Feitendossier Tsjernobyl - Kernenergie

Feitendossier
Tsjernobyl
26 april 1986 - 26 april 2006

Het Feitendossier Tsjernobyl is gepubliceerd door NucNet, in samenwerking met Insight, het
tijdschrift van het International Tsjernobyl Centre, dat wordt ondersteund door het Britse
Ministerie van Handel en Industrie. De Nederlandse Nucleaire Industrie heeft zorggedragen voor
de vertaling en deed enkele toevoegingen met betrekking tot de Nederlandse situatie.
Copyright NucNet 2006. Reproductie niet toegestaan.
© februari 2006
Feitendossier
Tsjernobyl
26 april 1986 - 26 april 2006
Wat er is gebeurd,
hoe het is gebeurd,
de gevolgen en
de lessen die zijn geleerd.

Inhoud pagina
1 Inleiding 3
2 Samenvatting 5
3 Het ongeval 9
4 De nasleep 15
5 De gevolgen voor de gezondheid 19
6 Tsjernobyl vandaag 25
7 De toekomst 29
8 Slavutich 33
9 Milieu 35
10 Nucleaire veiligheid 39
11 Overige rapporten over het onderwerp 44
12 Woordenlijst 46
2
Inleiding
Er zijn maar weinig technische
onderwerpen die zoveel stof doen
opwaaien als kernenergie. En
binnen de kernenergie liggen maar
weinig onderwerpen zo gevoelig
als de ramp die zich in april 1986
in Tsjernobyl voltrok. Het woord
Tsjernobyl roept beelden op van een
milieuramp en ernstige gevolgen
voor de volksgezondheid op de
lange termijn.
De combinatie van geruchten en de
complexe aard van het wetenschappelijke
bewijs rond Tsjernobyl maakt
het moeilijk om schijn en werkelijkheid
van elkaar te onderscheiden.
De soms tegenstrijdige berichtgeving
in de media maken het beeld
nog ingewikkelder.
Op sommige vragen is geen
eenduidig antwoord te geven. In
een vroeg stadium werd gespeculeerd
dat blootstelling aan straling
tienduizenden levens zou eisen.
Toch waren medio 2005 minder dan
50 sterfgevallen rechtstreeks aan
straling toegeschreven. Armoede,
Het is twintig jaar geleden
dat het ongeval
in Tsjernobyl gebeurde ...
3
geestelijke gezondheidsproblemen
en ziektes die samenhangen met
de levenswijze, die nu veel voorkomen
in de voormalige Sovjet-Unie,
vormen een grotere bedreiging
voor lokale gemeenschappen dan
blootstelling aan straling.
Het Feitendossier Tsjernobyl is
bedoeld om inzicht te geven in de
redenen achter het gebeuren en de
tegenstrijdigheden die zijn ontstaan.
Het dossier concentreert zich op de
feiten rond Tsjernobyl. Als er geen
feiten kunnen worden vastgesteld,
wordt eminent wetenschappelijk
bewijs als bron gebruikt, zoals het
rapport van het Chernobyl Forum
van 2005* met betrekking tot de
gevolgen voor de gezondheid en
de Assessment of Radiological and
Health Impacts van 2002 van de
Nuclear Energy Agency.**
De ramp bij Tsjernobyl heeft zowel
het pleidooi voor, als tegen de
kernenergie vertekend. En terwijl de
voors en tegens vertekend raakten,
1

gebeurde dit ook met de mening
van het publiek over wat er in
Tsjernobyl mis was gegaan en wat
er na het ongeval is gebeurd.
Dit is een belangrijke tijd voor de
kernenergiesector. Het is twintig
jaar geleden dat het ongeval bij
Tsjernobyl gebeurde.
Het ongeval bij Tsjernobyl heeft de
ontwikkelingen op het gebied van
de kernenergie in het gehele Sovjetblok
aanzienlijk vertraagd. De bouw
van nieuwe installaties werd stopgezet
en plannen werden opgeschort
vanwege milieuprotesten en
weerstand van lokale autoriteiten.
Door de toenemende bezorgdheid
omtrent leveringszekerheid
van energie en het broeikaseffect
staat kernenergie wereldwijd weer
bovenaan de politieke agenda – en
is ook weer terug in de media.
In elk onderdeel van het Feitendossier
Tsjernobyl wordt een belangrijk
aspect van het ongeval en de
nasleep ervan behandeld, zoals
onder meer hoe het gebeurde,
waarom het gebeurde en de
stappen die zijn ondernomen om
ervoor te zorgen dat het niet nog
eens kan gebeuren. De gebeurtenissen
die leidden tot en volgden op
het ongeval worden beschreven
en toegelicht. De mythes die rond
Tsjernobyl zijn ontstaan worden
genuanceerd. De redenen waarom
het ongeval gebeurde en de
negatieve gevolgen ervan worden
verduidelijkt.
De informatie in dit document is
bedoeld voor iedereen die geïnteresseerd
is in wat er in Tsjernobyl
gebeurd is.
* Chernobyl’s Legacy: Health, Environmen-
4
tal and Socio economic Impacts, door het
Chernobyl Forum, september 2005.
** Assessment of Radiological and Health
Impacts - 2002 Update of Chernobyl:
Ten Years On.
Samenvatting
Door een hevige explosie werd de duizend ton
zware afsluitkap van de bovenkant van de reactor
geblazen.
De kernenergie-installatie van
Tsjernobyl had vier RBMK-reactorunits.
Het ongeval op 26 april 1986
voltrok zich in de vierde reactor.
RBMK is de afkorting van reaktor
bolshoy moshch nosti kanalniy
(high-power channel reactor), een
type reactor met afzonderlijke splijtstofkanalen
die gebruik maakt van
gewoon water als koelmiddel en
grafiet als mode rator.
5
De combinatie van grafiet als
moderator en gewoon water als
koelmiddel komt niet in enig ander
type centrale voor. De RBMK werd
nooit buiten de voormalige Sovjet-
Unie gebouwd en had bepaalde
ontwerpkenmerken, waardoor er
elders geen vergunning voor zou
worden gegeven. De reactor had
eigenschappen die hem gevoelig
maakte voor spontane toename van
de energieproductie. Bovendien was
de reactor niet volledig omsloten
door een gasdicht omhulsel.
Het ongeval bij Tsjernobyl werd
veroorzaakt toen het bedienende
personeel van de kerncentrale de
veiligheidssystemen uitschakelde
om een test uit te kunnen voeren.
Door een hevige explosie werd de
1.000 ton zware afsluitkap van
de bovenkant van de reactorkern
geblazen. Door een tweede explosie
werden deeltjes brandende splijtstof
en grafiet uit de kern geblazen
en kon lucht naar binnen stromen,
waardoor de grafiet moderator in
brand vloog.
2

Twee werknemers vonden de dood
bij de eerste explosie. Achtentwintig
brandweerlieden en hulpdienstmedewerkers
stierven binnen drie
maanden aan de acute gevolgen
van een zeer hoge dosis straling en
één aan een hartstilstand.
Sinds 1986 zijn er gevolgen geweest
voor de gezondheid op de lange
termijn. Deze kunnen zich ook in de
toekomst blijven voordoen. Volgens
een rapport dat in 2005 door het
Internationaal Atoom Energie
Agentschap werd gepubliceerd zal
het dodental door blootstelling
aan de straling na het ongeval
uiteindelijk oplopen tot vierduizend.
In het rapport wordt ook gesteld
dat de gevolgen voor de volksgezondheid
niet zo groot zijn als eerst
werd gevreesd.
Tot medio 2005 waren er minder
dan vijftig sterfgevallen direct
aan de straling na het ongeval
toegeschreven. Het ging hierbij
vrijwel uitsluitend om intensief
blootgestelde reddingswerkers
van wie er velen binnen enkele
maanden na het ongeval overleden
en een aantal pas in 2004 overleed.
In 1986 werd een constructie
gebouwd om de overblijfselen van
de verwoeste reactor in te sluiten.
De constructie, die aanvankelijk
de ‘sarcofaag’ werd genoemd, is
overhaast binnen zeven maanden
gebouwd en raakt in verval. Om het
risico van instorting te verkleinen,
worden werkzaamheden uitgevoerd
om de meest kwetsbare delen van
de constructie te stabiliseren en te
versterken.
Een conceptontwerp voor een
nieuwe, boogvormige constructie,
bekend als de New Safe Confinement
(NSC), is goedgekeurd en
momenteel worden de offertes
beoordeeld. Dit enorme bouwwerk,
dat een ontwerplevensduur heeft
van 100 jaar, zal op afstand van de
sarcofaag worden gebouwd om de
werknemers minder aan straling
bloot te stellen. Zodra hij is voltooid
zal hij in één dag over de sarcofaag
worden geschoven. Hierdoor zal
de sarcofaag van de weersomstandigheden
en de externe omgeving
worden afgeschermd en wordt
6
gezorgd voor veilige omstandigheden
voor de toekomstige ontmantelingswerkzaamheden
die binnen de
constructie plaats zullen vinden.
Het Fonds Insluiting Tsjernobyl dat
wordt beheerd door de European
Bank for Reconstruction and
Development, is in 1997 opgericht
om de sarcofaag stabiel en veilig te
maken voor het milieu. Het project
zal naar verwachting 731 miljoen
euro gaan kosten. De afronding van
de belangrijkste bouwprojecten is
gepland voor 2008.
De hele stad Pripjat (met 49.360
inwoners), die op vier kilometer
afstand van de installatie ligt, was
binnen 36 uur na het ongeval
geëvacueerd. In totaal zijn ongeveer
350.000 mensen ten gevolge van
het ongeval verhuisd.
Alle vier de reactoren bij Tsjernobyl
zijn inmiddels gesloten en de instal-
7
latie is niet meer in bedrijf.
De laatste reac tor, reactor 3, werd
op 15 december 2000 uitgeschakeld.
Er zijn nog 15 RBMK-kerncentrales
in bedrijf: In Rusland 14 en één in
Litouwen. Volgens de planning zal
de Litouwse RBMK tegen 2009
worden uitgeschakeld als voorwaarde
voor de toetreding van Litouwen
tot de Europese Unie. Al deze
RBMK-reactoren hebben wijzigingen
ondergaan om de gebreken die
het ongeval bij Tsjernobyl veroorzaakten
weg te nemen.
2

“De ontplofte kerncentrale in
Tsjernobyl legde een deken
van giftige, radioactieve
stoffen over grote delen van
Europa.”
Stelling 1
De brand die volgde op het reactorongeluk
zorgde ervoor dat er een wolk met
radioactieve deeltjes ontstond. Deze
wolk dreef westwaarts over grote delen
van Europa. De toen nog zeer gesloten
Sowjet-Unie weigerde het ongeluk te
erkennen en verzweeg de gevolgen. Een
Zweeds onderzoeksinstituut sloeg alarm
toen het een plotseling sterk verhoogde
radioactiviteit in de atmosfeer vaststelde.
Wat waren hiervan de gevolgen?
Omdat goede informatie, normen en
wetgeving ontbraken, ontstond er een onduidelijke en onzekere situatie.
Koeien moesten in Nederland op stal en spinazie mocht enkele dagen lang niet meer
worden gegeten.
In Nederland zijn, voor zover men kan nagaan, in relatie tot het kernongeluk geen
dodelijke slachtoffers gevallen. Deskundigen verwachten dat radioactieve besmetting
van de bevolking te verwaarlozen is.
Uiteindelijk bleek dat cesium-137 (halveringstijd 30 jaar) de meeste zorgen
opleverde. Deze radioactieve stof hecht zich aan bodemdeeltjes en kan in gewassen
terechtkomen. Omdat het goed is te meten, kon besmet voedsel eenvoudig worden
ontdekt. Een voorbeeld is de wijnoogst uit 1986. Dat jaar steeg inderdaad het gehalte
van radioactieve stoffen in wijn. In Duitsland liep de concentratie op van ongeveer
0,01 (normale waarde) tot ongeveer 1 becquerel per liter (factor 100 hoger). Dit komt
overigens totaal niet in de buurt van de huidige voedselnorm (600 becquerel per liter).
Dus aan de wijnoogst van 1986 kleeft geen bijzonder risico. In de oogst van 1987 was
de concentratie overigens weer een factor 10 gedaald, dus tot ongeveer 0,1 Bq/l.
Het ongeluk maakte zeer wel duidelijk dat adequaat optreden en goede
informatieverstrekking alleen mogelijk is als er goede internationale afspraken worden
gemaakt. Kennis over radioactiviteit en gezondheidsmaatregelen moet beter worden
gedeeld. Direct na het ongeluk is er in internationaal verband veel veranderd: binnen
EU en VN verband zijn goede afspraken gemaakt over het uitwisselen van kennis,
normalisatie en wetgeving.
8
In de vroege uren van zaterdag 26 april 1986 voltrok ‘s werelds ergste
kernongeval zich in de centrale van Tsjernobyl in de voormalige USSR,
Het ongeval
het huidige Oekraïne, 130 kilometer ten noorden van Kiev.
Het ongeval was het gevolg van
een gebrekkig Sovjet reac torontwerp
in combinatie met fouten
van het personeel van de installatie
binnen een systeem waarin
opleidingen minimaal waren. Op
hun beurt waren deze fouten een
direct gevolg van de isolatie tijdens
de Koude Oorlog en het daaruit
voortvloeiende gebrek aan een
strenge veiligheidscultuur.
Reactor nummer vier, een RBMKunit
van 925 mega watt, moest
uitgeschakeld worden voor routineonderhoud
en er werd besloten
om daarvan gebruik te maken voor
het uitvoeren van een test. Ironisch
genoeg was de test bedoeld om
de veiligheid te verbeteren. De
koelmiddelpompen van de kernreactor
waren afhankelijk van de
elektriciteitsvoorziening, dus de
operators wilden bepalen of, in
geval van stroomuitval, de kinetische
energie van de vertragende
turbogenerator voldoende elektriciteit
kon leveren om de nooduitrusting
en de koelwatercirculatie-
9
pompen van de kern draaiend te
houden totdat het dieselnoodaggregaat
werkte.
Het doel van de test was te bepalen
of het koelen van de kern gewaarborgd
bleef in geval van stroomuitval.
Om de koelingsbehoefte
te verminderen, zou de reactor op
een laag vermogen worden gezet,
ondanks het feit dat het bekend
was dat RBMK-reactoren onstabiel
waren als ze op een laag vermogen
werden ingesteld. Twee keer eerder
was geprobeerd de test te doen,
maar hij was nog nooit volledig
uitgevoerd.
Het vermogen van de reactor werd
met de helft verminderd en een
van de twee turbogeneratoren,
die werden aangedreven door de
reactor, werd ontkoppeld. Het
noodkoelsysteem van de reactor
werd met opzet uitgeschakeld,
omdat de operators niet wilden dat
het automatisch ingeschakeld zou
worden als de hoofdkoelmiddelpompen
langzamer gingen draaien.
3

Op dit moment vroegen netwerkcontrollers
om de test uit te stellen
vanwege de stroombehoefte. De
reactor werkte meer dan negen uur
in deze staat voordat toestemming
werd gegeven om het vermogen te
verlagen zodat de test kon worden
uitgevoerd. Het vermogen had
vastgehouden moeten worden
op het testniveau van 700 tot
1.000 MW, maar de automatische
regeling was onjuist ingesteld en
het vermogen nam af tot 39 MW,
waardoor concentraties van het
neutronenabsorberend splijtingsproduct
xenon zich ophoopten.
Samen met het feit dat zes
hoofdkoelpompen in bedrijf waren
en dat de waterstroom overmatig
was, zorgde dit ervoor dat het
moeilijk werd voor de operator om
het vermogen te herstellen. Uiteindelijk
lukte het de operator om het
vermogen te stabiliseren op
200 MW, maar het lukte niet
om het nog verder te verhogen.
Dit vermogen was ver beneden
de vereiste veilige waarde, maar
ondanks dat werd besloten om de
test uit te voeren.
Nog twee stand-by koelmiddelpompen
werden opgestart,
waardoor de waterstroom de
bedrijfsgrenzen overschreed. Dit
veroorzaakte een vermindering van
de stoombellen in het koelsysteem,
waardoor de reactiviteit nog verder
werd gereduceerd. Regelstaven
werden uitgetrokken tot verder
dan de voorgeschreven grenzen
in een poging om de reactiviteit
te verhogen. Op een bepaald
moment werden er slechts zes tot
acht regelstaven gebruikt. Volgens
de procedure waren er te allen tijde
dertig nodig om de zaak in de hand
te houden. Als er minder dan dertig
waren, dan moest de reactor direct
worden uitgeschakeld.
10
De operators gingen door met de
test, ondanks de wetenschap dat
het ongeveer twintig seconden zou
duren om alle staven weer te laten
zakken en de reactor uit te
schakelen.
Om de test door te laten gaan,
werd het beveiligingssysteem dat de
reactor zou hebben uitgeschakeld
als de grenzen werden overschreden,
afgekoppeld. Het expe riment
werd gestart met het afsluiten van
de stoomtoevoer naar de turbogenerator.
Beveiligings systemen
die de reactor zouden hebben
uitgeschakeld, werden uitgezet.
Terwijl de turbine langzamer
draaide, nam de hoeveelheid
De reeks gebeurtenissen die leidde tot het ongeval
Reactor nummer vier, een RBMKunit
van 925 megawatt (elektrisch)
moet worden uitgeschakeld voor
routineonderhoud. Er wordt
besloten daarvan gebruik te maken
voor het uitvoeren van een test.
De test moet uitwijzen dat in geval
van stroomuitval, een vertragende
turbine voldoende energie heeft
om de koelmiddelpompen van de
reactor aan te drijven, totdat diesel
noodaggregaten het overnemen.
Het noodkoelsysteem van de
reactor wordt met opzet uitgeschakeld,
zodat het niet ingeschakeld
wordt wanneer de pompen langzamer
gaan draaien.
Vanwege een operationele fout
neemt het reactorvermogen af
tot 30 MW – ver beneden het
toegelaten testvermogen van 700
tot 1.000 MWt. Het neutronenabsorberende
splijtingsproduct xenon
hoopt zich op. Dit zorgt er samen
met een afname van de koelmiddelstroom
voor dat de reactiviteit
afneemt, waardoor het moeilijk
wordt voor de operator om het
vermogen te herstellen. Bij een te
laag vermogen is er sprake van een
“positieve reactiviteitscoëfficiënt”:
11
als de koeling minder wordt, stijgt
het vermogen. Dit is “verboden
gebied”.
De operator stabiliseert het
vermogen van de reactor op 200
MWt, maar vanwege een tekort
aan reactiviteit lukt het hem niet het
vermogen verder te verhogen. De
operator besluit om verder te gaan
met de test.
Omdat het vermogen van de
reactor verminderd is en er acht
pompen in bedrijf zijn, overschrijdt
de waterstroom de toegestane
waarden. Het extra water
absorbeert neutronen, waardoor de
reactiviteit wordt gereduceerd. In
een poging om dit te compenseren,
trekt de operator de regelstaven
nog verder uit de kern. De operator
heeft problemen met het handmatig
handhaven van het waterniveau
en de stoomdruk in de stoomtanks.
Hij ontkoppelt het beveiligingssysteem
dat de reactor zou hebben
uitgeschakeld.
Op een gegeven moment worden
slechts acht regelstaven gebruikt.
Volgens de procedure zijn er te allen
tijde dertig nodig om de zaak onder
3

laten de test doorgaan ondanks de
wetenschap dat er onvoldoende
reserve is om de reactor uit te
schakelen in geval van een noodsituatie.
controle te houden. De operators
laten de test doorgaan, ondanks
de wetenschap dat er onvoldoende
reserve is om de reactor uit te
De operator sluit de stoomtoevoer
naar de turbogenerator af om
met de test te beginnen. Er vindt
een plotselinge en onverwachte
piek in het reactorvermogen. Het
vermogen van de reactor neemt
exponentieel toe, tot naar schatting
100 keer nominaal. De regelsta-
koelmiddel naar de reactor af
en werd in hoog tempo stoom
geproduceerd. Door de positieve
reactiviteitscoëfficiënt van de
reactor produceerde de reactor
steeds meer vermogen en nog meer
stoom.
Op 26 april om 01.23 uur lokale
tijd vond er een plotselinge en
onverwachte piek in het reactorvermogen
plaats. Het vermogen van
de reactor nam exponentieel toe tot
naar schatting 100 keer nominaal.
De regelstaven konden niet op tijd
volledig worden teruggeplaatst. De
splijtstof raakte oververhit en enkele
splijtstofkanalen scheurden.
Door de stroomexplosie die hiervan
het gevolg was werd de 1.000 ton
ven kunnen niet op tijd worden
teruggeplaatst. De brandstof raakt
oververhit en enkele splijtstofkanalen
scheuren.
Door de explosie die hiervan het
resultaat is, wordt de 1.000 ton
zware reactorkap van de kern
geblazen. Door een tweede explosie
worden deeltjes brandende splijtstof
en grafiet uit de kern geworpen.
Lucht stroomt naar de onbedekte
kern waardoor het grafiet in brand
vliegt.
zware reactorkap van de kern geblazen.
Door een tweede explosie
werden deeltjes brandende splijtstof
en grafiet uit de kern geworpen.
Lucht stroomde naar de onbedekte
kern waardoor het grafiet in brand
vloog. De exacte oorzaak van
de tweede explosie is nog steeds
niet bekend, maar men denkt
dat waterstof hierbij een rol heeft
gespeeld.
Het was niet gemakkelijk om
de oorzaken van het ongeval te
bepalen, want er was geen ervaring
met vergelijkbare gebeurtenissen
die als referentie konden worden
gebruikt. Ooggetuigenverslagen,
metingen die na het ongeval zijn
uitgevoerd en experimentele
12
reconstructies waren noodzakelijk.
De oorzaken van het ongeval
worden nog steeds beschreven als
een noodlottige combi natie van
menselijke fouten en onvolmaakte
technologie.
De test die werd uitgevoerd toen
het ongeval gebeurde vond plaats
onder tijdsdruk . . .
De test die werd uitgevoerd toen
het ongeval gebeurde, vond plaats
onder tijdsdruk. Kort na het begin
werd de uitvoering van de test
negen uur onderbroken. Er moest
nog steeds elektriciteit aan Kiev
worden geleverd. Daarom vond de
test ‘s nachts plaats.
Men denkt dat verscheidene
fouten in het technische ontwerp
van de RBMK doorslaggevend
zijn geweest, zoals onder meer de
hantering van de regelstaven. In
een reactor wordt het vermogen
geregeld door het verhogen en
verlagen van de regelstaven: door
het verhogen van de regelstaven
neemt het vermogen toe; door ze
te verlagen worden meer neutronen
geabsorbeerd, hetgeen leidt tot een
afname van het vermogen.
Het ontwerp van dit type reactor
had echter een fatale fout. Grafiet
13
verlengstukken die aan de regelstaven
waren bevestigd konden de
reactiviteit op de bodem van de
kern feitelijk verhogen als de staven
vanuit een volledig uitgetrokken
positie weer werden ingebracht.
Verlengstukken zijn een speciaal
ontwerpkenmerk van de RBMK.
Zij verplaatsen water en verbeteren
de neutronenbalans van de reactor.
Bij de test die in Tsjernobyl werd
uitgevoerd, waren teveel regelstaven
uitgetrokken en vervolgens
tegelijkertijd weer in de kern
geplaatst, terwijl de positieve
reactiviteitscoëfficiënt al een snelle
toename van het vermogen veroorzaakte.
Hierdoor nam het vermogen
zo drastisch toe dat de reactor werd
verwoest.
Een soortgelijke fout, maar één
met veel minder ernstige gevolgen,
had zich in 1983 in een reactor van
hetzelfde type in Litouwen voorge-
3

daan. Deze ervaring was echter niet
aan het personeel van Tsjernobyl
doorgegeven.
De slachtoffers
Eenendertig mensen kwamen om
als rechtstreeks gevolg van het
ongeval; één bij de explosie zelf,
één aan een hartstilstand, één aan
brandwonden en 28 aan acute
stralingsvergiftiging.
De duizend reactormedewerkers
en hulpdienstmedewerkers op de
locatie kregen de zwaarste stralingsdoses
op de eerste dag van het
ongeval. Men verwacht dat van
de ruim 200.000 hulpdienst- en
herstelmedewerkers die gedurende
de periode van 1986 tot 1987 aan
straling werden blootgesteld, naar
schatting 2.200 vroegtijdig zullen
sterven ten gevolge van straling.
Informatie over de doses die individuele
personen hebben gekregen
is vaag, maar men denkt dat de
stralingsdoses varieerden van
170 millisievert (mSv) in 1986 tot
15 mSv in 1989.
Een vaak gebruikte grenswaarde
voor de maximum toelaatbare
blootstelling aan straling is 1 mSv
per persoon per jaar bovenop de
natuurlijke achtergrondwaarden.
Ter vergelijking: de gemiddelde
natuurlijke stralingswaarden in
Nederland liggen tussen de 1,5 en
2 mSv per persoon per jaar.
Niemand die zich buiten het terrein
bevond werd getroffen door acute
stralingsvergiftiging.
Zie pagina 19 voor meer informatie over de
gevolgen van het ongeval voor de gezond-
heid.
14
Nu de reactorkern volledig onbedekt was, trok een pluim met rook,
De Nasleep
Het was niet gemakkelijk om
de oorzaak van het ongeval te
bepalen, omdat er geen vergelijkbare
gebeurtenissen waren om als
referentie te gebruiken.
De wind nam het materiaal in
noordwestelijke richting mee,
voornamelijk naar Wit-Rusland,
hoewel ook andere gebieden
getroffen werden, zoals onder meer
Oekraïne.
radioactieve splijtingspro ducten en puin
een kilometer de lucht in.
15
In de gehele installatie braken
branden uit. Ongeveer 250 brandweerlieden
werden opgeroepen van
wie er veel geen meetinstrumenten
hadden om de stralingsdoses die ze
kregen te controleren. De operators
en hulpdienstmedewerkers verdienen
alle eer. Velen bleven ook nadat
ze hun plichten hadden vervuld
op afroep aanwezig in het gebied
en velen riskeerden hun leven om
anderen te redden en de situatie
onder controle te krijgen.
Tegen vijf uur ‘s ochtends waren de
meeste branden geblust, maar de
brand van het grafiet duurde nog
negen dagen voort. Het vrijkomen
van radioactiviteit in het milieu werd
voornamelijk veroorzaakt door het
brandende grafiet.
Op 27 april werd de stad Pripyat
volledig geëvacueerd. De evacués
zouden er nooit meer terugkeren.
De stad is nog steeds hetzelfde als
toen zij werd achtergelaten. In de
jaren na het ongeval zijn nog eens
210.000 mensen verhuisd naar
4

minder vervuilde gebieden en de
verboden zone die aanvankelijk een
straal had van dertig kilometer
(2.800 vierkante kilometer) werd
vergroot tot 4.300 vierkante
kilometer.
Om de brand in de reactor te
blussen en het vrijkomen van
radioactieve materialen te stoppen,
pompten brandweerlieden de eerste
tien uur na het ongeval water in de
kern van de reactor. Deze vergeefse
poging om de brand te blussen
werd vervolgens gestaakt.
Van 27 april tot 5 mei vlogen meer
dan dertig militaire helikopters over
de brandende reactor. Ze lieten
2.400 ton lood en 1.800 ton zand
vallen om te proberen de brand te
doven en de straling te absorberen.
Deze pogingen hadden ook geen
succes. Ze maakten de situatie juist
erger: hitte hoopte zich op onder de
gedumpte materialen. De temperatuur
in de reactor nam weer toe
en daardoor ook de hoeveelheid
radioactieve producten die eruit
kwamen.
In de laatste fase van het blussen
werd de kern van de reactor met
stikstof gekoeld.
Pas op 6 mei waren de brand en de
radioactieve uitstoot onder controle.
Op 9 mei werd een begin gemaakt
met het graven van een tunnel
onder de kern om een enorme
betonplaat en een koelsysteem te
installeren. De plaat moest voorkomen
dat radioactief materiaal in het
grondwater zou sijpelen. Tenslotte
werd de kern begraven in een
300.000 ton zware constructie, of
sarcofaag, van staal en beton en
werden het omliggende land en
gebouwen ontsmet.
Naar schatting zijn ongeveer zes
ton uranium en een groot deel van
alle splijtingsproducten ontsnapt,
voornamelijk xenon, krypton,
jodium, tellurium en cesium.
Volgens de Wereldgezondheidsorganisatie
kwam in totaal ongeveer
12 exabequerel (exa = 10 18 ) radioactiviteit
vrij.
De hoogste vervuilingswaarden
bevonden zich binnen een straal
van dertig kilometer van de locatie;
waarden van cesium-137 overschreden
de 1.500 kilobequerel per
vierkante meter (kBq/m 2 ). Cesium-
137 werd gebruikt als indicator,
omdat het gemakkelijk te meten
is en op middellange termijn het
grootste gevaar voor de gezondheid
vormde. Waarden van 40 kBq/m 2
strekten zich uit over grote delen
van het noorden van Oekraïne
16
en het zuiden van Wit-Rusland,
met een aantal “uitschieters” op
plaatsen waar het toevallig regende
toen de wolk overdreef.
De eerste keer dat de wolk buiten
de USSR werd waargenomen was
door medewerkers van een Zweeds
onderzoeksinstituut die dachten dat
het afkomstig was van een andere
Zweedse installatie. De wolk werd
gevolgd en dreef over Scandinavië,
Nederland, België en het Verenigd
Koninkrijk, voortgedreven door
de noordwesten wind. Vervolgens
dreef hij in zuidelijke richting en
strekte zich uit boven een groot
deel van de rest van Europa nadat
de wind van richting was veranderd.
In bijna elk land van het noordelijk
halfrond werd besmetting waargenomen,
zo ver als Noord-Amerika
en Japan. Het zuidelijk halfrond lijkt
eraan ontsnapt te zijn.
De verboden zone
De verboden zone van dertig kilometer
rond de plaats van het
ongeval wordt ook wel de “Zone
of Alienation”, de “Chernobyl
Zone”, de “Zone of Exclusion”
of de “Fourth Zone” genoemd.
Bestuurlijk gezien omvat het de
meest noordelijke delen van Kyivska
Oblast en Zhytomyrska Oblast
van Oekraïne en ligt het aan de
17
grens met Wit-Rusland. De zone
werd vlak na het ongeval vastgesteld
en de plaatselijke bevolking
geëvacueerd om te voorkomen
dat mensen zich in zwaar vervuild
gebied begaven. Het gebied werd
verdeeld in vier concentrische
zones, waarvan de vierde (in feite
de dichtstbijgelegen zone, binnen
een straal van dertig kilometer) de
gevaarlijkste was.
Alle woon-, civiele of zakelijke
activiteiten binnen die zone zijn
wettelijk verboden.
De nieuwe stad Slavutich, gebouwd na het
ongeval.
4

“In Nederland vinden we na
twintig jaar nog steeds de
sporen van Tsjernobyl in ons
voedsel”
Stelling 2
Nederland heeft sinds het ongeluk een
Landelijk Meetnet Radioactiviteit in
Voedsel. Na de ramp in Tsjernobyl hebben
in Nederland enkele overschrijdingen
plaatsgevonden van de achteraf vastgestelde
normen. Zo werden direct na de ramp op
6 mei 1986 piekwaarden jodium-131
in spinazie waargenomen tot 10.000
Bq/kg (de norm is nu 2.000 Bq/kg). In
Nederlandse wilde paddestoelen werden
cesium-137-gehaltes tot tot 5.600 Bq/kg
gemeten. In Poolse paddestoelen kwamen
gehaltes voor tot 82.000 Bq/kg (nu is de
norm 1.250 Bq/kg).
In 2000 zijn door de Keuringsdienst van Waren radioactiviteitmetingen uitgevoerd
aan voedingsmiddelen waar mogelijk verhoogde Tsjernobyl-concentraties in zouden
kunnen zitten. Alleen heidehoning bleek meetbare gehaltes cesium-137 te bevatten,
variërend van 49 tot 321 Bq/kg. Ook in zwijn, ree en edelhert bleken meetbare
hoeveelheden cesium aanwezig. In alle gevallen bleven de gehaltes ruimschoots
beneden de limiet van 1.250 Bq/kg. Door de douane zijn monsters genomen van
bosbessen en cantharellen. Hierin werd geen radioactiviteit gedetecteerd. Tot 1997
werd ook de radioactiviteit in melk gemeten. Door de lage niveaus die daarin werden
aangetroffen is dit monitoringprogramma in 1998 stopgezet.
Tabel maximaal toegestane niveaus
voor levensmiddelen en
diervoeders (Bq/kg of Bq/l)
Strontium-isotopen, met name Sr-90 75 125 750 125 –
Jodiumisotopen, met name I-131 150 500 2.000 500 –
Alfa-emitterende isotopen van plutonium
en transplutoniumelementen,
met name Pu-239, Am-241 1 20 80 20 –
Alle andere nucliden met halveringstijd
van meer dan 10 dagen,
met name Cs-134, Cs-137 400 1.000 1.250 1.000 1.250 tot
5.000*
*afhankelijk van de diersoort
Babyvoeding
18
Zuivelproducten
Overige levensmiddelen uitgezonderd
minder belangrijke levensmiddelen
Dierenvoeders
Vloeibare levensmiddelen
Tenminste 1.800 kinderen en adolescenten
kregen schildklierkanker vanwege
Tsjernobyl.
De gevolgen voor de gezondheid
De precieze aard van de gevolgen
van het ongeval bij Tsjernobyl voor
de gezondheid op de lange termijn
is onmogelijk te definiëren of te
voorspellen.
Men is het erover eens dat ten-
minste 1.800 kinderen en adolescenten
in de zwaarst vervuilde
gebieden van Wit-Rusland schildklierkanker
hebben gekregen
vanwege het ongeval bij Tsjernobyl.
Schildklierkanker is normaliter een
behandelbare ziekte.
Volgens een in 2002 gepubliceerd
rapport van de Verenigde Naties
zal het aantal gevallen van schildklierkanker
onder mensen die kind
19
of adolescenten waren toen het
ongeval zich voltrok de komende
decennia de achtduizend bereiken.
Het IAEA zegt dat ongeveer vierduizend
gevallen van schildklierkanker,
voornamelijk bij kinderen en
adolescenten, een gevolg zijn van
de vervuiling door het ongeval en
ten minste negen kinderen zijn aan
schildklierkanker overleden. Het
overlevingspercentage onder deze
kankerslachtoffers is, op basis van
de ervaring in Wit-Rusland, echter
bijna 99 procent.
In september 2005 publiceerde
het Chernobyl Forum een rapport,
geschreven door ruim honderd
specialisten van zeven VN-organisaties,
waaronder de WHO, het
IAEA en de Wereldbank, evenals uit
Wit-Rusland en Oekraïne.
In het rapport wordt geconcludeerd
dat door blootsteling aan straling
ten gevolge van het ongeval
vierduizend mensen vroegtijdig
zouden kunnen sterven. Volgens
het rapport zijn de gevolgen voor
5

de volksgezondheid minder groot
geweest als eerst werd gevreesd.
Over het geheel genomen troffen
wetenschappers geen ernstige
gevolgen voor de gezondheid aan
bij de algemene bevolking in de
omliggende gebieden. Zij namen
ook geen wijdverspreide vervuiling
waar, die een grote bedreiging
voor de menselijke gezondheid zou
blijven vormen, behalve in een paar
uitzonderlijke, verboden gebieden.
Tot medio 2005 zijn minder dan
vijftig sterfgevallen rechtstreeks
toegeschreven aan straling ten
gevolge van het ongeval. Dit waren
bijna allemaal reddingswerkers,
die zwaar aan straling blootgesteld
waren geweest en van wie er veel in
de maanden direct na het ongeval
stierven, terwijl anderen pas in 2004
zijn overleden.
Volgens het rapport van het
Chernobyl Forum kregen de meeste
reddingswerkers en mensen die in
de vervuilde gebieden woonden
relatief lage stralingsdoses op het
gehele lichaam, vergelijkbaar met
natuurlijke achtergrondwaarden.
Uit epidemiologisch onderzoek
volgt echter geen bewijs of
waarschijnlijkheid voor verminderde
vruchtbaarheid en toename van
aangeboren misvormingen die aan
blootstelling aan straling kunnen
worden toegeschreven. Volgens het
rapport vormen armoede, geestelijke
gezondheidsproblemen en
ziekten die verband houden met de
levenswijze, die nu veel voorkomen
in de voormalige Sovjet-Unie, een
grotere bedreiging voor de lokale
gemeenschappen dan blootstelling
aan straling.
De schatting van het uiteindelijke
aantal sterfgevallen in het rapport
van het Chernobyl Forum is veel
lager dan eerdere speculaties dat
blootstelling aan straling tienduizenden
levens zou eisen.
Na de ramp vertelde een vertegenwoordiger
van de WHO op een
conferentie dat beweringen van
Oekraïense functionarissen, dat
meer dan honderdduizend mensen
waren gestorven ten gevolge
van het ongeval “fictie” waren.
Hij zei dat het bewezen aantal
dodelijke slachtoffers ongeveer
20
veertig was; sommigen vanwege
directe blootstelling ten tijde van
het ongeval en nog eens negen
sterf-gevallen wegens door straling
veroorzaakte schildklierkanker.
In een rapport dat in 2000 door het
United Nations Scientific Committee
on the Effects of Atomic Radiation
(UNSCEAR) werd gepubliceerd,
wordt geconcludeerd dat het niet
is bewezen dat de meerderheid
van de mensen die in Oekraïne of
elders aan de straling van Tsjernobyl
waren blootgesteld kans hadden op
gevolgen voor de gezondheid op de
lange termijn.
Volgens een rapport van de Verenigde
Naties van 2002 over de
gevolgen van Tsjernobyl voor de
mensen “blijft er zeer grote onzekerheid
bestaan” over de mogelijke
gevolgen van het ongeval de
lange termijn. Volgens het rapport
blijft het ziektecijfer in de getroffen
gebieden hetzelfde patroon weer-
21
geven als in andere delen van de
voormalige Sovjet-Unie. De levensverwachting,
vooral van mannen,
is aanzienlijk lager dan in West- en
Zuid-Europa, met als belangrijke
doodsoorzaken hartziekten en
trauma.
Volgens het rapport was er geen
betrouwbaar bewijs naar voren
gekomen van een toename van
leukemie, die volgens voorspellingen
het gevolg van het ongeval zou
zijn. Volgens het rapport zijn echter
tot nu toe ongeveer tweeduizend
gevallen van schildklierkanker vastgesteld
bij jonge mensen, die in
april en mei 1986 blootgesteld zijn
geweest aan radioactief jodium.
5

Onder de kop Chernobyl Health Effects ‘Not As Substantial As Feared’
deed NucNet op 5 september 2005 verslag van de bevindingen van het
rapport van het Chernobyl Forum. Hier volgt een uittreksel.
Het dodental door blootstelling
aan de straling na het ongeval met
de kerncentrale in Tsjernobyl bijna
twintig jaar geleden kan uiteindelijk
oplopen tot vierduizend, zo
luidt de conclusie van een internationaal
team van ruim honderd
wetenschappers.
Maar volgens de wetenschappers
zijn de gevolgen voor de volksgezondheid
lang niet zo groot als eerst
werd gevreesd. Over het geheel
genomen hebben ze geen ernstige
negatieve effecten bij de bevolking
in het algemeen in de omliggende
gebieden kunnen ontdekken. Ook
ontdekten ze geen wijdverspreide
vervuiling die een grote bedreiging
zou blijven vormen voor de
menselijke gezondheid, behalve in
een paar uitzonderlijke, verboden
gebieden.
Tot medio 2005 zijn minder dan
vijftig sterfgevallen toegeschre-
22
ven aan straling ten gevolge van
het ongeval. Bijna al deze mensen
waren reddingswerkers, die hadden
blootgestaan aan een zeer hoge
dosis straling. Velen van hen zijn in
de maanden direct na het ongeval
overleden, maar anderen stierven
pas in 2004.
De schatting van het uiteindelijke
aantal doden is veel lager dan
eerdere speculatie dat blootstelling
aan straling tienduizenden levens
zou eisen.
Het rapport bevat tientallen
belangrijke bevindingen, zoals
onder meer:
- Ongeveer duizend reactor- en
hulpdienstmedewerkers op de
locatie werden zwaar bloot-
gesteld aan veel straling op de
eerste dag van het ongeval.
Onder de ruim tweehonderdduizend
hulpverleners en herstelmedewerkers
die in de
periode van 1986 tot 1987 aan
straling werden blootgesteld,
kunnen naar schatting 2.200
door straling veroorzaakte
sterfgevallen worden verwacht.
- Naar schatting vijf miljoen
mensen wonen in gebieden in
Wit-Rusland, Rusland en
Oekraïne, die door het ongeval
vervuild zijn met radionucliden.
Ongeveer vierduizend gevallen van
schildklierkanker, vooral bij mensen
die ten tijde van het ongeval
23
kind of adolescenten waren, zijn
veroorzaakt door de vervuiling ten
gevolge van het ongeval en ten
minste negen kinderen zijn aan
schildklierkanker overleden.
Er is echter bewijs dat aangeeft
dat het overlevingspercentage
onder deze kankerslachtoffers
bijna 99 procent is.
5

“Tsjernobyl kan morgen
zo weer gebeuren”
Stelling 3
Reactoren met de ernstige tekortkomingen zoals die van Tsjernobyl zijn nu
buiten bedrijf gesteld of verbeterd. Dergelijke onveilige reactoren zullen nooit
meer gebouwd worden.
In 1989 is de “World Associaton of Nuclear Operators” (WANO) opgericht
om wereldwijd nucleaire veiligheidspraktijken te bevorderen.
De WANO is nu een internationaal netwerk voor uitwisseling van
(technische) kennis waar alle landen met kernenergiecentrales aan deelnemen.
Elke kernenergiecentrale op de hele wereld maakt deel uit van het WANOsysteem
van onderlinge bedrijfscontrole.
Het doel van het WANO-systeem van onderlinge controle is ervoor te zorgen
dat de stringente veiligheidsstandaarden van het Internationaal Atoomenergie
Agentschap van de VN (IAEA) worden aangehouden. Dit heeft tot grote
vooruitgang geleid. Over de hele wereld is het aantal ernstige incidenten bij
kerncentrales tot nagenoeg nul teruggebracht.
24
Zorgen over de veiligheid en bedieningsproblemen waren de aanleiding
voor de internationale gemeenschap om op te roepen tot de volledige en
permanente sluiting van de installatie van Tsjernobyl.
Tsjernobyl vandaag
De laatste van de vier reactoren van
Tsjernobyl werd op 15 december
2000 permanent uitgeschakeld.
In december 1995 ondertekende
Oekraïne een convenant met de
landen van de G7 (nu de G8) en
de Europese Unie over de sluiting
van de toen nog werkende units
van Tsjernobyl. Dit volgde op een
versnelling van de internationale
samenwerking na het ineenstorten
van de Sovjet-Unie. De belangrijkste
taak was het beoordelen van
de risico’s van de verwoeste reactor
en het bedenken van een strategie
voor een duurzame oplossing voor
de sanering van het terrein. De
landen van de G7 en de EU namen
de leiding om Oekraïne te helpen
bij het vinden van een oplossing
voor de risico’s van de verwoeste
reactor vier.
In 1996 werd in Slavutich het
Chernobyl Center for Nuclear
Safety, Radioactive Waste and
Radioecology opgezet. Het centrum
biedt bouwkundige, wetenschap-
25
pelijke en technische ondersteuning
op het gebied van stralingsbescherming,
ontmanteling, calamiteiten
en radioecologie. Het International
Radioecology Laboratory (IRL)
van het centrum doet onderzoek
binnen de verboden zone van
dertig kilometer rond Tsjernobyl.
Dit onderzoek omvat onder meer
het bestuderen van het effect van
radioactiviteit op dierlijke cellen en
weefsel.
6

Er worden stappen ondernomen
om de onstabiele constructie, die in
1986 overhaast rond de verwoeste
reactor nummer vier is gebouwd,
te verbeteren. Die constructie – de
sarcofaag – bedekt de overblijfselen
van de beschadigde unit vier en
nieuwe bouwsels en systemen die
na het ongeval zijn gebouwd.
Door corrosie en andere factoren is
de kans op instorting toegenomen.
In juni 1997 gaven Oekraïne, de G7
en de EU hun goedkeuring aan het
Shelter Implementation Plan (SIP),
dat nu zowel de stabilisering van
de sarcofaag als de bouw van wat
de New Safe Confinement (NSC)
wordt genoemd omvat. Dit is een
veiliger en permanent bouwwerk
dat rond de sarcofaag zal worden
gebouwd. De ontwerplevensduur is
honderd jaar.
De landen van de G7 hebben
toegezegd 252 miljoen euro te
zullen bijdragen aan het Chernobyl
Shelter Fund, dat in 1997 is
opgezet om het beheer te voeren
over de bijdragen in de kosten
van het stabiliseringswerk aan de
sarcofaag en de bouw van de NSC.
26
Het fonds wordt beheerd door de
European Bank for Reconstruction
and Development (EBRD).
In november 1997 woonden
vertegenwoordigers van ruim
veertig landen een conferentie in
New York bij en zegden een extra
31 miljoen euro toe voor de kosten
van de naar schatting 731 miljoen
euro die de projecten gaan kosten.
Conferenties die sindsdien hebben
plaatsgevonden hebben toezeggingen
opgeleverd van circa 485
miljoen euro.
Oekraïne werkt samen met de
landen van de economische groep
van de G8, Rusland en de Europese
Commissie bij activiteiten om de
sarcofaag te stabiliseren, de NSC te
bouwen en delen van de bestaande
constructie te verwijderen voor
stabiliteit op de lange termijn.
In januari 2006 meldde de EBRD
dat er een cruciaal moment voor het
SIP was aangebroken, omdat het
toekennen van het con tract voor de
NSC de komende maanden werd
verwacht. Volgens de EBRD wordt
de afronding van de belangrijkste
bouwprojecten in 2008 of 2009
verwacht.
27
Het stabilisatiewerk aan de
sarcofaag is begonnen en twee van
de acht stabilisatieactiviteiten zijn
afgerond: de stabilisering van een
balk die het dak van de constructie
ondersteunt en het versterken
van stutten van het kanaal van de
ontluchter, dat grote hoeveelheden
puin bevat. De ontluchter is
een tank die condensaat krijgt dat
terugkeert naar de reactor. Het
doel is om de sarcofaag stabiel te
maken voor een periode van 15
jaar, waardoor er tijd is om de NSC
te bouwen. De sarcofaag bevat
nog steeds radioactief materiaal,
zoals 200 ton uranium en ongeveer
één ton radionucliden, waarvan 80
procent plutonium.
Tsjernobyl vandaag: de status in
het kort
- Het werk aan het stabiliseren
van de oorspronkelijke sarcofaag
wordt voortgezet: twee van de
acht projecten zijn afgerond
- De kosten van het stabiliseren
van de sarcofaag en de bouw
van de NSC zijn naar schatting
59 miljoen euro
- Naar verwachting zal het
contract voor de bouw van de
NSC in 2006 worden toegekend.
6

“De gemiddelde levensverwachting
rond
Tsjernobyl is schrikbarend
gedaald”
Stelling 4
De levensverwachting in de voormalige
Sowjet-Unie is na de
ineenstorting van de staat in het
algemeen teruggelopen vanwege
niet stralingsgebonden risico’s zoals
hart- en vaatziekten, vergiftigingen en
verwondingen.
De WHO noemt wel de gevolgen
op de geestelijke gezondheid
van Tsjernobyl als het grootste
volksgezondheidprobleem dat ooit is
veroorzaakt door een ongeluk.
Dit klopt. Echter volgens de WHO eisen
toenemende armoede en “lifestyle”ziekten
(alcohol, voedsel) in de
voormalige Sowjet-Unie in combinatie
met geestelijke gezondheidsproblemen
een veel hogere tol dan blootstelling
aan radioactiviteit.
Mensen uit de streek rond Tsjernobyl beoordelen hun gezondheid negatief en
ervaren een permanent gevaar voor hun gezondheid als gevolg van straling.
Zij verwachten hierdoor korter te leven. Deze vrees neemt eerder toe dan
af, zonder dat daar een klinische reden voor is. Betere informatie zou mee
kunnen helpen.
28
De toekomst
Een van de prioriteiten is het afronden van de contractonderhandelingen
zodat het werk aan de New Safe
Confinement kan beginnen.
De eerste saneringsoperatie bij
Tsjernobyl was indrukwekkend.
De sarcofaag was in slechts zeven
maanden klaar en het stralingsniveau
op de locatie is nu relatief
laag.
Maar voor het ontmantelen van
de drie overgebleven reactoren is
eerst de benodigde infrastructuur
aangelegd met onder meer het
volgende:
- Een nieuwe energiecentrale kwam
gereed in 2001. Die bestaat uit
drie warmwaterboilers van elk
50 MWt en drie stoomboilers van
elk 40 MWt. De installatie heeft
voldoende capaciteit om een stad
29
van stroom te voorzien en zal aan
alle verwachte toekomstige vraag
op de locatie voldoen, zoals onder
meer die van de infrastructuur
voor de ontmanteling.
- Een nieuwe tijdelijke opslagfaciliteit
voor splijtstof, want de
bestaande opslagfaciliteit was
ontoereikend.
- Een nieuwe opslagfaciliteit voor
laag en middel vloeibaar radioactief
afval dat tijdens de bedrijfstijd
van de reactoren is ontstaan.
Ongeveer 25.000 kubieke meter
van dit afval is momenteel in
tanks op het terrein opgeslagen.
De nieuwe faciliteit zal het afval
ontvangen, verwerken (dat wil
zeggen: het volume reduceren),
inkapselen en afvoeren naar een
opslagplaats.
- Een verwerkingsinstallatie voor
vast afval, die in aanbouw is.
7

De nieuwe opslagfaciliteit voor
gebruikte splijtstof, of ISF-2, was
nodig om splijtstof uit de reactoren
te kunnen verwijderen. De bestaande
capaciteit was onvoldoende.
Door ontwerpkwesties werd de
bouw van ISF-2 in 2003 stopgezet
terwijl naar oplossingen werd
gezocht. In de tussentijd is in
december 2005 een begin gemaakt
met het verwijderen van een deel
van de brandstof van reactors 1-3
naar de bestaande opslagplaats.
Een van de prioriteiten voor 2006
van het Global Partnership*
programma van de G8, om de
blijvende gevolgen van kerninstallaties,
niet alleen in Tsjernobyl, maar
in de hele voormalige Sovjet-Unie
aan te pakken, is het afronden van
de contractonderhandelingen, zodat
een begin kan worden gemaakt met
het werk aan de New Safe Confinement
(NSC). Naar verwachting zal
het bouwcontract voor de NSC
medio 2006 worden toegekend.
Een conceptontwerp voor de NSC
is al goedgekeurd; een boogvormig
bouwwerk met een binnenhoogte
van 92 meter en een binnenspanwijdte
van 245 meter.
Het bouwwerk zal 150 meter lang
zijn met aan de uiteinden ronde
muren die niet ondersteund worden
door de bestaande sarcofaag.
In een rapport van december 2005
over de Britse projecten die deel
uitmaken van de Global Partnership
van de G8, zei het Britse Minsterie
van Handel en Industrie (DTI)
dat het werk in Tsjernobyl in 2006
gericht zal zijn op een gedetailleerd
ontwerp van de NSC en de keuring
daarvan.
Volgens het DTI zijn andere
mijlpalen in Tsjernobyl in 2006
onder meer de afronding van het
stabilisatiewerk aan de bestaande
constructie, een geïntegreerd
bewakingssysteem, fysieke bescherming
en toegangscontrole. Het is de
bedoeling dat de NSC tegen 2009
klaar is.
Het geïntegreerde bewakingssysteem
is voor de sarcofaag en
omvat instrumenten waarmee
neutronen- en gammastraling kan
worden gemeten in ruimten waar
zich grote hoeveelheden splijt-
30
stofhoudende massa’s hebben
opgehoopt.
Het systeem omvat ook het
bewaken van de veiligheid, straling,
aardbevingen en de constructie.
Werk aan de installatie van het
systeem is gaande.
Het systeem voor fysieke bescherming
en toegangscontrole omvat
onder meer sanitaire voorzieningen
en kleedkamerfaciliteiten voor bijna
1.500 medewerkers, medische en
stralingsbeschermingpakken en een
ambulancefaciliteit.
* Het Global Partnership Against the Spread
of Weapons and Materials of Mass
Destruction van de G8 werd in 2002
gelanceerd. In het kader van dit initiatief
ondersteunen de landen van de G8
projecten, aanvankelijk in Rusland, om
non- proliferatie, ontwapening, terrorisme-
bestrijding en nucleaire veiligheids-
kwesties aan te pakken.
31
7

“Door Tsjernobyl
zijn of worden drie
en een half miljoen
kinderen klinisch
aantoonbaar ziek”
Stelling 5
Het is waar dat Tsjernobyl een grote invloed
heeft op de geestelijke gezondheid van
mensen. Het directe effect van het reactorongeluk
en de vrijgekomen radioactiviteit
op de fysieke gezondheid is gelukkig minder
dan men verwachtte. De vaak gesuggereerde
genetische effecten (mismaakte
kinderen, geboorteafwijkingen) kunnen
niet gekoppeld worden aan opgelopen
straling. Wetenschappelijk onderzoek kan
geen verband aantonen tussen opgelopen
straling voor de conceptie en genetische
afwijkingen in nieuwe generaties.
De oorzaak van eventuele verhoogde aantallen geboorteafwijkingen of genetische
effecten in de Oekraïne of Wit-Rusland zal elders gezocht moeten worden.
Ook zonder dat er een relatie is met het nucleaire ongeluk zullen gevallen van (geestelijk)
gehandicapte kinderen uit de streek rond Tsjernobyl natuurlijk authentiek zijn.
In het algemeen stelt de WHO dat
de (geestelijke) volksgezondheid
in de voormalige Sowjet-Unie
is teruggelopen. Dat komt door
verminderde leefomstandigheden
en life-style gerelateerde
aandoeningen.
32
Op 27 april werden de 45.000 inwoners van de stad Pripjat, dat op vier
kilometer afstand van de installatie ligt, met bussen geëvacueerd. De stad is
tot op de dag van vandaag onbewoond gebleven.
Slavutich
In de periode tot 5 mei moesten
mensen die binnen een straal van
dertig kilometer van de reactor
woonden hun huizen verlaten.
Binnen tien dagen werden 130.000
mensen uit 76 dorpen en steden
geëvacueerd.
Voor het ongeval woonden de
werknemers van Tsjernobyl en hun
gezinnen in de stad Pripjat, dichtbij
de installatie. Binnen 48 uur waren
ze uit hun huizen geëvacueerd.
Nu wonen ze in een nieuwe stad,
Slavutich (ook wel Slavutych), vijftig
kilometer ten oosten van de installatie.
De stad is gebouwd door acht
voormalige Sovjetrepublieken:
Estland, Letland, Litouwen, Wit-
Rusland, Azerbeidjaan, Armenië,
Rusland en Oekraïne. Elke republiek
bracht zijn eigen werknemers en
materialen mee en bouwde huizen
en appartementen in de eigen stijl.
Daarom heeft de stad acht verschillende
wijken, elk met een heel
andere architectuur en sfeer.
33
Ongeveer eenderde van de bevolking
is jonger dan zestien. Veel
inwoners werken bij de installatie
van Tsjernobyl of hebben daar op
de een of andere manier mee te
maken.
De stad heeft de jongste bevolking
van Oekraïne, het hoogste geboortepercentage
en het laagste sterftecijfer.
De gezinnen van Slavutich
hebben een relatief hoge levensstandaard
en hebben toegang tot
enkele van de best bevoorrade
winkels in Oekraïne. Slavutich heeft
ook uitstekende scholen, sportfaciliteiten
en een van de beste ziekenhuizen
van het land.
8

Tegenwoordig wonen er ongeveer
25.000 mensen in Slavutich.
Na de sluiting van Tsjernobyl in
2000, moest de stad de sociaaleconomische
problemen verwerken
die gepaard gingen met de aanpassing
aan minder afhankelijkheid van
de installatie. Het bestuur van de
stad, ondersteund door internationale
instanties, heeft veel vooruitgang
geboekt bij het opzetten
van een instantie voor zakelijke
ontwikkeling, een starterscentrum,
een centrum voor gemeenschapsontwikkeling,
kredietcoöperaties en
faciliteiten om ondernemingsinitiatieven
te stimuleren en nieuwe
bedrijven aan te trekken.
De International Labour Organisation
heeft een opleidingscentrum in
Slavutich opgezet, waar ex-werknemers
van de installatie van
Tsjernobyl een nieuwe opleiding
krijgen voor ander werk.
In 2002, reserveerde het United
Nations Development Programme
502.000 euro voor meer van dit
soort opleidingsprogramma’s.
34
Milieu
De wolk met radioactieve splijtingsproducten
uit de reactor sloeg op het grootste deel
van Europa neer.
Het ongeval leidde tot radioactieve
vervuiling van 18.000 vierkante kilometer
landbouwgrond, waarvan
2.640 vierkante kilometer niet langer
bewerkbaar is.
In Oekraïne werden met name de
bossen getroffen: 35.000 vierkante
kilometer bosgebied, veertig procent
van het totaal, werd vervuild.
Coniferen en breedbladige planten
namen de straling als een filter op
en de radioactieve neerslag concentreerde
zich aanvankelijk hier.
Via dode bladeren en naalden is de
vervuiling vervolgens in de grond
terechtgekomen en het zal zich in
de komende tien jaar ophopen in
het hout.
De radio-isotoop cesium-137 vormde
een groot probleem. Door zijn
halveringstijd van dertig jaar zal de
helft van zijn activiteit in 2016 nog
in het milieu aanwezig zijn. Cesium
is in chemisch opzicht gelijk aan
de voedingsstof kalium. Het wordt
daarom gemakkelijk door planten
en dieren opgenomen. Het radioactieve
materiaal komt in de voedsel-
35
keten terecht door de consumptie
van vervuilde bessen, paddenstoelen,
wild en vis, en via gras en hooi
dat door melkvee wordt gegeten.
De concentraties in vis in het Russische
Kozhanovskoemeer zullen naar
schatting nog veertig jaar boven
de aanbevolen grens voor de consumptie
blijven.
Hoewel het gevaar van jodium-
131 is geweken, werd gedacht
dat vervuilde melk in de Sovjetgebieden
verantwoordelijk was voor
9

gevallen van schildklierkanker. Er
werd daarom in Polen, Hongarije,
Oostenrijk en Zweden melk vernietigd.
Veel Europese landen hebben
vervuilde vegetatie verbrand en er
kwam een verbod op veel Oost-
Europese landbouwproducten. De
meest getroffen diersoorten waren
rendieren en schapen in Zweden.
Op de markten van Kiev, Chernigov,
Minsk en een aantal kleinere
steden kwam in 1986 en 1987 een
verbod op de verkoop van melk,
vlees en veel groente- en fruitsoorten.
In het Verenigd Koninkrijk
bleven de beperkingen van het
ministerie van Landbouw op de
verkoop en slacht van schapen
slechts enkele maanden na het
ongeval van kracht.
De mate van bodemvervuiling in
Wit-Rusland, Rusland en Oekraïne
hing af van het natuurlijke vervalproces
van de radioactieve isotopen,
de mobiliteit daarvan in de grond
en het soort aarde. Zo was in Wit-
Rusland, waar zeventig procent van
de neerslag terechtkwam, na het
ongeval in 1986 zo’n 22 procent
van het land vervuild met cesium-
137. Vandaag de dag is dit nog
altijd 21 procent.
Het Tjernobyl Comité van de Wit-
Russische overheid schat dat zestien
procent van het gebied in 2016 nog
altijd zal zijn vervuild.
Volgens het Nucleair Energie
Agentschap is de dosis externe
straling sinds het ongeval in
sommige gebieden met een factor
veertig verminderd en is het op
een aantal plaatsen minder dan
één procent van de oorspronkelijke
waarde. Kort gezegd: er is
een constante, trage vermindering
zichtbaar van de activiteit van
cesium-137 in de landbouwgrond.
Ten aanzien van de landbouw
vormen de kleinere boeren, die vaak
van hun eigen producten leven,
het centrale probleem. Zowel het
Wit-Russische Tsjernobyl Comité
als het Oekraïense overheidsagentschap
Tsjernobyl Interinform roepen
op om in hulpprogramma’s maatregelen
op te nemen voor betere
voorlichting van deze boeren.
36
Het ongeval leidde tot radioactieve
vervuiling van 18.000 vierkante
kilometer landbouwgrond, waarvan
2.640 vierkante kilometer niet
langer bewerkbaar is.
Alle drie de landen hebben
grenswaarden bepaald voor het
voedsel uit staatsboerderijen en
producten die zijn bestemd voor
de marktverkoop. In Wit-Rusland
zijn deze waarden bijvoorbeeld
drie maal zo streng als vergelijkbare
wetgeving in Duitsland. Een
goed voorbeeld van wat er nodig
is om hier toezicht op te houden,
is Oekraïne. Hier werden alleen al
in 2000 landelijk ruim één miljoen
voedselmonsters geanalyseerd.
Uit de cijfers van Tsjernobyl Interinform
voor Oekraïne blijkt dat sinds
37
1993 de naleving van de officiële
grenswaarden is gewaarborgd voor
producten uit staatsboerderijen en
producten die in winkels worden
verkocht.
Een van de belangrijkste problemen
direct na het ongeval was
het water van de Dnjepr en zijn
zijrivier, de Pripjat. Hoewel de rivier
inderdaad vervuild water door
Oekraïne verspreidde, slaagde men
erin dit te beperken en bleef het
drinkwater grotendeels schoon.
De vervuiling heeft zich echter in
andere waterbekkens opgehoopt en
er bestaat een risico op grondwatervervuiling
met strontium en
americium.
Behalve de gebieden in de afgesloten
zone is de lucht in de vervuilde
gebieden niet meer van slechte
kwaliteit.
9

Straling en dieren
Sinds 1994 hebben dr. Robert Baker
en prof. Ron Chesser met hun collega’s
in Oekraïne en het Verenigd
Koninkrijk uitgebreid onderzoek
gedaan naar de gevolgen van straling
op de dieren rondom Tsjernobyl.
Dr. Baker en prof. Chesser zijn
beiden werkzaam op de Texas Tech
University in de Verenigde Staten.
Zij concludeerden dat de stopzetting
van menselijke activiteiten, zoals
de landbouw, veehouderij, jacht en
houtkap, gunstig zijn geweest voor
het wild. “Er kan worden gezegd
dat de grootste kernramp ter wereld
minder verwoestend voor de wildstand
is dan de normale menselijke
activiteiten,” aldus dr. Baker.
Naar aanleiding van een onderzoeksexpeditie
in de regio Tsjernobyl
werd dr. Baker door een
functionaris van het Amerikaanse
Department of Energy verzocht om
de ecologische gevolgen van het
ongeval op de wildstand te bestuderen.
Hoewel een kwantitatieve
evaluatie moeilijk was, bleek het
netto ecologische resultaat positief.
Dr. Baker zei echter ook dat er uitgebreid
onderzoek op de lange termijn
is vereist om te begrijpen hoe
dierenpopulaties die aan chronische
straling zijn blootgesteld, verschillen
van niet-blootgestelde populaties.
Problemen ten aanzien van de
latente - en langdurige gevolgen
van straling dienen te worden opgelost
voordat de volledige impact van
het ongeval op het daar levende
wild en op mensen kan worden
begrepen.
38
Kijk voor meer informatie onder het
trefwoord ‘Chernobyl’ op
www.nsrl.ttu.edu
Kerncentrales zijn zeer solide. Het doel van veiligheidsmaatregelen is te
zorgen dat de volksgezondheid en -veiligheid onder geen enkele redelijkerwijs
denkbare omstandigheid in gevaar komt door blootstelling aan radioactiviteit.
Nucleaire veiligheid
In de geschiedenis van de civiele
kernenergie hebben zich twee
grote ongevallen met kerncentrales
voorgedaan:
- Three Mile Island (VS)
- Tsjernobyl
Bij het eerste ongeval bleef het
radioactieve materiaal binnen de
veiligheidsomhulling. In Tsjernobyl
was geen veiligheidsomhulling
aanwezig.
Dit zijn de enige twee grootschalige
ongevallen die in zo’n 12.000
cumulatieve jaren commerciële
toepassing in 32 landen hebben
plaatsgevonden.
Wat de aannemelijkheid en
gevolgen van een ongeval of
terroristische aanslag betreft, zijn
de risico’s vanuit Westerse kernreactoren
minimaal vergeleken met
andere algemeen aanvaarde risico’s.
Kerncentrales zijn zeer solide. Het
doel van veiligheidsmaatregelen is
te zorgen dat de volksgezondheid
en -veiligheid onder geen enkele
redelijkerwijs denkbare omstan-
39
digheid in gevaar komt door de
toepassing van kernenergie.
Bij Three Mile Island (1979) raakte
de reactor zwaar beschadigd. De
kerninventaris werd echter ingesloten
en er waren geen nadelige
gevolgen voor de gezondheid of
het milieu.
In 1957 hebben de Verenigde
Naties het IAEA opgericht. Een van
haar taken was het toezicht op de
wereldwijde nucleaire veiligheid.
Het IAEA schrijft veiligheidsprocedures
voor en stelt de melding
van zelfs kleinschalige incidenten
verplicht. De rol van het IAEA
is in het afgelopen decennium
uitgebreid. Elk land dat kerncentrales
in gebruik heeft, heeft een
inspectoraat voor nucleaire veiligheid
dat nauw met het IAEA
samenwerkt.
Voor mensen die in kerncentrales
werken, heeft veiligheid de
hoogste prioriteit. De stralingsdoses
worden op diverse manieren
beperkt, zoals door fysieke afscherming,
beschermende kleding en
10

apparatuur, beperking van de tijd
die werknemers in gebieden met
hoge stralingsniveaus verblijven
en technieken voor besturing op
afstand. Daarnaast is er constant
toezicht op de individuele doses en
de werkomgeving. De blootstelling
is daardoor zeer laag en is vergelijkbaar
met andere industrieën.
Een verplichte veiligheidsindicator
voor beperking van het risico op
reactorongevallen is de berekende
kernsmeltfrequentie. De Amerikaanse
Nuclear Regulatory Commission
(NRC) schrijft voor dat in nieuwe
reac tors een kernsmeltfrequentie
dient te gelden van 1 op 10.000
jaar. De moderne ontwerpen zijn
nog veiliger dan dit voorschrift.
In Westerse kerncentrales wordt
een gelaagde verdediging toegepast
en zijn vitale systemen zo veel
mogelijk van elkaar gescheiden.
In de beste operationele centrales
geldt 1 op 1 miljoen jaar, en in de
centrales die de volgende tien jaar
worden gebouwd, gaat men uit
van bijna 1 op 10 miljoen jaar. De
huidige wetgeving vereist dat de
gevolgen van een kernsmeltongeval
zodanig beheerst moeten worden,
dat omwonenden niet geëvacueerd
hoeven te worden.
Het gebruik van kernenergie voor
het opwekken van elektriciteit kan
als zeer veilig worden beschouwd.
Het grootste veiligheidsprobleem
van kernenergie is van oudsher het
risico op het ongecontroleerd vrijkomen
van radioactief materiaal dat
leidt tot vervuiling en stralingsblootstelling
buiten de centrale. Dit was
in Tsjernobyl het geval en de ernstige
gevolgen rechtvaardigden voor
eens en altijd de extra kosten die
gepaard gaan met het ontwerpen
volgens strenge veiligheidsnormen.
Gelaagde verdediging
Om optimale veiligheid te waarborgen,
wordt in kerncentrales tegenwoordig
een ‘gelaagde verdediging’
met meerdere veiligheidssystemen
toegepast. De belangrijkste aspecten
van deze benadering zijn:
- Hoogwaardig(e) ontwerp en
bouw;
- Apparatuur ter voorkoming van
operationele storingen die
tot problemen leiden;
- Redundante en diverse systemen
voor de opsporing van problemen,
beperking van schade
aan de brandstof en voorkoming
van het vrijkomen van radioactiviteit;
- Maatregelen voor insluiting van
de gevolgen van ernstige kernschade
in de centrale zelf.
40
De veiligheidssystemen omvatten
een reeks fysieke barrières tussen
de radioactieve reactorkern en het
milieu en meerdere veiligheidssystemen,
elk met een back-up, die zijn
ontworpen om menselijk falen op
te vangen. De veiligheidssystemen
vertegenwoordigen zo’n kwart van
de kapitaalkosten voor dit soort
centrales.
De veiligheidssystemen bestaan
onder meer uit regelstaven waarmee
neutronen worden geabsorbeerd,
en secondaire sluitingsinrichtingen
die neutronabsorberend
materiaal in de centrale inbrengen.
Door middel van extra koelsystemen
wordt overtollige warmte
verwijderd. Daarnaast hebben de
meeste operationele centrales op de
wereld – behalve die in Tsjernobyl
– een negatieve dampbelcoëfficiënt.
In centrales waar het watercircuit
zowel als moderator en koelwater
werkt, vermindert overmatige
warmteopwekking de vertraging
van neutronen die nodig zijn om de
nucleaire kettingreactie in stand te
houden. Dit resulteert in een zeer
stabiele vermogensproductie: een te
hoge energieproductie wordt vanzelf
gecorrigeerd.
Er zijn nog meer fysieke eigenschappen
die de veiligheid vergroten.
41
In de meeste centrales heeft de
brandstof de vorm van vaste
keramische pellets en blijven de
radioactieve splijtingsproducten
tijdens de verbranding van de
brandstof in deze pellets opgesloten.
De pellets zijn verpakt in
buizen van een zirko niumlegering
en vormen zo brandstofstaven.
Deze zijn ingesloten in een groot
stalen drukvat met wanden van
zo’n twintig centimeter dik, dat op
zijn beurt is ingesloten in een solide
betonnen insluitkoepel met wanden
van minstens één meter dik.
Moderne kerncentrales beschikken
over een hoge mate van aardbevingsbestendigheid
en kunnen
bij aardbevingen veilig en snel
worden stopgezet.
Het ongeval op Three Mile Island
toonde het belang van dergelijke
systemen aan. De insluitkoepel
waarin de reactor stond, voorkwam
dat er grote doses radioactiviteit
vrijkwamen, ondanks het feit dat
ongeveer de helft van de reactorkern
smolt. Het ongeval werd
toegeschreven aan een mechanische
storing en verwarring onder
het bedienend personeel over de
status van de installatie. Ook de
overige beveiligingssystemen van
de reactor werkten naar behoren.
10

De noodkoeling van de kern zou
het ongeval hebben voorkomen,
maar deze was door het personeel
uitgezet.
Na onderzoek naar aanleiding
van het ongeval kwam er meer
aandacht voor de menselijke factor
bij de nucleaire veiligheid. Er waren
geen grote ontwerpveranderingen
in de Westerse reactors vereist,
maar de bedieningsinstrumenten
werden verbeterd en de opleiding
van het bedienend personeel werd
herzien. De reactor in Tsjernobyl
had daarentegen geen veiligheidsomhulling
zoals de Westerse
centrales of de modernere Russische
centrales na 1980.
Internationale inspanningen ter
verbetering van de veiligheid
Direct na het ongeval in Tsjernobyl
gaf de IAEA prioriteit aan de veiligheid
binnen kerncentrales, met
name in een aantal Oost-Europese
gebieden, waar de ontwerpen
gebreken bleven vertonen.
Organisaties als OESO, IAEA,
de Commissie van de Europese
Gemeenschap en de door EBRD
beheerde Nuclear Safety Account
hebben hulpprogramma’s opgezet
om de eerste generatie Russische
kerncentrales veiliger te maken door
Westerse veiligheidsnormen toe
te passen of door verbeteringen in
de centrales en de besturing ervan
door te voeren.
In de vijftien RBMK-reactors die in
Rusland en Litouwen nog in bedrijf
zijn, zijn wijzigingen aangebracht
om de gebreken weg te nemen.
Dit heeft onder meer geleid tot
een lager risico op een positieve
dampbelcoëfficiënt.
Terrorisme
Sinds de aanslag op het New Yorkse
World Trade Centre in 2001 leeft er
bezorgdheid over de gevolgen van
een aanslag met een groot vliegtuig
op een kerncentrale, met als
doel radioactief materiaal te laten
ontsnappen. Er zijn diverse onderzoeken
geweest naar de mogelijkheid
van soortgelijke aanslagen op
kerncentrales.
Uit deze onderzoeken blijkt dat
kerncentrales beter tegen deze
42
aanslagen zouden zijn bestand dan
welk ander bouwwerk dan ook.
Er is door het Amerikaanse Electric
Power Research Institute uitgebreid
onderzoek gedaan. Uit dit onderzoek,
dat werd uitgevoerd door
deskundige adviseurs en gefinancierd
door het Amerikaanse Department
of Energy, bleek dat de
Amerikaanse kerncentrales solide
43
zijn en de reactorkern tegen een
inslag van een groot commercieel
vliegtuig zullen beschermen.
Daarnaast zal door de grote
omvang van de constructies een
terroristische aanslag zelfs binnen
de (zeer goed beveiligde) centrales
niet leiden tot ontsnapping van
radioactiviteit.
Internationale schaal van nucleaire gebeurtenissen
Het IAEA en de OESO hebben in 1990 de internationale schaal van nucleaire
gebeurtenissen (INES) ontwikkeld voor het standaardiseren van kernincidenten
of -ongevallen en de communcatie aan de bevolking.
De verdeling loopt van 0 (zonder gevolgen voor de veiligheid) tot 7 voor
een grootschalig ongeval zoals in Tsjernobyl.
Three Mile Island kwam uit op 5, als ‘ongeval met extern risico’, hoewel er
geen schadelijke gevolgen waren. In 1980 vond in Frankrijk een niveau
4-ongeval zonder externe risico’s plaats. Ook in Japan vond in september
1999 in een brandstofverwerkingsbedrijf een niveau 4-ongeval plaats.
The Scale
7 Grootschalig ongeval (Tsjernobyl) 3 Ernstig incident
6 Ernstig ongeval 2 Incident
5 Ongeval met extern risico 1 Onregelmatigheid
4 Ongeval zonder extern risico 0 Geen betekenis voor de veiligheid
10

Overige rapporten over het onderwerp
United Nations/International Atomic
Energy Agency (www.iaea.org)
Rapport van de secretaris-generaal
van de VN - Optimalisering van de
internationale inspanningen om de
gevolgen van de Tsjernobyl ramp te
onderzoeken, te verzachten en te
minimaliseren (oktober 2005).
De erfenis van Tsjernobyl:
De gevolgen voor de gezondheid,
het milieu en sociaal-economische
gevolgen en aanbevelingen aan de
regeringen van Wit-Rusland, de
Russische Federatie en Oekraïne
(september 2005).
Gevolgen voor het milieu van het
ongeval in Tsjernobyl en hoe deze
te herstellen:
Twintig jaar ervaring: Rapport van
de Tsjernobyl Forum Expert Groep
“Milieu” van de VN (augustus
2005).
De gevolgen van de kernramp
in Tsjernobyl voor de bevolking:
Een strategie voor herstel (januari
2002).
Het effect van het ongeval in
Tsjernobyl nu en in de toekomst.
IAEA TECDOC Series No. 1.240
(Augustus 2001).
Conclusies van de 3 de Internationale
Conferentie over de gezondheidseffecten
van het ongeval in
Tsjernobyl (juni 2001).
Stralingseffecten die op de volgende
generatie worden doorgegeven.
Wetenschappelijk comité van de
Verenigde Naties over de effecten
van atoomstraling. UNSCEAR
rapport aan de Algemene Vergadering,
met wetenschappelijke bijlage
(2001).
Europese Bank voor Wederopbouw
en Ontwikkeling (www.ebrd.org)
Plan Implementatie Inkapseling
- Fonds Inkapseling Tsjernobyl
(februari 2000).
Nuclear Energy Agency
(www.nea.fr)
Tsjernobyl: Vaststellen van radiologische
en medische gevolgen (2002).
Diversen
Global Partnership Annual Report
2005 (http://www.dti.gov.uk/
energy/nuclear/fsu/GR2005.s).
European Union Nuclear Safety
Strategy Paper 2002-2006
(http://europa.eu.int).
44
Baker, R.J. and R.K. Chesser.
The Chernobyl nucle ar disaster and
subsequent creation of a wildlife
pre-serve. Texas Tech University
(2000).
Jagoe, C.H., C.E. Dallas, R.K.
Chesser, M.H. Smith, S.K. Lingenfelser,
J.T. Lingenfelser, K. Holloman
and M.D. Lomakin.
Contamination near Chernobyl:
radiocesium, lead and mercury
in fish and sediment radiocesium
from waters within the 10 km zone
(1998).
Chesser, R.K. and R.J. Baker.
Life Continues at Chernobyl (1996).
Dallas, C.E., C.H. Jagoe, S.K. Fisher,
K.A. Holloman, R.K. Chesser and
M.H. Smith.
Evaluation of genotoxicity in wild
organisms due to the Chernobyl
nuclear disaster (1995).
Informatie over Tsjernobyl en
omliggend gebied, Idaho State
University (www.physics.isu.edu).
Bronnen voor feiten over Tsjernobyl
Verloop en status van ramp: ‘Power
News’ informatie (september 1986)
voor personeel opwekking elektri-
45
citeit, aangeleverd door Russische
en Oekraïense wetenschappers
aan de Tsjernobyl evaluatieconferentie,
georganiseerd door de
IAEA in Wenen. Diverse rapporten
van de IAEA, NIA en WNA. G8
Wereldwijd samenwerkingsverband,
derde jaarrapport (regering Groot-
Brittannië); ‘Insight’ tijdschrift van
het Tsjernobyl Centrum; EBRD;
Implementatieplan Inkapseling -
video over projectmanagement van
reactor.
11

Woordenlijst
Achtergrondstraling De natuurlijk voorkomende
ioniserende straling waaraan ieder mens wordt
blootgesteld en die afkomstig is uit de aardkorst
en van kosmische straling.
Atoomenergie Energie die vrijkomt bij nucleaire
reacties. Beter gezegd: kernenergie.
Becquerel (Bq) Internationale eenheid van
intrinsieke radioactiviteit in een stof. Eén Bq
meet één desintegratie per seconde en is de
activiteit van een hoeveelheid radioactief
materiaal dat gemiddeld één verval per
seconde bedraagt.
Cesium-137 Radioactieve isotoop die voornamelijk
wordt gevormd door kernsplijting.
Cesium Zacht Zilverwit handelbaar metaal,
vloeibaar bij kamertemperatuur, en het meest
elektrisch positief geladen en alkalische element.
Bekend om gebruik in atoomklokken.
Grafiet Kristallijnen koolstof die in een erg zuivere
vorm wordt gebruikt als moderator, voornamelijk
in gasgekoelde reactoren, maar ook in RBMKreactoren
zoals die in Tsjernobyl.
Halfwaardetijd Periode die nodig is voor het
verval van de helft van de atomen van een
bepaalde radioactieve isotoop; deze wordt dan
een isotoop van een ander element.
Isotoop Een atomische vorm van een ele-ment
met een bepaald aantal neutronen. Sommige
isotopen zijn instabiel (radioactief) en vervallen tot
isotopen van andere ele-menten.
Jodium Glanzend, grijszwart, corrosief, giftig
halogeen element met stabiele en radioactieve
isotopen.
Jodium-131 Radioactieve isotoop van jodium.
Kernafval Bepaald type radioactief afval dat wordt
geproduceerd als onderdeel van de nucleaire
splijtstofcyclus (d.w.z. die activiteiten die nodig
zijn voor kernsplijting of splijting van het atoom).
Dit houdt o.a. in winning van uranium uit erts,
concentratie van uranium, verwerken tot splijtstof
en verwerken van afvalproducten. Radioactief
afval is een ruimer begrip dat al het afval omvat
dat radioactief is.
Kernsplijting Het splijten van een zware kern in
twee kernen, waarbij een relatief grote hoeveelheid
energie en meestal één of meer neutronen
vrijkomen. Het kan spontaan gebeuren, maar
meestal als gevolg van een kern die een neutron
absorbeert en dus instabiel wordt.
Koelmiddel Vloeistof of gas gebruikt om hitte van
de reactorkern over te brengen op de stoomgeneratoren
of rechtstreeks op de turbines.
Krypton Witachtig, grotendeels inert gaselement
dat voornamelijk wordt gebruikt in lampen met
gasontlading en fluorescerende lampen.
Leukemie Een van de verschillende acute
of chronische neoplastische ziekten van het
beenmerg.
Megawatt (MW) Een eenheid van vermogen.
MWe verwijst naar het elektrische vermogen van
een generator, MW thermisch (MWt) naar het
thermisch vermogen van een reactor of hittebron.
Moderator Materiaal zoals licht of zwaar water of
grafiet gebruikt in een reactor om snelle neutronen
te vertragen door deze te laten botsen met
lichtere kernen om verdere splijting te bevorderen.
Ongeluk door smelten reactorkern Gebeurtenis of
reeks gebeurtenissen waardoor deel van de splijtstof
in de reactorkern smelt.
Ontmanteling Het uit bedrijf nemen van een
faciliteit (bijv. reactor) en de daarmee gepaard
gaande handelingen zoals het veilig opbergen,
de ontmanteling en het geschikt maken van de
locatie voor onbeperkt gebruik.
Opwerken Het bewerken van reactorsplijtstof om
het ongebruikte splijtbare materiaal te scheiden
van het afvalmateriaal.
Plutonium Transuranen, gevormd in een kernreactor
door invanging van neutronen. Het bevat een
aantal isotopen, waarvan sommige splijtbaar zijn
en sommige spontane splijting ondergaan waarbij
neutronen vrijkomen.
Positieve reactiviteitscoëfficiënt De reactiviteitscoëfficiënt
geeft aan wat een invloed is op
het kernsplijtingsproces. Als bijvoorbeeld een
stijgende temperatuur leidt tot vermogenstoe-
46
name waardoor het proces zichzelf versterkt, is er
sprake van een positieve reactiviteitscoëfficiënt.
Zo’n toestand is niet stabiel. Westerse kerncentrales
zijn ontworpen met negatieve reactiviteitscoëfficiënten:
bij stijgende temperaturen wordt
het kernsplijtingsproces vanzelf afgeremd (deze
reactoren zijn inherent stabiel).
Radioactiviteit Spontaan verval van een instabiele
atoomkern, dat uitstoot van straling veroorzaakt.
Radio-isotoop Natuurlijk of kunstmatig geproduceerde
radioactieve isotoop van een element.
Radionuclide Atoom met een instabiele kern.
RBMK Acroniem voor reaktor bolshoy moshchnosti
kanalniy, een type kernreactor dat gebouwd
werd in de voormalige Sovjet-Unie en het type
dat werd gebruikt voor alle vier reactoren in
Tsjernobyl.
Reactor Instrument waarin een kettingreactie bij
kernsplijting plaatsvindt onder gecontroleerde
omstandigheden zodat de hitte-uitstoot onder
controle blijft of de neutronenbundel gebruikt kan
worden.
Reactorkern Centrale deel van een kerncentrale
die de splijtstofelementen en een moderator
bevat.
Regelstaven Staven die neutronen absorberen
zodat de kettingreactie in de reactorkern kan
worden vertraagd of gestopt door deze dieper in
te steken, of worden versneld door deze terug te
trekken.
Sarcofaag De 300.000 ton wegende en stalen
constructie die over de verwoeste reactor 4 in
Tsjernobyl werd gebouwd.
Schildklierkanker Kanker van de schildklier, die
zich in de hals bevindt en de stofwisseling regelt.
Sievert/Millisievert (mSv) Eenheid voor biologische
schade veroorzaakt door straling. Gemiddelde
natuurlijke achtergrondstralings-niveaus (in het
VK) zijn ongeveer 2,2 mSv per jaar.
Slavutich Nieuwe stad die door acht voormalige
Sovjet republieken gezamenlijk is gebouwd, 50
km ten oosten van de kerncentrale in Tsjernobyl.
47
Splijtbaar materiaal Materiaal dat een neutron
kan invangen en kernsplijting kan ondergaan.
Splijtingsproducten Dochterkernen die het
resultaat zijn van de splijting van zware elementen
zoals uranium, of van het radioactieve verval van
die primaire dochters. Meestal zeer radioactief.
Splijtstofelement Bundel splijtstofstaven. Ook
genoemd een splijtstofpakket.
Splijtstofstaaf Lange, slanke staaf die splijtbaar
materiaal (splijtstof) bevat voor gebruik in de
kernreactor. Splijtstofstaven worden verzameld
in bundels, splijtstofelementen of splijtstofpakket
genaamd, die afzonderlijk in de reactorkern
worden geladen.
Splijtstoftabletten Verpakt in buizen van zirconiumlegering
voor de vorming van splijtstofstaven.
Straling Uitstoot en verbreiding van energie door
middel van elektromagnetische golven of deeltjes.
Stralingsziekte Schade die wordt veroorzaakt
aan het lichaamsweefsel als gevolg van zware
blootstelling aan radioactieve stoffen.
Tellurium Broos, zilverachtig wit metaalelement.
Uranium Mild radioactief element met twee
isotopen, die splijtbaar zijn (U-235 en U-233)
en twee die natuurlijk zijn (U-238 en U-234).
Uranium is de basis splijtstof van kernenergie.
Verrijkt uranium Uranium waarin het aandeel
isotoop U-235 ten opzichte van isotoop U-
238 boven de natuurlijke grens van 0,7% ligt.
Uranium voor de reactor is meestal verrijkt tot
ongeveer 3,5% U-235, uranium voor wapens
bevat meer dan 90% U-235.
Waterstof Kleurloos zeer ontvlambaar gaselement,
het lichtste gas en het meest voorkomende
element in het universum.
Xenon Kleurloos, geurloos, zeer niet-reactief
gaselement dat wordt gevonden in minuscule
hoeveelheden in de atmosfeer.
Zirkonium Metaalelement dat voornamelijk wordt
verkregen uit zirkoon en wordt gebruikt in kernreactoren
als een hoog corrosieresistente legering.
12

COVRA
Spanjeweg 1
4455 TW Nieuwdorp
Vlissingen-Oost
Tel.: 0113 - 61 66 66
www.covra.nl
EPZ
Zeedijk 32
4454 PM Borssele
Tel.: 0113 - 35 60 00
www.epz.nl
NRG
Westerduinweg 3
1755 LE Petten
Tel.: 0224 - 56 40 80
www.nrg-nl.com
Urenco Nederland B.V.
Postbus 158
7600 AD Almelo
Tel.: 0546 - 54 54 54
www.urenco.nl
Reactor Instituut Delft
Mekelweg 15
2629 JB Delft
Tel.: 015 - 278 50 52
www.rid.tudelft.nl
De Centrale Organisatie Voor Radioactief Afval (COVRA)
in Vlissingen neemt de eindverantwoording op zich van
het Nederlandse radioactieve afval. Het afval wordt door
COVRA opgehaald en verwerkt tot een stabiel product
en opgeslagen in speciaal ontworpen gebouwen. COVRA
administreert, bewaakt en controleert al het opgeslagen
afval.COVRA zorgt ervoor dat de stralingsbelasting van de
afvalverwerking en opslag binnen de vastgestelde wettelijke
normen blijft.
EPZ is de exploitant van de kerncentrale ‘Borssele’. Bij EPZ
staat veiligheid altijd voorop. EPZ maakt stroom tegen lage
kosten met maximalisatie van de economische waarde van
het bedrijf. EPZ streeft daarbij naar goed werkgeverschap
en kiest voor een maatschappelijk bewuste opstelling. EPZ
is open en betrouwbaar en heeft bijzondere aandacht voor
het milieu.
De Nuclear Research & consultancy Group (NRG) richt
zich op nucleair onderzoek en advisering voor overheid
en bedrijfsleven. NRG is voorts de belangrijkste producent
van radio-isotopen in Europa. De nucleaire expertise vormt
een uitstekende basis voor dienstverlening aan andere
hoogwaardige bedrijfstakken, waaronder de chemie, olie- en
gaswinning en de medische sector.
Urenco verrijkt uranium tot brandstof voor kerncentrales, en
is dus min of meer een uranium raffi naderij. De klanten van
Urenco zijn elektriciteitsbedrijven in de gehele wereld die
gebruik maken van kerncentrales. Om uranium te verrijken
maakt Urenco gebruikt van geavanceerde ultracentrifuges
die worden geleverd door het zusterbedrijf Enrichment
Technology Nederland B.V. (ET NL), net als Urenco
Nederland B.V. gevestigd in Almelo. Urenco Nederland
heeft ca. 230 werknemers in dienst.
Het Reactor Instituut Delft (RID) is onderdeel van
de faculteit Technische Natuurwetenschappen
van de Technische Universiteit Delft. Het beheert
stralingsgerelateerde faciliteiten en biedt onderdak aan
de afdeling Radiation, Radionuclides & Reactors (R 3 ) van
diezelfde faculteit. Het RID bedrijft de enige kernreactor in
Nederland in een universitaire omgeving.
NucNet, dat in 1990 werd opgericht, is een nucleair communicatienetwerk
dat een aantal functies heeft, optreedt als alarmdienst voor de nucleaire
industrie, nieuws en informatie levert en een partner voor de media is.
Belangrijke internationale nieuwsorganisaties vertrouwen op het vermogen en
de geloofwaardigheid van NucNet voor hun eigen nucleaire rapportages.
www.worldnuclear.org