assema is
33

echter al vanaf 1916 aan de drukkerij verbonden en zal dat blijven tot
1978.
Inmiddels is in 1937, Joop, een zoon van de oprichter in het bednjt
gekomen, tot diens overlijden in 1979 en in 1937, Nico, eveneens een
zoon van de oprichter. Deze zal tot 1993 aan het bedrijf verbonden
blijven. In 1976 treedt de huidige eigenaar Frans van Assema, een
zoon van Joop, in dienst.
In het volgende overzichtje alles op een rijtje:
Henk van Assema, de oprichter van 1916-1978
Joop van Assema 1937-1979
Nico van Assema 1937- 1993
Frans van Assema 1976 tot heden
H. van Assema gaat in 1948 een Vennootschap onder Firma aan met
twee van zijn zonen J. en N. van Assema. De drukkerij werd toen een
echt familiebedrijf waarin veel familieleden werkzaam zijn geweest.
Joop van Assema, die de algemene leiding van het bedrijf had, wist
vele relaties voor jaren aan de drukkerij te binden.
Zoals veelal gebruikelijk was woonde de eigenaar bij het bedrijf. Dit
was bij de drukkerij van Van Assema het geval.
Aantal medewerkers
In 1928 bestond het aantal medewerkers uit twaalf personen. Het
handzetwerk is arbeidsintensief en tijdrovend. Een techniek die tot
1989 zal voortduren. In dat jaar gaat de laatste handzetter met de VUT
en breekt het digitale tijdperk
aan.
Door wijzigingen in het
arbeidsproces kan men
in 1976 met zeven medewerkers
het bedrijf
runnen.
In 1983 gaat de Heemsteedsche
Drukkerij, met
inmiddels Frans van Assema
als eigenaar, over
van een volledige hoog-
Historische gevel verbergt moderne drukkerij naar het hedenoffsetdrukkerij
daagse offset. Al het
34

voorbereidende werk daarvoor wordt gedigitaliseerd. Hierdoor ontstaat
een modern bedrijf naar eigentijdse begrippen. Het aantal medewerkers
is inmiddels 4.2 personen. We schrijven dan het jaar 2002,
waarin het 90-jarig jubileum voor het eerst officieel wordt gevierd.
Het 80-jarig bestaan
Daaraan werd geen officieel
tintje gegeven maar er is toen
wel intern hard aan gewerkt
om het aanzien van de tachtig
jaar oude winkel in goede
staat te houden. Dat werd
met veel toewijding gedaan
door bezoeken aan onder
andere Het Zuiderzee Museum
in Enkhuizen en het
Rijksmuseum voor Volkskunde
in Arnhem. De kleurstelling,
het gezandstraald glas
en de granieten vloer zijn
accenten die de sfeer van
weleer op treffende wijze
hebben getypeerd.
Vierde generatie van
Assema's?
Het zal niet toevallig zijn dat
de zoon en dochter van het
echtpaar van Assema de
opleiding aan de Grafische
School volgen. Het voorbeeld
van de vader en ook
STOOMDRÜRRERIJ
De gevel aan de Raadhuisstraat onderging
in de week voor kerst 2002 een
metamorfose.
die van de moeder, die vrijwel fulltime aan de drukkerij verbonden is
door haar aandeel in het digitale gebeuren, is daar niet vreemd aan.
Een vierde generatie van Assema's; de tijd zal het leren.
Met dank aan de familie van Assema die de gegevens aanreikte over
het bedrijf.
Cees Peper
35

Herinneringen van de heer J.J. Lammers,
bewoner van De Glip
In ons nummer van oktober 2002 stond op bladzijde 239 e.v. onder
bovenstaande kop een interview over De Glip. Helaas zijn daar enkele
onjuistheden in geslopen, die gedeeltelijk tijdens de correctieronde
niet werden meegenomen en gedeeltelijk later tot ons zijn gekomen.
Met excuus aan degenen die het betreft en met dank aan de lezers die
aanvullende informatie gaven volgen hierbij de verbeteringen, waarbij
wij de tekst volgen.
Pagina 241 bovenaan: "bloemenbedrijf Schone moet zijn de bloemisterij
Harry van de familie Schoone".
In de volgende alinea staat dat de huizen 70 en 72 onbewoonbaar zijn
verklaard Dat is natuurlijk niet iets om vrolijk van te worden als je daar
woont -zoals de familie Van Laar op nummer 72- en je kennissen
komen vertellen dat ze dat in ons blad gelezen hebben. Wij meenden
op onze bron te kunnen vertrouwen. Uiteraard spijt het ons dat dit zo
is opgenomen, maar we hopen dat de familie Van Laar -maar ook de
buurman- over de eerste schrik heen is. Het huis op de foto vertoont
weliswaar een horizontale steunbalk halverwege de voorgevel; die
moest destijds aangebracht worden in verband met heiwerkzaamheden
voor de woningbouw op het Prinseneiland, waarvan het huis te
lijden had. .„ ,
Blz' 243- voor zover nodig een toelichting op het woord hal , dat
overigens niet "de" hal, maar het hal moet zijn: hardheid van de grond
tengevolge van vorst.
Ten slotte nog op bladzijde 243 een aardige aanvulling van ons lid
mevrouw Catcher-Lekx (en niet Lex, zoals in de tekst staat) Zij schreef
ons naar aanleiding van het stukje vanuit Canada. Zij herkende haar
vader op de foto als bestuurder van de bakfiets. Hij had de boerderij
van Jansen aan de Prinsenlaan gekocht, maar daar zat geen land bij
Dat moest hij dus elders huren, zoals bij Bonkenburg. Op de foto komt
hij dan ook terug van het land bij Bonkenburg.
Elders in dit nummer wordt ook aandacht aan haar brief besteed.
F.Th.J. Harm
36

Glippers in 1895 en 1987
"Men schrijft ons:
Gedurig wordt er door passeerende vreemdelingen geklaagd over de
baldadigheden, waaraan men te dezer plaatse, vooral des Zondags,
van de zijde van groote en kleine bewoners van dit gedeelte der
gemeente Heemstede blootstaat. Niet zonder reden, niemand, die
vreemd is, gaat hier ongemoeid voorbij! Ziet men naar den politieagent
uit, dan doet men vergeefsche moeite, daar deze ambtenaar
Zondagmiddags, wanneer hij om bovengenoemde reden hier den
meesten dienst zou moeten doen, in den Hout moet wezen.
Zo liep het gisterenavond de spuigaten weer uit. O.a. werden een heer
en dame, gezeten in een rijtuig, zonder de minste reden geslagen,
ditmaal door een beschonken Bennebroeker jongen, die, wegens
wederspannigheid en dronkenschap, pas tot 14 dagen veroordeeld
was. Deze baldadigheid werd niet alleen toegejuicht door opgeschoten
bengels, maar ook door ouderen met gelach begroet" .
(Uit de Oprechte Haerlemsche Courant van 18 juni 1895)
Men spreekt vaak van de 'de goede oude tijd' en 'vroeger was alles
beter'. Het tegendeel van leven in de Glip blijkt nochtans uit een
woningkrant van bijna een eeuw later, november 1987, waaruit een
citaat van de in de Staatsliedenbuurt woonachtige familie Van der
Veldt:
"We wonen hier nu al weer een jaar of tien. Maar weet je dat ik elke
keer dat ik aan kom rijden, nog steeds een beetje trots ben? Een
hoekhuis. Een grote tuin. Leuke mensen in de buurt. Al komen ze niet
dagelijks over de vloer. Rust, frisse lucht. En voor de jongens volop
ruimte om buiten te spelen. Een fijne buurt. Nee, nog geen moment
spijt gehad dat we hier zijn gaan wonen. En we blijven hier zitten
ook"(...). Rust en toch leven. Nee, echt: we zijn een gelukkig gezin op
de Glip....".
E.van Lent: "Buurtschap De Glip:
mooiste wijk van Heemstede"
Op de plaats van de vroegere rijwielherstellingsplaats en smederij van
Wildschut aan de Glipperweg is in 1959 een kleine winkelgalerij voor
bewoners van de Glip en omgeving gebouwd. Aanvankelijk vestigden
37

zich hier o.a. een zaak in modeartikelen, een sigarenhandel, een
drogisterij, en een zuivelbedrijf. Boven de winkels zijn woningen met
een grote kamer, een eetkeuken en vier slaapkamers gerealiseerd.
De winkelpanden vormden een onderdeel van het zogenaamde tweede
bouwplan aan de Glip, dat het bouwbureau Bakker uit Badhoevedorp.
De bouw van Glip II omvatte verder de Fazantenlaan, Korhoenlaan,
Kwartellaan, Kemphaanlaan en Patrijzenlaan, in 1963 aldus
vernoemd naar vogels welke in dit weidegebied voorkwamen in de tijd
dat de overplaats van de Hartekamp zich tot het Haarlemmermeer
uitstrekte. Fraai gelegen aan de Ringvaart met een uitzicht over het
wijde polderlandschap.
Naar aanleiding van de opening der winkelgalerij door wethouder
E.van Lent verscheen de volgende reportage in de Heemsteedse
Courant van 4 december 1959:
"De officiële opening van het nieuwe winkelcentrum aan de Glip
betekent voor deze buurtschap een belangrijke mijlpaal in haar
ontwikkeling. De Glip is mede hierdoor een gezellige wijk geworden,
die, volgens wethouder Van Lent een van de mooiste van
Heemstede is geworden.
Prentbriefkaart uan de winkelgalerij op de Glip
(collectie Henk uan Assema)
38

Er waren dinsdag velen aanwezig om de officiële opening door
wethouder E.van Eent bij te wonen. Behalve tal van bewoners
zagen wij de secretaris, de heer A.van Wingerde, de directeur van
openbare werken, ir.Th.J.Mebius en de directeur van het bouwbedrijf
Bakker uit Badhoevedorp. In de nog niet geheel ingerichte
zaak van drogisterij Goezinnen leidde de bouwer, de heer H.Bakker,
de wethouder met een toespraakje in. Hij dankte daarbij het
gemeentebestuur voor zijn royale medewerking in alle overheidskwesties,
de architect Stevens voor de smaakvolle uitvoering der
panden en de kopers voor hun ondernemingsdurf in dit randgebied
der gemeente een dergelijke zware investering te wagen. Wethouder
Van Eent gaf daarna een overzicht van de ontwikkeling van
buurtschap De Glip, die hij in zijn jeugd nog had gekend met
slechts een paar afgelegen arbeiderswoningen, enkele middenstandsbedrijfjes,
de molen en enige kleine winkeltjes, toentertijd
een achtergebleven buurt. Het eerste leven kwam erin toen kort
voor de oorlog de eerste 20 woningen verrezen aan de Abraham
Kuyperstraat, alsmede enkele middenstandswoningen aan de Glipperweg.
Na de oorlog, toen de gemeente wilde uitbreiden in de
richting De Glip, trad er grote stagnatie op door de langdurige
strijd met de gemeente Haarlem, de provincie en het rijk over het
toenmalige uitbreidingsplan. De heer Van Eent sprak er zijn verheugenis
over uit dat de gemeente de strijd heeft verloren, omdat
daardoor het nieuwe, prachtige uitbreidingsplan van ir. Schut kon
ontstaan. En toen was ook de weg open voor de ontsluiting van de
Glip, die begon met de 114 woningen in Glip-Oost, waarna de 48
woningen in strokenbouw verrezen en de 54 woningen in carrièrebouw,
die nu bijna zijn opgeleverd. Tevens memoreerde de wethouder
het aandeel dat de heer Bakker aan de Glip-ontsluiting heeft
bijgedragen: de premiebouw van het nu te openen complex en de
huizen aan de overkant. Deze bouw bleef aanvankelijk bij plannen,
doordat een vorige aannemer ze niet vermocht te verwerkelijken.
EEN KLEUTERSCHOOL
Een grote wens van het gemeentebestuur is het reeds lang bij het
nieuwe complex een kleuterschool te bouwen. De plannen liggen
reeds lang klaar en wachten nog slechts op de goedkeuring. Als zijn
persoonlijke mening bracht de heer Van Lent nog naar voren dat
De Glip nu een der mooiste woonwijken is geworden die de gemeente
Heemstede kent. Over de rentabiliteit van de investeringen
39

!
der middenstanders was hij niet ongerust. Hij voorzag een goede
toekomst, te meer daar ook reeds de plannen klaar zijn voor 400
woningen ten zuiden van de Glippervaartbrug. Tenslotte bracht de
wethouder de innige wens van het gemeentebestuur over, dat het
initiatief van de winkeliers aan De Glip beloond moge worden,
zodat het nieuwe complex zal uitgroeien tot een welvarend winkelcentrum.
Een kort dankwoord namens de winkeliers sprak de heer
C.Warmerdam, die er aan herinnerde dat de omwonenden reeds
lang de behoefte aan winkels op De Glip hebben geuit.
Wethouder Van Lent reikte daarna de eerste sleutel uit aan de heer
Goezinnen en opende vervolgens de zes zaken één voor één".
Van hofstede Overmeer tot woongenot op het
Prinseneiland
Van de buitenplaatsen op de Glip is in HeerlijkHeden al veel aandacht
geschonken aan Meer en Berg en de Gliphoeve. Niet of nauwelijks
echter aan de Meermin en Overmeer. De oorsprong van de Meermin,
gelegen aan de oostzijde van de Glipperweg (grenzend aan het Haarlemmermeer),
nabij de Prinsenvaart (Glippervaart), ligt in de tweede
helft van de 17 e eeuw. Deze hofstede, die ten tijde van eigenaar Jan
Laars (bierbrouwer te Haarlem) na 1700 enige tijd Engelrust heette, is
in 1776 door "aartssloper" Frederik Kaal gesloopt.
Na gebruik als weiland en vervolgens bloembollenterrein (o.a. Bonkenburg
en de familie Vrugt) zijn hier na 1932 huizen gebouwd (Troelstralaan
en omgeving).
Aan de andere zijde van de Glipperweg, ter hoogte van het huidige
Prinseneiland, was het buiten Overmeer gelegen (1). Hierover handelt
deze beknopte bijdrage.
De eigenaren waren achtereenvolgens in bezit van:
circa 1660- : Pieter van der Meulen;
1665- : Cornelis Claeszoon Valekoog (eigenaar van de koren
molen op de Glip);
1669- : mr.Engelbert van der Mijl (advocaat bij het Hof van
Holland);
40

1692-
1695-
1708-
1714-
1717-
1720-
1724-
1726ca.
1750
1767-
1794
Philippus Muije;
Comelis van der Laen, Herman Hilbart en mr.Adriaen
van der Sprongh (advocaat in Haarlem);
Reynier Brandt;
Abraham Danckers;
François de Vicq (schepen van Amsterdam);
Jan van der Waeyen (kapitein ter zee);
François de Vicq ;
Janeton la Vange;
Willem Boekland, gehuwd met Geertruida van der Up
wich, vervolgens Petrus van der Upwich en zijn kinderen
als erfgenamen;
: Wiering van der Zee (broodbakker in Heemstede);
: Faas Leendertszoon Faas (kleerbleker) na sloop van het
huis nieuwe eigenaar van 4 morgen weiland.
Teelt van asperges
De naam 'Overmeer' komen we voor het eerst tegen in het begin van
de 18 e eeuw en deze duidt er op dat de hofstede tegenover het
Haarlemmermeer was gesitueerd. Tot grote bloei is de buitenplaats
niet gekomen, blijkens de betaalde bedragen die varieerden van
ƒ 4000,- in 1665 tot nog geen ƒ 2.000,- ruim een eeuw later.
Opmerkelijk is dat de Amsterdamse magistraat De Vicq op 26 juni
1717 Overmeer aankocht voor ƒ 3.000,-, om deze ruim 3 jaar later
te verkopen voor ƒ 3.300,- en op 20 maart 1724 terug te kopen voor
hetzelfde bedrag. Vervolgens 2 jaar nadien met een klein verlies van
de hand te doen (2).
Overmeer bestond uit een herenhuis, een koets- en tuinmanshuis,
stalling, ijskelder, boomgaard en tuin. Fameus waren de aspergevakken.
In een advertentie uit 20 januari 1707 in de Oprechte Haerlemsche
Courant (OHC) lezen we: "Men presenteert te huur een schoone,
welgelegene hofstede genaemt Overmeer gelegen in de Heerlijkheid
Heemstede aan de Glip met schoon Heerenhuis enz. o.a. een
aspergeperk van 40 roeden".
Op 14 maart 1724 nam dezelfde krant de volgende annonce op: "Op
Zaterdag 18 maart verkoopt men te Haerlem een vermaeckelijke
en welgelegene hofstede genaemt Overmeer gelegen in de Princenbuurt
aan den rijweg op de Glip onder de heerlijkheid van Heemstede
buyte de stad Haarlem, voorsien met deszelfs Herenhuijsinge
41

met 3 royale vertrecken, koockkeuken en andere gemacken meer
beneden de grond. Mitsgaders stallinge voor 4 paarden, koetshuis,
thuijnmanswooning, boomgaard, aspergievack etc".
Op woensdag 19 april en volgende dagen had in hetzelfde jaar in het
sterhuis van de weduwe een verkoping plaats van meubels en inboedel.
Op zaterdag 22 nadien zilverwerk en donderdag 24 juli "een
partij konstige schilderijen van diverse Meesters".
Omdat op 18 maart zich geen koper aanmeldde is 22 juni een nieuwe
advertentie geplaatst:
"Uit de hand te koop een plaisierige en zeer plaisante Hofstede
Overmeer op de Glip tusschen Heemstede en Bennebroek met
versehende royale vertrekken. Stallinge voor 5 of 6 paarden, hoender-
en duyvenhocken, aspergievacken, moestuin en verdere commoditeiten.
Laatstelijk gebruykt bij de Ed. Capiteyn Jan van der
Waeyen". Als (terug)koper trad nu de Amsterdammer François de
Vicq op. Na een vergeefse poging in maart 1725 verkocht hij Overmeer
ruim een jaar later aan juffrouw Janeton la Vange, de aanstaande
bruid van Amsterdammer Pieter van Croonenburgh. Zij moest hiervoor
weliswaar een lening van 1.000 gulden sluiten bij de vermogende
lakenhandelaar Pieter Teyler van der Hulst uit Haarlem. Het lijkt er op
dat in de volgende jaren weinig of niets aan onderhoud is gedaan.
De erven Van der Upwich verkochten in 1767 Overmeer. De OHC.
berichtte: "Op Dinsdag 26 mei 1767 om 6 uur precies zal men te
Heemstede in het Rechthuis verkoopen huis en erf en tuin van
ouds geweest een Buitenplaats Overmeer. Staande aan de Glip
tegenover de korenmolen omtrent 2 morgen eigen grond".
(Collectie Archiefdienst voor Kennemerland, Haarlem)
42

Afbraak en via andere bestemmingen naar huizenbouw
Op een topografisch aardige tekening van Hendrik Tavenier uit omstreeks
1780 "Aan de Glip tussen Heemstede en Bennebroek" zijn
links de molen en enkele huizen afgebeeld en rechts een hek en
daarachter het huis Overmeer (3). Zie vorige bladzijde.
Korte tijd later moest het waarschijnlijk wegens bouwvalligheid afgebroken
worden door toenmalig eigenaar Wiering van der Zee, destijds
een gerenommeerd broodbakker in Heemstede, die ook vele jaren
schepen was. Eerder had deze zijn bezit in 1780 uitgebreid met een
zomerhuisje en tuin op de Glip van oud-schepen H. Outhoff voor 300
gulden.
Het terrein is toen omgezet in een weiland en bleekgebied. De kleerbleker
F.L.Faas betaalde voor de terreinen vrijwel evenveel als zijn
voorganger in 1767. Het oppervlak bedroeg 4 Rijnlandse morgen
ofwel 34.064 vierkante meter. Op de kaart van landmeter Engelman
uit 1794 is de naam 'Overmeer' niet meer opgenomen en is het
gebied 'groen' ingetekend met verspreid enkele bomen. Nadien is het
sinds de 19 e eeuw nog als bollenland aangewend.
Uit een gemeentegids van 1931 citeren we: "Men ziet de kleurrijke
velden ter linkerzijde prachtig tegen het donkere geboomte van
Meer-en-Berg afsteken, terwijl de molen aan de Glip een schilderachtige
afsluiting van den achtergrond vormt". In die periode was
het land in gebruik van bollenteler A.Vis, Prinsenlaan 19.
Voorts sedert 1937 tot het begin van de jaren zestig van de vorige
eeuw van D.Philippo, wiens zoon W.A.Philippo me ooit zei dat hij op
die grond wel honderdduizend voetstappen heeft liggen.
Na aankoop door de gemeente was het land in gebruik als volkstuincomplex
en een klein deel als weiland, gewild bij vogels, welke er in
een rijke variatie hun broedplaats vonden. Totdat het een woonbestemming
kreeg, gebaseerd op het op 27 oktober 1988 vastgestelde
bestemmingsplan 'Glip 4', genoemd 'Het Prinseneiland, met een
oppervlak van 3,4 hectare. 12 juli 1989 werd het startsein gegeven en
met de uitvoering was een bedrag gemoeid van minstens 35 miljoen
gulden.
Ten westen van Prinseneiland liggen de bollengronden van Braam en
de Kadijk vervolgend richting Herenweg de dahliacultures van kweker
Cor Geerlings, wiens cultivar "Glory of Heemstede" in 1987 tot dahlia
van het jaar is uitgeroepen.
In relatie tot de bloembollengeschiedennis zijn door het gemeentebe-
43

stuur bij besluit van 25 mei 1989 aan de vier wegen in het Plan
Prinseneiland op Glip 4 de volgende toepasselijke namen gegeven:
Floradreef, Joh. Rosenkrantzlaan, E. van Slogterenlaan en J.Chr.F.
Dixlaan. Twee kwekers en één onderzoeker ofwel "plantendokter",
alledrie tijdens hun leven woonachtig in Heemstede. Wethouder mevrouw
drs.J.Beets-Hehewerth zette de bouw in voornoemd jaar in
gang van in totaal 127 woningen, waaronder (premie)koop- en premiehuurhuizen
en enkele woonwagenstandplaatsen. De uitvoering
geschiedde in opdracht van Slokker Vastgoedontwikkeling. Daartoe
werd met de gemeente Heemstede een exploitatieovereenkomst gesloten,
waarin alle afspraken vanaf het bouwrijpmaken tot en met de
uiteindelijke oplevering waren geregeld. De toekomstige bewoners
hadden zich verenigd in een bewonersvereniging. Het gehele project
kwam eind 1990 gereed.
Het pand Glipperweg 83, daterend uit 1912, kon gelukkig behouden
blijven. Het is weliswaar geen architectonisch bouwwerk, maar heeft
historische betekenis als voormalig politiebureau en dienstwoning.
Eerst van veldwachter Pronk, vanaf 1916 van agent B.Silvis sr. Tot
Glipperweg 83 met het echtpaar Siluis op een foto uit 1988
44

1924 was er een brandspuitenbergplaats en politiecel, waar dronkaards
uit de Glip hun roes konden uitslapen of inbrekers tot inkeer
konden komen. Het raampje met tralies is nog te zien aan de zijkant
van de woning. Boven in de voorgevel bevindt zich de plaquette van
een merlet. Tijdens W.O.II is de bergplaats nog gebruikt door de
blokbrandweer en daarna is deze verhuurd aan B.Silvis jr., als timmermanswerkplaats.
Noten
(1) Ook onder Nieuwer-Amstel lag vroeger een hofstede 'Overmeer'. Deze was
omstreeks 1660 in bezit van Hendrick Dircksz. Spiegel, een zeepzieder en
magistraat uit Amsterdam.
(2) Het is mogelijk dat François de Vicq de buitenplaats kocht uit een oogpunt
van belegging. Op 21 augustus 1720 kocht hij namelijk bovendien voor in
totaal ƒ 10.000,- de hofstede 'Hout- en Duynzigf (het latere 'Vredenhof')
aan de Herenweg onder Heemstede. De Vicq stamde uit een geslacht van
Antwerpse immigranten. Hij was gehuwd met Maria Constantia Mels en na
hun dood in 1731 liet het echtpaar een vermogen na van bijna ƒ 136.000,-
(3) De tekening is anoniem en wordt ook wel toegeschreven aan Pieter van Loo
(1731-1784).
Bronnen en literatuur
-Archief Bettink (OHC).
-Documentatiemappen Overmeer en Prinseneiland met o.a. gegevens uit het
Rijksarchief van Noord-Holland.
-Joh.E.Elias. De vroedschap van Amsterdam 1578-1795. 2 delen. Heruitgave
1903-1905.
-J.W.Groesbeek, Heemstede in de historie. 1972.
-C.van Haasteren. Glipperweg 83. In: V.O.H.B., nummer 55, februari 1988,
pp.23-24.
Hans Krol
45

Perikelen rond scheiding Heemstede
Bennebroek
Dat waren (in Heerlijkheden no 114) interessante artikelen over De
Glip, de wijk in Heemstede die eeuwen geleden tot Bennebroek werd
gerekend, die zelfs de kern van dat dorp zou zijn geweest.
Reeds voor het overlijden van Ambachtsheer Adriaan Pauw Sr. was
vastgelegd, dat de Glip tot Heemstede zou (blijven) behoren. De grens
tussen de beide dorpen zou vanuit Heemstede worden verschoven
naar de Swartsenburgerlaan, niet ver van het gebied rond de Roohellerbrug
over de Bennebroekervaart, waar een nieuw dorpscentrum
van Bennebroek ging ontstaan. Dat was de wens van Adriaan Pauw
Sr. En zo gebeurde het dus, nu 350 jaar geleden. De grens tussen de
beide dorpen is nog altijd op diezelfde plaats.
Omdat er in De Glip geen school was, gingen veel kinderen vanuit die
wijk naar de school in Bennebroek. De hiervoor vermelde grenswijziging
veranderde daaraan niets. Tot in de huidige tijd gaan er kinderen
uit De Glip naar de drie Bennebroekse basisscholen.
In de eerste eeuwen van zelfstandigheid van Bennebroek was het
onderwijs op de school toevertrouwd aan een veelzijdig man, te weten
de koster, voorlezer/zanger, klokluider van de Hervormde kerk. Behalve
koster en schoolmeester was deze "duizendpoot" ook nog begrafenisondernemer.
Bij het uitzien naar een geschikte candidaat voor
deze veelzijdige functie werd steeds in het bijzonder gelet op zijn
capaciteiten als schoolmeester. Onderwijs geven was eigenlijk zijn
belangrijkste taak.
Er was in De Glip ook geen kerk. De Katholieke bewoners gingen in
meerderheid naar de kerk aan de Herenweg in Heemstede (Berkenrode)
De Protestanten konden naar de kerk in het centrum van het dorp
Heemstede. Adriaan Pauw Jr., die Ambachtsheer van Bennebroek
geworden was, bleek daarmee niet zo gelukkig. Hij was van mening,
dat zijn dorp een eigen kerk met een eigen begraafplaats moest
hebben. Daarom zorgde hij ervoor, dat in Bennebroek spoedig een
eigen (Hervormde) kerk werd gesticht. We zouden kunnen veronderstellen,
dat de Protestanten uit De Glip ook naar die dichtbij gelegen
46

kerk zouden gaan. Niets is echter minder waar.
Adriaan Pauw Jr. kon met zijn broer Gerard, die zijn vader als
Ambachtsheer van Heemstede was opgevolgd, niet goed opschieten.
Doorlopend waren er problemen tussen die twee. Zeker over de
losmaking van Bennebroek en over de grensbepaling waren waren er
haken en ogen.
In de discussies daarover kreeg Gerard zijn broer Adriaan tenslotte
zover, dat deze er mee accoord ging, dat niemand uit Heemstede naar
de kerk van Bennebroek mocht gaan, zeker ook niet de bewoners van
De Glip. Deze afspraak en vele andere, die met het zelfstandig worden
van Bennebroek verband hielden, werden in 1656 uitvoerig schriftelijk
vastgelegd en door de Staten van Holland goedgekeurd. In de desbetreffende
overeenkomst werd zelfs met hoge boeten gedreigd indien de
afspraken, ook die over de kerkgang, niet zouden worden nagekomen.
Een andere afspraak, die in de overeenkomst was vastgelegd, betrof
de diaconale collecten in de kerk van Bennebroek. De helft van de
opbrengst van deze collecten moest worden afgedragen aan de kerk
van Heemstede. Waarom vond (in het bijzonder) Ambachtsheer Gerard
Pauw dit zo nodig? Omdat in Heemstede, in vergelijking met
Bennebroek, veel meer armen woonden, die op onderstand van de
kerk waren aangewezen. In het bijzonder in het gebied tegen de
•j äff -jl
.., Velsoi. 4301. Groet uit Ds'Glip, — HEEMSTEDE.
47

toenmalige grens met Haarlem zouden die gezinnen gewoond hebben.
De Schout van Heemstede kreeg de opdracht de halve opbrengst van
de collecten elke eerste zondag van de maand in Bennebroek te gaan
ophalen.
Over de problemen en (soms zelfs komische) ruzies en verdachtmakingen,
die uit een en ander voortvloeiden, zijn bladen vol te schrijven.
Werd wel eerlijk gehandeld bij de deling van de collecten? Werden
giften voor de diaconie soms buiten de collecten om geincasseerd, in
een bus aan de buitenkant van de kerk bijvoorbeeld? Werden kerkbezoekers
uit Heemstede in Bennebroek wel nadrukkelijk geweerd?
Het zou anderhalve eeuw, tot 1807, duren voordat de tussen de beide
dorpen getroffen regeling ongedaan kon worden gemaakt. Het kostte
de Bennebroekse diaconie wel een afkoopsom van 3000 gulden (in de
vorm van 2« % schuldbrieven) en 600 gulden voor geraamde achterstand
in de afdracht over de jaren 1795 tot 1806. Bennebroek had
namelijk de vrijheid genomen de afdrachten te stoppen toen de
Fransen in 1795 ons land binnen trokken en er veel wetten en regels
werden aangepast.
Als gevolg van de tussen de twee Ambachtsheren in de zeventiende
eeuw gemaakte afspraken is het nu in de 21e eeuw nog steeds zo, dat
als (Hervormde) kerkelijke grens de Swartsenburgerlaan geldt. Bij de
Gereformeerde en de Katholieke kerk geldt deze grens niet.
De in De Glip wonende leden van deze laatstgenoemde kerken worden
gerekend te behoren tot de kerken van Bennebroek.
Zo zien we, dat er in sommige opzichten vanuit de Heemsteedse wijk
De Glip nog altijd sprake is van een zekere band met Bennebroek.
48
Maarten Verkaik

NIEUWE LEDEN
Heemstede Bennebroek
dhr.J.F.L.C.van Emmerik mw.C. D.M.M. Knaap
dhr.A.Kruijff mw.R.M.v.d. Wielen
mw.J.v.d.Klei
dr.C.L.Deelder Haarlem
dhr. J.D.Timmermans dhr.B.Dijkmans
mw.A.C.Hattink-van Drunen mw.A.Tros
f am. De Wit-Croes
dhr.W.Sanders Eindhoven
dhr.G.v.Langelaar mw.J.Padt
fam.W.Diets
dhr.K.J.LHesselt v.Dinter Canada
dhr.R.de Lijster mw.T.de Leeuw
jaar (Bennebroek

Uit voorraad leverbaar.
De VOHB heeft voor de geïnteresseerde lezer nog een aantal uitgaven in voorraad, die misschien nog
niet allemaal in uw boekenkast staan.Vooral voor diegenen, die nog niet zo lang lid zijn kan dit een
welkome aanvulling zijn van datgene, dat u al wel heeft. Niet alle nog beschikbare werken zijn in dezelfde
mate in voorraad, dus hier geldt: zolang de voorraad strekt. Tussen haakjes staat het jaar van
verschijnen. U kunt uw wens kenbaar maken aan de heer Frans Harm (tel. 5280740) of Hans Krol (tel.
5282977); e-mail: jlpmkrol@worldonline.nl
Verkoopprijs in euro
De geschiedenis van het Huis te Heemstede (1952) (3 delen) 13,60
Deel 1 Schets van het leven van A. Pauw (1948) 4,55
Deel 2 Enkele gegevens omtrent Adriaan Pauw en het slot van Heemstede (1949) 4,55
Deel 3 Het huis en de Heren van Heemstede tijdens de Middeleeuwen (1952) 4,55
Heemstede in de historie (1972) 13,60
Poort van het Oude Slot (tekening P. Kapsenberg) (1980) 4,55
Adriaen Pauw (1585-1653), staatsman en ambachtsheer (1985) 9,10
Verjaardagskalender met reproducties van oude prenten 3,40
De geschiedenis van het buitengoed Bosbeek in Heemstede en van
het adellijk geslacht Van Merlen (1987) 5,70
Van achter de Blaeuwen Engel: Hervormd Heemstede in de 17e eeuw (1987) 6,80
Heemstede-Bennebroek 1907-1931: een gids door de jaren (1988) 2,30
Eiland in de stroom, Hervormd Heemstede in de 18e eeuw (1988) 6,80
Heemsteedse Gemeentepolitiek in de jaren tussen omstreeks 1750 en 1900 (1989} 4,55
Zes reproducties van oude prentbriefkaarten (1990) 1,15
Kleine en verborgen monumenten in Heemstede en Bennebroek (1991) 6,80
De geschiedenis van het orgel in de dorpskerk te Bennebroek (1992) 3,40
Heemstede, Berkenrode en Bennebroek; drie heerlijkheden in Zuid-Kennemerland (1992) 8,15
Het Huis te Bennebroek en zijn bewoners (1992) 6,80
VOHB-fietstocht langs monumenten in Heemstede en Bennebroek (1992) -,50
Kroniek van het jaar 1895 Heemstede en Bennebroek (1994) 2,30
Geheime missie in 1847 (1996} 11,35
Ons dorp Heemstede en Bennebroek. Geschreven voor de jeugd. (1997) 2,50
Vijftig jaar van oud naar nieuw 1947-1997 (1997) 9,10
De tijden veranderen: burgemeesters Heemstede en Bennebroek 1811-1997 (1997) 9,10
Videoband: een wandeling door Heemstede en Bennebroek (1997) 6,80
Katholiek rond de rand van Kennemerland (St.Jozefparochie Bennebroek) (1997) 9,10
Hartekampkaart uit 1706; facsimile-uitgave en een toelichting (1999} 5,70
Zorg aan de duinrand: Kennemeroord, Kennemerduin, Parkzicht, Westerduin (2000) 10,-
Vier eeuwen Voorkoekoek-Ipenrode; een historische buitenplaats in Heemstede (2001) 9,00
Berkenrode: Heerlijkheid, landgoed en Huis (2002) 20,00
Verder zijn er van diverse afleveringen van het VOHB-tijdschrift Heerlijkheden nog losse
nummers beschikbaar voor 2 euro per stuk.