KIJKWIJZER - Gemeentemuseum Den Haag

‘Als Cézanne had geleefd en gedacht als Jacques-Émile Blanche [Franse portret-
4
schilder], had hij me nooit geïnteresseerd… . Wat ons interesseert is het onbehagen
van Cézanne…oftewel het drama van de mens.’ [Picasso].
Wat bedoelt Picasso met ‘drama van de mens’, denk je? Is er een verband met het
motief van een harlekijn?
De harlekijn uit 1913 heeft Picasso geschilderd in zijn kubistische periode*.
5
De contourlijn van de figuur is opgelost en je ziet in eerste instantie geometrische
vormen. Alleen wie goed kijkt ziet details die doen denken aan de harlekijn.
Welke precies?
Zaal 11 Kubisme
Piet Mondriaan, Duinlandschap, 1911
In het voorjaar van 1911 was het kubisme in
6
Parijs onder kunstenaars het gesprek van de
dag. Maar het was onduidelijk wie wat bedoelde met welk kubisme. Picasso en
Georges Braque (1882 - 1963) waren de meest uitgesproken vertegenwoordigers,
maar van hen was nergens iets te zien. Het waren vooral geruchten die de ronde
deeden.
In die tijd was Mondriaan in Nederland een succesvol landschapsschilder. Hij was op
zoek naar een kunst die paste bij de turbulente gebeurtenissen van de nieuwe tijd,
de 20e eeuw. Alleen hoe de nieuwe kunst er uit moest zien, was hem nog niet duidelijk.
Op dat moment kwamen de eerste berichten uit Parijs over de nieuwste kunst,
het kubisme. Als reactie schilderde Mondriaan een aantal ‘kubistische’ schilderijen,
waaronder Kerktoren te Domburg, De rode molen, Duinlandschap en de Evolutie triptiek
hier in deze zaal. Bekijk het Duinlandschap. Welke ideeën had Mondriaan op dat
moment over een kubistisch landschap?
‘De werkelijkheid van het kubisme is niet de werkelijkheid
7
die je in je hand kunt nemen. Het lijkt meer op een parfum
– het is voor je, achter je, het is aan alle kanten. De geur is overal
maar je weet niet waar het vandaan komt.’ [Picasso]
In het kubisme werd het klassieke perspectief losgelaten. Kubisten
doen alsof je een voorwerp vanuit verschillende standpunten
tegelijk kunt zien.
Pablo Picasso, Huisje en bomen, 1908
Waar in het schilderij wordt deze nieuwe manier van kijken het meest duidelijk?
Leg uit.
6 7
8
Hoe zit dat met de dieptewerking in dit schilderij?
In het Stedelijk Museum te Amsterdam werd in het najaar van 1911 de eerste
9
tentoonstelling gehouden met werk van Cézanne, Braque en Picasso. Het was
de eerste keer dat voorbeelden van het vroege kubisme in Nederland te zien waren.
Mondriaan nam deel met zes schilderijen, waaronder De rode molen. Net als de Franse
kubisten besteedde Mondriaan veel aandacht aan de vorm. Details ontbreken.
Maar hoe anders werkte hij dan de kunstenaars in Frankrijk!
Wat lijkt jou het grootste verschil?
Vergelijk met Picasso.
Piet Mondriaan, Molen, De rode molen, 1911