Paupers en Prinsen - Spil

Achtergrond
Debat | Jaargang 22 | Nummer 1
Kapitaal, klasse en krediet
Door Max van Lingen
De huidige crisis heeft de heersende ideeën over onze maatschappij danig op
de proef gesteld. Terwijl de val van de muur een einde aan de vragen over het
kapitalisme leek te maken, heeft de huidige crisis ervoor gezorgd dat deze vragen
meer actueel zijn dan ooit. Vooral het feit dat de ‘kenners’ van ons economisch
systeem geen antwoord hebben op de crisis is hierbij tekenend.
N
obelprijswinnaar Edward
C. Prescott beweerde dan
ook dat de huidige crisis ‘een pathologische
episode is die niet te
verklaren valt vanuit de standaard
economische theorie’. Robert Lucas,
eveneens een winnaar van de
Nobelprijs voor de economie ging
verder en zei dat ‘het echt moeite
kost om toe te geven dat je geen
idee hebt wat er aan de hand is’. De
problemen die de analisten van het
systeem hebben om de huidige crisis
te duiden is de oorzaak van het
onvermogen van de machtshebbers
om het hoofd te bieden aan
deze crisis.
Nederland is inmiddels officieel in
een recessie beland, terwijl Barack
Obama reeds waarschuwde voor
het gevaar dat de Amerikaanse
economie van een recessie in een
depressie zou kunnen geraken. De
ernst van de situatie werd nogmaals
bevestigd door het IMF, dat
de verwachtingen voor de wereldwijde
economische groei onlangs
bijstelde naar slechts 0,5%. Dat is
het laagste niveau sinds de Tweede
Wereldoorlog. Dit geeft aan dat de
huidige crisis de ernstigste is sinds
de crisis van de jaren ’30. Deze
crisis leidde uiteindelijk tot de opkomst
van het fascisme en werd pas
Een marxistische analyse van de kredietcrisis
beëindigd door de mobilisatie voor
de Tweede Wereldoorlog. Destijds
waren economen evenmin in staat
de oorzaken van de crisis te begrijpen
en net zo min waren ze in staat
een oplossing te formuleren. Al in
de 19e eeuw schetste Karl Marx
een alternatieve visie op het kapitalisme,
waardoor hij wel in staat was
de steeds terugkerende crises van
het kapitalisme te doorgronden. De
analyse die Marx maakte van het
kapitalistische systeem biedt ook
een mogelijkheid om de oorzaken
van de huidige crisis te bestuderen
en van daaruit een richting te vinden
waarin we de oplossing zouden
moeten zoeken.
Volgens Marx is er naast de economische
cyclus waardoor het kapitalisme
periodieke crises kent,
sprake van een lange termijnproces
waarbij de neiging van het systeem
tot een dalende winstvoet ertoe
leidt dat de periodieke crises zich
steeds verder verdiepen. Dit heeft
te maken met de tegengestelde
belangen van de individuele kapitalist
en het kapitalisme als geheel.
Voor de individuele kapitalist is het
gunstig om de productiviteit toe te
laten nemen zodat hij een betere
concurrentiepositie verkrijgt. Aangezien
dit voor elke kapitalist geldt
zijn alle kapitalisten genoodzaakt
hun productiviteit te verhogen. Dit
leidt er echter toe dat de waarde
van goederen, die het gevolg is van
arbeid, omlaag gaat en de kapitalist
dus minder kan vragen voor de
producten die hij produceert. Hierdoor
daalt de hoeveelheid winst die
de kapitalist op zijn investeringen
maakt.
In de decennia direct na de oorlog
kende de wereldeconomie een
periode van ongekende economische
groei. Het systeem kende
weliswaar crises, maar doordat de
gemiddelde groei dusdanig hoog
lag, was de impact van deze crises
niet al te groot. Bovendien was er
door deze hoge economische groei
ook ruimte voor stijgende lonen en
een sociaal zekerheidsstelsel, waardoor
de ergste onvrede onder de
arbeidersklasse kon worden weggenomen.
De oliecrises van 1973
en 1979 markeerden het einde van
deze periode.
Het achterliggende probleem was
de dalende winstvoet die ervoor
zorgde dat de winsten steeds meer
onder druk kwamen te staan. De
oplossing voor dit probleem was
een toename van de uitbuiting van
werknemers overal ter wereld. So-