pdf-2,8 Mb

1 (2006) 1 de stad in de middeleeuwse nederlanden 71
groepen in de samenleving werden gedaan om hun positie in die samenleving te bevestigen
of te versterken. 11
Van de stad in de ruimte naar de ruimte in de stad
Waar in de jaren 1980 en 1990 vooral werd gefocust op landschappen van steden, op
evenwichten in de hiërarchie van steden en op het functioneren van stedelijke netwerken
– waarbij in deze vroege periode vooral functionele aspecten van steden aan bod
kwamen 12 – heeft het onderzoek in recente jaren zich veel meer toegespitst op het herevalueren
van de relatie van steden met hun stedelijk achterland, ongeacht de vorm en
eigenheid waarmee het begrip achterland werd ingevuld. De vraag hoe steden erin
slaagden om hun achterland functioneel in te zetten voor de bevoorrading van de stad
werd opnieuw actueel. Maar de zoektocht ging verder dan wat hierover eerder door
eminente specialisten als Raymond Van Uytven was gepubliceerd. Men wilde beter in
kaart brengen welke impact het toenemende grondbezit van stedelingen op het platteland
wel had. Tegelijk werden door stadshistorici vragen gesteld naar de culturele en
politieke implicaties van dit proces. 13 Plattelandshistorici, daarbij gestimuleerd door de
groeiende belangstelling voor de analyse van de sociale eigendomsverhoudingen eigen
aan het zogenaamde Brenner-debat, kregen vooral oog voor de verschuivingen binnen
de plattelandseconomie die deze veranderende relatie tussen stedelingen en hun rurale
omgeving hebben veroorzaakt. In Vlaanderen hebben vooral Erik Thoen en in de
Noordelijke Nederlanden Bas van Bavel zich op deze discussie gestort. 14 Hun studies
wijzen op de vaak nefaste verschijnselen die specialisatie en proto-industrialisering met
zich hebben meegebracht voor de sociale verhoudingen op het platteland. Andere
eveneens marxistisch geïnspireerde onderzoekers plaatsen dit fenomeen dan weer in
het kader van de groei van een sterk staatsfeodalisme, waarbij de groeiende centrale
(Bourgondische) staat een nieuw evenwicht genereerde tussen vorst en adel. 15
Nochtans laten ook stadshistorici zich niet onbetuigd in dit debat. Onder impuls van
de nieuwe institutioneel-economische benadering van onder andere S.R. Epstein beklemtonen
stadshistorici vooral de rol van de (stedelijke) markt als motor van veranderde
verhoudingen tussen stad en platteland en werden ook hier de voordelen van economische
groei – die in de golden sixties werden toegeschreven aan de groeiende impact
11 Recent bijvoorbeeld het proefschrift van Hanno Wijsman, Gebonden weelde: productie van geïllustreerde handschriften
en adellijk boekenbezit in de Bourgondische Nederlanden (1400-1550) (Leiden 2003).
12 Bijdragen van R. Van Uytven, W. Prevenier, M. Boone, J.P. Sosson, e.a. in: Het stedelijk netwerk in België in historisch
perspectief (1350-1850), een statistische en dynamische benadering. Gemeentekrediet van België. 15de Internationaal
colloquium, Spa 4-6 september 1990 (Brussel 1992); P. Stabel, Dwarfs among giants: the Flemish urban network
in the Late Middle Ages (Leuven 1997).
13 M. Boone, ‘La terre, les hommes et les villes: quelques considérations autour du thème de l’urbanisation des propriétaires
terriens’, in: La ville et la transmission des valeurs culturelles au bas moyen âges et aux temps modernes. Actes
du 17e Colloque international de Spa 16-19 mei 1994 (Brussel 1996) 153-176.
14 E. Thoen, Landbouwekonomie en bevolking in Vlaanderen gedurende de late middeleeuwen en het begin van de
moderne tijden. Testregio: de kasselrijen van Oudenaarde en Aalst, eind 13de – eerste helft van de 16de eeuw (Gent
1988); P.C.M. Hoppenbrouwers en J.L. van Zanden (red.), Peasants into farmers?: the transformation of rural economy
and society in the Low Countries (Middle Ages-19th century) in light of the Brenner debate (Turnhout 2001);
B.J.P. Van Bavel, Transitie en continuïteit: de bezitsverhoudingen en de plattelandseconomie in het westelijke gedeelte
van het Gelderse rivierengebied, ca. 1300 – ca. 1570 (Hilversum 1999).
15 J. Dumolyn en F. Van Tricht, ‘Adel en nobiliteringsprocessen in het laatmiddeleeuwse Vlaanderen: een status
quaestionis’, Bijdragen en mededelingen voor de geschiedenis der Nederlanden 115 (2000) 197-222.
R