Ret begrip « Ideologie »

HET BEGRIP « IDEOLOGIE)} 113
welke het een overanderlijk gegeven van de menselijke psychische struktuur
zou zijn dat hij in illusoire voorstellingen de vervulling van zijn eigen
wezen en de bevrediging van zijn behoeften en aspiraties zou zoeken. Voor
Marx is het ideologisch bewustzijn geen universeel en wezensnoodzakelijk
gegeven van het menselijk psychisme. Ret is een epifenomeen, gebonden
aan een bepaald maatschappij-type : « Feuerbach geht von dem Faktum
der religiOsen Selbstentfremdung, der Verdopplung der Welt in eine religiose
und eine weltliche aus. Seine Arbeit besteht darin, die religiose Welt
in ihre weltliche Grundlage aufzulosen. Aber dass die weltliche Grundlage
sich von sichselbst abhebt und sich ein selbsUindiges Reich in den Wolken
fixiert, ist nur aus der Selbstzerrissenheit und Sichselbstwidersprechen dieser
weltlichen Grundlage zu erkUiren. Diese selbst muss· also in sich selbst
sowohl in ihrem Widerspruch verstanden als praktisch revolutioniert werden
)} ... "Feuerbach lost das religiOse Wesen in das menschliche Wesen auf.
Aber das menschliche Wesen ist kein dem einzelnen Individuum innewohnendes
Abstraktum. In seiner vVirklichkeit ist es das Ensemble der
gesellschaftlichen Verhaltnisse)} ... « Feuerbach sieht daher nicht, dass das
'religiOse Gemiit' selbst ein gesellschaftliches Produkt ist und dass das
abstrakte Individuum, das er analysiert, einer bestimmten Gesellschaftsform
angehort )}. (13).
Voor Marx is het ideologische bewustzijn dus een produkt van een bepaald
maatschappijtype, van sociale verhoudingen die gekenmerkt zijn
door 'Selbstzerrissenheit' en 'Sichselbstwidersprechen'. Riermee verwijst
hij naar de interne kontradikties van de klassenmaatschappij: de tegenstelling
en tussen produktiekrachten en produktieverhoudingen, tussen
bezitters en niet-bezitters van produktiemiddelen, tussen arb eiders en beschikkers
over de arbeidsprodukten, tussen arbeidsprodukt en 'warenfetisjisme'
...
Deze kontradikties veroorzaken in de individuen en groepen die erbij
betrokken zijn het ontstaan van een Ovals bewustzijn' van de sociale realiteit:
()p grond van divergente en antitetische belangen, wensen en doelstelling
en. Op basis van dit valse sociale bewustzijn komen proposities
en teorieen tot stand die aanspraak maken op 'waar heid' of 'geldigheid',
maar die 'illusoir' zijn omdat zij in tegenspraak zijn met de sociale verhoudingen,
met de reele socio-politieke 'praxis' in de maatschappij waarin
zij ontstaan en waarop zij pretenderen betrekking te hebben. En dit geldt
dan niet meer uitsluitend voor religieuze proposities en teorieen, maar voor
aIle vormen van sociaal bewustzijn (= suprastruktuur van de maatschappij) :
spekulatieve wijsbegeerte, moraal, recht, kunst, literatuur, enz. Al deze
(13) Marx, (K.) : « Die Deutsche Ideologie I), geciteerd in « Ideologie ... I), op. cit., p. 108.