KIJKWIJZER - Gemeentemuseum Den Haag

KIJKWIJZER
Cézanne – Picasso – Mondriaan
In nieuw perspectief
17 oktober 2009 t/m 24 januari 2010
Voortgezet onderwijs, niveau **
1

Over deze tentoonstelling
Het gebeurt niet vaak dat drie beroemdheden uit de kunstgeschiedenis in één
tentoonstelling te zien zijn: Cézanne, Picasso en Mondriaan. Deze kunstenaars
zijn verantwoordelijk voor misschien wel de meest beslissende ontwikkeling in de
kunstgeschiedenis: het ontstaan van de abstracte* kunst.
Paul Cézanne (1939 - 1906) wordt ook wel de ‘vader van de moderne kunst’
genoemd. Geen andere laat-negentiende eeuwse kunstenaar had zoveel en zo’n
blijvende invloed op zijn opvolgers als Paul Cézanne. Met zijn subtiele kleurgevoel en
zijn gedurfde composities* brak hij een lans voor de generaties na hem.
Tot aan het eind van zijn leven had Pablo Picasso (1881 - 1973) een grote bewondering
voor Cézanne. Hij beschouwde zichzelf graag als diens (artistieke) zoon. Op late
leeftijd kocht hij het kasteel aan de voet van de Mont Sainte-Victoire. Deze berg had
Cézanne vaak geschilderd. Later, na zijn dood in 1973, zou Picasso er ook begraven
worden.
Piet Mondriaan (1872 - 1944) werkte aan het begin van zijn carrière in de traditie van
de Haagse School*. Maar hij had van jongs af aan veel interesse voor de internationale
schilderkunst. Net als andere kunstenaars zocht Mondriaan naar een kunst waarin
het leven van de 20 e eeuw zijn neerslag vond. Op een tentoonstelling in het Stedelijk
Museum in 1911 zag hij schilderijen van Cézanne en Picasso. Mondriaan besloot naar
Parijs te gaan om de ontwikkelingen in de kunst met eigen ogen te zien. Uiteindelijk
leidde zijn zoektocht tot zijn beroemde composities met vlakken in rood, blauw en
geel en zwarte lijnen.
Het is voor het eerst dat de relatie van Mondriaan tot Picasso en Cézanne zo uitvoerig
tegen het licht wordt gehouden. De jongste van deze drie kunstenaars was trouwens
Picasso en niet Mondriaan. Mondriaan wordt in de titel van de tentoonstelling als
laatste genoemd omdat hij uiteindelijk de stap naar abstractie zette.
Hoe je te werk gaat
Je kunt een potlood en een clipboard om op te schrijven lenen bij de infobalie in de
hal. Op de plattegrond in de kijkwijzer kun je zien waar je bent. Voor woorden met
een ster, kijk aan het einde van deze kijkwijzer in de begrippenlijst. We wensen je veel
plezier!
Plattegrond 1 e verdieping
2 3
24
25
26
27
32
33
34
LIFT
23
28 30
36
> >
22
35
37
19
20
21
29
31
39
38
18
B I N N E N T U I N
41
Museumwinkel
Museumshop
17
16
15
10
42 43 44 4
40
45
WC
46
9
8
7
47
14
Ingang / uitgang
Entrance / exit
6 5
3
48
13
12
11
2
1
Erezaal
1
49
LIFT
> >
Kassa
checkout
gad

Zaal 5 De menselijke figuur
Paul Cézanne, Studie van mannelijk naakt,
ca. 1862
Paul Cézanne, Studie van mannelijk naakt,
ca 1863
Tegenwoordig is modeltekenen
1
een verplicht vak in het eerste
jaar van de kunstacademie. Dit was ook
zo in de tijd van Cézanne. Toen golden
er strenge regels over hoe je wel of niet
mocht tekenen. Het academisme bepaalde
dat de menselijke figuur moest overeenstemmen met
klassieke* voorbeelden. Een klassieke houding (die je ook op
deze tekeningen ziet) is bijvoorbeeld de contrapost. Het been dat het gewicht draagt
wordt het standbeen genoemd, het andere been het speelbeen. De studenten werden
geacht de modellen geïdealiseerd* weer te geven en de natuur te verfraaien.
Het academisme was in Frankrijk en Spanje veel dogmatischer* dan in Nederland.
Dat zie je ook in het werk van Cézanne, Picasso en Mondriaan terug. Hoewel
Mondriaan - net als de andere twee - academisch was opgeleid, speelde het thema
van de mens bij hem een veel minder belangrijke rol.
Welke van de twee tekeningen voldoet meer aan academische regels, denk je?
Leg uit. Gebruik de begrippen (contour*)lijn, plasticiteit*, uitsnede en houding.
De tuinman Vallier is een laat schilderij van Cézanne,
2
geschilderd in het jaar van zijn dood. Zoals je ziet voldoet
Cézanne helemaal niet meer aan de academische voorschriften.
Hij modelleert middels licht-donker partijen, met
name in de kleur blauw. In de menselijke anatomie* was hij niet
geïnteresseerd, evenmin in een kloppend perspectief. Wel in
het licht. Over het algemeen ziet het schilderij er ‘losjes’ uit.
Hoe komt dat?
Paul Cézanne, De tuinman Vallier, ca. 1906
Harlekijn is een personage uit de Commedia dell’arte, een Italiaanse vorm van
3
volkstoneel. In de Commedia dell’arte is Harlekijn een acrobatische, ondeugende
jonge man. Hij draagt een veelkeurig kostuum met geruit patroon en een hoed. Zijn
stok, de batocchio, wordt hem regelmatig afgenomen om hem mee af te ranselen – de
oorsprong van ‘slapstick’.
De harlekijn is een voorloper van de hedendaagse clown.
Wat voor eigenschappen verbind je met dit figuur?
Paul Cézanne, Harlekijn, 1888-1890, olieverf op doek,
collectie National Gallery of Art, Washington
Pablo Picasso, Harlekijn, Céret, 1913
4 5

‘Als Cézanne had geleefd en gedacht als Jacques-Émile Blanche [Franse portret-
4
schilder], had hij me nooit geïnteresseerd… . Wat ons interesseert is het onbehagen
van Cézanne…oftewel het drama van de mens.’ [Picasso].
Wat bedoelt Picasso met ‘drama van de mens’, denk je? Is er een verband met het
motief van een harlekijn?
De harlekijn uit 1913 heeft Picasso geschilderd in zijn kubistische periode*.
5
De contourlijn van de figuur is opgelost en je ziet in eerste instantie geometrische
vormen. Alleen wie goed kijkt ziet details die doen denken aan de harlekijn.
Welke precies?
Zaal 11 Kubisme
Piet Mondriaan, Duinlandschap, 1911
In het voorjaar van 1911 was het kubisme in
6
Parijs onder kunstenaars het gesprek van de
dag. Maar het was onduidelijk wie wat bedoelde met welk kubisme. Picasso en
Georges Braque (1882 - 1963) waren de meest uitgesproken vertegenwoordigers,
maar van hen was nergens iets te zien. Het waren vooral geruchten die de ronde
deeden.
In die tijd was Mondriaan in Nederland een succesvol landschapsschilder. Hij was op
zoek naar een kunst die paste bij de turbulente gebeurtenissen van de nieuwe tijd,
de 20e eeuw. Alleen hoe de nieuwe kunst er uit moest zien, was hem nog niet duidelijk.
Op dat moment kwamen de eerste berichten uit Parijs over de nieuwste kunst,
het kubisme. Als reactie schilderde Mondriaan een aantal ‘kubistische’ schilderijen,
waaronder Kerktoren te Domburg, De rode molen, Duinlandschap en de Evolutie triptiek
hier in deze zaal. Bekijk het Duinlandschap. Welke ideeën had Mondriaan op dat
moment over een kubistisch landschap?
‘De werkelijkheid van het kubisme is niet de werkelijkheid
7
die je in je hand kunt nemen. Het lijkt meer op een parfum
– het is voor je, achter je, het is aan alle kanten. De geur is overal
maar je weet niet waar het vandaan komt.’ [Picasso]
In het kubisme werd het klassieke perspectief losgelaten. Kubisten
doen alsof je een voorwerp vanuit verschillende standpunten
tegelijk kunt zien.
Pablo Picasso, Huisje en bomen, 1908
Waar in het schilderij wordt deze nieuwe manier van kijken het meest duidelijk?
Leg uit.
6 7
8
Hoe zit dat met de dieptewerking in dit schilderij?
In het Stedelijk Museum te Amsterdam werd in het najaar van 1911 de eerste
9
tentoonstelling gehouden met werk van Cézanne, Braque en Picasso. Het was
de eerste keer dat voorbeelden van het vroege kubisme in Nederland te zien waren.
Mondriaan nam deel met zes schilderijen, waaronder De rode molen. Net als de Franse
kubisten besteedde Mondriaan veel aandacht aan de vorm. Details ontbreken.
Maar hoe anders werkte hij dan de kunstenaars in Frankrijk!
Wat lijkt jou het grootste verschil?
Vergelijk met Picasso.
Piet Mondriaan, Molen, De rode molen, 1911

Paul Cézanne, La Montagne Sainte Victoire, ca. 1888
Het kasteel van Vauvenargues
‘Cézanne!... natuurlijk heb ik zijn schilderijen
10
bekeken…’ [Picasso]
Spanje was weliswaar Picasso’s vaderland maar Cézanne was zijn artistieke vader
– de man aan wie hij zijn identiteit als kunstenaar ontleende. In 1958 kocht Picasso
samen met zijn laatste vrouw, Jacqueline Roque, het kasteel aan de voet van de Mont
Sainte-Victoire: Château de Vauvenargues. Bij de grond van het kasteel hoorde een
deel van de Mont Sainte-Victoire. Tegen kunsthandelaar Henri Kahnweiler zei Picasso
aan de telefoon: ‘Ik heb de Sainte-Victoire van Cézanne gekocht.’ Kahnweiler vroeg:
‘Welke dan?’, want Cézanne had de berg talloze keren geschilderd. En Picasso antwoordde:
‘De echte.’
Voor Picasso bleef Cézanne tot aan zijn dood van groot belang. Mondriaan vond na
zijn doorbraak naar abstractie* geen inspiratie meer in het werk van Cézanne.
Heb jij ook een groot voorbeeld? Schrijf op.
Jouw voorbeeld/idool:
Wat vind je goed aan hem/haar?
Zaal 12 Op weg naar een voorstellingloze kunst
Paul Cézanne, Dorp achter de bomen (Gezicht op het dorp
Marines in Noord-Frankrijk), 1898
Wat was er dan eigenlijk zo bijzonder aan de
11
manier waarop Cézanne schilderde? Cézanne
ontwikkelde nieuwe opvattingen over kleur en vorm. Je kunt zeggen dat hij de kleur
losmaakte van de vorm. Wat betekent dat?
In de traditionele schilderkunst is kleur gebonden aan de begrenzende contour* van
een vorm, een voorwerp. Cézanne ontwikkelde een schildertechniek waarbij de
kleur over de begrenzende lijn van een vorm heen gaat. Je ziet vaak twee kleuren
over elkaar heen gearceerd, waarbij de onderlaag door de bovenlaag zichtbaar is.
Deze techniek wordt ook wel ‘passagetechniek’ genoemd.
Waar was Cézanne volgens jou mee bezig? Kruis aan. Hij wilde
de werkelijkheid zo goed mogelijk weergeven
de werkelijkheid geïdealiseerd* weergeven
de waarneming van de werkelijkheid onderzoeken
anders, namelijk
Piet Mondriaan, De blauwe boom, 1908
Mondriaan was in de eerste plaats een landschapsschilder. Het is dan ook niet
12
verwonderlijk dat je aan de hand van het onderwerp ‘boom’ prima zijn ontwikkeling
kunt volgen. Tot 1908 maakten bomen in zijn schilderijen deel uit van een
werkelijke wereld. Maar rond die tijd was Mondriaan al niet meer geïnteresseerd in
een realistische* weergave van de werkelijkheid. Hij was op zoek naar een werkelijkheid
achter de verschijning. Naar het wezen van een boom of een molen. Vanaf 1908
isoleerde hij zijn motieven en schilderde een boom of een molen zonder dingen eromheen.
Op die manier kon hij het onderwerp beter onderzoeken.
Waar ging de aandacht van Mondriaan in deze tekening naar uit? Je kunt ook meerdere
mogelijkheden aankruisen. Naar
de details
de lijnen (het lijnenspel van de takken)
de ritmiek in de tekening
de kleuren
anders, namelijk
8 9

Piet Mondriaan, Bloeiende appelboom, 1912
Piet Mondriaan, De grijze boom, 1911
In de zomer van 1911 nam Mondriaan belangrijke persoonlijke beslissingen.
13
Nadat hij schilderijen van Cézanne en Picasso had gezien, wilde hij de nieuwste
ontwikkelingen in de kunst van dichtbij volgen. Hij brak zijn verloving af, doekte
zijn atelier op en vertrok naar Parijs. Je zou kunnen zeggen dat de kunst het van de
liefde won. Mondriaan was toen veertig jaar oud.
In Parijs zette hij belangrijke stappen richting abstractie*. Bij het weergeven van een
boom zijn de lijnen van de takken belangrijk. Mondriaan benadrukte dit lijnenspel en
nam het als uitgangspunt voor verdergaande abstractie. Totdat de boom nog nauwelijks
te herkennen valt. Mondriaan hanteerde de van de boomtakken afgeleide lijnen
om de beeldruimte te structureren.
Vergelijk de Grijze boom met de Bloeiende appelboom. Gebruik de begrippen voorstelling,
kleur, lijn, vlak, ritme, beweging.
Grijze boom, 1911 Bloeiende appelboom, 1912
Zaal 14 Nieuwe Beelding
Toen Mondriaan in 1915 terugkwam naar Nederland, ontmoette hij Bart van
14
der Leck (1876 - 1958) en Theo van Doesburg (1883 - 1931). Samen met hen
filosofeerde Mondriaan over een nieuwe schilderkunst. Eerder nog had Mondriaan
lijnen afgeleid van boomtakken of huizen. Nu wilden de kunstenaars de beeldmiddelen
lijn, kleur, maat en ritme los maken van de zichtbare wereld. Samen met Bart
van der Leck deed Mondriaan onderzoek naar hoe je het natuurlijke uit de schilderkunst
kunt verwijderen.
In dit schilderij gebruikt Mondriaan vlakke kleuren, zonder het persoonlijke handschrift
dat zichtbaar is in zijn eerdere werk. In het begin zwakte hij de drie primaire*
kleuren nog af waardoor een zachte kleurstelling ontstond,
later niet meer.
Piet Mondriaan, Compositie no. 3 met kleurvlakjes, 1917
Wat is van toepassing op dit schilderij? Kruis aan.
schuine lijnen rechthoekige lijnen
vlakken los van elkaar vlakken vastgezet in een raster
symmetrie asymmetrie
beweging rust
compositie rondom een centrum compositie zonder centrum
evenwicht onevenwichtigheid
Piet Mondriaan, Compositie met grijze lijnen, 1918
In de serie ‘composities met kleurvlakken’ was het de
15
kleur die de toon aangaf. Om de lijn een volwaardige
tegenspeler te laten zijn van de kleur, nam Mondriaan in
1918 rigoureuze maatregelen. De lijn speelde daarin
een belangrijke rol. Hij maakte een aantal schilderijen
waarin niet alleen de kleur was weggelaten, maar ook in zekere
mate de compositie.
Er is geen figuur die zich aftekent tegen een achtergrond. Er is geen
sprake van voor- en achtergrond. We zien een regelmatig raster van 7
horizontale en verticale lijnen, waarvan de kruisingen zijn verbonden door 15 diagonalen.
De manier van ophangen – op een van de hoekpunten – houdt het netwerk
van lijnen aan alle kanten open. Dit radicale schilderij werd slechts door weinigen
begrepen in zijn tijd. Een dame die Mondriaans atelier bezocht en het zag hangen,
schreef later dat het net een opgehangen zakdoek leek.
Wie goed kijkt, ontdekt dat de lijnen minimaal in dikte en tint verschillen. Wat is het
effect hiervan?
10 11

Er zijn in deze zaal een aantal werken waarin de lijn een belangrijke rol speelt.
16
De meeste zijn geschilderd vóórdat Mondriaan de stap naar volledige abstractie
zette. Kies er een. Schrijf de gegevens op.
Titel schilderij:
Datering:
17
Zijn er nog details die refereren aan de zichtbare wereld?
Ja, namelijk
Nee
Piet Mondriaan, Compositie met rood, blauw,
zwart, geel en grijs, 1921
Piet Mondriaan, Compositie met lijn en kleur, 1937
De nieuwe manier van denken en schilderen noemden de
18
kunstenaars ‘Nieuwe Beelding’, ook bekend als Neoplasticisme.
Discussiebijdragen over de nieuwe kunst verschenen in het tijdschrift ‘De
Stijl’, dat werd uitgegeven door Theo van Doesburg.
De beeldmiddelen in deze nieuwe kunst werden volgens strenge regels toegepast.
Welke regels hadden de kunstenaars afgesproken? Doe een gokje naar aanleiding van
deze twee schilderijen:
1. Over lijnen:
2. Over kleuren:
3. Over vlakken:
Zaal 13 De Victory Boogie Woogie
Aan het einde van zijn leven werden de schilderijen van Mondriaan veel
19
beweeglijker. Dat komt doordat hij zwarte lijnen vervangt door lijnen die zijn
opgebouwd uit kleurvakjes. Mondriaan maakte gebruik van gekleurd tape om te
experimenteren met het ritme daarvan.
Hij werd daarbij geïnspireerd door een nieuwe soort muziek waarin korte melodische
lijnen open worden gebroken door ritmische patronen. Deze muziekstijl in de
jaren ‘40 heette
Piet Mondriaan, Victory Boogie Woogie, 1942 - 1944
De Victory Boogie Woogie weerspiegelt ook het leven
20
in de stad New York. New York was een moderne
grote stad vol wolkenkrabbers, een rasterachtig strak
stratenplan, eindeloze stromen auto’s en talrijke jazzclubs.
Vanwege de tweede wereldoorlog was Mondriaan hier naartoe
verhuisd. Zijn werk werd door de nazi’s gezien als ‘ontaarde kunst’.
Als hij in Europa was gebleven, zouden zijn schilderijen misschien wel
zijn vernietigd en had hij niet in vrijheid kunnen werken.
De Victory Boogie Woogie was niet af toen hij in 1944 overleed. Zie jij het moderne
leven in New York terug in dit schilderij?
Paul Cézanne, Winterlandschap, Giverny, 1894
Naar aanleiding van Cézannes overlijden
21
werden in Parijs in 1907 aquarellen van
hem tenoongesteld die nooit eerder zijn atelier
hadden verlaten. Deze tentoonstelling baarde
veel opzien en Picasso was ervan onder de indruk. Mondriaan had deze aquarellen
waarschijnlijk niet gezien. Maar Picasso maakte gebruik van Cézanne’s ‘kunst van het
weglaten’. Via het werk van Picasso kwam ook Mondriaan in aanraking met Cézannes
reducerende manier van werken.
Wat zou dat kunnen beteken – ‘kunst van het weglaten’? Leg uit aan de hand van dit
schilderij.
12 13

Kabinet 17 Stilleven
Paul Cézanne, Vaas met riet, suikerpot en appels, 1890 - 1893
Geometrische vormen in de schilderijen van Picasso
22
en zijn Parijse collega’s worden in eerste instantie in
verband gebracht met het kubisme. Maar geometrische vormen
kwamen ook al voor bij Cézanne. Zowel in zijn schilderijen
als in zijn beschouwingen over kunst. In een brief uit 1904 schreef hij: ‘[...] benader
de natuur door middel van de cilinder, de bol en de kegel [...]’.
Is deze opvatting te zien in dit stilleven? Zo ja, waar precies?
Zaal 6 Picasso en het kubisme
Het kubisme van Picasso heeft twee bronnen: de
23
invloed van Cézanne en de fascinatie van Picasso
voor het primitivisme. Wat betekent primitivisme? De
naam ‘primitieve kunst’ werd in de negentiende eeuw
gebruikt voor de vele kunstig gemaakte en beschilderde
voorwerpen afkomstig van wat men toen ‘primitieve
volkeren’ noemde. Toen Picasso in de lente van 1906 het
Louvre bezocht, waren op de afdeling Iberische kunst
oude sculpturen te zien. Deze waren pas in 1903 opgegraven.
Picasso was er helemaal weg van. Vergelijk de
sculpturen op de foto met het schilderij van Picasso.
Zijn er overeenkomsten?
Ja,namelijk
Nee
Pablo Picasso, Staand naakt, 1907 - 1908
Pablo Picasso, Vrouw met mosterdpot, 1910
Foto van Fernande Olivier
In de beginfase van het kubisme (‘kubus’ = dobbelsteen) deden de kunste-
24
naars in Parijs net alsof de natuur alleen maar bestond uit kubussen, kegels en
bollen. Alles werd met deze vormen getekend en uit elkaar genomen. Daarom wordt
deze fase tot 1910 ‘analytisch kubisme’ genoemd.
Onvermoeibaar ging Picasso op zoek naar de beste techniek om zijn ideeën uit
te drukken. Hij maakte ook beelden, tekeningen, prenten en keramische voorwerpen.
Voor het schilderij Vrouw met mosterdpot en het Vrouwenhoofd was
Fernande Olivier het model. Van 1904 tot 1911 waren Fernande en Picasso een stel.
Maak een tekening van het ‘Hoofd van Fernande (Vrouwenhoofd)’.
Pablo Picasso, Hoofd van Fernande
(Vrouwenhoofd), 1909
14 15

Pablo Picasso, De begrafenis van Casagemas (Evocatie),
ca. 1901
In het najaar van 1900 kwam de Spanjaard
25
Picasso met zijn vriend Carlos Casagemas
in Parijs aan. Hij was meteen gefascineerd door het
uitbundige leven op straat en het nachtleven in de
café’s. In snelle schetsen ontdekte hij de motieven van het stadsleven. In 1901 pleegde
Casagemas zelfmoord uit liefdesverdriet. Picasso was verbijsterd. Hij begon aan
een reeks schilderijen in hoofdzakelijk blauw, groen, zwart en paars. Deze tijd tussen
1901 en 1904 wordt ook wel de ‘blauwe periode’ van Picasso genoemd. Zijn schilderijen
verkochten slecht en Picasso kreeg oog voor de schaduwzijde van de wereldstad.
De titel van dit schilderij is ‘De begrafenis van Casagemas’. Het is een verhalende
voorstelling met verschillende scènes. Wat zie je?
Tijdens de blauwe periode ontwikkelde de toen twintigjarige Picasso voor het
26
eerst een eigen beeldtaal. In hoeverre passen de beeldmiddelen (kleur/lijn/
vorm/compositie) bij de inhoud van het schilderij?
Paul Cézanne, Vijf Baadsters, 1885 - 1887
In de laatste periode van zijn leven maakte Cé-
27
zanne diverse schilderijen met naakte baadsters
van voornamelijk vrouwen. De anatomie* van de figuren
vond hij niet zo belangrijk. Om deze reden - en misschien
omdat hij een beetje verlegen was - werkte hij
ook niet met echte modellen, wel met foto’s of plaatjes.
Je kunt in dit schilderij prima zien waarom Cézanne door zijn kleurgebruik ook als
vader van de expressionisten* wordt beschouwd. Hij gebruikt namelijk niet de natuurlijke*
kleuren. Of toch wel? Leg uit.
16 17
28
Zijn het warme of koude kleuren die hij naast elkaar schildert?
Gefeliciteerd, je hebt hard gewerkt! Je hebt kennis gemaakt met het werk van
29
drie echte beroemdheden uit de kunstgeschiedenis. Wie van de drie heeft de
meeste indruk op jou gemaakt?
Extra opdracht voor examenklassen, havo, kunst algemeen
Kijk vóórdat je weggaat in kabinet 16. Hier zie je twee schilderijen van Mondriaan:
Stilleven met gemberpot 1 en 2. De ene keer is het stilleven herkenbaar geschilderd,
de andere keer geabstraheerd. Wat is precies het verschil? Gebruik de begrippen
geometrische vorm, contour, lijn, standpunt, ruimtesuggestie, kleur en compositie.
Piet Mondriaan, Stilleven met gemberpot 1, 1912
Piet Mondriaan, Stilleven met gemberpot 2, 1912

Begrippenlijst
Abstracte kunst
Voorstellingloze kunst, iets dat niet refereert aan de werkelijkheid om je heen
Net als Mondriaan zette ook de Russische kunstenaar Wassily Kandinsky de stap naar
volledige abstractie. In tegenstelling tot de geometrische abstractie van Mondriaan is
zijn werk gebaseerd op improvisatie, lyriek en intuïtie.
Anatomie
Leer van de vorm en inwendige bouw van organismen; ontleedkunde
Compositie
Verdeling van onderdelen in het vlak
Contour
Omtrek
Dogmatisch
Geen tegenspraak duldend
Expressionisme
Van Latijn expressio, uitdrukking, een stroming in de Europese kunst (en de literatuur)
aan het begin van de 20 e eeuw. De kunstenaar tracht zijn gevoelens uit te drukken
door een zekere vervorming van de werkelijkheid, bij voorbeeld door het gebruik
van felle kleuren.
Klassieke oudheid
In de klassieke oudheid stond een ideaal en volmaakt lichaam voor goddelijke schoonheid.
Goden werden verbeeld als atletische, mooie jonge mannen.
Kleuren, natuurlijke kleuren
Natuurlijke kleuren komen overeen met de waarneembare werkelijkheid.
Kleuren, zuivere kleuren
In zuivere kleuren zitten geen spooren van andere kleuren. Ze zijn zuiver in één
kleur. De primaire kleuren rood, geel en blauw zijn de zuiverste kleuren.
Kleuren, primaire kleuren
Rood, geel en blauw zijn de zuiverste kleuren. Door deze kleuren te mengen, kunnen
alle andere kleuren worden gemaakt
Kubisme
Schilderstijl binnen de moderne kunst van 1906 tot ca. 1920
Haagse School
Tussen 1870 en 1900 gaven de kunstenaars van de ‘Haagse school’ in Nederland de
toon aan op het gebied van schilderkunst
Idealiseren
Iets of iemand beter, gunstiger voorstellen. Iets zo voorstellen dat het beantwoordt
aan een ideaal
Plasticiteit
Schijnbare ruimtelijkheid op een vlak, wordt bereikt door licht- en schaduwwerking
Realistisch
De werkelijkheid zo getrouw mogelijk weergevend, net echt
Symbool
Zinnebeeld, een hart is bijvoorbeeld een symbool voor liefde
© Gemeentemuseum Den Haag
Afdeling Educatie
Oktober 2009
Tekst:Andrea Freckmann
Vormgeving: Afdeling Foto&Vorm
18 19

Paul Cézanne
20
Pablo Picasso
Piet Mondriaan