Stad op scherp - Gemeente Groningen

‘Het plotselinge verlangen naar
een tijd waarin alles beter was,
naar de tijd van vastigheid
fecten heeft: de psychologische drempels
naar het Noorden worden zelfs niet
door Al Jazeera geslecht!
De Groningse tweedeling is niet gebaseerd
op huidskleur, taalverschillen of
godsdienst maar is autochtoon. Weliswaar
doen we het steeds beter in de
lijstjes, maar de stille armoede bestaat
nog steeds. Het aantal bijstandsgerechtigden
en de werkloosheid dalen,
het gemiddelde inkomen stijgt en het
economisch groeipotentieel scoort hoog
maar desondanks staat een grote groep
mensen blijvend buitenspel. We zien het
als een kerntaak voor de overheid om te
blijven investeren in het vergroten van
kansen voor deze mensen. Kansen die
ze meer dan vroeger zelf zullen moeten
aangrijpen, maar nooit zonder dat wij ze
bieden.
Het klassieke domein van de over-
en gemeenschapszin, is in
zekere zin valse nostalgie’
90| 91
mei 2006 stad op scherp
heid staat ter discussie. Onmiskenbaar
vinden daarin verschuivingen plaats,
sterk beïnvloed door de flirt met aloude
normen, waarden en verworvenheden.
Maar de nostalgische vlucht naar een
tijd en wereld waarin alles om ons heen
vertrouwd, herbergzaam, knus en gezellig
was, leidt af van de werkelijkheid.
Welbeschouwd is de MP3-speler van
vandaag niet veel meer dan de walkman
twintig jaar geleden of de transistorradio
in de jaren vijftig. De scooter is een
doorontwikkelde bromfiets. Hangjongeren
zijn de nozems van toen een blowtje
nog een sjekkie heette. En destijds werd
er niet massaal gegolfd maar hadden
tennis en hockey een duur imago. De
zoektocht naar individuele vrijheid en
zelfverwezenlijking is van alle tijden.
Het plotselinge verlangen naar een tijd
waarin alles beter was, naar de tijd van
vastigheid en gemeenschapszin, is in
zekere zin valse nostalgie. De ontzuiling
gold decennia lang als een bevrijding
maar is omgeslagen in een hang naar
nieuwe zekerheden en bindende factoren.
Het succes van het boek ‘Knielen op
een bed violen’ van Jan Siebelink bevestigt
onze gepreoccupeerdheid met de
jaren waarin alles rook naar spruitjes en
draadjesvlees. Maar willen we werkelijk
weer dat het wordt zoals toen?
Dat toenemende welvaart tot grotere
zelfstandigheid en individualisme leidt,
werd altijd gezien als bevestiging van
de emancipatie van complete volksdelen
en niet – zoals nu – als de grootste bedreiging
voor onze nationale identiteit.
Begrippen als de zorgzame samenleving,
de solidariteitsgedachte en het noaberschap
waren jarenlang besmet. Individuen
willen vrijheid en vooral zo weinig
mogelijk overheidsbemoeienis. Steeds
minder mensen laten zich aanspreken of
mobiliseren op collectieve doelen of het
moet al een inzamelingsactie voor een
noodlijdend gebied zijn. Dit alles slaat
plotseling om als er bij onszelf een ramp
gebeurt. Dan priemt de vinger naar de
overheid en klinkt direct de roep om correctie,
daadkracht en optreden.
Bram Peper noemde dit verschijnsel aan
het einde van de vorige eeuw de paradox
van de overheid. Terwijl de overheid
krampachtig probeert de bemoeienis te
beperken tot een minimum, roept de
mondige, individuele en kritische burger
om stevig overheidsoptreden als er
rampen gebeuren. De overheid moet zich
zo min mogelijk met de werking van de
vrije markt bemoeien maar is en blijft
eindverantwoordelijk als het mis gaat.
De vrije markt zijn gang laten gaan, is
niet voor elk beleidsterrein de oplossing.
Want die markt laat het afweten
zodra er geen geld kan worden verdiend.
De overheid heeft een aantal klassieke
kerntaken. Infrastrcutuur en bereikbaarheid,
openbare orde en veiligheid, de
collectieve, preventieve gezondheidszorg,
ruimtelijke ordening en het onderwijs;
een maatschappij zonder overheidsbemoeienis
is ondenkbaar. Want als het
fout gaat, wil niemand een ondernemende
overheid die zich heeft beperkt
tot kerntaken en vrij spel heeft gegeven
aan de markt. Dan willen we een
overheid die er voor zorgt dat er geen
vuurwerkloodsen ontploffen, dat er geen
chloortreinen meer rijden, dat de grote
rivieren niet meer overstromen en dat er
camera’s hangen in de uitgaansgebieden.
Dan moet de overheid zorgen dat er voldoende
leraren voor de klas staan, dat
er geen kinderen worden vermoord en er
genoeg vrijwilligers zijn.
De pragmatische overheid
De Duitse socioloog Ulrich Beck heeft
deze maatschappelijke paradox verklaard.
We leven volgen hem in een
risicomaatschappij – “eine Risikogesellschaft”.
De economische groei heeft
ervoor gezorgd dat mensen hun eigen
– dus beïnvloedbare – risico’s creëren.
Daarmee is het leven in de risicomaatschappij
onzekerder geworden. Milieueffecten
en het gebrek aan ruimte, de
keerzijde van economische groei en consumptie,
leiden tot rampen. En de overheid
is verantwoordelijk voor het noodlot
en tegenspoed! Kortom: we hebben
onszelf en de maatschappij in een situatie
gebracht waarin elke (natuur)ramp
de overheid in diskrediet brengt.
Beck heeft er ook een oplossing voor.
Hij pleit voor een pragmatische overheid,
een overheid die niet langer vooruitkijkt
maar zich richt op bezinning in een politiek
klimaat waarin het mogelijk is om
van fouten te leren. Een overheid die in
de openbaarheid belangen en risico’s
afweegt. Een overheid die dilemma’s niet
verdoezelt maar erkent. Kortom: Een
betrouwbare overheid die vertrouwen
wekt en daardoor gezaghebbend wordt.
Een overheid die maatschappelijke verantwoordelijkheid
neemt!
Maar oh ironie, ondertussen lijken politici
als enige nog bedreven te zijn in het
schoonvegen van hun stoepje. De focus
van de burger is volledig verschoven van
de stoep naar de achtertuin. Van actor in
de eigen leefomgeving is de burger lijdend
voorwerp geworden in een wereld
waarin alles hem overkomt. Natuurlijk
maakt de overheid fouten net als ieder
ander. En het is onmogelijk om iedereen
tevreden te stellen als het algemeen
belang in het geding is. Toch verwacht
de burger van de overheid dezelfde
handelingssnelheid, garantieregelingen
en aansprakelijkheidsclausules waarmee
organisaties als Overtoom of Wehkamp
hun klanten bedienen. De dienstverle-
ning van de overheid wordt beoordeeld
volgens de commerciële standaard. De
rechtsbescherming ontwikkelt zich tot
vluchtheuvel voor elke burger die zijn
zin niet krijgt. Van wederkerigheid geen
spoor. De oude dame die ons onlangs
vroeg waarom de stadsgids niet begint
met een pagina waarop de tien plichten
van de Stadjer staan, is een zeldzame
verschijning.
Het is aan de overheid om de schijnwerpers
te verplaatsen van ons falen en om
te buigen naar het sluimerende beroep
op ons organiserend vermogen. We
moeten op zoek naar nieuwe effectieve
manieren om verantwoordelijkheden te
delen met burgers en onze partners.
Nieuw perspectief
Onze ervaringen met de wijkvernieuwing
bieden diverse aanknopingspunten. Nu
we na bijna tien jaar de balans opmaken,
blijkt dat we er steeds beter in
slagen wijken en hun bewoners nieuw
perspectief te bieden door middel van
gerichte ingrepen. Het is zoals gezegd
een kwestie van de lange adem. Wijkvernieuwing
brengt in de eerste plaats verandering,
die niet meteen wordt opgevat
als een verbetering. Pas als er zichtbaar
en tastbaar veranderingen optreden en
inwoners merken en beleven dat hun
wijk of buurt verbetert, schieten de leefbaarheidindicatoren
omhoog.
Met wijkvernieuwing slagen we er in elk