2007 Nr-4 - Historische Vereniging Otto Cornelis van Hemessen

Huisnummers in Hoogmade en
Woubrugge
Door Rie Kammeraat
‘t Is welletjes, zeiden de Burgemeester en de Wethouders,
‘t moet nu toch echt anders en beter en
duidelijker en zij blikten achter- en voorwaarts en
namen besluiten. Dat gebeurde ruim zestig jaar
geleden in de raadsvergadering van 28.06.1946 en
sindsdien woont u op een ander adres maar wel
in hetzelfde huis, althans sommigen van u, want zo
honkvast en zo oud zullen er niet veel mensen zijn.
Soms komen er mensen in ons museum die vragen
waar hun ouders of grootouders woonden. De
conservator, de heer J. Haasbroek, bewaart elk
papiertje waarin Hoogmade, Ofwegen of
Woubrugge genoemd wordt, enkele families
hebben een kopie van hun stamboom geschonken,
er zijn overlijdenskaarten, persoonsbewijzen,
pokkenbriefjes, oude telefoonlijsten en ansichtkaarten,
maar niettemin, het is een probleem om te
vertellen waar Opoes nu gesloopte huis gestaan
heeft.
Jacobsladder 2007 Otto Cornelis van Hemessen jaargang 27 4
De eerste nummers
We danken de eerste huisnummering aan een
Onroerend Goed Belasting. Deze belasting, die
vanaf 1628 in onder andere Zuid-Holland over
onroerend goed betaald moest worden, werd
geregistreerd in het verpondingsregister. Uit die
tijd is geen register van Esselijkerwoude bewaard
gebleven, behalve dat van 1711-1732. Daarin zijn
de namen van de huiseigenaren terug te vinden,
maar niet waar die huizen lagen. Daarvoor moeten
we toch bij de transportakten zijn. De verkoop werd
geregistreerd in het ambacht waar het onroerend
lag en alle huizen lagen dus in Esselijkerwoude en
vaak werd erbij gezet waar het huis of land lag:
in Hoogmade, Rijpwatering, Ofwegen of Roelofaartjesveen.
Of in welke polder, bijvoorbeeld de
Bospolder, het Vroonland of de Heerewechse
polder. Woubrugge werd veel minder genoemd,
maar was herkenbaar, omdat bijna alle huizen
aan de Woudwatering of het Paddegat lagen. De
naam Heimanswetering werd niet gebruikt; dat was
het stuk wetering dat vanaf de grens met Oudshoorn
naar de Oude Rijn liep.
Om zonder nummers toch te weten om welk
huis het ging, werd de locatie aangegeven door
de namen van de belendende eigenaren in de
verkoopakte op te nemen. Maar de achternamen
lagen nog niet vast, of werden, althans in de zeventiende
eeuw, vaak weggelaten en veel
vrouwen moesten het doen met het patroniem:
Jansje Pieterse of Pietersd(ochte)r. Als Jan
Pietersz(oon) bakker was, stond dat er als onderscheid
van andere Jan Pietersen soms bij, maar het
beroep van de vader werd vaak de familienaam
van de kinderen en zodoende zijn er nu zoveel
Bakkers. De vader van de Woubrugse scheepmakers
familie Van der Bijll was Jasper en zijn zoons
waren Jacob Jaspersz, Willem Jaspersz en Claes
Jaspersz. In een koopakte van 1638 is Jacob
Jaspersz voldoende, maar in 1658 staat er zowel
bij Jacob als bij Claes de familienaam Van der Bijll
bij. Willem is dan Willem Jaspersz scheepmaker
en Willems toen nog vijf levende kinderen waren
Willemsz of Willemsdr. Zoon Philips werd ook aangeduid
als Philips Willemsz scheepmaker, maar hij,
zijn broer Aert en nog andere familieleden namen
later de naam Raaphorst aan. Hun zuster Neeltje
en haar man Pieter Cornelisz erfden een half huis in
Woubrugge. Als Pieter in 1661 de andere helft koopt
heet hij Pieter Cornelisz van der Rhijs en bij landverkoop
in 1662 is hij Pieter Cornelisz van Leuwen.
De Hoogmadese scheepmakersfamilie Van der Bijll
verandert echter niet van naam. Het aannemen
van andere achternamen, of vererving zonder verkoop,
maken het zoeken niet zo eenvoudig als het
lijkt. Het is trouwens helemaal niet zo eenvoudig! En
zeker niet als er jaren ontbreken, hoewel de overdrachtsprotocollen
van Esselijckerwoude redelijk
compleet zijn vanaf mei 1630. De registers van
voor die tijd zijn verloren gegaan, evenals bijna alle
andere oude boeken van Esselijckerwoude.
Als op het perceel een scheepmakerij, biersteeckerij
of bakkerij was gevestigd, lijkt dat er
altijd bijgestaan te hebben en dat is mooi, want
het is een heel getob om te weten te komen wie
waar woonde. Als voorbeeld zal ik steeds het pand
nemen van bakker Quint, die als laatste bakker
bakte in de Quintsteeg. De eerste transactie is van
1674 en daarin wordt verwezen naar de aankoop
in 1629. Zo’n vermelding komt regelmatig voor,
maar meestal zonder datum. Dit keer wel, maar
de protocollen zijn er niet meer. Het is echter vrijwel
zeker dat Cornelis Jansz van Swanevelt en
Ariaentgen Claesdr toen de bakker en bakkersvrouw
waren. Van 1674 tot en met 1999 werd op
dezelfde plaats gebakken en alle verkoopakten zijn
bekend of na te gaan.
Nieuwe nummers
De westzijde van Woubrugge van 1731 tot 1828
In 1731 kwamen er nieuwe nummers, die vanaf
1735 genoteerd werden en tot 1829 geldig
bleven, hoewel er wat verschuivingen kwamen
- daar ben ik nog niet uit. Het duurde even eer
deze zogenoemde verpondingsnummers in Esselijkerwoude
gebruikt werden. Gelukkig werd nooit
nagelaten de belendingen te vermelden, maar er
is wel een grote máár: het zijn altijd de eigenaren
die genoemd worden, zelden de bewoners. Dat
gebeurde alleen als er condities waren die het
noemen van de huurder nodig maakten. Wel zijn
in de Morgenboeken, waarover verderop, veel
pachters terug te vinden.
14 15
De verpondingsnummers begonnen in Woubrugge
met no. 100 aan de zuid-west kant van de grens,
het z.g. scheijt, tussen Esselijkerwoude en Oudshoorn.
Daar stond in 1729 de bierstekerij van Albert
Harmense Schipper en zijn vrouw Arijaantje
Vergent. De kerk had no. 136. Van no. 100 - 136 liep
het Zuideinde, maar het zuideinde lag ook aan de
overkant, tussen de Grote Baan en de scheidingsgrens
met Oudshoorn. Na de Kerksteeg begon het
Noordeinde met no. 137, de pastorie, daarnaast