superleuk of vetsaai - Cultuurnetwerk.nl

superleuk
of vetsaai
10 jaar
rondjes cultuur in
Noord-Holland

Opgedragen aan Jos Post (1949-2007), die als
directeur van Triade in Den Helder dè stuwende
kracht is geweest achter de ontwikkeling van de
eerste Rondjes Cultuur
Uitgave van de
Provinciaal Consulent Kunsteducatie
superleuk
of vetsaai

Velsen
Haarlem
Den Helder
Bergen
Alkmaar
Heemskerk/Beverwijk
Schagen
Zaanstad
Heerhugowaard
Amstelveen
Purmerend
Hoorn
Oostelijk
West-Friesland
Hilversum

Voorwoord
Jongeren in Noord-Holland zouden naar
mijn idee zo veel mogelijk met cultuur
in aanraking moeten komen. Cultuur
kan een belangrijke bijdrage leveren
aan de kwaliteit van ons bestaan, net als
sport dat kan. Over cultuur bestaan vaak
vooroordelen. Het zou saai zijn, of alleen
interessant voor oude mensen, maar cultuur
is overal om ons heen.
Ik ben van mening dat als we mensen op
jonge leeftijd zo veel mogelijk met cultuur
in aanraking laten komen, dit van invloed
is op de cultuurbeleving op latere leeftijd.
Om die reden vind ik het onze verantwoordelijkheid
als provinciale overheid om
samen met het onderwijs en gemeenten
ervoor te zorgen dat jongeren een rondje
kunnen maken langs de diverse vormen
van cultuur die onze provincie rijk is.
Het ‘Rondje Cultuur’ is inmiddels een
begrip geworden in Noord-Holland.
Leerlingen van het Voortgezet Onderwijs
maken, voordat zij aan het vak Culturele
en Kunstzinnige Vorming beginnen,
kennis met de culturele instellingen in
de eigen gemeente. Docenten, culturele
instellingen, de steunpunten kunst- en
4
erfgoededucatie, 15 Noord-Hollandse
gemeenten en onze provincie maken dat
mogelijk.In 1996 ging het eerste Rondje
Cultuur in Den Helder van start. De eerste
Rondjes Cultuur leverden enthousiaste
reacties op van leerlingen en docenten.
Wij hebben toen met de steunfunctie
kunsteducatie en de gemeenten gezocht
naar een mogelijkheid om op veel meer
plaatsen in Noord-Holland Rondjes
Cultuur mogelijk te maken.
Nu, ruim 10 jaar later, is er sprake van een
echt Noord-Hollands fenomeen: Rondjes
Cultuur als een goed voorbeeld van
samenwerking tussen vele partijen,
dat ook in andere steden buiten Noord-
Holland navolging krijgt.
Inmiddels hebben duizenden Noord-
Hollandse leerlingen een bezoek gebracht
aan het plaatselijke filmhuis, het archief,
het museum, de historische vereniging,
een voorstelling in de schouwburg
bijgewoond, een houtskoolworkshop in
de kunstuitleen gevolgd of een strip- of
dichtworkshop in de bibliotheek.
Leerlingen in vele Noord-Hollandse
gemeenten kunnen ervaren wat cultuur
is. En hoe divers dit is, bewijzen de
interviews met onder andere leerkrachten
handvaardigheid en CKV, workshop-
docenten hiphop en capoeira, de medewerker
Welzijn van Stedebroec ,
medewerkers van deelnemende culturele
instellingen en steunfunctieconsulenten.
Mooi zijn de verhalen van mensen
die jongeren kunnen inspireren en leren
dat hiphop, de auto-RAI en de Lama’s ook
cultuur is.
Ik hoop dat dit boekje u net zo inspireert
en het belang doet inzien van de aandacht
voor cultuur in het onderwijs.
Sascha Baggerman
Gedeputeerde Cultuur
Vooraf
“Een goed idee heeft vele vaders en
moeders”
Jongeren worden vaak gezien als een
lastige doelgroep waar het gaat om het
wekken van hun interesse in kunst en
cultuur. ‘Het is niet stoer om een theatervoorstelling
te bezoeken en een museum
is per definitie saai’. De drempels van de
traditionele culturele voorzieningen zijn
hoog. Vaak is het voor de culturele instellingen
enorm lastig om deze doelgroep
te interesseren voor hun producten.
Afgezien van een enkeling zal een jongere
zich niet snel vrijwillig vertonen in een
theater of museum.
Wij weten wel beter: “Kunst is allesbehalve
saai”. Als iets uitdagend, prikkelend,
inspirerend en vernieuwend kan zijn is
dat wel kunst. Je zou denken dat als iets
dicht bij jongeren en hun nog open,
onderzoekende blik op de wereld ligt, dat
wel in een beleving met kunst te vinden
zou zijn. Er ligt dus een schone taak:
jongeren laten zien welke spannende
wereld zij kunnen ontdekken. En culturele
instellingen laten zien dat jongeren
weliswaar een lastige, maar uitdagende
en inspirerende doelgroep zijn.
In het uiterste noorden van onze provincie
hadden Jos Post en Marja Lely, beiden
werkzaam bij Triade, dit heel goed door.
Al voor er landelijk beleid ontworpen
werd, hadden zij het Rondje Cultuur
Den Helder verzonnen. In hun woorden:
“een magical mystery tour langs culturele
instellingen in de regio”.
Dit plan bleek naadloos in te passen in het
latere landelijk beleid vanuit OC&W waar
het gaat om de invoering van het vak CKV
voor de bovenbouw van het voortgezet
onderwijs; Een kennismakingsronde
langs culturele instellingen in de eigen
omgeving in het 3 e leerjaar bleek een
uitgelezen manier om leerlingen voor te
bereiden op het vak CKV. Immers daarna
konden de leerlingen met de CKV vouchers
een gerichte keuze maken voor een
nadere kennismaking met kunst en met
culturele instellingen.
Het Helderse concept verdiende uitbereiding.
Na een klein jaar overleg met
verschillende partijen bleek er voldoende
animo te zijn. Vandaar dat ik een aanvraag
heb gedaan bij de Provincie Noord-
Holland om in meerdere steden een
Rondje Cultuur te laten plaatsvinden.
Omdat ook de gemeenten een belangrijke
rol speelden, is samenwerking gezocht
met de grotere gemeenten en afgesproken
dat zij, op termijn, een deel van de kosten
zouden dragen.
Provincie en gemeenten konden zich vinden
in het concept; de groep deelnemende
gemeenten groeide jaarlijks.
Een belangrijke rol was weggelegd voor
de regionale steunpunten voor kunsteducatie.
Door de decentrale structuur in
Noord-Holland was het mogelijk om hun
regionale contacten en netwerken in te
zetten en de Rondjes Cultuur te organiseren.
Overigens niet zonder slag of stoot:
5

enkele steunpunten hebben jaren
lobbywerk gepleegd alvorens het mogelijk
werd. Maar we kunnen rustig zeggen dat
deze steunpunten de Rondjes Cultuur
volop hebben opgenomen in hun programma
en dat het zonder hun inspanning
geen succes was geworden.
Na enkele jaren werd de provinciale
ondersteuningsstructuur uitgebreid met
het Bureau Erfgoed Educatie. Dit bureau
heeft er mede voor gezorgd dat de erfgoedinstellingen
een grotere plek kregen
in de Rondjes Cultuur.
Inmiddels hebben we vele Rondjes
Cultuur achter de rug, is het concept lan-
delijk gekopieerd in vele andere steden en
provincies en heeft het Rondje Cultuur in
Noord-Holland een vaste plek gekregen
in het schoolprogramma van veel scholen.
Tijd voor een kijkje in de keuken.
Wederom heeft de provincie het mogelijk
gemaakt dat ik een opdracht kon geven
aan Gert Fokkens tot het interviewen
van verschillende organisatoren en
deelnemers, zodat we dit boekje konden
samenstellen.
Het Rondje Cultuur heeft zich ontwikkeld.
Het is dan ook fijn om in de interviews te
lezen dat weinig mensen eigenlijk meer
weten hoe het traject zich heeft ontwikkeld.
Aan het oorspronkelijke idee van
Triade is door veel mensen in deze provincie
iets toegevoegd. Het Rondje Cultuur is
inmiddels van iedereen in Noord-Holland.
Voor mij het bewijs van een geslaagde
formule, want:
“Een goed idee heeft vele vaders en
moeders”.
Els Joosten
Provinciaal Consulent Kunsteducatie
6
Inhoudsopgave
Voorwoord • 4
Vooraf • 5
Inleiding • 9
Opmerkingen leerlingen • 12
Interviews
- Jaap Velserboer over beschouwen • 18
- Ria van Buitenen over betrokkenheid • 22
- Ellen Koning en Els Joosten over de ontwikkeling • 26
- Joke van Dijk over verkleden • 32
- Marja Lely over het begin • 36
- Dennis van Breukelen over motivatie • 40
- Arjen Stoffers over waarderen • 44
- Rosanna de Vries en Indi Dontje over hun Rondje • 48
- Paul Sanders over hoe nu verder • 52
- Guido Heijmans over aanpassen • 56
- Marijke Niele over voorbereiden • 60
- Marjorie Vroom over vroeger • 64
- Jaap Heijn over kennismaken • 68
- Bert van Elswijk over gemeentelijk cultuurbeleid • 72
- Wim Zwijsen over kijken • 76
- Dirk van Zonderen over regels • 80
- Caspar Himmelreich over kwaliteit • 84
- Femmy Vroegop en Jacco Sandstra over kiezen of indelen • 88
- Maaike Haas over begeleiding van vrijwilligers • 92
- Maurice Vastenouw over verwachtingen • 96
- Vincent Lobé over afstemmen • 100
- Maria Sabel over leesbevordering • 104
- Saskia Vroom over effecten • 108
Opmerkingen docenten • 113
Evaluatie van leerlingen • 117
Workshops en andere activiteiten • 118
Workshopsleiders en artiesten • 118
Cijfers • 120
Scholen • 124
Instellingen • 125
Organisatie • 127
Colofon • 128
7

8
superleuk
of vetsaai
10 jaar
rondjes cultuur in
Noord-Holland
Inleiding
Wie voor zijn twintigste niet rookt, steekt
daarna ook geen sigaret op.
Ongetwijfeld zijn er uitzonderingen
op deze regel. Maar die zijn schaars. De
eerste twintig jaar zijn in veel opzichten
sterk vormend voor wat je later denkt,
doet en laat. Ook in cultureel opzicht.
Wie voor zijn twintigste nog nooit in
een museum is geweest, zal daar - in het
algemeen - later ook niet snel naartoe
gaan. Maar ook al ben je er nooit geweest,
toch heb je je er wel een mening over. ‘Een
museum is duf en saai. Niks voor mij’.
Eigen oordeel vormen
Zulke vooroordelen zijn alleen maar
te vermijden door tijdig gelegenheid te
bieden in de praktijk een eigen oordeel te
vormen. Vandaar dit lumineuze idee om
jongeren, tijdens hun schooljaren, een
rondje te laten maken langs een aantal
culturele instellingen. Gewoon om hun
blik te verruimen en hen te laten zien
hoe breed en gevarieerd het culturele
landschap is. Tijdens het Rondje Cultuur
ontdekken zij dat er gebieden zijn waar je
verrassend eenvoudig je eigen weg vindt.
Plekken waar je je meteen thuis voelt.
Soort verkenningstocht
Zo’n Rondje vormt voor leerlingen van
het voortgezet onderwijs, van VMBO tot
en met Havo en VWO, een soort verkenningstocht.
Een introductie op het vak
CKV, Culturele en Kunstzinnige Vorming.
Een eerste kennismaking met instellingen,
waar zij een jaar later vaker binnenkomen
om er een tentoonstelling te
bezoeken, een voorstelling bij te wonen,
documentatie te zoeken of een workshop
of cursus te volgen.
Het Rondje Cultuur bestaat inmiddels
meer dan tien jaar. In 1996 begonnen in
Den Helder en vijf jaar later – op initiatief
van de provinciaal consulent kunsteducatie
– verder verspreid over grote delen van
Noord-Holland. Dat het zich juist in deze
provincie zo spectaculair heeft ontwikkeld,
is overigens geen wonder. Niet alleen
was de tijd er rijp voor (het vak CKV kwam
er aan), het viel er ook in goede aarde.
Er was namelijk een perfecte voedingsbodem
ontstaan: een aansprekend
voorbeeld, culturele samenwerking
tussen provincie en gemeenten en een
regionale structuur voor de ondersteuning
van cultuureducatie, die ook ingezet
kon worden voor de organisatie van de
Rondjes Cultuur. Bovendien bestond er
bij de provincie de wil om er geld voor uit
te trekken (vanuit het landelijk Actieplan
Cultuurbereik) en daarmee gemeenten
over de streep te trekken.
Inventarisatie en analyse
Inmiddels is er in de meeste regio’s van
Noord-Holland heel veel ervaring opgedaan
met Rondjes Cultuur. Tijd om eens
te inventariseren en te analyseren wat er
allemaal bereikt is. Wat komt er allemaal
bij kijken? Wat gaat goed, wat niet en wat
kan beter? En hoe nu verder? De provinciaal
consulent heeft daarom aan mij de
opdracht gegeven een publicatie te maken
9

over de 10 jaar Rondjes Cultuur in
Noord-Holland.
Gesprekken
Om antwoorden te krijgen op deze vragen
ben ik gaan praten met verschillende
betrokkenen die – ieder vanuit een eigen
rol en invalshoek – vertellen over hun
ervaringen met het Rondje Cultuur als
organisator, begeleider, afnemer, deelnemer
of subsidiënt. Dat wil zeggen dat
er consulenten cultuureducatie aan het
woord komen, vertegenwoordigers van
deelnemende instellingen, ambtenaren,
workshopleiders, docenten en leerlingen.
Ik dank hen allen dat zij mij welwillend
te woord stonden.
Uit hun verhalen is een caleidoscopisch
beeld ontstaan, dat weliswaar telkens wat
verspringt, maar als geheel toch glashelder
weergeeft wat er tijdens een Rondje
Cultuur allemaal kan gebeuren en hoe dat
ervaren wordt.
Verslagen
Verder heb ik alle verslagen van de Rondjes
Cultuur vanaf 1996 doorgenomen; bij
elkaar meer dan een meter archiefmateriaal.
Daaruit blijkt hoe het project zich
in de loop der jaren met vallen en opstaan
heeft ontwikkeld. De organisatoren in
de verschillende regio’s hebben veel van
elkaar opgestoken. Zij bewijzen eens te
meer dat je kennis het best kunt vermenigvuldigen
door die met elkaar te delen.
Daarbij hebben zij ook dankbaar gebruik
gemaakt van talloze tips en van hun afnemers,
de docenten en leerlingen. De op- en
aanmerkingen in hun evaluaties zijn
meestal anoniem en daardoor recht voor
zijn raap. De kwalificatie ‘leuk’ komt er
het meest in voor, met als tegenpool ‘saai’
en daartussen allerlei variaties als ‘gaaf’,
‘vet’ en ‘cool’. Meestal laten zij het niet bij
10
een trefwoord, maar geven zijn ook kort
weer wat hun overwegingen voor hun
oordeel zijn geweest. Daardoor wordt niet
alleen duidelijk wat wel en niet aanslaat,
maar ook waarom dat het geval is. Buitengewoon
leerzaam.
Al lezend raakte ik onder de indruk van de
complexiteit van elk Rondje. Het vraagt
veel inventiviteit om in een instelling
een activiteit te laten plaatsvinden die
inhoudelijk een relatie met de plek heeft
en bovendien aantrekkelijk is voor de
doelgroep. Het is verder een heel gepuzzel
om duizenden leerlingen in groepjes
van tien, vijftien of meer langs drie of vier
culturele instellingen te laten gaan. In de
planning wordt bovendien ook vaak nog
zoveel mogelijk rekening gehouden met
de activiteiten waar hun voorkeur naar
uit gaat.
Om een beeld te geven van wie en wat er
allemaal komt kijken bij een Rondje Cultuur
zijn overzichten opgenomen van de
instellingen die in de loop der jaren meegewerkt
hebben, van de activiteiten en
workshops die er plaatsvinden, van al degenen
die daar leiding aan geven, van de
deelnemende scholen en van de aantallen
leerlingen. Die opsommingen vormen op
zich al een indrukwekkend geheel. Maar
zeggen natuurlijk nog niets over de manier
waarop een Rondje Cultuur beleefd
wordt. Om daar een indruk van te krijgen
zijn er ook citaten uit de evaluaties van
docenten en leerlingen opgenomen.
Welslagen hangt af van voorwaarden
Uit al die gesprekken en verslagen is mij
duidelijk geworden dat het welslagen van
een Rondje Cultuur afhangt van de mate
waarin aan een aantal strikte voorwaarden
is voldaan. Allereerst moet er een
organisatie op regionale schaal aanwezig
zijn om het programma samen te stellen
en als intermediair te dienen tussen de
culturele instellingen, de workshopleiders
en de scholen in het gebied. Verder
moet het programma zo goed mogelijk
zijn afgestemd op de doelgroepen. Dat
wil zeggen dat leerlingen van het VMBO
een aanbod voorgeschoteld krijgen met
overwegend doeactiviteiten en leerlingen
van Havo- en VWO met activiteiten die
meer talig zijn.
Ook moet elk onderdeel in principe leuk
en leerzaam zijn. Als leerlingen het niet
leuk vinden, zijn zij niet bereid zich ervoor
open te stellen. En als het niet leerzaam
is – of een nieuwe ervaringen biedt – mist
het in de context van het onderwijs zijn
doel. Het is immers de bedoeling nieuwe
ervaringen op te doen, die het blikveld
verruimen.
De condities ‘leuk, leerzaam en doel-
(groep)gericht’ vragen een nauwkeurige
afstemming, niet alleen van de vorm en
de inhoud van elk onderdeel, maar ook
van de presentatie. Vaak gaat het om
workshopleider die helemaal niet gewend
zijn met leerlingen uit het voortgezet
onderwijs om te gaan. Toch wordt van hen
verwacht dat zij een klik kunnen laten
ontstaan. Gelukkig kunnen zij in veel
gevallen professionele hulp krijgen bij het
zoeken naar een werkvorm die aanslaat.
Het is ook belangrijk dat zij een steuntje
in de rug krijgen van een docent die als begeleider
meegaat met de groep leerlingen.
Voorbereiding op scholen nodig
Verder is het nodig het programma op
scholen voor te bereiden, zodat de leerlingen
al enigszins een beeld krijgen van wat
hen te wachten staat. Wie kiest voor de
onverhoedse confrontatie (slikken of stikken),
loopt meer risico dat leerlingen hun
hakken in het zand zetten. In zo’n geval
kan een Rondje een averechtse werking
krijgen, omdat die leerlingen denken:
”Huhhh, brrr, zoiets nooit weer…”
Daarom valt aan te raden leerlingen
zoveel mogelijk zelf te laten kiezen uit
pakketten met verschillende onderdelen.
Ongetwijfeld zit in elk pakket iets dat hen
minder aanspreekt. Maar dat zijn zij op
school ook wel gewend. Het is niet de
bedoeling cultuur als fastfood op te dienen.
Er mag best op gekauwd worden.
Met de leerlingen zelf heb ik wat dat
betreft geen diepgaande gesprekken
gevoerd. Daar was hun ervaring nog te
vers en te onverwerkt voor. Niettemin,
in de verslagen van alle Rondjes van de
afgelopen jaren kwam ik genoeg uitspraken
van hen tegen – vaak heel positief,
soms ook niet - die ik als oneliners heb
kunnen verwerken.
Bijdrage van cultuureducatie aan
cultuurparticipatie
Of activiteiten in het kader van cultuureducatie
– in dit geval een Rondje Cultuur
– daadwerkelijk bijdragen aan cultuurparticipatie,
zal nog moeten blijken. Ik
zou het toejuichen als daar over een paar
jaar eens een gedegen onderzoek naar
wordt gedaan.
Vooralsnog zijn de voortekenen gunstig.
Niet alleen door het onverdeeld enthousiasme
van alle betrokkenen die ik sprak.
Het is ook bemoedigend in Den Helder
op te vangen dat ex-leerlingen daar nog
steeds precies weten wat zij tien jaar
geleden tijdens een van de eerste Rondjes
Cultuur hebben gedaan. Het toont in elk
geval aan dat het voor sommigen een
bijzondere gebeurtenis is die iets losmaakt
en lang blijft doorwerken. En dat
is precies de bedoeling.
Gert Fokkens
11

Opmerkingen leerlingen
Ik had deze workshop ook helemaal niet gekozen.
Toch was het geen tegenvaller. Maar verwacht niet
dat ik nu thuis ook ga rappen. / Als ik aan kunst
denk, denk ik aan saai. Maar ik vond het wel leuk. /
Nu wil ik graag op dansles. / We hadden heel leuke
pasjes ingestudeerd en we konden het allemaal al
best goed. / Ik vond dit de leukste workshop en
een paar klasgenootjes waren dat met me eens.
Sommigen vonden het stom. / Ik denk dat dit nog
het leukste onderdeel was van de dag omdat je
erbij moest nadenken en bewegen. / Ik vond dit een
leuk onderwerp om te doen en je ziet meteen wat
je in een paar minuten kan verzinnen. Ik zou het
aanraden aan jongeren mensen. Je moet ook een
grote fantasie hebben. / We kregen uitleg van een
meneer die heel goed kon rappen en breakdansen.
Later mochten we onze eigen teksten maken over
geweld. Alle rappen in onze groep waren eigenlijk
wel cool. / Ik had verwacht dat we gewoon gingen
dansen, dit leek meer op een indianendans. / Ik zou
niemand aanraden om daar heen te gaan want het
was meer zweverige oefeningen dan dansen. /
We kwamen op de fiets aan en kregen een lekker
kopje thee met een overheerlijk stukje speculaas.
/ De stukjes waren erg klassiek maar ook gezellig.
We mochten iedere keer gaan staan als er een
bepaalde melodie voorbij kwam. Dat was erg leuk. /
Het was wel mooi, maar persoonlijk houd ik niet zo
van dat gepingel. / Onder het spelen maakte hij van
die wilde bewegingen. Dat was wel lachwekkend. /
Dit is niet voor onze leeftijd, want jongeren houden
niet van klassieke muziek. / Hij deed het uit
zijn hoofd en dat vond ik heel knap. / Best mooi
als je ervan houdt. / Er stond een oud gebouw, ik
dacht: dit gaat saai worden, maar toen we binnen
waren vond ik het heel leuk. / Het Rondje Cultuur
was heel nuttig, want de jeugd heeft kennis
gemaakt met allerlei culturen. De horizon werd
verbreed. Voor de kinderen is dat leuk. Volgend jaar
moet het zeker weer worden georganiseerd. / Een
raar gebouw van buiten en van binnen was het heel
lelijk en smerig. / Ik vind het gebouw een saaie,
oude indruk maken, maar probably hoort dat bij
deze stijl. / Volgende keer weer zo’n grappige
pianist zodat je wakker blijft. / Niet meer doen,
veel te saai. / Het was perfect,toppie, modernere
muziek, maar het was wel leuk. / Twee kopjes thee,
volgende keer sprits bij de thee, citroenthee. /
Didgeridoo: aardige leraar, moeilijk, vet dat ik er
geluid uit kreeg. / Musicaldans: wel leuk, maar we
werden als klein kind behandeld. / Houtbewerken: er
werd geschuurd zonder stofafzuiging, iedereen en
alles zag wit. We mochten alleen maar een zeiltje
schuren. / Ik vind dit ongelooflijk saai en die stomme
rotverf gaat ook niet uit mijn kleren. / Super
leuk dat verven. Ik zat er samen met drie vriendinnen
van me. / Tof, dat Afrikaanse dansen was erg
gaaf. / Ik vond het saai, niks was leuk in

Triade, ook die muziek was niks. / Het aller-leukste,
dat dansen. Onwijs dat dansen, ook heel vermoeiend.
/ Animatie wel moeilijker, een film maken
toch moeilijker dan je denkt. / Zo’n filmpje maken
gaat je snel vervelen. / Ik vond het leuk omdat je
iets moest doen en niet de hele tijd moest luisteren.
/ Ik hou niet van kunst. Saai, ik vond die vent
er wel grappig uitzien. / Vond ik heel leuk. Ik vind
kunst leuk, daarom vond ik dat waarschijnlijk ook
leuk. Die man kan boeiend vertellen en de schilderijen
waren ook niet saai. / Geen zak aan. Ik vind
kunst sowieso geen zak aan. Ik vond alleen de felle
kleuren mooi. / Dat kan mijn neefje van drie ook
wel. / Ik lees nooit, ik vind er een vreemd geurtje
hangen… / Hij vind zichzelf erg goed. Terwijl
ik nog nooit van die man gehoord had. / Die vrouw
schold ons uit voor LOM-kinderen. Verder was dat
wel grappig. / Die vrouw vond ik een beetje raar, ze
deed nogal kattig, maar sommige gedichten vond
ik wel goed. /Hij praatte onwijs dwingend. Dit was
errug saai. / Ik had een beetje medelij met die man.
Niemand wilde er een handtekening. / Leuke vent,
een beetje eigen dunk, kon goed vertellen, soms
wel een beetje filosofisch, wel geinig. / Hij was een
beetje een raar ventje, te veel zelfverzekerd. /
Hij ging zelf ook dansen, dat was een mal gezicht
en hij vroeg ook naar onze mening. / Wat kon die
schrijver zeuren. / Ik vind het leuk om die ervaringen
te horen. Ik wil later zelf ook wel naar Zwart
Amerika. / Best tof. Ik ging helemaal dingen fanta-
seren. Ik kreeg vet kriebels in mijn buik. / Er werd
weinig over de films verteld, dat was ook niet echt
de bedoeling. Toch heb ik wel het gevoel dat ik niet
alle informatie gekregen heb, die ik nodig had. Wat,
weet ik niet. / Hè, hè, eindelijk iets normaals. /
Presentator zag er vetgrappig uit met zijn haar.
Het leek wel of ik in de jaren ’60 was. / Allemaal
hardrock. Daar krijg ik hoofdpijn van. / Tja wat
moet ik schrijven. Ik vind het een mooi gebouw en
verder niets. Zij gaven geen antwoord op je vragen.
Nogal sjagrijnig. / Gezellig gebouw. Maar er
miste iets. / Ik zou er wel eens heen willen. Maar
dat mag niet. / Tof, alleen er komen vergeleken met
mij, vreemde gasten. / Het leukste van de hele dag.
Goed in elkaar gezet. Die balletgroep was erg goed.
/ Leuk. Vooral die opmerking over vingersex. / Een
heel goed voorbereide show, niet te kinderachtig,
ook niet te serieus. Je kreeg een duidelijk beeld
van wat voor soorten muziek er vroeger populair
was en wat de oorzaak ervan was. / Allergaafste
van de hele dag. Leuke muziek en dansjes. Andy
was de allermooiste jongen die er was. En hij zat
ook aan mij. Gaaf hè? / Woorden schieten tekort. /
Het was een redelijke dag. Ik vond het wel aardig
maar een beetje saai en ik woon in Heiloo dus het
is niet erg interessant. / Meneer Smit fietste snel
weg en wij wisten de weg niet en daarom waren we
te laat en kregen we op onze kop. / Er was zowat
geen spanning. Ik viel bijna in slaap. Ik wil dit niet
meer meemaken, behalve de popschool en biblio

theek. / Ik zou de bibliotheek volgend jaar laten
vallen en iets leukers ervoor in de plaats doen want
anders heeft u volgend jaar weer veel negatieve
kinderen. / Als ik terugkijk vond ik het ondanks een
paar saaie dingen toch een leuke dag. / Ik had het
veel saaier verwacht. / Ik vind het heel leuk en
zeker de moeite waard. / Erg cool, want ik heb
gezongen. / Helemaal geweldig! In korte tijd ga
je van niets naar iets. Voor mij niet zo leerzaam,
want ik speel al vier jaar piano, maar voor de anderen
wel. / Spannend dat ik moest zingen. / Aan het
eind mocht ik gaan beatboxen. Was vet! / Dit vind ik
het leukst, cool en fantastisch. / Was wel interessant,
want ik woon zelf op een boerderij en ik kwam
er nog meer over te weten. / Ik er geen zak aan
vind hoe ze vroeger leefden / Wat saai, ik hou niet
van oude museums maar wel leuk om te zien hoe oud
het was en hoe het gemaakt was. / Ik heb er niet
zoveel mee, en die man kon niets uitleggen. / Wel
leuk doordat ze zo raar deden. Wel vaag, ik begreep
er niet zoveel van. / Was wel een leuke voorstelling.
Ik begreep alleen niet waar het over ging. /
Verhaal kon ik niet volgen want ik viel in slaap. /
Erg cool en leuk om te zien. Ik heb ze (de acteurs)
later in de trein gezien en alles verteld. Ze vonden
het interessant om van mij te weten. En ik over hun
wat ze doen en zo. Was cool met hun te praten. /
Voorstelling snapten we niet en het zou leuk zijn
als er iemand mee speelde die werd neergeschoten,
want nu ging het nergens over.

Jaap Velserboer
over beschouwen
18
“De baas zijn over
jezelf. Dat is de kern
van alles”
“Soms kom ik op een school, zie ik zo’n lerarenteam
denken: “O, daar heb je de kunstenaar.
Die gaat weer lekker een middag knutselen.
“Dan denk ik gemeen: “Kom op hé, ik ben de
enige die zich bezig houdt met de essentiële
vorming van leerlingen. De enige die nadenkt.
Nou ja, ik chargeer natuurlijk een beetje. Maar waar het mij om
gaat: bevraag de wereld, neem de dingen niet zoals ze zijn, maar
kijk of ze waar zijn. Kijk of je ze een plaats kunt geven in je leven.
Accepteer niet alles klakkeloos.”
Jaap Velserboer is een oude rot in het vak. Bevlogen. Met aanstekelijk
enthousiasme voert hij al heel wat jaren workshops en
beeldende kunstprojecten uit binnen het onderwijs. Soms grote
projecten op basisscholen, die uitmonden in een blijvend kunstwerk.
“Binnen vijf minuten krijg ik die kinderen ongelooflijk
druk. Dan douw ik er een enorme power in. Zie ik die docenten
wanhopig denken: “O jee, dat wordt chaos, krijgen we nooit meer
goed.” Maar met een paar ingrepen, wat opmerkingen en een paar
beelden op de beamer, kan zo’n groep ineens helemaal stil worden.
Dan komt er een weldadige werkerigheid over hen heen. Dan denk
ik: “ik heb ze. Ze hebben er zin in. Er is niks gek”.
Propagandist van beeldende kunst in het onderwijs
Sinds hij 25 jaar geleden van de Witte Lelie afkwam, een lerarenopleiding
beeldende kunst in Amsterdam, werkt Jaap op twee
fronten: als beeldend kunstenaar en als vurig propagandist van
beeldende kunst in het onderwijs. “Ik vind kunst en cultuur
enorm belangrijk. Het is een verzamelnaam voor wat het leven
waardevol maakt, een stapeling van wat er gedaan en gedacht
is en wat de gevolgen zijn van menselijk gedrag. Onbenoembare
dingen als verliefdheid, woede en verdriet krijgen er een plaats.
Als je ermee in aanraking komt, er toegang toe krijgt en je leert die
dingen lezen, dan snap je waarom mensen verdrietig kunnen zijn,
waarom dingen gebouwd zijn zoals ze gebouwd zijn en waarom
Nederland is ingericht zoals het is. Dan krijg je een iets beter
begrip van de wereld om je heen en van jezelf. Je beseft hoe die
twee onlosmakelijk met elkaar verbonden zijn. Je weet waar dingen
vandaan komen en met welke bedoelingen ze gemaakt zijn.
Je snapt de tijd beter. Het geeft rust, een prettiger leven. Althans,
zo denk ik erover. Ik ben mijn maat. Iets anders heb ik niet.”
Kijken naar kunst
In een Rondje Cultuur geeft Jaap een workshop kijken naar kunst.
Zoals laatst in de raadzaal van Stede Broec. “Ik begin altijd met
een beeldbeschouwing. Dan laat ik met een beamer een combinatie
van eigen werk zien en beelden die ik mooi vind. Bijna altijd 19

20
beelden in de openbare ruimte, want dat heeft de gemeente me
gevraagd. Dan laat je meteen ook zien dat het gemeentehuis een
openbare plek is. En dat de gemeente kunst belangrijk vindt.
Kijk maar eens goed om je heen. Dan vraag ik: wat maakt het ene
beeld nou interessanter dan het andere? Nou dat vullen ze zo in.
Daarmee creëer je een discussie die alle kanten kan opvliegen.
Vind ik prachtig.
Wat is een beeld waard?
Laat ik een foto zien die Rieneke Dijkstra gemaakt heeft van een
puber. Zeggen ze: ”Nou dat is toch helemaal niets waard”. Vraag
ik: ”Wat vind jij dan dat het waard is?” Als ze daar uit zijn, zeg ik
dat de foto 35.000 dollar kost. Dan zitten ze ineens met de vraag:
“Wat maakt die foto dan zo uniek?” En voor je het weet zit je over
de economie van de kunst te praten.”
Beeldbeschouwing de basis
Het beeldmateriaal is voor HAVO, VWO, VMBO en Praktijkscholen
hetzelfde. De behandeling verschilt wel. “Bij het VWO heb je
meer een filosofische benadering en ga je in op de beeldkracht.
Bij gymnasiasten zeg ik bijvoorbeeld dat een bepaald beeld een
klassiek thema heeft dat al bij de Grieken voorkwam. Bij het
VMBO ga ik meer in op technische aspecten en materiaalgebruik.
Maar beeldbeschouwing blijft altijd de basis. VMBO-ers hebben
ook een behoorlijk beeldend referentiekader door alles wat ze zien.
Alleen merk je soms dat het voor hen teveel praten wordt. Dan
moet je gauw iets anders doen. Dan laat ik ze bijvoorbeeld een
rebus oplossen. Deed ik ook in Stede Broec. Daar staat een beeld
dat een verbeelding is van het samengaan van gemeenten, een
draak van een ding trouwens, met touwen en zo die de verbinding
weergeven. Dan geef ik zo’n groep een blaadje met een paar korte
zinnetjes die op dat beeld van toepassing zijn en vraag: “Zoek het
beeld op dat hierbij hoort. Zie je over tien minuten”.
Consumeren van beeld
Als ik dan rondloop vragen ze: “Jaap is dit het soms?”. Dan vraag ik
terug: “Waarom denk je dat?”. Dan dwing je hen te kijken. Gaan ze
zich afvragen welke betekenis een beeld heeft. Want ze kijken wel
heel veel, verwerken heel veel beeldende informatie, maar conclusies
trekken, je afvragen: “Wat zie ik nou eigenlijk?”, dat doen ze
niet. Het is meer het consumeren van beeld.
Het is toch wonderlijk dat je niet geschoold wordt in kijken, terwijl
het in het dagelijks leven zo’n enorme rol speelt. In het onderwijs
komt beeldende kunst nauwelijks aan de orde. Kinderen krijgen
taalgereedschap mee, leren lezen en schrijven, krijgen kennis
om zich te redden, maar qua menswording geven we ze maar
weinig mee.
De wereld van enige afstand te beschouwen
Je moet je bewust zijn dat je volgens bepaalde stramienen leeft.
Dat is gewoon een overlevingsstrategie. Maar op een gegeven
ogenblik moet je toch een tree hoger gaan staan om de wereld van
enige afstand te beschouwen zonder er meteen over te oordelen.
Dan zie je hoe leuk en waardevol sommige dingen zijn die zich
niet meteen aan je opdringen.
Ik wil eigenlijk heel veel van zo’n groep. Echt andere mensen van
hen maken. Nadenkende, zelf oordelende, helder formulerende –
nou dat hoeft niet eens - maar wel gelukkige mensen, die baas
zijn over hun eigen leven. De baas zijn over jezelf. Dat is de kern
van alles.” s
21

Ria van Buitenen
over betrokkenheid
22
“Dat zij zich helemaal
durven geven op die
kwetsbare leeftijd is
echt een doorbraak”
De meeste activiteiten tijdens de Rondjes
Cultuur spelen zich af in de steden. Maar ook
in de buitengebieden valt er genoeg te beleven.
Neem het platteland van West-Friesland; de
driehoek Hoorn, Enkhuizen en Medemblik.
Het Rondje Cultuur heeft daar wel wat weg van
een wielerronde. De leerlingen fietsen er - soms
door weer en wind - van de ene hoek naar de
andere. Van de Drommedaris in Enkhuizen naar
Dancemasters van de Linden in Grootebroek en
vervolgens in een moeite door naar de Blauwe
Schuit of De Meisjeschool in Grootebroek.
Bij elkaar gaat het om twaalf verschillende attracties. De leerlingen
bezoeken er daarvan vier op een dag. Er zitten ook activiteiten
tussen die inmiddels onder het begrip cultureel erfgoed vallen,
maar die in deze streek nog sterk leven. Althans bij dat deel van
de bevolking dat in hart en nieren Westfries is.
West-Fries Genootschap
Zo is de presentatie van het West-Fries Genootschap voor veel
leerlingen van het VMBO een feest der herkenning, omdat die
aansluit bij wat zij van huis uit hebben meegekregen. In een uur
tijd behandelen enthousiaste vrijwilligers typisch Westfriese
namen en uitdrukkingen, stambomen, dialect, het karakteristieke
landschap en de klederdracht. Het begint gewoon met de vraag:
“Hoe heet je?” Als de leerlingen hun naam noemen krijgen ze vaak
meteen te horen: “O ben jij er soms eentje van…?”. En dan komt er
een hele stamboom achteraan.
Ria van Buitenen is de degene die – haar naam zegt het al – het
programma voor het buitengebied samenstelt. Voor haar vormt
zo’n presentatie ook een hele belevenis. “Geweldig zoals zij de
leerlingen er meteen bij betrekken. Door er persoonlijke dingen
bij te halen, namen, achternamen en de verhalen die daarbij
horen, veren die jongens en meisjes meteen op. Het gaat over
henzelf, hun eigen geschiedenis. Als hen gevraagd wordt of ze
binnenkort nog te waskip gaan – gaan logeren – of ze krijgen te
horen dat ze niet zo moeten prieken - dat is dus knoeien – dan heb
je hen helemaal te pakken. Dat zijn allemaal uitdrukkingen die
een bepaald deel van de plattelandsbevolking nog steeds gebruikt.
Wat dat betreft zie je wel een verschil met de VWO-ers.
Die spreken thuis geen Westfries meer of mogen het zelfs niet
meer spreken.
Die bevlogen vrijwilligers haken erg goed in op de groep leerlingen
die zij voor zich hebben. Als zij bijvoorbeeld leerlingen hebben
uit de bouwgroep, gaan zij uitvoerig in op de constructie van een
Westfriese boerderij. “Want wie weet krijg je later wel te maken
met een renovatie. Dan weet je in elk geval al zo’n beetje hoe de
boel in elkaar zit”. t 23

24
Vrijwilligers voorbereiden
Werken met vrijwilligers vraagt wel vrij veel voorbereiding.
Zij zijn immers niet gewend les te geven. Daarom krijgen ze
soms begeleiding om hun informatie op een begrijpelijke en
aantrekkelijke manier af te stemmen op een groep leerlingen.
Ria doet daarvoor een beroep op de adviseurs van het Bureau
Erfgoededucatie Noord-Holland.
Botenoverhaal
Bijvoorbeeld bij de botenoverhaal, ook zo’n typisch Westfriese
aangelegenheid. Leerlingen komen samen op een erf aan de zuidkant
van Bovenkarspel. Daar staan grote panelen die schematisch
weergeven hoe de botenoverhaal in zijn werk gaat. Zij krijgen een
vragenlijst mee om hen bij de les te houden. Vervolgens stappen
ze in een bootje en varen door slootjes en onder bruggetjes door
naar de Broekerhaven. Daar wordt het bootje met man en muis uit
het water getild en hup – overgehaald – naar de andere kant van
de dijk, in het IJsselmeer gezet. En daar varen zij dan weer verder.
Precies zoals het vroeger ging.
Partijen bij elkaar brengen
Ria: “Bureau Erfgoededucatie Noord-Holland heeft ervoor gezorgd
dat de botenoverhaal nu deel uitmaakt van een wat groter verhaal
over de manier waarop vroeger het vervoer over het water in West-
Friesland geregeld werd. Het is onze rol om verschillende partijen
bij elkaar te brengen. Wij kunnen dat doen omdat wij op regionale
schaal werken, dus dicht bij de scholen en instellingen staan,
maar ook omdat wij contacten hebben op provinciaal niveau.
Aansluiten op de doelgroep
Er gaat veel tijd zitten in het uitzoeken van instellingen en
activiteiten die geschikt zijn om in het programma op te nemen.
Daar zitten veel kunstzinnige activiteiten bij – dans, theater,
theatersport en beeldende kunst – maar ook cultureel erfgoed
uit de regio. Vervolgens moet je ervoor zorgen dat die activiteiten
goed aansluiten op de doelgroep. Dat betekent dat je je ook met de
inhoud bemoeit en kijkt hoe daar verbeteringen in aan te brengen
zijn. Zoals bij de botenoverhaal. Soms mag iemand didactisch niet
zo goed zijn, maar als hij of zij het met veel begeestering en passie
brengt, vergoedt dat veel.
Ook voor scholen is het een leerproces. Vooraf hebben zij meestal
helemaal geen contacten met culturele instellingen in de buurt.
Soms zie je dat ze na een Rondje Cultuur bepaalde instellingen
veel meer betrekken bij hun onderwijsactiviteiten. Het mes snijdt
dus aan twee kanten. En wij staan daar als een bemiddelende
instantie tussen, slaan al die ervaringen op en weten daardoor
steeds beter wat wel en wat niet werkt.
Betrokkenheid
Waar het op neer komt is betrokkenheid. Dat leerlingen echt
betrokken raken bij bepaalde culturele activiteiten. Het is natuurlijk
niet zo dat elke activiteit ze evenveel aanspreekt, maar er zit
toch bijna altijd wel iets tussen waar zij helemaal voor gaan. Je
merkt dat het soms afhangt van dingen die in de belangstelling
staan. Zo hebben we in Dondersteen en de Blauwe Schuit activiteiten
op het gebied van drama die erg hot zijn, theatersport en
lama-achtige opdrachten. Nou daar gaan zij helemaal voor, VWO
of VMBO, maakt niet uit, zij rennen allemaal de vloer op. Dat zij
zich helemaal durven geven op die kwetsbare leeftijd is een regelrechte
doorbraak. Een paar jaar geleden kon dat echt nog niet.
Weblog met Finse kunstenares
Soms heb je er ook toevalstreffers tussen. Zo hield Jeannet Eissen,
een beeldend kunstenaar die haar atelier heeft in De Meisjesschool
in Bovenkarspel, via haar weblog dagelijks contact met een
kunstenares in Finland. Jeannet was eerder bij haar op bezoek
geweest en had toen afgesproken dat de Finse kunstenares beelden
zou maken, die Jeannet in haar workshops tijdens het Rondje
Cultuur zou gebruiken. De leerlingen kregen een zwart/witprint
uit Finland om die te bewerken met stiften, verf en potloden. Van
de resultaten werden digitale foto’s gemaakt, die vervolgens weer
naar Finland werden verstuurd. En zo gingen er elke dag beelden
heen en weer. Hartstikke leuk, zo’n interactieve internationale
samenwerking”. s 25

Ellen Koning en
Els Joosten over de
ontwikkeling van het
Rondje Cultuur
26
“Toch geweldig om te
zien wat er op zo’n dag
allemaal loskomt”
Het Rondje Cultuur heeft zich als een olievlek
over Noord-Holland verspreid. Maar het duurde
wel een jaar of vijf eer het vanuit het noorden van
de provincie naar beneden droop. De eerste jaren,
vanaf 1996, was het een puur Helderse aangelegenheid.
In 1998 had de provinciaal consulent
kunsteducatie al eens bij de regionale steunfuncties
aangekaart dat zo’n rondje langs
culturele instellingen ook zou kunnen worden
georganiseerd voor het voortgezet onderwijs in
andere gemeenten. Maar pas in 2000 was de tijd
er echt rijp voor. Daarna is het hard gegaan. Mede
dankzij de inzet van twee partijen: de provincie
Noord-Holland en de regionale steunfuncties
voor kunsteducatie.
De doorbraak in 2000 kwam door een samenloop van omstandigheden.
Er was een voorbeeld (in Den Helder). Er was een aanleiding
(de introductie van het vak CKV – Culturele en Kunstzinnige
Vorming - in het voortgezet onderwijs). Er was een centraal punt
voor de provinciale coördinatie (provinciaal consulent). Er was een
lokale organisatie (de regionale steunpunten voor cultuureducatie).
Er was geld (vanuit het Actieplan Cultuurbereik). En – niet in
de laatste plaats – er was een duidelijke wil om het zowel beleidsmatig
als organisatorisch van de grond te tillen.
Rondje Cultuur introductie van CKV
De daadwerkelijke realisatie kwam voort uit de eendrachtige en
stuwende samenwerking van Els Joosten, provinciaal consulent
kunsteducatie en Ellen Koning, beleidsambtenaar cultuur van de
provincie Noord-Holland. Zij zagen in dat het Rondje Cultuur bij
uitstek geschikt was als introductie van het nieuwe vak CKV.
Rol provincie
De provincie spande zich in om gemeenten mee te krijgen ook een
duit in het zakje te doen. Zij gaf twee keer ‘een rondje’ voor de hele
zaak, zodat de gemeenten de smaak te pakken kregen. Na twee
jaar waren die overtuigd van het belang van een Rondje Cultuur
en leverden zelf ook een financiële bijdrage. Weer twee jaar later
subsidieerden provincie en deelnemende gemeenten elk de helft.
En dat is tot heden zo gebleven.
Rol regionale steunfuncties cultuureducatie
Onder leiding van de Provinciaal Consulent namen de regionale
steunfuncties voor kunsteducatie de organisatie op zich.
Zij benaderden de culturele instellingen en de scholen voor het
voortgezet onderwijs. Zij zorgden er ook voor dat de gemeen- 27

28
ten een duidelijk beeld kregen van de educatieve waarde van de
Rondjes Cultuur voor het onderwijs en de publicitaire waarde
- verbreding van het publieksbereik – voor de culturele instellingen.
Kortom, zij lieten alle participanten (in)zien dat het Rondje
Cultuur een mes is dat aan twee kanten snijdt.
Actieplan Cultuurbereik
Ellen en Els kijken met voldoening terug op de ontwikkeling van
de afgelopen jaren. Elkaar moeiteloos aanvullend, schetsen zij hoe
zij handig gebruik maakten van de samenloop van omstandigheden.
Ellen bijt het spits af. “In 2001 kwam staatssecretaris
Rick van de Ploeg van cultuur met zijn Actieplan Cultuurbereik.
Cultuur en school, dus cultuureducatie, was een van de speerpunten
om kunst en cultuur voor zoveel mogelijk mensen toegankelijk
te maken, het liefst ook voor nieuwe groepen. Het mooie was
dat de provincie daardoor ineens jaarlijks € 2 miljoen beschikbaar
had om cultuurparticipatie in de 67 gemeenten in Noord-Holland
te stimuleren.
Voorbeeldfunctie
Tot dan toe had de provincie de subsidiëring van het Rondje
Cultuur in Den Helder steeds afgehouden, want dat was lokaal
beleid. De provinciaal consulent overtuigde de ambtenaren van
de provincie dat dit model een voorbeeldfunctie had van een goed
project met positieve uitwerking en waar leerlingen daadwerkelijk
wat aan hadden, ook als ze later van school af waren. Dus
toen hebben Ellen en Els bekeken of die Rondjes in meer plaatsen
uitgezet konden worden.
In eerste instantie hebben zij de centrumgemeenten benaderd,
waarmee de provincie in de jaren daarvoor al op cultureel gebied
had samengewerkt. Bij het eerste Rondje in 2001 waren dat
Den Helder, Hoorn, Velsen en Zaandam/Purmerend. Maar ook de
middelgrote gemeenten Schagen, Heerhugowaard en Heemskerk/
Beverwijk deden vanaf het begin mee. De eerste twee jaar heeft de
provincie het Rondje Cultuur voor honderd procent gesubsidieerd,
daarna voor 75% en de laatste jaren steeds voor 50%. De gemeenten
droegen in het derde jaar 25% bij en vervolgens 50%.
Voortrekkersrol
Els: “De gemeenten betalen dus mee, maar voeren het zelf niet uit.
Zij zijn daarvoor ook niet geëquipeerd. Bij de organisatie hebben
de regionale steunfuncties voor kunsteducatie van begin af aan
een voortrekkersrol gespeeld. Zij moesten zowel de scholen als de
culturele instellingen en de gemeenten zien te overtuigen van het
belang van een Rondje Cultuur. De eerste twee jaar heeft dat veel
“massagewerk” gekost. Daarna raakten de scholen en instellingen
steeds enthousiaster en gingen ook steeds meer gemeenten
participeren. Toen ging het echt als een lopend vuurtje door de
provincie.”
Olievlekwerking
Het succes laat zich afmeten aan het aantal gemeenten, scholen
en instellingen dat inmiddels betrokken is geraakt bij de Rondjes
Cultuur en de duizenden leerlingen van VMBO, Havo en VWO die
eraan meedoen. Maar is er ook zicht of de programma’s daadwerkelijk
effect hebben? Els: “Dat effect is indirect zichtbaar. Als de
formule van een Rondje Cultuur – leerlingen in contact brengen
met plaatselijke culturele instellingen en met uitingen van
cultuur en cultureel erfgoed – niet had gewerkt, had het nooit zo’n
olievlekwerking gekregen. Het organiseren van een rondje is echt
een enorme klus. Dat doe je geen tweede keer als je niet het idee
hebt dat het echt heel zinvol is. De reacties van de instellingen,
scholen en leerlingen bij de evaluaties zijn over het algemeen erg
positief en vormen een stimulans om door te gaan.
Breed bereik
Wat ik ook een succes vind is het brede bereik. Aanvankelijk zijn
de Rondjes alleen opgezet voor Havo en VWO. Maar nu zijn er ook
Rondjes toegespitst op leerlingen van het VMBO. Voor hen geldt
nog sterker dat zij eigenlijk nauwelijks de kans krijgen met culturele
instellingen in aanraking te komen als dat niet tijdens hun
schooltijd gebeurt. Zij vormen de moeilijkste doelgroep, omdat
het gewoon niet stoer is om naar een theater of museum te gaan.
Maar als dat nou toch een keer gebeurt en uit de evaluaties blijkt
dat het aan beide kanten best is meegevallen, zacht gezegd, mag
je dat wel een opmerkelijk succes noemen.
Je wilt natuurlijk ook weten of het doorwerkt. Gaan leerlingen
inderdaad meer naar culturele instellingen? Hebben zij meer
belangstelling voor kunst en cultuur gekregen? Daar zou je
eigenlijk nog eens een onderzoek naar moeten laten uitvoeren
onder ex-leerlingen.” t 29

30
Provincie stimuleert participatie
Vraag is ook of een Rondje Cultuur nu binnen het onderwijs- of
cultuurbeleid thuishoort. Ellen is daar heel duidelijk over:
“De provincie beschouwt cultuureducatie als een onlosmakelijk
onderdeel van het cultuurbeleid. Zij heeft op onderwijsgebied
eigenlijk maar één wettelijke taak en dat is adviseren over locaties
voor vestigingen van scholen in het voortgezet onderwijs. De provincie
heeft participatie echter hoog in het vaandel staan. Vandaar
dat wij het zo belangrijk vinden alle burgers op een zo laagdrempelige
manier met kunst en cultuur in aanraking te brengen.
En wat is er nou mooier dan op school te beginnen? Daar gaat
iedereen immers naar toe.
Cultuurbeleid gemeenten
Wij hebben ook gekeken of de gemeenten in de provincie
überhaupt een cultuurbeleid hadden. Toen bleek dat het in feite
beperkt bleef tot tien grote en een paar middelgrote gemeenten.
Als in 2001 bij elkaar 15 van de toentertijd 67 gemeenten een
cultuurbeleid in een nota hadden vastgelegd, was het veel.
Laat staan dat cultuureducatie daar deel van uitmaakte. Van
de 40 kleine gemeenten had er geen één een nota cultuurbeleid.
Ze deden incidenteel wel wat, ondersteunden de harmonie, de
fanfare, de toneelvereniging en de muziekschool, maar hadden
amper tijd en menskracht om cultuurbeleid op te zetten. In het
kader van het Actieplan Cultuurbereik hebben we als provincie
voor die kleine gemeenten geld beschikbaar gesteld om cultuur-
beleid op te stellen. Eerst inventariseren wat er is en wat niet,
waar behoefte aan is, wat de burgers zelf willen en daarna kijken
wat je er beleidsmatig mee kan doen. Dat heeft een geweldig succes
opgeleverd. Na acht jaar stimuleringsbeleid heeft tweederde
van alle gemeenten eigen cultuurbeleid. Aan het eind van het jaar
zijn dat 23 van de 43 kleine gemeenten. Cultuureducatie is daar
een belangrijk onderdeel van. Onder andere de Rondjes Cultuur
hebben de ogen daartoe geopend.”
Hoe nu verder?
De vraag is: hoe nu verder? De provincie is bezig haar eigen
cultuurbeleid voor de komende vier jaar vast te stellen. Het Actieplan
Cultuurbereik van het rijk is inmiddels vervangen door het
Fonds voor Cultuurparticipatie, dat zich richt op cultuureducatie,
amateurkunst en volkscultuur met als thema’s diversiteit, vernieuwing
en verankering. Het is op dit moment nog onduidelijk of
de provincie die verankering aangrijpt om een Rondje Cultuur de
komende jaren ook nog mee te financieren, hoewel het inmiddels
steeds meer een gemeentelijke aangelegenheid is geworden.
Er valt veel voor te zeggen de stimulering vanuit de provincie in
elk geval voor de kleine plattelandsgemeenten voort te zetten.
Provinciaal niveau
De provincie is ook aan het nadenken over de manier waarop de
ondersteuning van cultuureducatie moet worden voortgezet.
De regionale steunpunten die de Rondjes Cultuur organiseren,
blijven tot 1 juli 2009 nog gehandhaafd. Daarna zal de ontwikkeling
van de expertise, innovatie, kennisoverdracht en de scholing
op dat gebied op provinciaal niveau worden uitgevoerd. Maar de
bemiddeling, de contacten met scholen en culturele instellingen
en de advisering en organisatie daaromheen, zal vermoedelijk op
regionale schaal worden voortgezet.
Regionaal niveau
Els: “Het Rondje Cultuur is een mooi voorbeeld van een project
waarbij je veel van elkaar leert en van elkaar overneemt. In de
beginjaren zijn de consulenten cultuureducatie, die het voortgezet
onderwijs onder hun hoede hadden, regelmatig bij elkaar
gekomen om de organisatie door te spreken. Zo van: “Hoe doet jij
dat nou, wat voor brief stuur je naar de scholen, welke bijeenkomsten
houd je vooraf, wat zet je in het evaluatieformulier?” en meer
van dat soort praktische zaken. Dat kan prachtig op provinciaal
niveau. Maar het lukt van geen kant om het Rondje Cultuur vanuit
een provinciaal bureau te regelen. Dat moet je echt regionaal
houden, dichtbij de instellingen, dichtbij de gemeenten en de
scholen. Want je moet er soms bovenop zitten, anders loopt het
mis. Degene die zo’n Rondje organiseert blijft tot het laatst toe
verantwoordelijk.
Organisatie Rondje Cultuur a hell of a job
Als er dingen niet goed gaan, heeft dat verschillende oorzaken,
maar kan dat best komen omdat een docent zijn leerlingen niet
heeft voorbereid. De organisatie zal altijd van de workshopleider
of deelnemende instelling te horen krijgen: “Dat heb jij niet goed
geregeld”. Dus die moet de zaak dan weer zien op te lossen. Verder
blijkt dat leerlingen graag zelf kiezen aan welke activiteiten zij
deelnemen. Dat is prima. Maar hoe vrijer de keuze, hoe meer
organisatie het vergt. Ik heb een enorme bewondering voor iedereen
die het evenement organiseert, want het is a hell of a job.
Er gaat ook van alles mis. En het zal ook nooit helemaal perfect
gaan. Maar het is toch geweldig om te zien wat er op zo’n dag allemaal
loskomt. Dat maakt het iedere keer weer alle moeite waard”. 31
s

Joke van Dijk
over verkleden
32
Zien en voelen
hoe het is om in
een andere tijd
te stappen
Van buiten is er niets bijzonders te zien aan
het statige pand aan de rand van de Haarlemse
binnenstad. Of het moet het bord zijn aan het
balkonhek met de intrigerende naam
COUTURAGE. Het zegt iets over de enorme
verzameling die binnen te bewonderen valt.
Want Joke van Dijk heeft een eeuw couture in
huis, damesmode vanaf 1900.
Als zij de deur naar de voorkamer op de eerste etage opent, kijk
je je ogen uit. Langs de wanden overal rekken met dameskleding
uit alle periodes van de afgelopen eeuw. Ook een ruime collectie
schoenen en sjaals. In het midden een standaard vol modieuze
hoeden, waar de koningin ongetwijfeld met begerige ogen naar
zou kijken. Joke: “Laatst kwam iemand op bezoek die spontaan
uitriep: “Ohhh…de droom van ieder meisje”.
Zij heeft inmiddels meer dan duizend jurken en honderden paren
schoenen. De basis wordt gevormd door een collectie, die zij in
1999 overnam. Daarna heeft zij het assortiment verder uitgebreid
en verbreed. “Ik verzamel ook tijdschriften van alle jaren,
parfumflesjes van alle ontwerpers, ondergoed, sieraden, tasjes en
handschoenen. Dus je bent eigenlijk nooit klaar. En je wordt ook
wel hebberig, want sommige stukken krijg je niet makkelijk te
pakken. Of je hoort dat iemand het heeft weggeven of weggegooid.
Ja dat doet dan pijn”.
Verkleedpartijen voor jong en oud
Joke van Dijk is een collectioneur van waardevolle spullen waar je
niet alleen maar naar mag kijken. Onder de naam COUTURAGE
organiseert zij metamorfoses, verkleedpartijen voor jong en oud:
een groep scholieren, een stel vriendinnen aan de vooravond van
een bruiloft of een gezelschap dames op leeftijd die met elkaar iets
te vieren hebben. Zij ontvangt kleine groepjes thuis, maar trekt er
ook regelmatig op uit om ergens in het land een lezing met dia’s
te geven over de ontwikkeling van de mode in de afgelopen eeuw,
gevolgd door een nostalgische modeshow waar het publiek zelf
aan kan deelnemen. Want zelf prachtige kleren aantrekken uit
een voorbije tijd hoort er altijd bij.
Rondje Cultuur voor Havo-VWO
Per week geeft Joke twee-en-een-halve dag les als docente textiele
werkvormen op een middelbare school. De rest van de week vult
zij met activiteiten voor COUTURAGE. Tijdens de Rondjes
33

34
Cultuur voor Havo-VWO-scholen in Haarlem geeft zij thuis introducties
van een minuut of twintig. “Ik houd eerst een beknopte
inleiding. Er staan dan drie poppen in de kamer met kleding uit
verschillende periodes. Zij zoeken daar passende accessoires bij
van een tafel vol materiaal. En als zij het leuk vinden komen ze
later terug voor een uitgebreide workshop metamorfose van
twee-en-een-half uur.
Cult on Tour voor VMBO
Voor VMBO-leerlingen doe ik tijdens Cult on Tour, het Haarlemse
Rondje Cultuur, drie workshops op een dag. Ik probeer hen dan
steeds meteen in de kleren te krijgen. Op zich al een hele toer,
want wij hebben maar een uur. Dus maak ik een keuze uit de
meest voor de hand liggende kleding, zodat zij niet uit duizenden
hoeven te kiezen maar uit dertig.
Je hebt er natuurlijk geregeld ook meisjes met een hoofddoek tussen.
Daar kies ik dan geen blote jurken voor uit. Je neemt steeds
kleding die zoveel mogelijk past bij iemands persoonlijkheid en
figuur. Wat dat betreft kan ik heel veel kanten op. Het scheelt ook
dat de docenten meestal erg enthousiast zijn en hen aanmoedigen
zich te verkleden. Dan ontstaat er een geweldige sfeer.
Kleden en verkleden zegt veel over henzelf
Het valt me op dat de meisjes van veertien, vijftien vaak veel
preutser zijn dan de vrouwen die hier komen. Soms staan leerlingen
zich achter een kamerscherm omstebeurt in kleren te
wringen. Of zij trekken eerst een jurk aan en doen dan pas hun
lange broek uit. Verder zijn meisjes van die leeftijd vaak erg onzeker.
Bang dat zij er gek uitzien. Dus vallen zij allemaal zo’n beetje
op dezelfde soort jurken. De mooiste meisjes zijn vaak het meest
besluiteloos. Blijkbaar benauwd om hun image kwijt te raken.
Zij passen soms wel drie of vier jurken. Terwijl anderen de eerste
jurk die zij aantrekken, meteen oké vinden. Het is ook mooi om te
zien hoe verschillend groepen vriendinnen met elkaar omgaan.
Sommige zijn heel lief en helpen elkaar met uitzoeken. Andere
zijn alleen maar met zichzelf bezig om er zo mooi mogelijk uit
te zien. Kleden en verkleden zegt dus ook veel over henzelf.
Ik vind het erg belangrijk om meisjes van nu jurken uit het
verleden te laten passen en hen te laten zien en te laten voelen
hoe het is om in een andere tijd te stappen. Ik wil hen laten
ervaren dat een dame vroeger wel netjes moest lopen op die
schoenen in die strakke rok met die ballijnen, handschoentjes
aan, tasje in de hand. Als zij die kleding aan hebben gaan zij zich
ook anders gedragen. Ik vertel hen dan uit welke periode die kleren
komen en waaraan je dat kunt zien. Dan zet ik hen in volgorde
van tijd en maak daar foto’s van. Een cd met die foto´s stuur ik
naar hun school.
Lijfelijk bezig met echte spullen
Leerlingen hebben hier veel meer te doen dan in een museum.
Daar mogen zij immers nergens aankomen. Hier zijn zij de hele
tijd lijfelijk bezig met echte spullen. Dat maakt het juist zo leuk.
Ondertussen krijgen zij van mij ook nog een stuk modegeschiedenis.
Ik leg bijvoorbeeld een link tussen mode, kunst en een
bepaalde periode in de geschiedenis. Waarom is die mode er juist
op dat moment? Dan vertel ik ook dat meisjes vroeger van hun
moeder te horen kregen hoe zij zich moesten gedragen en welke
kleding zij bij welke gelegenheid moesten dragen. Leerlingen van
nu kunnen zich haast niet voorstellen dat vrouwen tot ver in de
jaren zestig hoeden droegen als zij bij iemand op visite gingen.
En dat zij die hoed binnen gewoon ophielden. Wat dat betreft is er
veel veranderd. Sinds de hippietijd bepaalt de straat voornamelijk
het modebeeld. Nu heeft elke groep zijn eigen kledingcode.
Toen ik klein was kon je nog heel ouderwets zijn. Nu bestaat
ouderwets eigenlijk niet meer. Je kiest bij welke groep je wilt
horen. En daar kleed je je ook naar.
Overeenkomsten tussen vroeger en nu
Verder besteed ik veel aandacht aan dingen van nu die geïnspireerd
zijn op vroeger. Er hangen ook nieuwe kleren tussen die ik
pas gekocht heb. Dan laat ik overeenkomsten zien tussen vroeger
en nu. Vanuit die optiek ben ik in de jaren negentig met het
verzamelen begonnen. Toen waren er allerlei revivals, om het
jaar weer een andere, zoals altijd aan het eind van een eeuw.
Verkleden verveelt nooit. Dezelfde jurk staat iedere vrouw weer
anders. Ik kijk naar de meisjes en vrouwen die hier komen en zie
vrijwel meteen welke jurk bij hen past. Ik doe het inmiddels al een
flink aantal jaren en toch gebeurt het nog steeds dat ik een nieuwe
jurk uit de kast trek. Al heb je natuurlijk wel succesnummers,
bepaalde jurken die iedereen aan wil. Als je een groep hebt, zit er
altijd wel een gouwe ouwe bij”. s 35

Marja Lely
over het begin
36
“Je moet ontzettend
uitkijken dat het niet
afglijdt naar iets heel
makkelijks”
In 1995 begon zij als coördinator vrije tijd bij de
gemeente Den Helder met de voorbereiding van
het allereerste Rondje Cultuur. “Wij hebben toen
een gezamenlijke subsidieaanvraag van alle
Helderse culturele instellingen opgesteld.
Nog leuk ouderwets met de typemachine.”
In 1996 ging het Rondje Cultuur daadwerkelijk van start. Er
was 65.000 gulden beschikbaar om het project uit te voeren door
bijdragen van de gemeente Den Helder, VSB-fonds, Anjerfonds
en LOKV, het Landelijk Ondersteuningsinstituut Kunstzinnige
Vorming, waaruit Cultureel Netwerk Nederland is voortgekomen.
De deelnemende instellingen deden ook allemaal een duit in
het zakje.
Mogen wij het ook Rondje Cultuur noemen?
Marja: “Drie jaar later werd ik opgebeld vanuit een andere stad.
“Wij zijn met iets dergelijks bezig. Mogen wij het ook Rondje
Cultuur noemen?” Toen heb ik meteen gezegd: “Natuurlijk,
hartstikke leuk.“ Daarna is het steeds vaker op andere plaatsen
georganiseerd, mede omdat de provincie het stimuleerde.
Hier is het basisprogramma in de loop der jaren eigenlijk nauwelijks
veranderd. Maar de logistiek, het deelnemersveld, de informatievoorziening
en de tijdsduur van de activiteiten hebben wel
talloze wijzigingen ondergaan. Uiteindelijk heeft het Rondje
Cultuur zich uitgekristalliseerd in een vorm die tegen de tand des
tijds bestand is gebleken.
Eerst met de bus, daarna lopend, nu op de fiets
Marja: “Het eerste jaar gingen de leerlingen nog met de bus van
de ene instelling naar de andere. Het was meteen een groot feest.
Muziek onderweg. In de ene bus zat een saxofonist, in de andere
een gitarist. Zo had ik dat een beetje verdeeld. Alle kinderen
zongen mee. En ik met kloppend hart er achteraan. Vond het
enorm spannend.” Om te illustreren wat zij bedoelt, pakt zij een
foto van zo’n bustocht. Kijkt blij verrast. “Nee maar. Hier zit
Martin Bommel muziek te maken. Wat een jongetje nog. Het
grappige is dat hij nu de vader van mijn eerste kleinkind aan het
worden is…”
Uiteindelijk bleken de instellingen in Den Helder toch te dicht bij
elkaar te liggen om er steeds een aparte bustour voor te organiseren.
De leerlingen konden het ook lopend af. Maar ook dat bleek
niet de ultieme oplossing. De laatste jaren maken zij hun rondje
op de fiets. t 37

38
Marja: “Het idee is al die jaren hetzelfde gebleven: een rondje
langs het culturele aanbod van de stad. Van begin af aan doen
instellingen als kunstuitleen, bibliotheek, filmhuis, schouwburg
en marinemuseum al mee. En niet te vergeten Triade, het
centrum voor Kunsteducatie, waar we verschillende workshops
geven. Jos Post, de directrice van Triade, helaas vorig jaar overleden,
heeft me van begin af aan heel erg gesteund. Zij heeft er
ook voor gezorgd dat Triade de Rondjes Cultuur in Schagen ging
organiseren. In de loop der jaren zijn er een paar instellingen ter
ziele gegaan of gefuseerd, zoals het jongeren centrum De Postbrug
en vormingscentrum De Boeg. Soms loopt er ook wel eens iets in
het honderd. Dan gaat er een nooddeur aan gruzelementen.
Of leerlingen vernielen knopjes van apparaten in het Reddingsmuseum.
Ach ja, het blijven jongeren. Daar moet je wel rekening
mee kunnen en willen houden. Dat lukt niet altijd. Het Reddingsmuseum
heeft bijvoorbeeld afgehaakt.
Nieuwsbrief, leerlingenkrant, lesbrief
Vooraf krijgen de docenten een nieuwsbrief. De eerste jaren nog
heel uitgebreid allemaal. Dat heb je als je met iets begint. We
maakten ook een leerlingenkrant, versierd met tekeningen van
scholieren. En nog een lesbrief voor de docenten met allerlei tips
wat ze op school zouden kunnen doen voor het Rondje Cultuur
van start gaat. Allemaal wat teveel van het goede, zo heeft de
ervaring geleerd. De docenten hebben het loeidruk met hun vaste
programma. Die kunnen al die leuke ideeën er helemaal niet bij
hebben. De leerlingenkrant is ook verdwenen. Was sowieso veel
werk om te maken. Als dan blijkt dat leerlingen die stukjes haast
niet lezen, weegt de hoeveelheid werk niet op tegen het effect dat
het heeft. Daarna hebben we nog losse flyers gemaakt, een cd-tje
en een aparte website www.rondjecultuur.nl om te kijken of dat
zou stimuleren. Daar heb ik wedstrijden aan verbonden, waarmee
leerlingen prijzen konden winnen. Op zich is dat wel heel leuk
geweest. Maar soms zijn de kinderen wat blasé. Hebben zij het
allemaal wel gehad en komen zij niet eens meer hun cd-bon
ophalen. Dus dan denk je: al die extra’s hebben niet zoveel zin.
Gevolg is dat we nu heel basic bezig zijn.
Moeilijk om inhoud op niveau te houden
Onze doelstelling is en blijft jongeren bij culturele instellingen
binnen te krijgen en te interesseren voor het culturele aanbod in
hun eigen omgeving. Dat is belangrijker geworden toen leerlingen
in het vierde jaar van het voortgezet onderwijs CKV als vak
kregen. Dan is het mooi meegenomen wanneer ze in het derde
jaar eerst een Rondje Cultuur doen. Leren zij de weg al een beetje
kennen. Het is overigens best moeilijk de inhoud van het
programma op niveau te houden en de kwaliteit te bewaken als je
het al zo lang doet. We hebben voor de verandering wel eens een
thema genomen als ‘zintuigen’. Maar dat bleek toch te geforceerd.
Bij de ene instelling heb je er misschien wat aan. Maar als je in het
marinemuseum komt, slaat het nergens op. Dus dat heb ik ook
weer laten vallen.
Telkens terug op oorspronkelijk idee
Zo komen wij dus telkens weer uit op het oorspronkelijk idee.
Toch moet je ontzettend uitkijken dat het niet afglijdt naar iets
heel makkelijks. Vooral simpel houden is wel een beetje de tendens
van tegenwoordig. Kinderen mogen best eens geconfronteerd
worden met iets dat ze in eerste instantie wat gek vinden. Het
hoeft niet allemaal leuk te zijn. Ik heb daarnet even zitten bladeren
in de programma’s van de eerste jaren. Wat me dan opvalt
in vergelijking met nu, is dat kinderen destijds veel meer geduld
hadden. Toen deden zij nog workshops van een uur. Die hebben
wij inmiddels teruggeschroefd naar drie kwartier. Want langer
kunnen ze de aandacht niet vasthouden.
Na afloop zeggen ze natuurlijk stoer tegen elkaar: “Vond er geen
bal aan”. Toch blijkt dat ze er heel wat van meepikken. Ik heb zelf
opgroeiende kinderen gehad in die leeftijd. Die weten na tien jaar
nog precies wat zij tijdens het Rondje Cultuur hebben gedaan en
waar zij allemaal zijn geweest. Bij hun vrienden en vriendinnen is
dat ook zo. Zij vergeten het hun hele leven niet.” s 39

Dennis van Breukelen
over motivatie “Jullie hebben respect
voor mij gehad.
Zal ik jullie ook nog
wat laten zien”
40
Dennis van Breukelen is een veelzijdig persoon.
Hij is chef van een garagewerkplaats. Maar ook
fitnessinstructeur. En niet te vergeten docent
hiphop, streetdance en breakdance. In 2002
wereldkampioen streetdance in Montpellier.
Vijfvoudig Nederlands kampioen. Kortom een
grootheid op het terrein waar dans, muziek,
straattaal, schijngevecht, gymnastiek en een
hoop bravoure naadloos in elkaar overlopen.
Dennis drentelt rond in de donkere benedenzaal van jongerencentrum
Kompleks in Heerhugowaard. Heeft er die ochtend al
twee workshops streetdance opzitten. Maar als hij voor een verse
groep van 22 VMBO-ers staat, gaat hij weer vol tegenaan. “Hallo,
jullie zullen het een uurtje met mij moeten doen. Je hoort zo meteen
een signaal. Dan komt er een deuntje. Gaan we wat bewegen
en nog wat. Daarna mogen jullie naar huis”.
Leerlingen na uurtje afgepeigerd
Voor de leerlingen kunnen reageren, barst de muziek los. Dennis
klapt in zijn handen. Zij klappen gedwee mee. Hij loopt swingend
naar voren, langzaam door de knieën zakkend, zwaaiend met zijn
armen. Zij doen zijn bewegingen na. Ineens zet hij zijn ene been
voor zijn andere, en draait zich vliegensvlug om. Niet iedereen
weet deze draai meteen te maken. Een paar leerlingen vallen
giechelend om.
Een uurtje later is de groep totaal afgepeigerd. Maar Dennis niet.
Energiek doet hij nog eventjes een grondoefening voor, waarbij
hij razendsnel op een hand draait. Als hij een uitnodigend gebaar
maakt, schudden de leerlingen moedeloos hun hoofd. En toch, er
is zowaar een meisje dat hem probeert te volgen. Dennis steekt
zijn duim op als zij redelijk overeind blijft.
Veel geven om te motiveren
Na afloop staat hij ontspannen met een frisdrank in de hand.
Zegt dat de laatste groep moeilijk mee te krijgen was. “Ik moet
gewoon heel veel van mezelf geven om hen te blijven motiveren.
Moet je nagaan, ze moeten omhoog, omlaag, honderd keer
en meer. Ze zweten als een gek. Maar ze hebben geen keuze, ze
moeten dit doen, ook al worden ze bekaf. En ik moet proberen
met mijn gezicht, mijn houding, mijn stem en mijn lijf hen zover
te krijgen dat zij door blijven gaan. Bij eerdere groepen was dat
makkelijker dan bij de laatste. Aan de buitenkant is dat niet te
zien, maar ik voelde dat ik meer moest geven om hen bij de les
te houden. Ze vinden het gewoon erg zwaar. Maar ze blijven wel
staan. Als er eentje afhaakt, is het gedaan. Dan gaat daarna de
volgende. Dus moet je meteen iets nieuws pakken om hen weer
mee te krijgen, even een trucje, even met ze praten… t 41

42
Je hebt er altijd wel een gangstertje tussen zitten die de stoere
jongen uithangt, het mannetje van de groep. Als hij niet meedoet,
verdomt de rest het ook. Dus probeer ik die altijd meteen te
pakken. Roep ik “Hee, alles goed met jullie? Jullie gaan dansen,
wisten jullie dat?” Om reacties te vangen. Kijken wie er reageert.
Dan komt er geheid een opmerking terug. Wil eentje laten zien dat
hij bijdehand is. Dan denk ik: “Kijk daar is hij. Die ga ik pakken.
Dan heb ik de rest ook.”
Het lukt Dennis altijd een lusteloze groep leerlingen aan het dansen
te krijgen tot ze er bijna bij neervallen. Ook al moest hij een
paar jaar geleden in Paradiso in Amsterdam toch alle zeilen bijzetten
om de wind eronder te krijgen. “Kwam er een groep leerlingen
binnen die hun jas aanhielden, capuchon op en met mobieltjes
klooien. Zie ik drie volwassen kerels aan een tafel zitten kletsen.
Ik zeg: “Is hier toevallig een begeleider of leraar bij?” Zeggen ze:
“Ja dat zij wij”.
Leraren die gewoon met dat geklooi meegaan
Was er één bij, die was de hele tijd aan het zieken en kloten, iedereen
voor de gek aan het houden. Ik zeg: “Wat is je probleem? Als
je zo doet, haakt iedereen af want dan voelen ze zich belachelijk”.
Zegt een van die leraren: “Ja hij kan zelf heel goed dansen. Die hoef
je niks te leren”. Nou toen knapte er iets bij mij. Dacht ik: Tering,
als leerlingen moeten worden opgevoed door leraren die gewoon
met dat geklooi meegaan… Dus ik zeg tegen die vent:”Nou is het
afgelopen. Gewoon je mond houden. Het is mijn uur”. En al die
gasten om me heen natuurlijk meteen: “Huh, huh…” Ik zeg: ”Wij
gaan het heel simpel doen. Jullie hebben allemaal een grote bek.
Wil ik wel eens zien hoe groot en stoer jullie zijn. Dus ga maar effe
in een kring staan en dan battle ik jullie allemaal. Ik in mijn eentje
tegen jullie allemaal. We spreken het zo af: als ik verlies zijn
jullie vrij. Maar als ik win, doen jullie mee met mijn les, allemaal,
zonder te kloten.”
Laat maar eens zien wat je kan
Dus ik zet muziek op en zeg tegen die gozer: “Kom op mannetje,
laat maar eens zien wat je kan”. Nou niks dus. Hij stond gewoon
voor paal. Dus ik tegen hem en al die andere gasten: “Jassen uit,
capuchon af, nu meedoen, leraren ook”. Nou toen moesten ze wel.
En het grappige was dat ze na dat uur naar me toekwamen: “Goh
mogen we nog een keer?” Hebben ze drie uur staan dansen.
Na afloop zeg ik: “Oké, jullie hebben respect voor mij gehad. Zal
ik jullie ook nog wat laten zien. Want zo ben ik dan ook wel weer
weet je. Haal ik effe alles uit de kast. Nou er stonden wel tien leraren
te kijken: “Wow, dit hebben we nog nooit meegemaakt.”
Danscarrière op straat begonnen
De danscarrière van Dennis is ooit op straat begonnen, in de
Kersenboogerd, een wijk in Hoorn. “Ik ben opgegroeid met allemaal
donkere jongens. Daarom kan ik dat allemaal, scratchen,
rappen, breakdance, electric boogie, alles wat met hiphop te
maken heeft. Ik zat op een soort naschoolse kinderdiscotheek.
Daar begonnen we op een gegeven moment met hiphop. Mochten
we wat langer blijven, waardoor het een soort trainingsruimte
werd. Tegenwoordig is het allemaal mooie gladde vloeren, spiegels,
kleedkamers met douches. Wij hadden smerige wc’s met
pis op de vloer. Daar moesten we ons maar zien te redden. Of we
gingen breaken op staat. Met een paar vrienden de stad in, radiotje
mee en een petje. Zo is het begonnen.
Eigen entertainmentbedrijf
Nu ben ik bijna 36, heb een eigen entertainmentbedrijf, DeeCee,
maak choreografieën voor artiesten, videoclips, geef lessen, draai
kinderlessen, maakt niet uit. Ik draai ook al een jaar of vijf mee
met Rondjes Cultuur. En ik ben veel in het buitenland, geef een
opleiding bij FISHEC, de Federation for International Streetdance
& Hiphop Education & Competitions. Verder heb ik ook nog een
studio waar ik dansmixen verzorg. Het complete plaatje. Ik zit
echt in alles. Ben ook nog chef van een garagewerkplaats.
Hoe kan het hè?” s
43

Arjen Stoffers
over waarderen “Ik lok leerlingen uit
de tent. Daag hen uit
een mening te vormen”
44
“Steevast begin ik met de vraag: “Wie heeft de
afgelopen dagen nog iets cultureels gedaan?
Is naar een optreden van een bandje geweest?
Naar een film of naar een voorstelling van het
een of ander. Of naar een tentoonstelling?”
Nou daar vertellen ze dan over. Bijvoorbeeld over een musical
waar ze naartoe zijn geweest, want dat is op het ogenblik erg in.
En aan het eind vraag ik dan altijd: “Wat voor cijfer zou je daar
nou voor geven?” Dan blijkt dat zij best in staat zijn om er een
waarde aan te geven.”
Aansluiten bij belevingswereld
Arjen Stoffers is docent CKV en Beeldende Vorming op het
Kennemer College in Beverwijk, een school voor HAVO/VWO.
In de tien jaar dat het vak CKV bestaat, heeft hij daar een eigen
invulling aan gegeven. Soms werkt hij volgens het boekje, maar
als de gelegenheid zich voordoet slaat hij dat met veel genoegen
dicht. Het gaat hem er vooral om aan te sluiten bij de belevingswereld
van zijn leerlingen en hun bewustzijn te prikkelen. “Ik lok
leerlingen uit de tent. Daag hen uit een mening te vormen. Vraag:
waarom, waarom, waarom? Kunsten zijn niet vanzelfsprekend.
De maker heeft er een bedoeling mee. Welke? Waar blijkt dat uit?
Wat vind je daarvan? Is het geslaagd of niet? En waarom vind
je dat?”
CKV vooral waarderingsvak
Het gaat erom in welke mate je als vakdocent bereid bent af te
dalen naar het niveau van de leerlingen. Als je je realiseert wat
hen bezig houdt en hoe zij dingen beleven, kun je bij hen aandacht
vragen voor cultuur en allerlei vormen van kunst. Dan krijgen zij
ook oog voor het feit dat er geen scherpe scheiding bestaat tussen
hoge en lage cultuur. Als zij bijvoorbeeld naar de Auto RAI gaan
beseffen zij vooraf niet dat zij zich voornamelijk bezig houden
met het beoordelen van vormgeving. Daar wijs ik hen op. Ze zijn
verrast als ze dat bezoek mogen laten tellen als een culturele
activiteit. Alleen interesseert het mij niet hoe snel een auto kan
rijden en hoeveel pk hij heeft. Wat ik wel belangrijk vind is de
vormgeving van auto’s. Daar hebben wij het dan ook over. Kun je
autodesign beschouwen als toegepaste kunst? Wat zijn er voor
veranderingen te zien in de nieuwste modellen? Hoe lang gaat
een bepaald model mee? Waarom wordt de vormgeving steeds
veranderd? Waarom is dit wel en dat niet in de mode? Op grond
van welke overwegingen kies jij een scootertje? Vanwege de prijs,
de kleur, de vormgeving of het lawaai? Door dergelijke vragen aan
de orde te stellen, draag je bij aan het ontwikkelen van smaak en
waardering. CKV is vooral een waarderingsvak”.
CKV-docent allesetende duizendpoot
Van een docent CKV wordt verwacht dat hij of zij in cultureel
opzicht een alleseter is, een duizendpoot die voeling heeft met alle
kunstdisciplines. In de praktijk is dat natuurlijk niet zo. Arjen:
“In het begin zijn er dan ook een heleboel collega’s op afgeknapt
omdat zij het vak geen vorm konden geven en er te weinig voeling
mee hadden. Ja dan gaat het als een nachtkaars uit. Je moet er
echt enthousiast over zijn en dat ook uitstralen.” 45

46
Soms moet je dingen leren. Soms overkomen ze je
Voor hemzelf is het omgaan met alle vormen van kunst ook een
leerproces geweest. Tot twaalf jaar geleden had hij bijvoorbeeld
helemaal niets met popmuziek. “Pas na mijn vijftigste ben ik dat
gaan waarderen. Voorheen totaal niet. Ja ik wist wel dat de Stones,
de Beatles en de Who bestonden. Maar het raakte me totaal niet.
Tot het moment dat mijn vrouw en ik door de kinderen werden
uitgenodigd een keer mee te gaan naar Pinkpop. Ik hing maar een
beetje rond bij die stinkende pisbakken, keek op mijn horloge en
dacht: “O nee, nog maar half twaalf. Moet ik hier nog de hele dag
rondbanjeren?” Ik had er behoorlijk de pest in. Tot mijn zoon zei:
“Pa, je moet eens in die ronde tent gaan luisteren. Misschien dat
dat wat voor je is”. En zo werd ik geraakt door een band die niet
meer bestaat, 16 Horsepower van David Eugene Edwards. Zeer
religieuze teksten, alternatieve country, een mengsel van folk,
bluegrass en gospel. Ik bleek zowaar ontvankelijk voor het gevoel
dat deze muziek oproept. Soms moet je dingen leren. Soms overkomen
ze je. Je kunt iets afkeuren en ergens laaiend over zijn.
Bij een vak als CKV is dat hele spectrum altijd aanwezig.”
Rondje Cultuur als opstapje
Arjen ziet het Rondje Cultuur vooral als een opstap naar CKV 1,
de culturele basisvorming die alle leerlingen van HAVO, VWO
en VMBO in hun vierde jaar krijgen. “Daardoor worden zij op een
speelse manier met een aantal vormen van kunst in aanraking
gebracht. En of het nou striptekenen is, streetdance of iets in een
museum, je kunt altijd wel een ingang vinden die hen aanspreekt.
Het is ook belangrijk dat zij die ervaringen buiten school opdoen.
Wat is de sfeer in een theater, wat gebeurt er tijdens een voorstelling
en wat doet mij dat? Wat je op zo’n dag meemaakt hangt
sterk af van de plaats waarin je opgroeit. Een Rondje Cultuur in
een grote stad is heel anders dan in een landelijke omgeving. Wat
wordt aangeboden moet bovendien aansluiten op het niveau van
de leerlingen. Bij VWO-ers kun je rustig twintig minuten iets
uitleggen. Bij een havo-groep lukt dat tussen de tien en vijftien
minuten. Maar bij VMBO-ers moet je na vijf minuten al kappen.
Daar is de spanningsboog veel korter. Die kun je beter meer
praktische opdrachten geven.
Aandacht voor zachte materie
Verder moet je niet uit het oog verliezen dat je aandacht vraagt
voor een zachte materie als kunst bij een leeftijdscategorie die
daar op dat moment helemaal niet gevoelig voor is. In een woelige
periode als de pubertijd zijn leerlingen veel meer bezig met sociale
verbanden, interacties met leeftijdsgenoten en niet met cultuur.
Zij moeten presteren; huiswerk, toetsen en een examen doen.
De druk staat voortdurend op de ketel want anders gebeurt er
niks. Zij hebben een heel druk sociaal leven met chatten, games,
hyves en al die dingen meer. Een betaalde bijbaan valt ook niet
meer weg te denken. Mede daardoor komt de school niet meer
vanzelfsprekend op de eerste plaats. Dat maakt dat cultuur wat
op de achtergrond raakt.
Verbinding met jeugdcultuur
Daarom is het van belang dat kinderen op zo vroeg mogelijke leeftijd
in aanraking komen met diverse kunst- en cultuuruitingen.
Dan hoef je de boel later niet helemaal op te starten, maar kun je
aansluiten bij wat er al opgebouwd is. Daarom zoek je eerst verbinding
met de jeugdcultuur en maak je een opstapje met jeugdliteratuur,
streetdance, popmuziek en jeugdtheater. Zet je meteen
een stap te hoog, dan kun je het schudden de rest van het jaar.
Maar als je niet te moeilijk doet en uitgaat van hun leefwereld,
vind je een heleboel aanknopingspunten waarop je kunt
inhaken. Als je het rustig opbouwt, hen vraagt te interpreteren
wat zij aan kunst en cultuur beleefd en gezien hebben en hen
uitdaagt daarover een mening te vormen, kom je in een jaar een
heel eind verder.” s
47

Rosanna de Vries
en Indi Dontje
over hun Rondje
48
Superleuk en vetsaai
In een berghok van de Berger Scholen Gemeenschap
zitten wij wat samenzweerderig bij elkaar
tussen de stellingkasten met lesmateriaal.
Rosanna de Vries (14) en Indi Dontje (15) uit Havo
3G vertellen er met gedempte stem er wat zij
hebben gedaan tijdens hun Rondje Cultuur.
Rosanna: “Je had routes met verschillende dingen. En je mocht
aangeven welke route je het liefst wou. Meestal zit er één leuk
ding in en twee minder leuke. Maar ik bofte. Bij mij zat er streetdance
in. Vond ik superleuk.
We deden net als de Lama’s
Improviseren in het theater was ook wel grappig. We deden net
als de Lama’s. We moesten spelen wat de plaats van het delict
was, wat het moordwapen was en wie het gedaan had. Was wel
leuk. Die man deed het ook heel grappig. We kwamen allemaal
een keer aan de beurt. Dan merkte je, het was best wel moeilijk
om te doen. Heel veel stonden er stom bij van “Ja ik weet niet hoor”
en dan ging hij helpen. Hij maakte het leuk voor iedereen.”
Indi: “Ik deed iets met erfgoed, panorama schilderen en theater.
In het stadhuis gingen we dingen van vroeger bekijken, schilderijen
en andere dingen, en daar moest je dan vragen over beantwoorden.
Hoeveel alles waard was en zo. Het panorama schilderen
vond ik het leukst. We maakten met z’n allen drie schilderijen
die op elkaar aan moesten sluiten. Dus dat was wel grappig.
We maakten eerst een schets van alles en daarna gingen we het
verder invullen. Er was een hele bekende schilder bij die ons
begeleidde, een blonde vrouw.”
Rosanna: “Wij hadden ook tekenen met muziek in Museum
Kranenburgh, maar dat vond ik saai. We hadden best wel kort
tijd, dus je kon net niets afmaken. En waarom die pianist erbij
moest…? Hij was best wel bekend geloof ik. Maar voor mij had het
niet gehoeven. Je moest eigenlijk toch gewoon maar wat doen.”
49

Indi: “Die tentoonstelling op het eind in de Europahal… daar zag je
hoe je moet overleven in Rotterdam City en zo”. Rosanna: “O daar
was ik niet eens bij”. Indi: “Het was ook vetsaai.” Rosanna: “Ja,
dacht ik wel. Daarom ben niet eens gegaan. Ik vond het wel
goed zo.”
Leuk of saai
De reacties van Rosanna en Indi zijn tekenend voor de meeste
leerlingen. In elk Rondje zitten wel onderdelen die hen aanspreken.
Daar zijn zij meteen erg enthousiast over. In de evaluaties
van de afgelopen jaren, komt het woord ‘leuk’ bij leerlingen het
meest voor, direct gevolgd door ‘saai’. Het is het ene uiterste of het
andere. ‘Gaat wel’ staat er nergens. Het is of superleuk of vetsaai.
Je zou zeggen: mooi zo. Dat maakt in ieder geval duidelijk hoe
een bepaalde activiteit bij leerlingen is overgekomen. Maar zo
simpel is het niet. Eén activiteit kan namelijk bij het ene deel
van de groep in de smaak zijn gevallen, terwijl een ander deel
ervan gruwt. Je leest bijvoorbeeld: “De stukjes waren erg klassiek,
maar ook gezellig. We mochten iedere keer gaan staan als er een
bepaalde melodie voorbij kwam. Dat was erg leuk.” Pal daaronder
staat onverbiddelijk: “Dit is niet voor onze leeftijd, want jongeren
houden niet van klassieke muziek.” Er zijn ook leerlingen die zelf
al opmerken hoe verschillend iets beleefd kan worden: “Ik vond dit
de leukste workshop en een paar klasgenootjes waren dat met me
eens. Sommigen vonden het stom.”
Het Rondje Cultuur was heel nuttig
Soms kijkt iemand er tegenaan met een wijsneuzigheid die je niet
verwacht bij een 14 jarige. Zoals Johan uit Havo 3: “Het Rondje
Cultuur was heel nuttig, want de jeugd heeft kennis gemaakt met
allerlei culturen. De horizon werd verbreed. Voor de kinderen is
dat leuk. Volgend jaar moet het zeker weer worden georganiseerd.”
Zo roepen de opmerkingen wel meer bijgedachten op. Zoals deze
van een politicus in de dop: “Best mooi als je ervan houdt.” Of die
van een stille bewonderaar: “Hij deed het uit zijn hoofd en dat
vond ik heel knap”. Maar het mooiste is toch als je leest dat een
Rondje echt wat losmaakt: “Best tof. Ik ging helemaal dingen
fantaseren. Ik kreeg vet kriebels in mijn buik.” s
51

Paul Sanders
over hoe nu verder “Scholen hebben
niet alleen behoefte
aan tandenpoetsvoorstellingen”
52
“Het Rondje Cultuur is echt een Noord-Hollandse
zaak geworden. Het is omarmd door de collega’s
van de steunpunten kunsteducatie in de hele
provincie. Die zijn er nog steeds heel blij mee.
Met alle veranderingen die de provincie met de
structuur van die steunfunctie voor ogen heeft,
blijft het waardevol om te behouden. Omdat het
helder, overzichtelijk en begrijpelijk is voor iedereen.
Alle partners zien het nut ervan in. En het is
ook nog betaalbaar. Wat wil je nog meer?”
Paul Sanders maakt de balans op. Hij zet het gesprek over de
ontwikkeling van het Rondje Cultuur voort op het punt waar
Marja Lely, één van de grondleggers, is gebleven. Paul is directeur
van Triade, het centrum voor Kunsteducatie in Den Helder. Hij
roemt de voortrekkersrol die het centrum de afgelopen jaren heeft
gespeeld, dankzij de inzet van zijn voorgangster Jos Post. “Zij
heeft zich sterk gemaakt voor het Rondje Cultuur en stond ook
aan de basis van de Jongerentheaterdag. En je ziet dat het allebei
goed werkt omdat het zo herkenbaar is. Scholen weten precies wat
zij eraan hebben en merken dat het echt effect heeft.”
Waardevolle impulsen
Paul Sanders ziet het Rondje Cultuur vooral als eye-opener.
“Het attendeert leerlingen die van nature niet zo met cultuur in
aanraking komen, op datgene wat zij buiten school aan cultuur
kunnen halen. Ik denk dat het nog steeds hard nodig is. Jongeren
van veertien, vijftien jaar komen op zo’n dag soms voor het eerst
bij ons binnen, in de schouwburg, de bibliotheek of welke instelling
dan ook. Het zijn impulsen die naar mijn idee heel waardevol
zijn. Scholen, van hoog tot laag, willen het niet meer missen.
Een van de uitvloeisels van het Rondje Cultuur is dat de leerkrachten
mogelijkheden zien om hier in huis activiteiten te doen die zij
op hun school niet kunnen realiseren. Zo komt hier elke vrijdagmiddag
een groep van die houterig ogende jongens met een pet op
die niet van hun kop te branden is. Maar die staan vervolgens wel
een uur lang de meest ingewikkelde streetdance-pasjes te maken.
Als je goede mensen hebt om hen aan de gang te houden, lukt het
allemaal wel.” t
53

54
Hoe nu verder?
Niettemin, ondanks de waardering alom, is Paul Sanders bezorgd
over de verdere ontwikkeling van het Rondje Cultuur. Op de vraag
‘hoe nu verder?‘, antwoordt hij dat het vooral sterk afhangt van
het beleid dat de provincie de komende jaren gaat voeren. Het is
bijvoorbeeld de vraag wie het Rondje Cultuur moet organiseren
als de regionale structuur van de steunfunctie kunsteducatie wegvalt.
“Daarvoor in de plaats kan een prachtig expertisebureau op
provinciaal niveau komen, maar weg is weg. Wie moet de contacten
tussen de scholen en de culturele instellingen in de regio dan
leggen? Je raakt het overzicht op dat niveau onherroepelijk kwijt.”
Marktwerking
Paul Sanders zet grote vraagtekens bij de manier waarop de
marktwerking op het gebied van cultuureducatie dreigt te worden
doorgevoerd. “De provinciale operatie voor een reorganisatie
van de steunfunctie cultuureducatie is ingezet op inhoudelijke
gronden, maar wordt steeds meer gevoerd vanuit financiële motieven
en de legitimatie dat het anders moet. Waar de provincie op
afstevent is het versterken van de vraag door scholen weerbaar
en zelfbewust te maken in het formuleren van wat ze willen. Dat
betekent dat het aanbod in staat moet zijn de vraag van de klant te
begrijpen en daarop te reageren. Dat is in een normale marktsituatie
perfect, want daar hebben beide partijen er belang bij. Maar
kunst is niet iets is dat door de vraag bepaald wordt. Kunst is een
autonome uiting van individuen en groepen, die op een andere
manier, anders dan consumptief of vraaggericht, met actuele
problemen bezig zijn.
Kunst streeft eigen doelen na
Het is niet zo dat de bemiddelaars van de regionale steunpunten
de marktwerking in de weg zitten. Integendeel. Wie vindt dat de
vraag zelfstandig wordt als je de makelaars er tussenuit haalt,
gaat voorbij aan het feit dat kunst altijd zijn eigen doelen nastreeft
en zijn eigen verhaal te vertellen heeft. Daarom is het van
belang dat er op de markt mensen zijn die het kunstaanbod goed
kennen en daar aandacht voor vragen op een manier die potentiële
afnemers aanspreekt. Zij brengen aanbod en vraag bij elkaar.
Tandenpoetsvoorstellingen
Als je alleen van de vraag uitgaat, is de kans heel groot dat je
tandenpoetsvoorstellingen krijgt. Dat wil zeggen dat een school
in het kader van kunstzinnige vorming naar een voorstelling over
tandenpoetsen vraagt, omdat die zo mooi past bij een project over
lichamelijke hygiëne. In dat geval is de vraag sturend en bepaalt
wat voor voorstellingen er moeten komen. De autonome aanbieder
van kunst moet dan beantwoorden aan de behoefte aan een
product waar hij zelf helemaal niks mee heeft. Dus die gaat niet
meer voor scholen spelen. Daar komt iemand anders voor die de
kwaliteiten van een autonoom kunstenaar mist.
Passende ingang zoeken voor kunstproduct
Wij zijn trouwens niet alleen makelaars die vraag en aanbod bij
elkaar brengen. Wij zijn ook in staat tegen aanbieders te zeggen:
“Wat je maakt is prachtig, maar nog niet geschikt voor scholen.
Daar moet je nog dit en dat aan doen.” Wij hebben hier bijvoorbeeld
een collega die prachtig harp speelt met een vriend die heel
mooi piano speelt. Toen zij hun muziekprogramma op een landelijke
presentatiedag introduceerden, kregen zij van bemiddelaars
te horen: prachtig allemaal, maar kinderen van dertien, veertien
willen daar echt niet een uur lang naar luisteren. Je zult er dus
nog iets mee moeten doen en er iets omheen moeten bouwen.
En je moet ook niet verwachten dat er op iedere school een vleugel
voor je klaar staat. Dus als je aan de bak wilt komen, zul je toch
echt zelf een portable piano mee moeten nemen. Zo zie je maar:
kunst is autonoom. Moet dat vooral ook blijven. Maar soms is het
wel nodig voor een kunstproduct op scholen een passende ingang
te zoeken.
Scholen hebben niet alleen behoefte aan tandenpoetsvoorstellingen.
Het is van groot belang dat zij ook iets aangeboden krijgen
dat daar bovenuit stijgt. Zo heb ik afgelopen week in Schoorl een
schitterende poppentheatervoorstelling gezien voor leerlingen van
scholen uit verschillende dorpen in onze regio. Een fantastisch
verhaal. Mooi gespeeld. Prachtige reacties. Die scholen zouden
uit zichzelf echt nooit naar die voorstelling zijn gegaan. Die weten
gewoon niet dat die er is en hoe mooi die is. Die kunnen dat in
hun eentje ook niet betalen. Dan denk ik: toch goed dat wij dat wel
weten en het zo kunnen organiseren dat er meer scholen tegelijk
van kunnen genieten”. s 55

Guido Heijmans
over aanpassen
56
“Het is de wereld
op zijn kop”
Verscholen in een bos achter de Eeuwigelaan in
Bergen ligt De Burcht, het zwarthouten clubgebouw
van scoutinggroep De Heerlijkheid. In de
scoutsruimte beneden staan twaalf leerlingen
van de Berger Scholen Gemeenschap in een kring.
Zij krijgen een uur lang les in capoeira, (ka-poeè-ra)
een Brazilaans spel, waarin vechtkunst,
acrobatiek, dans en muziek elegant in elkaar
overvloeien.
Er staan telkens twee spelers in het midden, die elkaar op vreedzame
wijze bevechten door met een hooggeheven been naar elkaar
te trappen, weg te duiken en mee te draaien. De deelnemers in de
cirkel om hen heen moedigen hen aan door in hun handen te klappen
op de maat van een berimbau, een lang Afrikaans booginstrument
met één snaar en een bolle klankkast, een holle kalebas.
Het ritme wordt versterkt met een pandeiro, een tamboerijn.
Hallo, kunnen wij echt niet
Guido Heijmans bouwt zijn workshop stap voor stap op. Eerst
geeft hij les in traptechniek en de kunst van het ontwijken. Een
leerling in het midden trapt zo hoog mogelijk, terwijl een ander
snel bukt, zodat het been over zijn rug zwaait. Als ze allemaal aan
de beurt zijn geweest gaat hij verder met een radslag. Terwijl hij
voordoet wat de bedoeling is, schudden de leerlingen moedeloos
hun hoofd: hallo, kunnen wij echt niet. Maar even later staat de
een na de ander toch even op zijn handen.
Aan het eind van het uur zijn ze bekaf. Maar ook zichtbaar
enthousiast. Geestdriftig klappen ze mee terwijl Guido en zijn
compagnon Diego Best als uitsmijter een spectaculaire demonstratie
geven, waarbij zij om elkaar heen wervelen, op hun handen
duiken, naar voren en achteren schieten en soms letterlijk over
de kop gaan.
t
57

58
Ontstaan als vorm van verzet
Uithijgend vertelt Guido vervolgens wat meer over de achtergronden
van capoeira. Hoe het twee eeuwen geleden in Brazilië
is ontstaan als vorm van verzet van de Afrikaanse slaven op de
plantages in het noord-oosten. Hoe zij de capoeira in vluchtten,
het lage oerwoud, en daar eigen nederzettingen stichtten. Hoe
capoeira vervolgens als vechtkunst in de grote steden populair
werd bij straatbendes. Waarna het lange tijd verboden is geweest.
Tot een Brazilaanse president het zo’n zeventig jaar geleden
herwaardeerde en legaliseerde als ‘nationale sport’.
Batuque Capoeira Groep
Guido is zelf twaalf jaar geleden met capoeira in aanraking
gekomen. “Ik wilde graag aan sport doen, een vechtsport, iets
moois en stijlvols. Een vriend nam me toen mee naar een demonstratie
van capoeira. Ik kreeg les van een Braziliaanse meester,
Vladimir Frama. Vanaf dat moment ben ik nooit meer gestopt.
Ik doe het nu elke dag.” Inmiddels maakt hij deel uit van de
Batuque Capoeira Groep, die in negen steden lessen verzorgt en
in het hele land workshops en shows geeft. Hij heeft het er erg
druk mee. “Ik woon in Amsterdam, geef vier dagen per week les
in Amersfoort en Breda, ga één keer per week naar Den Haag voor
een les van de meester zelf, verzorg daarnaast workshops
en lessen voor scholen en bedrijven in het hele land en treedt
verder regelmatig op in binnen- en buitenland met een
capoeira showgroep.
Inmiddels spreek ik ook vloeiend Portugees. Dat moet wel, want
capoeira is een spel en een sport die je alleen maar kunt begrijpen
als je de Braziliaanse cultuur een beetje kent en de taal spreekt.
Dus ga ik er regelmatig naar toe.”
Meteen laten voelen wat de bedoeling is
Guido geeft ook al vier jaar workshops tijdens de Rondjes Cultuur.
“Hartstikke leuk om te doen, ook al heb je maar een uur. Je moet
snel door de stof heen. Meteen laten voelen wat de bedoeling is.
Daardoor krijgen de leerlingen in korte tijd heel veel te verwerken.
Ik kijk altijd goed hoe ze binnen komen. Wat voor groep het is?
Zijn ze rustig of juist heel druk? Aan het eind van de ochtend, als
ze al twee andere workshops hebben gehad, zijn zij meestal een
beetje moe. Als ik dan eerst een heel verhaal hou, kakt het helemaal
in. Dus dan is het goed er meteen actie in te gooien. Maar als
ze erg druk binnenkomen, begin ik meestal eerst met muziek en
pak de berimbau. Die maakt een vreemd geluid en ziet er vreemd
uit met die lange gebogen stok en die ronde kalebas aan de onder-
kant. Als ik daarop speel, komen ze vanzelf naar me toe. Dan kun
je op een heel natuurlijke manier een cirkel vormen, zonder dat je
hoeft te roepen of zo.
Aanpassen aan de groep
Zo moet je je altijd aanpassen aan de groep. Maar de basiselementen
die je behandelt, blijven natuurlijk hetzelfde, de standaardbewegingen,
de muziek, mensen in een cirkel en twee spelers in
het midden. Het is de uitdaging om het spannend te houden en
toch diepte te geven, zodat ze er echt iets van leren.
Capoeira is een groepsactiviteit met twee centrale spelers die als
kemphanen tegenover elkaar staan. Aan de ene kant wil je winnen,
beter zijn, sneller trappen dan de ander en mooiere salto’s
maken. Maar aan de andere kant weet je dat het zonder medewerking
van die ander niet lukt. Het is niet zo moeilijk iemand knock-
out te trappen. Maar samen een spannend spel uitvoeren, da’s
heel apart. Het moet uitdagend zijn, gevaarlijk en mooi om te zien.
Het heeft een eigen sfeer en een eigen traditie. Niet iets religieus
of zo, maar wel iets spiritueels.
Scheidslijn van vriendelijk spel en agressieve vechtsport
Capoeira heeft ook eigen omgangsvormen ontwikkeld. Die laat
ik tijdens een Rondje Cultuur ook zien. Voor en na het spel geef
je elkaar bijvoorbeeld een hand. Dat is om aan te geven dat het
zich afspeelt op de scheidslijn van vriendelijk spel en agressieve
vechtsport. Verder mag je niet door de cirkel lopen, alleen langs de
zijkant. En je loopt ook niet voor de instrumenten. Je toont respect
voor elkaar. En zeker voor de leraar.
Groepsproces in een cirkel
Een van de elementen die we in de loop der jaren hebben ontdekt,
is hoe een groepsproces werkt als je in een cirkel staat. Dan ga je
als vanzelf ontspannen en flexibel met elkaar om. Je kijkt elkaar
aan. Als iemand toch een andere kant opkijkt, voelt iedereen
meteen dat er een gat in de cirkel ontstaat. Ook veel bewegingen
van capoeira zijn cirkelvormig. Er is niks hoekigs aan. Het loopt
allemaal vloeiend.
Het is de wereld op zijn kop, ook letterlijk. Je doet heel veel met en
op je handen. Je leert je net zo makkelijk te bewegen op je handen
en op je hoofd als op je voeten. Dat betekent dat je twee keer zo
wendbaar bent en twee keer zoveel mogelijkheden hebt om aan te
vallen of te verdedigen en om te spelen en acrobatische toeren uit
te halen”. s 59

Marijke Niele
over voorbereiden
60
“De meeste scholen
leven er erg naartoe”
Er wordt gefluisterd in de foyer van Museum
Kranenburgh in Bergen. Veertien meisjes en een
jongen zitten stilletjes te wachten op de dingen
die komen gaan. Een van de gidsen van het
museum, Wim van der Graaff, een rijzige, al wat
oudere man, neemt het woord. Hij vertelt over
de geschiedenis van villa Kranenburgh, waar
de burgemeestersfamilie Van Reenen ruim een
eeuw heeft gewoond. In 1952 werd de villa met
bijgebouwen, erf, tuin en grond door de gemeente
aangekocht voor fl. 100.000. Een meisje opent
haar mond van verbazing. “Zo weinig”.
Na een korte inleiding over de collectie leidt Wim van der Graaff
de leerlingen rond door een paar zalen en zet hen daarna aan het
werk. Naar aanleiding van wat ze gezien en gehoord hebben, gaan
zij zelf tekenen en schilderen. Om hen in de stemming te brengen
spelen pianist Samir Hodzic en cellist Gideon Smits ondertussen
enkele kleurige improvisaties.
Marijke Niele, organisator van het Rondje Cultuur in Bergen,
Alkmaar en Heerhugowaard, staat glimlachend in een hoekje toe
te kijken. Hoe anders is de stemming hier dan daags te voren in
theater De Schakel in Heerhugowaard, waar 270 joelende VMBOers
het opnamen tegen een provocerend cabaretduo. ’s Ochtends
was de start van het Rondje Cultuur ook al rommelig verlopen,
omdat groepen leerlingen niet wisten waar zij naartoe moesten.
Leerlingen goed voorbereiden
Marijke kijkt er geërgerd op terug. Zoiets heeft zij nog niet eerder
meegemaakt in de zeven jaar dat zij als consulent kunsteducatie
(muziek) voor het voortgezet onderwijs het aanbod workshops
in het Rondje Cultuur samenstelt. “Ik vind het ronduit schandalig
dat er op een van de scholen helemaal niks was voorbereid.
Gewoon respectloos voor de organisatie en vooral voor de workshopgevers.
Dat zijn allemaal professionals, mensen die veel
bereikt hebben op hun vakgebied en bereid zijn leerlingen hun
kennis, kunde, artisticiteit, creativiteit door te geven. Zij komen
veel beter uit de verf als leerlingen goed voorbereid zijn en weten
wat hen te wachten staat. Dan komen vraag en aanbod bij elkaar
en bereik je iets. Gelukkig is dat op negen van de tien scholen wel
goed geregeld.
Bewust kiezen voor route
De meeste scholen leven er erg naartoe. Zo’n zes weken van te
voren krijgen zij het programma-aanbod al toegestuurd. Dan nemen
docenten eerst alle workshops met hun leerlingen door.
Die kunnen dan bewust kiezen welke route zij willen volgen. Er
is keuze uit zeven routes met drie workshops en een gezamenlijke
voorstelling aan het eind. Er zit soms ook nog lesmateriaal bij om
de voorstelling voor te bespreken.
Zonder voorbereiding minder impact
Er was deze keer dus ook een school bij die de leerlingen een dag
van te voren heeft ingedeeld, zonder dat zij zelf een keuze konden
maken. Daardoor komen die jongens en meisjes ‘s ochtends
compleet blanco binnen. Ik ben ervan overtuigd dat dan een stuk
minder beklijft van wat zij die dag meemaken. Ook de impact 61

62
die het Rondje Cultuur op school heeft, is dan gewoon een stuk
minder.” Hoe dan ook, de uitwerking van het Rondje Cultuur is in
de loop der jaren sterk toegenomen. Workshopdocenten, instellingen,
leraren en leerlingen raken steeds beter op elkaar ingespeeld.
De organisatie kan bij de programmering ook meer rekening
houden met verschillende schooltypes en de cultuur op een
bepaalde school.
Ontwikkeling bij workshopdocenten en instellingen
Marijke: “Je ziet dat de kwaliteit van de workshops enorm
gegroeid is. De docentengroep die geschikt is om een workshop
voor de onderbouw van het voortgezet onderwijs te geven, is langzamerhand
uitgekristalliseerd. Er zijn docenten afgevallen omdat
zij tot de conclusie kwamen: “Deze doelgroep past niet bij mij. Ik
kan beter voor het basisonderwijs werken of voor de bovenbouw.”
Ook de instellingen zijn zich steeds professioneler gaan opstellen
omdat zij beter weten wie zij in huis krijgen en hoe zij daar mee
om moeten gaan. Zij realiseren zich dat het soms best hectisch
kan zijn. In de pauzes moeten ineens vijftig kinderen tegelijk naar
drie toiletten. Dus als je daar werkt, moet je ervoor zorgen dat je
er op zo’n moment net geweest bent. Allemaal kleine dingetjes,
maar alles bij elkaar zorgen die ervoor dat de organisatie steeds
soepeler verloopt.
Wisselende reacties bij leraren
Bij de leraren zie je nog wisselende reacties. Er zijn docenten die
een Rondje Cultuur geweldig vinden en vragen of zij weer als
begeleider mee mogen. Maar er zijn er ook bij die het echt vreselijk
vinden en liever les geven. En dan heb je nog een groep die laat
blijken: “Eigenlijk zou ik het leuk moeten vinden en mee moeten
doen, maar aan de andere kant wil ik dit helemaal niet. “Die groep
straalt die dubbelheid ongegeneerd uit. Maar de leerlingen prikken
er altijd heel snel doorheen.
Rol schoolleiding ook belangrijk
De schoolleiding speelt verder ook een belangrijke rol bij de voorbereiding.
Zoals die ene school die niet genoeg leraren faciliteert
voor de begeleiding. Die stuurt dan een groepje bovenbouwleerlingen
mee. Waarom? Als je op elke locatie één docent neerzet voor de
begeleiding kan dat al heel goed werken. Je proeft dat de manier
waarop de voorbereiding plaatsvindt en de school de begeleiding
organiseert, alles te maken heeft met de interesse van het
docententeam voor hun leerlingen. Als school krijg je een Rondje
Cultuur eigenlijk op een presenteerblaadje aangeboden. Het enige
wat gevraagd wordt, is het intern goed te regelen. En toch, daar
zijn nog steeds grote verschillen in.
Evaluaties leiden tot verbeteringen
Wij werken er hard aan voortdurend verdere verbeteringen aan te
brengen. Na afloop wordt telkens alles geëvalueerd bij workshopdocenten,
instellingen, leerlingen en leraren. In enkele gevallen
vraag ik er ook iemand van de schoolleiding bij. Bijvoorbeeld als
de ondersteuning van de coördinator op school te wensen overlaat.
Wat dat betreft is mijn houding naar scholen zakelijker geworden.
Ik vind dat je ook dingen terug mag verwachten. Bovendien geef
ik van te voren richtlijnen hoe leerlingen zich horen te gedragen.
Als ik merk dat die niet met hen zijn doorgenomen, spreek ik de
coördinator daar op aan. Zo had ik vorig jaar een leerlinge die
met een steentje onder haar schoen de dansvloer was opgegaan,
ondanks de uitdrukkelijke instructie vooraf schoenen uit te trekken.
Als de vloer dan beschadigd raakt, is de school daar toch echt
voor aansprakelijk.
Rondje Cultuur loopt steeds beter en loont steeds meer
Gelukkig zijn dat uitzonderingen. Over het algemeen loopt het
Rondje Cultuur steeds beter en loont het buitengewoon om je er zo
hard voor in te zetten. Je merkte vandaag ook weer dat een groot
deel van de leerlingen voor het eerst in een theater kwam. Alleen
daarom al is het allemaal zeer de moeite waard.” s 63

Marjorie Vroom
over vroeger
64
Leerzame speurtocht
door de geschiedenis
van Haarlem
De Historische Vereniging Haerlem bestaat al
meer dan honderd jaar. Maar is vitaler dan ooit.
Doel van de vereniging is de geschiedenis van
Haarlem verder uit te diepen en de kennis daarover
te verspreiden. Ook tijdens Cult on Tour,
het Rondje Cultuur dat in Haarlem speciaal is
opgezet voor het VMBO.
De vereniging telt bijna tweeduizend leden en is op vele fronten
actief. Organiseert excursies, lezingen en tentoonstellingen. Geeft
boeken uit over onderwerpen die met de historie van Haarlem
te maken te maken hebben, waaronder jaarboeken waarin de
belangrijkste gebeurtenissen in Haarlem van de afgelopen jaren
staan vermeld. De vereniging zet zich uiteraard ook in voor het
behoud van de talrijke monumenten in de stad.
Al deze activiteiten worden georganiseerd door verschillende
werkgroepen, die bijeenkomen in De Hoofdwacht, het verenigingsgebouw
aan de Grote Markt. Sinds een paar jaar is er ook een
werkgroep die zich speciaal met activiteiten voor de jeugd bezig-
houdt. Marjorie Vroom zit daar namens het bestuur in. In 2001,
bij het eeuwfeest van de vereniging, zijn voor het eerst activiteiten
voor de jeugd georganiseerd. Vervolgens zijn er verschillende
programma’s voor basisscholen opgezet. Toen dat een groot
succes bleek, werd de vereniging benaderd ook mee te doen aan
de Cult on Tour.
Ambachtelijke manier van bouwen
Marjorie Vroom: “Dat verzoek veroorzaakte in eerste instantie
enige huiver in het bestuur, want wij zijn gehuisvest in een oud
en kwetsbaar gebouw. Maar van begin af aan is het uitstekend
verlopen. Voor het VMBO hebben wij een speurtocht in en om
het gebouw ontwikkeld. Vaak komen er leerlingen op af van een
technische of bouwkundige richting. Voor hen is De Hoofdwacht
namelijk heel interessant, zowel van binnen als buiten. De buitenmuur
vormt een soort tijdlijn waarin oude kloostermoppen en
allerlei andere oude stenen te zien zijn. De eerste keer kwam hier
een groep van veertien jongens, die zo enthousiast was over het
gebouw, dat wij met hen - buiten het programma om - ook naar
de zolder zijn geklommen. Daar zie je nog de oude dakspanten
en andere staaltjes van een hele oude ambachtelijke manier
van bouwen.”
Werkgroep Jeugd
Marjorie Vroom is zelf opgegroeid in Haarlem, studeerde
economie in Amsterdam en was onder meer hoofdredacteur van
Economenblad. “Maar op een gegeven moment had ik het kunstje
wel gedaan en vond ik dat het tijd werd voor iets anders. Als je 65

66
ouder wordt ga je je eigen geboortestad meer waarderen. Je gaat
ook meer bewust zien en er meer over lezen. Toen ik een keer
meeliep met een stadswandeling door Haarlem, dacht ik: “Ik weet
er bijna net zoveel van als de gids”. Dus toen heb ik me aangemeld
als stadsgids en ben verder de boeken over de stadsgeschiedenis
ingedoken. In 2003 ben ik bestuurslid van de Historische
Vereniging Haerlem geworden om mee te helpen de Werkgroep
Jeugd op te zetten”.
Geschiedenis van het verenigingsgebouw
Inmiddels heeft Marjorie Vroom een heleboel kennis opgedaan
over de historie van Haarlem en weet zij daar met aanstekelijk
enthousiasme over te vertellen. “Het leuke van de Grote Markt in
Haarlem is dat het nog alles heeft wat een beginnende stad nodig
had: het bestuur en de rechtspraak in het stadhuis, het geloof in
de Grote of Sint Bavokerk en de handel op het marktplein met de
Vleeshal en de Vishal. Graaf Willem II van Holland, die Haarlem
in 1245 stadsrechten gaf, woonde bij tijd en wijle in zijn grafelijk
slot, wat nu het stadhuis is. Als je stadsrechten geeft, geef je het
bestuur en de voorzieningen voor orde en veiligheid over aan de
burgers. Die vergaderden in het gebouw er schuin tegenover,
dat nu ons verenigingsbouw is. Dat was dus in feite het eerste
stadhuis.
Van stadhuis tot woonhuis
Toen Floris V, de zoon van Willem II, naar Den Haag vertrok, heeft
hij zijn slot, dat al behoorlijk in verval was, aan de Haarlemmers
geschonken. Vanaf dat moment is dat het stadhuis geworden en
is ons pand een paar eeuwen lang woonhuis geweest. In die tijd is
het telkens verbouwd en verfraaid tot wat het nu is: een prachtig
oud pand met beeldjes en versieringen, een balkonnetje en
een bordes.
Vanaf 1755 De Hoofdwacht
In 1750 brak er een opstand uit onder de stadswachten, die moesten
zorgen voor de orde en veiligheid in de stad. Zij maakten stennis,
omdat zij in de kerkers van het stadhuis waren gehuisvest,
waar het donker was en koud. Zij wilden liever boven zitten, in
de Gravenzaal. Maar dat ging het stadsbestuur te ver. Dus dat zei
toen: “Weet je wat, wij kopen ons oude pand hier tegenover weer
terug.” En zo is het vanaf 1755 de basis geweest van de schutterij
en de stadswachten. Toen heeft het ook de naam De Hoofdwacht
gekregen. Het heeft feitelijk als een soort politiebureau gefunctioneerd
met cachotten en al, tot de Historische Vereniging Haerlem
er in 1919 in trok.”
Speurtocht met vraag– en antwoordspel
Al dit soort historische wetenswaardigheden komt aan bod
tijdens de speurtocht door het gebouw tijdens de Cult on Tour.
Die begint al buiten, waar op een eeuwenoude steen boven de
deur valt te lezen: Wanneer de Graef hier op het Sand – Sijn
Princenwoning had geplant - So was dit loflijk oud gesticht - Tot
Haerlems Raedhuys opgericht. Marjorie Vroom: “Zo’n vers roept
natuurlijk al een heleboel vragen op: wat is het Sand, wie was die
graaf en wanneer was dit dan een raadhuis? De leerlingen die de
speurtocht door ons gebouw doen, krijgen van onze rondleiders
antwoorden op vragen waar zij zelf niet uitkomen. Als zij in de hal
komen, wordt hen bijvoorbeeld gevraagd: “Wat doet die koperen
pot daar op de kast?” Dan krijg je antwoorden als: “Een wijnvat.
Of een urn met as van een belangrijk dood iemand.” Daarna horen
zij dan dat het een hele oude vijzel is, die wij van een dokter
hebben gekregen.
Door schenkingen hebben wij ook prachtige oude schilderijen in
bezit en een fraaie kast met Delfts aardewerk. In de hal hangt
verder een hele mooie kaart van Haarlem uit 1688, ook een bron
van kennis. Dan vragen we wanneer die gemaakt is en door wie.
Krijgen we als antwoord dat de maker ‘Anno’ heette, dan vormt
dat voor ons een aanknopingspunt om uit te leggen dat ‘Anno’
Latijn is voor “in het jaar”. Bij een vitrine met vondsten uit oude
beerputten is een van de vragen: zie je een spel dat al eeuwenoud
is? Dan realiseren zij zich ineens dat die balletjes hele oude
knikkers zijn. Als zij de Goudse pijpen zien, denken zij vaak dat
die gemaakt zijn voor bellenblazen. Restanten van de voormalige
cachotten maken de tocht door het pand tot een spannend avontuur.
En met zo’n vraag- en antwoordspel is de speurtocht voor
hen, maar ook voor ons, heel leuk om te doen”. s
67

Jaap Heijn
over kennismaken
68
“Als je in staat bent
enthousiasme over te
brengen, gebeurt er
echt wat”
In Hoorn staat de kennismaking met culturele
instellingen centraal tijdens het Rondje Cultuur.
Er doen ongeveer twintig verschillende
instellingen aan mee. Die laten zien wat zij in
huis hebben en waar zij zoal mee bezig zijn.
Voor hen een uitgelezen kans zich te presenteren
aan leerlingen van Havo, VWO en VMBO, een
doelgroep waar zij gewoonlijk niet zo makkelijk
mee in contact komen.
“Als zij iets met jongeren willen, zullen zij er ook iets voor moeten
doen”, is de stelregel van Jaap Heijn, die de Rondjes Cultuur in
Hoorn coördineert. Hij is consulent audiovisuele vorming bij
de Kunstcompagnie, het steunpunt voor kunsteducatie in
West-Friesland.
Instellingen verantwoordelijk voor inhoud programma
Jaap laat de invulling van het Rondje Cultuur zoveel mogelijk over
aan de instellingen zelf. “Zij zijn verantwoordelijk voor de inhoud.
Uiteraard vragen wij of zij daarbij ondersteuning willen. Wij
geven hen tips. Wij organiseren vooraf een bijeenkomst waar zij
van elkaar kunnen leren. Daar horen zij hoe andere instellingen
het aanpakken. Wij geven ook door wat uit de evaluaties van
leraren en leerlingen naar voren is gekomen.
Maatwerk voor school en instelling
De reacties van leerlingen zijn soms heel direct. Die zeggen
bijvoorbeeld recht voor zijn raap: wij vonden er geen klap aan.
Sommige organisaties schrikken daarvan. Ik zeg dan altijd maar
dat het prettig is te horen hoe het is overgekomen. Vervolgens onderzoek
je waarom zij zo reageren. Dan blijkt bijvoorbeeld dat zij
vinden dat er veel te lang tegen hen aan gepraat is. Zij zijn murw
gebeukt. Daar hou je dus een volgende keer rekening mee. Dan zet
je hen gewoon eerder aan het werk. Omgekeerd hoor ik ook vaak:
ons aanbod is niet geschikt voor een bepaald type leerlingen.
Ook goed om te weten. Net als scholen die zeggen: die instellingen
hebben we er liever niet meer bij en die juist heel graag. Door al
die informatie van verschillende kanten kom je tot steeds betere
oplossingen. Je kunt dan echt maatwerk maken voor elke school
en elke instelling.”
Elk school eigen dag
In Hoorn heeft iedere school voor voortgezet onderwijs een eigen
dag met een Rondje Cultuur. Dat betekent dat het programma ook
helemaal afgestemd is op de school in kwestie. Talige activiteiten
voor Havo- en VWO- scholen, doe-activiteiten voor het VMBO.
Jaap Heijn: “Het geeft zo’n school het gevoel dat hun leerlingen
voor een dag de stad bezetten, overal door de straten en stegen
banjeren en de sfeer in de culturele instellingen bepalen.”
t
69

70
Vastgrijpen en boeien
Wij hebben hier naast theaters, galeries en musea ook diverse
erfgoedinstellingen. Die zijn heel trots op hun collectie en willen
dolgraag laten zien wat zij allemaal in huis hebben. Maar de
leerlingen delen dat enthousiasme natuurlijk nog niet. Daar moet
je echt wat voor doen. Je moet hen vastgrijpen en weten te boeien
met een geestdriftige presentatie. En dat lukt steeds beter.
Meer differentiatie in presentatie
De instellingen zijn ook steeds beter in staat hun presentatie aan
te passen aan het niveau van de leerlingen. Vroeger dachten zij
dat het niet uitmaakte of zij VWO-ers, Havo-leerlingen of VMBOers
in huis kregen. Inmiddels hebben zij geleerd dat iedere groep
een eigen aanpak vergt. Je merkt dat de ene vrijwilliger of beroepskracht
makkelijker met VWO-ers kan omgaan en een andere met
VMBO-ers. Wat dat betreft treedt er ook steeds meer differentiatie
in de presentaties op. Het zijn echt lerende organisaties geworden.
Sommige instellingen komen tot de conclusie dat zij niet de juiste
toon aanslaan om jongeren te bereiken. Zij willen wel, maar kunnen
het gewoon niet. Ze merken dat het geforceerd aandoet en
eigenlijk niet bij hen past. Zoiets zegt niets over de kwaliteit van
die instellingen. Zij kunnen best in staat zijn educatieve activiteiten
te ontwikkelen voor volwassenen of voor liefhebbers van
kunst. Ze moeten iets met hun bezoekers hebben en die bezoekers
met hen. Als er over en weer een bepaalde affiniteit is, loopt
het gesmeerd.
Museum Nederland –Turkije
Een mooi voorbeeld vind ik het Museum Nederland-Turkije, dat
gerund wordt door vrijwilligers. Het is een soort folkloristischsociologisch
museum dat zich bezig houdt met de geschiedenis
van Turkije, de folklore, rituelen en gebruiken, maar ook met de
vriendschapsverdragen en relaties met Nederland. Wanneer daar
een groep naartoe gaat met een paar leerlingen van Turkse komaf,
krijg je een heel andere chemie dan bij een groep waarin dat
Turkse element ontbreekt. In dat laatste geval is het puur opnemen
van informatie. Maar als er leerlingen van Turkse komaf
bij zijn, willen die hun medeleerlingen graag laten zien waar zij
vandaan komen en hoe het er bij hen aan toegaat. Door hun
betrokkenheid ontstaat er een welwillende houding in de hele
groep. Ook omdat het zich afspeelt in een soort huiskamersetting
met thee en baklava. Gevolg is dat je met die groep over heel
actuele problemen kunt discussiëren, zoals over de toetreding
van Turkije tot de Europese Gemeenschap. En dan maakt het niet
uit dat de inleiding eigenlijk veel te lang is en dat er veel gepraat
wordt. Het kan ook een groep VMBO-ers van begin tot eind boeien.
Betrokkenheid
Kernpunt is betrokkenheid. Als je in staat bent enthousiasme
over te brengen, gebeurt er echt wat. Tijdens de Rondjes Cultuur
meng ik mij zo nu en dan ook tussen de leerlingen. Dan zie je
hoe zij reageren en hoe dat komt. Soms levert dat schitterende
momenten op, echt pareltjes. Het helpt ook hoe hun eigen leraren
zich gedragen. Als die meedoen heeft dat een enorm effect. Ik heb
eens een paar sportleraren gezien die heel enthousiast raakten
over beeldende kunst. Die namen hun leerlingen echt op
sleeptouw.
Rondje Cultuur eyeopener voor docenten
Voor docenten is het Rondje Cultuur vaak ook een eyeopener
omdat zij zich daarvoor nooit gerealiseerd hadden dat er zoveel
bijzondere instellingen in Hoorn zijn. Ik denk dat het voor een
heleboel mensen geldt die hier wonen. Daarom zou het best
interessant kunnen zijn ook eens een Rondje Cultuur voor
volwassenen op te zetten.
Samenwerking tussen scholen en instellingen
Je ziet verder dat er door de Rondjes Cultuur relaties ontstaan
tussen bepaalde scholen en instellingen. Zo heeft het Filmhuis
samen met Copernicus, een school, een jaarlijks filmfestival ontwikkeld.
Leerlingen die in het Filmhuis zijn geweest tijdens het
Rondje Cultuur, maken een film voor het vak CKV. De resultaten
worden daarna weer in het Filmhuis gepresenteerd. Het Rondje
Cultuur is dus een kennismaking die kan leiden tot vormen van
samenwerking waarbij scholen en instellingen elkaar heel
mooi aanvullen.” s 71

Bert van Elswijk
over gemeentelijk
cultuurbeleid
72
“Zo’n Rondje Cultuur
is voor ons toch ook
een stukje PR”
“In Stede Broec hadden we al een project kunst
op school voor het basisonderwijs. Het leek ons
wel leuk als er in het voortgezet onderwijs een
vervolg aan werd gegeven. Dus toen wij een aanvraag
kregen voor een Rondje Cultuur, hoefden
wij daar niet lang over na te denken. Het lag zo
voor de hand mee te doen dat het besluit om een
gemeentelijke bijdrage te leveren in iets van
dertig seconden is genomen. Een van de snelste
beslissingen die ik ooit voorbij heb zien komen”.
Bert van Elswijk is medewerker Welzijn van de Gemeente
Stede Broec. Van begin af aan nauw betrokken bij het Rondje
Cultuur op het West-Friese platteland. Zo heeft hij ervoor
gezorgd dat een van de activiteiten zich op het gemeentehuis in
Bovenkarspel afspeelt. Leerlingen lopen er met een vragenlijst
langs de schilderijen die in de gangen hangen.
“Op een keer zit ik aandachtig achter mijn computer, terwijl zo’n
groep op de gang bezig is. Mijn deur staat half open. Ben volop
bezig met het concept van een nota over kunstbeleid. Zit aan hele
mooie dingen te denken… Steekt er ineens een jongen zijn kop om
de deur en vraagt: “Wordt u hier nou echt gelukkig van meneer?”.
Verbazing over wat wij doen
Bert van Elswijk schiet weer in de lach als hij eraan terugdenkt.
“Prachtig toch. Ik heb die uitspraak meteen uitgetypt en als
spreuk van de week aan de muur gehangen. Heerlijk dat die jongelui
zo vrij zijn om dit soort opmerkingen te maken. Het gebeurt
beslist niet respectloos. Het is puur uit het hart. Collega’s hier in
huis hebben ook dit soort ervaringen met hen. Die leerlingen zien
ons aan het werk, maken een praatje en verbazen zich erover wat
wij hier allemaal doen. Zo’n Rondje Cultuur is voor ons toch ook
een stukje PR.”
Gave om met deze leerlingen om te gaan
In 2003, het eerste jaar van het Rondje Cultuur in Stede Broec,
deed Bert van Elswijk zelf de rondleiding langs de collectie schilderijen
in het gemeentehuis. Maar, geeft hij ruiterlijk toe, dat was
geen succes. “Ik vind het een gave als iemand soepel weet om te
gaan met een groep leerlingen van zo’n veertien, vijftien jaar. Ik
heb dan ook veel respect voor mensen die dat kunnen. Helaas heb
ik moeten vaststellen dat ik daar niet toe behoor. Een groep van
vijftien tot dertig van die muiters die – hoera - onder het gezag van
hun leerkracht uit zijn en onder het motto Wij gaan aan cultuur
doen de deur uitvliegen… het is niet aan mij daar op een goede
manier mee om te gaan. Dat lukt me gewoon niet.
De afspraak was trouwens ook dat er docenten mee zouden gaan
als begeleider. Maar om allerlei redenen, die zonder meer legitiem
waren, geloof ik best, lukte dat toen niet altijd. Het kwam ook voor
dat een docent het idee had dat zijn groep op weg was naar een
locatie elders, terwijl die hier voor de deur op hem stond te wachten.
Kortom, in het begin hadden we last van enige organisatorische
oneffenheidjes. Daar hebben we ons overigens niet door uit
het veld laten slaan. Integendeel, dan is het de uitdaging om het
allemaal wel piekfijn voor elkaar te krijgen. t 73

74
Ik moet zeggen, het jaar daarna liep alles volgens het spoorboekje.
Toen is er ook wat extra tijd geïnvesteerd om het programma goed
met de docenten door te spreken. We hebben gezegd: “Alles leuk
en aardig, maar dat die jongelui zich een beetje redelijk blijven
gedragen is en blijft jullie verantwoordelijkheid.” Daarna is ook
gebleken dat het wakend oog van de docent ertoe bijdraagt dat
leerlingen beseffen dat het voor hen niet zonder gevolgen blijft als
zij zich buitensporig gedragen bij een onderwijsactiviteit buiten
school. Het heeft rust in de tent gebracht.
Voorbereiding steeds verder verfijnd
Ook de voorbereiding is in de loop der tijd - zowel qua inhoud als
vorm - steeds verder verfijnd. In het begin kwamen de leerlingen
hier blanco binnen en werden dan voor het eerst met moderne
kunst geconfronteerd aan de hand van de schilderijen die hier
hangen. Dat ging toen een beetje van hap snap. Het hing af van de
klik die ik met de groep had of het lukte hen daar wat van mee te
geven. Liep het niet omdat zij zich vervelend gingen gedragen, dan
werden de verhalen ook minder boeiend. Want in dat geval moest
ik meer aan de orde denken dan aan de overdracht van informatie.
Dat was ook een van de redenen waarom ik heb gezegd dat iemand
anders hen hier in wegwijs zou moeten maken. Want ik ben niet
geschoold in educatie. Dat is gewoon mijn stiel niet. Vandaar dat
wij daar toen iemand voor hebben aangetrokken die het echt heel
goed kan.”
Rondje Cultuur geeft nieuwe impuls
Bert van Elswijk heeft het gevoel dat de belangstelling voor kunst
en cultuur, die met het project kunst op school in het basisonderwijs
wordt gewekt, door het Rondje Cultuur weer een nieuwe
impuls krijgt. “Er was een tijdje terug een docent die zei dat de
leerlingen uit Stede Broec tijdens de voorbereiding het lastigst
zijn omdat zij al heel wat bagage hebben en daarmee een voor-
sprong op de rest. Van de muziekschool krijgen wij het signaal
dat de belangstelling voor klassieke instrumenten als dwarsfluit,
harp, piano en viool toeneemt. Gewoon naar de droge cijfers
kijkend zie je dat het aantal leerlingen dat dit soort lessen volgt
aan het groeien is. Het trekt een beetje weg uit de fanfare- en
harmoniewereld. Of dit verschijnsel een oorzakelijk verband met
de schoolprojecten heeft, kan ik niet bewijzen. Het zou interessant
zijn daar eens gericht onderzoek naar te doen.”
Veel waardering van leerlingen
Na afloop van een Rondje Cultuur krijg ik altijd een evaluatie met
daarbij ook het oordeel van de leerlingen en van de begeleiders
van de school. Dan zie je wat er allemaal gebeurd is en hoezeer het
wordt gewaardeerd. Het kost ons als gemeente natuurlijk geen
vermogen om het mogelijk te maken, maar je wilt wel weten of
het ook enige zin heeft. Tenslotte wordt er hier toch een week lang
ingebroken op de gebruikelijke gang van zaken. Mijn collega’s
worden er allemaal mee geconfronteerd. Als dan zou blijken dat
het negatief wordt gewaardeerd door degenen die het ondergaan
en begeleiden, zou je je toch eens achter de oren moeten krabben
en je moeten afvragen: wil ik hier wel mee doorgaan? Maar
het omgekeerde is het geval. Juist doordat het heel goed wordt
gewaardeerd door leerlingen, door hun begeleiders en ook door
de mensen van de Kunstcompagnie in Hoorn die het organiseren,
maakt het voor mij gemakkelijker mijn collega’s er in mee te krijgen.
Het is wel eens wat luidruchtig, maar dat wordt dan blijmoedig
verdragen. Dat lawaai heeft ook te maken met de constructie
van dit gebouw. Als een horde jongelui van dertien, veertien jaar
over de stalen trap tussen de eerste en tweede verdieping dendert
en in de gaten krijgt dat zij met z’n allen een klereherrie veroorzaken,
ja zet je dan maar even schrap. Ach, het duurt dertig seconden
en dan is het al weer over. Ik maak er wel eens een grapje over
door te roepen: “Hallo collega’s! Iedereen weer wakker?” s 75

Wim Zwijsen
over kijken
76
“Jij bent net zo goed
een kunstenaar als ik.
Alleen heb ik iets meer
geoefend”
In een nauw straatje in de oude binnenstad van
Hoorn heeft beeldend kunstenaar Wim Zwijsen
zijn galerie. Hij laat er niet alleen eigen werk
zien en dat van zijn vrouw Helma van Kleinwee.
Met enige regelmaat zijn er ook exposities van
collega beeldend kunstenaars. Tijdens de
Rondjes Cultuur in Hoorn ontvangt hij er drie
maal daags een groepje van zeven tot tien
leerlingen van VWO, Havo of VMBO.
“Dan vertel ik hen iets over het galeriewezen, hoe een galerie
draait en wat ik als kunstenaar doe. Ook probeer ik uit hen te
krijgen hoe zij kunst ervaren. De resultaten zijn schrikbarend.
Zij weten over het algemeen niet wat er bij hen thuis aan de muur
hangt. Het merendeel, wel tachtig procent, komt van huis uit
helemaal niet in aanraking met kunst. Zij hebben ook geen enkel
idee wat een kunstenaar doet, hoe die zijn schilderijen maakt,
hoeveel tijd hij daar in stopt en hoeveel geld hij daarvoor zou
kunnen krijgen. Als ik dat vertel aan de hand van het werk dat
hier hangt, kijken zij hun ogen uit. Dan vinden zij het ook logisch
dat een schilderij zoveel geld kost.”
Wim Zwijsen is zelf pas op latere leeftijd beeldend kunstenaar
geworden. Studeerde eerst werktuigbouwkunde en verwarmingstechniek.
Was jarenlang chef van een tekenkamer. Stapte daarna
over naar het onderwijs. Gaf vijftien jaar les in tekenen en handvaardigheid.
Begon in 1990 met Galerie Wim Zwijsen.
Fascinatie voor architectuur
Zijn technische achtergrond speelt een belangrijke rol in zijn
werk. Met name zijn fascinatie voor architectuur. In zijn schilderijen
geeft hij bouwwerken een nieuw perspectief door deze in een
abstract landschap van lijnen en kleurvlakken te plaatsen.
Tijdens de Rondjes Cultuur houdt hij sessies in zijn galerie. Soms
hebben die het karakter van een kunstbeschouwing, soms van
een workshop, al naar gelang het schooltype en aantal leerlingen.
Hoe dan ook, hij is dan weer even tekenleraar. Maakt van te voren
een lesbrief, meestal aan de hand van de expositie in zijn galerie.
t 77

78
Hoe het is kunstenaar te zijn
“Ik probeer hen even te laten voelen hoe het is kunstenaar te zijn
en een schilderij te maken. Ik leg bijvoorbeeld een schilderij van
mijzelf op tafel. Dan vertel ik hen precies, van begin tot eind, hoe
ik het maak. Dat ik een deel met pen wel drie keer overdoe omdat
ik wil dat het overkomt als fijnschilderen. Of dat ik een kleurslag
van links naar rechts, van donker naar licht, ook pas in twee keer
kan maken. Dat ik er pasta op smeer en moet wachten tot het
gedroogd is, voor ik weer verder kan. Afijn, het hele proces leg
ik helemaal uit, vanaf het maken van een paneel tot aan het
eindresultaat.”
Lesje in kijken
Het is eigenlijk een lesje in kijken. Iedereen kijkt anders zeg ik
altijd. Bij een grasveld ziet de een meteen een voetbalveld in en
de ander zegt: “Goh, kijk, madeliefjes, wat leuk”. Zo kijken de
leerlingen die bij me komen ook allemaal anders; afhankelijk van
hun achtergrond, hun interesse, wat ze geleerd hebben, thuis, op
school en op straat.
Elk object is ooit vormgegeven
Wat ik hoop te bereiken is dat zij meer zicht krijgen in alles wat zij
zien. Want ze lopen door de stad en zien niks. Zijn bezig met allerlei
andere dingen. Daardoor hebben zij niet in de gaten dat alles
om hen heen ooit gemaakt is door kunstenaars of bedacht is door
andere creatieve mensen. Elk object is ooit vormgegeven. Daar is
dus over nagedacht. Een reclamebord, een gebouw, een hele stad.
Zij gaan er zomaar aan voorbij. Maar je kunt ook kijken hoe het is
vormgegeven, of het je aanspreekt en of het in jouw ogen goed of
fout is gemaakt. Daar probeer ik hen bewust van te maken.
Je hebt vaak kans dat wij hier een hele les over praten. Dan komen
we niet eens aan tekenen toe. Dat is vooral zo bij VWO- en Havoleerlingen.
Heb je VMBO- leerlingen, ja die kunnen niet stilzitten.
Na een kwartier zijn die uitgeluisterd. Dan kom je er eerder toe om
te zeggen: “Kom op jongens, nou gaan wij wat doen.” En dat is dan
toch ook wel weer leuk.
In fases naar abstractie
Ik ga meestal uit van een werk dat hier hangt, bijvoorbeeld een
figuratief schilderij. Daar maak ik een foto van en die druk ik af op
een vel papier. Vervolgens teken ik daar drie vierkantjes bij. Dan
moeten zij daarin drie fases tekenen die leiden naar abstractie.
Dat klinkt ingewikkeld, maar is het niet. Ik laat zien hoe dat gaat
aan de hand van een persiflage van Andy Warhol op het werk van
Mondriaan. Piet Mondriaan werkte in zijn beginjaren heel figuratief.
Schilderde bijvoorbeeld een heel herkenbare boom. Later ging
hij die boom in lijnen en vlakken verdelen. Vervolgens schilderde
hij elk vlak in een andere kleur. En in de laatste fase maakte hij
composities met zwarte lijnen en vlakken in de primaire kleuren
wit, rood, blauw en geel. Zo laat ik hen ook die verschillende fases
doorlopen. Ik leg een doos kleurpotloden neer en zeg: “Ga je gang”.
Iedereen kan tekenen
Natuurlijk hoor je dan van een van hen: “Ik kan niet tekenen”.
Maar dat vind ik onzin. Iedereen kan tekenen. Dus dat zeg ik ook:
”Je kunt het wel. Jouw probleem is alleen dat je je gaat meten met
anderen. Dat moet je dus niet doen. Dat is de houding die een
kunstenaar ook heeft: die meet zich niet aan anderen. Die zegt:
“Ik ben mijzelf. Mensen mogen het mooi of lelijk vinden wat ik
maak, interesseert me niets. Ik ben authentiek.” Dat is de ware
kunstenaar. En ik vind dat zij dat even moeten voelen.
Natuurlijk, iets nieuws verzinnen is ontzettend moeilijk. Je neemt
altijd wel iets mee van een ander. Maar maak daar dan wat anders
van. Iets van jezelf. Nou dat probeer ik dan bij hen over te brengen.
Dan zeg ik: “Jij bent net zo goed een kunstenaar als ik. Alleen
heb ik iets meer geoefend. Verder heb ik besloten kunstenaar te
worden en jij effe niet. Of nog niet”. s 79

Dirk van Zonderen
over regels
80
“Voor hen zijn
het enorme
impulsen.
Die vergeten
ze niet
meer“
Achter een deur van het Witte Theater in
IJmuiden klinkt een doffe discodreun. Als
Dirk van Zonderen de deur openduwt, dendert
het geluid in volle hevigheid op ons af. In de
danszaal maakt een donkere man ritmische
armbewegingen voor een groep VMBO-leerlingen,
terwijl hij hardop tellend naar voren loopt en
zich plotseling omdraait. In volle concentratie
proberen de leerlingen zijn ingewikkeld
bewegingspatroon na te volgen.
Dirk trekt de deur grijnzend dicht en zegt: “Je valt met je neus in
de boter. Ook dit is het gevolg van een Rondje Cultuur. Die school
belde me op of de docent die toen een workshop had gegeven, ook
een keer met andere klassen mocht werken. Nou prima toch.
Wij hebben hier een zwevende vloer die speciaal voor dans is aangelegd.
Daarop kunnen ze veel beter uit de voeten dan op school”.
Dirk van Zonderen is directeur van het Witte Theater. Aanvankelijk
was hij nogal huiverig om leerlingen van het VMBO binnen te
laten. Maar nu is hij helemaal ‘om’.
Regels in het theater
Dirk: “Theater is toch een beetje elitair. We pretenderen wel dat
wij heel modern zijn, eigentijds en zo, inspelend op ontwikkelingen
in de maatschappij. Maar de regeltjes voor het publiek zijn
eigenlijk heel ouderwets. Je moet bij ons een kaartje kopen, netjes
in de rij gaan staan, wachten tot de zaal open gaat, tijdens de
voorstelling niet praten, niet hoesten en als je het niet leuk vindt
mag je dat niet eens laten merken. Dan sluip je in de pauze
maar weg.
Al die regeltjes zijn eigenlijk nog precies hetzelfde als toen ik
twintig jaar geleden in dit theater begon. Het jongere publiek
wat hier komt, neemt die regels over het algemeen moeiteloos
over. Dat zijn meestal leerlingen van HAVO-VWO-Gym. Ook bij
de eerste Rondjes Cultuur. Vond ik wel zo plezierig.
Verschil in houding leerlingen HAVO/VWO en VMBO
Toen het Rondje Cultuur werd uitgebreid met VMBO en Praktijkscholen,
kreeg je een compleet andere groep jongeren binnen.
Deze leerlingen zijn drukker, groter in aantal, minder verbaal,
meer lijfelijk en zij reageren emotioneel ook anders.
Als je een workshop moderne dans doet met leerlingen van het
gymnasium, trekken die meteen een gymbroek aan en doen ze
hun schoenen uit voor zij de vloer op gaan. Maar leerlingen van
het VMBO niet. Die durven hun schoenen niet uit te trekken, laat
staan hun broek. Want ze zijn bang dat zij dan voor gek staan.
Ik zag dat eerst als onwil. Toen ben ik daar eens over gaan nadenken.
En ineens realiseerde ik me: verrek, het ligt niet aan hen,
maar aan mij. Ik doe iets verkeerd. Als je normaal met ze omgaat,
is er niets aan de hand. Neem ze serieus. Praat met ze. Dus ik
vraag of ze een bepaalde workshop leuk vinden. Kijken ze me
aan: “Leuk? Kom hé. Zoiets stoms. Wie vindt dat nou leuk om te
doen?”. “Ik”, zeg ik dan. Krijg ik als antwoord: “Nou dan doet u het
voortaan toch zelf”. Daar kan ik nu wel om lachen. Maar eerst niet
hoor. Toen dacht ik dat ze het allemaal echt meenden”.
Als jij hen serieus neemt, nemen ze jou ook serieus. Het houdt
je jong. Dat vind je misschien populistisch gezwets. Maar als je
hoort op tv dat het allemaal zo slecht gaat met jongeren, geloof ik
daar helemaal niks van. Ik vind het merendeel hartstikke leuk. Je
moet je gewoon verplaatsen naar de tijd toen je zelf zo oud was.
Vond je ook alles stom. t 81

Wij zijn de baas
Kijk als zij hier binnenkomen voor een Rondje Cultuur, zijn wij de
baas. Niet de begeleiders, de leraren of de mensen van ’T Platform,
maar wij, de mensen die hier werken. Dus vertellen wij eerst even
wat de regels zijn. Dat de mobieltjes uitmoeten, dat je tijdens een
voorstelling niet zit te kletsen en dat soort dingen. Wij nemen het
roer over. Brengen sfeer. Gaan met groepjes naar binnen en zorgen
voor rust in de zaal. Want rust is de basis voor een goede
voorstelling.
Wij hebben nu vier keer per jaar een Rondje Cultuur in dit gebouw,
twee keer voor HAVO-VWO en twee keer voor het VMBO. Dan zijn
er zo’n vier workshops tegelijk aan de gang. Hier in het café doen
we bijvoorbeeld een workshop soap. Gaan zij zelf filmen en acteur
en actrice spelen. Vinden ze hartstikke leuk.
Veel veranderd in deelname jongens en meisjes
Wat dat betreft is er wel veel veranderd. Vroeger was een workshop
soap alleen iets voor meisjes. Nou is dat compleet over; er
doen soms meer jongens aan mee. Bij de workshop DJ, dat draaitafelgedoe,
zijn de jongens nog steeds in de meerderheid. Maar is
er een workshop rappen of streetdance, dan is het weer fifty-fifty.
Dat is allemaal enorm geëmancipeerd. Vroeger kreeg je een jongen
niet aan het dansen, zeker een VMBO-er niet. Maar nu is dat
geen enkel probleem.
Pubers wekken de indruk dat ze het allemaal maar niks vinden.
Dat hoort nou eenmaal bij hun leeftijd en bij stoer gedrag. Maar
als je goed kijkt, zie je dat ze het juist erg leuk vinden. Ze doen
allemaal mee. Wij hebben er hier nog nooit eentje gehad die de
boel verstierde. Ze hebben er gewoon lol in. Ik weet dat zij deze
ervaring meenemen in de rest van hun leven. Voor hen zijn het
enorme impulsen. Die vergeten ze niet meer. Zij zien dat dit een
openbaar gebouw is dat de deuren wagenwijd voor hen open doet.
Ik denk dat je dat altijd wel bijblijft.
Je komt altijd wel een keertje terug
De grote meute gaat later misschien liever naar musicals en zo.
Daarvoor kunnen ze in de schouwburgen terecht. Die zijn steeds
meer uitgegroeid tot podia voor iedereen. Maar ook in een vlakkevloertheater
is altijd wel een programma te vinden dat hen
aanspreekt. Ik zeg daarom tegen iedereen die hier komt tijdens
een Rondje Cultuur: “Je komt hier heus wel weer een keertje terug.
Want je weet dat je hier welkom bent.” Daarom ben ik er ook zo
voor dat het Rondje Cultuur blijft bestaan. Want daarmee haal je
echt een drempel voor ze weg”. s 83

Caspar Himmelreich
over kwaliteit
84
“Als ze het niet leuk
vinden, kun je de rest
wel vergeten”
Wanneer is een Rondje Cultuur geslaagd?
Welke kwaliteitseisen kun je er aan stellen?
En hoe kunnen de organisatoren ervoor zorgen
dat de kwaliteit verder wordt ontwikkeld?
Met deze vragen heeft Caspar Himmelreich zich bezig gehouden
tijdens zijn afstudeerproject aan de Utrechtse School voor
Bestuurs- en Organisatiewetenschap. Zijn Interventieonderzoek
naar kwaliteitsmanagement bij het project Rondje Cultuur Alkmaar
2003 had als titel KWALITEIT IS ONZE RECLAME. Als hoofd van
het SKV Noord Kennemerland kon hij zijn werkervaringen meteen
in het onderzoek meenemen.
Hij ziet kwaliteit simpelweg als “het verschil tussen wat je
verwacht van een activiteit en wat er uiteindelijk uitkomt.” Cas:
“Als je ergens naar toegaat, naar een concert bijvoorbeeld, dan
heb je daar van te voren al een bepaalde verwachting van: van het
orkest, de muziek, de zaal, het publiek en de sfeer. Als het begint
vraag je je instinctief af: moet ik wegwezen of is dit iets voor mij?
Dat is gewoon een dierlijke reactie: is het in orde of niet? Dat
betekent dat een activiteit in de eerste plaats aantrekkelijk moet
zijn en je een veilig gevoel moet geven. Een welkom gevoel.”
Kwaliteit is iets persoonlijks
Dat impliciete gevoel voor kwaliteit ligt bij ieder mens anders.
Iedere deelnemer aan een Rondje Cultuur heeft zijn eigen verwachtingen,
belevingen en opvattingen. Het is maar waar je van
houdt. De een vindt het prachtig als mensen op het toneel woest
tegen elkaar tekeer gaan, de ander gruwt ervan. Kwaliteit is in de
eerste plaats iets persoonlijks. Cas: “Er zit altijd een belevingsaspect
aan waar je niet omheen kunt. Als leerlingen zeggen:
“We vonden het leuk”, dan kun je wel reageren met “Leuk, leuk?
Wat heb je daar nou aan?”, maar als ze het niet “leuk” vinden, kun
je de rest wel vergeten.”
Kwaliteitscriteria van professionals
Cas maakt een onderscheid tussen de impliciete kwaliteit van
iedere deelnemer aan het Rondje Cultuur en de expliciete kwaliteit
die professionals hanteren. Hij maakt wat dat betreft graag een
vergelijking met de kwaliteit van een product, waarbij consument
en expert ook verschillende criteria hanteren. Cas: “Stel
jij koopt een auto die je bevalt en je leest daarna in een autoblad
dat die door experts wordt afgekraakt. Eigenlijk heb je daar dan
geen boodschap aan. Jij bent er immers blij mee. Zo kun je ook
best genieten van een voorstelling die een slechte recensie heeft
gekregen.
Kwestie van smaak
De professionals beoordelen een artistiek product volgens drie
criteria: zeggingskracht, originaliteit en vakmanschap. Maar zij
kunnen daarover onderling behoorlijk van mening verschillen.
Wat de een fantastisch vindt, roept bij de ander de reactie op: hoe
durven ze me zoiets voor te schotelen. Kwaliteit is niet objectief te
meten. Het is ook een kwestie van smaak.” t 85

86
Waar maken wat je belooft
Er zijn nog andere kwaliteitsaspecten waar een voorstelling,
concert, workshop, rondleiding of andere culturele activiteit aan
moet voldoen. Cas maakt opnieuw een vergelijking met een alledaags
product. “Neem bijvoorbeeld een lamp die er schitterend
uitziet. Daar heb je dan een goed gevoel bij. Maar als blijkt dat hij
het niet doet, valt de kwaliteit toch tegen. Zo moet een culturele
activiteit ook beantwoorden aan de functie die deze heeft. Je moet
waarmaken wat je belooft. Als ik naar een cabaretvoorstelling ga
waar ik absoluut niet om kan lachen, ontbreekt er gewoon een
essentiële kwaliteit.”
Verstandhouding opbouwen
Het betekent niet dat een culturele activiteit direct moet aanslaan.
Soms moeten toeschouwers eerst even wennen aan de vorm, de
inhoud en de stijl. Zeker als die nieuw voor hen is. Cas: “Als je het
publiek in aanraking brengt met iets dat het nog niet kent, duurt
het meestal een tijdje voordat het zich laat meevoeren. Daar moet
je dan aan beide kanten moeite voor willen doen. Pas als je een
verstandhouding met elkaar hebt opgebouwd, kun je naar een
apotheose toewerken. Acteurs weten vaak precies wat het cruciale
moment is, waarop zij het publiek te pakken moeten hebben”.
Iets toevoegen
Ook voor een workshop geldt zo’n gewenningsperiode. Cas: “De
workshopdocenten weten dat zij iets bij leerlingen teweeg moeten
brengen dat nieuwsgierigheid wekt. Ze komen meestal met een
techniek die vrij simpel te leren is. Binnen vijf, zes minuten hebben
leerlingen die onder de knie. Maar het moet wel iets toevoegen
aan wat zij al kennen. Je moet dus niet met kleien aankomen. Verder
moet het een techniek zijn, waarin zij hun eigen idee in kwijt
kunnen. Zo is grimeren vaak erg succesvol omdat de basis vrij
simpel is. In boekjes staan zoveel voorbeelden dat zij daar altijd
wel iets van zichzelf in kunnen leggen”
Van imitatie naar creatie
Dus imitatie leidt tot creatie? Cas: “Precies. Imitatie is een belangrijke
vorm van leren. Het leven zit er vol mee. Op het moment dat
je iets beheerst, kun je verder gaan. Dan komt er pas iets los. Je
hebt vakmanschap als basis nodig. Daarna kun je iets origineels
maken dat zeggingskracht heeft. Dat doe je niet zomaar.”
Kwaliteitskompas
Bij de samenstelling van een Rondje Cultuur is de organisatie er
op uit de verschillende ideeën over kwaliteit met elkaar te verenigen.
Cas: “Je ontwikkelt een bepaald kwaliteitskompas. Daarbij
houd je rekening met dingen die leerlingen leuk vinden. Je kiest
workshopleiders waarvan je weet dat zij het aankunnen. Die
moeten enthousiasme uitstralen en oprecht belangstelling hebben
voor de leerlingen. Verder is het van belang dat de docenten
het Rondje Cultuur op school hebben voorbereid, zodat leerlingen
weten wat ze mogen verwachten. Zij kiezen dan een bepaalde
route waar diverse disciplines aan de orde komen en waarbij
zij ook in diverse instellingen terecht komen. Het is verder van
belang dat een docent van school hen begeleidt. Vroeger kwam je
soms een leerkracht tegen die het geen bal interesseerde. Die wist
niet eens waar hij was. Die non-interesse sloeg onherroepelijk
over op de leerlingen. Maar inmiddels is de communicatie sterk
verbeterd. Wij hebben in de loop der jaren geleerd wat er allemaal
fout kan gaan en hebben ons programma en de draaiboeken daar
op aangepast. Wij doen er alles aan om leerlingen een leuke en
leerzame dag te bezorgen, waar ze er met plezier op terugkijken.
En dat lukt steeds beter”. s 87

Femmy Vroegop
en Jacco Sandstra
over kiezen of indelen
88
“Je mag niet
verwachten dat zij
ineens CKV-beesten
zijn geworden”
Het Rondje Cultuur in Heerhugowaard eindigt
nogal chaotisch. In de grote zaal van theater
De Schakel reageert een groepje VMBO-leerlingen
langdurig en luidruchtig op de grappen van
het cabaretduo Olaf en Jasper. De confronterende
aanpak van de beide cabaretiers leidt tot een
permanente discussie met de zaal, waar zij soms
maar met moeite bovenuit komen. Uiteindelijk
weten zij het publiek met een hilarisch liedje
weer in hun greep te krijgen.
Na afloop praten Femmy Vroegop en Jacco Sandstra nog wat na
in de foyer. Femmy is docent handvaardigheid en CKV op het
Clusius College, dat op acht plaatsen in Noord-Holland VMBO-
Groen opleidingen verzorgt. Voor haar is het al de achtste keer dat
zij een Rondje Cultuur meemaakt. Voor Jacco de eerste. Hij geeft
geschiedenis en aardrijkskunde op Scholengemeenschap Huygenwaard.
Houdt zich daar ook bezig met de culturele activiteiten in
de onderbouw.
CKV-activiteiten voor de VMBO-leerlingen
Het gesprek gaat over de CKV-activiteiten voor de VMBO-leerlingen
op hun scholen. Femmy: “Wij zijn geen zogenaamde cultuurprofielschool.
Daarom vind ik het voor onze leerlingen belangrijk
dat zij tijdens een Rondje Cultuur in aanraking komen met allerlei
cultuurvormen waar zij anders nooit iets mee te maken zouden
krijgen. Zij doen workshops die zij anders nooit zouden volgen”.
Grensverleggend
Meestal gaat het redelijk goed. Natuurlijk niet bij elke leerling.
Sommigen vinden het gewoon heel eng. Bij de theaterimprovisatie
vanmorgen was er één bij die echt niet durfde mee te spelen. Maar
als leerlingen zich daar overheen kunnen zetten, krijgen zij er een
kick van. Leuk om te zien. Voor veel van mijn leerlingen is zoiets
echt grensverleggend.
Jacco: “Voor ons geldt ook dat het kennismaken met nieuwe
dingen erg belangrijk is. Op school doen we ook al het een en
ander. We hebben culturele middagen waarbij we de leerlingen
betrekken bij de samenstelling en uitvoering van het programma.
Verder zijn er muziekavonden die door hen zelf georganiseerd
worden en waarbij zij ook optreden.”
Beide scholen pakken de voorbereiding van het Rondje Cultuur op
verschillende manieren aan. Leerlingen van het Clusius College
mogen van te voren zelf aangeven welke workshops zij graag willen
volgen. De leerlingen van Huygenwaard weten echter niet wat
hen te wachten staat. Voor hen is het een dag vol verrassingen.
Ervaar het maar eens een keer
Jacco: ”Zij weten van te voren niet naar welke workshop zij gaan.
Wij delen hen gewoon in. Het nadeel is misschien dat zij er niet op
voorbereid zijn. Maar ik vind het wel een voordeel dat ze met iets
geconfronteerd worden waar zij zelf niet voor gekozen hebben.
Ervaar het maar eens een keer. Je krijgt geen tijd je voor te stellen
hoe vervelend het kan zijn. Je gaat aan de gang en voor je het weet 89

90
is de workshop voorbij. Uit de reacties van de leerlingen maak
ik op dat zij het twee van de drie keer erg leuk vonden. Als het
niet meteen raak is, hebben ze het toch een keer meegemaakt. Zo
voorkom je dat ze zich inschrijven voor de dingen die zij het leukst
vinden of die zij al eens gedaan hebben.”
Gemotiveerde leerlingen
Femmy schudt haar hoofd. Is het er duidelijk niet mee eens. “Ik
wil gemotiveerde leerlingen. Je hebt er niets aan als zij in een
workshop niet willen meewerken omdat zij gedemotiveerd zijn.
Dat is voor de workshopleiders niet prettig en voor de rest van
de leerlingen ook niet. Dus laat ik hen altijd kiezen. Ik deel hen
zoveel mogelijk in bij de activiteiten waar zij zelf voor gekozen
hebben. Krijg je ook geen gezeur van “Wat doe ik hier?” of “Ik moet
hier zijn van school”.
Zowel Femmy als Jacco vinden het jammer dat de culturele vorming
in de onderbouw van het VMBO nog nagenoeg ontbreekt. Op
de basisschool hebben leerlingen vaak met verschillende vormen
van cultuureducatie kennis gemaakt. Daarna verdwijnt de
aandacht voor kunst en cultuur. Na een stilte van twee jaar
kunnen zij in het derde jaar pas weer kiezen voor het vak CKV.
Het Rondje Cultuur is dan voor hen een soort voorproefje.
Rondje Cultuur ideaal
Femmy: “Ik laat de leerlingen in dat derde jaar vrij veel zelfstandig
op pad gaan. Zij bereiden in kleine groepjes voor waar zij naartoe
gaan. Dan vraag ik: “Wat wil je? Wat kost het? Hoe pak je het aan?”
Wij organiseren ook culturele activiteiten op school. Van papier
maken tot dans en percussie aan toe. Als er geld over is kan er
soms iemand aangetrokken worden om een workshop te geven.
Maar zoiets als een Rondje Cultuur is ideaal, omdat het kant en
klaar voor ons is georganiseerd. Het bespaart ons een hele
hoop tijd.”
Jacco:”Wij missen tot nu toe ook de aansluiting van CKV in onder-
en bovenbouw. Maar wij zijn wel bezig te bekijken of wij daar
wat aan kunnen doen. Je kunt bijvoorbeeld bepaalde thema’s in
de onderbouw aan de orde stellen, die je in de bovenbouw verder
uitwerkt. Er moet veel meer lijn in komen.”
Femmy: ”Volgend jaar starten wij in de brugklassen met een
project waarbij leerlingen drie uur in de week voor een bepaald
onderwerp kunnen kiezen: kunst en cultuur of mens en natuur.
Dat geeft hen de vrijheid eens een dansworkshop te doen of
activiteiten met theater, muziek of beeldende vorming. Dan kun
je de dingen waar je in de onderbouw mee begint, ook meenemen
naar de bovenbouw. Een Rondje Cultuur past daar heel goed in.
Volstrekt nieuwe ervaring
Je merkt dat zij daar aan de ene kant kiezen voor iets veiligs,
voor iets dat ze wel eens eerder hebben gedaan. Maar bij de drie
workshops is er altijd wel een die voor hen een volstrekt nieuwe
ervaring vormt. Zoals theatersport. Dat kennen zij wel van tv, van
de Lama’s. Maar nu merken zij pas hoe lastig het is. Zelf iets
uitbeelden blijkt dan toch een heel ander verhaal. Ik merkte vanochtend
dat geen enkele leerling zoiets ooit gedaan had. Het was
heel spannend voor hen. Maar ook uitdagend. Ze kregen er echt
plezier in”.
Jacco: “Zij kijken nu ook anders tegen de Lama’s aan. Wat dat
betreft is hun bewustzijn geactiveerd. Er blijft iets van hangen.
Al mag je niet verwachten dat ze ineens CKV-beesten zijn
geworden”. s
91

Maaike Haas
over begeleiding
van vrijwilligers
92
“Onderzoek
museumobjecten
kan nooit
concurreren
met hiphoples”
De laatste jaren zijn er bij de Rondjes Cultuur
steeds meer instellingen betrokken die zich bezig
houden met cultureel erfgoed. Niet alleen
professioneel geleide musea, maar ook historische
verenigingen en oudheidskamers die door
vrijwilligers worden gerund. De activiteiten die
daar plaatsvinden hebben tot doel leerlingen te
laten beseffen waarom het van belang is zorgvuldig
om te gaan met de erfenissen uit het verleden.
Zij staan even stil bij historische gebouwen,
kunstobjecten, kleding en gebruiksvoorwerpen.
Komen ondertussen van alles te weten over de
geschiedenis die eraan vastzit. Ook is er aandacht
voor allerlei immateriële kanten als oude gebruiken,
uitdrukkingen en streektaal.
Bureau Erfgoededucatie Noord-Holland
Sinds 2005 is er een apart bureau, dat de samenwerking tussen
scholen en erfgoedinstellingen stimuleert, Bureau Erfgoededucatie
Noord-Holland. Het maakt deel uit van Cultureel Erfgoed
Noord-Holland, de provinciale organisatie voor ondersteuning
van musea, archeologie en instellingen die zich bezig houden
met geschiedbeoefening. Het bureau heeft een eigen website
www.erfgoedbijdeles.nl, waar inmiddels meer dan driehonderd
lesprogramma’s op staan. Er is ook veel materiaal ontwikkeld
om scholen enthousiast te maken voor erfgoed: een dvd met de
film Erfgoed bij de les, waaiers vol lesideeën, discussiekaarten en
een schijf die leerkrachten stimuleert met erfgoed in de klas te
werken.
Conservator spelen
De adviseurs van Bureau Erfgoededucatie ondersteunen instellingen
bij het ontwikkelen van programma’s om hun collectie tijdens
een Rondje Cultuur op een aansprekende manier te introduceren
bij leerlingen van het VWO en VMBO. Zo is voor Museum
Sterkenhuis in Bergen een programma samengesteld, waarbij
leerlingen een uur lang de rol van conservator spelen. Zij krijgen
objecten uit de collectie te zien en moeten er achter zien te komen
wat het verhaal erachter is. Vervolgens mogen zij beoordelen of en
waarom het waardevol is de voorwerpen te bewaren. Ook wordt
hun gevraagd hun keuze op een samenhangende manier ten toon
te stellen.
Advies over aanpak
Maaike Haas is een van de adviseurs erfgoededucatie die zo’n
instelling terzijde staat. “De vrijwilligers voeren zo’n programma
zelf uit. Wij helpen hen alleen bij het ontwikkelen van het idee,
geven hen tips en adviseren hen hoe je zoiets aanpakt op een
93

94
manier waar leerlingen echt wat mee kunnen. Zij doen ongelooflijk
hun best. Maar zij zijn natuurlijk geen professionele
docenten. Door hun enthousiasme krijgen zij de leerlingen echter
meestal wel mee. Dat lukt niet altijd. Maar vaak zie je na verloop
van tijd wel veel verbeteringen.
Slopen of behouden?
Op een gegeven moment hebben we een paar formats ontwikkeld
die instellingen met vrijwilligers wat meer houvast bieden.
Zij hebben dan al een leidraad voor hun programma. Een van die
formats is het programma Slopen of behouden? Dat draait inmiddels
in Alkmaar, Schagen en Hoorn. Wij hebben een powerpointpresentatie
gemaakt waarin historische verenigingen foto’s van
gebouwen in hun eigen stad kunnen plaatsen. Vervolgens krijgen
de leerlingen de vraag: is het gebouw in beeld een monument dat
behouden moet blijven of niet? Daar kan ook een modern gebouw
tussen zitten. Dan luidt de vraag of het in de toekomst als monument
bewaard moet blijven of gesloopt moet worden.
Wat is het mooiste en lelijkste gebouw?
Na zo’n inleidende presentatie gaan leerlingen in groepjes de stad
in, soms zelfstandig, soms onder begeleiding van een gids van een
historische vereniging. Zij maken dan foto’s van gebouwen, waarbij
zij weer de vraag moeten beantwoorden Slopen of behouden?
Zij gaan ook op zoek naar het mooiste en het lelijkste gebouw van
de stad. Na verloop van tijd komen ze weer bij elkaar om daarover
te discussiëren. Zo moedig je op een vrij simpele manier het
kijken naar en waarderen van de eigen omgeving aan. De leerlingen
beseffen ook voor welke keuzen gemeenten staan en wat het
belang is van historische verenigingen die zich inzetten voor het
behoud van monumenten.
Activiteiten die met kijken en waarderen te maken hebben
Wat belangrijk is dat je een programma ontwikkelt dat betrekking
heeft op de onderwerpen waar de instellingen zich mee bezig
houden. Je kan niet iets doen wat volledig los staat van zo’n vereniging,
want dan voelen de mensen zich ook niet betrokken bij de
inhoud. Dat is wel het lastige van erfgoed ten opzichte van kunst.
Want bij kunst gaat het om beleven, doen en maken. Wij kunnen
wel veel doen om erfgoed op te pimpen, maar het komt toch steeds
neer op activiteiten die met kijken, onderzoeken en waarderen te
maken hebben.
Wat wel en wat niet?
Wat dat betreft kan het onderzoeken van museumobjecten nooit
concurreren met een hiphoples. Ik vind dansen in een kerk geen
vorm van erfgoededucatie. Maar bij een theatervoorstelling die
gaat over een gebeurtenis die daar lang geleden heeft plaatsgevonden,
is er wel een duidelijke relatie tussen de locatie, het decor en
datgene wat zich daar afspeelt en heeft afgespeeld.
Erfgoed toegevoegde waarde
Nu wij een paar jaar bezig zijn vind ik dat erfgoed voor het Rondje
Cultuur een toegevoegde waarde is gebleken. Als de provincie niet
de opdracht had gegeven het begrip cultuur ruimer te interpreteren
en naast kunst ook aandacht te besteden aan cultureel
erfgoed, was het Rondje Cultuur vermoedelijk steeds meer op de
kunsten gericht. Het beeld is nu completer geworden.
Het begint bij henzelf
Ik houd leerkrachten steeds voor dat cultureel erfgoed echt niet
ver van hun leerlingen afstaat. Het begint bij henzelf, bij dingen
van vroeger die hun ouders bewaard hebben. Daar ga je in de onderbouw
op in. In de middenbouw breid je het uit tot de omgeving
waarin je woont, bepaalde gebouwen, namen van straten, de plattegrond
van de stad. Vervolgens ga je in de bovenbouw weer een
stap verder. Daar je heb je het dan over het erfgoed van iedereen.
Het is echt niet zo’n moeilijk verhaal. Valt best mee.” s
95

Maurice Vastenouw
over verwachtingen
“Wow, wat is dit?
Wat moeten we
hiermee?”
Maurice Vastenouw is slagwerker. Zijn specialiteit
is de samba. Hij is zakelijk en artistiek leider
van AbSurdo, een professionele slagwerkgroep
die in wisselende samenstelling optreedt onder
het motto Percussion with a Brazilian heart beat.
“Wij zijn met zijn veertienen. Het hangt van de situatie af hoeveel
er meedoen. Als we voor 5000 man spelen, zijn we er allemaal wel.
Maar in een zaaltje van 150 man heb je aan zes spelers genoeg.
Wij bieden puur slagwerk. De basis is Braziliaanse percussie.
Sambamuziek dus. Daar hebben wij onze eigen draai aan gegeven.
Westerse invloeden, Afrikaanse invloeden, beetje drum, beetje
base. En dat dan met een sterk theatraal accent”.
t
96
Maurice Vastenouw is ook muziekdocent. Geeft vaak workshops
in combinatie met een optreden van AbSurdo. Dikwijls voor
scholen.
97

98
Die combinatie werkt heel goed. In de voorstelling zit al een workshopje,
een interactie met het publiek als break. Daardoor raken
de leerlingen helemaal in de ban van de muziek. Daarna doen wij
dan nog twee workshops voor maximaal 150 leerlingen tegelijk.
Heel heftig. Dan gaan ze echt los.”
Bij samba werkt grotere groep beter
Maurice geeft die workshops al een jaar of vijf tijdens de Rondjes
Cultuur in Midden-Kennemerland. “In het begin werkte ik met
kleine groepjes van een man of twaalf. Halve klassen. Maar op
mijn verzoek hebben we die groepen bij elkaar gevoegd tot een
man of veertig. Bij samba werkt een grotere groep gewoon veel
beter. Klinkt het intenser. Je hebt veel eerder een goed resultaat.”
Wow, wat is dit?
Hij vertelt dat de reacties tijdens de workshops bij HAVO/VWOgroepen
anders zijn dan bij die van VMBO en Praktijkscholen.
“HAVO- en VWO-leerlingen hebben vaak nog muziek in hun
pakket en zijn er daardoor meteen meer bij betrokken. De VMBOgroepen
hebben al een jaar geen muziek meer gehad. Die reageren
zo van: “Wow, wat is dit? Wat moeten we hiermee?” Als zij halverwege
mee moeten klappen, kijken ze eerst drie keer om zich heen
om te zien of hun buurman ook meedoet. Maar na afloop zijn hun
reacties meestal toch heel positief. Komen die jongens en meiden
naar me toe: “O te gek, ik vond het echt top”. Terwijl zij eerst nog
zo’n houding hadden van: “Bekijk het een beetje. Ik ga niet
trommelen”.
Houding leraren erg belangrijk
Of leerlingen meedoen, hangt ook af van de manier waarop hun
leraren ermee omgaan. Als die een houding hebben van: “Nou die
zijn mooi onder de pannen, daar hebben wij geen omkijken naar,
dus gaan wij maar koffie drinken”, kan het een hele toer worden
om de leerlingen mee te krijgen. Maar als docenten gemotiveerd
zijn en meedoen, heb je de leerlingen meteen te pakken”.
Weten wat je gaat doen
Het is bovendien belangrijk dat zij van te voren weten wat zij gaan
doen. Soms komen ze binnen met de verwachting dat zij gaan
samba dansen. Dan is gewoon verkeerd doorgegeven waar de
workshop over gaat. In zo’n geval kost het me een hoop moeite om
ze mee te krijgen. Het is ook wel eens gebeurd dat ik een workshop
eerder heb moeten stoppen omdat ze te hard slaan en niet
willen luisteren. Als docenten dan niet ingrijpen, houd ik ermee
op. Want anders slaan ze de instrumenten kapot. Dan ga ik liever
naar een school die mij zelf inhuurt. Daar zit altijd een presentatie
met AbSurdo aan vast. Daarna kom je een keer of drie terug voor
een workshop. Dat heeft veel meer impact.
Rondje Cultuur vluchtig
Het nadeel van het Rondje Cultuur is dat het zo vluchtig is. De
leerlingen snuiven overal even aan, maar er blijft weinig van hangen.
Aan de andere kant, er komen na afloop van een workshop
altijd wel twee of drie leerlingen naar me toe die het te gek vonden,
me een hand geven en vragen of zij ook een cursus kunnen volgen.
Kijk daar doe je het toch voor.
Samba met Capoeira
Het laatste jaar hebben we een workshop gegeven, terwijl in het
lokaal ernaast iemand aan de gang was met Capoeira, de Braziliaanse
vechtdans. Het laatste kwartier kwamen we buiten op een
grasveldje bij elkaar. Ging onze groep samba spelen en die andere
dansen. Dan ontstaat er echt iets leuks.
Fanatiek en gemotiveerd meebeleven
In Alkmaar hadden we aan het eind van het Rondje Cultuur ook
een voorstelling met AbSurdo. Een groot gedeelte van de leerlingen
hadden daarvoor al een workshop gehad. Die hebben de muziek
dan al gehoord, de instrumenten gezien en zij kennen mij ook
al. Gevolg is dat zij die voorstelling heel fanatiek en gemotiveerd
meebeleven. Want zij weten dat er een moment komt, waarop ik
hen uitnodig mee te spelen. Kunnen ze iedereen laten horen wat
ze geleerd hebben. Vinden ze echt geweldig”. s 99

Vincent Lobé
over afstemmen
100
De krenten
in de pap voor
het VMBO
“Er bestaat in Haarlem al een aantal jaren een
Rondje Cultuur voor Havo-VWO, georganiseerd
door de gemeente. Maar voor het VMBO was er
helemaal niets. Dat vonden wij als nieuwe
brede VMBO-school niet acceptabel. Dus zijn
wij naar de gemeente gestapt en hebben gezegd:
“Wat doen jullie op dit gebied voor onze leerlingen?”
Kregen we als antwoord: “Nou ehhh...
eigenlijk niets”.
Vervolgens hebben we contact gezocht met Kreater (nu H’art), de
steunfunctie voor het CKV in Haarlem. Daar waren zij het met ons
eens dat er ook een passende culturele toer voor het VMBO moest
komen. Samen met de mensen van Kreater en een paar collega’s
hebben we daar toen een plan voor bedacht. Wij hebben dat
Cult on Tour genoemd. Uiteindelijk zagen zowel de gemeente
als de provincie het nut ervan en zijn met subsidies over de
brug gekomen.”
Aan het woord is Vincent Lobé, docent CKV, muziek en drama aan
het LJC2, het Lourens Janszoon Coster College in Haarlem, in 2006
ontstaan uit een fusie van vier VMBO-scholen. Lobé is een van de
initiatiefnemers van de Cult on Tour, die Kreater, inmiddels omgedoopt
in H’art, jaarlijks organiseert voor zo’n 700 VMBO-ers.
Geen imitatie Rondje Cultuur
“Wij wilden niet proberen het Rondje Cultuur voor Havo-VWO
te imiteren. Wij hebben immers te maken met een heel ander
type leerling. Vandaar dat wij activiteiten zochten die voor onze
leerlingen meer relevant zijn. Dan kom je uit op doe-activiteiten,
op workshops die als het even kan ook te maken hebben met de
onderwijsrichting die zij hebben gekozen. Niet te moeilijk, niet te
diep, maar wel interessant en verrassend. Alles hoeft niet altijd
‘leuk’ te zijn, want dat is een sleutelwoord in het onderwijs dat te
pas en te onpas wordt gebruikt. Het moet zinnig zijn. En als je het
goed doet, is het ook nog leuk.
Ik noem even een voorbeeld. We hebben hier op de Grote Markt
een prachtige Grote Kerk met een schitterende toren. Ga je daar
als toerist in, dan krijg je een mooie rondleiding en ga je even
langs het graf van Frans Hals. Prachtig. Niks mis mee. Maar zo’n
toertje is voor een gemiddelde VMBO-leerling na een kwartier al
niet leuk meer. Een beetje saai.
Speciale rondleiding
De toren is voor toeristen niet toegankelijk. Maar voor onze leerlingen
juist heel interessant. Dus hebben we contact gezocht met
de gemeente, die er eigenaar van is. En daar hebben we iemand
gevonden die het prima vindt dat VMBO-ers in groepjes de toren
beklimmen. Zij krijgen een heel andere rondleiding dan de toeristen
beneden in de kerk.
Onze leerlingen bekijken hoe de toren gebouwd is. De constructie
is helemaal van hout, verstevigd met lood. Aanvankelijk was alles
van steen, maar dat werd te zwaar. Dus hebben ze een deel afgebroken
en daarna in hout weer opgebouwd. Wat is er nou mooier
dan jongens die bouwtechniek studeren, te laten zien hoe de
pen-gat-verbindingen in zo’n eeuwenoude toren in elkaar zitten?
En dan worden zij ook nog eens beloond met een prachtig uitzicht
dat je als Haarlemmer normaal nooit te zien krijgt. t 101

102
Activiteit afstemmen
Dit vind ik nou typisch een voorbeeld van een activiteit die helemaal
is afgestemd op onze leerlingen. Zij kunnen ook kiezen voor
een rondleiding in de kerk zelf, boven in de gewelven. Ook een
plek waar je normaal gesproken nooit komt. Vinden onze jongens
ontzettend leuk. Zeker als er meiden bij zijn die zorg en welzijn
als richting hebben. Als dan halverwege het licht uitgaat , het is
ineens pikdonker en je loopt langs hele dunne latjes en relinkjes
… Ja geweldig. De krenten in de pap voor het VMBO.”
Alle activiteiten tijdens Cult on Tour zijn zoveel mogelijk afgestemd
op VMBO-ers. In het Patronaat, de poptempel van Haarlem,
komt iedereen ’s ochtends eerst bij elkaar voor de openingsact.
Vervolgens zwermen honderden leerlingen uit over de stad om
op twee verschillende locaties een workshop te volgen. Er zijn 24
verschillend menu’s. In eerste instantie zoeken de CKV-docenten
daaruit de onderwerpen die het beste passen bij de onderwijsrichtingen
van hun leerlingen. Die mogen daar vervolgens zelf een
menu uit kiezen. In negen van de tien gevallen krijgen zij wat ze
willen.
Goede voorbereiding essentieel
Vincent Lobé is er heilig van overtuigd dat het welslagen van Cult
on Tour staat of valt met een goede voorbereiding. “Je moet er echt
in een aantal lessen naar toe werken en leerlingen klaarstomen
voor een bezoek aan een museum, een kerk of een theater. Ze
moeten weten: als je binnenkomt en je weigert je jas op te hangen
in de garderobe en je weigert je telefoon uit te zetten en je weigert
je tas af te geven, dan heb je meteen een heel vervelend begin. Dus
daar besteden wij van te voren al aandacht aan: “Jongens, er wordt
verwacht dat jullie je zus en zo gedragen. Net als bij een echte
voorstelling hang je je jas op bij de garderobe. Daar staat iemand
die je spullen in de gaten houdt. Die wordt betaald door Cult on
Tour. Dus hierover geen discussie. Dit is de afspraak. Zo gaan we
het doen.”
Dat lukt meestal prima. Mijn ervaring is dat vier van de vijf leerlingen
het erg leuk vinden. Je hebt er natuurlijk altijd wel eentje
tussen die niets leuk vindt of daar in ieder geval niet voor uit wil
komen. En er zijn ook altijd wel een paar workshops die tegenvallen.
Maar als je meteen de juiste toon weet te treffen en direct met
hen aan de slag gaat, vinden zij het over het algemeen hartstikke
leuk.
Soms loopt het anders dan gedacht
Soms loopt het ook anders door iets wat je van te voren absoluut
niet aan ziet komen. Zo brachten we een keer een bezoek aan het
Teylers Museum. Op zich al heel interessant voor onze leerlingen,
omdat er zoveel oude dingen te zien zijn die met techniek
te maken hebben. Er was een tentoonstelling over goochelen en
attributen en techniekjes die daar achter zaten. De educatieve
dienst had een workshop geregeld, waarin leerlingen zelf ook een
goochelattribuut in elkaar moesten zetten. Van te voren wisten
zij niet wat ze gingen maken. Dat ontdekten zij pas toen het klaar
was. Helemaal top.
Nou was een leerling vergeten het werkstuk mee te nemen dat
hij gemaakt had. Dus zegt een mevrouw van het Teylers tegen
de docent van de volgende groep: “Er is een goocheltruc blijven
liggen. Wilt u die aan die en die geven?”. Meteen was de reactie
van die tweede groep: “Gaan we dat maken? Wat een stom ding”.
De verrassing was er onmiddellijk vanaf. Zo zie je maar, soms is
het iets kleins waardoor het toch nog mis kan lopen, ondanks alle
voorzorgen en voorbereiding. Het ligt allemaal heel gevoelig.” s
103

Maria Sabel
over leesbevordering Zwaardgevecht met
stokbroden in de bieb
104
Een maandagochtend in februari. Twaalf
leerlingen van een VMBO-school hangen lusteloos
rond op de tweede étage van de bibliotheek
van Heerhugowaard. In lichaamstaal laten zij
onverbloemd weten dat het weekend dodelijk
vermoeiend is geweest.
Maria Sabel spreekt hen op een energieke toon toe. Zij maakt deel
uit van het team leesbevordering van de bibliotheek. Deze ochtend
presenteert zij een nieuwe workshop in het Rondje Cultuur.
Enthousiast vraagt zij of de leerlingen zin hebben een etalage in
te richten om aandacht te vragen voor een bepaald genre boeken.
Wat is een etalage?
Prompt onderbreekt een leerlinge haar met de vraag: “Wat is een
etalage?” Maria hapt zichtbaar naar adem. Denkt kennelijk dat zij
in de maling wordt genomen. Waarop een van de andere leerlingen
onverstoorbaar uitlegt: “Je weet wel, een étalage, zoals bij een
winkel en zo, waar ze kleren in hangen om te laten zien wat ze
hebben”.
Romantiek, misdaad en sciencefiction
Maria knikt. Zij laat de spullen zien waarmee de leerlingen
etalages kunnen inrichten over romantiek, over misdaad en over
sciencefiction. Meteen ontbrandt er een discussie over de vraag wat
sciencefiction is. De leerlingen blijken zich meer te kunnen vinden
in het begrip fantasiewereld. Daarna kost het enige moeite om tot
een bevredigende indeling in groepjes te komen. Maar uiteindelijk
gaan drie stellen van vier redelijk gemotiveerd aan de slag.
Twee fluisterende jongens zoeken naarstig naar boeken over
sciencefiction. Een half uur later hebben zij er drie gevonden.
De twee meisjes in hun groepje hebben dan al een kartonnen
doos beschilderd en moeten nodig naar de wc. Een kwartier later
komen zij opgewekt en opgemaakt terug, kruipen achter een
computer en zoeken iets op internet.
Stokbroden, pistool, telefoon, champagneglas, fruit
en bloedvlek
Ondertussen voeren twee jongens uit de groep misdaad een
zwaardgevecht met namaakstokbroden. Een medeleerling in
camouflagejas, bijbehorende muts diep over de oren, trekt een
neppistool en bedreigt daarmee een giechelende klasgenoot.
Ineens hebben zij genoeg van hun spelletjes. In een mum van tijd
vormen zij een plateau van dozen, waarover zij een zwart doek
draperen. Vervolgens schikken zij de attributen bij de door hen
uitgezochte misdaadboeken: stokbroden, pistool, een klassieke
zwarte telefoon, een champagneglas, kunstfruit en een vel geel
papier met een imposante bloedvlek van rode verf.
Romantiek in een perk vol kunstbloemen
In een andere hoek zijn vier meisjes stilletjes aan de gang.
Kennelijk werkt het begrip romantiek inspirerend. Want binnen
het uur hebben zij een paar plastic duiven neer doen strijken op
twee tafels met een serie romantische boeken, die met veel zorg
zijn opgesteld in een perk vol gele, roze en rode kunstbloemen. t 105

106
Weerstand overwinnen
Na een uur bekijken de leerlingen tevreden elkaars resultaten.
Maria Sabel haalt opgelucht adem. “Ja eerlijk gezegd valt het me
reuze mee zoals het gegaan is. Je moet niet vergeten, ik ben niet
gewend met deze leeftijdsgroep om te gaan. Ik vind het best
moeilijk ook, dat geef ik meteen toe.
Niet meteen gaan keten
In het begin voelde ik dat er weerstand was. Dat ze niet bereid
waren zelf mee te denken. Toen ik probeerde uit te leggen wat de
bedoeling was, zeiden ze ‘nee’ bij alles wat ik voorstelde. Dat vind
ik heel lastig. Dan houdt het bij mij snel op. Ik heb totaal geen
onderwijsachtergrond. Dus ik leer hier ook veel van. Ik beschouw
hen misschien te vroeg als volwassenen. Vind dat ze op z’n minst
zo beleefd moeten zijn om te luisteren en niet meteen te gaan
keten. Daar kan ik gewoon slecht tegen.
Groep die weinig leest
Misschien dat ik bij de volgende groep nog iets meer moet uitleggen.
Je moet je goed realiseren dat dit een groep is die weinig leest.
Daarom probeer ik er ook stripboeken in te betrekken. Als je met
kleine groepjes werkt, kun je het weer beter uitleggen. Maar je
moet toch eerst even klassikaal aankaarten wat de bedoeling is.
Uiteindelijk ging het best goed. Vond ik het ook leuk om te doen.
Je bent toch wel trots als er een resultaat staat en als je hen in
toom hebt weten te houden. Maar of zij het echt leuk vinden, daar
kom je niet achter. Ik hoop het wel. Ik vind dat ze een geweldig
aanbod krijgen in die Rondjes Cultuur. Op twee maandagen mogen
zij langs zes locaties. Dat is toch fantastisch.
Tweede groep gaat makkelijker
Bij de volgende groep moet ik goed opletten dat ik het begrip
étalage en de onderwerpen nog beter uitleg en meer voorbeelden
geef. Als het over fantasie gaat kan ik bijvoorbeeld zeggen: ”Kijken
jullie wel eens naar een spannende film of naar iets dat in de
toekomst speelt?”. Bij zo’n tweede groep gaat het vast makkelijker
omdat er nu al wat staat wat ze als voorbeeld kunnen zien.
Leesbevordering
Op het gebied van leesbevordering houd ik me meer bezig met
volwassenen. Een collega van me doet de middelbare scholen en ik
wat daarna komt, dus vanaf achttien jaar. Bij leesbevordering kun
je denken aan leesadvies, collectievorming, maar ook aan dingen
als boekenweek, gedichtendag en de maand van het spannende
boek. Verder houden we contact met andere instellingen die zich
bezig houden met cultuur. We hebben dus een heel breed takenpakket.
Leesadvies
Wij geven mensen bijvoorbeeld een leesadvies als het boek dat zij
willen hebben, is uitgeleend. Dan wijzen we hen op soortgelijke
boeken van andere schrijvers. Ook krijgen we mensen die advies
vragen als zij door omstandigheden jaren niet hebben gelezen.
Dan zoeken we iets uit wat voor hen geschikt is om weer mee te
beginnen. Soms gaat het om mensen die thuis problemen hebben,
in de knel zitten, en zich graag even met een boek willen ontspannen.
Wat wij aan verhalen krijgen waarom mensen willen lezen,
daar zou ik boeken vol over kunnen schrijven. Ongelooflijk. Dan
merk je dat je hen veel plezier kunt geven. Het is gewoon fantastisch
werk. Dat meen ik echt uit het diepst van mijn hart.” s 107

Saskia Vroom
over effecten
108
“Ik had nog wel drie
workshops gewild”
“We confronteren leerlingen niet alleen met
vormen van kunst en cultuur die voor hen
herkenbaar zijn. Wij brengen ze ook in aanraking
met kunstuitingen die voor hen totaal nieuw zijn.
Zo hebben ze tijdens een vorig Rondje Cultuur een tentoonstelling
bezocht van jonge kunstenaars van de Rietveldacademie. Die
hadden in Kunstencentrum De Ruimte in IJmuiden een expositie
ingericht onder de titel: ‘De leerlingen van Frankenstein’. Daar
waren bizarre kunstwerken van lichaamsdelen te zien. Vonden
de leerlingen verschrikkelijk raar. Maar het werkte kennelijk
wel inspirerend. Want daarna was er een workshop waarin zij
zelf lichaamsdelen van klei konden maken. De jongens van het
Technisch College Velsen hoefden er niet lang over na te denken.
Een uur later stonden er allemaal monsterlijke geslachtsdelen
op een rij”.
Saskia Vroom kan er nog smakelijk om lachen. Zij heeft tijdens
de Rondjes Cultuur in het IJmondgebied al heel wat meegemaakt.
Als consulent dans van ’T Platform, Steunpunt Kunsteducatie
Midden-Kennemerland, doet zij de organisatie beneden het
Noordzeekanaal (IJmuiden en Velsen) en haar collega
Marin Rutgers die erboven (Beverwijk, Heemskerk en Castricum).
Rondje Cultuur inmiddels echt een begrip
“Wij zijn in 2002 begonnen met een proefrondje in Velsen. Toen
bleek meteen al dat alle scholen mee wilden doen, zowel HAVO,
VWO als VMBO en Praktijkscholen. Bij elkaar zo’n twaalf scholen
in de hele regio. Inmiddels is Rondje Cultuur echt een begrip.
In de scholen weet iedereen ervan, van conciërge tot directeur.
En je merkt in gesprekken met hen dat zij het hooglijk waarderen.
Het is een vast onderdeel van het schoolprogramma geworden.
Zij kunnen eigenlijk niet meer zonder. Leraren en leerlingen
kijken er echt naar uit.”
t
In de loop der jaren is het programma steeds verder verbeterd.
Eerst begon een Rondje Cultuur met een openingsact om alle leerlingen
warm te maken voor de dingen die komen gingen. Nu is er
een gemeenschappelijke afsluiting aan het eind van het programma,
nadat zij allemaal drie workshops hebben gevolgd.
Saskia: “De laatste keer sloot de rapper André Accord de dag af
met een korte show, waarin hij leerlingen ook uitnodigde te laten
zien wat zij in de verschillende workshops hadden gedaan. Kregen
zij de kans zelf eventjes op het podium te staan. Sommigen zijn
daar dan te verlegen voor. Maar uiteindelijk zijn er altijd wel een
paar die zich laten overhalen. En als zij er eenmaal staan, vinden
ze het toch ook wel heel leuk”. 109

110
Steeds beter maatwerk
Scholen zijn zelf niet in staat een Rondje Cultuur te organiseren.
Daarvoor is het evenement te complex en grootschalig. Saskia:
“Je moet weten wat er aan aanbod is in de verschillende disciplines.
Bij de organisatie heb je met verschillende instellingen
te maken en met een contactpersoon op elke school. Omdat de
lijnen zo kort zijn weet je precies wat er in de scholen leeft en
waar zij behoefte aan hebben. Ook evaluaties helpen mee steeds
beter maatwerk te leveren. Er is een aantal instellingen dat zelf de
workshops verzorgt. Dan bieden wij ondersteuning zodat er een
werkvorm tot stand komt die geschikt is voor de leerlingen.
Conservator spelen
Zo heeft het Zee- en Havenmuseum vrijwilligers, die een workshop
geven waarin leerlingen voor conservator spelen. Er ligt een
aantal voorwerpen op tafel. De leerlingen moeten dan beslissen
welke wel en niet in het museum thuishoren. Het provinciaal
Bureau Cultureel Erfgoed zorgde bij de voorbereiding voor ondersteuning,
zodat de workshop een passende vorm heeft gekregen.
Later hoorde ik dat sommige leerlingen met hun ouders naar het
museum waren teruggegaan om te laten zien wat ze daar gedaan
hadden. Een paar kwamen ook terug om hulp te vragen bij het
maken van een scriptie over een onderwerp dat met het museum
te maken had. Zo zie je dat een Rondje Cultuur wel degelijk effect
heeft.
Van workshop naar castingbureau
Soms leiden de workshops tot verrassende resultaten. Zo hoorde
ik van de docenten theatersport en de workshop soap dat jongens
van het Technisch College bij hen echt excelleerden. Een paar
waren zelfs zo goed dat zij zijn doorverwezen naar een castingbureau.
Een ander effect van het Rondje Cultuur is dat de leraren
goede workshopdocenten leren kennen. Zij zien dan met eigen
ogen dat een bepaalde docent prima met hun type leerlingen overweg
kan. Soms met gevolg dat deze wordt uitgenodigd daarna nog
een paar workshops te geven op hun school. Zo is er een praktijkschool
die de afgelopen maand een slagwerkdag heeft georganiseerd
met een docent Braziliaanse percussie, die de leraren tijdens
het Rondje Cultuur aan het werk hadden gezien. Zijn workshop
was toen geweldig aangeslagen.
Workshop decor op hoger plan
Nog een voorbeeld. Wij hebben in IJmuiden een decoratelier, waar
geen docenten aan zijn verbonden. De leerlingen werken daar in
een workshop met voorgefabriceerde kastjes. Nou is het makkelijkst
hen die kastjes gewoon vol te laten klodderen. Dat gebeurde
eerst ook. Maar dat beviel ons niet. Toen hebben wij beeldend kunstenares
Afke Spaargaren gevraagd die workshop te leiden. Zij is
een stap verder gegaan. Heeft boeken en beeldmateriaal meegenomen.
Laat zien hoe Picasso decors maakte. Geeft voorbeelden
van decors waarin heel ruimtelijk is gewerkt. Vervolgens laat zij
leerlingen vanuit een bepaald thema een decor maken.
Sinds zij die workshop geeft, zijn de resultaten veel spannender
geworden. Zij heeft van allerlei waardeloos materiaal fantastische
ruimtelijke objecten laten maken. De workshop is daardoor op een
hoger plan gekomen. Gevolg is dat een aantal leerlingen heeft aangeboden
af en toe mee te helpen in het decoratelier.
Assisteren bij lichttechniek
Een workshop over licht en geluid in theater de Cirkel in
Heemskerk heeft in het verleden een soortgelijk resultaat opgeleverd.
Daar meldden zich toen naar aanleiding van het Rondje
Cultuur twee leerlingen bij de lichttechniek. Al met al zie je dus
dat het daadwerkelijk effect heeft als je activiteiten hebt die aanslaan.
Soms vormen die een aanzet om ermee verder te gaan.
Leerlingen hebben het naar hun zin als zij aan het eind van een
workshop met hun mobieltje foto’s van hun werkstukken staan te
maken. Dan zie je dat zij daar echt trots op zijn. Terwijl zij in het
begin vaak een houding hebben van: ik laat me niet kennen. Maar
dan lees ik later op hun evaluatieformulier: ik had nog wel drie
workshops gewild”. s
111

Opmerkingen docenten
Erg leuke workshops, de leerlingen deden actief
mee, fantastisch. Wilden daar wel veel langer
blijven, zeer leerzaam. Samenwerken essentieel,
prachtig in zo’n korte tijd zoiets goeds
met elkaar maken, chapeau. Petje af voor de
sprokenist. Grappig striptekenen: faalangst
verkleinend, trots bevorderend. Zelf bezig zijn
(verven) aardig idee, maar kwam niet goed
uit de verf. Letten op schuttingtaal + vrouwonvriendelijke
tekening. Leuk dat we mochten
schilderen. Uitleg over kunst niet leuk, saai,
geen stoelen. Theo H., de schrijver, een onderhoudend
verteller, die de kinderen gelijk pakt
en vasthoudt en al zijn informatie kwijt kan.
Dans aardig ,maar niet iedereen durft dit aan.
Vooral het sieraden maken in speksteen hield
de jongeren succesvol bezig. Dans, theater: vet
cool, leuk. Vriend van Stacy doet het dansje nog
steeds. Slechte ventilatie, ruimte te klein. Leuk,
gladde vloer, op sokken. Leuke lerares, goede
muziek, leuke dansjes. Film: ging, andere
invulling, andere film. Inleider praatte te veel,
opdracht was niks. Postbrug: vreselijk, ze
kunnen niet presenteren, niet communiceren.
Vage bende, niet voor deze doelgroep geschikt.

Interessante alto wereld, wel boeiend. Actief
bezig, enquête niet leuk. Op Sterk water= top.
Gezellig, leuk ook omdat er kinderen naar
voren moesten komen. Erg gelachen. Hoge
waardering, ga zo door. Leuk. Heel leuk, veel
leuker dan vorig jaar, vaker doen, grappig.
Zelf niet geweest i.v.m. rapportenvergadering
op zelfde tijdstip. Leerlingen waren er enthousiast
over. Werken aan een poster met behulp
van sponsje en verf als kinderachtig ervaren.
Het was jammer dat niet alle begeleiders
begrepen dat het hier ging om een proces van
brainstormen. Ze gaven soms teveel aanwijzingen.
Misschien iets meer vertellen over de
kerk en het beleid van de gemeente ten aanzien
van bouwvergunningen e.d.. T.a.v. onze dove/
slechthorende leerlingen kon het misschien wat
minder. Past prima bij belevingswereld en interessewereld.
Hij vertelde enthousiast en op het
niveau van de leerlingen. Werd leuk gevonden,
vooral de eigen tekeningen van de tekenaar,
wel langdradig. Naderhand zeer positieve
reacties van leerlingen. Een toppertje dus.
Beetje te kinderachtig voor deze leeftijdsgroep.
Niet interessant, minder aansprekend. Interessant,
verven niet perse noodzakelijk, beetje
basisschoolachtig. Leerlingen vonden hier niets
aan, rommelig. Ook vervelend waren de mensen
aldaar. Dus wat meer niveau, ook om de
aandacht van de leerlingen te optimaliseren.
De opdracht vonden sommigen kinderlijk.
Helaas waren wij tien minuten te laat en werd
ons de toegang geweigerd. Jammer dat ze niet
even op ons gewacht hebben. Snapte de viool
niet. Persoonlijk vond ik dit leerzaam. En eerst
ging het wat moeizaam. De regisseuse was wat
kribbig en de leerlingen heel rumoerig, later
trok dat wat bij en werd ’t toch nog hele leuk,
een pittige wisselwerking tussen leerlingen en
regisseuse. Leerlingen zijn in deze leeftijdsfase
erg op zichzelf gericht. Lopende gaat niet. Met
de fiets is schema goed te doen. Het was een heerlijke
dag. Leerlingen zeer actief. Later in de bus
laaiend enthousiast. Afrikaanse dans sprong er
uit! Theater vinden ze leuk, voorstelling vonden
ze erg druk en moeilijk, vooral omdat er
maar één speelster was. Word als leuk ervaren,
minpunt (ook door omstandigheden) de groepen
waren veel te groot. De helft van de leerlingen
zat niks te doen, muziek die gekozen is was
verouderd en voor de zang veel te moeilijk – er
is zoveel muziek wat eenvoudig en bekend is.

Maakte niet zo’n indruk op de leerlingen, het
natekenen en zoeken van/naar een voorwerp ‘er
moet iets bij’. Wisselende berichten. Voor speelse
leerlingen is tekenen wel leuk. Maar voor de
wat hogere niveau leerlingen is dit niks. Kan
het wagenpark niet betrokken worden bijvoorbeeld?
Of iets meer met het museum zelf. Zet
leerlingen in een pak, klederdracht bijvoorbeeld.
Wij vonden de voorstelling niet aanspreken.
Sterk. ‘To much’ voor veel leerlingen. Verschillend
reacties: van saai tot ongelofelijk in je
eentje. Leerlingen zijn voor 90 % enthousiast.
Het gekke is weer dat de theoretische leerweg
optimaal heeft genoten en zich ook realiseert hoe
ingewikkeld dit geweest moet zijn om te organiseren.
Ze vinden de dag ook een cadeautje.
Evaluatie van leerlingen
Rondje Cultuur Heerhugowaard
workshops 14/15 mei 2001
A1. Didgeridoo: aardige leraar, moeilijk,
vet dat ik er geluid uit kreeg, je moest
wel lang wachten, eigen promotie
A2. Popzang wokshop: leuk om te doen,
stomme liedjes, beetje chagrijnig,
echt leuk, jammer dat het zonder
microfoons was
A3. Percussion: leuk maar ik heb nog
steeds last van mijn duim, op zich leuk,
jammer dat we erbij moesten zingen
A4. Slagwerk: leuke leraar, drummen is
gewoon leuk, vet, iets te grote groep
A5. Popworkshops: die ervoor gekozen
hadden vonden het leuk, de anderen niet.
teveel gepraat, leuk om in een band te
spelen, leuker dan de rest
A6. Keyboard: viel mij tegen, te saai,
te simpel
B1. Jazzballet: werd leuk gegeven
B2. Streetdance: was veels te moeilijk, onwijs
leuk, goeie leraar, leuk om te dansen
B3. Breakdance: erg leuk, ik wil er nu op,
vet gaaf
C1. Grime: leuk, het was gezellig,
grappig, mooi
C2. Theatertechniek: interessant, meer
voor jongens dan voor meiden, te weinig
te doen
C3. Theater 1: je moest alleen figuren nadoen,
je kon lekker gek doen, erg grappig
C4. Improcomedy 1: erg leuk, werd goed
uitgelegd, niet grappig
C5. Improcomedy 2: hier moest je meeste
zelf doen, langdradig, lachen
C6. Improcomedy 3: erg gelachen, ik had
er meer van verwacht, ik had geen ideeën
C7. Theater 2: als je theater 1 hebt gedaan
is theater 2 erachter wel erg veel, spontaan
en leuk, allemaal vreemden en ik
schaamde me dood
D1. Striptekenen: veel van geleerd, beetje
saai, wel erg stil, er werd weinig verteld,
geen leuke opdracht
D2. Emailleren: saai, te simpel, iets anders
verwacht maar wel leuk, geen leuke
dingen gemaakt
D3. Sieraden: het werd geen echt sieraad,
alleen maar op een plaatje slaan, iets
anders dan verwacht
D4. Karikatuur tekenen: knus, weinig tijd
om zelf te tekenen, minder dan ik hoopte
E. Tentoonstelling: was saai, kunst boeit
me niet, aparte meneer, kunst boeit me
wel, bijna hypnose, te serieus
F. Film en bioscoop: er werd wel erg veel
verteld, ik wist alles al, nu kwam ik achter
de schermen, interessant, veel gepraat,
niks aan, goede uitleg
G. Gedichten en verhalen schrijven: alleen
maar schrijven, wel geinig
Algemene opmerkingen
Ik vind alles even leuk, ik had deze workshop
niet gekozen, ik kreeg niet wat ik
wou
Suggesties van leerlingen voor workshops
volgend jaar
Bloemschikken, fietsen naar de Bree en
dan winkelen, fotograferen, freestyle,
gitaar spelen, iets met computer, iets met
‘haar’ doen, kickboxen, kleien, klompendans,
koken, linedance, Latin dance,
make-up, mixen met draaitafels, muziek
monteren, op de duinen liggen, paintball,
pottenbakken, rap, skaten, sporten,
uitslapen, visagie, voetballen, websites
bouwen
117

Workshops en andere
activiteiten
absurdo, a capella zang, affiches maken,
Afrikaanse dans, Andy Warhol-effecten,
animatiefilm, architectuur, atelier,
bandles, beeldarchief, beelden, beat it,
Beverwijk op zijn best, bewaren of niet,
Beeld en Geluid experience, beeldend,
beeldhouwen, beeldroman, beeldjes van
speksteen, behouden of slopen?, body
ritme, Braziliaanse percussie, breakdance,
cabaret, capoeira, carillon, chachacha,
cineworld, creatief schrijven,
codeshow, country, country line dance,
comedy acteren, computer en muziek,
computer vormgeving, dance around,
dance mix, dancing like the stars, dans,
decor bouwen, decorbeeld maken, de vloer
op, de zee schilderen, didgeridoo, digitaal
componeren, digitale beeldbewerking,
digitale fotobewerking, digitale fotografie,
djembé, DJ-techniek, drama, drummen,
edelsmeden, een kijkje in de keuken van
het spelen, een zee van staal, emailleren,
erfgoed niet goed, etsen, familiewapens,
fashion & fusion, film, film- en theatertechniek,
film maken, filmmaker in jezelf,
flamencodans, fotografie, fotogrammen,
gedichten en verhalen schrijven, gedichten,
geluid, gitaar, gitaar/popmuziek,
geen gezicht, gemengde technieken,
gezicht in glascollage, goed verzonnen,
mooi gelogen, goede sier, graffiti, graffitikunstwerk,
grafiek, grimeren, hé jij daar,
hé mister, Herman Brood, hiphopdance,
hoe word ik een ster, houten beeld maken,
IJmuiden zoekt toppers, improcomedy,
improvisatie, jazzballet, jazzdance, jazzy
street hop, jinjutsu, journalistiek, jouw
gedachten dichten, jury tassenontwerpen,
keyboard, kijken in Provadja, kijken
met je oren, kijkje achter de schermen,
kleitegels maken, kunst & gedicht, kunst
kijken?!, kunsttechnieken, letterkunstcollage,
lichte muziek, licht in theater,
118
lichtontwerp, liefdesgedichten, linedance,
luisterconcert, maak je eigen cd, maskers
of waanzin, meezingen met band, modeshow,
mozaiek, MTV-video-dance, musical,
nieuws op de radio, orgel, oud verhaal
jouw verhaal, overtredingen en straffen
van toen, percussie, performance, plaatje
of image, Planet Waste, pop, popart achter
glas, popkoor, popschool, popvocals, popzang,
portretfotografie, portrettekenen,
portretschilderen, postzegels van
Hundertwasser, rechtspraak in Slot
Assumburg, rondleiding, radio van
Dichtbij, rap, rap and rhyme, rare apparaten,
radio dichtbij, restaureren of slopen,
rhyme basis, ring maken, rondleiding,
ruimtelijk werken, schilderen, schminken,
sieraden maken, saxofoonkwartet,
salsa, samba, schermen, selfmade bag,
Shakespeare Rap, slagwerk, so you wanna
be a popstar, soap, soapscenario, soapteksten
schrijven, soundtrack, special
effects, speksteen, spel, spelen op orgel,
speurtocht, sprokenist, stilleven stylen,
streetdance, strijd met de zee, striptekenen,
studio, tagging, Tai Chi, tekstcollages,
tentoonstellen of rommelmarkt,
tentoonstelling, textiel beschilderen,
theater, theaterimprovisatie, theatersport,
theatertechniek, Turkse dans,
turntablism, TV taal, Van Gogh enzo, van
plaatje naar praatje, verhalend theater,
video, videoclip, videoverslag, vocals en
percussie, vul je eigen afdruk in, wat je
ziet is waar, wat is wat?, website, wereldhit
in 1 uur, werken met d.j., wie is de
baas, Who’s afraid off…, zang en computer,
zeefdrukken, zing in, zolders
& grafkelders.
Workshopsleiders en
artiesten
Ard Aleman, Midou Akhrif, C. Alexander,
André Accord, Harry Baas Becking,
Elly Baltus, Karen Bakker, Pauline
Bakker, Piet Bakker, Arnold K. Bakker,
Bboy1, Roy van der Beek, Lies Beijerink,
Naima El Bezaz, Renée Bliemer, Emile
Boellaard, Kim de Boer, Heleen Borgwat,
Bert Bouquet, Dennis van Breukelen,
Liesbeth Bijwaard, Wies Bloemen, Karin
van Bodegom, Boy & Femke, Guus
Breebaart, Liesbeth Brinkman, Marc
Boelens, Mark Boesveld, Wim van
Bokhorst, Floor Braber, Robert Brouwer,
Miranda Butter, Cedric Carillo, Caja
Cazemier, Hans Chialastri, Chris Colleye,
Panc Daalder, Marjo Dames, Wim Daniëls,
Chris de Deugd, Cilia van Dijk, Joke van
Dijk, DJPwB, Fayee Diona, Moussé Dramé,
Rick Dros, Eshter van Duin, Peet van
Duinhoven, Serge van Duijnhoven, Bies
van Ede, Karel Eyckman, Maartje Evers,
Henk Fasbinder, Mike Flanders, Anneke
Friedhof, Jan van Galen, Sieger M.
Geertsma, Astrid Goedknegt, Gaia Gonelli,
Wim van der Graaff, Nanda Groen, Hal
Gür, dhr. Hagen, Georg Hanna, Agnieta de
Hartog, Inge den Hartog, Marlies Hasebos,
Marion van Hapert, Margreet de Heer,
Ferry Heeren, Jessica Heetebrij, Paul
Hegeman, Nicole van der Heijden, Guido
Heijmans, Ton Heijnen, Ans Henselmans,
Eugenie Herlaar, Marijke Hessels, Judith
Hijdendaal, Astrid Huyzen, Samir Hodzic,
Marjolein Hof, Rien van Holland, Patrick
Hopper, Tineke Hoogendam, Renske
Hoogervorst, Theo Hoogstraten, Marcus
van Hoorn, Sies van Hoorn, Chris en Mary
ter Horst, Henk Hortensius, Joke
Houtkoper, Hans Huikeshoven, Jeroen
Huisden, Astrid Huyzen, Susan van Hulst,
Cecile van den Idsert, dansers van ISH,
Willem Jansen, Elles Jeurink,
Marianne de Jong, Marcel en Karin Joosen,
Peter Keyzer, Nils kenninck, Henk van
Kerkwijk, Sherwin Kirindongo, Frits
Klaver, Edwin Kluft, Rinze van de Kluft,
Jan Koehoorn, Ab Kok, Joke Konijn,
Dirk-Jan de Koning, Sylvia Kottman,
Fieke Kroon, Lex Kroon, Jawek Kwakman,
Hans Laduc, Rick de Leeuw, Ineke Liberg,
Paula Limmen, Martijn van de Linden,
Bart van Lint, Peter Louman, Harm de
Jonge,Dirkjan de Koning, Mei-ling Knibbe,
Nuria Manglano, Ria Manshanden,
Jeanette Meereboer, Jan-Paul van de Meij,
Nickie Meijerman, Petra Meskers, Jan
Meurs, Ron Miller, Joop Mol, Vronie van
der Molen, Frans Molenaar, Jan Nachbar,
Jan Nijhof, Yusuf Mohammed Nuweku,
Chantal Oosten, Ingerid Opstelten, Floris
Oudshoorn, Dirk Out, Bartelijn Ouweltjes,
Diana Ozon, Jos Paauw, Tineke Poelstra,
W. Popma, Alex Pranger, Hans Prij, Ina
Punt, Coen Raad, Betty de Regt, Benny
Resida, Ron Rettich, Ruud Roos, Tamara
Roos, Boy van Rossum, Maria Sabel, Victor
Sams, John v.d. Schaaf, Monique Schaefer,
Jaap Jan Schermer, Aad Schoorl, Regilio
Sedoc, Nol Sikking, Marieke Simons,
Susanne Slings, Joost Smit, René Smit,
Robert C. Smit, Fred Snel, John Snoek,
dhr. Soeters, Afke Spaargaren, Erik van
Spronsen, Clementione van der Staay,
Gerdie van der Stap, Jaon Ditte
Steffers, Ellen Stocks, Joop Stoop, Yolanda
Swart-Boonstra, Petra Talsma, Ivan Tay,
Matthieu Termes, Ellen Tijsinger, Bram
Tichum, Fred Timmer, Henk Vasbinder,
Maurice Vastenouw, Jan van der Veen,
Vincent van der Velde, Bertine Verbeek,
Stefan Verbiest, Augusta Verburgt, Angelo
Vergeer, Mieke Vermeulen, Cor Vijfschaft,
Lisette Visser, Judith Vliegen, Marjolein
van der Vlies, Simone van der Vlugt, Ton
Voerman, José Volten van Rooy, Jorg Vos,
Piet Vos, Cora Vries, Frederika de Vries,
Marjorie Vroom, Hanneke de Vries, Nicole
Vrugtman, Sylvia Waagmeester, Lia
Wagenaar, DJ Waxbutter, Bob van Wely,
Alex Wesselink, Ben Westervoorde, Saskia
van der Wiel, Charlotte Wiethof, Frank
van Wijk, Eke Wijngaard, Aga de Wit,
Juliette de Wit, Liesbeth van Woerden,
X-ito Crew, Wim Zwijsen.
119

2003-2004
gemeente
Alkmaar
Zaandam
Heemskerk/Beverwijk
Purmerend
Den Helder
Velsen
Schagen
Hoorn
Heerhugowaard
Oostelijk W-Friesland
totaal
2004-2005
gemeente
Alkmaar
Zaandam
Purmerend
Den Helder
Velsen
Schagen
Hoorn
Amstelveen
Bergen
Heerhugowaard
Oostelijk W-Friesland
Heemskerk/Beverwijk
totaal
instellingen
177
21
10
11
7
6
5
22
6
22
117
instellingen
6
21
13
8
11
5
25
11
10
5
16
12
143
scholen
4
11
1
8
3
9
4
8
2
3
53
scholen
4
8
7
5
4
4
7
4
2
3
2
3
53
leerlingen
681
1315
213
1089
1000
1464
759
1300
279
756
8856
leerlingen
613
1147
980
787
531
819
1262
578
224
328
567
536
8372
121
Cijfers
2001-2002
gemeente
Heerhugowaard
Zaandam
Purmerend
Den Helder
Velsen
Heemskerk/Beverwijk
Schagen
Heerhugowaard
Hoorn
totaal
2002-2003
gemeente
Alkmaar
Zaandam
Purmerend
Den Helder
Velsen
Heemskerk/Beverwijk
Schagen
Hoorn
totaal
instellingen
10
6
6
6
6
7
5
8
19
71
instellingen
9
14
8
5
7
7
5
13
68
scholen
2
3
3
5
5
1
3
2
8
32
scholen
5
7
8
5
7
1
3
9
45
leerlingen
450
850
391
1000
350
169
794
206
1300
5510
leerlingen
722
1042
800
839
300
160
783
1300
5946
120

2007-2008
gemeente
Alkmaar
Heerhugowaard
Bergen
Zaandam
Purmerend
Den Helder
Velsen
Heemkerk/Beverwijk
Schagen
Haarlem
Hoorn
Oostelijk W-Friesland
Amstelveen
Hilversum
Totaal
instellingen
9
6
13
17
11
6
9
18
5
26
21
20
9
10
180
scholen
5
3
2
7
4
5
7
4
4
7
6
4
3
3
64
leerlingen
726
517
359
1442
1271
753
778
1091
799
700
996
729
433
349
10.943
123
2005-2006
gemeente
Alkmaar
Heerhugowaard
Bergen
Zaandam
Purmerend
Den Helder
Velsen
Heemskerk/Beverwijk
Schagen
Haarlem
Hoorn
Oostelijk W-Friesland
Amstelveen
Totaal
2006-2007
gemeente
Alkmaar
Heerhugowaard
Bergen
Zaandam
Purmerend
Den Helder
Velsen
Heemkerk/Beverwijk
Schagen
Haarlem
Hoorn
Oostelijk W-Friesland
Amstelveen nov
Totaal
instellingen
7
6
9
15
10
7
11
13
19
7
21
19
9
153
instellingen
8
7
9
16
11
7
11
14
5
22
21
15
9
155
scholen
5
3
1
6
4
6
5
4
4
3
9
4
3
57
scholen
5
3
1
6
4
6
7
4
4
6
6
4
3
59
leerlingen
760
421
213
1315
796
794
859
835
810
625
1087
820
553
9888
leerlingen
992
629
319
1428
1268
752
846
1022
820
1610
991
708
476
11.861
122

Scholen
Bergen
Berger Scholengemeenschap
Velsen
Ichthuscollege
Tendercollege
Technisce College Velsen
Vellesancollege
Gymnasium Felisenum
Haarlem
Sterren College
Damiate College
Linnaus College
LJC2 Oost en centrum
Wim gertenbach College
Haemstede Barger
Paulus Mavo
Schoter scholen
gemeenschap
124
Den Helder
Etty Hillesum College
ZWET
TOC
S.G. Nieuwediep
De Pijler
Trit
Schagen
G.S.G. Schagen
Clusius College
S.G. Hendrik Mol
Praktijkschool Schagen
Heemskerk/Beverwijk
Kennemer College
Clusius College
Bonhoeffer College
Heerhugowaard
Clusius College
Trinitas College
Han Fortmann
Huygenwaard
Alkmaar
Jan van Scorel
Willem Blaue
Jan Arentsz
Petrus Canisius College
Clusius Groen
Stedelijk Dalton College
Zaanstad
Bertrand Russel College
Pascal College
Zaanlands Lyceum
Saenredam College
Trias College
St. Michael College
Compaen Nieuwendam
Amstelveen
Thamen Scholengemeenschap
Amstelveen College
Herman Wesselink College
Oostelijk West-Friesland
Martinuscollege
RSG Enkhuizen
Clusiuscollege
Hoorn
Atlascollege
SG Tabor
Clusiuscollege
Purmerend
Clusius College
Jan van Egmond College
Atlas College
De Koogmolen,
Bernhard Nieuwentijtcollege
Monnickendam
De Vinci College
Hilversum
College de Brink
Alberdingk Thijm Mavo
Comenius College
A. Roland Holst College
Instellingen
Heerhugowaard
Bibliotheek Heerhugowaard, Artotheek/
Kunstuitleen, Ateliers Artiance, Muziekschool
Dijk en Waard, Schakel, Buurthuis
Anton Bakker, Atelier Berkheidelaan,
AS Aerabuc, Metro, Jongerencentrum
Kompleks, Vrouwencentrum Marianne,
Gymzaal De Horst, Waerdse Tempel
Zaanstad
Bibliotheek Zaanstad, Kunstcentrum
Zaanstad, FluXus, Filmhuis De Fabriek,
Museaal Historisch Perspectief, Czaar
Peterhuisje, Zaantheater, Politiemuseum,
Zaans Museum, Muztheater, De Kade,
Cultuurverkenner, BVO, Archief, Zaanradio,
Molenmuseum, Museum van het
Nederlandse Uurwerk
Purmerend
Filmhuis Purmerend, Purmerends
Museum, Museum Waterland,
Muziekschool Waterland, Centrum voor
Kunstzinnige Vorming, Openbare
Bibliotheek, Theater de Purmaryn,
Centrum voor Kunstzinnige Vorming
Wherelant, NKT-theaterschool,
Waterlands archief, Metro bioscoop, P3,
De Verbeelding, RTV
Den Helder
Schouwburg de Kampanje, De Kunstuitleen,
Cinéma Zevenskoop/Kunstliga,
Openbare Bibliotheek, Cultureel
Jongerencentrum De Postbrug, Triade,
Stichting Triton, Vormingscentrum de
Boeg, Reddingmuseum Dorus Rijkers,
Marinemuseum
Velsen
Schouwburg Velsen, Witte Theater,
Mosterdzaadje, Kunstencentrum Velsen,
Bibliotheek Velsen, Kunstuitleen
Tableau, Pieter Vermeulen Museum,
Zee- en Havenmuseum, Dansschool ter
Horst, Decor Atelier, Bunker museum,
Popbunker, KC de Ruimte, Seaport FM
Heemskerk/Beverwijk
Jongerencentrum Donkey Shot,
Muziekschool Heemskerk, Muziek- en
Dansschool Beverwijk, Bibliotheek
Beverwijk, Bibliotheek Heemskerk,
Heemskerkse Balletschool, Kennemer
Theater, Theater de Cirkel, Studio
Jongensstad, Studio Buurthuis Wijk aan
Duin, Atelier Piet Vos, SBK Kunsten-
centrum Beverwijk, Dance Studio Patty,
Aad Schoorl Dance and Partymasters,
Cultureel Café Camille, Radio Heemskerk,
Atelier Uitwijck, Centrum voor de
Kunsten Beverwijk, Theater De Dansende
Duinen, Bibliotheek Castricum,
Toonbeeld, De Nozem & De Non,
Dansschool La Passe, Slot Assumburg,
Museum Kennemerland, Werkgroep Oud
Castricum, Historische Kring Heemskerk,
Dansschool Astrid Huyzen
Schagen
Openbare Bibliotheek Schagen, Museumboerderij
Vreeburg, Popschool Schagen,
Historische Vereniging Schagen, Scagon
Theater
Hoorn
De Hoornse Balletschool, Parkschouwburg,
Galerie de Kunstsalon, Kunst-
uitleen West-Friesland, De Boterhal,
Filmhuis Hoorn, Manifesto, Muziekschool
Gerard Boedijn, Galerie de
Appelhaven, Architectuurcentrum Hoorn,
Bibliotheek Hoorn, Theater Het
Pakhuis, Sandberg 2, Vereniging Oud
Hoorn, Archeologische Dienst, Museum
Stoomtram, Westfries Genootschap,
Stichting De Hoornse Schouw/Vereniging
Botterbehoud, Museum van de XXe eeuw,
125

Westfries Museum, Cultureel Centrum De
Oosterkerk, Affichemuseum, de Blauwe
Schuit, Hotel Mariakapel, Galerie Wim
Zwijsen, Helma van Kleinmwee Atelier
Keer 33L, Museum Turkije-Nederland
Alkmaar
Theater De Vest, Bibliotheek, Artiance,
KunstEyssen, Kunstuitleen,
Dansstudio Flex, Studio De Kunst,
Theater Provadja, Grote Kerk, Waagtoren,
Grote Sint Laurenskerk, Remonstrantse
Kerk, Bibliotheek
Oostelijk West-Friesland
Enkhuizen: Stichting Dondersteen,
Esther’s Atelier, De Drommedaris,
Bibliotheek Enkhuizen, Zuiderzee-
museum, Ver. Oud Enkhuizen,
Muziekschool Oostelijk West-Friesland,
de Cast, Twee Wezen, Cayen,
Dansschool Aerofit
Stedebroec: Atelier Ria Manshanden, de
Blauwe Schuit, Bibliotheek Wervershoof,
Poldermuseum Saet- en Cruyt, Korenmolen
De Hoop, Atelier John en Jet, Dancemasters
van de Linden, De Meisjesschool,
R 17, Bibliotheek Stede Broec, Westfries
Genootschap, Botenoverhaal, Muziekschool
Grootebroek, Atelier De Meisjesschool,
Bibliotheek Stedebroec, Drommedaris,
Atelier John en Jet, Gemeentehuis
Stede Broec, St Dondersteen
Bergen
Bibliotheek, Het oude gemeentehuis aan
de Elkshove, Het oude Raethuys, KCB/
Kunstuitleen, Cinebergen in de Zwarte
Schuur, Museum Kranenburgh, Atelier
Marcus van Hoorn, De Ruïnekerk, Aula
BSG, Danszaal Gaida/De Laars
Haarlem
Patronaat, Philharmonie, Toneelschuur,
Filmschuur, XL Dance, Volksuniversiteit,
Frans Hals Museum, Teylers Museum,
126
Pest- en Dolhuys Museum, De Vishal,
Spaarnestad Foto-Archief, Molen de
Adriaan, Archeologisch Museum,
Historische Vereniging Haarlem, De
Grote of St. Bavokerk, St. Bavo Leidsevaart,
Bibliotheek, Couturage, Muziekschool
Zuid Kennemerland, Kreater, de
Hallen, Historisch Museum Zuid-
Kennemerland, Archief voor Kennemerland,
Centrale Stadsbibliotheek, Stichting
Beeldende Kunst, Noord-Hollands
Archief, ABC Architektuurcentrum,
Danshuis Haarlem, Vishal, Kalabas
Produkties, Semente de Senzala,
Buikdansschool Raniya
Amstelveen
Griffioen, Cobramuseum, Muziek- en
dansschool Amstelveen, Centrale
Bibliotheek Amstelveen, P60, Stichting
Beeldende Kunstuitleen, Stichting
Amstelveense Kunstbelangen,
Tassenmuseum Hendrikje, Schouwburg
Amstelveen, Museumtram, Kunstuitleen
Hilversum
Globe, Museum Hilversum, GSA-Galerie,
Raadhuis, Grafisch Atelier, Filmtheater,
Centrale bibliotheek, SBK, De Rifwachter,
Beeld & Geluid, Theater Gooiland
Organisatie
Den Helder & Schagen
Triade
Centrum voor Kunsteducatie
Afd. Steunfunctie
Postbus 128
1780 AC Den Helder
Alkmaar & Bergen & Heerhugowaard
SKV Noord-Kennemerland
Canadaplein 3
1811 KE Alkmaar
Zaanstad & Purmerend
FluXus afd. Kunst in School
Hof van Zaenden 65
1508 XD Zaandam
Velsen & Heemskerk/Beverwijk
‘T Platform
Postbus 1
1960 AA Heemskerk
Hoorn & Oostelijk W-Friesland
De Kunstcompagnie
Munnickenveld 9
1621 HM Hoorn
Haarlem
Haarlem Art afd. Kunst in School
Gasthuisvest 47
2011 EV Haarlem
Amstelveen & Hilversum
Pier K afdeling Onderwijs
Postbus 110
2130 AC Hoofddorp
Algemeen
Bureau Erfgoededucatie
Cultureel Erfgoed N-Holland
Stationsplein 112
2011 LN Haarlem
Provinciaal Consulent Kunsteducatie
Canadaplein 3
1811 KE Alkmaar
127

Colofon
tekst
Gert Fokkens
redactie
Iris Rotteveel
opdracht en productie
Els Joosten
fotografie
Gert Fokkens & steunpunten
kunsteducatie
ontwerp
Maud van Gool (Kamer 12)
drukwerk
Rijser Grafische Communicatie
oplage
500 exemplaren
met dank aan
Provincie Noord-Holland,
die deze uitgave financieel mogelijk
heeft gemaakt
Alle geinterviewden
“Superleuk of Vetsaai” is een uitgave van
de Provinciaal Consulent Kunsteducatie.
128