Benut de waarde van kunsteducatie... de basis ... - Cultuurnetwerk.nl

eschrijvend Onderzoek naar Motieven van gemeenten om lokaal instellingen en activiteiten voor
kunsteducatie te subsidiëren
Benut de waarde van kunsteducatie… de basis voor
het lokale cultuurbeleid!
INLEIDING
'Kunsteducatie-instellingen vormen in veel gemeenten de spil in de lokale culturele infrastructuur. En
geven daarmee vorm aan de samenwerking tussen onderwijs, amateurkunst, welzijn en professionele
kunstinstellingen. De uitdaging ligt er om de waarde van kunsteducatie te benutten. Instellingen voor
kunsteducatie zijn een partner in het realiseren van gemeentelijke beleidsdoelstellingen. Daarom is
het belangrijk dat overheden en kunsteducatie-instellingen met elkaar in gesprek gaan: over
doelstellingen en realisatie daarvan; over inzet en omvang van middelen; over meerjarenafspraken.
Om zo het kunsteducatiebeleid in de gemeente vorm te geven.' 1
Zo verwoorden de partners (Kunstconnectie, Cultuurnetwerk Nederland, Vereniging Nederlandse
Gemeenten en het ministerie van OCW) in de brochure Kunsteducatie loont! (2006) de gedachte dat
gemeenten en lokale instellingen voor kunsteducatie (centra voor de kunsten, jeugdtheaterscholen,
muziek- en dansscholen of circusscholen) een sterk gezamenlijk belang, en een gedeelde
verantwoordelijkheid, hebben. De gemeente is de bepalende factor voor het in stand houden van
taken en rollen op dit vlak en van het voorzieningenniveau aan lokale culturele instellingen, aan
amateurkunst en cultuureducatie.
Voor het cultuureducatiebeleid zijn gemeenten verantwoordelijk voor uitvoerende activiteiten op het
gebied van cultuureducatie, de provincies verzorgen de ondersteuning hiervan (de directe
steunfunctie) 2 en het Rijk richt zich op de indirecte steunfunctie, ontwikkeling en experiment. Van de
drie overheden is de gemeente de grootste subsidieverstrekker (74%) van de kunstbeoefening in de
vrije tijd. 3 Maar er zijn steeds meer gemeenten die, meestal wegens structureel minder inkomsten uit
het Gemeentefonds, besluiten om te bezuinigen op hun culturele infrastructuur, waaronder
instellingen die lessen, cursussen, workshops of andere vormen van buitenschoolse kunsteducatie
aanbieden. De subsidierelatie tussen gemeente en gemeentelijke of regionale centra voor de kunsten
is al sinds de jaren tachtig, toen een meer marktgerichte benadering zich aandiende, niet meer zo
vanzelfsprekend als deze ooit was. Veel van de centra, ontstaan uit particulier initiatief, waren in het
verleden onderdeel van de gemeentelijke overheid, en zijn later op afstand geplaatst.
Ambtenaren vragen zich af waarom gemeenten lessen en cursussen subsidiëren, en wie door deze
lessen bereikt worden? Moet dit niet door de burger zelf bekostigd worden? Welke taken en rollen zijn
er op het lokale terrein van kunsteducatie en tot waar reikt de gemeentelijke verantwoordelijkheid
voor een basisvoorziening voor kunsteducatie?
1 Kunstconnectie/VKV, Cultuurnetwerk Nederland, VNG, Ministerie van OCW (2006). Kunsteducatie loont!.
2 De provincies zijn zich aan het herbezinnen op hun profiel. Zij zien voor zichzelf op het terrein van cultuurparticipatie een rol weggelegd in
de tweedelijnsondersteuning, in het bevorderen van de kwaliteit (consulenten) en in de regionale spreiding (toegankelijkheid). Bron: IPO.
Provincies: een eigentijds profiel. Maart 2010.
3 Konings, Fianne en Vic Veldheer (2010). Het overheidsbeleid voor de kunstbeoefening in de vrije tijd. In: Mogelijkheden tot
kunstbeoefening in de vrije tijd. Den Haag: SCP.
1 BENUT DE WAARDE VAN KUNSTEDUCATIE… DE BASIS VOOR HET LOKALE CULTUURBELEID!

Intussen zijn instellingen voor kunsteducatie, naast het cursusaanbod, ook allerlei aanvullende taken
gaan uitvoeren; ze ontwikkelen een eigen aanbod voor scholen, en voor de culturele programmering
op de Brede school, ze zijn intermediair tussen het onderwijs en andere culturele instellingen met een
educatief aanbod, ze zijn actief op het brede terrein van amateurkunst en werken vanuit dislocaties in
de wijken. Hiermee dragen ze aan meer bij dan enkel de kunstzinnige beleidsdoelstellingen van een
gemeente.
De autonomie van gemeenten op het gebied van kunst en cultuur is groot. Een gemeente bepaalt zelf
hoe het cultuurbeleid eruit ziet. Wil een instelling voor kunsteducatie voor subsidie in aanmerking
blijven komen dan zal die moeten voldoen aan doelstellingen die door de gemeente worden bepaald
en opgelegd. Gemeenten doen ook een steeds groter beroep op cultureel ondernemerschap.
Er wordt bijvoorbeeld gedacht over activiteiten en alternatieve exploitatievormen voor instellingen
voor kunsteducatie, op het snijvlak van publiek-privaat.
Door negatieve ontwikkelingen in de sector – gemeenten die flink korten op de cultuureducatieve
infrastructuur, of de subsidie van instellingen zelfs helemaal afbouwen – is de vraag urgent geworden
waarom gemeenten subsidie geven aan instellingen voor kunsteducatie en hoe ze dit motiveren. Het
betreft onder meer centra voor de kunsten, jeugdtheaterscholen, museum- en podiumkunsteducatie,
jeugdcircussen, organisaties van community arts, theater- en danswerkplaatsen voor amateurkunst
en ook sociaal-cultureel werk, volksuniversiteiten en ateliers voor mensen met een beperking.
Wanneer keuzes gemaakt moeten worden over de besteding van middelen aan kunsteducatie is het
van belang dat bestuurders en beleidsmakers vanuit een veelheid aan taken en rollen op dit terrein
weten wat ze willen en waarom. Er zijn natuurlijk ook ambitieuze gemeenten die juist van plan zijn
meer geld te besteden aan cultuur- en kunsteducatie, en gemeenten die ervoor kiezen hun huidige
infrastructuur in stand te houden. Ook hier is het interessant om na te gaan voor welke taken en
rollen zij gekozen hebben en wat de achterliggende redenen ervan zijn.
Om deze gemeentelijke motieven te achterhalen is eerst een kort literatuuronderzoek gedaan naar
argumentatie en motivering in verschillende achtergronddocumenten, waaronder de al eerder
genoemde publicatie Kunsteducatie loont! (2006), de Handreiking kunsteducatiebeleid (2006) van De
Kunstconnectie, het hoofdstuk Cultuureducatie in het Handboek Cultuurbeleid (Elsevier 2003), de
uitgave Kunst, heel gewoon… (2010) van de landelijke partners in het cultuurparticipatieveld, het
hoofdstuk over Overheidsbeleid voor de kunstbeoefening in de vrije tijd in de SCP publicatie
Mogelijkheden tot kunstbeoefening in de vrije tijd (2010) en het proefschrift van Quirijn van den
Hoogen over de effecten van cultuurbeleid (2010). Daarna wordt voor vierentwintig gemeenten
geïnventariseerd hoe zij in hun beleid invulling geven aan deze doelstellingen. Deze gemeenten zijn
geselecteerd uit een in 2009 (in het kader van het SCP onderzoek) door Cultuurnetwerk Nederland
opgesteld overzicht van gemeenten waar een centrum voor de kunsten aanwezig is. Er zijn
gemeenten van verschillende grootte meegenomen en er is gekeken naar spreiding over het land.
ARGUMENTEN VOOR HET INVESTEREN IN KUNSTEDUCATIE
In de publicatie Kunsteducatie Loont!, over de waarde van kunsteducatieve voorzieningen, worden
vier algemene doelen genoemd die gemeenten kunnen hebben om kunsteducatie te stimuleren:
Cultureel: kunsteducatie draagt bij aan de vergroting van cultuurdeelname en brengt nieuw
publiek naar professionele kunstvoorzieningen.
Educatief: educatie in kunsten en cultuur is onderdeel van de algemene ontwikkeling. Oriëntatie,
2 BENUT DE WAARDE VAN KUNSTEDUCATIE… DE BASIS VOOR HET LOKALE CULTUURBELEID!

talentontwikkeling en scholing van amateurs gebeurt via het reguliere onderwijs en in de vrije
tijd.
Sociaal-maatschappelijk: kunsteducatie kan de lokale sociale samenhang versterken. De
diversiteit aan amateurs die actief zijn op het gebied van muziek, dans, toneel, schilderen en
fotografie vormen een verrijking voor de lokale samenleving en bevorderen sociale verbanden.
Economisch: via kunsteducatie worden kunstzinnige en creatieve talenten gestimuleerd en
ontwikkeld. En naar creatief geschoold personeel is steeds meer vraag. Dat geldt voor de
creatieve sector (reclame, architectuur, vormgeving) maar ook voor industrie en dienstverlening
waar creativiteit aan de basis staat van innovatie. Daarnaast maakt een breed kunst en
cultuuraanbod een gemeente aantrekkelijk als woon- en vestigingsplaats voor burgers en het
bedrijfsleven.
Naast doelen die onder een van deze vier noemers zijn onder te brengen zijn er ook doelen die het
gebruik van kunst en cultuur in het onderwijs en samenwerking van instellingen voor kunsteducatie
met het onderwijs nastreven. Deze worden onder de noemer Cultuur & School doelen geschaard.
Deze vijf algemeen verwoorde doelen om kunsteducatie laagdrempelig en voor een groot publiek
toegankelijk te maken zijn hierna nader gepreciseerd op het resultaat dat een gemeente wil bereiken.
CULTUREEL
1 Brede actieve deelname aan kunst en cultuur bevordert de kwaliteit en zingeving van leven.
2 Vergroten van het bereik van de culturele voorzieningen en professionele kunsten in de gemeente.
3 Overgang van binnen- naar buitenschoolse kunsteducatie. Terwijl binnenschools alle kinderen zich
kunnen oriënteren op en kennismaken met kunst en cultuur, geldt dat een vervolg op deze
aangewakkerde kunstzinnige en creatieve vermogens moet kunnen plaats vinden. Via de
buitenschoolse kunsteducatie kunnen zij zich verder verdiepen en specialiseren in de verschillende
kunstdisciplines.
4 Bereiken van doelgroepen. Spreiding over dorpskernen en wijken in een gemeente en spreiding
over diverse bevolkingsgroepen; jong - oud, allochtoon - autochtoon, hoger en lager opgeleiden.
Garanderen dat voorzieningen toegankelijk en betaalbaar zijn voor de lagere inkomensgroepen.
EDUCATIEF
5 Kunsteducatie als waardevolle voorziening voor burgers. Voor persoonlijke ontwikkeling, welzijn,
zingeving en vrijetijdsbesteding stimuleren en ontwikkelen van kunstzinnige en creatieve
vermogens en vergroten van de culturele competenties van burgers.
6 Levendige amateurkunstsector. Toeleiden, opleiden en ondersteunen van amateurkunstenaars.
7 Stimuleren van jong talent en voorbereiding op het kunstvakonderwijs.
SOCIAAL-MAATSCHAPPELIJK
8 Bevorderen van leefbaarheid en sociale cohesie. Versterken van de lokale sociale samenhang.
9 Het bevorderen van integratie en emancipatie.
ECONOMISCH
10 Versterken van het woon- en vestigingsklimaat voor burgers en bedrijfsleven. Een goed
voorzieningenniveau maakt een gemeente aantrekkelijk als woon- en vestigingsklimaat voor
burgers en bedrijfsleven.
11 Het bevorderen van de menselijke creativiteit als belangrijkste motor voor de economische
ontwikkeling, toename van het potentieel aan creatieve kenniswerkers.
3 BENUT DE WAARDE VAN KUNSTEDUCATIE… DE BASIS VOOR HET LOKALE CULTUURBELEID!

CULTUUR & SCHOOL
12 De lokale culturele omgeving als basis voor kunst- en cultuureducatie in het onderwijs.
Samenwerking tussen onderwijs en culturele instellingen bevorderen.
13 Kunsteducatie als onderdeel van het Brede school concept, zowel in het inhoudelijke programma
als op het gebied van accommodatie. Kunsteducatie biedt een zinvolle invulling van de naschoolse
opvang, door deskundige docenten.
Een deel van bovengenoemde doelen kan ook zonder gemeentelijke ondersteuning gerealiseerd
worden door particuliere instellingen en docenten die een deel van de kunsteducatiemarkt verzorgen,
of door de amateurkunstsector. Voordeel van sturing via subsidies is dat een gemeente zijn beleid
kan bepalen en verwezenlijken en relaties kan leggen tussen verschillende beleidsvelden. Voor het
cultuureducatiebeleid betreft dit onder meer het algehele cultuurbeleid waar cultuureducatie
onderdeel van uitmaakt, het welzijnsbeleid, het jeugd- en jongerenbeleid en het economisch beleid.
Volgens de Handreiking kunsteducatiebeleid van De Kunstconnectie biedt het brede aanbod van de
gesubsidieerde sector ook andere voordelen boven het losse, meer ad hoc, particuliere- en
verenigingsaanbod. Instellingen bieden een doorlopende leerlijn die noodzakelijk is voor een continu
en structureel kunsteducatieaanbod. Een aanbod met diversiteit en diepgang, met ook cursussen die
wellicht minder gangbaar zijn. Experimenten zoals samenwerking tussen verschillende
kunstdisciplines kunnen interessante nieuwe activiteiten opleveren. Het ontwikkelen van didactisch
vernieuwende werkvormen en samenspellessen verhoogt de kwaliteit van het kunsteducatieaanbod.
Het bieden van openbare presentaties van de cursusresultaten en van amateurkunstenaars in de
verschillende disciplines verlevendigt het gemeentelijk (kunsteducatie-)klimaat.
Instellingen voor kunsteducatie kunnen functioneren als een 'spin in het cultuurweb' die partijen zoals
het onderwijs, culturele instellingen en amateurkunst bij elkaar brengt, adviseert en begeleidt,
innovaties stimuleert en activiteiten coördineert 4 . De instellingen zijn deskundige culturele partners
voor het onderwijs en maatschappelijke instellingen. Ze ontwikkelen en organiseren
kunsteducatieprojecten en bemiddelen tussen vraag en aanbod op het gebied van kunsteducatie. Ze
realiseren zo een overgang tussen binnenschoolse en buitenschoolse kunsteducatie.
Ook kunnen deze instellingen functioneren als centraal coördinatiepunt waar alle informatie over
cursussen, amateurkunst maar ook het aanbod van professionele kunst overzichtelijk en toegankelijk
wordt weergegeven. Er kunnen kleinschalige presentatiemogelijkheden voor cursisten en
amateurkunstenaars in de vorm van een podium en tentoonstellingsruimte aanwezig zijn. En de
instelling kan een ontmoetingsplek zijn voor amateurs en professionals.
Een gemeente kan ook inzetten op de onderlinge samenwerking tussen instellingen die zich bezig
houden met kunsteducatie. Meerdere culturele voorzieningen hebben een versterkend effect op
elkaar. Door krachten te bundelen verbetert de kwaliteit van kunsteducatie. Door samenwerking
ontstaat sneller vernieuwing en kan vlotter ingespeeld worden op veranderende maatschappelijke
ontwikkelingen 5 .
Binnen de sector tenslotte vindt externe kwaliteitstoetsing en certificering door de Stichting
Certificering Kunsteducatie & Amateurkunst plaats die borg staat voor de kwaliteit van het aanbod.
4 Poll, Josefiene, Marlies Tal & Anneloes Vermeulen (2009). Kunst Lokaal: kunsteducatie in, om en buiten de school. Utrecht: Cultuurnetwerk
Nederland in opdracht van BisK/CVA.
5 Hoek, Sanne van den, Josefiene Poll en Paul Vogelezang (2010). Netwerken binnenschoolse cultuureducatie. Een handreiking voor
gemeenten. Utrecht: Cultuurnetwerk Nederland.
4 BENUT DE WAARDE VAN KUNSTEDUCATIE… DE BASIS VOOR HET LOKALE CULTUURBELEID!

SELECTIE VAN GEMEENTEN
Uit het totale aantal van 430 gemeenten - die Nederland sinds 18 maart 2010 kent - is voor de
inventarisatie van beleidsmotieven een selectie gemaakt. Uit elke provincie zijn twee gemeenten
geselecteerd. Dit zijn gemeenten die óf afkomstig zijn van de lijst van gemeenten met een centrum
voor de kunsten óf van wie vernomen is dat ze besloten hebben te korten op de subsidiëring van hun
instelling(en) voor kunsteducatie in de vrije tijd. Om ook een spreiding naar inwonertal te verkrijgen
is het ringenmodel over het beleid en de voorzieningen op het gebied van kunsteducatie gebruikt
(Handreiking kunsteducatiebeleid 2006). Categorie-1-gemeenten komen in deze inventarisatie
nauwelijks aan bod, omdat zij simpelweg vaak geen eigen instelling voor kunsteducatie onderhouden.
Categorie 1: Gemeenten met minder dan 30.000 inwoners hebben een kernachtig cultuurbeleid. Zij
hebben doorgaans een lespunt voor kunsteducatie als dependance van een grotere, elders gevestigde
instelling. Ook komen er kleine muziekscholen of creativiteitscentra voor die samenwerken in een
gemeenschappelijke regeling.
Categorie 2: Middelgrote gemeenten met een bevolking van tussen de 30.000 en 90.000 inwoners
voorzien in een uitgebreid cultuurbeleid. Hier is veelal een compacte muziekschool - als stichting of
als gemeentelijke dienst - al dan niet institutioneel gekoppeld aan een creativiteitscentrum.
Categorie 3: Grote gemeenten met meer dan 90.000 hebben een alomvattend cultuurbeleid. Zij
hebben een rijk aanbod in alle kunstdisciplines verzorgd vanuit een groot gecombineerd instituut voor
kunsteducatie. Deze gemeenten doen mee aan de matchingsregeling cultuurparticipatie voor
gemeenten en provincies van het Fonds voor Cultuurparticipatie en hebben hiervoor beleid gemaakt.
Nr. Gemeente Inwonertal Categorie Provincie
1 Amersfoort * 143.212 3 Utrecht
2 Veenendaal 62.008 2 Utrecht
3 Lelystad 73.848 2 Flevoland
4 Dronten 39.206 1-2 Flevoland
5 Den Haag * 481.864 3 Zuid-Holland
6 Gouda * 70.828 2 Zuid-Holland
7 Castricum 34.739 1-2 Noord-Holland
8 Purmerend * 78.862 2 Noord-Holland
9 Oss 77.097 2 Noord-Brabant
10 Boxmeer * 28.609 1 Noord-Brabant
11 Heerlen 89.356 2-3 Limburg
12 Maastricht 118.286 3 Limburg
13 Schouwen-Duiveland 33.929 1-2 Zeeland
14 Middelburg 47.559 2 Zeeland
15 Tiel 41.070 2 Gelderland
16 Berkelland * 45.142 2 Gelderland
17 Zwolle 117.703 3 Overijssel
18 Enschede 156.071 3 Overijssel
19 Assen 66.369 2 Drenthe
20 Hoogeveen 54.652 2 Drenthe
21 Stadskanaal 33.430 1-2 Groningen
22 Delfzijl 26.744 1 Groningen
23 Sneek 33.260 1-2 Friesland
24 Leeuwarden * 93.498 3 Friesland
* Afkomstig van de lijst van gemeenten die korten op de subsidie aan hun instellingen voor kunsteducatie.
5 BENUT DE WAARDE VAN KUNSTEDUCATIE… DE BASIS VOOR HET LOKALE CULTUURBELEID!

SELECTIE VAN BRONNEN
Om zicht te krijgen op de motieven van gemeenten om instellingen voor kunsteducatie te subsidiëren
zijn verschillende documenten bekeken. In eerste plaats zijn dit de recentelijk - na de
gemeenteraadsverkiezingen in maart - opgestelde coalitieakkoorden. Hier staat meestal een
paragraaf in over cultuur, het belang van cultuur of over de investeringen in kunst en cultuur. Ook
worden hier soms instellingen genoemd die onderdeel moeten blijven uitmaken van de culturele
infrastructuur. Uit deze documenten blijkt het politieke draagvlak voor subsidiëring van kunst- en
cultuureducatie en de instellingen die daarbij horen.
Daarnaast zijn gemeentelijke cultuurnota's bestudeerd. Deze zijn vaak nog opgesteld in de periode
voorafgaand aan de economische recessie, toen er nog geen sprake was van de ingrijpende
bezuinigingen die nu op stapel staan. Maar hierin staan wel argumenten genoemd om als gemeente
in te zetten op cultuureducatie. Opgemerkt moet hierbij worden dat het moeilijk is om motieven te
onderscheiden van ambities. Dit loopt daarom enigszins door elkaar heen.
Geselecteerde gemeenten kunnen alleen in de inventarisatie betrokken worden als er interessante
documenten te vinden zijn waarin zij hun beleid en keuzes verantwoorden. Voor alle gemeenten,
behalve Oss (waar in verband met een herindeling geen gemeenteraadsverkiezing is gehouden), is
een coalitieakkoord gevonden. Voor Dronten, Schouwen-Duiveland, Middelburg, Hoogeveen,
Stadskanaal en Sneek is online uiteindelijk geen informatie over een cultuurnota gevonden. In
Castricum wordt nog met inwoners en vertegenwoordigers van instellingen, bedrijven en verenigingen
gebrainstormd over de nieuwe cultuurnota. Voor Enschede wordt het programma Cultuurparticipatie
gebruikt; voor de gemeente Oss een document over de actualisering van de cultuurnota.
POLITIEKE TRENDS UIT COALITIEAKKOORDEN
Alvorens de gemeentelijke motieven om de instellingen voor kunsteducatie financieel te ondersteunen
in kaart te brengen wordt een overzicht gegeven van uitspraken in de coalitieakkoorden die de
bestuurlijke tendens in het kader van bezuinigingen op de sector weergeven.
Nr. Gemeente Uitspraken over instelling(en) voor kunsteducatie
1 Amersfoort Scholen in de Kunst is een culturele basisvoorziening, een van de grote professionele
instellingen in de stad. Deze vormen met een breed aanbod voor een breed publiek de
ruggengraat van ons bestel.
2 Veenendaal Instellingen dienen niet louter afhankelijk te zijn van gemeentelijke subsidie.
3 Lelystad We houden onze voorzieningen in stand. Zo is de bibliotheek is een culturele
basisvoorziening, die uitgroeit naar een brede informatiebank, de Agora een
laagdrempelig cultuurpaleis, de Underground hét centrum voor popcultuur en de
Kubus hét centrum voor de amateurkunst.
4 Dronten Wat zou onze gemeente zijn zonder De Meerpaal en de dorpshuizen met alle culturele
instellingen die hierin een plaats hebben gevonden? Het CKV blijft een belangrijke
pijler voor de cultuurontwikkeling in Dronten.
5 Den Haag Wij doen een appèl op de cultuurinstellingen om met minder geld hun activiteiten op
niveau te houden en te blijven vernieuwen.
6 Gouda Gouda is een gemeente met een regiofunctie. De stad heeft veel voorzieningen op het
gebied van onderwijs, zorg, cultuur en sport. Dit maakt Gouda aantrekkelijk en dat
moet zo blijven. Het Cultuurhuis [als middel om] de Jeugdtheaterschool voor Gouda te
kunnen behouden (Nb. wel fikse korting op subsidie).
6 BENUT DE WAARDE VAN KUNSTEDUCATIE… DE BASIS VOOR HET LOKALE CULTUURBELEID!

7 Castricum Beeldende en muzikale vorming zijn belangrijke onderdelen van het programma
cultuur. Deze taken worden onder ander uitgevoerd door Toonbeeld. De gemeente
stelt hiervoor een substantieel bedrag aan subsidie beschikbaar. Ook bij dit onderdeel
is het college zich terdege bewust van het belang van deze voorziening, toch wordt op
dit onderdeel bezuinigd. Een taakstellende bezuiniging van 10% (€ 35.000,-) wordt
opgelegd.
8 Purmerend Instellingen als bijvoorbeeld de bibliotheek en Wherelant dienen een breed
maatschappelijk en cultureel doel en moeten ook betaalbaar blijven. (Nb. maar wel
korting op subsidies)
9 Oss In verband met herindeling Oss en Lith pas verkiezingen in november.
10 Boxmeer Kunst en cultuur […] geeft aan inwoners een waardevolle vrijetijdsbesteding. De
gemeente vervult de noodzakelijke randvoorwaarden om die beleving en identiteit te
kunnen behouden. […] Wij ontkomen er niet aan om de subsidies aan een kritische
blik te onderwerpen en te bezien of een hogere bijdrage door de gebruikers te
rechtvaardigen is.
11 Heerlen Cultuur is een van de speerpunten onder economische stimulering: Cultuur is van
groot belang voor de ontwikkeling van de stad. Het wordt zelfs steeds meer een
vestigingsvoorwaarde voor niet alleen creatieve mensen maar ook voor bedrijven. De
inzet op cultuur wordt dus gecontinueerd.
12 Maastricht Ook is het van belang een aantrekkelijk woonklimaat te bieden, niet alleen voor de
nieuwe creatieve, culturele en kenniswerkers, maar zeker ook voor gezinnen met
kinderen die Maastricht als kennisstad en cultuurstad zal moeten gaan aantrekken.
13 Schouwen-Duiveland Momenteel loopt een onderzoek naar de huisvesting van een aantal culturele
instellingen in de schoolgebouwen van Pontes Pieter Zeeman.
14 Middelburg Kunsteducatie blijvend ondersteunen. Dit om kennis en belangstelling voor kunst en
cultuur te stimuleren. In samenwerking met onderwijs- en kunstinstellingen.
Intensieve samenwerking en herschikking van kunst- en culturele instellingen,
instituten voor kunsteducatie, Zeeuwse bibliotheek en het unieke particulier circuit op
het gebied van de beeldende Kunst. BackOffice van deze organisaties samenvoegen.
15 Tiel In deze periode wordt […] er een start gemaakt met het cultureel kwartier van de
stad. De interne verzelfstandiging van de Plantage is een belangrijk onderdeel hiervan.
16 Berkelland Voor de muziekschool geldt een nog forsere bezuinigingsopdracht. Namelijk
€ 750.000. Deze voorziening wordt gebruikt door een beperkt aantal jeugdige
inwoners en is per leerling erg duur. Wij beseffen dat dit het einde kan betekenen van
het instituut muziekschool in Berkelland. Daarvoor in de plaats kan wellicht met een
bijdrage van de gemeente een goedkopere vorm van basismuziekonderwijs aan jeugd
tot stand komen (via scholen?).
17 Zwolle Een veelzijdig cultureel programma wordt als een van de kwaliteiten genoemd die in
2030 fier overeind zullen staan. We zien kansen om de uitgaven op het beleidsterrein
Cultuur terug te brengen.
18 Enschede In de afgelopen jaren heeft de stad veel geïnvesteerd in nieuwe culturele
voorzieningen. Wij zetten dit beleid voort en willen het actief gebruiken voor
stadspromotie en het aantrekken van bedrijven.
19 Assen We staan voor een nauwere samenwerking tussen culturele instellingen, bibliotheek en
onderwijs. Het ICO zal de komende jaren de wijken en dorpen in moeten en
aansluiting moeten zoeken bij het onderwijs. Met het nieuwe cultuurfonds gaan we het
cultureel klimaat in de stad stimuleren. Het fonds richt zich zowel op het bevorderen
van actieve participatie als ondersteuning voor kwaliteit en innovatie.
7 BENUT DE WAARDE VAN KUNSTEDUCATIE… DE BASIS VOOR HET LOKALE CULTUURBELEID!

20 Hoogeveen Kinderen en jongeren willen we ook buiten het onderwijs de mogelijkheid bieden hun
talenten te ontwikkelen. Daarom blijft investeren in voorzieningen op het gebied van
sport en bewegen, cultuur en vrije tijd van belang. Waar mogelijk combineren we deze
activiteiten met naschoolse activiteiten en Brede scholen.
21 Stadskanaal Er is financiële ondersteuning voor kinderen die door gebrek aan geld niet mee kunnen
doen aan activiteiten op het gebied van sport en cultuur.
22 Delfzijl Wij willen dat het college een kosten/batenanalyse laat uitvoeren voor dit type
voorzieningen, waarin twee uitgangspunten van belang zijn: 1. variatie in het aanbod
blijft en 2. bereikbaarheid voor inwoners van de dorpen. Dat kan in onze ogen
gerealiseerd worden door samenwerking in de Eemsdelta, door vervoer anders te
organiseren of anderszins.
23 Sneek De bundeling van een centrum voor de kunsten en een schouwburg met bestaande
functies als de bibliotheek, het poppodium Bolwerk en de Martinikerk betekent niet
alleen een herschikking, maar nog veel meer een enorme versterking van de culturele
infrastructuur van zowel de stad als het achterland ofwel van de gehele zuidwesthoek
van Friesland.
24 Leeuwarden Extra aandacht zal de komende periode uitgaan naar kunst- en cultuureducatie. Ieder
kind in Leeuwarden moet hier in de basisschoolperiode mee in aanraking komen.
Decentraliseren en tegelijkertijd meer bundelen en vernieuwen maakt omvorming van
Parnas en het HCL noodzakelijk. Bij kinderen en volwassenen verwachten wij een nog
groter bereik te halen door kunst en cultuureducatie meer op wijkniveau aan te
bieden. (nb. Maar afbouw subsidie aan Parnas in 2013).
In veel gevallen is het financiële plaatje niet bijgevoegd bij het coalitieakkoord. Of er is (was toen)
nog geen zicht op de korting van inkomsten uit het Gemeentefonds of er moet politiek, met de
gemeenteraad, nog afstemming worden bereikt. Gemeenten willen wel een goed voorzieningenniveau
handhaven maar het is duidelijk dat er in veel gemeenten bezuinigd gaat worden, en dat er
ombuigingen zullen plaatsvinden op de al vastgestelde programmabegrotingen.
Gemeenten met een centrumfunctie, waar veel van de culturele voorzieningen worden gebruikt door
inwoners uit omringende gemeenten, krijgen een vergoeding via het Gemeentefonds voor het in
stand houden van een regionaal voorzieningenniveau. 6 Wanneer deze vergoeding terugloopt kunnen
gezamenlijk gefinancierde instellingen voor kunsteducatie in de problemen komen, temeer als ook
andere deelnemende gemeenten hun bijdrage verlagen of medewerking stopzetten.
GEMEENTELIJKE MOTIEVEN
Het volgend overzicht, ingedeeld op type doelstelling, betreft gemeentelijke motieven om
cultuureducatie, en daarmee ook expliciet of meer impliciet instellingen voor kunsteducatie, te
ondersteunen. Niet alle doelen voor cultuureducatie zijn uit de akkoorden en plannen gehaald; het
gaat nu alleen om die doelen die betrekking hebben op taken en rollen van gemeenten op dit terrein
en daaraan afgeleid om de taken en rollen voor de instellingen voor kunsteducatie. Uitspraken uit
6 Binnen de vergoeding uit het Gemeentefonds wordt onderscheid gemaakt in een component voor het bedienen van lokaal klantenpotentieel
(binnen 20 kilometer rondom de woonkern) en een component voor het bedienen van regionaal klantenpotentieel (binnen 60 kilometer
rondom de woonkern) op het gebied van kunst en ontspanning.
8 BENUT DE WAARDE VAN KUNSTEDUCATIE… DE BASIS VOOR HET LOKALE CULTUURBELEID!

gemeentelijke coalitieakkoorden en cultuurnota's dienen ter verdere illustratie van de algemeen
onderscheiden doelstellingen. Binnen de kaders staat nogmaals de concretere uitwerking van de
algemene doelen vermeld.
CULTURELE DOELEN
Brede actieve deelname aan kunst en cultuur bevordert de kwaliteit en zingeving van leven.
Vergroten van het cultuurbereik van de culturele voorzieningen en professionele kunsten in de gemeente.
Overgang van binnen- naar buitenschoolse kunsteducatie. Terwijl binnenschools alle kinderen zich kunnen oriënteren op en
kennismaken met kunst en cultuur, geldt dat een vervolg op deze aangewakkerde kunstzinnige en creatieve vermogens
moet kunnen plaats vinden. Via de buitenschoolse kunsteducatie kunnen zij zich verder verdiepen en specialiseren in de
verschillende kunstdisciplines.
Bereiken van doelgroepen. Spreiding over dorpskernen in een gemeente en spreiding over diverse bevolkingsgroepen; jong
- oud, allochtoon - autochtoon, hoger en lager opgeleiden. Garanderen dat voorzieningen toegankelijk en betaalbaar zijn
voor de lagere inkomensgroepen.
Coalitieakkoorden
De coalitie in Veenendaal wil cultuur als gemeengoed voor elke burger mogelijk maken. 'We willen
stimuleren dat kunst en cultuur deel wordt van een brede groep burgers binnen de Veenendaalse
samenleving. Hier liggen de raakvlakken met het Wmo-beleid: Meedoen! en wijkgericht werken.
Gericht beleid op doelgroepen, zoals jongeren, heeft hierbij een belangrijke plaats.'
Voor de coalitie in Purmerend is een van de kerndoelen op het gebied van welzijn en sociaal-cultureel
werk het ondersteunen van mensen die het op eigen kracht niet redden.
Heerlen heeft te maken met krimp, vergrijzing en ontgroening. Ontgroening wil de coalitie aanpakken
door de stad aantrekkelijker te maken voor jongeren met een aansprekend cultureel programma en
goede voorzieningen. En er wordt bekeken of er extra aandacht nodig en mogelijk is voor de
groeiende groep ouderen in de stad.
De coalitie in Hoogeveen wil kinderen en jongeren ook buiten het onderwijs de mogelijkheid bieden
hun talenten te ontwikkelen. Daarom blijft investeren in voorzieningen op het gebied van sport en
bewegen, cultuur en vrije tijd van belang.
Cultuurnota's
Volgens Lelystad zet cultuureducatie mensen aan om kunst te bezoeken, aan kunst te doen en
artistieke vaardigheden (verder) te ontwikkelen.
Amersfoort is een stad met een groot aantal jeugdige inwoners. Dat beïnvloedt het cultuurbeleid. De
gemeente ziet kansen om binnen cultuureducatie de jeugd meer gericht en structureel te onderwijzen
in hun algemene culturele ontwikkeling. 'Alle kinderen moeten de gelegenheid krijgen hun talenten op
het vlak van kunst en cultuur te ontdekken en te ontwikkelen en oog krijgen voor de rijke cultuur in
hun eigen stad en leefomgeving.'
Oss noemt de infrastructuur voor cultuurparticipatie, cultuureducatie en actieve en passieve culturele
ontwikkeling van groot belang voor een brede deelname aan cultuur. Uit de nota van de gemeente
Oss komt nog een taak voor het daar gevestigde centrum voor de kunsten naar voren. Namelijk het
ondersteunen van de lokale cultuurorganisaties door het zijn van advies- en servicepunt. De
gemeente verwacht dat hierdoor meer culturele activiteiten en evenementen in de kernen
gerealiseerd worden.
Volgens de gemeente Boxmeer vergroot kennismaking met verschillende disciplines door kunst- en
cultuurbeoefening de kans op blijvende beoefening van één van de kunsten en verlaagt de drempel
9 BENUT DE WAARDE VAN KUNSTEDUCATIE… DE BASIS VOOR HET LOKALE CULTUURBELEID!

voor deelname aan activiteiten van de culturele instellingen zoals bibliotheek en theater. Daarnaast
vergroot een samenhangend cultuureducatief aanbod het bereik van de culturele voorzieningen in de
gemeente.
In Tiel wordt het volgende gezegd over bereik: 'Wij willen dat ons erfgoed, kunst en cultuur
bereikbaar zijn voor zoveel mogelijk bevolkingsgroepen in onze stad. Wij willen dit doen door samen
met onze culturele partners zorg te dragen voor een breed en toegankelijk aanbod zonder veel
concessies te doen aan de kwaliteit. Wij doen dit ook door extra aandacht te schenken aan
cultuureducatie in het onderwijs.' Ook heeft de gemeente het specifiek over de participatie van
jongeren, mensen met minder inkomen en mensen met een verstandelijke beperking.
Berkelland ziet cultuur als vormend element in de samenleving voor álle inwoners. Maar specifieke
doelgroepen waarop ingezet wordt zijn jongeren, uitkeringsgerechtigden en ouderen.
Den Haag heeft de ambitie om het cultuurbereik te vergroten, het aanbod meer divers te maken en
talentontwikkeling de ruimte te geven. Het verbreden en vernieuwen van het aanbod, ook voor
cultureel diverse groepen, is een aandachtspunt voor alle cultuuraccommodaties.
Gouda wil een hoger cultuurbereik realiseren onder jogneren en allochtonen. Zij wil hiervoor
afspraken maken met de culturele basisinfrastructuur, zoals het jeugdtheaterhuis, en andere
betrokken partijen.
Leeuwarden wil het bereik van kunst- en cultuureducatie, vooral onder de meer wijkgebonden
bewoners en jongeren, vergroten. Een van de middelen daarvoor is het naar de wijken toebrengen
van deze activiteiten: 'Daarmee maken we cultuur meer laagdrempelig en toegankelijk.'
Ook Enschede wil de drempel tot cultuur verlagen. 'Aansluiten bij de leefwereld van de inwoners en
het eigene, de kracht en het talent van de stad de ruimte geven. We gaan actief op zoek naar talent
in de wijken en bieden het een podium.'
EDUCATIEVE DOELEN
Kunsteducatie als waardevolle voorziening voor burgers. Voor persoonlijke ontwikkeling en welzijn, voor zingeving en
vrijetijdsbesteding, stimuleren en ontwikkelen van kunstzinnige en creatieve vermogens, vergroten van de culturele
competenties van burgers.
Levendige amateurkunstsector. Toeleiden, opleiden en ondersteunen van amateurkunstenaars.
Stimuleren van jong talent en voorbereiding op het kunstvakonderwijs.
Coalitieakkoorden
De coalitie in Boxmeer vindt dat kunst en cultuur aan inwoners een waardevolle vrijetijdsbesteding
geeft.
In Dronten ziet de coalitie het centrum voor de kunsten als peiler onder de cultuurontwikkeling van
haar inwoners.
De coalitie in Castricum vindt het actief mee kunnen doen aan kunst- en cultuuractiviteiten van
belang en noemt het ontplooien van creatieve talenten een vorm van zelfontplooiing.
Ook de Maastrichtse coalitie ziet de culturele carrière van haar inwoners als middel voor
zelfontplooiing.
In het collegeprogramma van de gemeente Amersfoort wordt aangegeven dat een goed cultureel
klimaat een kernzaak is voor de Amersfoorters: 'Kunst en cultuur moeten laagdrempelig en voor een
breed publiek toegankelijk blijven, zowel in de 'passieve beleving' als in de 'actieve beoefening' er
van. Zelf muziek, beeldende kunst, of theater maken is voor velen een essentieel onderdeel van hun
leven. Een goed cultureel klimaat is een voedingsbodem voor expressie en nieuwsgierigheid.'
De coalitie in Middelburg wil kunsteducatie blijvend ondersteunen om kennis en belangstelling voor
kunst en cultuur te stimuleren.
10 BENUT DE WAARDE VAN KUNSTEDUCATIE… DE BASIS VOOR HET LOKALE CULTUURBELEID!

Cultuurnota's
Lelystad is van mening dat cultuur- en kunsteducatie mensen de competenties geeft die nodig zijn om
zelf een gemotiveerd oordeel te vellen over het cultuuraanbod en daarmee een basis biedt om actief
en bewust deel te kunnen nemen aan het culturele leven. 'Cultuureducatie heeft vanwege de
competentieontwikkeling op het gebied van kunst en cultuur een hechte relatie met amateurkunst, en
kan de basis vormen voor een persoonlijke ontwikkeling wat uiteindelijk mogelijk leidt tot een
professioneel kunstenaarschap.'
In Gouda wordt gezegd dat cultuureducatie (maar ook amateurkunst) ervoor zorgt dat mensen in
contact komen met en actief deelnemen aan kunst en cultuur. 'Dat levert een belangrijke bijdrage
aan de ontwikkeling van mensen. Het draagt bij aan het ontwikkelen van een bredere belangstelling,
een andere kijk op de wereld en het vergroot het zelfvertrouwen.'
Purmerend vindt 'kunst en cultuur een belangrijk deel van vrijetijdsbesteding, ook binnen de
zorgsector en in het kader van jeugdbeleid. Het stimuleert en inspireert in situaties waarin zorg en
mens samen voorop staan. Ouderen blijven langer actief door deelname aan culturele activiteiten.
Jongeren worden vaardigheden aangeleerd door middel van kunstprojecten.'
Volgens Oss maakt de culturele infrastructuur persoonlijke culturele ontplooiing mogelijk maar leidt
deze ook tot culturele evenementen, activiteiten en optredens. 'Deze dragen bij aan een levendig
cultureel klimaat waardoor de inwoners van Oss op aantrekkelijke en laagdrempelige wijze in contact
kunnen komen met cultuur.'
Ook Boxmeer noemt educatie een zinvolle vrijetijdsbesteding. 'Mogelijkheid tot verdere persoonlijke
ontwikkeling en het kunnen genieten van kunst en cultuur door te kijken, te luisteren of te lezen
(receptief), door zelf kunst te maken of te beoefenen (actief) of door te debatteren over kunst en
cultuur of naar lezingen te luisteren (reflectief). Door cultuureducatie worden mensen toegerust om
zelf een gemotiveerde keuze te kunnen maken uit het kunst- en cultuuraanbod. Daarmee kunnen ze
actief deelnemen aan het culturele leven. Door middel van cultuureducatie wordt zo een belangrijke
basis gelegd voor het verdere cultuurbeleid.' Met name voor jongeren wil de gemeente een
samenhangend aanbod creëren. 'In het onderwijs komen leerlingen bij kunstactiviteiten vaak anders
tot hun recht dan bij de cognitieve vakken. Door middel van een gevarieerd aanbod cultuureducatie
kunnen jongeren allerlei vormen van kunst en cultuur verkennen en kunnen ze andere talenten en
capaciteiten ontdekken en benutten. Cultuureducatie is een goed instrument om aan jongeren
culturele bagage mee te geven.'
Maastricht heeft het over de competenties die cultuur aanreikt. 'Zowel collectieve als individuele
competenties die exact 'passen' op de nieuwe economische en sociale constellatie in de samenleving
van vandaag. Competenties die snel aan belang winnen: interpretatievermogen; kritisch vermogen;
zeggingskracht; oordeelsvermogen; het kunnen articuleren van gedachten en gevoelens; het
vermogen om je zelfbeeld te herzien; lef; productieve speculatie; gevoel voor vorm en inhoud;
innovatiekracht. Kunst en cultuur produceren deze vermogens, of zouden dat moeten doen, zeker in
het zich ontwikkelende 'innovatie tijdperk' van de kennissamenleving.'
Veenendaal wil cultuur meer zichtbaar maken in de Veenendaalse samenleving: 'Het ligt in de lijn van
de ontwikkeling van Veenendaal dat er een nieuw centrum met een meer stedelijk klimaat ontstaat,
waarin kunst en cultuur zichtbaar aanwezig is. Het gaat hier ook om het presenteren van wat er al
aan bijvoorbeeld amateurkunst wordt gedaan in Veenendaal.' De Muziekschool De Muzen wordt
gehuisvest aan het Cultuurplein.
Boxmeer ziet het levendige amateurkunstklimaat als een sterk punt en wil dit graag in stand houden.
'Cultuureducatie levert een bijdrage aan de opleiding en ondersteuning van amateurkunstenaars.'
Amersfoort wil cultureel talentvolle jongeren de gelegenheid bieden om hun talenten te exploreren en
te ontwikkelen. Talentontwikkeling is een belangrijk thema.
In het jeugdbeleid van Gouda vormt talentontwikkeling één van de belangrijkste speerpunten. De
gemeente onderzoekt de mogelijkheden om een zogenaamd centrum voor talentontwikkeling te
11 BENUT DE WAARDE VAN KUNSTEDUCATIE… DE BASIS VOOR HET LOKALE CULTUURBELEID!

ealiseren, een plek waar jongeren elkaar ontmoeten en zich kunnen bekwamen in en vermaken met
een mix van cultuur, sport en lifestyle.
In Enschede wordt gezegd: ' Wie ook ná de schoolperiode blijft participeren in cultuur, heeft alle
kansen zijn talent te ontplooien. Vanuit het regulier onderwijs, het amateurcircuit of vanuit de
muziekschool wordt talent gemakkelijk verder geleid naar een kunstvakopleiding en van daaruit via
broedplaatsen of theaterwerkplaats naar een professionele carrière.'
SOCIAAL-MAATSCHAPPELIJKE DOELEN
Bevorderen van leefbaarheid en sociale cohesie. Versterken van de lokale sociale samenhang.
Het bevorderen van integratie en emancipatie.
Coalitieakkoorden
In Lelystad wil de coalitie de binding tussen mensen versterken door de bewoners meer in de
gelegenheid te brengen om elkaar te ontmoeten, vooral op buurtniveau. Zij wil buurtcentra
integreren met andere wijkvoorzieningen (sport, welzijn, onderwijs, zorg en cultuur).
In Zwolle meent de coalitie dat culturele activiteiten ontmoeting en betrokkenheid van mensen
bevorderen. Daarom worden kleinschalige activiteiten op wijkniveau gestimuleerd en ondersteunt.
Cultuurnota's
Boxmeer vindt dat kunst- en cultuurbeoefening mogelijkheden biedt voor het leggen van sociale
verbanden, heeft een samenbindend vermogen en biedt mogelijkheden voor ontmoeting.
Tiel geeft aan dat het betrekken van zoveel mogelijk mensen bij kunst en cultuur
ook een algemeen maatschappelijk belang heeft aangezien culturele activiteiten de sociale cohesie en
de dynamiek van een buurt, wijk of stad versterken.
Berkelland zet cultuur bewust in als impuls voor de belevingskwaliteit van de gemeente. 'Daarbij kan
het enerzijds gaan om de sociaal culturele kwaliteit van de gemeente voor de inwoners, waarbij te
denken valt aan de relatie tussen cultuur, welzijn en educatie, anderzijds kan het gaan om de
ruimtelijke culturele kwaliteit en dan gaat het om de relatie cultuur, economie en openbare ruimte
(cultuurhistorie, cultuurlandschap, kunst in de openbare ruimte, architectuur).
Assen noemt de actieve en receptieve participatie aan kunst en cultuur het cement van een
samenleving dat bijdraagt aan de sociale cohesie van de stad. Het draagt bij aan de levendigheid in
het stadscentrum en de wijken.
De aanwezigheid van cultuur (theater, kunst op straat, muziekuitvoering, film) draagt volgens Delfzijl
onmiskenbaar bij aan de kwaliteit van het leven en het wonen. Daarnaast biedt cultuurparticipatie,
zowel passief als actief, een ontmoeting tussen gelijkgestemden en versterkt het de betrokkenheid
van mensen op elkaar en hun omgeving. 'En cultuur in de vorm van kunst die verrast en uitdaagt,
bevordert ons gevoel van tolerantie omdat het ons als het ware traint in het openstaan voor het
onbekende en voor andere culturen en ideeën. Voor een havenstad als de gemeente Delfzijl waar vele
nationaliteiten voorkomen is dat niet onbelangrijk.'
Volgens Enschede zorgt deelname voor zelfontplooiing maar ook voor ontmoeting, uitwisseling en
sociale cohesie. En biedt van daaruit kansen voor sociale stijging.
Ook Maastricht heeft het over sociale stijging door middel van cultuur: 'steden moeten niet streven
naar een vredig en sociaal rechtvaardig evenwicht maar moeten collectieve en individuele
competenties activeren zodat bewoners (en daarmee de stad als zodanig) in een stijgend perspectief
komen te verkeren'
Zwolle is van mening dat cultuurbeleving niet alleen van waarde is voor de individuele ontwikkeling,
maar ook als instrument voor sociaal beleid. Cultuur kan de betrokkenheid bij het sociale leven in
buurt of wijk vergroten en daarmee bijdragen aan integratie en gemeenschapszin. Met culturele
12 BENUT DE WAARDE VAN KUNSTEDUCATIE… DE BASIS VOOR HET LOKALE CULTUURBELEID!

programma’s kan worden ingespeeld op actuele thema’s en identiteit van de stad, wijk of
bevolkingsgroep (community art).
Lelystad vindt het in het kader van de sociale samenhang belang dat zoveel mogelijk van haar
inwoners kunnen deelnemen aan cursussen en bijeenkomsten op het gebied van kunst en cultuur.
Lelystad heeft de ambitie om integratie van de diversiteit in leefstijlen te bevorderen. 'De
aanwezigheid van een rijke verscheidenheid aan culturen kan daar kleur en kracht aan geven.
Daarom wordt ingezet op het realiseren van wervende ontmoetingsgelegenheden en
ontmoetingsmomenten om zo de maatschappelijke participatie van alle Lelystedelingen, van jong tot
oud, allochtoon en autochtoon te stimuleren.'
ECONOMISCHE DOELEN
Versterken van het woon- en vestigingsklimaat voor burgers en bedrijfsleven. Een goed voorzieningenniveau maakt een
gemeente aantrekkelijk als woon- en vestigingsklimaat voor burgers en bedrijfsleven.
Het bevorderen van de menselijke creativiteit als belangrijkste motor voor de economische ontwikkeling, toename van het
potentieel aan creatieve kenniswerkers.
Coalitieakkoorden
Verschillende gemeenten met een regiofunctie hebben het in hun coalitieakkoord over het in stand
houden van hun voorzieningenniveau om de stad aantrekkelijk te houden. Cultuur maakt onderdeel
uit van een volwaardig voorzieningenniveau. Dit zijn Lelystad, Gouda, Tiel, Stadskanaal en Delfzijl.
Voor de coalitie in Schouwen-Duiveland hebben culturele instellingen en activiteiten een belangrijke
economische en toeristische meerwaarde voor het product Schouwen-Duiveland en dragen ze bij aan
de verrijking van de leefbaarheid.
Enschede heeft in de afgelopen jaren veel geïnvesteerd in nieuwe culturele voorzieningen. De coalitie
zet dit beleid voort en wil het actief gebruiken voor stadspromotie en het aantrekken van bedrijven.
De coalitie in Amersfoort vindt een goed cultureel klimaat kernzaak voor innovatie en voor de
aantrekkelijkheid van een stad.
Voorde coalitie in Heerlen is cultuur een van de speerpunten onder economische stimulering: 'Cultuur
is van groot belang voor de ontwikkeling van de stad. Het wordt zelfs steeds meer een
vestigingsvoorwaarde voor niet alleen creatieve mensen maar ook voor bedrijven.
In Zwolle vindt de coalitie dat bedrijvigheid en cultuur in wijken bijdraagt aan de leefbaarheid.
Cultuurnota's
Maastricht hecht grote waarde aan het economische belang van cultuur. 'Dit kan men lokaliseren als
men denkt aan […] aan het feit dat cultuur een grote bijdrage levert aan de creativiteit in de stad;
[…] als men denkt aan de constante instroom van een gepassioneerde en dynamische populatie
kunstvakstudenten; als men bedenkt dat een vitale stedelijke cultuur creatief en hoogopgeleid talent
aanzuigt en dat het de waarde van het vastgoed opstuwt; als men bedenkt dat de concurrentie
tussen steden in hoge mate bepaald wordt door de al of niet aanwezige culturele dynamiek; als men
bedenkt dat het de trots en identificatie van de bewoners met de stad versterkt; als men bedenkt dat
een vitaal cultureel klimaat ook de nodige bezoekers trekt; als men bedenkt dat cultuur een
uitgesproken imagoversterkend effect heeft; als men bedenkt dat cultuur de mentaliteit van een stad
kan behoeden voor isolationistische trekken.'
Centrale doelstelling van het cultuurbeleid in Lelystad luidt als volgt: 'het realiseren van een cultureel
voorzieningenniveau dat bijdraagt aan een aantrekkelijk woon- en leefklimaat, bewoners en
bezoekers van Lelystad stimuleert om kennis te nemen van en deel te nemen aan culturele
activiteiten en de ontwikkeling van Lelystad tot een open, dynamische en volwaardige stad
ondersteunt.' En verder: 'Cultuur zorgt ervoor dat de inwoners Lelystad niet alleen als een plaats zien
13 BENUT DE WAARDE VAN KUNSTEDUCATIE… DE BASIS VOOR HET LOKALE CULTUURBELEID!

om te wonen en werken, maar Lelystad daadwerkelijk als 'hun stad' gaan beleven. Gezichtsbepalende
culturele voorzieningen en activiteiten dragen er aan bij dat Lelystad zich kan onderscheiden en zich
kan presenteren als een complete, volwaardige en open stad, aantrekkelijk voor bewoners, bezoekers
en bedrijven.'
Purmerend meent dat een opwaardering van voorzieningen en verdere professionalisering van het
culturele veld het leefklimaat positief kan beïnvloeden.
Boxmeer noemt het binden van burgers en bedrijven aan de gemeente. Door middel van onderzoek is
aangetoond dat de aanwezigheid van een goede culturele infrastructuur positieve invloed heeft op de
aantrekkingskracht van een gemeente.
Zwolle noemt cultuur als een afweging voor mensen bij de keuze voor een woonplaats. Hoe
aantrekkelijker wij als Zwolle ook op cultuur gebied zijn, hoe meer wij mensen kunnen binden aan
onze stad.
Assen wil een stad zijn met het culturele klimaat dat past bij zijn ambities, want het culturele
voorzieningen niveau en cultuurtoeristische activiteiten zijn een belangrijke factor voor de
aantrekkelijkheid van de stad, voor zowel Assenaren, bezoekers, als voor nieuwe inwoners. 'Willen we
als potentiële vestigingsplaats voor bedrijven een aantrekkelijk profiel krijgen, dan kan de
aanwezigheid van een levendig cultureel leven daar een belangrijke bijdrage aan leveren.'
Voor Delfzijl staat het buiten kijf dat investeringen in cultuur een positieve invloed hebben op het
vestigingsklimaat van bedrijven en werknemers. 'Cultuur is daarmee van groot belang bij het
in stand houden van de voorzieningen in deze regio. Het creëert waarde zowel op
economisch terrein als dat van de kwaliteit van wonen en leven.'
In Heerlen is cultuur succesvol ingezet om zich te ontworstelen aan het imago van probleemstad. 'De
culturele sector wordt gezien als één van de krachtbronnen voor de ontwikkeling van de stad, als
motor voor stedelijke ontwikkeling. Cultuur heeft die plek in de Stadsvisie van Heerlen en in het
huidige meerjaren bestuurlijk programma. Cultuur is gekoppeld aan ruimte in de integrale
CentrumVisie en in de ontwikkelingen van cultuurclusters in de wijken.'
Specifiek over kunsteducatie geeft Lelystad nog aan dat dit de creatieve vermogens van mensen
stimuleert, een competentie die in onze samenleving steeds belangrijker wordt.
CULTUUR & SCHOOL
De lokale culturele omgeving als basis voor kunst- en cultuureducatie in het onderwijs. Samenwerking tussen onderwijs en
culturele instellingen bevorderen.
Kunsteducatie als onderdeel van het Brede school concept, zowel in het inhoudelijke programma als op het gebied van
accommodatie. Kunsteducatie biedt een zinvolle invulling van de naschoolse opvang, door deskundige docenten.
Coalitieakkoorden
De coalitie in Den Haag zet massief in op ontwikkeling van de Brede buurtschool: 'Wij willen het
onderwijs verknopen met kinderopvang, peuterwerk, jeugdzorg, welzijn, sport, cultuur, bibliotheken
en de activiteiten van de Centra voor Jeugd en Gezin. Dat levert inhoudelijke én ook financiële
voordelen op'.
Cultuurnota's
In Amersfoort is het voor het onderwijsveld lang niet altijd duidelijk waar welk aanbod te halen valt.
Culturele instellingen hebben op hun beurt vaak onvoldoende zicht op de vraag van scholen. Er is een
behoefte gebleken naar een duidelijke intermediaire functie. Daarom wil de gemeente toe naar één
tussenpersoon/-instelling die: informatie over cultuureducatie overzichtelijk aanbiedt; vraag en
aanbod meer op elkaar afstemt; bemiddelt tussen onderwijs en cultuur; in kan spelen op de
behoeften vanuit het onderwijs. Gezien de sterke binding met de stad ziet de gemeente hiervoor een
14 BENUT DE WAARDE VAN KUNSTEDUCATIE… DE BASIS VOOR HET LOKALE CULTUURBELEID!

ol voor Bureau Kunsteducatie van Scholen in de Kunst (centrum voor kunsteducatie en
amateurkunst). Het doel daarbij is langlopende leerlijnen te creëren, zodat alle kinderen in
Amersfoort in hun schoolcarrière van basis- en voortgezet onderwijs minimaal een keer alle culturele
basisinstellingen en belangrijke erfgoedlocaties in Amersfoort bezocht hebben en met alle
kunstdisciplines in aanraking zijn geweest.
In Veenendaal wordt een programma School en Cultuur ontwikkeld dat de mogelijkheid biedt
leerlingen in het basisonderwijs in contact te brengen met diverse vormen van cultuur: beeldende
kunst, literatuur, toneel, muziek, dans en cultureel erfgoed. 'Zowel professionele culturele instellingen
als amateurkunstorganisaties worden bij het programma betrokken. Belangrijk is dat het aanbod in
samenspraak met de scholen wordt geformuleerd en zodoende aansluit bij de identiteit van iedere
school. In het kader van talentontwikkeling, dat goed aansluit bij de cultuureducatie, kunnen
jongeren bovendien uitgedaagd worden om te excelleren.'
Lelystad wil haar inwoners de mogelijkheid bieden hun culturele competenties en vaardigheden te
ontwikkelen door deel te kunnen nemen aan cursussen en bijeenkomsten op het gebied van kunst en
cultuur. Speciale aandacht gaat daarbij uit naar het aanbod van cultuureducatie in het primair en
voortgezet onderwijs. Als steunfunctie en projectbureau organiseert De Kubus tevens diverse
projecten en dienstverlening op het gebied van cultuureducatie in het basis- en voortgezet onderwijs.
Purmerend noemt het van belang dat een goed educatief aanbod voor het onderwijs gegarandeerd
wordt door de lokale culturele instellingen.
In Boxmeer gaat centrum voor de Kunsten De Meander nog sterker inzetten op het ontwikkelen van
een vraaggestuurd aanbod en het samenbrengen van vraag en aanbod in de cultuureducatiesector.
In Tiel wordt gezegd dat cultuureducatie van belang is voor de algemene ontwikkeling en vorming
van het individu. Het voedt de verbeelding, verruimt de blik en stimuleert onderzoekend leren. 'Wij
stimuleren daarom culturele instellingen en het onderwijs in hun streven om kunst, cultuur en erfgoed
deel uit te laten maken van een leerrijke omgeving. Duurzame samenwerking tussen scholen en de
culturele instellingen vinden wij van belang om cultuureducatie in het onderwijs te verankeren en
leerlingen kennis te laten maken met hun culturele omgeving.'
Volgens Delfzijl zorgt cultuureducatie voor variatie in het leerklimaat. 'Het biedt de mogelijkheid tot
actief creëren en doet een beroep op meerdere vaardigheden tegelijk. Het spreekt voor zich dat
een gevarieerd cultuuraanbod een belangrijke ondersteuning is voor elke vorm van cultuureducatie.'
Brede scholen in Lelystad krijgen een schoolgebonden budget, waarmee de scholen een naschoolse
cultuurprogramma kunnen ontwikkelen, dat aansluit bij het profiel van de school. De Brede scholen
kunnen hierbij gebruik maken van het aanbod van culturele organisaties en instellingen.
In Heerlen is cultuur gekoppeld aan onderwijs en maatschappelijke ontwikkeling door haar plek
binnen brede maatschappelijke voorzieningen en Brede scholen. Cultuur is gekoppeld aan jeugd en
jongeren. De cultuurscouts geven nieuwe impulsen aan de cultuureducatie en zorgen voor inbedding
in het onderwijs.
In Gouda wordt aan de Federatie brede school wordt gevraagd zich in te spannen voor het invoeren
en in stand houden van een doorlopende leerlijn cultuureducatie voor de groepen 1 tot en met 8 op
scholen. Hiermee wordt onder meer een versterkt educatief gebruik van cultuur beoogd, zoals dat in
de programmabegroting als doelstelling genoemd staat. Aan de federatie en de scholen zal gevraagd
worden bij voorkeur gebruik te maken van het aanbod van de in Gouda aanwezige gesubsidieerde
culturele instellingen. Ook met de Brede scholen in het voortgezet onderwijs worden afspraken
gemaakt over inbedding van cultuureducatie in het onderwijsprogramma en over een doorlopende
leerlijn cultuureducatie, aansluitend op de leerlijn van het primair onderwijs, zodat jeugd en jongeren
van 4 tot en met 18 jaar receptief, actief en reflectief geconfronteerd worden met cultuureducatie.
15 BENUT DE WAARDE VAN KUNSTEDUCATIE… DE BASIS VOOR HET LOKALE CULTUURBELEID!

CONCLUSIES
Gemeenten zijn niet altijd even sterk in het onderbouwen van hun in beleid omschreven ambities. Ze
blijven vaak steken in algemeenheden over de bijdrage van cultuureducatie aan de individuele
ontwikkeling van kinderen, jongeren en volwassenen. Of het betreft gemeenplaatsen over de bijdrage
van cultuur in brede zin aan allerlei andere beleidsterreinen.
Ambities en motieven worden met elkaar verbonden en lopen in elkaar over. Zo staat bijvoorbeeld in
een gemeentelijke cultuurnota te lezen: 'Cultuureducatie levert een belangrijke bijdrage aan de
individuele ontwikkeling, participatie, talentontwikkeling en aan sociale cohesie.' Er vindt geen nadere
toelichting plaats en doelstellingen worden niet zo helder - zoals in deze publicatie - van elkaar
onderscheiden en uitdrukkelijk gemotiveerd.
Alle vijf typen doelstellingen – cultureel, educatief, sociaal-maatschappelijk, economisch en cultuur &
school – zijn evenwel terug te vinden in de gemeentelijke coalitieakkoorden en cultuurnota's.
In de coalitieakkoorden wordt vooral gebruik gemaakt van het economische motief met als
belangrijkste argument dat een volwaardig cultureel voorzieningenniveau de gemeente aantrekkelijk
houdt voor inwoners en bedrijvigheid. Educatief wordt de ontwikkeling van inwoners door cultuur van
belang geacht en cultureel wordt belangrijk gevonden dat mensen meedoen aan kunst en cultuur.
In de cultuurnota's worden alle vijf de doelstellingen ongeveer evenveel genoemd. In het algemeen
subsidiëren gemeenten instellingen voor kunsteducatie om te garanderen dat er een voldoende en
gevarieerd aanbod is van kunst- en cultuureducatie voor de inwoners. Een tweede belangrijke taak,
voornamelijk voor centra voor de kunsten, is het opereren als (regionaal) coördinatiepunt voor
cultuureducatie, in het onderwijs en daarbuiten. Gemeenten die een instelling voor kunsteducatie
binnen de gemeentegrenzen hebben noemen deze vaak een basisvoorziening in het culturele aanbod
van hun gemeente.
De culturele en educatieve doelen liggen in de cultuurnota's dicht tegen elkaar aan. Om als burgers
culturele competenties te verkrijgen is het noodzakelijk dat kunst en cultuur op een aantrekkelijke
manier bereikt kan worden en laagdrempelig toegankelijk is. Door bezoek aan en beoefening van de
kunsten worden culturele competenties ontwikkeld, waardoor het meedoen bevorderd wordt.
Ook Quirijn van den Hoogen stelt in zijn recent verdedigde proefschrift, waarin hij onder andere
gemeentelijke cultuurnota's heeft onderzocht, vast dat kunstbeleving, als specifieke vorm van
beleving, in beleid gekoppeld wordt aan persoonlijke ontwikkeling. En dat via de ontwikkeling van de
identiteit van de deelnemer een vertaling naar het maatschappelijk niveau gemaakt wordt (Van den
Hoogen 2010; 435).
Er wordt door de gemeenten in akkoorden en plannen wel in algemene termen gesproken over het
vergroten van individuele competenties en ontwikkeling van uniek talent, maar dit wordt weinig
betrokken op de kwaliteit en diversiteit van het voorzieningenniveau. Het argument dat een centrum
voor de kunsten bijvoorbeeld ook opleidt tot excellentie lijkt tegenwoordig weinig relevant. Centra
worden vooral gezien als ontmoetingsplek, centraal of in de wijk, waar het niet alleen gaat over
individuele educatie maar ook over samenspel en samenwerking. Vooral de centra voor de kunsten
dragen bij aan een brede basis voor cultuur, ook in onderwijs en welzijn.
Ook de sociaal-maatschappelijke en economische doelen liggen in de akkoorden en cultuurnota's
dicht bij elkaar. Wellicht heeft dit te maken met de duidelijk zichtbare tendens naar integrale
ontwikkeling. De relatie tussen kunst en cultuur en andere beleidsterreinen wordt steeds belangrijker.
Kunst, cultuur, economie, ruimtelijke ontwikkeling, onderwijs, jeugdbeleid, welzijn, sociale innovatie,
recreatie en toerisme grijpen in elkaar en zouden elkaar versterken. De economische dimensie is van
16 BENUT DE WAARDE VAN KUNSTEDUCATIE… DE BASIS VOOR HET LOKALE CULTUURBELEID!

elang voor vestigingsklimaat en creativiteit, de maatschappelijke dimensie voor het verwerven van
sociaal-culturele competenties en sociale cohesie. Beide zijn van belang voor een levendige en
toekomstbestendige gemeente.
Van den Hoogen (2010) constateert dat gemeenten in de vroegere fase van de ontwikkeling van hun
cultuurbeleid meer de neiging hebben om hun beleid extrinsiek te legitimeren op basis van de
veronderstelde bijdrage aan de economische en sociale ontwikkeling van een gemeente. Pas in latere
fasen wordt gemeentelijk beleid meer intrinsiek – meer gericht op deelname aan en beoefening van
de kunsten zelf – gelegitimeerd. Ook constateert hij dat gemeenten van mening verschillen over de
vraag in hoeverre beleidsdoelen in het sociale domein niet toch afhankelijk zijn van de intrinsieke
werking van de kunsten.
Wat de cultuur & school doelen betreft vinden gemeenten het erg belangrijk dat het onderwijs en de
gesubsidieerde cultuursector met elkaar samenwerken. Het verschilt per gemeente wie hiervoor als
eerste verantwoordelijk gesteld – en daarmee beleidsmatig gestimuleerd - wordt: scholen, culturele
instellingen of beide. Ditzelfde geldt voor de Brede school ontwikkeling.
Voor de cultuurnota's is het de vraag of de daarin genoemde plannen nog steeds uitgevoerd kunnen
worden, ook met minder financiële middelen. Er zijn echter nog steeds steden die er duidelijk voor
kiezen om te investeren in kunst en cultuur. Dit zijn steden die te maken hebben met groei (Lelystad,
Amersfoort, Assen). Maar ook steden als Heerlen en Delfzijl die te maken hebben met krimp willen
hun gemeente door middel van kunst en cultuur aantrekkelijk houden.
Er blijken verschillende beleidsopties te zijn waar gemeenten nog steeds in willen investeren, zowel
wat de fysieke ruimte betreft als de inhoud. Dit zijn de zogenaamde cultuurpleinen (bijvoorbeeld
Assen), de Cultuurmijl (Enschede) en de multifunctionele cultuurgebouwen (bijvoorbeeld Tiel). Het
gaat hierbij om verdichting van kunst en cultuur op één plek; een cultureel of educatief kwartier. De
andere optie is kunst en cultuur(educatie) in de wijk. Dus juist geen centralisatie maar het spreiden
van educatieve activiteiten over de stadswijken of dorpskernen (zie Leeuwarden, Zwolle en Den
Haag). Twee tegengestelde bewegingen; centraliseren of decentraliseren.
Voor beide opties geldt dat het de gemeente vooral te doen is om het bereik van de voorzieningen
voor kunsteducatie onder de burger te vergroten. Of door het inzetten op een grote, zichtbare
cultuurverzamelplek, met een uitstraling die mensen aantrekt óf door cultuur dicht bij de mensen te
brengen, en daardoor de drempel voor deelname te verlagen.
Hoofddoel is dat zoveel mogelijk mensen meedoen, want dat is van belang voor de gemeente: het
vergroot de kansen en de ontwikkeling van burgers, het versterkt de sociale cohesie en het vergroot
de aantrekkelijkheid van de leefomgeving.
LITERATUUR
Hagenaars, Piet, Vera Bergman, Guy Miellet en Josefiene Poll (2003). 'Cultuureducatie'. In: Wijn, C.H.
(red.) [et al.]. Handboek Cultuurbeleid. Den Haag: Elsevier Overheid, 1989-….
Hoek, Sanne van den, Josefiene Poll en Paul Vogelezang (2010). Netwerken binnenschoolse
cultuureducatie. Een handreiking voor gemeenten. Utrecht: Cultuurnetwerk Nederland.
Hoogen, Quirijn van den (2010). Performing Arts and the City: municipal performing arts policy in the
Brave New World of evidence-based policy. Groningen: Rijksuniversiteit Groningen.
17 BENUT DE WAARDE VAN KUNSTEDUCATIE… DE BASIS VOOR HET LOKALE CULTUURBELEID!

Konings, Fianne en Vic Veldheer (2010). Het overheidsbeleid voor de kunstbeoefening in de vrije tijd.
In: Mogelijkheden tot kunstbeoefening in de vrije tijd. Den Haag: SCP.
Kunstconnectie/VKV, Cultuurnetwerk Nederland, VNG, Ministerie van OCW (2006). Kunsteducatie
loont! Utrecht: Kunstconnectie/VKV.
Kunstconnectie/VKV (2006). Handreiking kunsteducatiebeleid. In: Cultuureducatie: de kracht van
lokaal en provinciaal beleid. Utrecht: De Kunstconnectie/VKV.
Kunstfactor, Nederlands Centrum voor Volkscultuur, Cultuurnetwerk Nederland, Fonds voor
Cultuurparticipatie, Raad van Twaalf, Jeugdcultuurfonds, Kunstconnectie, Erfgoed Nederland (2010).
Kunst, heel gewoon…. Utrecht: Kunstfactor.
Poll, Josefiene, Marlies Tal & Anneloes Vermeulen (2009). Kunst Lokaal: kunsteducatie in, om en
buiten de school. Utrecht: Cultuurnetwerk Nederland in opdracht van BisK/CVA.
BELEIDSDOCUMENTEN
Gemeente Amersfoort. Nieuw Amersfoorts Peil. Nota voor het cultuurbeleid 2008-2015.
Gemeente Assen. Cultuurpalet. Cultuurbeleid 2008-2012.
Gemeente Berkelland. Cultuurnota Berkelland. [2008-2009]
Gemeente Boxmeer. CultuurRijk Boxmeer. Conceptnota Kunst- en cultuurbeleid 2007-2015.
Gemeente Delfzijl. Cultuur aan de Kust. Kadernota kunst & cultuur. 2010 en verder.
Gemeente Den Haag. Adviesaanvraag Meerjarenbeleidsplan Kunst en Cultuur 2009-2012.
Gemeente Enschede. Cultuurparticipatie in Enschede. Aanvraag Regeling Cultuurparticipatie 2009-
2012.
Gemeente Gouda. Cultuur in Gouda. Cultuurnota 2008-2011.
Gemeente Heerlen. Heerlen bloeit op: een nieuwe culturele lente is begonnen. De culturele agenda
van Heerlen 2009 – 2012.
Gemeente Lelystad. Cultuurnota 2009-2012.
Gemeente Leeuwarden. Cultuurnota gemeente Leeuwarden 2009 en verder.
Gemeente Maastricht. Cultuuragenda 2009-2012. Maastricht stad van culturele carrières.
Gemeente Oss. Actualisering van de nota Koers in kunst & cultuur. Versie 2 [2009].
Gemeente Purmerend. Cultuurnota [2007-2015].
Gemeente Tiel. Cultuurnota Tiel 2007-2010. Promotie & Participatie.
Gemeente Veenendaal. Visienota Kunst- en cultuurbeleid 2009-2012.
Gemeente Zwolle. Cultuurvisie 2020.
18 BENUT DE WAARDE VAN KUNSTEDUCATIE… DE BASIS VOOR HET LOKALE CULTUURBELEID!

COLOFON
Benut de waarde van kunsteducatie… de basis van het cultuurbeleid!
Een beschrijvend onderzoek naar motieven van gemeenten om lokaal instellingen en activiteiten voor
kunsteducatie te subsidiëren
Auteur
Vera Meewis
In samenwerking met
Piet Hagenaars
Sanne van den Hoek
augustus 2010
© Cultuurnetwerk Nederland
Ganzenmarkt 6
Postbus 61
3500 AB Utrecht
Telefoon 030-236 12 00
Fax 030-235 12 90
E-mail info@cultuurnetwerk.nl
Internet www.cultuurnetwerk.nl
19 BENUT DE WAARDE VAN KUNSTEDUCATIE… DE BASIS VOOR HET LOKALE CULTUURBELEID!