Download het magazine - VO-raad

Magazine voor voortgezet onderwijs • december 2012 • jaargang 7
‘Schoolkompas versterkt
ons imago’
Ad Slob (Parcival College)
VO­magazine
Regeerakkoord Rutte II » Hoogbegaafd? UniqXL » Bestuur en
3
toezicht vo: sleutelfactoren, knelpunten en dilemma’s » Meekijken
in Meppel » Talis zoekt deelnemers » Interview: Jo Ritzen

In dit nummer
Schoolkompas
versterkt nieuwe
koers
Rector Ad Slob bouwt aan een
nieuw imago voor zijn vrijeschool.
‘Het is voor ons extra
belangrijk dat we ons bewust
zijn van onze uitstraling.’
R 8
2 VO-magazine 3 • december 2012
Regeren is
vooruitzien
Het voortgezet onderwijs
vraagt van het kabinet­Rutte
II vooral betrouwbaarheid.
R 12
UniqXL
Acht scholen werken samen
aan onderwijs op maat voor
hoogbegaafden.
R 16

Ethisch en professioneel
besturen
Een jaar geleden gaven bestuurders en toezicht­
houders in VO­magazine hun visie op de checks
and balances die nodig zijn voor goed onderwijsbestuur.
In dit nummer het vervolg. Welke
factoren, dilemma’s en knelpunten spelen er
in de relatie tussen bestuurders en toezichthouders?
‘Verbondenheid is belangrijk, je
moet een tandem zijn.’ R 34
En verder
4 Kort
5 Ik zou altijd nog eens…
21 VO in debat
22 VO in beeld
33 Veelgestelde vragen
39 Column Hendrik­Jan van Arenthals
42 Wie werkt waar / Agenda / Colofon
Pottenkijkers welkom
Collegiale visitatie is volkomen ingeburgerd op Stad
en Esch in Meppel: ‘Iedereen kijkt bij iedereen.’
R 24
Deelnemers gezocht
Doe ook mee aan Talis 2013, het OESO­onderzoek
naar werk­ en leeromstandigheden van leraren en
schoolleiders.
R 30
‘Soft skills zijn ontzettend belangrijk’
Prof. Jo Ritzen is voorstander van onderzoek naar niet­
cognitieve onderwijsopbrengsten.
R 40
VOORWOORD
SJOERD SLAGTER / VOORZITTER
Er vallen lessen te trekken uit het rapport over de crisis bij Amarantis, ook
voor het voortgezet onderwijs, al is de situatie niet maatgevend voor onze
sector. Een van de conclusies van de commissie is dat bestuur en beleid ver
waren afgedwaald van waar het in de kern altijd om gaat: goed en inspirerend
onderwijs. Dat is een ernstige tekortkoming. Boven dien werden de
bestuurders van Amarantis onvoldoende gecorrigeerd door de toezichthouders.
In onze sector is de inrichting van het interne toezicht en financiële
deskundigheidsbevordering al enige tijd een belang rijk aandachts punt.
In een tijd van crisis en bezuinigingen is dit zelfs een ‘absolute must’. De
commissie wijst er in haar rapport op dat scholen sinds 2008 in heel ander
vaarwater zijn gekomen door het veranderde financiële en economische
klimaat. Er wordt op dit gebied serieus meer van ons gevraagd. Reden voor
de VO-raad om vanuit de VO-academie in januari te starten met een opleiding
financieel leider schap, die aansluit bij de vraag van de sector en een
kwaliteitsslag op dit gebied mogelijk maakt. Op de website staat een oproep
aan bestuur ders, schoolleiders en controllers om zich aan te melden voor
deze leer gang. En we gaan binnenkort in gesprek met toezichthouders.
Maar er is meer nodig dan deskundigheidsbevordering. Het begint met
ethisch en moreel juist handelen en het besef dat autonomie verplicht.
In een recent McKinsey-rapport over de best presterende school sys temen
wordt Nederland geprezen, maar wordt tegelijkertijd gesteld dat meer
eigen beleidsruimte ook een grote verantwoordelijk heid meebrengt.
Een governance-code en toezichtmodel hebben is daarin belangrijk, maar
niet voldoende. Uiteindelijk gaat het erom dat de codes gedrags matig
worden ingevuld. Daar helpt een kritische houding bij, naar onszelf en ook
naar elkaar. Door met elkaar het gesprek aan te gaan over wat we wel en
niet accepteren en door grenzen te stellen aan wat we als sector tolereren,
verstevigen we het zelfcorrigerend en zelf reinigend vermogen van de sector.
Tijdens de laatste ALV hebben de leden besloten tot het zetten van
belangrijke vervolgstappen. Amarantis toont eens te meer aan hoe
belangrijk dit is.
Een belangrijke les die Amarantis ons leert, is dat we terug moeten naar de
menselijke maat. Dat leidend moet zijn, de vraag hoe leerlingen er beter van
worden. Dat we ons voortdurend bewust moeten zijn van onze kernopdracht:
jongens en meisjes in de leeftijd van twaalf tot achttien een goede basis
bieden voor hun geluk en toekomst. Daar hoort bevlogen heid, betrokkenheid
en verbondenheid bij. Van deskundige docenten, school leiders en
bestuurders. Laten we dat vooral voor ogen blijven houden.
Ik wens u fijne feestdagen toe.
VO-magazine 3 • december 2012 3

Kort
Dossier: politiek
Bekijk alle standpunten en de lobby van de
VO-raad op:
R www.vo-raad.nl/dossiers/politiek
Examenmonitor: inzet scholen
succesvol
De grote inspanning van leerlingen, docenten en scholen
om de verzwaring van de eindexamennormen op te vangen,
heeft zijn vruchten afgeworpen. Ze hebben een grote
daling in het aantal geslaagde eindexamen kandidaten
kunnen voorkomen. Bovendien haalden leerlingen dit jaar
op het eindexamen aanzienlijk hogere cijfers dan andere
jaren. Dat blijkt uit een examen monitor van het minister
van OCW, die vanaf nu jaarlijks wordt gehouden.
De examenmonitor laat ook een aantal neveneffecten zien
van de verzwaring van de eindexamennormen. Zo is er
een lichte stijging van het aantal afstromers en zittenblijvers
te zien in de jaren voordat de eisen aangescherpt
zijn.
Een gevolg van het feit dat de gemiddelde resultaten op
het CE zijn verbeterd, is dat het verschil tussen de cijfers
voor het SE en het CE kleiner is geworden. Voor scholen
is dit een belangrijk gegeven omdat de wetgeving op dit
terrein is aangescherpt. Behalve dat het verschil tussen
CE en SE een van de vier indicatoren is voor het
opbrengsten oordeel, kan een groter en langdurig verschil
tussen het CE en het SE nu ook leiden tot het verlies van
de examenbevoegdheid van een school (de zogeheten
‘escalatieladder’). De VO-raad vindt dat deze indicator
daardoor onevenredig veel nadruk krijgt in de beoordeling
van de kwaliteit van scholen. Het kan er toe leiden
dat scholen met voldoende opbrengsten – op basis van
slechts één indicator – hun examenlicentie kwijtraken.
Bekijk de examenmonitor en de Kamerbrief over
definitieve eindexamenresultaten VO op www.vo-raad.nl
4 VO-magazine 3 • december 2012
Stercollecties van VO­content
Het leermateriaal van de toekomst:
R www.vo-raad.nl/dossiers/vo-content
VO­academie
Professionalisering voor teamleiders,
schoolleiders en bestuurders:
R www.vo-raad.nl/dossiers/vo-academie
Water staat scholen aan de lippen
Bijna alle VO-scholen staan in het rood, meldden AD en NOS op
10 december. Tussen de 70 en 90% van de besturen kan de gestegen
kosten niet meer opbrengen.
Het eigen vermogen van alle middelbare scholen in Nederland
bedroeg 3 jaar geleden nog ruim 110 miljoen euro. Daar is inmiddels
nog maar 30 miljoen euro van over. Een groot deel van de
schoolbesturen redt het niet meer met het geld dat het van de
overheid krijgt.
De VO-raad luidde al een poos geleden de noodklok. Sjoerd Slagter:
“Het huidige kabinet roept terecht dat ze het onderwijs ontzien, maar
ze vergeten er vaak bij te melden dat nog 3 maanden geleden de
vorige minister voor zo’n 200 miljoen aan bezuinigingen op scholen
legde. Daarnaast worden scholen geconfronteerd met stille
bezuinigingen. De personeelskosten, energielasten en het btw-tarief
zijn gestegen, maar scholen krijgen dit niet gecompenseerd door de
overheid. Daardoor teren ze nu fors in op hun reserves.
Dit alles bij elkaar brengt scholen aan de rand van de afrond, het
water staat ze aan de lippen. Ik zie dat het echt de onderwijskwaliteit
raakt, daarom trek ik aan de noodrem. Vooral leerlingen en docenten
worden de dupe van de problemen. Besturen kunnen niet anders dan
interen en fors bezuinigen op lessen en leraren.”
Het wordt voor scholen ook steeds lastiger om goed beleid te voeren.
Slagter: “Naast het onderwijs moeten bestuurders tegenwoordig ook
verstand hebben van de financiën. Scholen moeten met minder geld
meer doen, dat vraagt een heel nieuw financieel management van
scholen. We investeren ook daar in. Zo zijn we bezig met het opzetten
van de VO-academie om bestuurders financieel beter op te leiden.”

Pilot financieel leiderschap
De VO-raad nodigt bestuurders, controllers
en schoolleiders uit om deel te nemen aan
het pilotprogramma Professionalisering
Financieel Leiderschap, dat in januari
2013 start.
Het programma wordt inhoudelijk verzorgd
door het Zeilstra Center van de Vrije
Universiteit en TiasNimbas van de University
of Tilburg, in samenwerking met VO-onderwijsinstellingen.
De pilot is gericht op het
professionaliseren van financieel leider schap
van bestuurders, controllers en school leiders.
Tevens krijgt u handvatten aan gereikt om
financieel management goed vorm te geven.
De pilot bestaat onder andere uit een persoonlijk
intakegesprek per instelling, een
matrix met knelpunten per instelling op basis
waarvan de instelling verbeteringen kan
doorvoeren, een interactief programma
van twee keer 2½ dag met daarin actuele
casuïstiek uit uw onderwijspraktijk, divers
begeleidend materiaal om verbeteringen in
uw organisatie door te voeren en een
eindevaluatie.
Heeft u interesse om deel te nemen aan deze
pilot of heeft u vragen over dit programma?
Neem dan contact op met projectleider
jolandavanderwardt@vo-raad.nl
Ik zou
altijd
nog
eens…
Een rubriek over toekomstdromen, dichtbij en veraf. In deze
aflevering: Marijke Hendriks, vestigingsdirecteur Sint­Montfort,
Rotterdam.
Van de school een echte
gemeenschap maken
‘Ik zou graag willen dat de school een gemeenschap wordt, waar we
samenwerken en samen resultaten halen. Waar goed werk goed genoeg
is, zolang je doet wat je kunt. Dat geldt voor de leerlingen, het personeel
en het bestuur. Docenten kunnen deze boodschap alleen overbrengen op
leerlingen als ze er zelf in geloven. Als het lukt om zo met elkaar om te
gaan, leidt dat tot een nieuwe energie. Dan is het uitgangspunt: wat
kunnen we al, en wat zouden we graag willen doen? Zo groeien de resultaten
én het welbevinden. Wij zijn hard aan het werk om die cultuur te
verwezenlijken, en dat is voor ons een onuitputtelijke bron van gesprek.
‘Goed’ is goed genoeg, als je daar je best voor hebt gedaan. Als alleen
‘excellent’ goed genoeg is, wat blijft er dan over voor de andere leerlingen?
Dat vind ik een heel treurige constatering. Excellentie is niet
iedereen gegeven. Je best doen wél. Dat is persoonlijke excellentie.
Ik heb niet veel met al dat geklaag dat leerlingen het niet goed doen en
docenten niet hard genoeg werken. Onze aanpak is positiever en geeft
mij meer energie. Ik geloof erin dat je het goede voorbeeld moet geven.
Het gedrag van leidinggevenden weerspiegelt zich in het docententeam
en in leerlingen. Dat geldt misschien ook wel voor besturen.
Ik werk nu een jaar op deze school, die is aangemerkt als zwak tot zeer
zwak. Ik heb met iedereen kennismakingsgesprekken gevoerd en merk
dat die extra aandacht mensen goed doet. Ik wil voorkomen dat mensen
het gevoel hebben dat ze het op hun eentje moeten doen, dat het nooit
goed genoeg is. Dan lekt de energie namelijk weg.
Ik vind schoolleider een van de mooiste beroepen van de wereld. Als
je dat niet vindt, kun je er beter niet aan beginnen, want dan is dit werk
slopend. De grootste voordelen zijn dat je veel vrijheid hebt, en dat je
met jongeren in contact komt. Je draagt bij aan het geven van goed
onderwijs, en geeft jongeren de mogelijkheid om vorm te geven aan
hun eigen leven.’
R
VO-magazine 3 • december 2012 5

Kort
1 MINUUTJE
Edukans organiseert in 2013 vier uitwisselingsreizen voor het
project Werelddocent. Sinds vorig jaar mogen ook schoolleiders
mee naar Oeganda, Kenia, Ethiopië en Malawi. Aan de eerste
reis nemen twintig leiders deel, waaronder Merlijn Verstraeten
van het Comenius College in Hilversum.
Waarom worden nu ook schoolleiders betrokken bij dit project?
“Als je docenten schoolt, heb je hun leidinggevende nodig om het te
implementeren. Drie jaar geleden ontwierp ik met de locale partners
in Oeganda dit programma voor schoolleiders, omdat je die nu eenmaal
bij verandering in scholen moet betrekken om iets gedaan te
krijgen.”
Heb je het als schoolleider niet veel te druk om op reis te gaan?
“Schoolleiders denken altijd dat ze het veel te druk hebben en onmis
baar zijn. Maar iedereen is vervangbaar. Bovendien neemt het
project slechts één week van je werktijd in beslag. De tweede week
neem je op van je eigen vakantiedagen. Ik vind het belangrijk om te
gaan, want als schoolleider heb je ook een maatschappelijke
verantwoordelijkheid. Het is belangrijk om die te nemen en daarbij
het goede voorbeeld te geven aan docenten en leerlingen.”
Voortgang taal en rekenen naar Kamer
De voortgangsrapportage over de implementatie referentie-
kader taal en rekenen wordt naar verwachting nog voor
eind december 2012 naar de Tweede Kamer verstuurd.
In het referentiekader is vast gelegd wat leerlingen op
strategische momenten in hun schoolloop baan moeten
kunnen op het gebied van taal en rekenen. De overheid wil
hiermee het taal- en rekenniveau van leerlingen verbeteren.
De VO-raad onderschrijft de ambitie om het niveau van taal
en rekenen in het VO te verhogen. Veel scholen hebben het
taal- en rekenonderwijs al geïntensiveerd. In de praktijk
signaleren wij echter grote niveauverschillen tussen
leerlingen. De VO-raad is bezorgd of niveau 2F haalbaar
is voor vmbo-bb leerlingen. Hier heeft de VO-raad vanaf de
implementatie van de referentieniveaus zijn zorgen over
geuit, samen met de AOC Raad en de MBO Raad. Het is
goed om ambities voor betere prestaties taal en rekenen na
te streven, maar leerlingen moeten hier niet op worden
afgerekend.
De verwachting is dat OCW op basis van de voortgangsrapportage
een aanpassing van de maatregelen voorstelt.
6 VO-magazine 3 • december 2012
Wat voor advies kun jij als Nederlandse schoolleider geven aan
een collega in Oeganda?
“Wij organiseren daar workshops met de Afrikaanse docenten en
schoolleiders. We maken op basis daarvan een analyse van de school
en we bekijken waar verbeteringen nodig zijn, vervolgens gaan we
verder met coaching on the job. Daarnaast heeft het project vooral
als doel om de interculturele dialoog op gang te brengen en de
dialoog tussen leraren en schoolleiders uit het Zuiden.”
Maar wat in Nederland werkt, werkt niet per se ook in Oeganda.
zijn de cultuurverschillen niet te groot?
“Nee, want uiteindelijk is leiderschap op een school universeel.
Overal pas je dezelfde elementen toe. Uiteraard zijn de middelen
soms anders. Wij hebben in de westerse wereld nu eenmaal veel meer
financiële mogelijkheden, maar alle schoolleiders hebben hetzelfde
doel: leerlingen zo goed mogelijk onderwijs bieden.”
Heb je zelf ook iets aan de reis?
“Jazeker. Je leert relativeren en je merkt dat de wil om te leren veel
groter is in landen waar educatie niet vanzelfsprekend is voor ieder
kind. In Nederland wordt gespijbeld, daar verlangen ze naar de kans
op onderwijs.”
Inschrijving is nog mogelijk tot half januari. Voor meer informatie
over het project: www.edukans.nl/werelddocent.
Minder banen voor (jonge) docenten
Het aantal banen in het PO en VO is in 2011 fors gedaald. Vooral
voor startende docenten zijn minder banen beschikbaar. Daarnaast
is het aantal stageplaatsen voor leraren in opleiding met de helft
afgenomen. Dit blijkt uit cijfers van DUO.
In 2011 werkten ruim 7000 docenten minder in het primair en
voortgezet onderwijs dan het jaar daarvoor. Voor het VO is sprake
van een daling van 9,4%. Vooral net afgestudeerde docenten
komen minder snel aan een baan. Het aantal beschikbare stageplaatsen
voor leraren in opleiding nam daarnaast met bijna de
helft af: van 300 in 2010 naar 166 in 2011. In 2007 waren nog
585 stageplaatsen beschikbaar. Daarnaast zijn er in het VO ook
minder directeurs functies: sinds 2009 werken er 500 directeuren
minder in het VO (een daling van 13%).
Deze cijfers bevestigen het beeld dat jonge docenten moeilijk
kunnen instromen. Dit wordt mede veroorzaakt door (‘stille’)
bezuinigingen in het onderwijs. De kosten stijgen voor scholen
(o.a. hoger btw-tarief, vervallen reiskostenforfait) en de
bekostiging blijft hierop achter.

Gelden leerplus alléén voor
2013 bekend
Scholen die in aanmerking komen voor het
leerplusarrangement ontvangen de middelen
alléén voor het jaar 2013. De minister wil de
komende tijd analyseren of het nog aansluit
op (toekomstige) maat schappelijke ontwikkelingen.
Aanpassingen kunnen dan al per 2014
doorgevoerd worden. Dit is het vervolg op de
analyse van het onder wijsachter stan denbeleid
in het primair onderwijs. Tot nu
toe werden de middelen voor twee jaar
vastgesteld en jaarlijks uitbetaald.
Het leerplusarrangement is al diverse keren
kritisch tegen het licht gehouden en ook
aangepast. De VO-raad vraagt zich af
waarom dit nu alweer moet gebeuren. De
verkorting van de bekostigingsperiode biedt
de leerplusscholen nóg meer onzekerheid
over hun financiële situatie.
Download de regeling leerplusarrangement
2013 (pdf) op www.vo-raad.nl
Meer geld voor functiemix
Randstad
Het beschikbare bedrag voor de functiemix
in de Randstad wordt verhoogd van 52,5
naar 61,2 miljoen euro. Scholen in deze
regio krijgen de extra middelen vanaf 2013.
Volgens de regeling functiemix moeten
scholen vóór 2014 naar verhouding meer
docenten in schaal LC en LD in dienst hebben
dan in 2008. Scholen in de Randstad hebben
de gestelde tussendoel stellingen (peildatum
oktober 2011) behaald, wat betekent dat het
budget voor de functiemix beschikbaar blijft.
De scholen krijgen vanaf 2013 extra
middelen vanuit OCW.
Bekijk de wijzigingsregeling versterking
functiemix leraren VO in de Randstadregio’s
2010-2012 op www.vo-raad.nl
Ik zou
altijd
nog
eens…
zelf als bestuurder de uitdaging
aangaan
‘Ik zou heel graag nog eens op een bestuurdersfunctie willen zitten.
Ik heb gemerkt dat binnen scholen niet altijd de indruk bestaat dat
besturen het geweldig doen. Nou hebben bestuurders natuurlijk ook
veel zorgen. Vanaf de jaren tachtig begon de schaalvergroting, en
sindsdien zijn we aan het zoeken hoe je een nieuwe organisatie het
beste vorm kunt geven. Nu we moeten voldoen aan de voorwaarden
van Goed Bestuur, is de situatie nog gecompliceerder geworden.
Bestuurders hebben het dus niet gemakkelijk. Maar een feit is dat
de aandacht voor onderwijsontwikkeling is ondergesneeuwd. Terwijl
dat het bestaansrecht is van besturen.
Volgens mij ligt een stukje van de oplossing in een nauwer contact
met je directeuren. Ik zou dat graag zelf in de praktijk brengen. Een
bestuursfunctie past denk ik ook goed in mijn carrièreontwikkeling.
Ik ben docent geweest, en daarna conrector op een pionierende scholengemeenschap
in Flevoland. Nu ben ik schoolleider in Rotterdam-Zuid.
Dat is ook een beetje pionieren; het is een ultieme uitdaging om een
hele goede school op Zuid neer te zetten.’
VO-magazine 3 • december 2012 7

Interview
SCHOOLKOMPAS
zET VRIJESCHOOL
OP DE KAART
8 VO-magazine 3 • december 2012
Ad Slob bouwt aan nieuw imago Parcival College

Bij demografische krimp is marketing van groot belang. Meer leerlingen
betekent meer geld en dat helpt om de touwtjes aan elkaar te blijven knopen.
Rector Ad Slob (54) van het Parcival College in Groningen laat zien hoe groot
de ommekeer kan zijn. De vrijeschool (zonder spatie) moest vroeger niets
weten van marketing, maar gaat er sinds kort voortvarend mee aan de slag.
Slob gebruikt het nieuwe Schoolkompas als hulpmiddel.
Tekst: Minke de Vogel / Fotografie: Josje Deekens
Tijdens het gesprek met VO-Magazine wijst Slob op zijn
pak. Een keurig blauw exemplaar dat voor de gelegenheid
en op aanraden van zijn dochter is opgesierd met een
paarse stropdas. “Ik vind dat mensen zich moeten kleden
naar hun functie. Dat is niet anders op een vrijeschool
dan op een andere school. Het is voor ons extra belangrijk
dat we ons bewust zijn van onze uitstraling, omdat
mensen bij het horen van het woord ‘vrijeschool’ al snel
denken aan leraren in slobbertruien en geitenwollen
sokken.
Ze denken aan kinderen die doen waar ze zin in hebben
en de hele dag knutselen. Vroeger lieten we de mensen
maar denken, vandaag de dag kan dat niet meer. Het
imago klopt niet en daar moeten we wat aan doen.”
Wat kunnen ouders en leerlingen dan wel op een
vrijeschool verwachten?
“Ook hier wordt veel aandacht besteed aan kennis vergaring
door goed opgeleide docenten, maar wij volgen
daarbij de antroposofische leer van de Oostenrijker
Rudolf Steiner. Hij ging ervan uit dat ieder kind een
uniek ontwikke lings patroon volgt. Het onderwijs heeft
een stimulerende en ondersteunende rol. De naam van
onze school, Parcival, staat symbool voor deze werk wijze.
Parcival was een ridder van koning Arthur die weliswaar
de Heilige Graal vond, maar niet de juiste vragen kon
stellen om hier toegang toe te krijgen. Dit lukte hem wel
toen hij terugkwam van een lange reis waarop hij veel
levenservaring had opgedaan. Zo is het ook onze taak om
leerlingen te steunen en begeleiden tijdens de zoektocht
naar voldoende levenswijsheid, zodat zij in hun volwassen
leven de juiste vragen zullen stellen.”
Hoe brengen jullie dat in de praktijk?
“We richten ons niet alleen op het vergaren van feitelijke
kennis, maar we zorgen ervoor dat de leerling zelf over
onderwerpen wil leren door te letten op zijn of haar
interessegebieden en de leerling daarin te stimuleren.
Verder beperken we ons niet tot de standaardvakken.
Wij bieden ook periodeonderwijs, waarbij we drie weken
dagelijks twee lesuren besteden aan vakoverstijgende
thema’s, zoals sterrenkunde. Tot slot is reflectie heel
belangrijk. De docent schrijft, zoals op iedere school, een
verslag over het functioneren van een kind. Wij laten het
kind hier ook zelf op reageren. Deze reactie wordt serieus
meegewogen bij het eindoordeel. Door dit soort extra
leermomenten zijn onze leerlingen zich meer bewust van
wie ze zijn en wat ze willen.”
‘Het is voor ons extra belangrijk
dat we ons bewust zijn van onze
uitstraling, omdat mensen bij
vrijeschool al snel denken aan
slobbertruien’
Dat klinkt allemaal overtuigend. Waarom moet u
dan zo hard werken aan het imago van de school?
“Het woord ‘vrije’ van vrijeschool kan vervelende
associaties oproepen bij mensen. Als je het opzoekt, zul je
al snel lezen dat dit woord nu slechts een merknaam is en
niet meer verbonden is met de oorspronkelijke betekenis.
Vrij stond namelijk voor vrij van overheidsbemoeienis,
wat men in de jaren twintig en dertig erg belangrijk vond.
In de jaren zestig en zeventig kregen we ook nog eens de
reputatie een school te zijn voor slecht lerende kinderen.
De vrijeschool had hier geen boodschap aan, omdat zij
uitging van haar eigen kracht en toch wel voldoende
leerlingen had. Dit type school trekt nou eenmaal een
bepaald publiek aan. Als ik het even heel zwart-wit mag
stellen: veelal hoger opgeleide mensen en ouders met
sociale en vrije beroepen met een creatieve inslag. Zij
sturen hun kinderen doorgaans naar de lagere vrijeschool,
van waaruit weer leerlingen naar ons middelbaar
onderwijs doorstromen.”
Is dit nog altijd zo, of zijn de tijden aan het veranderen?
“Nu nog wel, maar vanaf 2016 zal het aantal leerlingen
dalen, blijkt uit de geboortecijfers. En het is cru om te
VO-magazine 3 • december 2012 9

Interview
zeggen, maar de bijdragen van de kinderen zijn onze
inkomsten” (het Parcival College vraagt voor de kenmerkende
vrijeschool-extra’s die niet uit de reguliere
bekostiging betaald kunnen worden, een maandelijkse
ouderbijdrage, red.). “Kortom, we moeten dan meer ons
best doen. Het Parcival College had vorig jaar al iets te
weinig leerlingen, zo’n 450. Met name in de bovenbouw
wordt het dan lastig om rond te komen. We moeten als
vrije school dus meer openheid van zaken geven, beter
communiceren en op die manier leerlingen werven.”
Blijkbaar is het imago flink verbeterd, want het
leerlingaantal is met zeventien procent gestegen.
Hoe hebt u dat gedaan?
“Een paar jaar geleden leek het ondenkbaar, maar
inmiddels investeert het Parcival College veel tijd en
aandacht in externe communicatie. We zijn aanwezig op
beurzen en open dagen. Daarnaast werken we op onze
locatie aan het imago onder buurtbewoners. We hebben
twee panden en de leerlingen lopen geregeld heen en
Ouders pleiten voor meer informatie
Voor ouders is het vinden van een goede school al jarenlang een
zoektocht. Een verschil is dat er tegenwoordig voldoende
informatiebronnen beschikbaar zijn, zoals Schoolkompas. Dit heeft
dagblad Trouw ertoe gebracht na vijftien jaar te stoppen met de
bijlage Schoolprestaties. Twee ouders aan het woord over de app
van Schoolkompas en hun zoektocht naar een school.
Bart Jan Flos is één van de ouders die baat heeft gehad bij de
nieuwe app van Schoolkompas. Zijn zoon staat op het punt om naar
de brugklas te gaan en neemt geen genoegen met de meest voor de
hand liggende school die in zijn woonplaats Uden ligt. Met behulp
van de app zocht hij samen met zijn vader naar andere scholen in de
omgeving. Al snel bleek dat twee scholen waar hij ver voor moet
fietsen, ook in aanmerking kwamen en bovendien meer informatie
boden. Bart Jan Flos: “Wij vonden het jammer dat de Udense
school weinig informatie prijsgaf, want je wilt de scholen het liefst
op alle onderdelen vergelijken. Als ondernemer weet ik dat
Schoolkompas door scholen als marketingmiddel gebruikt wordt.
Tegelijkertijd is de app door een onafhankelijk instituut in het leven
geroepen en dat geeft vertrouwen. Mijn zoon kiest waarschijnlijk
voor een gymnasium waar hij elke dag dertig kilometer voor moet
fietsen. De app heeft hierbij geholpen, maar het besluit kwam pas
na een bezoek aan de school. Het gevoel is uiteindelijk de
beslissende factor.”
10 VO-magazine 3 • december 2012
weer. Om de wijk schoon te houden, hebben ze wekelijks
schoonmaakdiensten. En de supermarkt om de hoek is
voor leerlingen natuurlijk de plek om wat lekkers te
halen. Daarom hebben we goede afspraken met de wijkfunctionaris
die ons direct meldt wanneer er iets aan de
hand is. Daarnaast staan we nu in de OV-gids, we hangen
posters op in de stad, delen een wervingsfoldertje uit en
‘zo’n site werkt voor ouders en
leerlingen alleen als zo veel mogelijk
scholen informatie geven’
organi seren regelmatig activiteiten op school waarbij
we de pers betrekken. Zo hebben we tijdens een 24 uur
durende lesmarathon 18.000 euro opgehaald voor zonnepanelen
en daarmee kregen we de titel Happy Energy
School. Ik ben heel tevreden. Al deze activiteiten hebben
zich al dubbel en dwars terugbetaald.”
Slagingspercentage
Ook de zoon van Helen Lohmeijer kiest pas nadat hij minstens drie
scholen heeft bezocht. De app wordt gebruikt voor het opdoen van
informatie. En dat, terwijl Lohmeijer al heel wat weet over de
scholen in haar omgeving. “Mijn dochter zit in de tweede klas en
dus heb ik dit proces al eens doorgemaakt. Maar de app attendeerde
mij op informatie waar ik nooit bij stil heb gestaan, zoals het
slagingspercentage en de zorgplannen. De enige nadelen aan
Schoolkompas zijn het feit dat niet alle scholen dezelfde informatie
vrijgeven en dat de app niet goed werkt op de iPad. Maar ik ga
ervan uit dat dit kinderziektes zijn. We hebben al veel aan de
informatie gehad en hebben zo drie scholen uitgezocht die
waarschijnlijk goed bij onze zoon passen. Hij is een heel ander kind
dan onze dochter. Ik vind het vooral belangrijk dat mijn kind zich
thuisvoelt op school.”
‘De app attendeerde mij op informatie
waarbij ik nooit heb stilgestaan’

CV Adriaan Slob
Loopbaan
Slob werkte in 1989 als leraar Nederlands op de bovenbouw van de Vrije School in
Groningen en op de mavo en havo in Steenwijkerwold. Van 1989 tot 2010 was hij
werkzaam op de Christelijke Hogeschool Windesheim. Daarna werd hij rector van de
vrijeschool Parcival College in Groningen. Van februari tot december 2012 was hij
ook waarnemend directeur van de vrijeschool De Berkel in Zutphen.
Privé
Samen met zijn vrouw en drie kinderen woont hij in Zwolle, waar hij lobby’t voor een
nieuwe vrijeschool.
Sinds november 2012 is de scholenvergelijkingssite
en app Schoolkompas actief. U Twittert hier heel
positief over. Hebt u een extra marketingmiddel
gevonden?
“Jazeker. Schoolkompas lijkt me het mooiste communicatie
middel dat er is, want het biedt ruimte voor een zeer
goede presentatie van je school. Het pakt extra gunstig
uit voor het Parcival College omdat onze statistieken erg
goed zijn. Tijdens vergelijkingen komen we er dus positief
uit. Daarnaast hebben we als een van de weinige scholen
in de omgeving hard gewerkt aan de informatievoorziening.
Dat wekt vertrouwen en interesse bij
potentiële leerlingen. Wel is het gebrek aan informatie
over andere scholen op de site een nadeel. Ik hoop dat
andere scholen zich ook meer gaan inzetten, want de
laatste keer dat ik keek, was er nog maar één andere
school in Groningen actief op Schoolkompas.nl. En dan
valt er voor ouders weinig te vergelijken.”
Gooit u met zo’n wens niet uw eigen glazen in?
De kans wordt immers groter dat leerlingen interesse
krijgen in een andere school.
“Ja, dat is zo.” Lachend: “Misschien word ik toch
beïnvloed door de zendingsdrang die ik meekreeg tijdens
mijn protestants-christelijke opvoeding. Maar zonder
gekheid, zo’n site werkt voor ouders en leerlingen alleen
als zo veel mogelijk scholen informatie geven. De doelgroep
moet eerlijk kunnen kiezen.”
Kon u genoeg informatie kwijt op Schoolkompas.nl?
“Het liefst zou ik iedereen net zoveel vertellen als tijdens
dit interview. Ik heb nu het gevoel dat ik ons hele verhaal
kwijt kan, terwijl de ruimte op internet natuurlijk beperkt
is. De tekst moet vooral niet te lang zijn, want mensen
hebben niet het geduld om te lezen op de site. Gelukkig
krijgen we tijdens de open dag veel leerlingen en ouders
over de vloer die we een uitgebreide rondleiding kunnen
geven. Schoolkompas.nl is wat mij betreft slechts een van
de communicatiemiddelen. Je moet het op een handige
manier inzetten.”
Scholen hebben nu anderhalf jaar de tijd gehad om
de informatievelden op Schoolkompas.nl in te vullen.
Nog geen vijftig procent heeft dit gedaan.
“Dat klopt en ik heb geen idee waarom niet. Ik hoorde
laatst wel van een collega dat hij er geen tijd voor wilde
vrij maken. Schoolbesturen hebben het natuurlijk al druk
genoeg. Toch denk ik dat ze er uiteindelijk niet onder uit
kunnen, want imagoverbetering en communicatie voor
leerlingenwerving worden steeds belangrijker. Vooral in
de gebieden die qua inwoneraantal leeglopen, zoals de
Achterhoek of Zuid-Limburg.
Bovendien hechten de ouders steeds meer waarde aan
duidelijke informatie over scholen. Vroeger keken
mensen alleen naar de religieuze grondslag en locatie
van een school. Tegenwoordig is er meer keuze en kiezen
ouders heel bewust voor de school die het beste past bij
hun kind.”
Hoeveel extra leerlingen hoopt u op deze manier te
verwerven?
“Ik hoop op een groei van zes à zeven procent in 2013.
Uiteindelijk willen we er niet meer dan zevenhonderd,
want daar is geen plaats voor en dan verdwijnt het kleinschalige
karakter van de vrijeschool, waar we veel
waarde aan hechten. Ik werk hier niet voor niets: op het
Parcival College leer je binnen een jaar iedereen kennen.
‘Op mijn eerste werkdag kwamen
vijftien leerlingen even mijn
kantoortje binnen om zichzelf voor te
stellen. Waar maak je dat nog mee?
Na jarenlang actief te zijn geweest in het hbo en bij
masteropleidingen, kreeg ik de kans om hier aan de slag
te gaan. Op mijn eerste werkdag kwamen vijftien leerlingen
even mijn kantoortje binnen om zichzelf voor te
stellen. Waar maak je dat nog mee? Dat is bijna niet uit
te leggen op Schoolkompas.nl.”
VO-magazine 3 • december 2012 11

Bijpraten
Rutte II lijkt belang onderwijskwaliteit te erkennen
Gezocht: betrouwbaarheid
Over het regeerakkoord heerst in het veld ambivalentie: de een is opgelucht dat het
niet érger wordt, de ander put hoop uit de aandacht voor excellent onderwijs, en de
volgende meent dat Rutte II het zigzaggedrag van z’n voorgangers zal erven. De
VO­raad ziet kansen, maar benadrukt dat een betrouwbare overheid een voorwaarde
is om die te benutten.
Tekst: Martijn Laman / Fotografie: Dirk Kreijkamp
Het ‘rechts-linkse’ Rutte II neemt zich voor te investeren in de
kwaliteit en verdere professionalisering van leraren en schoolleiders.
De manier waarop, moet bepaald en vastgelegd worden
op basis van afspraken met het onderwijsveld. Zo lijkt de
nieuwe regering het belang van kwaliteit van het vo te
erkennen, al blijven bezuinigingen niet uit. Bert de Weerd,
directeur/bestuurder van vmbo-school Panta Rhei uit
Amstelveen, kan zich daar gezien de omstandigheden wel in
vinden: “Deze regering heeft nu eenmaal gekozen voor forse
bezuinigingen. Ik begrijp best dat het onderwijs daar in die
filosofie niet helemaal buiten kan blijven. Gezien bezuinigingen
in andere sectoren moeten we ook niet te veel klagen.”
Andere belangrijke lichtpunten in het regeerakkoord zijn de
voorgenomen modernisering van de onderwijstijd (in samenspraak
met het veld) en de arbeidsvoorwaarden. Al jaren ijvert
de VO-raad voor flexibilisering van onderwijstijd, omdat het
scholen de ruimte kan geven leerlingen daadwerkelijk
maatwerk te bieden.
Belangrijke lichtpunten in het
regeer akkoord zijn de voorgenomen
modernisering van de onderwijstijd en
de arbeidsvoorwaarden
De huidige wettelijke urennorm impliceert dat meer uren per
definitie hogere onderwijskwaliteit opleveren, terwijl dat niet
het geval is. De VO-raad is eveneens fervent voorstander van de
modernisering van arbeidsvoorwaarden, waarbij met name het
afbouwen van de BAPO prioriteit heeft. Afspraken over
arbeids voorwaarden worden echter gemaakt tussen de sociale
12 VO-magazine 3 • december 2012
partners. Dat is de reden dat voorzitter Sjoerd Slagter de
bonden inmiddels heeft opgeroepen om samen met de VO-raad
voortvarend toe te werken naar een stelsel van arbeidsvoorwaarden
dat past in de 21e eeuw.
Modernisering van de arbeidsvoorwaarden is door het kabinet
als voorwaarde gekoppeld aan de ruim € 340 miljoen aan
investeringen in de kwaliteit en verdere professionalisering van
leraren en schoolleiders in het funderend onderwijs (po en vo
samen). Deze investeringen moeten vanaf 2017 beschikbaar
komen. Een andere belangrijke ‘mits’ is de totstandkoming van
een onderwijsakkoord tussen het Rijk en sectorraden, over
onder meer de modernisering van de onderwijstijd. Voor de VOraad
blijft het terugdringen van de bezuinigingen een essentieel
punt van aandacht tijdens de besprekingen over de uitwerkingen
van de maatregelen uit het regeerakkoord.
Positief­kritisch
Al met al biedt het regeerakkoord volgens de VO-raad ruimte
om met ‘positief-kritische houding’ het gesprek aan te gaan
met de nieuwe bewindslieden (OCW-minister Jet Bussemaker
en staatssecretaris Sander Dekker) en tot concrete afspraken
te komen. Kritisch, omdat de VO-raad wel degelijk enige kanttekeningen
bij het regeerakkoord plaatst. In de luwte die het
voortgezet onderwijs nu qua bezuinigingen wordt gegund,
blijven de € 190 miljoen aan bezuinigingen uit het Lenteakkoord
namelijk staan. Door het zigzagbeleid van zijn voorgangers
heeft dit nieuwe kabinet ook meer nodig dan mooie
woorden om het vertrouwen (terug) te krijgen.
Voor Bert de Weerd geldt bovendien dat het huidige regeerakkoord
zijn leerlingen onevenredig hard treft: “Panta Rhei is
een eenpitter met bijna achthonderd leerlingen. Driekwart van

mijn leerlingen komt binnen met een lwoo-indicatie. Die leerlingen
hebben vanaf dag één zeker anderhalf jaar achterstand
op het gebied van taal en rekenen. Toch slagen we erin een
groot deel van deze kinderen in vier jaar naar een diploma te
begeleiden. Nog wel.”
Die toevoeging verwijst naar de in het regeerakkoord
opgenomen bezuinigingen op onderwijs aan kinderen met een
lwoo-indicatie en in het praktijkonderwijs: “Ik snap dat er in
deze tijden een zekere begrenzing moet plaatsvinden. De gelden
met 10 procent korten is iets anders. Dat gaat rechtstreeks ten
koste van onze leerlingen.” Wat hem betreft gaat het overigens
om voorgenomen bezuinigingen: “We moeten zelf kunnen
meepraten over waar bezuinigingen binnen onze sector worden
neergelegd. In mijn ogen is dat gesprek pas net begonnen.”
Kortzichtig
De Weerd: “De kinderen hier hebben veel baat bij individuele
hulp en aandacht. We bereiken goede resultaten doordat we
met kleinere klassen kunnen werken en een omvangrijke zorgstructuur
hebben opgetuigd. Voor onze school betekent het
regeerakkoord een inkomenstenderving van twee ton, te
vertalen naar 3,5 fte minder. Omdat we evenveel leerlingen
houden, kunnen we dat alleen oplossen door de klassen te
vergroten. Hoe groter een groep, hoe minder tijd een docent
per leerling heeft.”
In het regeerakkoord wordt geopperd dat bij praktijkonderwijs
en lwoo bezuinigingen kunnen worden gerealiseerd met een
doelmatiger benadering. Dit ergert De Weerd zichtbaar: “Deze
logica begrijp ik niet. Nu gaan de gelden rechtstreeks naar ons,
en die besteden we even rechtstreeks aan onderwijs en zorg.
Het kabinet probeert dat proces effectiever te maken door de
gelden via de samenwerkingsverbanden te verdelen, er dus
feitelijk een schakel tussen te plaatsen. Daarbij is elke voschool
al bezig met doelmatigheid. Want elke vo-school heeft
al te maken met oplopende kosten en een ongelijk opgaande
bekostiging. Als daar plots nog een bezuiniging van twee ton
overheen komt, wordt het wel erg lastig om een valide meerjaren
begroting te maken en uit de rode cijfers te blijven.”
De Weerd vreest dat de bezuinigingen voortkomen uit onwetend
heid: “Ik ga altijd uit van goede bedoelingen, maar denk
dat de betrokken geen goed beeld hebben van deze kinderen.
Dat is makkelijker snijden. Ik snap best de spagaat waarin
politici soms zitten. Ze hebben nu eenmaal afgesproken dat er
bezuinigd moet worden. Maar als je bezuinigingen toepast,
vergewis jezelf er dan wel eerst van waar je die neerlegt.
Anders leidt het tot dit soort kortzichtige maat regelen. Ik
nodig graag de betrokken mensen uit om hier en bij het
praktijk onderwijs eens een kijkje te nemen. En dan met onze
sector het gesprek aan te gaan over de verstandigste manier om
bezuinigingen te realiseren. Het Sociaal Cultureel Planbureau
heeft al aangetoond dat een substantieel deel van deze kinderen
zonder de ondersteuning die ze nu krijgen, geen diploma haalt
en geen arbeidsperspectief heeft.” Daarmee, wil De Weerd
zeggen, is de lastenverzwaring voor de samenleving op lange
termijn van een heel andere categorie dan de lasten verlichting
die nu wordt bereikt.
Gedraai
Het voortgezet onderwijs is recent meermalen geconfronteerd
met het feit dat de overheid niet de meest betrouwbare partner
was. Zo maakte de minister in oktober bekend dat de kasschuif
van 56 miljoen euro in 2013 toch ten laste van de lumpsum
VO-magazine 3 • december 2012 13

ADVERTENTIE

Uit het regeerakkoord
• Het kabinet wil met het onderwijsveld afspraken maken over kwaliteitsverbetering en
professionalisering van leraren en schoolleiders in het funderend onderwijs. Onder voorwaarden
stelt het kabinet daarvoor in totaal € 340 miljoen beschikbaar.
• Het kabinet roept de sociale partners op te komen tot moderne arbeidsvoorwaarden,
passend bij de 21e eeuw.
• Het kabinet handhaaft de nullijn. Wel mogen sociale partners een loonsverhoging
afspreken als daarvoor ruimte ontstaat door het schrappen van cao-bepalingen.
• De AOW-leeftijd wordt versneld verhoogd naar 66 jaar in 2018, de WW wordt verkort
van 38 naar 24 maanden.
• Het kabinet wil het leerwegondersteunend onderwijs (lwoo) en het praktijkonderwijs (pro)
doelmatiger maken en laten vallen onder het gebudgetteerde stelsel van samenwerkingsverbanden
voor passend onderwijs.
• Het kabinet wil de huidige onderwijstijdnorm moderniseren, in samenspraak met het
onderwijsveld.
• Het kabinet schaft de maatschappelijke stage vanaf schooljaar 2015/2016 af.
• Het kabinet draait de verstrekking van gratis schoolboeken terug.
• Via een stofkamoperatie wordt het aantal administratieve verplichtingen en voorschriften
voor verantwoording in het onderwijs verminderd.
• Het kabinet wil 256 miljoen uit het gemeentefonds voor onderwijshuisvesting overhevelen
naar de scholen. Concrete gevolgen worden in de uitwerking duidelijk.
komt. Dit is in tegenspraak met eerdere toezeggingen; ook uit
de onderwijsbegroting van afgelopen september kan nog het
tegendeel worden afgeleid. Via een brandbrief aan de onderwijs
woordvoerders in de Tweede Kamer drong de VO-raad erop
aan om de kasschuif ook voor 2013 te laten gelden. Gezien de
almaar stijgende werkgeverslasten zal dit scholen anders
verder in financiële problemen brengen.
En de financiële positie van scholen is toch al dramatisch
verslechterd. Dat feit heeft de VO-raad de afgelopen tijd
veelvuldig onder de aandacht van minister en Kamer gebracht.
In de afgelopen periode is de rentabiliteit gemiddeld zo’n 2
procent gedaald en zijn financiële reserves zodanig geslonken
dat onvoorziene risico’s niet goed meer kunnen worden
opgevangen. Ook Bert de Weerd verwondert zich over het
inconsequente handelen van overheidswege. “Vaak is het:
nieuwe regering, nieuw beleid. Maar volgens mij hadden we net
met de politiek afgesproken dat er wat dat betreft een zekere
rust in het onderwijs moest komen. Dan verwondert het me als
ik in het regeerakkoord lees dat de maatschappelijke stage
alweer wordt opgeheven, omdat scholen zich meer moeten
richten op hun kerntaken. Die is amper ingevoerd! Daarbij
dacht ik dat maatschappelijke vorming juist een kerntaak
was.”
De Weerd maakt zich ook zorgen over de afschaffing van
‘gratis schoolboeken’. “Op deze school heeft een substantieel
deel van de ouders het moeilijk om rond te komen. Voordat
leerboeken vergoed werden, had ik jaarlijks te maken met
twintig, dertig kinderen zonder boeken. Nu het economisch
slechter gaat, vrees ik dat dit aantal nog zal toenemen.” Op
termijn ziet De Weerd wel toekomst in de ontwikkeling van
Bijpraten
digitale leermiddelen voor en door scholen, zoals nu via VOcontent
gebeurt. “Ik vind het goed dat we blijven dromen.
Alleen realiseer je dromen niet zomaar. Voor we vmbo-breed
digitale leermiddelen hebben, zijn we zes jaar verder. En voor
ouders die moeite hebben het boekenpakket te betalen, geldt bij
een laptop hetzelfde.”
Kwaliteitsproduct
Samen met het primair onderwijs en het vervolgonderwijs
vormen de scholen in het voortgezet onderwijs een sector waar
– in economisch vocabulaire – de kwaliteit van het geleverde
product (de geschoolde, volwassen mens) uitzonderlijke invloed
heeft op de kwaliteit van onze toekomst. Aan niemand in het
veld hoef je uit te leggen waarom, zoals het regeerakkoord het
verwoordt, ‘de kwaliteit van de man of vrouw voor de klas […]
daarbij van doorslaggevende betekenis’ is. De VO-raad vindt
het even mooi als terecht dat het nieuwe kabinet in de kwaliteit
en professionaliteit van docenten wil investeren en de ambitie
heeft het Nederlandse onderwijs naar de mondiale top vijf te
brengen.
Maar deze ambitie rijmt volgens de VO-raad allerminst met de
huidige bezuinigingen op lwoo en praktijkonderwijs, die 73.000
leerlingen direct zullen treffen. De ene hand neemt, waar de
andere geeft. Dit is de komende tijd dan ook onderwerp van
gesprek in de dialoog met de politiek. Want de stap van goed
naar excellent kunnen de vrouwen en mannen in het onderwijsveld
pas echt zetten wanneer zij worden ondersteund door een
consistent langetermijnbeleid met consistente financiering.
Anders gezegd: door een betrouwbare overheid.
VO-magazine 3 • december 2012 15

Maat werkt(t)
Hoogbegaafdenproject biedt verdieping en oog voor leerproblemen
‘ze moeten uit
hun comfortzone’
Een specifieke onderwijssituatie vraagt soms om een eigen oplossing. Maatwerk
kan een groot verschil maken. In deze aflevering van Maat werk(t): UniqXL,
een onderwijsconcept voor hoogbegaafden. Acht vo­scholen, verenigd in het
samenwerkingsverband LEOH, ondersteunen elkaar bij het bieden van passend
onderwijs aan hoogbegaafde leerlingen.
Tekst: Marijke Nijboer / Fotografie: Dirk Kreijkamp
Hoogbegaafde leerlingen hebben grote behoefte aan extra
uitdagingen. Veel van deze kinderen beheersen, wanneer ze aan
de basisschool beginnen, al een flink deel van de stof die ze
daar zullen gaan krijgen. Dat leidt niet alleen tot verveling; als
je nooit je best hoeft te doen op school, leer je ook niet om te
leren. Als deze kinderen vervolgens arriveren bij het voortgezet
onderwijs, ontdekken docenten soms dat ze moeite hebben met
automatiseren. Dat maakt bijvoorbeeld het leren van woordjes
heel lastig. Hoogbegaafde leerlingen kunnen, net als andere
leerlingen, kampen met leerproblemen. Datzelfde geldt voor
stoornissen als dyslexie, adhd en Asperger.
‘Leerlingen die jarenlang te weinig
aandacht kregen, zie je opbloeien’
Met de behoefte aan uitdaging voorop zijn dat allemaal
belangrijke redenen om hoogbegaafde leerlingen een onderwijsaanbod
op maat te bieden. Het samenwerkings verband LEOH
ondersteunt de aangesloten scholen daarbij, met een onderwijsconcept
– UniqXL – dat deze groep leerlingen ‘top-down’onderwijs
biedt. Hans Mathijssen, conrector van het Willibrord
Gymnasium in Deurne: “Daarbij ga je uit van het geheel,
waarna je terugredeneert naar de delen. Anders gezegd: waar
het reguliere onderwijs begint bij het woord en dan via de zin en
het verhaal tot een boek komt, beginnen wij bij het hele plaatje.
Onze leerlingen willen weten waarom ze bepaalde kennis tot
zich moeten nemen. En ze mogen bij hun zoektocht naar de
delen hun eigen route bepalen.” Odilia Heetman, lid van de
schoolleiding en afdelingsleider hoogbegaafdheid op het
Aloysius College in Den Haag: “Je biedt ruimte om dingen aan
16 VO-magazine 3 • december 2012
te pakken op hoog niveau, via een conceptuele of analytische
aanpak. Ze moeten uit hun comfortzone.” Verder bieden
UniqXL-scholen ‘deep level learning’. Dit betekent dat de
leerlingen veel meer in de diepte gaan met de stof.
Docentenprofiel
Het netwerk, dat open staat voor andere scholen, is nog bezig
om zijn visie en aanpak nader te definiëren. Zo wordt er
gewerkt aan een docentenprofiel. Mathijssen: “Een docent
moet deze kinderen aanvoelen en met hen overweg kunnen.”
Onno Bakker, coördinator UniqXL bij Ichthus Dronten: “Je
moet erg flexibel zijn. Sommige leerlingen kunnen ongedurig
zijn, die steken niet netjes hun vinger op. Het borrelt, en dan
moet die vraag meteen gesteld worden.”
Daarom wordt er ook gewerkt aan een profiel van het type
leerling dat thuishoort binnen het hoogbegaafdenonderwijs.
Ichthus Dronten analyseert het dossier van een kind, voert een
intakegesprek en let op het IQ, dat 130 of meer moet bedragen.
Bakker: “We kijken naar intelligentie, interactie en motivatie.
In de overlap van die drie zit de hoogbegaafdheid.” Het
Willibrord had de selectie aanvankelijk niet helemaal goed
voor elkaar, vertelt Mathijssen. “We zijn nu drie jaar bezig,
en in het derde leerjaar zitten een paar kinderen die het niveau
met moeite trekken. We weten nu dat zij zwaar zijn beschadigd
doordat de basisschool onvoldoende is tegemoetgekomen aan
hun leerbehoeften. We selecteren nu beter, al zijn we nog steeds
op zoek naar een goede meetlat.” Ook hij hecht naast het IQ
aan elementen als motivatie en creativiteit.
Ichthus Dronten en het Haagse Aloysius College plaatsen hoogbegaafde
leerlingen in aparte klassen. “Ons hoogbegaafden-

Links Onno Bakker, coördinator UniqXL Ichthus Dronten
programma komt in feite neer op gymnasium dubbel plus,”
zegt Heetman van het Aloysius, waar maar liefst 160 leerlingen
dit extra programma volgen. “Deze leerlingen denken
veel sneller. Maar de verschillen binnen de groep zijn groot.
In deze klassen wordt aandacht besteed aan het cognitieve én
het sociaal-emotionele element, en dat is ook hard nodig.
Leerlingen die jarenlang te weinig aandacht kregen, zie je
opbloeien. Ze leren leren en vriendschappen aangaan. Ze
komen steviger in hun schoenen te staan. Dat is belangrijk
voor henzelf, maar ook voor de maatschappij waar ze straks
hun plek moeten gaan vinden.” Zij benadrukt dat het Aloysius
deze leerlingen schoolbreed stimuleert. “Binnen álle afdelingen,
want hoogbegaafde kinderen onderpresteren vaak en kunnen
overal zitten.”
Duur
Ichthus Dronten zet deze leerlingen de eerste drie jaren bij
elkaar, in groepen van maximaal 20 kinderen. Bakker: “Zo
kunnen we heel gericht aandacht geven. Wij zetten er ook veel
eerstegraads docenten op. Dat zorgt voor meer uitdaging en
is daardoor veel spannender voor de leerlingen.”
Maar apart onderwijs in kleine groepen is wel duur. Het
Deurnse Willibrord Gymnasium besloot daarom na verloop van
tijd om de aparte klassen op te heffen. Mathijssen: “We
merkten dat met name leerlingen met dyslexie moeite hadden
met het vak Cambridge Engels.” Bij dit vak besloot de school
de klassen te mixen. Na verloop van tijd mat zij het effect
hiervan. “We ontdekten dat die mix voor 50 procent van de
hoogbegaafden goed uitpakte. Voor 25 procent maakte het
niet uit. De resterende 25 procent had er last van. We
Stephanie zuurman, 13,
tweede klas Ichthus Dronten
‘Genoeg uitgedaagd’
“Ik heb hiervoor op een Leonardo-basisschool gezeten,
en mijn ouders en ik dachten dat ik het beste op deze
school verder kon gaan. Het blijft een grote overgang,
van de basisschool naar de middelbare school, maar deze
twee scholen lijken toch wel een beetje op elkaar. Hier is
het ook zo dat ze ervan uitgaan dat je iets kunt. Dan mag
je meteen verder. Als je het niet kan, wordt het nog een
keer uitgelegd. Ik vind gymnastiek en techniek de leukste
vakken. Wij krijgen ook Chinees. Dat vind ik ook leuk; ik
wil eigenlijk al vanaf mijn zesde jaar Chinees leren. Dat
trok me gewoon aan. We kregen hier in de eerste klas ook
al Griekse mythologie, en dat vond ik ook interessant.
Natuurkunde, scheikunde, biologie en aardrijkskunde
krijgen we in het Engels. Dat is wel pittig; je moet het
eerst vertalen en dan ook direct begrijpen. Dat vond ik in
het begin wel moeilijk, maar nu ben ik daaraan gewend.
Ik heb meer moeite met wiskunde, al vind ik dat ook een
leuk vak, en Frans. Daar krijg ik geen extra hulp voor, ik
probeer gewoon om alles beter te leren. Ik vind wel dat ik
genoeg word uitgedaagd. Dat is wel belangrijk. Op de
basisschool waar ik zat voordat ik naar de Leonardobasisschool
ging, had ik iemand in mijn klas die alles al
wist. Die heeft toen driekwart jaar thuisgezeten.
Ik vind het wel prettig om met andere kinderen van m’n
eigen niveau in één klas te zitten. Op mijn eerste basisschool
begrepen sommige leerkrachten en kinderen mij
niet, omdat ik anders dacht. In het begin keken de andere
leerlingen hier wel vreemd tegen onze klas aan. Ze
dachten dat wij hen dom vonden. Dat is echt niet zo,
en gelukkig is iedereen nu aan ons gewend.”
concludeerden dat het misschien niet zo heel belangrijk was dat
de hoogbegaafden bij elkaar zitten.” Mathijssen plaatst daarbij
de kanttekening dat het Willibrord een gymnasium is: daar zijn
de verschillen met de andere leerlingen niet erg groot. De hoogbegaafden
krijgen nog wel apart les in Latijn, omdat zij hiervoor
vanaf de eerste klas een andere methode gebruikten, en
wiskunde, omdat zij met name bij dit vak in een veel hoger
tempo leren. Ook krijgen deze leerlingen nog steeds apart les in
Spaans, science en filosofie, en werken ze samen aan projecten.
Ichthus Dronten geeft al vanaf de eerste klas natuurkunde,
scheikunde en biologie als aparte vakken, met behulp van een
Engelstalige methode. Bakker: “Leerlingen krijgen concepten
voorgeschoteld die ze normaal pas zouden krijgen in vwo 4 en
5, en ze zuigen het op. Ze bedenken experimenten en komen
VO-magazine 3 • december 2012 17

ADVERTENTIE
Niveautesten Nederlands, rekenen en Engels
Taalniveautest Nederlands
WWW
Rekenniveautest
WWW
Language Level Assessment
van A1 t/m C2
WWW
Hal 11, stand E040
Uitgeverij Deviant heeft een jarenlange ervaring met haar
niveautesten voor Nederlands, rekenen en Engels:
• Taalniveautest Nederlands (TNT);
• Rekenniveautest (RNT);
• Language Level Assessment (LLA).
De Taalniveautest en de Rekenniveautest zijn conform de referentieniveaus
van de Commissie Meijerink ontwikkeld; het Language Level Assessment
(LLA) is conform het CEF.
De niveautesten hebben een tweeledige functie: zij kunnen bij de start
ingezet worden als nulmeting en gedurende de opleiding als voortgangsinstrument.
instrument De niveautesten zijn uitermate geschikt om in te zetten in het
mbo, vo en en PrO.
Enkele kenmerken van de de niveautesten:
• de niveautesten bestaan uit korte taal- of rekentaken per niveau per
taalvaardigheid of per rekendomein;
• de docent kan instellen op welk niveau de leerling met de test begint;
de niveautesten passen zich aan het niveau van de leerling aan, zodat
de leerling niet onnodig geconfronteerd wordt met te makkelijke of te
moeilijke vrag en;
• de niveautesten kunnen op elk moment onderbroken worden, omdat
de antwoorden per vraag worden opgeslagen;
• na a oop van de niveautest krijgt de leerling de resultaten direct te
zien in een scoretabel; de docent krijgt het overzicht per leerling, klas,
leerjaar of afdeling.
• de niveautest duurt afhankelijk van het niveau van de leerling 30 tot 60
minuten;
• alle vragen in elke niveautest worden at random uit een groot corpus
van vragen geselecteerd, zodat elke niveautest uniek is.
• aan de standaard niveautest is kosteloos een Vooraf-test toegevoegd
die afgenomen kan worden bij leerlingen die onder 1F/A2-niveau
scoren.
Prijs van de testen: € 3,50 per leerling per sessie.
Een gedetailleerde verantwoording van de opzet van deze
niveautesten vindt u op www.uitgeverij-deviant.nl. U kunt
kosteloos een demoaccount voor Studiemeter.nl aanvragen via
info@uitgeverij-deviant.nl.
Krommestraat 70
3811 CD Amersfoort
+31(0)33-4650831
www.uitgeverij-deviant.nl
Advert_VO_mag_8 dec_niveautest.indd 1 09-11-12 11:14

zelf met oplossingen. Dat geldt ook voor de andere vakken.
Bij de vreemde talen geven we bijvoorbeeld een tekst en zeggen:
zoek de grammaticale regels maar uit. Dat vinden we een mooi
voorbeeld van top-down leren.” Verder krijgen de hoog begaafden
les in Chinees. “Dat is een beeldtaal: al die karakters staan
voor een woord. Veel van deze leerlingen zijn beelddenkers, en
dan is het heel prettig om op die manier met taal bezig te zijn.”
De klassen gaan bovendien elke maand op excursie, naar
musea, bedrijven of instellingen zoals de gemeente.
3,5 profiel
Het Haagse Aloysius leidt hoogbegaafde leerlingen op voor een
gymnasiumdiploma in zoveel mogelijk profielen. Heetman:
“De meeste leerlingen doen examen in drie tot 3,5 profielen.
Daarbij leggen we accenten op het internationale aspect,
science, economie en kunst. Ze krijgen een brede vorming
zodat ze zich als mens kunnen ontwikkelen.” Als extra vakken
krijgen de leerlingen (deels in combinatie met andere vakken)
ondernemen, Chinese taal en cultuur, en onderzoeken & ontwerpen.
De science-vakken worden geïntegreerd gedoceerd, en
wekelijks wordt tijdens een mentorles aandacht gegeven aan de
onderlinge omgang en communicatie. Heetman: “Een belangrijk
onderwerp daar is ook: leren omgaan met het feit dat je
iets niet kunt.”
Het Aloysius is aspirant hoogbegaafdheidsprofielschool. Zo’n
school moet voldoen aan bepaalde criteria. “Met goede coaching
en begeleiding moet je ook onderpresterende leerlingen weer
vlot zien te trekken. Daar moet je voldoende expertise voor in
huis hebben,” zegt Heetman. Op profielscholen werken alle
afdelingen, vaak al jarenlang, toe naar onderwijs op maat voor
hoogbegaafden.
Toch werkt het Aloysius ook met overtuiging mee aan UniqXL.
“Die kring van scholen is kleiner, de aanpak verschilt per
Maat werkt(t)
school, en sommige zijn pas een of twee jaar bezig. Maar het
is zó belangrijk om je expertise te delen. Zo kunnen we ook
vermijden dat er allerlei probeersels op de kinderen worden
losgelaten.” Bakker: “Samen kun je docenten trainen en je
programma verder ontwikkelen.”
Volgens hem is het effect van UniqXL duidelijk. “Deze leerlingen
zijn vaak heel woest en druk, of kruipen juist weg. De
gedragsmatige en motivatieproblemen zijn in een reguliere
groep met 30 tot 32 kinderen moeilijker op te vangen. Ik
weet zeker dat een aantal kinderen zonder dit programma
het vwo niet had volgehouden.”
Voor meer informatie: Hans Mathijssen,
j.mathijssen@willibrordgymnasium.nl
Emile Hillen, 15, vierde klas Aloysius
College Den Haag
‘Meer leren in korte tijd’
‘Ik heb eerst op een Montessori-basisschool gezeten.
Daarna ben ik naar een gymnasium gegaan, maar daar
vond ik het niet zo leuk. Ik werd er niet echt uitgedaagd.
Na een half jaar ben ik overgestapt naar het Aloysius
College. Dat heb ik vooral gedaan vanwege het extra
programma dat zij bieden. Het bevalt me hier beter. Wat
ik vooral fijn vind: er wordt zo goed nagedacht over wat
ons zou kunnen uitdagen, en wat wij leuk vinden. We
doen veel extra dingen, zoals Bèta Excellent. Dat is een
programma voor leerlingen die goed zijn in bètavakken.
Je doet dan allerlei extra dingen, zoals bezoeken aan
Shell en andere bedrijven en instanties. Ik ben wel een
bèta, mijn favoriete vakken zijn biologie en natuurkunde.
Ik ben op deze school wel wat anders gaan aankijken
tegen ‘leren’. Ik heb vooral over mijzelf opgestoken dat
ik meer kan leren in korte tijd, en dat het dan beter gaat.
Ik was altijd heel snel afgeleid bij schoolwerk. Als ik
meer te doen heb, wordt mijn aandacht niet naar andere
dingen toegetrokken.
Ik vind het nuttig dat de hoogbegaafde leerlingen in één
klas worden gezet. Ik vond het in het begin ook erg fijn
omdat ik meteen goed met de meeste kinderen in de klas
kon opschieten. Ik kan het natuurlijk ook goed vinden
met andere kinderen, maar als je op een nieuwe school
komt, is het altijd even wennen. Dan vind ik het fijn als er
meteen een klik is tussen mij en de kinderen van de klas.
Dat gaat bij mij makkelijker met andere hoogbegaafde
leerlingen. Ik vind het ook nog nuttig omdat zo het tempo
van de klas hoog kan blijven. Dan haakt er niemand af
omdat het te makkelijk wordt.’
VO-magazine 3 • december 2012 19

ADVERTENTIE
Optimale
OnDersteuning
van docenten en leerlingen
Het onderwijs staat nooit stil
Veranderende regelgeving van de overheid en nieuwe onderzoeksinzichten vragen
om antwoord. Om de inhoudelijke kwaliteit van uw onderwijs te waarborgen moeten
docenten worden bijgeschoold. Daarbij wilt u natuurlijk ook het allerbeste voor uw
leerlingen. Hoe gaat u om met al deze verschillende aandachtsgebieden?
een ervaren en betrokken partner
Wij snappen dat het lastig kan zijn om alle factoren die van invloed zijn op goed onderwijs
altijd de aandacht te geven die ze verdienen. Goede ondersteuning van een ervaren en
betrokken partner is daarbij een uitkomst. Driestar Onderwijsadvies ís die partner. Als
onderdeel van een grote onderwijsorganisatie hebben wij een brede en diepe ervaring
in adviseren, coachen en trainen op het gebied van onderwijs en organisatiecultuur. Via
onze eigen hogeschool en de lectoraten hebben wij een directe verbinding met de
hedendaagse onderwijspraktijk. En werkend vanuit de kernwaarden toewijding, betrouwbaarheid
en bewogenheid voor u én uw leerlingen helpen wij u graag verder.
Kastanjelaan 10 Postbus 433 2980 AK Ridderkerk t (0180) 44 26 00 f (0180) 44 26 01
Driestar Onderwijsadvies is onderdeel van Driestar Educatief
Bij Driestar
Onderwijsadvies:
• staat uw praktijk
centraal
• ontvangt u maatwerk
• groeit uw professionaliteit
• versterken wij uw
leerlingenzorg
Benieuwd wat wij voor
u kunnen betekenen?
Bekijk ons aanbod op
onze website of scan
de QR­code.
onderwijsadvies@driestar-educatief.nl
www.driestar-onderwijsadvies.nl

‘Falende schoolbesturen moeten kunnen worden
geroyeerd als lid van de VO­raad’
‘Reken af met
bestuurders, niet met
scholen’
Berend Buddingh’, rector/bestuurder
van Schoonhovens College
“Falen heeft meestal te maken met personen. Om nou een
school of scholengroep te royeren als lid van de VO-raad
omdat een of twee bestuurders hun werk slecht hebben gedaan,
dat vind ik heel ver gaan. Dat zou inhouden dat de scholen die
onder Amarantis vielen, geen lid meer mogen zijn. Die scholen
moeten zich nu stuk voor stuk zien te herpakken. Je mag
docenten niet straffen voor het falen van hun
schoolbestuurders.
Ik denk dat we misschien, in navolging van het Lerarenregister,
toe moeten naar een register voor schoolbestuurders.
Want bepaalde schoolbestuurders mogen wat mij betreft wel
uit het onderwijs worden geroyeerd. Ik denk ook dat raden van
toezicht, die over de benoeming van schoolbestuurders gaan,
goede inzage moeten hebben in wat schoolbestuurders
gepresteerd hebben. Dat is soms lastig, maar nu gaan sommige
bestuurders elders weer aan de slag terwijl ze duidelijk gefaald
hebben in hun vorige job. Dat zouden we niet moeten willen.
Ik zet ook vraagtekens bij de aparte cao voor onderwijsbestuurders.
Natuurlijk ken ik de formele redenen. Maar bij de
uitwerking bleken een nieuwe beloningsstructuur tot boven de
Balkenendenorm, de verkapitalisering van vakanties en ruimte
voor bonussen plotseling ook heel belangrijk. Waarom?
Misschien kunnen onderwijsbestuurders niet gewoon onder de
cao vo vallen, maar je had de beloningsstructuur wel één op
één kunnen overnemen. Maar blijkbaar was dat niet genoeg.
Slecht voor de beeldvorming, en die raakt ons allemaal.
Bij bestuurlijk falen denk ik overigens aan falend financieel
beleid en situaties waar persoonlijke belangen belangrijker
worden geacht dan die van de organisatie. Zelfverrijking,
hoor je dan vaak. Ook ik verbaas me steeds weer over de graaicultuur;
het feit dat bestuurders zo de weg kwijtraken. Goed
onderwijs begint met de man of vrouw voor de klas en wij
bestuurders moeten faciliteren. Met maatschappelijk geld.
Ons moreel kompas mag daarbij niet ondergeschikt raken.”
“Ik ben het geheel met de stelling oneens. Dat heeft alles te
maken met wat ik het karakter en het doel en de status van de
VO-raad vindt. De VO-raad is een werkgeversorganisatie. Dat
betekent dat de raad niet in de positie is om leden te beoordelen
op hun functioneren. De aangewezen personen die dat
wél kunnen doen zijn de minister en de toezichthouders.
De VO-raad is een belangenbehartigingsorganisatie, geen
minister of baas van de schoolleiders; de raad behartigt
belangen en is een werkgeversorganisatie. Bernhard Wientjes,
de voorzitter van de werkgeversorganisatie VNO-NCW, zal
ook nooit iets zeggen over besturen van bedrijven die het niet
goed doen. Heel simpel: omdat hij daar niet over gaat. Hij zal
zeggen dat daar andere instanties voor zijn.
Nee, ik zie ook geen andere rol voor de VO-raad in het geval
van een falend schoolbestuur. Ook niet ondersteunend of iets
dergelijks. Daar gaat de raad eenvoudig niet over. Het is onze
baas toch niet? De VO-raad moet puur en alleen de werkgevers
belangen behartigen. Ik ben daar heel principieel in.
Als de VO-raad leden zou aanspreken op hun functioneren, zou
dat een verwisseling betekenen van taken en rollen. Het kan
ook juridisch een probleem geven als de VO-raad zich oordelen
over het functioneren van bestuurders gaat aanmeten. Wanneer
is er sprake van falen, wanneer van een beetje falen of
veel falen? Wie beoordeelt dat, op basis waarvan? Enzovoort…
De VO-raad is niet alleen geen minister, maar ook
geen rechter.”
VO in debat
‘De VO­raad gáát niet over
het functioneren van zijn
leden’
Henk van Hoof, voorzitter CvB
Stichting Limburgs Voortgezet
Onderwijs, Sittard
VO-magazine 3 • december 2012 21

22 VO-magazine 3 • december 2012

VO IN BEELD
Waar Parcival College, Groningen
Wanneer Maandag 3 december 2012
Waarom Muziekles
Fotografie: Josje Deekens
VO-magazine 3 • december 2012 23

In de praktijk
Collegiale consultatie breekt schoolcultuur open
Groeien op een
zachte manier
Op Stad en Esch in Meppel vinden docenten het tegenwoordig volstrekt normaal om bij
elkaar in de klas kijken. Dat komt door de invoering van collegiale consultatie. Bovendien:
de resultaten van de leerlingen gingen omhoog, de sfeer veranderde en de onderwijspraktijk
staat weer centraal. ‘We praten in de teams weer over wat een goede les is.’
Tekst: Truus Groenewegen / Fotografie: Dirk Kreijkamp
Het verbeteren van de lessen en het professionele gedrag van
de docent stond al hoog op de agenda van Stad en Esch, toen
de kans zich voordeed samen te werken met het Universitair
Onderwijscentrum Groningen. Onder de titel ‘Versterken van
de leraar’ ging een onderzoeks- en ontwikkelproject van start,
dat draaide om collegiale consultatie. Vormgeving en effecten
van de collegiale consultatie werden onderzocht door een
groep docentonderzoekers (zie kader).
Kritische vragen
Het project kreeg grote urgentie toen de Inspectie eind
2010 de havo-afdeling van locatie Zuideinde als ‘zeer zwak’
be oor deelde. Verschillende zaken waren al gaande of werden
daarna direct in gang gezet: het invoeren van Investors in
People (een verbeterproces dat helpt doelen en ambities
van de organisatie en de medewerkers op elkaar af te
stemmen, red.), de rendementen goed tegen het licht houden,
het leerlingvolg systeem Magister invoeren en een zwaar
zorgsysteem opzetten. Want ook daar gaf de Inspectie de
school een onvoldoende voor. Collegiale consultatie was dus
onderdeel van een veranderproces, maar wel heel wezenlijk,
vindt Trudy van den Berg, teamleider havo bovenbouw.
“Het werkte als een soort vliegwiel.”
‘Iedereen weet wat het is om bekeken
te worden. Dat zorgt voor een veiliger
klimaat’
24 VO-magazine 3 • december 2012
“Als een collega je wijst op dingen die je anders kunt doen
of kritische vragen stelt, ga je alleen daarvan al anders lesgeven”,
zegt ook Frank Dost, docent filosofie en docentonderzoeker.
De observatielijst die wordt gebruikt bij de
collegiale consultatie, maakt docenten bewust van aspecten
van het lesgeven waar ze niet meer zo bij stilstaan, merkte hij,
en dat werkt door buiten het klaslokaal. “We hebben het in de
teams en de secties weer over wat een goede les is”, bevestigt
Van den Berg. “We praten over activerende werkvormen,
over wat een veilig pedagogisch didactisch klimaat is. Door
de collegiale consultatie doen we dat op een andere manier,
opener en lerender. Docenten weten van elkaar hoe ze te werk
gaan. Ik hoor nu mensen zeggen: die collega krijgt die klas
wel aan het werk.”
“Iedereen kijkt bij iedereen”, vult Dost aan. “Degene die jou
observeert, wordt zelf ook een keer geobserveerd, dus iedereen
weet wat het is om bekeken te worden. Dat zorgt voor een
veiliger klimaat.”
Pareltjes
De resultaten verbeterden in rap tempo, vertelt Van den Berg.
“Binnen anderhalf jaar gingen we van ‘zeer zwak’ naar ‘zwak’
naar ‘regulier’ toezicht. Het rendement van zowel havo als
vwo is omhoog gegaan, het cijfer voor het centraal examen is
hoger en onze slagingspercentages voor de havo liggen boven
het landelijk gemiddelde.
Bij het laatste bezoek wilde de Inspectie zeker twintig lessen
zien, ook in het vwo en de theoretische leerweg. Ze merkten

echt een verbetering. Natuurlijk waren een aantal lessen goed
voor een 6, zogenaamde ‘huiswerklessen’, maar de Inspectie
zag ook sublieme lessen. Van die pareltjes, die uitschieters,
vraag ik me af of we die ook zonder de collegiale consultatie
hadden gehad.”
‘Ik vraag me af of we zonder de
collegiale consultatie ook van die
pareltjes hadden gehad’
Dost licht verder toe: “Een heel belangrijke en tegelijkertijd
ongrijpbare ontwikkeling is dat er een opener cultuur is ontstaan.
Je raakt een docent in de kern als je het over z’n lessen
hebt. Door te praten over wat in de klas gebeurt, kan het hele
functioneren van mensen binnen de school opener besproken
worden. In ons onderzoek noemden bijna alle docenten die
openheid en dat ze die enorm waarderen. Bij elkaar in de
keuken kijken, blijkt toch niet zo eng. Als je nu langsloopt en
in de klas bij een collega een leerling met z’n spelcomputer
ziet spelen, zeg je dat makkelijker tegen elkaar. Daar heb je
wat aan als docent.”
Leuk en leerzaam
De docentonderzoekers peilden de effecten van de collegiale
consultatie onder meer door diepte-interviews te houden met
zo’n twintig collega’s. De onderzoeksgroep was een kritische
partner voor het management. Van den Berg: “Wij kunnen
Trudy van den Berg (teamleider havo bovenbouw), Jasmijn Kester (directeur)
en Frank Dost (docentonderzoeker) van Stad en Esch in Meppel
wel zeggen dat collegiale consultatie een goed instrument is,
maar zie je het gewenste effect terug?” Daar kan Dost op
grond van het onderzoek volmondig ‘ja’ op zeggen. “Vrijwel
unaniem vonden docenten het heel leuk en leerzaam om te
doen. Ze vonden dat ze vooral veel leerden van het nagesprek
over de les. In die zin was er een hoge doelmatigheidsbeleving.
Ook al is het geven en ontvangen van feedback soms lastig,
eigenlijk wilden alle docenten verder.”
Dost noemt de positieve uitkomst opvallend, vooral omdat
het project een valse start had. Aanvankelijk was een groep
excellente docenten uitgekozen om samen te werken met
hoogleraar Van de Grift. Die selectie en het gebruik van het
woord ‘excellent’ riepen veel weerstand op. Waarom ben ik
niet excellent en wie bepaalt dat?, vroegen docenten zich af.
Snel daarna is besloten om de opzet te wijzigen. Alle docenten
kregen een korte scholing en bezochten elkaars lessen, waarbij
ze zelf bepaalden met welke collega ze uitwisselden.
Goede gesprekken
Docenten hadden vooral kritiek op het observatie-instrument.
Dat is terug te voeren op de startproblemen, denkt Dost.
Bovendien, los van de sentimenten blijkt die kritische houding
goed voor inhoudelijke discussies. “We hebben heel goede,
concrete gesprekken waar je als docent veel aan hebt. Bijvoorbeeld
wat de didactische redenen zijn om bij wiskunde
bepaalde onderdelen niet aan context te koppelen. Bij filosofie
probeer ik juist alles aan een context te koppelen, omdat het
anders maar abstracte theorieën zijn. Bij mij is de vraag
VO-magazine 3 • december 2012 25

Hui swer k
leeft!
◆ bij de leerling
◆ bij de ouder(s)
◆ én bij u op school
Heeft u ook vragen rondom huiswerkbegeleiding en de
mogelijkheden voor scholen? Mail paulvandermost@
studiekring.nl of tot ziens op de NOT, stand 08.B025.
Reeds 35 scholen gingen u voor!
www.studiekring.nl/scholen
ADVERTENTIE
‘Ontwikkel uzelf, en uw
school verandert mee.’
Lerend leiden en leidend leren
MD-nieuwe stijl door:
• uw persoonlijke ambities en de opdracht van de school centraal te zetten;
• de feiten in kaart te brengen en hier kritische vragen over te stellen;
• uw persoonlijke leervragen, leerstijlen en loopbaanperspectieven te definiëren;
• de bij u passende persoonlijke leerinterventies vast te stellen en mogelijk te maken.
Voor meer informatie kunt u contact opnemen met Robbin Haaijer (06-506 82 905) of Henk Hendriks (06-532 92 807).
Nieuwe Steen 18 1625 HV Hoorn
T 0229 - 24 42 24 E advies@vbent.org
www.vanbeekveldenterpstra.nl
Aangesloten bij de Raad
van Organisatie-Adviesbureaus

‘waar was de context’ dus terechte kritiek, bij een wiskundedocent
niet altijd.”
Het observatie-instrument zal niet zomaar terzijde worden
geschoven, omdat het nog een meerwaarde heeft voor de school.
“Je kunt het instrument onhandig vinden – het is een heel uitgebreid
formulier – en toch gebruiken we het”, zegt Van den
Berg. “Omdat het ons via het Groningse onderzoek een landelijke
benchmark oplevert. We kunnen kijken of we het op
bepaalde punten beter of slechter doen dan andere scholen.”
‘Als je nu langsloopt en in de klas
bij een collega een leerling met z’n
spelcomputer ziet spelen, zeg je dat
makkelijker tegen elkaar’
Eigen focus
Lijntje met de wetenschap
Of wetenschappelijk te bewijzen valt dat de docenten beter
zijn gaan lesgeven, is nog even afwachten. De data van het
Groningse onderzoek zijn nog niet beschikbaar. Intussen heeft
het management al keuzes gemaakt. Om te voorkomen dat
verwatert wat nu is bereikt, is in de teamplannen vastgelegd
dat alle docenten elk schooljaar minimaal twee collegiale
consultaties doen en tweemaal feedback krijgen. Naast algemene
kwaliteitsverbetering van de lessen hebben de teams
daarbij hun eigen focus. In de bovenbouw vwo is dat op dit
moment activerende didactiek, terwijl het havo-team meer
behoefte heeft aan aandacht voor orde houden, een veilig
pedagogisch didactisch klimaat en het motiveren van leer-
In de praktijk
Stad en Esch heeft de collegiale consultatie ingevoerd dankzij de subsidie uit de SLOAregeling
van de VO-raad die beschik baar werd gesteld voor het research en developmentproject
‘Versterken van de leraar’. De school werkte daarbij samen met het Universitair
Onderwijs centrum Groningen. Docenten gebruikten (en gebruiken) bij het observeren van
elkaars lessen een observatie-instrument, dat hoogleraar Wim van de Grift heeft ontworpen
op basis van internationaal onderzoek naar effectief onderwijs. Met het instrument doen de
docenten ook verschillende zelfevaluaties. De scores die dat oplevert, gebruiken de wetenschappers
om vast te stellen of docenten hun pedagogisch-didactisch handelen verbeteren.
Een aantal docenten is betrokken bij dit onder zoek, en is tegelijkertijd opgeleid tot docentonderzoeker
door Hennie Brandsma, lector Duurzame schoolontwikkeling aan de Noordelijke
Hogeschool Leeuwarden. Deze onderzoeks groep onderzocht de implementatie van de
collegiale consultatie en wat die heeft opgeleverd. Hoewel het SLOA-project is afgelopen,
blijft Stad en Esch de contacten met hogeschool en universiteit onderhouden. “De verbinding
met de wetenschap is, zeker voor ons als school met een vwo-afdeling, heel belangrijk”,
zegt Trudy van den Berg.
lingen. Hoewel het SLOA-traject is afgelopen, heeft het
managementteam de onderzoeksgroep opdracht gegeven
opnieuw diepte-interviews af te nemen bij collega’s, om na
te gaan wat de effecten zijn. Dost is blij met deze nieuwe
opdracht. “Wij controleren of de innovatie wel genoeg
oplevert. Door ons onderzoek kunnen wij een onderbouwd
advies geven aan het management.”
Jasmijn Kester, die sinds september directeur van Stad en
Esch Zuideinde is, vindt de analyse die de docentenonderzoekers
uitvoeren, heel waardevol voor de school. “Zij
onderzoeken of we de goede dingen doen en of we ze goed
doen. Zo geven de docenten meer grond aan hun eigen
professionaliteit. Docenten én teamleiders staan nu veel
vanzelfsprekender open voor feedback en handelen ernaar.”
Krachtig middel
Met de collegiale consultatie heeft het thema ‘Versterken
van de leraar’ op Stad en Esch een eigen inkleuring gekregen.
Kester vindt het voor docenten een goede manier om gemeenschappelijk
verantwoordelijkheid te nemen en gedrag te
veranderen. “Dat docenten elkaar versterken, is een belangrijke
sleutel om de kwaliteit van het onderwijs te verbeteren”,
zegt ze. “Collegiale consultatie is een mooi en krachtig
middel. Dat komt, denk ik, doordat er geen keiharde beoordeling
aan vastzit en omdat mensen op een gelijk level met
elkaar in gesprek zijn. De mate van veiligheid en vertrouwen
tussen collega’s is groot, er is een andere dynamiek dan
wanneer teamleiders in de les komen kijken. Door collegiale
consultatie kunnen docenten professioneel groeien en leren op
een zachte manier.”
VO-magazine 3 • december 2012 27

Vijf dagen inspiratie,
de nieuwste trends
en ontwikkelingen.
Mis het niet!
Registreer nu
voor Gratis
toegang met
code: 10002717
22-26 januari 2013
Jaarbeurs Utrecht
www.not-online.nl
ADVERTENTIE
Meld u nu
aan voor
de master!
MASTER EDUCATIONAL LEADERSHIP
NVAO geaccrediteerd!
Bent u schoolleider en wilt u opbrengst gericht
leiderschap effectief inzetten ter
verbetering van leerlingresultaten?
Schrijf u dan nu in voor de
Master Educational Leadership!
De master start in januari 2013.
Meer informatie: www.pentanova.nl

Meedoen aan alle nieuwe ontwikkelingen op ict-gebied is onbetaal-
baar; elke school moet keuzes maken. Liefst goed doordachte keuzes,
geworteld in de schoolvisie op onderwijs en op de plaats van ict
en informatiestromen daarin. Informatiemanagement wordt dit
genoemd. Kennisnet biedt scholen een handreiking om hiermee zelf
aan de slag te gaan.
“We waren op het Almere College toe aan een nieuwe stap in het organiseren
van onze ict en van onze informatiestromen.” Aan het woord is
Gerald Schutte, afdelingsleider bovenbouw havo/vwo op locatie Dronten,
met informatiemanagement in zijn portefeuille.
“Daarom hebben we Margreet Vermeer van Kennisnet uitgenodigd voor een
stevig gesprek met het management. Het was heel verhelderend om onze
school door de ogen van een betrokken, kritische buitenstaander te bekijken.
Margreet richtte het gesprek op visie­ontwikkeling: ‘Wat voor school ben je
nu? Met welke kernbegrippen typeer je jezelf als school? Wat voor school wil
je graag zijn? Wat is de rol van ict en van de informatiestromen hierin? Waar
wil je zijn over 5 jaar?’ Dit gesprek hielp enorm om onze schoolvisie scherp
te verwoorden: Wij zien onszelf graag als een speler in een netwerk.”
Informatiestromen
“Deze typering van onszelf in de toekomst als ‘netwerkschool’ heeft
consequenties voor welke stappen we nu, morgen, volgende maand moeten
nemen: Het betekent dat we toegankelijk en bereikbaar willen zijn.
Hoe organiseren we dat? Hoe moeten we onze informatiestromen inrichten
en stroomlijnen, zodat de juiste informatie soepel bij de juiste persoon
belandt? Zulke dingen gaan we in een schoolplan vastleggen.”
Het Almere College gebruikt sinds een paar jaar Magister als leerlinginformatie
systeem. Schutte: “Dit programma moet de spil worden in de
ADVERTENTIE
(advertorial)
Informatiemanagement:
keuzes maken vanuit de schoolvisie
informatiestromen rondom ons onderwijs. Leerlinggegevens, roosters en
studiewijzers zitten er nu in; digitale lesmaterialen zijn van daaruit te
benaderen en de toetsresultaten worden erin verwerkt. Dit schooljaar
hebben we automatisch – via Magister – de boekenpakketten voor alle
leerlingen en de digitale leermiddelen voor de schoolserver besteld.
Tijdens de sessie met Margreet realiseerden we ons dat we als netwerkschool
het contact met ouders willen optimaliseren. We gaan nu ook de ouderavondplanner
in Magister gebruiken.”
Onderwijsvisie
Margreet Vermeer is tevreden over de manier waarop het Almere College
aan de slag is gegaan. “Ik wil met mijn sessies over informatiemanagement
bereiken dat scholen beseffen hoe belangrijk het is om zelf de regie in
handen te nemen – en te houden – bij beslissingen over ict en informatiesystemen.
Hun eigen onderwijsvisie moet daarbij leidend zijn, niet de
waan van de dag. De ene school vindt het belangrijk om een ‘netwerkschool’
te zijn, de andere school wil vooral ‘differentiatie en onderwijs op maat’
bieden. Vanuit hun visie kunnen ze bijvoorbeeld formuleren welke eisen
ze stellen aan een nieuw leerlingvolgsysteem. Dan maken ze een gerichte
keuze, niet een in het luchtledige.”
Achtergrondinformatie
Scholen die aan de slag willen met informatiemanagement, kunnen
contact opnemen voor een gesprek of een ambitie­sessie met
binnendienst@kennisnet.nl, of eerst de informatie doornemen
op richtenvanict.kennisnet.nl.
Kennisnet is de publieke ict­partner die met expertise, voorzieningen en innovatie onderwijsinstellingen in het po, vo en mbo
in positie brengt om maximale kracht uit ict te halen. Kennisnet laat ict werken voor het onderwijs.

De werkgever
Prettig werken = beter
Hebben de werk­ en leeromstandigheden van leraren en schoolleiders
invloed op de onderwijskwaliteit? Dat is de kernvraag van Talis 2013,
een vergelijkend onderzoek van de OESO, waar scholen uit 34 landen
aan meedoen. Nederlandse deelnemers zijn meer dan welkom.
Tekst: Jacq Zinken
Veel Nederlandse vo-scholen hebben de vraag gekregen of ze
willen deelnemen aan een groot onderzoek van de Organisatie
voor Economische Samenwerking en Ontwikkeling (OESO). In
het project Talis, Teaching and Learning International Survey,
staat de werk- en leeromgeving van leraren in de onderbouw
van het voortgezet onderwijs centraal. Het doel is informatie op
tafel te krijgen waarmee scholen hun beleid specifieker kunnen
richten op professionalisering van hun personeel.
Talis is het enige internationaal vergelijkende onderzoek naar
de werk- en leeromstandigheden van leraren en schoolleiders in
het funderend onderwijs en de invloed daarvan op (de kwaliteit
van) het onderwijs. Deelname biedt scholen en leraren de
mogelijkheid om hun eigen situatie te vergelijken met die van
scholen en leraren in andere landen. Omdat ook OCW veel
waarde hecht aan dit onderzoek, kunnen scholen door deelname
mede invloed uitoefenen op de beleidsontwikkeling van het
ministerie en daarmee op de ontwikkeling van het beroep.
Langere cursussen
In 2008 vond Talis voor de eerste keer plaats. Nederland deed
mee, maar is door gebrek aan respons toen niet opgenomen in
de internationale rapportage. Dat neemt niet weg dat er
interessante resultaten uit rolden. Zo bleek dat ongeveer de
helft van de Nederlandse leraren meer aan activiteiten in het
kader van professionele ontwikkeling zou willen deelnemen. Zij
gaven echter aan dat dit niet in de lesroosters paste, en/of dat
ze hierin niet werden gesteund door de werkgever. Ook hadden
eendaagse cursussen volgens veel respondenten weinig effect.
Ze verwachtten meer van langere cursussen of opleidingen, en
wilden ook zelf meer onderzoek doen. In theorie zijn daar wel
30 VO-magazine 3 • december 2012
mogelijkheden voor, want op dit moment gebruiken scholen
hiervoor gemiddeld maar een derde van het personeelsbudget
dat is gereserveerd voor professionalisering.
Volgens nationaal projectmanager Eva van der Boom heeft
OCW overigens ook met de beperkte resultaten van 2008 al iets
gedaan, voornamelijk op het gebied van de professionalisering,
opleidingen en cursussen. “Er is een lerarenbeurs ingesteld en
er zijn maatregelen genomen voor meer scholing voor leraren.
Het feit dat OCW nu heel veel belang hecht aan peer review,
heeft ook te maken met Talis 2008.”
Subsidie
Regionaal lijken er eveneens mogelijkheden te bestaan om de
vruchten te plukken van Talis. Eerder dit jaar verscheen het
Talis 2008-rapport ‘Hoe behouden we nieuwe leraren voor het
onderwijs?’ Secretaris Peter Lorist van het regionaal platform
onderwijsarbeidsmarkt Utrecht vertelt dat OCW in augustus
subsidie heeft toegezegd voor het project Aantrekkelijker
Scholen van het regionaal platform, dat juist daarop inzoomt.
“Het richt zich op de professionaliteit van docenten en begeleiding
van startende leraren, met als centrale vraag: wat is
nodig om de goede mensen in school te hebben en te behouden
als docent?” Lorist voegt daaraan toe: “Er zijn in meer regio’s
mogelijkheden om met OCW afspraken te maken over zo’n
projectplan.”
In Vlaanderen hebben in 2008 wel voldoende scholen en leraren
meegedaan, en weten ze dus nog beter wat de opbrengsten van
Talis kunnen zijn. Uit de uitvoerige rapportage heeft het
project bureau van Talis twee artikelen geselecteerd die ook
voor ons land interessant zijn. Ze gaan over het gebruik van

onderwijs?
beoordeling en feedback als middel om tot ontwikkeling van
leraren en scholen te komen. Voor Talis 2013 hebben zich
inmiddels 34 landen aangemeld, tien meer dan in 2008. In
Nederland wordt alles op alles gezet om straks voldoende
deelnemers te hebben om volledig mee te kunnen draaien in de
rapportage. Onderwerpen zijn: de opleiding en professionele
ontwikkeling van leraren, de wijze van beoordeling van en
feedback aan leraren, het schoolklimaat, leiderschap in de
school, hoe leraren denken over onderwijs en hoe zij lesgeven.
In 2008 bleek dat Nederlandse leraren
meer verwachten van langere cursussen
of opleidingen, en zelf meer onderzoek
willen doen
Voor OCW zijn de doelstellingen nog wat specifieker. De
beleids makers in Den Haag willen onder meer weten hoe goed
school leiders en leraren zijn voorbereid op de uitdagingen die
het onderwijs te wachten staat. Hoe worden leraren gestimuleerd
en gefaciliteerd in hun professionele ontwikkeling? Hoe
doet Nederland het in vergelijking met andere landen? En wat
kunnen we van die landen leren?
Effectiever inzetten
Rector Carlo Pedroli van de Schoter Scholengemeenschap in
Haarlem toont zich een groot voorstander van Talis. “Wij doen
van harte mee omdat het een breed onderzoek is waaruit je
buitengewoon veel informatie kunt halen voor je eigen school.
We willen graag weten hoe de leraren tegenover professionele
ontwikkeling staan en wat zij er daadwerkelijk aan doen.
Door Talis krijg je een heel scherp beeld van hoe het op je eigen
school gesteld is. Die bevindingen kunnen we in ons beleid
meenemen.”
Ook de vergelijking met scholen in binnen- en buitenland vindt
Pedroli interessant. “In het vorige Talis-onderzoek is gebleken
dat er geen correlatie is tussen de omvang van de scholingsactiviteiten
en de effectiviteit daarvan. Je moet dus heel gericht
inzetten op die zaken die effectief zijn voor de medewerker en
zijn professionele ontwikkeling en die tegelijkertijd rekening
houden met de ontwikkeling van de school in zijn geheel. Wij
hebben de ambitie om de effectiviteit op een nog hoger niveau
te krijgen.”
Eveneens mede geïnspireerd door het vorige Talis-onderzoek
heeft de Schoter Scholengemeenschap feedback behoorlijk
verankerd in de school. “We kennen feedback van leerlingen;
zo worden de docenten bij functioneringsgesprekken uitgenodigd
om minimaal twee klassen te interviewen over hoe die de lessen
ervaren. Ook zijn er klankbordgroepen van ouders.”
Concluderend zegt Pedroli: “Wij zijn wel selectief in de onderzoeken
waaraan we deelnemen, maar dit is zo’n gezaghebbend
onderzoek dat ik daar graag de tijd en de faciliteiten voor
beschikbaar stel.”
Het Talis-onderzoek wordt tussen februari en april 2013 uitgevoerd.
Het eindrapport wordt verwacht in 2014. Scholen die
deelnemen aan het onderzoek, kunnen dan ook een terugkoppeling
krijgen van hun eigen resultaten.
Meer informatie: talis@ecorys.com,
telefoon (010) 453 8515, www.talis2013.nl
VO-magazine 3 • december 2012 31

Kwaliteitscholen
(advertorial)
ADVERTENTIE
Rendement en kwaliteit gaan samen
Door Bert Both, Kwaliteitscholen
Dit is mij de afgelopen jaren met enige regelmaat ter ore gekomen:
“Onze leerkrachten zetten zich voor 110% in om de leerlingen zo goed
mogelijk te onderwijzen en begeleiden. Dan krijgen we toch het stempel
“zwak” van de inspectie. Verontwaardiging alom. Een school is immers
meer dan cijfers! Maar nadat we wat zaken hebben aangepast is alles
weer top. Het oordeel van de inspectie was achteraf toch wel erg zinvol
geweest.”
Inmiddels zijn de meeste scholen dusdanig geprofessionaliseerd dat
bovenstaande situatie niet snel meer zal voorkomen. Alle besturen zijn
er alert op, dat de resultaten op alle vier de rendementsgebieden goed
zijn. Het voldoen aan een goed rendement is een goede signaalfunctie
gebleken om de onderwijskwaliteit te meten. Als blijkt dat al door een
klein aantal generieke maatregelen de resultaten vooruitgaan, is er
weinig mis met de onderwijskwaliteit van een school. Maar het kan ook
voorkomen, dat een reeks aanpassingen geen effect sorteert en er veel
meer aan de hand is. Wat dan?
Laten we vooropstellen, vooropstellen, dat dat een goed rendement geen doel op
zich is. U doet dat niet voor de inspectie, maar maar voor de
leerlingen van uw school. school. U hebt de maatschappelijke
plicht plicht om de talenten van van leerlingen maximaal te te
ontplooien. De ene school is beter in staat toegetoegevoegde waarde waarde te bieden bieden dan de andere. Nu is geen
enkele school hetzelfde en succes op locatie locatie X is geen
garantie garantie voor succes op locatie locatie Y. We kennen nu, in het
algemeen, wel zo’n beetje allerlei generieke oorzaken.
Ik noem er een paar: Zijn de leerlingen gemotiveerd?
Is de invloed van vrienden positief dan wel negatief?
Functioneert het mentoraat goed? Zijn de ouders betrokken
en belangstellend? Besteden leerlingen leerlingen voldoende voldoende
tijd aan het huiswerk? Hebben ouders voldoende aandacht aandacht
voor voor het huiswerk? Hebben kinderen een een eigen werkplek? Wordt
de lestijd lestijd goed goed benut? Wordt er er daadwerkelijk getoetst wat er onderwezen
wordt? Wordt er tijd en energie energie gestoken in het begeleiden en
ontwikkelen van leerkrachten? Hanteert Hanteert de school duidelijke regels?
Hebben leerlingen het gevoel hebben dat dat zij gehoord worden? Zijn Zijn
de leerlingen actief bij de les betrokken?
Als je al al deze deze factoren bekijkt, dan dan is het het evident dat een goed
rendement niet alleen afhankelijk is is van wat u op school allemaal
doet. Sterker: een school kan kan een slecht rendement rendement halen
geheel geheel buiten de eigen directe invloedsfeer om. De persoonlijke
omstandigheden van een leerling zijn van groot belang.
We kunnen ook concluderen dat voor het verbeteren van het
rendement het van belang belang kan zijn ouders ouders bij het onderwijs
te te betrekken. Dat dat min of meer een rol speelt, weten
we natuurlijk allemaal wel, wel, maar de vraag vraag is: neemt
u ook maatregelen om daar inzicht inzicht in in te krijgen? En
doet doet u dan ook wat met de informatie? Of is is het het
wellicht ook wel prettig om bepaalde zaken niet niet te
meten en weten?
Met het enkel volgen van de rendementscijfers verbeter je het rendement
niet, laat staan de kwaliteit. Voor het borgen van een goed rendement
en het volgen van de kwaliteit kunt u een set indicatoren vastleggen en
volgen. Deze indicatoren zijn te vinden in enkele veel gebruikte onderzoeken
van Kwaliteitscholen. Als de signalen op oranje/rood staan, gaat
u zaken dieper onderzoeken en er beleid op zetten. De indicatoren die u
vaststelt, zijn zowel schoolintrinsiek als schoolextrensiek.
Kwaliteitscholen kent een prima rapport dat heet “Early Warning, tijdig
signaleren van zittenblijvers en schoolverlaters.” In dit rapport wordt
aan de hand van een serie indicatoren gecontroleerd welk risico een
school loopt dat leerlingen blijven zitten of voortijdig de school verlaten.
Deze indicatoren hebben we niet zelf verzonnen, daar is onderzoek naar
gedaan: goede leerkrachten, betrokkenheid bij de les, actieve rol van de
mentor, duidelijkheid in regels, samenstelling van de klas en afstemming
tussen de school en ouders. Als u het rendement wilt verbeteren,
moet u in elk geval deze zaken goed op orde hebben.
Heeft u belangstelling?
algemeen 010-5111906
helpdesk 010-5111649
010-5111649
info@kwaliteitscholen.nl
www.kwaliteitscholen.nl

Veelgestelde vragen
Functiemix & pro
zijn er richtlijnen voor de functiemix op praktijkscholen?
Een zelfstandige school voor praktijkonderwijs mag in
principe ook het hele functiemixbudget aan LC-functies
besteden. Dat hebben de landelijke overlegpartners afgesproken
met het oog op het bijzondere karakter van
deze scholen. Voorwaarde is wel dat dit in overleg met
de vakbonden gebeurt. Een zelfstandige school voor
praktijkonderwijs die van deze mogelijkheid gebruik wil
maken, nodigt dus de vakbonden uit voor lokaal overleg.
Demotie
Kent de CAO VO een specifieke bepaling over demotie?
Nee. Wel kent het ABP-reglement een bepaling die zegt dat
bij het aanvaarden van een lager betaalde functie door een
werknemer van 55 jaar of ouder in het kader van leeftijdsbewust
personeelsbeleid, de pensioenopbouw wordt gebaseerd
op het salaris dat voorafging aan het aanvaarden van het
nieuwe dienstverband.
Exact zwaarder?
Klopt het dat de exameneisen voor de exacte vakken in
2013 verzwaard worden?
Die signalen kennen wij niet. Met ingang van het schooljaar
2011-2012 zijn de exameneisen voor vmbo, havo en vwo
aangescherpt. Leerlingen zijn geslaagd voor het eindexamen
als zij voor de vakken voor het centrale examen gemiddeld
ten minste een voldoende hebben gehaald (onafgerond 5,5).
Voor havo- en vwo-leerlingen die in het schooljaar 2012-
2013 eindexamen doen, geldt een aanvullende eis. Zij mogen
maximaal één 5 als eindcijfer hebben voor de kernvakken
Nederlands, Engels en wiskunde.
Vrij of vergaderen
Kan ik een parttimer verplichten aanwezig te zijn bij
een rapportvergadering op een niet­werkdag?
Het takenpakket van een docent bestaat uit lesgebonden
en niet-lesgebonden taken. Niet-lesgebonden taken kunnen
ook plaatsvinden op een dag dat de werknemer geen lessen
verzorgt. Aan het begin van het jaar kunnen dagen worden
aangewezen waarop een rapportvergadering of een studiedag
zal plaatsvinden. Dit is dan een reguliere werkdag, die niet per
se een lesdag hoeft te zijn.
De beschikbaarheidsregeling van art. 6.2 lid 4 van de CAO
VO heeft betrekking op de werkzaamheden in deeltijd.
Wanneer een vergadering op een niet-lesdag is, kan de
werknemer verplicht worden aanwezig te zijn als dit past in
zijn inzetbaarheid volgens het schema en de ruimte van zijn
normjaartaak.
Voor BAPO geldt dat deze op een herkenbare wijze moet
kunnen worden opgenomen in de vorm van een vrij dagdeel,
dan wel een vrije dag. Dit betreft zowel de lesgebonden
als de niet-lesgebonden taak. Wanneer een docent dus op
donderdagmiddag voor zijn lesuren BAPO-verlof heeft
opgenomen, hoeft hij ook niet aanwezig te zijn bij de
aansluitende rapportvergadering.
In de bijlage 6 Regeling BAPO is onder B.9 opgenomen:
“Indien de werkgever een werknemer verplicht te werken
gedurende een dag of dagdeel BAPO-verlof, heeft de werknemer
recht op vervangend BAPO-verlof. Deze verplichting
kan ten hoogste drie maal per jaar worden opgelegd.”
Van werkgever en werknemer wordt verwacht dat zij zich als
goed werkgever en werknemer gedragen. Met andere woorden:
dat zij een constructieve houding aannemen in het overleg
over bijvoorbeeld de aanwezigheid van een docent op de
rapportvergadering van zijn leerlingen op zijn vrije dag.
R helpdesk@vo­raad.nl
Helpdesk
VO-magazine 3 • december 2012 33

360 º
Ethisch en professioneel besturen
Visie, verantwoording
en volhouden
Wanneer bestuur, intern en extern toezicht er samen niet in slagen om voor een
gezonde onderwijsorganisatie te zorgen, kan dat het onderwijs aanzienlijk schaden,
zo bleek recentelijk. Maar wat zijn eigenlijk de belangrijkste factoren, dilemma’s en
knelpunten in de relatie tussen bestuur en toezicht? Monica Robijns en Alexandra
Haijkens vroegen het aan een groot aantal bestuurders en toezichthouders.
Tekst: Monica Robijns en Alexandra Haijkens / Illustratie: Matthias Giesen
“Het gele katern bestaat al lang niet meer”, verzucht een
bestuurder. “We zijn als school zelf verantwoordelijk voor onze
koers tussen de rotsen van veranderlijke leerlingstromen, hooggespannen
prestatieverwachtingen en financiële druk.” Om er
nog maar van te zwijgen dat nogal wat ouders en leerlingen de
autoriteit van de school niet meer als vanzelfsprekend accepteren
en dat de nieuwe technologie onbegrensde ontwikkelingsperspectieven
biedt.
Sturen, leiden en organiseren doet de school zelf, en dat is in
deze tijd geen simpele zaak. Er zijn vele richtlijnen, kaders en
wetten beschikbaar, maar goed onderwijs en goed bestuur
blijven mensenwerk. Gaat er wat verkeerd, dan blijft dat meestal
tot blikschade beperkt. Maar hoe voorkom je dat je school op
de klippen loopt en in één adem samen met de ons zo bekende
onderwijsorganisaties weggezet wordt onder het etiket
‘falend bestuur’ (en dus toezicht)?
Verbondenheid
Om het werk als bestuurder of toezichthouder echt goed te kunnen
doen, zijn persoonlijke ethiek, professioneel gedrag en zorgvuldige
en heldere communicatie belangrijke elementen, weten alle
bestuurders en toezichthouders die voor dit artikel geïnterviewd
werden. Zonder een goede, professionele relatie tussen personen
blijft krachtig toezien en besturen een lastige zaak.
De relationele ’onderstroom’
blijkt minstens zo essentieel voor
organisatiesucces als de bovenstroom
van afspraken en beleidsagenda’s
Zo’n twee jaar na het invoeren van de Wet goed onderwijs,
goed bestuur zijn veel scholen al een eind in hun ontwikkeling
gevorderd. Het belang van een goede set instrumenten om de rol
van bestuurder en toezichthouder in te vullen, is voor de meesten
34 VO-magazine 3 • december 2012
zonneklaar. Er circuleren op websites en in netwerken inmiddels
goed werkende procedures, statuten, handboeken en cockpits.
Actuele affaires rondom onderwijsinstellingen laten echter zien
dat de kern van goed toezicht en bestuur een krachtig bondgenootschap
is waarin toezichthouders, bestuurders (en de
medewerkers) elkaar ook echt ‘verstaan’. De relationele onderstroom
van – al dan niet gedeelde – ethiek, verwachtingen,
gevoelens, visie en taakprofessioneel gedrag blijkt minstens zo
essentieel voor organisatiesucces, als de zichtbare bovenstroom
van afspraken, doelen, en strategische beleidsagenda’s. De
voorzitters van de raden van toezicht en colleges van bestuur
dragen specifieke verantwoordelijkheid: “Verbondenheid is
belangrijk, je moet een tandem zijn”, noemen sommigen dat.
Een kernbegrip is professionele distantie:
nooit als vriendjes samen gaan borrelen
en toch heel benaderbaar zijn
“We zijn zeer betrokken bij de organisatie en weten wat er
speelt. Als raad van toezicht zijn we de hoeder van de ethiek,
we tonen in ons gedrag dat sjoemelen niet kan en dat sociale
cohesie, dienstbaarheid, openheid, wij-gevoel, leren van elkaar
en waardering uiten essentiële zaken zijn. Ik zorg dat ik aanwezig
ben als er belangrijke gebeurtenissen zijn op school.”
Een kernbegrip is volgens zowel toezichthouders als bestuurders
professionele distantie: nooit als vriendjes samen gaan borrelen
en toch heel benaderbaar zijn. Het is in deze visie de taak van de
voorzitters om de professionele verbondenheid met de verschillende
onderdelen van de organisatie actief in te vullen.
Bondgenootschap
Een bondgenootschap tussen raad van toezicht en bestuur ontstaat
niet van de ene op de andere dag. De onderlinge afstand is
nog groot en het niveau van de gesprekken moet groeien. ‘In het

Bronnen
xx
xx
Dit artikel is gebaseerd op gegevens die afkomstig zijn uit
interviews en gesprekken met bestuurders en toezichthouders
uit verschillende delen van het land. De scholen waaraan
deze bestuurders en toezichthouders zijn verbonden, variëren
in grootte en denominatie. De ervaring die zij hebben met het
werken met een college van bestuur en raad van toezicht,
varieert van twee tot meer dan vijf jaar. In nummer 3 van
vorig schooljaar publiceerde VO-magazine al het artikel
‘School bestuur met ‘checks and balances’ over de relatie
tussen schoolbesturen en een onafhankelijke raad van
toezicht, tevens gebaseerd op interviews met bestuurders
en toezichthouders.
begin was het zoeken naar onze verhouding’, of ‘het eerste jaar
met onze bestuurder was best lastig’, zijn uitspraken die
bestuurders en toezichthouders regelmatig doen. Veel bestuurders
moeten wennen aan wat zij soms ervaren als ‘vragen en
bemoeienis van anderen’. Zij ervaren dat als bedreigend, zijn
gewend zelf het stuur van de school in handen te hebben en zetten
‘kleinere’ regelzaken op de agenda. Het voelt onwennig om een
analytische dialoog met relatieve buitenstaanders te voeren over
‘grotere’ strategische vraagstukken zoals de impact en diepere
analyse van inspectierapporten of het meerjarenbeleidsplan.
Toezichthouders, aan de andere kant, zien elkaar in principe zo’n
vijf tot zes keer per jaar, komen uit verschillende sectoren, zijn
nogal eens expert op een deelterrein, en putten soms vooral uit
de beelden van de school waarop ze ooit zelf hebben gezeten. Dit
maakt de dialoog over de grote lijnen van onderwijszaken soms
lastig. Niet elke raad van toezicht is vanaf de start even goed
toegerust om toezicht te houden en werkgever te zijn. Het wordt
steeds duidelijker dat toezicht houden een vak is.
Als het spannend wordt, komt het aan
op de relatie, vooral die tussen de beide
voorzitters
Een vak bovendien waarin je je moet ontwikkelen, een vak dat
tijd kost. Zeker als voorzitter moet je, als de situatie daarom
vraagt, prioriteiten en aandacht bij de school kunnen leggen.
Ondanks het vrijwillige karakter en de bijpassende bescheiden
vergoeding. “Vrijwilligers kunnen wel degelijk professionele
kwaliteit neerzetten. Mensen komen op de inhoud en de status
af”, stelt een voorzitter uit ervaring.
Persoonlijkheid en rollen
Een goede ‘match’ tussen persoonlijke voorkeursstijlen beïnvloedt
de kwaliteit van het bondgenootschap tussen en binnen de
raad van toezicht en het college van bestuur, evenals het tempo
waarin dat bondgenootschap ontstaat. Diversiteit in de samenstelling
op basis van sekse, professionele achtergrond en
generatie kan bijdragen aan de kwaliteit van de dialoog. De
omstandigheden waarin de school zich bevindt, kunnen voor flink
wat druk op de ketel zorgen. Als het spannend wordt, komt het
VO-magazine 3 • december 2012 35

aan op de relatie, vooral die tussen de beide voorzitters. De een
hecht in zo’n situatie sterk aan stroomschema’s en strategische
stappenplannen. Terwijl de natuurlijke kracht van een ander
juist ligt in strategisch laveren en kansen benutten, met doelen
op de langere termijn in het vizier. De werkrelatie onder hoge
druk goed houden, en ieder laten werken vanuit zijn kracht,
vraagt om een permanente dialoog en veel vertrouwen over en
weer. Soms ontstaan door vacatures in het college van bestuur
of de raad van toezicht min of meer toevallig mogelijkheden om
te sturen op een goede ‘match’. Een helder, gedeeld beeld van
wie je nodig hebt, is belangrijk voor het werven van zowel een
nieuwe toezichthouder als een bestuurder. Aan dat beeld durven
vasthouden, is eveneens van belang. “We waren heel tevreden
dat we twee jaar na onze start hebben kunnen werken vanuit een
gemeenschappelijke sturingsfilosofie en mensvisie. En dat, toen
in de eerste ronde niet de beste kandidaat gevonden werd, de
benoemingscommissie durfde vast te houden aan het gewenste
profiel en dus verder zocht”, zo stelt een toezichthouder.
Goede mensen op de goede plekken, geduldig en consistent aan
een taakgerichte professionele cultuur bouwen, dat is waardevol.
Deze professionele cultuur klinkt door in alle verhoudingen, van
raad van toezicht tot aan leerlingen. Rolvast gedrag is noodzakelijk.
Dat betekent volgens toezichthouders en bestuurders
overigens niet dat het mogelijk of wenselijk zou zijn, rollen zoals
die in de statuten en reglementen staan, vanaf de start scherp en
strikt uit te werken. Toezichthouders zijn over het algemeen
voorstander van op een natuurlijke manier meekijken, vragen
stellen en adviezen geven, zonder directief te sturen in de uitvoering.
Humor en authenticiteit zijn belangrijke instrumenten
om in deze dynamiek goed te functioneren. “Een grapje is vaak
een sterkere interventie, dan vanuit de regels wijzen op je
bevoegdheden als bestuurder.”
Zowel voor bestuurders als toezichthouders geldt: je moet wel
moed hebben en je kunt niet iedereen te vriend houden. Om goed
36 VO-magazine 3 • december 2012
te kunnen functioneren, is het belangrijk dat je past bij je
organisatie, vertelt een bestuurder uit ervaring. “Je moet dicht
bij jezelf blijven. Het is niet goed om te blijven hangen in een
school waar je niet past.”
‘Een grapje is vaak een sterkere
interventie dan wijzen op je
bevoegdheden als bestuurder’
Een andere bestuurder trekt een parallel: “Wat geldt voor de
relatie tussen de rvt en mijzelf, geldt natuurlijk evenzeer voor
mijn relatie met de schoolleiders. Dat betekent bijvoorbeeld:
niet zelf de beste willen zijn, geen afbreuk doen aan de rol van
een mt-lid in de vergadering en geen interventies plegen zonder
medeweten van schoolleiders.” Ook in die werkverhouding zijn
taakprofessionele relaties en bondgenootschap dus belangrijk.
No­surprise­beginsel
‘Vertrouw op Allah, maar bind wel je kameel vast’, is een
Arabisch spreekwoord. Besturen en toezicht houden doen een
sterk beroep op het vermogen om actief te kunnen balanceren
tussen kritisch toezien en interveniëren. “We kiezen voor
dynamiek en regelen niet alles weg. We vertrouwen erop dat
onze mensen vanuit professionaliteit eigen keuzes maken. Het is
voor ons belangrijk dat wensen, visies en doelen geëxpliciteerd
en met argumenten onderbouwd zijn. Ook controle hoort erbij.
Dat vergt het aanspreken van mensen op dat wat ze doen en
laten, en dat is precies wat we willen.”
“In veel scholen wordt meer op papier geregeld en afgesproken
dan er feitelijk gebeurt. Er is dan geen openlijk, maar wel
ondergronds verzet. Dat vergroot de behoefte aan controle en
voor je het weet zit je in een neerwaartse spiraal van wantrouwen,
zowel in de relatie raad van toezicht – bestuurder, als

estuurder – schoolleiding/MR”, zo stelt een bestuurder. Het ‘no
surprise-beginsel’ is essentieel. “Je moet ervoor zorgen dat ieder
kan vertrouwen op de informatie die hij tijdig krijgt. Dat geldt
voor de raad, maar ook voor schoolleiders, medewerkers en
uiteindelijk leerlingen. Het gaat mis als er parallelle werelden
ontstaan en er meerdere verhalen circuleren over dezelfde
gebeurtenissen. Een schoolorganisatie is net een dorp: er lopen
allerlei lijntjes tussen en binnen de verschillende organisatielagen.
De verhalen moeten dus consistent zijn.”
In de relatie tussen bestuurders en toezichthouders impliceert
de balans tussen toezicht en interventie dat er behalve formele
overlegmomenten bijna altijd tussentijds contact is tussen de
voorzitters. Nogal wat bestuurders zien het als hun plicht de rvt
te betrekken en beargumenteerd te informeren. Zeker wanneer
het risicovolle zaken betreft als onderwijskwaliteit, continuïteit
van de organisatie en zaken die reputatieschade opleveren. De
rvt aan de andere kant heeft de plicht om actief toe te zien op de
kwaliteit van de school en de besturing daarvan. Een toezichthouder:
“Ik werk op intuïtie en op argumenten. Om goed
toezicht te houden, heb je verder cijfermateriaal nodig en
gezond verstand. Eens in de vier tot zes weken een goed gesprek,
diep inhoudelijk doorvragen, weten hoe de hazen lopen in het
onderwijs, waarop je dus moet letten en waarin verbeterpunten
zouden kunnen zitten. De goede vragen op een goede manier
stellen dus, en vasthoudend zijn. Hierdoor neem ik de ander
mee, krijg ik boven water wat er nodig is en deel ik onze visie
als raad van toezicht.”
Ogen en oren
Op tijd kunnen beschikken over de goede ‘harde’, maar ook
‘zachte’ informatie is voor beide partijen essentieel. Sommige
toezichthouders benoemen hun rol als ambassadeur en ‘ogen en
oren’ van de school. “We zorgen dat we onze signalen over de
school delen met de bestuurder. Als bestuurder hoor je immers
niet meer alles, ook niet vanuit de school. Terwijl goede
informatie wel nodig is om te kunnen sturen.”
Actief toezicht betekent volgens sommigen dat de rvt onafhankelijk
van de bestuurder informatie moet kunnen of zelfs zou
moeten vergaren. Er kleven in die visie immers risico’s aan een
al te grote afhankelijkheid van het cvb in de informatievoorziening.
Schoolbezoeken, contacten met rectoren en
(G)MR, zouden dan volgens sommige toezichthouders middelen
kunnen zijn. Veel bestuurders zijn het daar echter niet mee eens.
Essentieel in dit dilemma is de intentie en rolvastheid van de rvt
en de kwaliteit van het bondgenootschap tussen rvt en cvb.
Besluiten om in te grijpen, of ‘er dichter op te gaan zitten’, kan
relatief eenvoudig en snel als er duidelijke signalen zijn dat bij
ongewijzigd beleid een ongewenste grens gepasseerd wordt: een
negatief Inspectierapport, begrotingstekorten, strafbare feiten,
enzovoort. Maar in feite is het dan te laat. De kunst is op het
juiste moment het ‘niet-pluis-gevoel’ om te zetten in krachtige
Beloningsplafond topinkomens
onderwijs
Als antwoord op ophef over bovenmatige beloningen
in de semipublieke sector, waaronder het onderwijs,
mogen bestuurders in deze sector vanaf 1 januari
2013, nog maximaal 130 procent van een ministersalaris
verdienen. Dat komt neer op € 179.000,bruto.
De Eerste Kamer heeft op 13 november de
Wet normering topinkomens aangenomen, waarin dit
is geregeld. Het kabinet-Rutte II heeft inmiddels aangekondigd
de grens verder te willen terugbrengen
naar 100 procent van een ministersalaris. Komt
het salaris boven deze grens, dan wordt dit
teruggevorderd.
Code goed bestuur
De Code Goed onderwijsbestuur bevat regels op het
gebied van integriteit, horizontale verantwoording -
naar ouders, leerlingen, medewerkers, scholen,
verantwoording, risicobeheersing en de scheiding van
bestuur en toezicht. De code benadrukt verder het
belang van (bij)scholing op het gebied van goed
bestuur en werken aan transparantie over de
schoolresultaten (in Vensters voor Verantwoording).
De code biedt bindende regels voor leden van de VOraad
en is een specifieke uitwerking voor deze sector
van de Wet goed onderwijs, goed bestuur.
interventies die een halt toeroepen aan sluipende of ongrijpbare
processen, zoals dalende examenresultaten of aanhoudende
klachten. Historisch besef, het vermogen om zowel ongewenste
ontwikkelingen als perspectiefvolle oplossingsrichtingen te
agenderen, helpen daarbij enorm.
De kunst is het ‘niet­pluis­gevoel’ op het
juiste moment om te zetten in krachtige
interventies
“Eigenlijk blussen we pas als er brand is”, zo stelt een
bestuurder, “terwijl sommige situaties nu eenmaal te brandgevaarlijk
zijn om te laten bestaan. Misschien zijn we te aardig
voor elkaar, past het niet bij de onderwijscultuur om hard en
direct in te grijpen.” Daarnaast is het belangrijk te beseffen dat
elke interventie impact heeft op de organisatie en dat er ook
draagvlak nodig is.
Correcties op het functioneren van de raad van toezicht zelf, zijn
sinds kort beter mogelijk geworden. Wanneer in een niet goed
VO-magazine 3 • december 2012 37

ADVERTENTIE
Van goed naar
excellent onderwijs
Advies
Opleiding en training
Onderzoek en ontwikkeling
‘Onderwijs in Nederland is van hoog
niveau, maar onze ambitie reikt verder.
De kwaliteit van de man of vrouw voor
de klas is daarbij doorslaggevend.’
Het regeerakkoord geeft eens te meer
aan hoe belangrijk de kwaliteit van
de leraar is bij de verbetering van
onderwijs.
Een excellente leraar vertrouwt op z’n
professionaliteit; gebaseerd op intuïtie
en kennis, getoetst aan opvattingen
van collega’s en inzichten uit de
wetenschap en de visie van de school.
Zo wordt een goede leerkracht uit -
muntend.
KPC groep maakt van goed, excellent
onderwijs. Door aanwezige kennis
zicht baar te maken en samen met leraren
en leidinggevenden uitdagingen te
benoemen en kansen te verzilveren.
Een collectieve aanpak, met veel ruimte
voor individuele leerroutes waar u in de
dagelijkse praktijk wat aan heeft.
Meer weten?
Neem voor een vrijblijvende afspraak
contact op met Emerance Uytendaal,
e.uytendaal@kpcgroep.nl of 06 515 28 540
www.kpcgroep.nl/voortgezet-onderwijs

COLUMN
functionerende rvt sprake was van onvoldoende zelfreinigend
vermogen, was tot voor kort het rooster van
aftreden de enige hoop op verandering. Sinds kort bestaat
voor vo-scholen echter een klachtencommissie.
Rol medezeggenschap
Ook de (G)MR heeft een rol in de balans tussen kritisch
toezicht en interventie. Een aantal bestuurders en toezichthouders
zou graag af willen van het wij-zij-gevoel tussen
MR en bestuur en heeft behoefte aan een constructiefkritische
gesprekspartner van formaat. De opvatting van
sommige bestuurders dat een (G)MR vooral een lastig
obstakel zou zijn in de bestuurlijke besluit vormingsroute,
is wat deze groep betreft achterhaald. Toch zien zij dat
deze rol in de praktijk slechts zeer mondjesmaat ingenomen
wordt. Soms omdat er principiële bezwaren zijn,
soms omdat de (G)MR onvoldoende taak professionaliteit
heeft en soms doordat de (G)MR ‘gekaapt’ lijkt te zijn
door dragers van een schoolcultuur die juist verandering
behoeft. Professionalisering is zeker nodig, vinden de
geïnterviewden. Nogal wat bestuurders vragen zich echter
hardop af in hoeverre zij vanuit hun rol expliciet daarop
kunnen of mogen sturen. Toch lijkt een krachtig
functionerende (G)MR een van de indicatoren te zijn
die de rvt in zijn toezicht zou kunnen betrekken.
Rol extern toezicht
Ook het externe toezicht speelt een rol in de governancevraagstukken;
zeker nu de Inspectie als externe toezichthouder
steeds explicietere eisen formuleert, ook aan de
interne toezichthouders. Openbaar onderwijs heeft bovendien
te maken met de gemeenteraad als externe toezichthouder,
aan wie op een aantal punten verant woording
afgelegd moet worden. Sommige toezicht houders zouden
helderheid over verantwoorde lijkheden en grenzen verwelkomen.
Een toezichthouder: “Ik mis de overheidsstandpunten.
Hoe verhoudt het interne en externe toezicht
zich tot elkaar? Waarop letten wij als raad van toezicht en
wat is de verantwoordelijkheid van de inspectie en de
gemeenteraad? Hoe zorgen we dat er geen ‘gaten vallen’,
dat we niet allemaal tegelijk toezicht uitoefenen op deelonderwerpen
die elkaar soms wel en soms niet overlappen,
of dat we op elkaar gaan zitten wachten?
Monica Robijns en Alexandra Haijkens zijn
verbonden aan APS.
Hendrik­Jan van Arenthals
Back to Basic
Tijdens een strategische discussie vlogen scenario’s, risico’s, kansen
en bedreigingen door de vergaderzaal. Een wat ingedut bestuurslid zag
ineens het licht, schraapte de keel en kwam met dit gewichtige statement.
“Wat ik mij afvraag: wat gaan onze leerlingen daar morgen van
merken?” Terug naar de basis.
Het viel niet mee met de meerjarenbegroting. Ze moesten kritisch
kijken naar de extra activiteiten die ze buiten de lessen ontplooiden.
Ook de ondersteuning lag onder het vergrootglas: de helpdesk, de
media thecaris, de counselors en de absentencontrole. De stemming was
somber, vanwege het verlies van de krenten in de educatieve pap. Toen
zag iemand weer het halfvolle glas: “Is het wel zo erg, dat we teruggeworpen
worden op onze core business? We zijn tenslotte een
school…” Terug naar de basis.
Met genoegen las het hoofd personeelszaken het regeerakkoord.
Eindelijk ging zijn eigen generatie van energieke veertigers een einde
maken aan die anachronistische heilige huisjes in de sector. Goed, de
buikriem werd aangetrokken, maar dat bood wel mooi de gelegenheid
om eindelijk het kaf van het koren te scheiden. Ze waren binnenkort
van die onbetaalbare BAPO af en kregen nog een premie toe. Door de
modernisering van de arbeidsvoorwaarden hoefden ze niet bang te zijn
voor de gevolgen van het opschuiven van de pensioenleeftijd. Wie zei
het ook al weer? “De enige redding van het onderwijs is de versoepeling
van het ontslagrecht.” Terug naar de basis.
Eigenlijk was hij meer positief dan kritisch… Het regeerakkoord stond
immers vol goed nieuws! Het terugdringen van regeldruk was een van
de speerpunten. Welke school zat niet te wachten op het terugdringen
van de bureaucratie en controlitis die Den Haag onophoudelijk leek uit
te spugen? Neem nu passend onderwijs. Hoeveel zou er te bezuinigen
zijn door alleen al het schrappen van de volstrekt overbodige regionale
verwijzingscommissie? Goed overigens, dat er met die 50 miljoen weer
een prikkel kwam om ook in de leerlingenzorg orde op zaken te stellen;
om echt te gaan samenwerken en ontschotten. Dan krijgt Ome Roon
uiteindelijk toch zijn zin, en komen docenten weer toe aan waar ze
voor zijn opgeleid: lesgeven. Back to Basic.
Met een Commodore 64 op mijn zolderkamer: het echte werk. Ik
programmeerde in Basic, apentrots dat ik twee balkjes een stipje kon
laten pingpongen. Velen mijmeren soms hoe het zou zijn, terug naar
die tijd, zonder internet, sociale media. Terug naar Basic.
VO-magazine 3 • december 2012 39

Blik van buiten
‘Ook niet­cognitieve
opbrengsten doen ertoe’
Naam R prof. Jo Ritzen (67)
Achtergrond R onder meer minister van Onderwijs (1989-1998, PvdA ), collegevoorzitter Maastricht University, vicepresident Wereldbank
Gespreksonderwerp R onderwijsbeleid
Standpunt R met meer onderzoek worden ook soft skills meetbaar
Tekst: Emmanuel Naaijkens / Fotografie: Dirk Kreijkamp
Hoe kijkt u terug op uw middelbareschooltijd?
“Met veel plezier. Ik zat op het Bernardinus
College van de paters Franciscanen in
Heerlen. Achteraf realiseer ik me dat zij mij
gevormd hebben. Zij stimuleerden om vrij te
denken en te handelen. Mijn vader was hoofd
van de school en gespitst op mijn rapporten.
Ik schaamde me daarvoor. Waarom? Ik had
extreem goede cijfers. Presteren vond hij
belangrijk. Maar ik wilde andere dingen
zoals tekenen, toneel, debatteren, ik zat in de
leerlingenraad. Je kreeg alle ruimte van de
paters. Daar heb ik enorm veel van geleerd,
daar ligt de basis voor het succes van mijn
carrière.”
‘Op de school in de
Schilderwijk moeten
de beste en meest
gemotiveerde leraren
staan’
40 VO-magazine 3 • december 2012
Opbrengsten spelen een belangrijke rol in
het onderwijs, maar de kritiek is dat de
nadruk eenzijdig op cognitieve vakken
ligt. Is dat terecht?
“Is er sprake van een tegenstelling? Daar
geloof ik helemaal niets van. Kijk naar mijn
eigen schooltijd. Ook niet-cognitieve zaken
zijn van belang. Kunstvakken, burgerschap,
entrepeneurschap, maatschappelijke verantwoordelijkheid,
integriteit, creativiteit,
enzovoort. Het gaat om het ontwikkelen van
attitude. Kunnen communiceren, in teamverband
werken. Met noemt dat wel soft
skills. Die laatste zijn ontzettend belangrijk
voor het functioneren, ook op de arbeidsmarkt.”
Maar kun je die zachte opbrengsten wel
meten?
“Jazeker, maar er is nog veel onderzoek te
doen. Daarom pleit ik voor een tienjarenprogramma,
in Europees verband, want de
vragen spelen net zo goed in andere landen.
Wij denken vaak erg vanuit ons eigen land.
Waar het om gaat: wat zijn de belangrijke
opbrengsten in termen van attitudes en nietcognitieve
eigenschappen en welke vormen
van onderwijs dragen daaraan bij? Hoe
organiseer je je school, je curriculum? Het
gaat dus ook over de didactiek en de pedagogiek.
Ik ben een aanhanger van Maria
Montessori. Ik ben er altijd een voorstander
van geweest het onderwijs bij de samenleving
te betrekken. Dat de maatschappelijke stage
verdwijnt, is in dit verband doodzonde.”
Voor het kabinet is de plaats op de PISAranglijst
een graadmeter. U bent een van
de grondleggers van dit internationale,
vergelijkende onderzoek naar de
prestaties van 15­jarigen.
“We zijn daar in 1996 mee begonnen. We
zaten toen als ministers van Onderwijs van
zes landen bij de OESO bij elkaar en er was
grote behoefte om de onderwijsprestaties te
kunnen vergelijken. Kinderen zijn wereldwijd
kinderen en leren is wereldwijd in grote
trekken hetzelfde. Er werd gezegd: dat kan
niet, je kunt niet leerlingen die in andere
culturen leven, dezelfde toetsen afnemen.
Twee deskundigen van Education Testing
Service hebben ons overtuigd dat het wél kon.
Maar er kwam geen geld. Ik heb toen gezegd
dat wij financieel garant zouden staan; dat
heeft de doorslag gegeven. PISA is dus eigenlijk
een Nederlands project en het heeft een
enorme vlucht genomen. Er doen nu al
56 landen mee.”
Ook voor PISA geldt dat het vooral
cognitieve kennis meet.
“Er wordt nagedacht over hoe je ook het
additionele kunt meten. Maar heel belangrijk
is wat scholen met de resultaten doen om de
kwaliteit van hun onderwijs verder te verbeteren.
Schoolleiders hebben daar soms geen

idee van. Je merkt dat er veel gebeurt, maar
het is een beetje schieten in het donker. Een
land als Polen heeft met gebruikmaking van
PISA enorm veel vooruitgang geboekt. Er ligt
een geweldige uitdaging voor de onderwijskunde.
De ministers van Onderwijs moeten het
wereldwijde onderzoek steunen. Het gaat om
het opbouwen van langetermijn databanken.”
‘Gelijkheid van kansen
bieden, is de belangrijkste
taak voor het onderwijs’
Een minister zit er doorgaans maar vier
jaar, die kan er niet mee scoren.
“Dat is het frustrerende, die gaat voor de
korte termijn. Ja, in mijn tijd was dat anders.
Ik hield me vooral bezig met de lange
termijn. Bij mijn aantreden ging het met
name over de lumpsum en de organisatie.
Maar níet over wat er principieel is aan het
onderwijs en dat is: kan de school compenseren
voor wat jongeren thuis meekrijgen?
Gelijkheid van kansen. Uiteindelijk is dat de
belangrijkste taak voor het onderwijs. Het
gaat erom je maatschappelijk potentieel
te maximeren. Dat is niet alleen iets van
sociaaldemocraten. Het levert economische
groei op.”
Is dat in Nederland al niet grotendeels
gerealiseerd? Een kind van een metselaar
kan nu probleemloos naar de universiteit.
“Klopt, maar er is een nieuwe groep en dat
zijn kinderen van migranten. Daar zie je
internationaal een terugval. Hun talenten
zijn hard nodig. De Noordse landen doen het
goed; ook Nederland zit bij de kopgroep.
Maar een land als het Verenigd Koninkrijk
doet het een stuk minder.”
Het bestrijden van onderwijsachterstanden
moet weer hoog op de agenda?
“Jazeker! Ik ben zeer voor een gelijkheidvan-kansenbeleid.
Op de school in de
Schilder wijk moeten de beste en meest
gemotiveerde leraren staan. Die moeten
beter betaald worden, daar moeten de
klassen kleiner zijn. De basisschool legt het
fundament. De praktijk is echter dat jonge
leraren in de Schilderswijk binnen een jaar
weer vertrekken. Ze zoeken een werkplek
die minder ingewikkeld is. Dat is funest.”
In het vo is de trend om meer academische
leraren op te leiden. Wat vindt u daarvan?
“Wat ik zie, is dat academisch opgeleide
leraren meer moeite hebben om mee te gaan
met veranderingen. Ik denk dat dit te maken
heeft met de status van hun vak. Het zou voor
de professionele ontwikkeling goed zijn als
elke leraar ook aan een onderzoeksinstituut
is verbonden.”
Hoe beoordeelt u, alles overziende, de
staat van het Nederlandse onderwijs?
“Ik ben droevig over al die somberaars.
Natuurlijk zijn er zaken die altijd beter
kunnen. Er is geen land waar de ouders zo
tevreden zijn over het onderwijs als in
Nederland. In internationaal perspectief
doen we het voortreffelijk. In Europa staan
we na Finland op twee! Dat is mede te
danken aan de grote autonomie die scholen
hebben, daar heb ik altijd zeer voor geijverd.
Het onderwijs moet niet al te zeer gestuurd
worden door de overheid. Dat model is nu
algemeen aanvaard.”
‘In internationaal perspectief
doen we het voortreffelijk’
En wat vindt u van het kabinetsbeleid?
“Het afgelopen decennium was rampzalig, er
was volstrekt geen continuïteit. Dat is slecht
voor het onderwijs, dat gaat toch vooral over
de lange termijn. Ik voel wel wat voor de
aanpak in Noordse landen. Daar wordt
het onderwijsbeleid niet gemaakt door de
coalitie, maar door een commissie in het
parlement die breed is samengesteld.”
VO-magazine 3 • december 2012 41

Wie wat waar
Wie werkt waar Agenda
RSG SLINGERBOS | LEVANT
Zeewolde/Harderwijk
Fred van Bergen is benoemd tot locatiedirecteur van locatie Levant van
RSG Slingerbos | Levant in Zeewolde. Daarvoor werkte hij als directeur
van basisschool ’t Kofschip in Zeewolde. Hij volgt Inge Vaatstra op. Zij
is benoemd tot directeur Onderwijs bij RSG Slingerbos | Levant.
STICHTING OPENBAAR VOORTGEzET ONDERWIJS
COEVORDEN, HARDENBERG EN OMSTREKEN
Coevorden
Rob Wilhelm, sectordirecteur vmbo, praktijkonderwijs en regio van
scholengemeenschap De Nieuwe Veste in Coevorden gaat op 1 maart
2013 met fpu. Zijn plaats is vanaf 1 september ingenomen door Corrie
Raat, die afgelopen jaren aan de school verbonden was als coördinerend
directeur eerste leerjaar.
STICHTING CARMELCOLLEGE
Eindhoven
Het CvB van Stichting Carmelcollege heeft Maarten de Veth per 1
januari 2013 benoemd tot rector van het Augustinianum in Eindhoven.
De Veth volgt mevrouw I. van Nieuwenhuijsen op, die nu rector is van
het Varendonck-College in Asten/Someren. De Veth was sinds 2008
directeur van het dr. Knippenbergcollege in Helmond, school voor
vmbo-t, havo en vwo.
OSG HENGELO
Hengelo
Het CvB van Openbare Scholengemeenschap Hengelo heeft Karin
Kits tot directeur bedrijfsvoering benoemd. Kits heeft onder andere
gewerkt als hoofd algemene dienst bij ROC van Twente in Almelo en
als projectleider implementatie iPads op het Bonhoeffer College in
Enschede.
ONS MIDDELBAAR ONDERWIJS (OMO)
Cuijk
Ben Leenen is per 1 januari de nieuwe vestigingsdirecteur Cuijk van het
Merletcollege. Leenen is wethouder in de gemeente Sint-Michielsgestel.
Daarvoor was hij docent Nederlands en adjunct-sectordirecteur aan het
Sint-Janslyceum in ‘s-Hertogenbosch.
Colofon VO-magazine is een uitgave van de VO-raad, de
sector organisatie van het voortgezet onderwijs. VO-magazine
verschijnt 7 keer per jaar in een oplage van 4.500 exemplaren.
Redactie Cindy Curré, Ingrid Janssen, Suzanne Visser
(eindredactie), Linda Zeegers. Medewerkers: Hendrik-Jan
van Arenthals, Truus Groenewegen, Karen van Herpen,
Hanneke van der Linden, Carolien Nout, Marijke Nijboer,
Emmanuel Naaijkens, Martijn Laman, Koos Roos, Eva van
Teeseling, Minke de Vogel en Jacq Zinken.
42 VO-magazine 3 • december 2012
Redactieadres VO-raad, Postbus 8282,
3503 RG UTRECHT, T 030 232 48 00,
redactie@vo-raad.nl, www.vo-raad.nl.
10­1 Masterclass opbrengstgericht werken
Wie Schoolleiders en teamleiders
Waar Eindhoven
15­1 Bijeenkomst regio 5: toezichtkader 2013
Wie Schoolleiders en bestuurders
Waar Bemmel
24­1 Conferentie overgang PO­VO
Wie Schoolleiders en bestuurders
Waar Nieuwegein
30­1 Klankbordbijeenkomst regio 7
Wie Schoolleiders en bestuurders
Waar Vleuten
7­2 Havo­congres: trots op havo
Wie Schoolleiders en bestuurders
Waar Ede
14­3 VO­congres 2013
Wie Leden VO-raad
Waar Nieuwegein
Meer informatie en inschrijven:
R www.vo-raad.nl/agenda
Advertenties Uitgeverij Recent Amsterdam,
T 020 330 89 98 (Ray Aronds), www.recent.nl.
Issn 1873-1163
Fotografi e Josje Deekens (ook voorpagina), Abonnementen Besturen en de daarbij horende
iStockphoto, Dirk Kreijkamp, Rogier Veldman scholen, die lid zijn van de VO-raad ontvangen het
Illustraties Matthias Giesen
VO-magazine gratis. Een abonnement kost € 75,-
Ontwerp OSAGE / communicatie en ontwerp, Utrecht per jaar. Beëindiging van het abonnement dient
Druk Roto Smeets Grafi Services, Utrecht
schriftelijk te geschieden voor 1 juli.

ADVERTENTIE
SCHOOLONTWIKKELING
Het voortgezet onderwijs kan en wil zich verbeteren. Het Seminarium voor Orthopedagogiek wil uw partner zijn om deze
ambitie te realiseren. Onze werkwijze is uw vraag te verbinden met onze kennis en expertise op het gebied van gedrag,
leren, begeleiden en schoolontwikkeling. We gaan hierbij uit van zowel de kwaliteit van de leraar als die van de leerling.
Wij nodigen u van harte uit ons uw vragen voor te leggen. Dat kan onder andere op het gebied van:
• special educational needs (master opleiding)
• onderwijs en schoolontwikkeling
• klassenmanagement
• sociale emotionele ontwikkeling
• taal, lezen, rekenen
Neemt u contact met ons op om een geheel op maat te maken aanbod voor uw situatie te bespreken.
www.seminarium.hu.nl > contact
Ook zien we u graag op de NOT. U vindt ons in hal 8.
ER VALT NOG GENOEG TE LEREN
• gedrag, omgaan met verschillen
• excellente leerlingen
• opbrengstgericht werken
• ouder als educatief partner

2012-2013
Professionalisering
financieel
schoolmanagement
www.comeet.nl
ADVERTENTIE
Bezuinigingen, onderwijsvernieuwingen en horizontale verantwoording
stellen nieuwe eisen aan de onderwijsmanager.
Om bestuurders, (con)rectoren, (unit)directeuren, budgethouders en
MR-leden een handreiking te bieden bij het vormgeven van het financieel
management organiseert Comeet de leergang onderwijsfinanciën.
In deze leergang worden alle facetten van het financieel management behandeld.
De leergang bestaat uit 4 modules van elk 2 cursusdagen. U kunt per module inschrijven.
Module 1: Elementaire financiële kennis
2013: donderdag 24 en vrijdag 25 januari; Aristo Zalencentrum te Eindhoven (nabij station)
Module 2: Financiële kennis
2013: dinsdag 15 en woensdag 16 januari; Grand hotel “Wientjes” te Zwolle
2013: donderdag 14 en vrijdag 15 maart; Aristo Zalencentrum te Eindhoven (nabij station)
Module 3: Verdiepingscursus financiële kennis
2013: donderdag 17 en vrijdag 18 januari; Zalencentrum NIMAC te Ede
2013: dinsdag 12 en woensdag 13 maart; Grand hotel “Wientjes” te Zwolle
2013: dinsdag 16 en woensdag 17 april; Aristo Zalencentrum te Eindhoven (nabij station)
Module 4: Het maken van uw eigen financieel beleidsplan
2013: dinsdag 19 en woensdag 20 maart; Zalencentrum NIMAC te Ede
2013: donderdag 11 en vrijdag 12 april; Grand hotel “Wientjes” te Zwolle
2013: dinsdag 17 en woensdag 18 september; Aristo Zalencentrum te Eindhoven (nabij station)
De kosten van deelname aan deze tweedaagse modules zijn e 545,00
(module 4 e 595,00 i.v.m. CD-rom) inclusief materialen, koffie/thee en lunch.
Het aantal deelnemers bedraagt maximaal 30.
Voor nadere informatie over deze cursussen verwijzen wij u naar onze website:
www.comeet.nl
Voor inschrijving en informatie kunt u zich wenden tot:
Comeet, t.a.v. Els van den Heuvel,
Postbus 7069, 3430 JB Nieuwegein
Telefoon: 06-12509193
E-mail:evandenheuvel@comeet.nl
De grote belangstelling
noopt ons tot inschrijving
in volgorde van
binnenkomst.