Stad op scherp - Gemeente Groningen

maakbaarheidsgeloof. Het
gaat om het scheppen van
ruimtelijke condities die
ruim baan maken en stimulerend
zijn voor individuele
en culturele processen die
per definitie niet ontwerpbaar
of voorspelbaar zijn,
en die ook weer hun (niet
ontwerpbare en niet voorspelbare)
ruimtelijke expressie
zullen vinden. Het gaat
om ontwerpen voor het
niet ontwerpbare, voor de
levende cultuur die zich per
definitie onttrekt aan definieerbare
en reproduceerbare
programma’s.
3 Giambattista Nolli maakte
in 1748 een kaart van
Rome, waarop alle openbaar
toegankelijke ruimte
wit was (ongeacht of het
ging op openlucht of overdekt),
alle niet-openbare
open ruimte grijs, en de
rest zwart.
In de achtkantige kroon van de Martinitoren
worden acht (zoom-)webcams
aangebracht, die de Ommelanden tot
aan de horizon (op ruim 30 km) in
beeld brengen. De beelden worden op
plekken in de naaste omgeving van de
kaart weergegeven op schermen, evenals
beelden van plekken in de Ommelanden
waar “iets gebeurt” of waarmee men iets
van plan is. Op de kaart zelf wordt de
horizon van de webcams gemarkeerd met
een cirkel, op ongeveer 30 meter van de
(verkleinde versie van de) Martinitoren.
Het zenuwcentrum en brandpunt van
het vijfde kenniscluster (zie punt 1)
wordt hier gesitueerd. De Ommelander
gemeenten krijgen de beschikking over
een eigen lokaliteit in de onmiddellijke
omgeving 4 .
Presentaties van en discussies over
ontwerp- en planvormingsprocessen voor
plekken in Stad en Ommelanden vinden
plaats op en rond dit Ommelander
Panopticum (binnen en buiten). Bevorderd
wordt dat ter plaatse ook ontwerpactiviteiten
plaatsvinden, zo mogelijk
meerdere tegelijk. Ten behoeve daarvan
kunnen op de kaart tijdelijke constructies
geplaatst worden (tenten, werk-
plekken) ter plaatse van de betrokken
projecten. Prioriteit krijgt het ontwerp
van een provinciale structuurvisie (plus
provinciale amvb) op grond van wro2.
Wellicht kan dit de grondslag leggen
voor een bundeling van de activiteiten
van Stad, Ommelander gemeenten,
Provincie, Waterschappen en DLG op het
gebied van visievorming en ontwerp (en
survey). Zo’n bundeling kan een creatief
tegenwicht bieden tegen lokaal en sectocratisch
particularisme, tegen het gebrek
aan voor deze taken toegeruste professionals
bij kleinere gemeenten 5 , tegen de
daarmee verbonden neiging van kleine
gemeenten om overheidskerntaken op
dit gebied over te laten aan commerciële
adviesbureaus, en tegen juridificering
van beleidsvorming en toetsing
Het Ommelander Panopticum en zijn
directe omgeving functioneren tevens als
informatiecentrum en vertrekpunt voor
verkenningen van Stad en Ommeland,
voor burgers en bezoekers.
NOOT:
4 De met het Ommelander
Panopticum tastbaar
gemaakte eenheid van /
kruisbestuiving tussen Stad
en Ommelanden heeft overigens
oude papieren. De
geschiedenis is vaak beschreven
in termen van een
oude en steeds weerkerende
rivaliteit en strijd tussen
3 | 39
mei 2006 stad op scherp
“de Stad” en “het Ommeland”.
Maar als je iets beter
kijkt zie je dat die strijd
altijd ook een strijd binnen
de Stad was: onderliggende
facties binnen de Stad verbonden
zich met bovenliggende
in het Ommeland, en
omgekeerd, en wie vandaag
boven lag kon die positie
morgen kwijt zijn.
Illustratief is ook De Ploeg.
Overal in Europa stichtten
groepen kunstenaars die
zich met het landschap bezig
hielden kunstenaarskolonies
ver buiten de steden
(Bergen, Laren, Skagen,
Worpswede, St. Martens
Lathem, Barbizon, Worpswede),
maar het hart van De
Ploeg klopte in de Stad.
5 Ten Boer heeft wat dit
betreft het goede voorbeeld
gegeven door delen van zijn
ambtelijke taken uit te besteden
bij het apparaat van
de gemeente Groningen.
3. Inhoudelijke bouwstenen voor
een ruimtelijke ontwikkelingsvisie
3.1. De Stad als het enige echte centrum
De ontwikkeling van andere plaatsen
dan de Stad als centra die op het niveau
van de hele regio een belangrijke rol
spelen in de productie (en, als afgeleide
daarvan, de consumptie) van cultuur,
kennis en innovatie, wordt niet ondersteund.
Groningen afficheert zich nadrukkelijk
als Nederlands enige grote stad
die geen onderdeel is van een gespreid
netwerk van steden en activiteitencentra
met eigen specialisaties en accenten
waar men doelgericht naartoe gaat, maar
die het hele netwerk in zich draagt, het
samenbalt op een relatief geringe oppervlakte.
Waar de binnen- en buitenstedelijke
knooppunten in de meeste
stedelijke netwerken steeds meer naar
specialisatie / thematisering neigen, daar
is de centrale stad van de Ommelanden
op het niveau van de Stad als geheel
juist ongethematiseerd. Wie zich (in de
Stad) van de ene naar de andere gespecialiseerde
/ gethematiseerde plek in het
netwerk begeeft kom je van alles tegen
(gespecialiseerd én ongethematiseerd),
waaronder veel waarop je niet speciaal
uit was maar dat juist daardoor bijdraagt
aan de ervaring van de Stad als creative
city. Veel van het stedelijk leven bestaat
immers niet uit functioneel, rationeel
doelgericht gedrag, maar gebeurt zomaar
(in het Gronings: “om toch” ) 6 en schept
juist daardoor het klimaal voor nieuwe
avonturen.
Zo beschouwd moeten we Groningen
niet in de eerste plaats zien als een
gemeente met 180.000 inwoners op
pakweg 80 km2, maar vooral als het
enige, alles bij elkaar hooguit 25km 2
grote centrum / marktplaats / agora
van een stedelijk weefsel met 500.000
inwoners op pakweg 3.000 km 2 7 . De
Stadjers, dat zijn de 500.000 mensen
uit de catchment area van de Stad, de
mensen uit Stad en Ommelanden die
de Stad gebruiken voor alles wat met
hoogstedelijke concentratie verbonden
is. En binnen die hooguit 25 km 2 gebeurt
dan weer verreweg het meeste in een
kerngebied van hooguit 5 km 2 .
Het accent ligt op het gebruik van de
centrale stad door die 500.000 mensen.
Hoe gedifferentieerder het aanbod aan
woonmogelijkheden en woonomgevingen
(van hoogstedelijk tot afgelegen
landelijk), hoe gedifferentieerder ook de
bevolking die de Stad gebruikt, en hoe
rijker cultuur en economie in de Stad.
Daarvoor moet in de Stad wel ruimte
overblijven (niet te veel meer inbreiden)
en moet vanuit de Stad het landelijk
gebied dichtbij en snel en gemakkelijk te
bereiken blijven, en andersom. Eventuele
nieuwe stadsuitbreidingen worden dan
ook gerealiseerd bij satellieten als Zuidhorn,
Winsum, Bedum en Ten Boer.
Voor eén specialisatie met belangrijke
innovatieve potenties ligt de Stad
verkeerd, namelijk de specialisatie op
alles wat te maken heeft met kust- en
zeegebonden logistiek, industrie, ecologie
en recreatie. Toch heeft ook die
cluster belang bij de nabijheid van en de
(doelgerichte én toevallige) uitwisseling
met de creatieve, kennisintensieve en
innovatieve activiteiten die in de Stad
geconcentreerd zijn, en omgekeerd. Er
is dan ook alle reden om het gebied
Delfzijl / Eemshaven zowel qua verbindingssnelheid
als qua bestuur zo dicht
mogelijk op de centrale Stad te binden,
zo niet als onderdeel daarvan te beschouwen.
Daarbij helpt een verbeterde,
tussenstoploze treinverbinding (zie ook
onder het kopje “naar zee!”) en een
opwaardering van de N360.
NOOT:
6 Het zou overigens de
moeite waard zijn te onderzoeken
in hoeverre de
Groningse centraliteit ook
nu al gepaard gaat met
ander gedrag dan het, met
voorbijgaan aan de niet-
thematische aspecten van
het stedelijk leven, gerichte
netwerkshoppen of -zappen
zoals dat bijvoorbeeld door
Ivan Nio wordt beschreven
als kenmerkend voor eigentijdse
steden.
7 Door deze samenballing
van netwerken en daarmee
van een enorme verscheidenheid
aan activiteiten op
alle creatieve en culturele
gebieden op één plek kan
Groningen zich duidelijk
profileren ten opzichte van
in de Randstad geëntameerde
initiatieven om te
komen tot een nieuw kenniscentrum
van internationale
statuur. Daar wordt,
naar Amerikaans voorbeeld,
ingezet op een riant in het
groen gelegen luxueuze
campus van onbekrompen
maat, waar het dagelijks
leven zich overwegend voltrekt
tussen de gevestigde
internationale toppers en de
aanstormende toptalenten
onder elkaar. Voor bredere
deelname aan en beleving
van levende cultuur en voor
algemene stedelijke genoegens
moeten de bewoners
maar naar de omliggende
steden. Het is zeer de vraag