Stad op scherp - Gemeente Groningen

‘Op bepaalde terreinen van het dagelijkse leven
treedt echter domeinvorming op, in het
bijzonder op scholen en bij vrijetijdsvoorzieningen’
Groepen en schaalniveaus
De sociaalfunctionele netwerken zijn op
twee manieren in kaart gebracht. Ten
eerste via schalen. Daarbij gaat het om
de positie van plekken in de netwerkstad.
Ten tweede via groepen. Daarbij
gaat het om het in kaart brengen van de
leefwerelden van de groepen.
Kaart I: Schalen en plekken
Voor de workshop is ervoor gekozen om
vier gebieden in de gemeente Groningen
in kaart te brengen. Aan elke zijde
van de stad Groningen is een gebied
uitgekozen: Oosterpoort, Lewenborg,
Paddepoel en Corpus den Hoorn. De vier
gebieden zijn zoveel mogelijk met de
aangrenzende (landschappelijke) omgeving
in kaart gebracht. Een groot aantal
gebieden in de stad viel door deze beperking
buiten de workshop, waaronder
de binnenstad.
Het onderwerp van deze kaart is op
welke schalen een bepaalde plek
(voorziening of openbare ruimte) van
betekenis is: lokaal, stedelijk, regionaal,
nationaal of mondiaal. Sommige plekken
zijn alleen op buurtniveau voor de
bewoners van belang, andere plekken
trekken ook bezoekers van elders. Sommige
zijn op buurtniveau van betekenis,
maar staan ook (inter)nationaal op
de kaart. Deze kaart is gemaakt door
voor de vier geselecteerde gebieden de
plekken en voorzieningen te inventariseren
die van bovenlokale betekenis
7 | 79
mei 2006 stad op scherp
zijn. Dat is gebeurd aan de hand van
de thema’s winkelen, naar school gaan,
zorg, uitgaan, fietsen/wandelen, sporten,
werken. Geïnventariseerd zijn plekken
waar ook mensen van buiten de buurt
op af komen.
Een conclusie uit deze inventarisatie is
dat er buiten de binnenstad een groot
aantal plekken zijn met een bovenlokale
betekenis. Het zijn plekken waar stedelijk
leven zich soms autonoom heeft ontwikkeld.
Dat kan zowel zitten in relatief
kleinschalige voorzieningen als een café
of een school als meer grootschalige
voorzieningen als een ziekenhuis of een
recreatieve landschappelijke openbare
ruimte. In die bovenlokale betekenissen
zitten grote verschillen. Er zijn ook een
aantal subcentra aan het ontstaan zoals
Paddepoel, Europapark en in de toekomst
Meerstad. 1 Groningen ontwikkelt
zich tot polinucleaire stad. Wat betreft
bovenlokale voorzieningen hebben we
in Groningen ook te maken met een
gefragmenteerde werkelijkheid. Daarbij
doet zich de vraag voor welke relatie die
verschillende bovenlokale voorzieningen
onderhouden met elkaar en welke relatie
deze voorzieningen hebben met de buurt
of wijk waarin ze zijn gevestigd. Liggen
ze als fremdkörper in een wijk of bepalen
ze juist het karakter van een plek?
In welke gevallen dient een bovenlokale
voorziening of een subcentrum een
volwaardig of juist een meer specifiek
karakter te krijgen?
NOOT:
1 Zie over subcentra in Groningen ook
het themanummer van Stedebouw &
Ruimtelijk Ordening nr.1/2006, p. 40-47.
Een begin van een antwoord op deze
vraag is te geven door de bovenlokale
voorzieningen en openbare ruimten te
onderscheiden op hun publieke of juist
parochiale betekenis. Publieke domeinen
zijn van betekenis voor verschillende
groepen en voor iedereen toegankelijk.
Parochiale domeinen zijn op bepaalde
groepen toegesneden. Sommige plekken
en voorzieningen hebben een sterk
publiek karakter, zoals de invalsroutes
met detailhandel, de fietsroutes naar het
ommeland van de stad, ziekenhuizen en
sportvoorzieningen als Kardinge, evenals
sommige winkelcentra zoals Paddepoel.
Ze vormen het domein van verschillende
groepen tegelijk. Op bepaalde terreinen
van het dagelijkse leven treedt echter
domeinvorming op, in het bijzonder op
scholen en bij vrijetijdsvoorzieningen.
Bovenlokale voorzieningen kunnen een
meer parochiaal karakter hebben zoals
in het geval van café’s, restaurants,
buurthuizen, clubs, sportverenigingen en
scholen. Ook zorgvoorzieningen hebben
een parochiaal karakter. Maar ook openbare
ruimten en winkelcentra kunnen
op bepaalde momenten van de week
of de dag van grote betekenis zijn voor
specifieke groepen, zoals het Noorderplantsoen
in het weekend voor ‘nieuwe
stedelingen’ of het winkelcentrum Paddepoel
overdag voor oudere bewoners
en bezoekers van buiten de stad.
Elk gebied in de stad Groningen beschikt
over bovenlokale voorzieningen. De
voor- en naoorlogse wijken nemen
verschillende posities in qua voorzieningen
en openbare ruimten. Oosterpoort
is een uitloper van de binnenstad en
door de kleinschalige voorzieningen
waaronder relatief veel café’s en restaurants
een stadswijk die ook bezoekers
van buiten aantrekt. Paddepoel en het
(inter)nationaal opererende universiteitscomplex
Zernike lijken twee gescheiden
werelden te vormen. Toch overlappen
beide werelden elkaar in het winkelcentrum
en op de routes door de wijk.
Ook de fietsroutes naar het ommeland
voeren langs de wijk. Hierdoor is in
deze noordwest scheg sprake van een
menging van voorzieningen met een
parochiaal karakter (zorgboulevard,
scholen) en voorzieningen die voor
verschillende groepen van betekenis zijn.
Lewenborg heeft een minder publiek
karakter, met uitzondering van Kardinge
en de groene scheg. De bovenlokale
routes lopen langs Lewenborg en de
route naar het ommeland is nog niet
zo betekenisvol als in de andere delen
van Groningen. Corpus den Hoorn heeft
een aantal bovenlokale voorzieningen,
zoals een ziekenhuis en de Hoornse
Plas met publieke oever. Terwijl deze
voorzieningen bezoekers van buiten trekken,
oriënteren de bewoners zelf zich in
sterke mate op de winkelvoorzieningen
in andere delen van Groningen-Zuid. De
kruispunten van verschillende sociale
netwerken vormen de plekken met een
publiek karakter evenals de plekken
waar diverse parochiale domeinen in
elkaars nabijheid verkeren. De naoorlogse
wijken hebben in dit opzicht niet
minder mogelijkheden dan een vooroorlogse
wijk als Oosterpoort. Paddepoel
beschikt over een goede positie door de
verschillende bovenlokale voorzieningen,
evenals Corpus den Hoorn. In Lewenborg
bieden de groene scheg, het ommeland
en het sport- en vrijetijdscluster kansen.
Vraag is hoe vanuit de (potentiële) betekenis
van plekken met een bovenlokale
betekenis tot een nieuwe samenhang te
komen. In elk geval dient de specifieke
betekenis van een plek als uitgangspunt
te worden genomen.
Kaart : Leefwerelden van groepen
Parallel aan de schalen zijn de ‘leefwerelden’
van groepen in kaart gebracht.
Groepen definiëren wij naar leefstijl of
levenswijze. Die leefwerelden worden
gestructureerd door sociale netwerken en
manifesteren zich op bepaalde plekken in
de stad door een voorkeur voor bepaalde
wijken, woningen, voorzieningen en het
gebruik van de openbare ruimte. De
leefwereld van een groep kan zich grotendeels
afspelen in een buurt, maar ook
verspreid over tal van plekken in de stad.
Tijdens de workshop zijn de leefwerel-