pdf-2,8 Mb

Rik Röttger
Capitol and capital
Het ‘moment Anspach’ in de Brusselse urbanisatie en liberale politieke
cultuur (1860-1880)
Inleiding
Stellen dat Brussel politiek gesproken een traditioneel liberaal bolwerk is, komt neer op
een open deur intrappen. 1 Hoewel een Roomsrood-groene coalitie onder leiding van
Freddy Thielemans (ps) het burgmeesterschap anno 2006 uit liberale handen houdt,
vormt de liberale familie sinds de gemeenteraadsverkiezingen van 2000 wel degelijk de
grootste fractie binnen de gemeenteraad. Bovendien heeft deze situatie zich sinds de
onafhankelijkheid van België slechts een enkele keer eerder voorgedaan. 2 De hele negentiende
eeuw lang werd Brussel ononderbroken bestuurd door markante liberale
burgemeesters, die comfortabel steunden op een ruime meerderheid in de gemeenteraad.
‘Brussel’ en ‘liberalisme’ zijn in de Belgische politieke geschiedenis van de negentiende
eeuw in verregaande mate overlappende begrippen. 3 Samen met haar unieke en
exemplarische situatie als hoofdstad maakt deze liberale hegemonie van Brussel een erg
interessante casus. Het hoofdstedelijk karakter van de stad aan de Zenne heeft daarbij
al de nodige aandacht gekregen. Sophie de Schaepdrijver zag Brussel terecht als een
spiegel voor het nationale zelfbeeld van de Belgische bourgeoisie. 4 In dit artikel gaan we
dieper in op de liberale politieke cultuur, meer bepaald op de samenhang tussen urbanisme
en liberalisme.
Ongehinderd door tegenkrachten konden liberale politici hun stempel drukken op
alle facetten van de stad, ook op de stedelijkheid in materiële zin. 5 De liberale politieke
cultuur heeft daardoor bijzonder duidelijke materiële sporen nagelaten in de stad. De
analyse van die sporen voert ons naar de dieperliggende lagen van de liberale identiteit.
We verlaten het niveau van de partijpolitiek en de politieke representatie om het libe-
1 L. Ranieri, ‘Een liberale stad: Brussel’, in: A. Verhulst en H. Hasquin (red.), Het liberalisme in België: tweehonderd
jaar geschiedenis (Brussel 1989) 295-306; A. Mares, ‘Brussel en de “kleine” politiek: de politieke vertegenwoordiging
in de 19 gemeenten’, in: E. Corijn en W. De Lannoy (red.), De kwaliteit van het verschil (Brussel, 2000).
2 In de periode tussen 1984 en 1994 droegen Franstalige socialisten (Brouhon en Thielemans) en een christen-democraat
(Demaret) de burgemeestersjerp. Zie B. D’Hondt, ‘De “blauwe steden” of de triomf van de liberale steden’, in: J.
De Maeyer en P. Heyrman (red.), Geuren en Kleuren: een sociale en economische geschiedenis van Vlaams Brabant
(Leuven 2001) 78-82.
3 Maurice Agulhon schreef over de politieke persoonlijkheid van de Franse steden in de IIIe Republiek: ‘une ville peut
être stabilisée dans une tendance et acquérir une teinte politique durable qui s’incorpore à son image.’ M. Agulhon,
‘Les citadins et la politique’, in: M. Agulhon e.a., La ville de l’age industriel: le cycle haussmannien (Parijs 1998) 637.
4 S. De Schaepdrijver, ‘Brussel 1850-1914: drie portretten van een hoofdstad op zoek naar een eigen gezicht’, in: R.
Hoozee en A. Pingeot (red.), Parijs-Brussel, Brussel-Parijs: realisme, impressionisme en symbolisme, art nouveau. De
artistieke dialoog tussen Frankrijk en België, 1848-1914 (Brussel 1997) 34-40; Idem, ‘De stenen spreken tot de geest:
stedenbouwkundige ingrepen in Brussel en de Belgische identiteit, 1850-1970’, Leidschrift, 9 (1993) 83-104.
5 De Brusselse burgmeester Lucien Cooremans was de auteur van een reeks biografieën van zijn ‘illustere’ voorgangers.
Zij werden gebundeld als ‘De 1830 à 1958. Douze bourgmestres libéraux ont fait de Bruxelles une des plus prestigieuses
capitales’ en worden bewaard op het Liberaal Archief.