Zicht op.. kunst- en cultuureducatie in het ... - Cultuurnetwerk.nl

Zicht op… kunst- en cultuureducatie in het basisonderwijs
INHOUD
LITERATUUR
GESCHIEDENIS, THEORIE EN DIDACTIEK
5
RECEPTIEVE EN REFLECTIEVE ACTIVITEITEN
6
DISCIPLINE BASED ART EDUCATION
8
EFFECTEN VAN CULTUUREDUCATIE
11
KERNDOELEN BASISONDERWIJS
13
CULTURELE INSTELLINGEN EN BASISONDERWIJS
15
VERLENGDE SCHOOLDAG
18
BREDE SCHOOL
19
KUNSTMAGNEETSCHOLEN
20
REGGIO EMILIA-BENADERING
22
PROGRAMMERING
23
OUDERS EN KUNSTEDUCATIE
24
LESMETHODEN
25
KUNST- EN CULTUUREDUCATIEVE PROJECTEN
28
VAKTIJDSCHRIFTEN
30
(BEROEPS)VERENIGINGEN
31
ADRESSEN
32
WEBSITES
32
STUDIECENTRUM
33
3
VOORAF
Scholen in het basisonderwijs – dat zijn er ruim
7.000 – werken met kerndoelen die landelijk voorschrijven
wat de school minimaal per schoolvak moet
aanbieden; de kunstvakken dans, drama, muziek en
beeldende kunst zijn bijeengebracht onder de
noemer 'kunstzinnige oriëntatie' en worden in de
kerndoelen vertaald in 'beweging', 'spelbevordering
en taalgebruik', 'muziek, tekenen en handvaardigheid'.
Aan kunstzinnige oriëntatie wordt gemiddeld 12
procent van de wekelijkse lesuren besteed, maar er
zijn grote verschillen tussen scholen. Ook zijn er
scholen die zich onderscheiden door de nadruk die zij
leggen op kunstzinnige activiteiten. Hoewel bij
kunstzinnige oriëntatie het actieve onderdeel
vooropstaat, neemt de receptieve invulling toe,
waarbij het accent op museumbezoek en theatervoorstellingen
ligt.
Ongeveer driekwart van de basisscholen maakt
gebruik van het cultuureducatieve aanbod van de
bemiddelaars in kunstaanbod voor kinderen en/of
van de provinciale, regionale of lokale steunfunctieinstellingen
kunsteducatie. Ook de aandacht voor het
cultureel erfgoed neemt in het basisonderwijs toe.
Hier is geen sprake van een nieuw vak naast de
kunstvakken, maar van een inbedding binnen de
mens- en maatschappijvakkken.
Op ruim eenderde van de basisscholen is een vakleerkracht
kunstvakken werkzaam, op de rest van de
scholen worden de vakken gegeven door de
groepsleerkracht. Op dit moment bestaan er bij de
overheid plannen om een inhoudelijke impuls te
geven aan kunstzinnige oriëntatie in het primair
onderwijs: er zal een pedagogisch-didactische
leerweg komen voor kunstenaars die als docent in
het basisonderwijs willen werken.
In deze Zicht op... bieden wij u een literatuuroverzicht
van verschillenden facetten van de kunst-
en cultuureducatie in het basisonderwijs.
Nederlandstalige en buitenlandse boeken en tijdschriftartikelen
zijn voor u overzichtelijk verzameld
rondom thema's. Met name voor hen die vanuit
studie of beroep geïnteresseerd zijn in ontwikkelingen
in de kunst- en cultuureducatie in het
basisonderwijs is dit overzicht bedoeld.
De meeste genoemde boeken zijn te leen bij
Cultuurnetwerk Nederland. Van de tijdschriftartikelen
kunt u desgewenst kopieën ontvangen. Daarnaast
vindt u in deze Zicht op... een overzicht van vaktijdschriften,
beroepsorganisaties voor kunstvakdocenten
en adressen en websites van instellingen
die actief zijn op het gebied van kunst- en cultuureducatie.
Cultuurnetwerk Nederland
Utrecht 2001

Zicht op… kunst- en cultuureducatie in het basisonderwijs
LITERATUUR
GESCHIEDENIS, THEORIE EN DIDACTIEK
NEDERLANDSTALIGE PUBLICATIES
'Het bouwwerk Kunsteducatie in het
onderwijs' : aap, noot, mies, kunst / S. Vink.
- Rotterdam : [s.n.], 2000. - 28 p. : tab. - Met
lit.opg. en bijl. - Werkstuk themacollege
cultuuroverdracht, Rotterdam.
In dit werkstuk wordt het theoretisch kader van
het vak kunsteducatie in het basisonderwijs
onderzocht. Bevat de volgende hoofdstukken: 1)
Wat is het doel van kunsteducatie?, 2) Hoe lijken
doelstellingen uitgewerkt te worden in de
praktijk?, 3) Kunstbeschouwing onder de loep. De
auteur komt tot de conclusie dat er nog geen
consensus bestaat over de doelstellingen en
invulling van het vak kunsteducatie in het
onderwijs.
Democratisering van de schoonheid : twee
eeuwen scholing in de kunsten / J. Vos. -
Nijmegen : SUN, 1999. - 431 p. : fig., tab. -
Met lit.opg. en reg. -ISBN 90-6168-686-5
Een overzicht van de kunstpedagogische
denkbeelden en initiatieven in Nederland
gedurende de laatste twee eeuwen, met accent
op de periode na de oorlog. Bijzondere aandacht
wordt besteed aan de plaats van de kunst in het
basis- en voortgezet onderwijs en aan de functie
van de centra voor de kunsten, muziekscholen,
creativiteitscentra en begeleidingsinstellingen.
Determinanten van leren over kunst / F.
Haanstra ... [et al.]. - Utrecht : LOKV, 1995. -
94 p. - Met lit.opg. - ISBN 90-6997-068-6
(Katernen kunsteducatie ; 8)
F. Haanstra opent met een verkennend
literatuuronderzoek naar individuele
determinanten van leren met of van kunst in
relatie tot kenmerken van de aangeboden
kunstuiting. Twee factoren blijken in de literatuur
een belangrijke rol te spelen. Ten eerste is voor
kinderen en jongeren erg bepalend in welke
ontwikkelingsfase zij verkeren. De tweede factor
is het complexiteitsgehalte.
Filosoferen met kinderen over kunst : een
experimentele studie met tien- tot
twaalfjarigen binnen de kunsteducatie / I.
Van Hecke. - Leuven : [s.n.], 1999. - VII, 191
p. - Proefschrift Kunstwetenschappen,
Faculteit Letteren, Katholieke Universiteit
Leuven. - Met lit.opg. en bijl.
Vanuit de prepositie dat kinderen van de
basisschool beschikken over voldoende
capaciteiten om te filosoferen, vonden in enkele
Brusselse scholen discussies over kunst plaats op
basis van de filosofische methode. Het eerste
deel is gewijd aan de omschrijving en de
bevindingen van dit kunstfilosofische project. In
5
het tweede deel wordt ingegaan op de visie van
de belangrijkste voorstanders van de filosofische
methode in de Verenigde Staten, Nederland en
Vlaanderen aan de hand van hun doelstellingen
en eventueel ontwikkeld lesmateriaal. Vervolgens
wordt op basis van de theoretische en empirische
bevindingen een blauwdruk gegeven van de
methodiek. Tot slot wordt de visie van de
Amerikaanse kunsteducatieve beweging Discipline
Based Art Education op de inhoud en
methodologie van kunstfilosofie in het onderwijs
uiteengezet ter verheldering van de relevantie
van de onderzochte methode.
Kunsteducatie in het onderwijs : een
inventarisatie / F. Haanstra en J. Oostwoud
Wijdenes. - Amsterdam : SCO, 1995. - 110 p.
- Met lit.opg. - ISBN 90-6813-456-6
(SCO-rapport ; 405)
Algemene vraagstelling: Wat is de huidige
situatie van de kunsteducatie in het onderwijs.
De algemene vraagstelling wordt per
onderwijsniveau in enkele subvragen
onderverdeeld nl. wat is de 'feitelijke situatie',
wat is de beleidscontext en wat zijn de
knelpunten zoals die worden verwoord door
onderwijsgevenden, inspectie, beleid,
adviescommissies, onderzoek?
Theatereducatie in het basisonderwijs : een
theoretische verkenning / W. Bos. - Utrecht :
Universiteit Utrecht, 2000. - 27 p. : tab., fig.
- Met lit.opg. - Literatuurscriptie
Onderwijskunde Universiteit Utrecht,
uitgevoerd in opdracht van het LOKV
Nederlands Instituut voor Kunsteducatie.
De centrale vraag in deze scriptie luidt: 'Hoe
wordt bij theatereducatie het onderwijsleerproces
didactisch vormgegeven?'.
BUITENLANDSE PUBLICATIES
The arts in the primary school / R. Taylor
and G. Andrews. - London [etc.] : Falmer
Press, 1993. - 199 p. : ill. - Met reg. en
lit.opg. - ISBN 1-85000-772-1
The authors illustrate how children of all ages can
be educated to both know about and to practice
all the major art forms - dance, drama, literature,
music, visual arts and film -, and how a school
staff can effectively accommodate and practice
them all, even within the constraints of the
National Curriculum.
Mind in art : cognitive foundations in art
education / C.M. Dorn. - Mahwah,N.J. [etc.] :
Lawrence Erlbaum , 1999. - 275 p. : tab.,
fig., ill. - Met reg. en lit.opg. -
ISBN 0-8058-3079-0

Zicht op… kunst- en cultuureducatie in het basisonderwijs
The volume includes a discussion and history of a
number of important theories in psychology,
philosophy, and aesthetics, and examines the
impact these theories have had on one another,
on education of children, and on the field of art
education. The purpose of this material is to
stimulate the reader to think about important
philosophical, psychological, and aesthetic issues;
to analyze and synthesize them; and to test their
relevancy in solving a number of divergent
problems relating to the art curriculum, teaching,
and evaluation. Contains the following chapters:
Sensation, vision, perception, and human
development; Cognition and learning; Cognition
in art; Conceptual behaviors in art; The
conceptual curriculum; Art learning and its
assessment; Summary and conclusions.
TIJDSCHRIFTARTIKELEN
De kunst afkijken : bouwstenen voor lessen
kunstzinnige vorming / J. Walta
In: JSW = Jeugd in school en wereld. - Vol.
80(1995)4(dec.22-26)
Aanreiking van bouwstenen door een vergelijking
te maken met de wijze waarop kunstenaars
werken en volwassenen met kunst omgaan. Er
zijn drie rollen die volwasssenen tegenover de
kunst aannemen: -de rol van kunstbeschouwer; -
de rol van uitvoerend met kunst bezig zijn; -de
rol van scheppend kunstenaar. Leerkrachten die
weten met welke soort kunstzinnige activiteit ze
bezig zijn, kunnen kinderen leren hoe ze een
dergelijke rol kunnen invullen. Voor een lesmodel
zijn daar specifieke aandachtspunten aan te
ontlenen.
RECEPTIEVE EN REFLECTIEVE
ACTIVITEITEN.
NEDERLANDSTALIGE PUBLICATIES
Danswerk! : een handreiking voor vakleraren
dansexpressie in het basisonderwijs / R.
Wilmans, A. van Nunen en W. Walvis ;
eindred. R. Frowijn. - Enschede : SLO, 2000.
- 110 p. : ill. - In opdr. van de Nederlandse
Beroepsvereniging voor Danskunstenaars en
de Stichting Educatieve Dans. - Met lit.opg.
Bevat 2 delen: het werkveld en het vak dansexpressie.
Deel 1 beschrijft de actuele praktijk.
Ingegaan wordt op de kerndoelen, het schoolplan,
de schoolgids, groeperen van leerlingen, de
vakleerkracht, omgaan met interculturaliteit en
randvoorwaarden. Het tweede deel gaat in op de
ontwikkeling van de toepassingsmogelijkheden
van het vak dansexpressie in het basisonderwijs.
Aan bod komt o.a. de ontwikkeling van de
creativiteit, samendans en sociale vaardigheden,
receptieve dansontwikkeling in het kijken naar
dans en dansbeschouwing, de leerlijn voor groep
1 t/m 8, planning, evaluatie en beoordeling,
danspresentaties en tweesporenmethodiek.
6
Goed beschouwd : een praktische
handreiking voor theaterbeschouwing met
kinderen in het basisonderwijs / P. Korthals
Altes en M. Zuiderent ; onder red. van I.
Roozen. - Enschede : SLO, 2000. - 64 p. : ill.
- Met lit.opg., kopieerbijl. en een lijst met
steunfunctie-instellingen.
Praktische brochure over het kijken naar theater
met kinderen. Bevat zes hoofdstukken: De
ontwikkeling van het jeugdtheater en het vak
drama; Met kinderen naar een theatervoorstelling
gaan; Het bezoek aan een theatervoorstelling
voorbereiden; Welke mensen maken de voorstelling
en hoe doen ze dat?; De verwerking van
het theaterbezoek; Daar komen de helden: een
voorbeeld uit de praktijk.
Kijken met kunst : een ideeënboek voor
tentoonstellingsbezoek / P. Mols. - Tilburg :
Zwijsen, 1994. - 103 p. - Met lit. opg. - ISBN
90-276-3130-1
(JSW boek ; 3)
Inhoudsopgave: -waarom kunst belangrijk is voor
kinderen; -werken rondom een
thematentoonstelling; -kunstbeschouwing in een
museum voor hedendaagse kunst; -ontmoetingen
met kunstenaars; -hulp om zelf aan de slag te
gaan.
De kunst afkijken : inspirerende activiteiten
met jonge kinderen en kunst /P. Mols. -
Tilburg : Zwijsen, 1999. - 119 p. : ill. - Met
lit.opg. - ISBN 90-276-4261-3
(JSW boek ; 21)
Ideeënboek met mogelijkheden om op inspirerende
wijze te werken met hedendaagse kunst en
jonge kinderen. Nadruk ligt op de manier waarop
kunstenaars werken. Grondgedachte bij de
voorgestelde activiteiten is het idee dat zinvolle
kunsteducatie zich niet zozeer bezighoudt met
het 'ter sprake brengen van kunstwerken', maar
meer met kunstwerken 'tot spreken' te brengen.
Naast praktijkvoorbeelden wordt een stappenplan
gegeven, waarin een recept voor het organiseren
van een tentoonstellingsbezoek is opgenomen.
Doelgroep: kinderen uit de onderbouw van de
basisschool.
De kunst van het spelen : handboek voor
dramaonderwijs op de basisschool / L.
Janssens. - Amsterdam : Meulenhoff
Educatief, 1999. - 128 p. : ill., schema's. -
Met lit.opg. en bijl. - ISBN 90-280-3899-X
In dit handboek, ontwikkeld voor gebruik binnen
lerarenopleidingen basisonderwijs, krijgen
studenten inzicht in de ontwikkeling van kinderen
en in hun eigen beleving en vaardigheden van
dramatisch spel. Er worden vijf deelgebieden
onderscheiden: verbeelding, instrument, samenspel,
vormgeving en inzicht. Binnen deze structuur
wordt niet alleen praktijktheorie over
dramatische ontwikkeling behandeld, maar vallen
ook veel gehanteerde werkvormen als poppenspel,
pantomime, improviseren en theaterbezoek
op hun plaats. In ieder hoofdstuk zijn praktische

Zicht op… kunst- en cultuureducatie in het basisonderwijs
suggesties en ideeën voor lessen opgenomen,
voor op stagescholen en in de latere
beroepspraktijk.
Kunst werkt : praktische uitwerkingen voor
korte kunstzinnige activiteiten / Algemene
Werkgroep Kunstzinnige Vorming ; voorw. J.
Walta. - Tilburg : Zwijsen, 1995. - 86 p. -
ISBN 90-276-3472-6
Praktijkboek voor leerkrachten in het basisonderwijs.
Beschrijving van activiteiten - uit te
voeren binnen het tijdsbestek van een dagdeel -
waarin actieve en receptieve elementen gecombineerd
zijn. Er worden lesideeën beschreven voor
de disciplines literatuur, beeldend, muziek, drama
en audiovisueel voor alle leeftijdsgroepen.
Over actief, receptief en reflectief :
literatuurverkenning samenhang
kunsteducatie / J. Oostwoud Wijdenes en F.
Haanstra ; hoofdred. J. Ensink. - Utrecht :
LOKV, 1997. - 52 p. - Met lit.opg. - ISBN 90-
6997-083-X
(Katernen kunsteducatie ; 13)
Een onderzoek op basis van literatuurstudie naar
de problematiek van de veronderstelde
samenhang tussen drie vormen van
kunsteducatie: actief, receptief en reflectief. De
variëteit van het gebruik van deze drie termen
wordt belicht en hun betekenis in diverse
systemen nader beschouwd. Het laatste hoofdstuk
gaat in op de reflectie in de examenprogramma's
culturele en kunstzinnige vorming (ckv).
lees of download ook van:
www.cultuurnetwerk.nl
!
Vertel eens : kinderen, lezen en praten / A.
Chambers. - Amsterdam : Querido, 1995. -
168 p. : fig. - Oorspr. titel: Tell me. - 1993. -
Met lit.opg. en reg. - ISBN 90-214-5743-1
De betekenis van het met kinderen praten over
boeken wordt uitgediept om het lezen interessanter
en avontuurlijker te maken, inzicht te
bieden in de betekenis van een boek, duidelijk te
maken waarom je van een boek kunt genieten en
om te laten zien waarom een boek ontroert of
grappig is. De publicatie bevat praktische aanwijzingen
en ideeën om het praten over boeken in
de klas of daarbuiten zo effectief mogelijk te
maken. Chambers laat zien hoe kinderen enthousiaste
critici kunnen worden, als zij door ervaren
lezers geholpen worden de juiste vragen te
stellen.
Wat is kunst : gesprekken met kinderen over
kunst [videoband] / T. Tromp en P. Moonen ;
prod. SKV, Steunpunt Kunstzinnige Vorming
Zeist. - Zeist : SKV, 1997. - 20 min.
Tegen het decor van schoolpleinen en het kunstwerk
Le Jardin d'email van Jean Dubuffet in het
Kröller Müller Museum, worden kinderen uit het
basisonderwijs geïnterviewd over de vraag 'Wat is
kunst'.
7
BUITENLANDSE PUBLICATIES
Art education in action / viewers guide M.D.
Day. - Santa Monica : Getty Center for
Education in the Arts, 1995. - 5 dl. + 5
videobanden. - De videobanden zijn alleen af
te spelen op een videorecorder met het
Amerikaanse videosysteem NTSC. - Met
lit.opg.
This videoseries 'Art education in action' takes
the viewer into actual classroom and museum
settings in a wide variety of communities to
observe teachers working with their students on
art lessons the teachers have developed
themselves. These episodes are presented as
starting points to stimulate thinking about a
comprehensive approach to art education that
derives its content from the four core art
disciplines: art history, art criticism, aesthetics,
and art making. Each episode presents a full
lesson and includes interviews with the
instructors, who discuss how they developed their
lessons and how this approach to art education
has transformed their teaching and enhanced
their students' capacity for learning.
Ästhetik der Kinder : interdisziplinäre
Beiträge zur ästhetischen Erfahrung von
Kindern / hrsg. von N. Neuss. - Frankfurt am
Main : GEP, 1999. - 376 p. : ill. - Met lit.opg.
- ISBN 3-932194-31-4
(Beiträge zur Medienpädagogik ; 5)
22 Beiträge über ästhetischen Ausdrucks- und
Aneignungsweisen von Kindern. Interdisziplinär
ist der Band, insofern er Artikel aus den
Bereichen Massenmedien, Neue Medien,
Philosophie, Literatur, Bildende Kunst, Theater,
Musik und Bewegung unter der Perspektive der
ästhetischen Erfarung vereint. In diesem Band
geht es um die Darstellung und Diskussion von
empirischen Materialien sowie ihrer theoretischen
Betrachtung.
Kunststunde 5 [cd-rom]. - Dietzenbach : ALS,
1999. - ISBN 3-89135-085-6
Bevat lesvoorbereidingen beeldende vakken voor
pabo-studenten. De lessen (onderwijseenheden)
zijn bedoeld voor leerlingen van groep 7 van het
basisonderwijs (in Duitsland 5 genoemd).
TIJDSCHRIFTARTIKELEN
De kunst afkijken : bouwstenen voor lessen
kunstzinnige vorming / J. Walta
In: JSW = Jeugd in school en wereld. - Vol.
80(1995)4(dec.22-26)
Aanreiking van bouwstenen door een vergelijking
te maken met de wijze waarop kunstenaars
werken en volwassenen met kunst omgaan. Er
zijn drie rollen die volwassenen tegenover de
kunst aannemen: -de rol van kunstbeschouwer; -
de rol van uitvoerend met kunst bezig zijn; -de
rol van scheppend kunstenaar. Leerkrachten die
weten met welke soort kunstzinnige activiteit ze
bezig zijn, kunnen kinderen leren hoe ze een
dergelijke rol kunnen invullen. Voor een lesmodel

Zicht op… kunst- en cultuureducatie in het basisonderwijs
zijn daar specifieke aandachtspunten aan te
ontlenen.
Theater in kinderogen : een
onderzoeksverslag / J. de Vroomen, L.
Vogelesang en M. van der Maas
In: Kunst & educatie. - Vol. 5(1999)2/3
(3-160). - Met lit.opg. - Themanummer
Centraal in dit themanummer staan de ervaringen
van jeugdtheaterbezoekers. Daarbij ligt het
accent op basisschoolkinderen. Bevat de volgende
artikelen: Jeugdtheater in historisch vogelperspectief;
De wetenschap over kijkende kinderen:
theoretische concepten en onderzoek naar
receptie van jeugdtheater; Jeugdtheater en
kinderervaringen; 'Repelsteel'; 'Kijk de tijger';
Vraaggesprekken met schrijvers, jeugdtheatermakers
en publieksbegeleiders; Het
beoordelen van jeugdtheater door vakjury's; Het
kind als kind serieus nemen.
DISCIPLINE BASED ART EDUCATION:
NEDERLANDSTALIGE PUBLICATIE
Discipline based art education / M. van
Hoorn. - [S.l. : s.n.], 2000. - 7 p. - Met
lit.opg.
Lezing over de kunsteducatieve stroming
Discipline Based Art Education (DBAE), gehouden
op 19 december 2000 in De Pont stichting voor
hedendaagse kunst te Tilburg.
BUITENLANDSE PUBLICATIES
Aesthetics and arts education / ed. by R.A.
Smith and A. Simpson. - Urbana [etc.] :
University of Illinois Press, 1991. - 392 p. -
Met lit.opg. en reg. - ISBN 0-252-06141-1
An international look at the role aesthetics can
play in teaching all the arts. Thirty-two articles
by American and English scholars address the
philosophical and educational theories underlying
aesthetics, aesthetics as a field of study,
curriculum design and evaluation, and the
problems and purposes of aesthetic education.
Aesthetics and education / M.J. Parsons and
H.G. Blocker. - Urbana [etc.] :University of
Illinois Press, 1993. - 186 p. : ill. -
Met lit.opg. en reg. - ISBN 0-252-06293-0
(Disciplines in art education : contexts of
understanding)
The authors ask and answer questions such as:
What is the appropriate content of aesthetics for
students of art at different age levels?; How can
it best be taught?; How should it be combined
with studio work and other art disciplines?
This book aimed at integrating aesthetics into the
study of art in the schoolcurriculum.
Art criticism and education / Th.F. Wolff and
G. Geahigan. - Baltimore : University of
Illinois, 1997. - 283 p. : ill. - Met lit.opg. en
reg. - ISBN 0-252-06614-6
8
(Disciplines in art education : contexts of
understanding)
Wolff provides a practical overview of how those
who teach art can apply the principles and
techniques of art criticism from kindergarten
through high school. Connecting the practical to
the pedagogical, Geahigan provides a historical
overview of art criticism in education literature.
He rejects prevailing approaches that threat the
discipline as a procedure for talking or writing
about works of art, asserting instead that
criticism is best construed as a mode of inquiry
concerned with helping individuals see meaning
and value in works of art.
Art history and education / S. Addiss and M.
Erickson. - Urbana [etc.] : University of
Illinois Press, 1993. - 220 p. : ill. - Met bijl.,
lit.opg. en reg. - ISBN 0-252-06273-6
(Disciplines in art education : contexts of
understanding)
An art historian and an art educator ask three
simple questions: Why should we study and teach
art history?; Is it necessary or useful for the
education of our children?; Can't we leave this
field to 'experts'? In the first section, Addiss
raises issues about the discipline of art history.
In the second, Erickson examines proposals about
how art history can be incorporated into the
general education of children and offers some
curriculum guides and lesson plans for art
educators.
Beyond creating : the place for art in
America's schools / foreword H.M. Williams ;
with the collab. of Ernest L. Boyer ... [et al.].
- Los Angeles : Getty Center for Education in
the Arts, 1985. - VI, 75 p. : ill.
Verzameling van bijdragen die gepresenteerd
worden onder de noemer 'een nieuw concept voor
de beeldende vorming in Amerikaanse scholen'.
Daartoe werden zeven geselecteerde schooldistricten
onderzocht welke de beeldende vorming
beschouwen als een fundamenteel leeronderdeel
bij kinderen. Het nieuwe concept omvat 'visuele
kunsteducatie' dat bestaat uit kunstproduktie,
kunstgeschiedenis, kunstkritiek en esthetica.
The DBAE handbook : an overview of
discipline-based art education / S.M. Dobbs.
- Santa Monica : The J. Paul Getty Trust,
1992. - 101 p. - Met bibliogr. -
ISBN 0-89236-214-6
Theoretical approach to teaching and learning
about art production, art criticism, art history and
aesthetics. Materials are presented in sections
addressing DBAE's definition, characteristics,
curriculum, teaching, evaluation, implementation
and resources.
Discipline-based art education : origins,
meaning, and development / ed. and
introduction R.A. Smith ; foreword M.J. Price
; written by R.A. Smith ... [et al.]. - Urbana
[etc.] : University of Illinois, 1989. - XXVIII,

Zicht op… kunst- en cultuureducatie in het basisonderwijs
267 p. - Met lit.opg. en reg. - Originally publ.
In: Journal of aesthetic education 21(1987).
- ISBN 0-252-01646-7
Leerplanmakers, leraren en beleidsmensen
kunnen in deze verzameling essays lezen over de
discussie die in de Verenigde Staten gaande is
over de leerplanontwikkeling van het kunstonderwijs.
Het Getty Center for Education in the
Arts is van mening dat kunstonderwijs zou
moeten bestaan uit vier disciplines: kunstgeschiedenis,
het maken van kunst, kritisch
beschouwen en esthetiek.
Discipline-based art education : what forms
will it take? / with the collab. of E.W. Eisner
... [et al.]. - Los Angeles : Getty Center for
Education in the Arts, 1987. - 121 p. -
Proceedings of a national invitational
conference sponsored by the Getty Center for
Education in the Arts, January 15-17, 1987.
The discipline-based art education (DBAE)
approach integrates content and skills from four
disciplines which contribute to creating,
understanding, and appreciation art: art
producation, art history, art criticism, and
aesthetics.
Conference items: planning a statewide art
program; components of a DBAE program;
implementing and maintaining a district art
program; resources for developing an art
curriculum, the role of creativity in DBAE; DBAE's
impact on museum education etc.
Improving visual arts education : final
reports on the Los Angeles Getty Institute
for Educators on the Visual Arts / submitted
by staff and evaluators of The Getty Institute
for Educators on the Visual Arts ; Director
W.D. Greer. - Santa Monica : The Getty
Center for Education in the Arts, 1993. -
144 p. : fig., tab. - Met bijl. en lit.opg.
A report on a seven-year research and
development initiative directed at redefining the
content of visual arts education and the way how
the visual arts are taught in schools by art and
general classroom teachers.
The study traces the theory and the outcomes of
the Getty Institute for Education on the Visual
Arts DBAE-program, designed to improve the
quality of arts education in 21 Los Angeles school
districts.
The intelligent eye : learning to think by
looking at art / D.N. Perkins ; voorw. M.A.
Stankiewicz. - Los Angeles : The Getty Center
for Education in the Arts, 1994. - 95 p. : ill. -
Met lit.opg. - ISBN 0-89236-274-X
First, Perkins explains why looking at art requires
thinking. Works of art do not reveal all their
secrets at first glance, as he demonstrates
through 'seeings', records of his perceptions of
some of the works reproduced here. Second, he
presents an argument for the value of looking at
art as a mean to cultivate thinking positions.
Drawing on recent research in cognition, he
9
explains why art is uniquely qualified to support
commitments to habits of thinking that are not
hasty, narrow, fuzzy, and sprawling.
Issues in discipline-based art education :
strengthening the stance, extending the
horizons / forew. L.L. Duke ; introd. H.
Feinstein ; speakers D. Wolf ... [et al.]. - Los
Angeles : The Getty Center for Education in
the Arts, 1988. - XII, 148 p. - Met bibliogr. -
ISBN 0-89236-136-0
Verslag van een congres betreffende de filosofische
grondslagen van kunstonderwijs. Het gaat
hierbij meer om algemene theorieën en begrippen
dan de pedagogiek. Aan de orde komen: de ontwikkeling
van het kind, de invloed van de maatschappij
op kunst en herziening van de leerplannen.
Learning in and through art : a guide to
Discipline-Based Art Education / S.M. Dobbs.
- Los Angeles : The Getty Education Institute
for the Arts, 1998. - 145 p. : ill. - Met reg. en
lit.opg. - Volledig herz. versie van: DBAE
Handbook. - ISBN 0-89236-494-7
Guide to the theory and practice of DBAE. Dobbs
explains how a quality art education draws
content from the disciplines of art making, art
criticism, art history and aesthetics. In addition,
he shows how the practice of incorporating a
comprehensive art program in schools over the
past several years has influenced how art is
taught today.
Lessons for teaching art criticism / ed. by T.
Barrett. - Bloomington : ERIC:ART, 1995. -
130 p. : ill. - ISBN 0-941339-21-1
Examples of lessons dealing with an aspect of art
criticism, like: creating a climate for talking
about art, investigating criteria for judgements,
criticizing advertising, criticizing television,
understanding graffiti and understanding
conceptual art.
The process of education / J.S. Bruner. -
12th. print. - Cambridge : Harvard University
Press, 1973. - 97 p. - 1e dr.: 1960. - Met reg.
This book is the report of a conference of
scientists and teachers called by the National
Academy of Sciences to discuss the improvement
of science-teaching and teaching of the
humanities in the primary and secondary schools.
The quiet evolution : changing the face of
arts education / B. Wilson. - Los Angeles :
Getty Education Institute for the Arts, 1997.
- 255 p. : ill.- Met lit.opg., samenv. en bijl. -
ISBN 0-89236-409-2
How can lasting change be made in the way art is
taught in America's schools? This was the
challenge that faced the six regional professional
development consortia sponsered by the Center
for Education in the 1980's. This book presents
results of an empirical study of DBAE and it
provides a history of the evaluation of art

Zicht op… kunst- en cultuureducatie in het basisonderwijs
education theory. Chapters: evolution of DBAE in
the regional institute programs; DBAE summer
professional development institute; multiple
forms of DBAE; implementation of DBAE in school
districts and schools; exemplary DBAE practices
in elementary schools; DBAE in secondary
schools; DBAE in art museums; role of DBAE in
reforming education.
Research readings for discipline-based art
education : a journey beyond creating / ed.
by S.M. Dobbs ; assistent ed. H. Feinstein
and R.N. MacGregor ; with the collab. of E.W.
Eisner ... [et al.]. - Virginia : National Art
Education Association, 1988. - 180 p. : ill. -
Met lit.opg.
Bundeling van twaalf bijdragen, welke
chronologisch gerangschikt zijn in vier sekties,
waardoor de ontwikkelingsfasen van het DBAE
(Discipline Based Art Education)-model duidelijk
worden.
1. Het voorafgaande (1968-1970), met bijdragen
van Eisner, Day en MacGregor.
2. De bloeiperiode (1973-1978), met artikelen
van Feldman, Smoke, Clark en Zimmerman.
3. Een nieuw model (1983-1985), met visies van
Gardner, Dwaine Greer en Battin.
4. Toekomstperspektieven (1986-1987), met
bijdragen van Wilson, Erickson en Price.
The role of discipline-based art education in
America's schools / E.W. Eisner ; with a
foreword by L. Lattin Duke. - Los Angeles :
The Getty Center for Education in the Arts,
[1987]. - 41 p. : ill. - Met lit.opg.
De visie van het Getty Center is gebaseerd op de
vierdeling: kunstgeschiedenis, kunstproduktie,
kunstkritiek en esthetica. Deze benadering wordt
ook wel genoemd discipline-gebaseerde
beeldende vorming, afgekort: D.B.A.E.
Talking about student art / T. Barrett. -
Worcester : Davis, 1997. - 106 p.: ill. - Met
reg., lit.opg. en bijl. - 87192-361-0
(Art education in practice series)
Shows what students, from kindergarten through
high school, can do when challenged to think and
talk about art. The author assumes that if
children learn to perceive, inquire and discuss the
art of their classmates, they will likely be able to
make the transer to talking about the art made
by adults that is exhibited in museums. Offers
teaching suggestions, especially for art teachers
and classroom teachers who teach art. A sampler
of critiques offers ideas and activities. Practical
suggestions for leading critiques are presented.
What do elementary school students learn
from DBAE instruction?: a pilot study in
Chattanooga, Sarasota and St. Lucie / B.
Wilson and B. Rubin. - [S.l. : s.n.], 1997. -
53 p. - Met lit.opg.
10
TIJDSCHRIFTARTIKELEN
Art education for understanding : Goodman,
arts PROPEL, and DBAE / L. Lindstrom
In: Journal of art & design education. - Vol.
13(1994)2(Aug.189-201). - Met lit. opg.
Discussion of the rationales, contributions and
limitations of two art programmes: Arts PROPEL
and Discipline-Based Art Education (DBAE). Arts
PROPEL has introduced long-term, open-ended
projects that integrate production with perception
and reflection. The DBAE curricula are
sequentially organised and integrate content from
the disciplines of art creation, art criticism, art
history and aesthetics. In the final section the
two programmes are compared. (LOKV)
Discipline-based art education / J.C. Rush ...
[et al.]
In: Studies in art education. - Vol.
26(1985)4(Summer.197-256)
Het tweede themanummer over dit onderwerp,
behandeld vanuit een pragmatische invalshoek.
Dit keer aandacht voor de waarde van onderzoek,
gebaseerd op de werkwijzen van universiteiten.
Aan de orde komen onder meer leerplanontwikkeling
als proces en als produkt; elektronische
media, videodisctechniek en de beeldende
kunsten; evaluatie van resultaten van studenten
in 'discipline-based' programma's.
The Getty Institute : putting educational
theory into practice / J.C. Rush,W.D. Greer
and H. Feinstein
In: The journal of aesthetic education. - Vol.
20(1986)1(Spring.85-95)
Het Getty instituut, onderdeel van het J. Paul
Getty trust, actief sinds 1983, onderzoekt het
volledige terrein (theorie en praktijk) van het
beeldende kunstonderwijs. Deze longitudinale
studie omvat 5 componenten: een theoretische
fundering voor een curriculum per discipline
(DBAE); zomercursussen ter bijscholing van
stafmedewerkers; planning van kunstonderwijsprogramma's;
aanvulling en uitvoering van
kunstprogramma's tijdens het gehele schooljaar
en methoden om prestaties c.q. vooruitgang van
leerlingen te kunnen beoordelen.

Zicht op… kunst- en cultuureducatie in het basisonderwijs
EFFECTEN VAN CULTUUREDUCATIE
NEDERLANDSTALIGE PUBLICATIES
Culturele activiteiten basisonderwijs
convenantsgebied Amsterdam / V. van
Grinsven en K. Monnink. - Utrecht : DUO
Market Research, 1999. - 26 p. : graf. - Met
bijl. - In opdr. van Erfgoed Actueel en
Cultuur & School
(Onderzoeksrapportages cultuureducatie
Erfgoed Actueel en Cultuur en School)
Cultuureducatie en cultuurparticipatie :
opzet en effecten van de Kunstkijkuren en de
Muziekluisterlessen in het Amsterdams
primair onderwijs / L. Ranshuysen en H.
Ganzeboom ; voorw. H. D'Ancona. - Rijswijk :
Ministerie van WVC, 1993. - 193 p. : ill., fig.,
tab. - Onderzoek uitgevoerd door de
Vakgroep Sociologie van de Katholieke
Universiteit Nijmegen in opdracht van het
ministerie van Welzijn, Volksgezondheid en
Cultuur. - Met lit.opg. en bijl. -
ISBN 90-74364-13-6
(DGCZ ; 8)
De vraag is in hoeverre Kunstkijkuren en
Muziekluisterlessen invloed hebben op
cultuurparticipatie op latere leeftijd. Uit een
enquête verricht onder 1061 inwoners van
Amsterdam in de leeftijd van 18 t/m 40 jaar,
blijkt dat degenen die aan deze lessen
deelgenomen hebben ca. 10 à 20% meer
bezoeken aan musea en concerten brengen dan
degenen die deze lessen niet hebben bijgewoond.
Onderzoek basisonderwijs Den Haag e.o. :
inventarisatie culturele activiteiten / V. van
Grinsven en K. Monnink. - Utrecht : DUO
Market Research, 1999. - 35 p. : tab. - In
opdr. van Erfgoed Actueel en Cultuur en
School
Resultaten van een inventariserend onderzoek
naar culturele activiteiten in het basisonderwijs.
De doelstellingen luiden: inzicht krijgen in de
culturele activiteiten die in het schooljaar 1998-
1999 zijn ondernomen door basisscholen in Den
Haag en omgeving; inzicht krijgen in de
waardering van de ondernomen culturele
activiteiten; inzicht krijgen in de criteria en
drempels die van invloed zijn op de keuze van
scholen om al dan niet in schoolverband een
bepaalde culturele activiteit te ondernemen.
Enkele conclusies: slechts één school van de 101
scholen heeft geen culturele activiteiten
ondernomen; het bijwonen van een theater- of
podiumkunstvoorstelling is de meest ondernomen
culturele activiteit.
Onderzoek basisonderwijs provincie Drenthe
: inventarisatie culturele activiteiten :
verdiepingsonderzoek (vervoer, rol, ouders,
motivatie voor bezoek Drents Museum) / V.
van Grinsven en K. Monnink. - Utrecht : DUO
Market Research, 1999. - Div. pag. : graf. -
11
Met bijl. - In opdr. van Erfgoed Actueel en
Cultuur en School
(Onderzoeksrapportages cultuureducatie
Erfgoed Actueel en Cultuur en School)
Dit rapport bevat de resultaten van twee
onderzoeken. Het eerste onderzoek betreft een
inventariserend onderzoek naar culturele
activiteiten in het basisonderwijs. Doelstellingen:
inzicht krijgen in de culturele activiteiten die in
het schooljaar (1997-1998) zijn ondernomen;
waardering van de ondernomen culturele
activiteiten; criteria en drempels die van invloed
zijn op de keuze van scholen om al dan niet in
schoolverband een bepaalde culturele activiteit te
ondernemen. Enkele conclusies: 6 van de 106
scholen hebben geen culturele activiteiten
ondernomen; het bijwonen van een theater- of
podiumkunstvoorstelling is de meest ondernomen
culturele activiteit. Het tweede onderzoek betreft
een onderzoek naar de organisatie van en
mogelijke problemen omtrent vervoer met
betrekking tot culturele activiteiten en de rol die
ouders spelen bij het ondernemen van
buitenschoolse culturele activiteiten. Daarnaast is
onderzocht wat de motivatie van basisscholen is
om een bezoek te brengen aan het Drents
Museum. De twee meest genoemde redenen
waarom scholen het Drents Museum bezoeken
zijn dat het aanbod goed aansluit op de lessen en
dat het museum de leerlingen leert over hun
eigen omgeving en cultuur.
Onderzoek basisonderwijs provincie
Groningen : inventarisatie culturele
activiteiten / V. van Grinsven en K. Monnink.
- Utrecht : DUO Market Research, 1999. - 35
p. : tab. - In opdr. van Erfgoed Actueel en
Cultuur en School. - Met bijl.: vragenlijst
(Onderzoeksrapportages cultuureducatie
Erfgoed Actueel en Cultuur en School)
Doelstellingen: inzicht krijgen in de culturele
activiteiten die in het schooljaar (1997-1998) zijn
ondernomen; waardering van de ondernomen
culturele activiteiten; criteria en drempels die van
invloed zijn op de keuze van scholen om al dan
niet in schoolverband een bepaalde culturele
activiteit te ondernemen. Enkele conclusies: 5
scholen van de 105 hebben geen culturele
activiteiten ondernomen; het bijwonen van een
theater- of podiumkunstvoorstelling is de meest
ondernomen culturele activiteit; het meest
gehanteerde criterium is dat de activiteit moet
bijdragen aan de culturele vorming; kosten,
afstand en vervoer worden genoemd als drempel
bij het ondernemen van een culturele activiteit.
Onderzoek cultuureducatie Limburg / PBW
Onderzoeksbureau voor Beleid en Bestuur en
E. van Lankvelt ... [et al.]. - Maastricht :
PBW, 1996. - 3 dl. : tab. - In opdr. van
Gedeputeerde Staten
Het onderzoek cultuureducatie Limburg bestaat
uit 3 deelrapportages: een apart katern met de
samenvatting, conclusies en aanbevelingen van 2
onderzoeken, te weten een onderzoek naar 2

Zicht op… kunst- en cultuureducatie in het basisonderwijs
kunstconfrontatieprojecten (project 'Kunst maakt
school' in Helden en project 'Kunstconfrontatie
basisonderwijs' in Kerkrade/Landgraaf) en een
onderzoek naar het Educatief Programma van het
Bonnefantenmuseum; deelrapport 1 met de
uitkomsten van onderzoek 1 (de 2 kunstconfrontatieprojecten);
deelrapport 2 met de uitkomsten
van onderzoek 2 (Educatief Programma
Bonnefantenmuseum). Het onderzoek is verricht
om tot een nadere plaatsbepaling van cultuureducatie
in het provinciaal beleid te komen.
Onderzoek cultuureducatie Limburg .
Deelrapport 1 : onderzoek naar 2
kunstconfrontatieprojecten / PBW
Ondezoeksbureau voor Beleid en Bestuur,
E.van Lankvelt ... [et al.]. - Maastricht : PBW,
1996. - 65 p. : tab. - Met bijl. en lit.opg.
(Onderzoek cultuureducatie Limburg)
Beschreven is een onderzoek naar 2
kunstconfrontatieprojecten te weten het project
'Kunst maakt school' in Helden en project
'Kunstconfrontatie basisonderwijs' in
Kerkrade/Landgraaf. De doelstelling van de
kunstconfrontatieprojecten is basisschoolleerlingen
in contact te brengen met alle
kunstdisciplines door middel van het kijken en
luisteren naar professionele kunstuitingen c.q.
voorstellingen of exposities. Daarnaast zijn de
projecten erop gericht de afstand tussen kunst en
kinderen te verkleinen en de aandacht voor
kunsteducatie alsmede een structurele inbedding
ervan op scholen te stimuleren.
Onderzoek cultuureducatie Limburg .
Deelrapport 2 : onderzoek Educatief
Programma Bonnefantenmuseum / PBW
Onderzoeksbureau voor Beleid en Bestuur, E.
van Lankvelt ... [et al.]. - Maastricht : PBW,
1996. - 41 p. : tab. - Met bijl.
(Onderzoek cultuureducatie Limburg)
De doelstelling van het Educatief Programma is
met name jongeren kijkervaring en kennis te
laten opdoen met betrekking tot beeldende kunst
en archeologie en kennis te laten maken met de
verschillende kanten van het Bonnefantenmuseum.
Het Educatief Programma richt zich
zowel op het voortgezet onderwijs als op het
basisonderwijs. Bij het basisonderwijs vormen de
leerlingen van de bovenbouw (groepen 6, 7 en 8)
de doelgroep.
Onderzoek cultuureducatie Limburg .
Samenvatting, conclusies en aanbevelingen /
PBW Provinciale Bestuurscommissie
Welzijnsplanning Limburg en E. van Lankvelt
... [et al.]. - Maastricht : PBW, 1996. -
Versch.pag. : tab. - Met bijl. en lit.opg.
(Onderzoek cultuureducatie Limburg)
Samenvatting, conclusies en aanbevelingen van 2
onderzoeken, te weten een onderzoek naar 2
kunstconfrontatieprojecten (project 'Kunst maakt
school' in Helden en project 'Kunstconfrontatie
basisonderwijs'in Kerkrade/Landgraaf) en een
onderzoek naar het Educatief Programma van het
12
Bonnefantenmuseum. Enkele conclusies: zowel de
kunstconfrontatieprojecten als het Educatief
Programma van het Bonnefantenmuseum
bestrijken een deel van het bredere terrein van
cultuureducatie. Beide richten zich voornamelijk
op de professionele kunsten en op de receptieve
vorm van kunsteducatie (kijken/luisteren naar
kunst). In beperkte mate aan bod komen de
amateurkunsten, het cultureel erfgoed (met name
bij de projecten) en de actieve vorm van
cultuureducatie (leerlingen creatief bezig laten
zijn). Cultuureducatie in het basisonderwijs blijkt
slechts onder bepaalde voorwaarden te leiden tot
effecten op langere termijn in casu latere
cultuurparticipatie. Bij de schooldirecties,
leerkrachten en ouders die in beide onderzoeken
zijn benaderd, blijkt een draagvlak te bestaan
voor cultuureducatie in het basisonderwijs.
Onderzoeksrapportage [basisonderwijs en
voortgezet onderwijs provincie Gelderland] /
V. van Grinsven en K. Monnink. - Utrecht :
DUO Market Research, 1998. - 61 p. : graf. -
In opdr. van Erfgoed Actueel
(Onderzoeksrapportages cultuureducatie
Erfgoed Actueel en Cultuur en School)
Resultaten van een onderzoek naar het
ondernemen van buitenschoolse culturele
activiteiten door basisscholen en scholen voor
algemeen voortgezet onderwijs in de provincie
Gelderland. Gekeken is naar de verschillende
soorten activiteiten die zijn ondernomen, de
waardering van deze activiteiten en naar de
criteria voor het al dan niet ondernemen van
buitenschoolse activiteiten. Enkele conclusies:
veel scholen ondernemen culturele activiteiten
(primair onderwijs 97%, algemeen voortgezet
onderwijs 64%). Van alle culturele activiteiten
scoort museumbezoek het hoogst, zowel in het
primair (69%) als in het voortgezet onderwijs
(73%).
Rapportage culturele activiteiten :
eindrapportage basisonderwijs / V. van
Grinsven en H. Kommer. - Utrecht : DUO
Market Research, 2000. - 36 p. : tab. - In
opdr. van Erfgoed Actueel en Cultuur &
School
(Onderzoeksrapportages cultuureducatie
Erfgoed Actueel en Cultuur en School)
Resultaten van een onderzoek naar culturele
activiteiten in het basisonderwijs. De
doelstellingen luiden: inzicht krijgen in de
culturele activiteiten die het schooljaar
1997/1998 werden ondernomen door scholen uit
de convenantgebieden Gelderland, Drenthe,
Groningen, Amsterdam en Den Haag (alleen voor
Den Haag zijn vragen gesteld over schooljaar
1998/1999); inzicht krijgen in de waardering van
de ondernomen culturele activiteiten; inzicht
krijgen in de criteria en drempels die van invloed
zijn op de keuze van scholen om al dan niet in
schoolverband een bepaalde culturele activiteit te
ondernemen. Enkele conclusies: vrijwel alle
basisscholen (97%) hebben aangegeven dat op

Zicht op… kunst- en cultuureducatie in het basisonderwijs
hun school in het afgelopen schooljaar culturele
activiteiten zijn ondernomen. Het bijwonen van
een theater- of podiumkunstvoorstelling en het
bezoeken van musea zijn de meest ondernomen
culturele activiteiten.
Scholen in kunst : effecten van
kunsteducatie op cultuurdeelname /
samengest. door L. Ranshuysen ; met
medew. van H. Ganzeboom en W. Oud ;
hoofdred. J. Ensink ; eindred. A. Langedijk ;
red. M. van 't Hof. - Utrecht : LOKV, 1993. -
87 p. : fig., tab. - Met lit.opg. - ISBN 90 6997
055 4
(Katernen kunsteducatie ; 3)
Ingegaan wordt op de effecten die kunsteducatie
in het primair en voortgezet onderwijs heeft op
latere cultuurdeelname en op de bijdragen die
kunsteducatie levert aan sociale cultuurspreiding.
Centraal staat het rapport 'Cultuureducatie en
cultuurparticipatie, opzet en effecten van de
Kunstkijkuren en de muziekluisterlessen in het
Amsterdamse primair onderwijs'.
TIJDSCHRIFTARTIKELEN
Cultuureducatie : niet aan de grote klok
hangen / G. Berlijn en B. Berlijn
In: Beeldaspecten. - Vol. 5(1993)9(Sept.6-8)
Bespreking van het onderzoek 'Cultuureducatie en
cultuurparticipatie: opzet en effecten van de
Kunstkijkuren en Muziekluisterlessen in het
Amsterdams primair onderwijs' uitgevoerd door L.
Ranshuysen en H. Ganzeboom. Cultuureducatie in
het primair onderwijs blijkt wanneer het in de
context van alle mogelijke vormen van
cultuureducatie wordt geplaatst, weinig invloed te
hebben. Wanneer de groep respondenten die in
Amsterdam primair onderwijs volgde afzonderlijk
wordt geanalyseerd binnen de context van de
andere kanalen van culturele socialisatie, blijkt
cultuureducatie effecten te hebben. (LOKV)
Feiten en cijfers over cultuurgedrag van
scholen / C. Bunnik
In: Oud nieuws. - Vol. (2000)3(12)
Een korte bespreking van de resultaten van een
onderzoek van Bureau Duo Market Research in
opdracht van het Ministerie van OCenW/Cultureel
Erfgoed, naar de culturele activiteiten die
basisscholen en scholen voor voortgezet
onderwijs ondernemen en de beweegredenen
daarvan. Het onderzoek concentreerde zich op
vijf culturele activiteiten: het bijwonen van
voorstellingen, het bezoeken van musea,
openbare archieven, archeologische opgravingen
of vindplaatsen en het bezichtigen van (oude)
gebouwen.
Museumbezoek vult gereedschapskist : 'Als
je enige gereedschap een hamer is, ziet ieder
probleem eruit als een spijker' / O. Reydon
In: JSW = Jeugd in school en wereld. - Vol.
82(1997)1(16-18)
13
Musea voor moderne en hedendaagse kunst
kunnen een belangrijke rol spelen in de
ontwikkeling van kinderen. Kinderen kunnen leren
reflecteren in relatie tot kunst en leren zich te
concentreren op een specifieke wijze. Bovendien
kunnen zij door een bezoek aan een museum hun
opmerkingsgave, nieuwsgierigheid en
verwondering ontwikkelen. Tot slot worden enkele
suggesties gegeven voor bijzondere (tijdelijke)
tentoonstellingen.
Vernieuwende vormen van cultuurspreiding /
ingeleid door I. van Hamersveld ; bijdr. van
B. Bakker ... [et al.]
In: Boekmancahier. - Vol.
11(1999)41(sept.225-291). - Themanummer.
- Met lit.opg.
Openbaar Kunstbezit presenteerde in de jaren
vijftig een vernieuwende vorm van cultuurspreiding
door bij de esthetische opvoeding van
het Nederlandse volk gebruik te maken van de
massamedia. Kunst- en cultuureducatie krijgt in
de jaren negentig een structurele plek in het
onderwijs. De kunstvakken worden steeds sterker
geplaatst in het perspectief van latere cultuurdeelname.
Docenten van Culturele en Kunstzinnige
Vorming 1 (CKV 1) hebben een bredere
opvatting van cultuur dan hun leerlingen. Dankzij
een gebrekkige infrastructuur voor erfgoed in het
onderwijs slaat dit vak nog weinig aan op scholen.
Voor cultuurspreiding, -educatie en -toerisme
liggen grote kansen in de nieuwe media.
KERNDOELEN BASISONDERWIJS
NEDERLANDSTALIGE PUBLICATIES
De basisschool op weg naar 2006 : de
meningen, het beleid, de buitenbeentjes en
de toekomst / J. Ahlers en K. Vreugdenhil. -
Twello : Van Tricht, 1997. - 170 + 30 p. - Met
bijl. - ISBN 90-73460-96-4
In tien hoofdstukken wordt een beeld geschetst
van de situatie in het basisonderwijs en een
aantal alledaagse schoolzaken beschreven: De
basisschool op weg naar 2000 (over visies en
beleid); Het gaat goed, maar het kan beter
(onderzoek en beleid); Verschillen tussen scholen
(met onderzoeksgevens); Meer samenhang in de
kerndoelen; Weer samen naar school; Verschillende
visies op basisonderwijs; De buitenbeentjes
(doorkijkjes uit vijf verschillende traditionele
vernieuwingsscholen); De pedagogen (over
traditionele en hedendaagse vernieuwers);
Beroepsprofiel en opleidingen; Na de basisschool
(over keuzes en basisvorming).
Bewaard verleden : cultureel erfgoed in
methoden primair onderwijs / NICL,
Nationaal Informatiecentrum Leermiddelen. -
Enschede : SLO, 1998. - 2 dl. - Deel 2 is een
aparte bijlage en bevat fotokopieën uit de
methoden. - Met lit.opg.

Zicht op… kunst- en cultuureducatie in het basisonderwijs
Allereerst worden de kerndoelen primair
onderwijs geanalyseerd om na te gaan bij welke
vakken en bij welke kerndoelen
aanknopingspunten liggen voor cultureel erfgoed.
Vervolgens worden methoden geanalyseerd om na
te gaan in hoeverre cultureel erfgoed een
duidelijk herkenbare plaats heeft binnen
onderwijsleermethoden in het primair onderwijs.
De analyse omvat 14 methoden voor
aardrijkskunde, geschiedenis, wereldoriëntatie,
natuuronderwijs en tekenen/handvaardigheid. Uit
de analyse blijkt dat alle methoden op één of
andere manier cultureel erfgoed hebben
opgenomen.
Doelen en eisen : drie concepten bekeken / M.
van den Berghe. - [S.l. : s.n.], 1997. - 23 p.
Vergelijking van de concepten herziene
kerndoelen beeldende vakken basisonderwijs en
basisvorming, alsmede de eindtermen vbo/mavo.
Kerndoelen basisonderwijs 1998 : over de
relaties tussen de algemene doelen en
kerndoelen per vak / OCW, Ministerie van
Onderwijs, Cultuur en Wetenschappen ;
voorw. K. Adelmund. - Den Haag : Sdu, 1998.
- 92 p.: ill. - ISBN 90-346-3595-3
Weergave van de kerndoelen, zoals deze in juni
1998 wettelijk zijn vastgesteld. De kerndoelen
zijn een herziening van de kerndoelen uit 1993.
Er zijn twee typen kerndoelen voor het
basisonderwijs: leergebiedoverstijgende
kerndoelen gericht op het ontwikkelen of
bevorderen van algemene vaardigheden en
leergebiedspecifieke kerndoelen gericht op een
bepaald leergebied. Het leergebied Kunstzinnige
oriëntatie is onderverdeeld in: tekenen en
handvaardigheid; muziek; spel/bevordering van
het taalgebruik; beweging.
Ontwikkelingsdoelen, eindtermen,
kerndoelen : vergelijkingen : het Vlaamse
kleuter- en lager onderwijs en het
Nederlandse basisonderwijs / A. Janssens en
J. Letschert. - Den Haag [etc.] : Ministerie
van OCW [etc.], 1996. - 68 p. : ill. - Cop. DVO
en SLO. - Met lit.opg. - ISBN 90-346-3297-0
In het kader van het Nederlands-Vlaams
actieprogramma GENT is door de Dienst voor
Onderwijsontwikkeling (DVO) en het Instituut
voor Leerplanontwikkeling (SLO) een verkenning
verricht naar verschillen en overeenkomsten van
ontwikkelingsdoelen, eindtermen en kerndoelen in
beide landen.
Verantwoording van de peiling muziek einde
basisonderwijs 1992 / onder red. van J.J.
van Weerden. - Arnhem : Cito, 1997. - 107 p.
: fig., tab. - Met lit.opg. en bijl.
Aanvulling op de publicatie 'Balans van het
muziekonderwijs aan het einde van de
basisschool' (PPON-rapport 7). De nadruk ligt op
de verantwoording van de gehanteerde
procedures bij de constructie van de gehanteerde
instrumenten, de uitvoering van het onderzoek en
14
de analyse van de gegevens. Aan de orde komen:
domeinbeschrijving en instrumentconstructie,
streekproeftrekking en dataverzameling,
resultaten van de aanbodinventarisatie,
methodologische en statistische technieken,
resultaten van de leerlinginstrumenten en
interpretatiekader voor de uitkomsten.
TIJDSCHRIFTARTIKELEN
Balans van het muziekonderwijs aan het
einde van de basisschool : een samenvatting
van het PPON-Symposium / R. Mulder
In: Muziek & onderwijs. - Vol.
33(1996)1(jan/feb.20-21)
Verslag van het Symposium Periodieke Peiling
Onderwijsniveau (PPON-symposium), gehouden
op 13 oktober 1995 te Utrecht. Vier muziekpedagogen
onderzochten de kwaliteit van het
muziekonderwijs op 88 lagere scholen in Noord-
Brabant. Centrale thema's: kerndoelen en beleid;
goed muziekonderwijs; de lesgever; de toekomst.
'Dan doen ze het op die pabo niet goed
Ineke!': startbekwaamheden muziek leraar
primair onderwijs / R. van der Lei
In: Muziek & onderwijs. - Vol.
36(1999)5(sept./okt.119-121)
Beschrijving van de startbekwaamheden van de
beginnende leraar basisonderwijs, opgesteld door
het Instituut voor Leerplanontwikkeling (SLO) en
de Vereniging Samenwerkende Landelijke Pedagogische
Centra (VSLPC) in opdracht van het
Ministerie van OCenW. De bekwaamheden vallen
uiteen in algemene en vakspecifieke bekwaamheden.
De verwachting is dat het Ministerie de
startbekwaamheden zal transformeren tot startbekwaamheidseisen.
Herziene kerndoelen basisonderwijs en
basisvorming
In: Muziek & onderwijs. - Vol.
34(1997)1(jan./feb.170-174)
Integrale tekst van de herziene kerndoelen
basisvorming, basisonderwijs, de inleidingen
daarop en het commentaar van de deskundige die
betrokken was bij de totstandkoming van de
herziene kerndoelen basisvorming.
Plezier en kwaliteit : vrienden of vijanden? :
discussie naar aanleiding van de resultaten
PPON-muziek / J. van Weerden
In: De Pyramide. - Vol. 53(1999)2(apr.39-
42). - Met tab.
Samenvatting van de uitkomsten op het gebied
van muziek van het project PPON (Periodieke
Peiling van het Onderwijsniveau). Aan de orde
komen: onderwijsaanbod en praktische vaardigheden
waaronder klassikaal zingen en individuele
vaardigheden. De conclusie luidt dat het met de
kwaliteit van het muziekonderwijs droevig gesteld
staat. De praktische vaardigheden zijn onvoldoende
en de cognitieve aspecten zijn nauwelijks
beter.

Zicht op… kunst- en cultuureducatie in het basisonderwijs
WEBSITE
www.cfi.nl:
De complete tekst van de kerndoelen
basisonderwijs.
CULTURELE INSTELLINGEN EN HET
BASISONDERWIJS
NEDERLANDSTALIGE PUBLICATIES
Cultuureducatie : aandachtspunten voor
afstemming buitenschools en regulier
onderwijsaanbod : primair onderwijs / Th.
Beker, A. Jacobse en I. Roozen. - Enschede :
SLO, 1999. - 42 p. - Met lit.opg. en bijl.
Kerndoelen basisonderwijs met aanknopingspunten
voor cultuureducatie. De brochure is een
uitwerking van een vraagstelling aangaande de
aansluitingsproblematiek van het aanbod van
buitenschoolse cultuurinstellingen op het regulier
aanbod in het primair onderwijs. Er wordt een
standpunt betrokken met betrekking tot de
definiëring van enige begrippen die op het
onderhavig terrein een rol spelen. Vervolgens
wordt bezien hoe de relatie is van cultuureducatie
ten opzichte van het vastgestelde onderwijsaanbod
(kerndoelen) van de basisschool. Daarna
worden aandachtspunten gegeven die basisscholen
en culturele instellingen kunnen gebruiken
om hun aanbod op elkaar af te stemmen. Tot
slot wordt een praktijkvoorbeeld gegeven van
samenwerking tussen onderwijs en culturele
instellingen.
Cultuureducatie in Amsterdam : aanbod en
afname van kunst en cultuur in het
Amsterdamse onderwijs / F. Haanstra en H.
Lington. - Amsterdam : SCO Kohnstamm
Instituut, 1998. - 25 p. : fig., tab. - Met bijl.,
adressenlijst en lit.opg.
Onderzoek onder 90 instellingen met als doel een
overzicht te verkrijgen van het aanbod op het
gebied van kunst en cultuur door het Amsterdamse
onderwijs in de schooljaren 1996/1997 en
1997/1998. Op basis van de verkregen gegevens
is een overzicht gemaakt met per instelling het
soort aanbod en de afname.
Cultuurhistorie in het onderwijs / M. van der
Heide ; onder red. van G. Buist en K. Klomp. -
Zwolle : Kunst & Cultuur Overijssel ; Kunst
op School in Overijssel, 1999. - 71 p. : ill.
Verslag van een studiemiddag cultuurhistorie in
het onderwijs, welke plaats vond op 28 oktober
1998 in Huis Nieuw Rande in Zwolle. Doel van
deze dag was nieuwe samenwerkingsprojecten
tussen scholen en cultuurhistorische instellingen
te stimuleren. Na inleidende bijdragen over het
project Cultuur en School en de voorwaarden
voor een succesvol schoolproject rondom
cultureel erfgoed, volgt een verslag van vier
workshops over regionale projecten. Tot slot
wordt ingegaan op de situatie voor de provincie
15
Overijssel en de rol van Kunst & Cultuur
Overijssel op het gebied van erfgoededucatie.
Inventarisatieonderzoek Cultuur en School /
B. de Groot, F. Haanstra en M. van Hoorn. -
2e dr. - Utrecht : LOKV, 2000. - 3 dl. (20, 19,
36 p.) : tab. - In opdr. van het Ministerie van
Onderwijs, Cultuur en Wetenschappen. - In
samenw. met het LOKV, Nederlands Instituut
voor Kunsteducatie, SCO-Kohnstamm
Instituut en Bert de Groot B.V. - 1e dr.:1998.
- Met lit.opg.
Het inventariserend onderzoek bestaat uit drie
deelonderzoeken. In het eerste deelonderzoek is
het aanbod van culturele instellingen bedoeld
voor het primair en voortgezet onderwijs in kaart
gebracht (Deel 1: Aanbod cultuureducatie).
Het tweede deelonderzoek heeft een beeld
geschetst van de activiteiten die het primair en
voortgezet onderwijs op het gebied van
cultuureducatie ontwikkelen (Deel 2: Cultuureducatie
op basisscholen en scholen voor
voortgezet onderwijs).
In het derde deelonderzoek wordt een overzicht
gegeven op welke manier regionale opleidingscentra
(ROC) aandacht besteden aan cultuureducatie
(Deel 3: Cultuureducatie op regionale
opleidingscentra).
lees of download ook van:
www.cultuurnetwerk.nl
!
Kunstbemiddeling voor kinderen en jongeren
/ J. Oostwoud Wijdenes ... [et al.] ;
hoofdred. J. Ensink. - Utrecht : LOKV, 1996. -
86 p. - Met lit.opg. en bijl. - ISBN 90-6997-
074-0
Een verkennend onderzoek naar de visie,
werkwijze, selectie en afnamegegevens van
bemiddelingsinstellingen van kunstaanbod voor
het onderwijs. Daarnaast een overzicht van de
ontwikkelingen en mogelijkheden van het sociaalcultureel
werk wat betreft kunstaanbod voor
kinderen en jongeren, en een artikel waarin de
ontwikkeling van de kunstbemiddeling vanaf de
jaren vijftig tot en met de huidige situatie in
Nederland wordt besproken.
Multicultureel kunstprogramma
basisonderwijs Leiden 1994-1995 /
samengest. door F. van der Hulst. - Den Haag
: SSKV, 1996. - 7 p.
Verslag van een samenwerkingsproject tussen de
gemeente Leiden, de Streekmuziekschool Leiden
e.o., K&O en de SSKV. Doel van het project was
het basisonderwijs te stimuleren om nader kennis
te nemen van, en inzicht te krijgen in de verscheidenheid
van culturele uitingen. Dit werd
gedaan door het aanbieden van een samenhangend
pakket van actieve, receptieve en reflectieve
kunsteducatie. Het verslag gaat beknopt in op de
verschillende facetten bij de opzet, uitvoering en
evaluatie van het project.
Museum en onderwijs : ervaringen en
handreikingen voor museumbezoek door

Zicht op… kunst- en cultuureducatie in het basisonderwijs
primair en voortgezet onderwijs /
Initiatiefgroep Musea & Onderwijs ; onder
red. van F. Smolders. - Leuven [etc.] :
Garant, 1999. - 139 p. : ill. - Met lit.opg. en
websites. - ISBN 90-5350-931-3
Hoe kan een museum ingezet worden als
contextrijke externe leeromgeving voor scholen?
In acht beschouwende artikelen wordt getracht
een antwoord te geven op deze vraag. Daarnaast
wordt ook praktische informatie gegeven: Met de
basisschool naar het museum (checklist); Met het
voortgezet onderwijs naar het museum
(checklist); Musea halen onderwijsgroepen PO en
VO en studiehuisleerlingen in huis (checklist);
Lijst van websites en lijst met ideeënboeken.
Rapportage pilot-onderzoek [basisonderwijs
provincie Utrecht] Workshops Erfgoed
Actueel / V. van Grinsven en K. Monnink ;
i.o.v. Erfgoed Actueel en Cultuur en School. -
Utrecht : DUO Market Research,1998. - 51 p.
: tab., graf.
In juni 1998 is in opdracht van Erfgoed Actueel
een pilot-onderzoek uitgevoerd onder scholen
primair onderwijs in de provincie Utrecht. Het
onderzoek bestaat uit twee onderdelen: 1. een
algemeen onderdeel: wat ondernemen scholen
aan (buitenschoolse) culturele activiteiten en hoe
waarderen zij deze activiteiten; 2. een specifiek
onderdeel: een evaluatie van het project 'Bouwen
aan de poort' door deelnemers aan het project.
Bouwen aan de poort heeft betrekking op de stad
Amersfoort. Onderdeel van het project zijn een
museumles in museum Flehite en een bezoek aan
de Koppelpoort. Enige conclusies: op bijna alle
scholen worden (buitenschoolse) activiteiten
ondernomen; alle respondenten die aan het
project Bouwen aan de poort hebben
deelgenomen, beoordelen het project positief.
Ridders van de ronde tafel : cultuureducatie
in het jaar 2000 / S. van Schaik. - Den Haag :
Vier Grote Steden Kunsteducatie, 2000. - 31
p. : ill., tab. - Met bijl.
In diverse interviews komen betrokkenen aan het
woord over cultuureducatie in het jaar 2000. Het
is toegespitst op cultuureducatie voor kinderen in
het basisonderwijs. Interviews met: Els Kuijper
(wethouder Onderwijs Rotterdam), Manja
Stoovelaar (directeur Vijfde Montessoribasisschool
Amsterdam), Josée Flaton (hoofd
Onderwijs van het Koorenhuis in Den Haag), Hans
Locher (directeur van het Haags Gemeentemuseum),
Betty de Jong (moeder van 2 jonge
kinderen in Utrecht), Peter Maissan (directeur van
het Utrechtse Centrum voor de Kunsten),
Jeanette van der Valk (educatief medewerker RO
Theater Rotterdam) en Erna Reinsma (leerkracht
aan een basisschool in Den Haag).
In de bijlage worden feiten en cijfers gegeven
van de kunstmenu's in de vier grote steden
(Amsterdam, Rotterdam, Den Haag en Utrecht).
School en omgeving : een notitie over de
theorie in projecten en hun relatie met de
16
interculturele kwaliteit van het onderwijs /
M. van Erp ; met medew. van A. Veen en T.
Moerkamp. - Amsterdam : SCO-Kohnstamm
Instituut, 1997. - 213 p. : tab. - Met lit.opg.
en bijl. - ISBN 90-6813-519-8
Notitie geschreven in opdracht van de Projectgroep
Intercultureel Onderwijs (ICO). De
projectgroep is ingesteld om een extra stimulans
te geven aan de realisering van intercultureel
onderwijs. Bevat bijdragen voor de in het
voorjaar van 1997 gehouden conferentie met het
thema 'schakelen tussen school en omgeving'.
Vraagstelling van deze conferentie was: hoe kan
de wisselwerking tussen school en wijk/omgeving
worden verbeterd en hoe kan een betere
wisselwerking bijdragen aan een verhoging van
de interculturele kwaliteit van het onderwijs?
Verslag studiemiddag : scholen adopteren
monumenten / NCM, Stichting Nationaal
Contact Monumenten. - Amsterdam : NCM,
1998. - 30 p.
Op 15 september 1998 organiseerden Erfgoed
Actueel, het Nationaal Contact Monumenten
(NCM) en de Rijksdienst voor de Monumentenzorg
(RDMZ) in het Filmmuseum in Amsterdam een
studiemiddag over het project Scholen adopteren
Monumenten. Dit project is in 1993 in Italië
gestart en van daaruit over diverse Europese
landen verspreid. In Nederland hebben NCM en
RDMZ het project opgepakt en het boekje Scholen
adopteren Monumenten uitgegeven. De publicatie
is een goed voorbeeld van wat er met cultureel
erfgoed in het onderwijs mogelijk is. Op de
studiemiddag is de methode besproken en werd
een aantal goed lopende voorbeelden
gepresenteerd en bediscussieerd.
TIJDSCHRIFTARTIKELEN
Basisscholen en het museum / L. Edelkoort-
Van der Vlerk
In: De kroniek. - Vol. 2(2000)3(sept.7)
De auteur gaat in op museumlessen voor het
basisonderwijs die gegeven worden in museum
Flehite te Amersfoort. Voor elke leeftijdsgroep is
een les ontwikkeld. Diverse lessen worden
toegelicht, waaronder de les 'Vroeger en Nu' voor
kinderen van 5 tot 7 jaar en een les over
archeologie in Amersfoort.
Begeleiding in de beeldende vakken op de
basisschool / A. Brouwer-Bosman
In: Beeldaspecten. - Vol.
10(1998)12(dec.14-15)
Een beschrijving van de werkzaamheden van de
auteur, consulente beeldende vormgeving bij het
Kunstencentrum Groningen, afdeling Kunst op
School. De consulente bezoekt basisscholen in de
provincie Groningen en begeleidt ze bij het geven
van lessen beeldende vormgeving (tekenen,
handenarbeid en textiele werkvormen).
Een bezoek aan een kunstenaar / A. Veltman
In: JSW = Jeugd in school en wereld. - Vol.
84(2000)6(feb.16-18)

Zicht op… kunst- en cultuureducatie in het basisonderwijs
Beschrijving van een bezoek van kinderen uit
groep 4 van de G.J. van de Brinkschool uit
Wageningen aan de kunstenares Carla Kamstra.
Naast het bezoek aan haar atelier mochten de
kinderen zelf meeschilderen. Het bezoek diende
als proef om deze vorm van onderwijs verder te
ontwikkelen. In het artikel worden verder allerlei
lessuggesties gedaan. De auteur is onderwijsontwikkelaar
en docent aan de Hogeschool van
Utrecht afdeling Basisonderwijs.
Cultuur en school / H. Land
In: Museumpeil. - Vol. (1998)10(nov.8-10)
Evaluatie van vier projecten voor de bovenbouw
van het basisonderwijs door de Federatie Stichts
Cultureel Erfgoed. De volgende projecten zijn
onderzocht: Jeugd en Erfgoed, Jeugd van Toen,
De Plek en Wonen. De Federatie Stichts Cultureel
Erfgoed is verantwoordelijk voor de uitvoering
van Cultuur en School-projecten op het gebied
van cultureel erfgoed in de provincie Utrecht.
'Doe kunst!': jonge kinderen en kunst / S.
Huijbers en M. Neijsen
In: Maandblad voor de beeldende vakken. -
Vol. 115(1999)2(mrt.10-11)
Projectbeschrijving van het project 'Doe kunst!',
een samenwerkingsproject tussen het Museum
voor Moderne Kunst Arnhem, de Pabo Hogeschool
Nijmegen en Arnhem en de Hogeschool voor de
Kunsten Arnhem. Aandacht voor: de doelen van
de instellingen afzonderlijk, de invulling van de
lessen op de Pabo en de ontwikkeling van het
lespakket voor kinderen dat voortaan gebruikt
gaat worden in het Musuem voor Moderne Kunst
Arnhem.
Cultuureducatie krijgt handen en voeten :
Van huis uit... brengt het culturele erfgoed
naar de klas / H. Langenhuijsen
In: Brabant Cultureel. - Vol.
48(1999)9/10(dec.22-24)
Beschrijving van het lespakket 'Van huis uit...'
over landinrichting, geschiedenis, stedenbouw,
architectuur en vormgeving met de eigen
omgeving als informatiebron dat bestemd is voor
de bovenbouw van het basisonderwijs. Jan
Gosselink, medewerker van Onderwijsbegeleidingsdienst
Noord-Oostelijk Brabant,
vertelt over de totstandkoming, de inhoud en de
samenwerking tussen de betrokken partijen
(waaronder BISK, de Brabantse Museumstichting
en de Rijksdienst voor de Monumentenzorg).
Daarna wordt in dit artikel aandacht besteed aan
andere (samenwerkings)projecten en initatieven
in Noord-Brabant op het gebied van cultuureducatie.
Kindermusea geven status aan kindercultuur
/ Y. van der Ree
In: Oud nieuws. - Vol. 3(2000)1(6-7)
De Haagse Stichting Zo&Zo maakt reizende
kindermusea. De musea worden tentoongesteld
op scholen, maar ook in 'echte' musea en
bibliotheken. Een kindermuseum komt tot stand
17
volgens een vaste formule. Een kleine groep
kinderen verdeelt de rollen van directeur,
verzamelaars en schrijvers onder leiding van Rita
Baptiste, drijvende kracht achter Zo&Zo. Over de
relatie tussen cultureel erfgoed en de kindermusea
zegt Baptiste: 'Je kunt pas respect krijgen
voor musea en het cultureel erfgoed dat daar te
zien is, als je zelf hebt meegemaakt hoe dat tot
stand komt'. Als methodiek is het kindermuseum
goed inpasbaar in het onderwijs en, als het
onderwijs en culturele instellingen goed
samenwerken, ook in het aanbod van de culturele
instellingen.
Kunst overbrugt cultuurverschillen : negen
van de tien Rotterdamse basisscholen
werken met Kunstenpakket / L. Mudde
In: VNG-magazine. -Vol.
54(2000)29/30/31(21jul.26-27)
De VNG heeft drie thema's geselecteerd die voor
gemeenten kunnen dienen als aanknopingspunten
voor een goede vormgeving van intercultureel
onderwijs: ouderbetrokkenheid, diversiteit in
kunst en cultuur en spreidingsbeleid. In een korte
serie schetst VNG-magazine drie voorbeelden uit
de praktijk. In dit artikel (deel 2) wordt ingegaan
op kunst- en cultuureducatie in Rotterdam. De
Stichting Kunstzinnige Vorming Rotterdam (SKVR)
heeft in samenwerking met musea, (jeugd)
theatergezelschappen en organisaties uit de
muziekwereld een compleet Kunstenpakket
ontwikkeld voor Rotterdamse basischolen, waarbij
de nadruk ligt op proeven van en ontvankelijk
worden voor de kunst.
De la Reyschool : een basisschool waar
muziek in zit / M. Rotgans
In: Muziek & onderwijs. - Vol.
37(2000)2(mrt/apr.48)
Een voorbeeld van een geslaagde samenwerking
tussen basisschool 'de la Reys' en het Koorenhuis,
centrum voor kunst en cultuur in Den Haag.
De samenwerking resulteerde in een muziekplan
op maat dat in dit artikel beschreven wordt.
Het museum onder de loep : een
inventarisatie van de mogelijkheden / K.
Kievit
In: Praxis-bulletin. - Vol. 17(2000)8(apr.12-
15)
Musea behoren tot ons cultureel erfgoed. De
auteur inventariseert de mogelijkheden om
kinderen uit groep 4 tot 6 kennis te laten maken
met een museum en geeft een aantal praktische
(les)suggesties.
Noord-Holland zingt! / door C. Nieuwmeijer
In: De pyramide. - Vol. 49(1995)4(aug.106-
107)
Beschrijving van het project `Noord-Holland
zingt!' met als doelstellingen: het stimuleren van
de muzikale vorming van kinderen op de basisschool
én het bevorderen van de samenwerking
tussen basisschool en verenigingsleven (de
amateurkoren).

Zicht op… kunst- en cultuureducatie in het basisonderwijs
Onderzoek voor erfgoed actueel : de docent
aan het woord / M. van der Kaaij
In: Oud nieuws. - Vol. 3(2000)2(12-13)
Hoe denken docenten over cultureel erfgoed en
welke plaats heeft cultureel erfgoed inmiddels in
hun onderwijs? Het SCO Kohnstamm Instituut
kreeg de opdracht om de wensen en meningen
van groepen docenten uit het basisonderwijs en
het voortgezet onderwijs in kaart te brengen. Een
verslag.
De opvreter : een educatief museumproject /
J.-A. Sleyster
In: Museumpeil. - Vol. (1996)6(dec.10)
In het schooljaar 1995/1996 is het educatieve
project 'Cultuurbehoud en de Zeeuwse musea: de
Opvreter' van start gegaan, waarin gedurende
drie opeenvolgende jaren wordt deelgenomen
door veertien Zeeuwse musea. Het project wil
basisschoolleerlingen van tien tot twaalf jaar
interesseren voor de musea in hun eigen
leefomgeving en hen informeren over de wijze
waarop musea hun voorwerpen behouden en
bewaren. Daarnaast is het genereren van jeugdig
vervolgbezoek een belangrijke doelstelling. Vanaf
1996/1997 kunnen ook basisscholen in de
provincie Zuid-Holland deelnemen aan het
project.
WEBSITE
Kunst in Zicht
Op: www.cultuurnetwerk.nl
Een overzicht van landelijk programmeerbaar
aanbod van podiumkunsten voor het onderwijs
Met diverse zoekingangen, waaronder leeftijd,
thema en prijs. Met adressen.
VERLENGDE SCHOOLDAG
NEDERLANDSTALIGE PUBLICATIES
Beeldbouwen : beeldend vormen voor
middenbouwers / H. Bakker. - [Rotterdam]:
De Meeuw, 1995. - 19 p. : ill.
Lessen beeldende vorming voor leerlingen van
groep 5 en 6 van het basisonderwijs. Doel van de
lessen is het ruimtelijk inzicht te ontwikkelen. De
lessen zijn ontwikkeld binnen de doelstellingen
van de Verlengde Schooldag. Het project is
uitgetest op de Da Costaschool in Rotterdam.
Voor groep 7 en 8 is er een vervolg getiteld
'Kunstblik'.
Drama / J. van Egmond en M. van Galen. -
Den Haag : Koorenhuis, 1996. - 35 p. - Met
bijl.
Dramalessen die gericht zijn op het stimuleren
van taalgebruik. Woorden worden gekoppeld aan
een handeling, aan een voorwerp, een situatie of
een plaatje, waardoor kinderen makkelijker en
beter kunnen onthouden. Aan de orde komen:
bijbrengen en trainen van basisbegrippen, leren
omgaan met alledaagse gebeurtenissen,
associëren en fantaseren, beginselen van
18
toneelspelen, spelen vanuit een tekst en maken
van een eenvoudige presentatie. Doelgroep:
kinderen van 6 tot 9 jaar en in het bijzonder
allochtone kinderen.
Het experiment verlengde schooldag in het
basisonderwijs : eindverslag van het
evaluatieonderzoek in Rotterdam, Den Haag
en Utrecht / M. van Erp, P. Koopman en E.
Voncken. - Amsterdam : SCO-Kohnstamm
Instituut, 1997. - 173 p. : tab. - Met samenv.
- ISBN 90-6813-521-X
(SCO-rapport ; 466)
Verslag van het onderzoek naar het Experiment
Verlengde Schooldag op 19 basisscholen in
Rotterdam, Den Haag en Utrecht. Het experiment
liep van 1992 tot medio 1996. Het onderzoek
strekte zich uit over de schooljaren 1993-94 t/m
1995-96. Het experiment is erop gericht via het
bevorderen van de deelname aan de activiteiten
kunstzinnige vorming, sport en spel, wetenschap
en techniek, natuur en milieu, de voorwaarden
voor schoolprestaties en schoolloopbanen te
verbeteren. Een beschrijving van het aanbod, de
implementatie, de doelen van de VSD, het
draagvlak, veranderingen in scholen en
instellingen, presentie en lidmaatschap en
effecten op de kinderen.
Hé kom vlug, het doek gaat omhoog! : drama
op de Verlengde Schooldag / Basisschool De
Knotwilg en Krater Kunstzinnige Vorming
Zuidoost Amsterdam. - Amsterdam :
Basisschool de Knotwilg, [1997]. - Ongepag.
: ill.
Beschrijving van de ervaringen van de
basisschool de Knotwilg met het experiment
Verlengde Schooldag. Daarnaast wordt een
vijftigtal kant-en-klare lessuggesties voor
dramalessen gegeven. De lessen zijn onderverdeeld
in de volgende categorieën mime,
tableau, improvisatie, rolopbouw en diversen.
Kunstblik : een kijk op kunst / H. Bakker. -
[Rotterdam] : De Meeuw, 1995. - 27 p. : ill.
Lessen beeldende vorming voor leerlingen van
groep 7 en 8 van het basisonderwijs. Doel van de
lessen is kinderen die niet of nauwelijks met
kunst in aanraking komen, op een speelse manier
kennis te laten maken met (moderne) kunst.
Geprobeerd is om kinderen niet te vermoeien met
theorie, maar ze juist zelf bezig te laten zijn en
als het ware door de ogen van de kunstenaar de
wereld te verkennen. De lessen zijn ontwikkeld
binnen de doelstellingen van de Verlengde
Schooldag. Het project is uitgetest op de Da
Costaschool in Rotterdam. Deze lessenserie is een
vervolg op 'Beeldbouwen'.
Leren houdt niet op als de schoolbel gaat
[videoband]. - Rotterdam : St. Vier
Stedenproject Welzijn, 1994. - 16 min. - Met
Nederlandse, Turkse en Marokkaanse versie.
Voorlichtingsvideo over het Verlengde Schooldag
Experiment. De Verlengde Schooldag beoogt de

Zicht op… kunst- en cultuureducatie in het basisonderwijs
cognitieve en sociaal-emotionele ontwikkeling van
kinderen (in achterstandssituaties) te stimuleren
en de culturele en maatschappelijke participatie
te vergroten. Hiertoe krijgen kinderen na
schooltijd activiteiten aangeboden die liggen op
het gebied van kunstzinnige vorming, sport en
spel, wetenschap en techniek en natuur en
milieu. De activiteiten worden veelal gegeven
door vakleerkrachten uit buitenschoolse
instellingen.
Mijn huis was heel klein, als een miertje :
een beeld van de stad : ontwikkelproject
voor de Verlengde Schooldag in groep 8 van
basisschool De Kaap in Amsterdam / tekst O.
Falize ... [et al.]. - Amsterdam : Stadsdeel
Oost [etc.], 1996. - 44 p. : ill. - Met lit.opg.,
bijl. en samenvatting in het Engels.
Dit praktijkverslag kan gebruikt worden door
scholen die, samen met een buitenschoolse
instelling, in de Verlengde Schooldag hun
kinderen de eigen stad willen laten ontdekken. In
Amsterdam gebeurde dat in drie reeksen van
zeven weken, waarin kinderen van groep 7 en 8
van een multiculturele basisschool kennismaakten
met meer aspecten van de stad dan waarmee ze
vertrouwd zijn: de eigen wijk, de stad, en allerlei
werkplekken in de stad. De ervaringen die kinderen
opdeden werden verwerkt met technieken
ontleend aan taaldrukken en fotografie. Het
boekje geeft een beeld van het ontstaan en het
verloop van het project, een journalistieke
montage van een drietal lessen en praktische
tips.
Participatie en integratie : kunstzinnige
vorming in het kader van de verlengde
schooldag in de wijk Orden / J.J. Noorda en
R.H. Veenbaas. - Amsterdam : Vrije
Universiteit, Instituut Jeugd en Welzijn,
1993. - 33 p. -Met lit. opg. en bijl. -
ISBN 90-73533-23-6
De probleemstelling van het onderzoek luidt als
volgt: -wat kan de bijdrage zijn van kunstzinnige
vorming of een cultureel programma aan de
doelstelling van de verlengde schooldag; -hoe
kunnen de doelgroep, ouders, leerkrachten en
relevante wijkorganisaties betrokken worden bij
het maken van plannen; -hoe moeten inhoud en
organisatievorm van een dergelijk programma na
schooltijd eruit zien; -wat kan het effect zijn van
een dergelijk programma op de kwaliteit van het
onderwijsaanbod en op cultuurparticipatie?
TIJDSCHRIFTARTIKELEN
A-programma's : binnen- en buitenschools
leren in Amsterdam-Noord / G. van de
Burgwal
In: Jong c.s. - Vol. 7(1999)2(dec.15-17)
Ervaringen met A-programma's (programma van
activiteiten in de verlengde schooldag die een
relatie hebben met een binnenschools vakgebied)
die worden uitgevoerd door Amsterdamse scholen
en instellingen als Muziekschool Noord, de
bibliotheek en Kunstweb. Vooral ervaringen met
19
muziek- en taalontwikkelingsactiviteiten komen
aan bod. Tot slot worden enkele knelpunten
genoemd: niveauverschillen bij leerlingen,
onduidelijkheid over de lange termijn effecten,
eisen die gesteld worden aan inbedding in andere
lessen.
Ontdek je talenten en voel je prettig :
cultuur in de verlengde schooldag /R.
Heijnen
In: Bulletin Cultuur & school. - Vol.
3(2000)14(okt.4-7)
Een verslag van de gang van zaken op drie
scholen die kunst en cultuur een warm hart
toedragen en nadrukkelijk een verbinding willen
leggen tussen de verlengde schooldag en het
schoolcurriculum.
BREDE SCHOOL
NEDERLANDSTALIGE PUBLICATIES
Brede scholen buurten : over samenwerking
in Rotterdam / C.J.M. Schenkeveld en H.A.A.
van Eerde. - Rotterdam : Risbo, 1999. - 88 p.
- Met lit.opg. en bijl. - ISBN 90-72597-96-6
Verslag van een onderzoek naar de rol van de
brede school in de buurt, naar
samenwerkingsverbanden van brede scholen en
naar deelgemeentelijk beleid met betrekking tot
de brede schoolontwikkeling. Het onderzoek is
uitgevoerd in de Afrikaanderbuurt en de gehele
deelgemeente Hoogvliet. De zes hoofdstukken
gaan in op het begrip bondgenoot en aspecten
van een bondgenootschap; mogelijke rollen van
de brede school in de buurt; de synergie van
scholen, concurrentie binnen de brede school en
de voordelen van samenwerking binnen een wijk
en binnen een deelgemeente; de rol van de
deelgemeente; conclusies uit het buurtonderzoek.
Ieder hoofdstuk wordt afgesloten met aandachtspunten
die van belang zijn voor een succesvolle
samenwerking binnen de brede school.
Starten met de brede school / S. van Oenen,
J. van der Zwaard en M. Huisman ; met
medew. van G. Rotmans ; eindred. M.
Huisman. - Utrecht : NIZW, 1999. - 191 p. :
ill. - Met lit.opg. - ISBN 90-5050-715-8
Ideeën en aanknopingspunten om keuzes te
maken over het pedagogisch concept van een
brede school, de doelgroep, de inhoud, het
samenwerkingsverband dat de bredeschoolaanpak
uitvoert, en de organisatie van een
brede school. Portretten tonen voorbeelden van
de toepassing van de brede school in de praktijk.
TIJDSCHRIFTARTIKELEN
Beperkte rol musea in brede school / K.
Kievit
In: Oud nieuws. - Vol.3(2000)2(9). - ill.
Wat is een brede school en in hoeverre kunnen
musea inspringen op deze vernieuwing in het
onderwijs? Een brede school bestaat uit een

Zicht op… kunst- en cultuureducatie in het basisonderwijs
netwerk van school en andere voorzieningen zoals
zorginstellingen, cultuur en sport met als doel de
actieve deelname van kinderen aan de samenleving
te bevorderen, kinderen een goede
'dagindeling' te bieden, mogelijke achterstanden
van kinderen weg te nemen en hun sociale
competentie te vergroten. Het Rijksmuseum
Twenthe participeerde in 1997 in een verlengde
schooldag-project. Toch zijn er maar weinig
musea die dit voorbeeld volgen. De grote
belasting van een dergelijk project voor de veelal
kleine educatieve staf van een museum is hiervan
de oorzaak.
De brede school
In: De wereld van het jonge kind. - Vol.
25(1008)10(jun.293-340).- Themanummer.
Enkele bijdragen: Verlengde schooldag in het
basisonderwijs; Dramaspelen buiten schooltijd;
Groninger Vensterschool versus Rotterdamse
Brede School.
Dramaspelen buiten schooltijd / P.
Rooyackers
In: De wereld van het jonge kind. - Vol.
25(1998)10(jun.311-313). - Met lit.opg.
Enkele voorbeelden van dramaspelen voor jonge
kinderen na schooltijd. Het artikel vormt een
onderdeel van het themanummer De brede
school.
Ontdek je talenten en voel je prettig :
cultuur in de verlengde schooldag /
R. Heijnen
In: Bulletin Cultuur & school. - Vol.
3(2000)14(okt.4-7)
Een verslag van de gang van zaken op drie
scholen die kunst en cultuur een warm hart
toedragen en nadrukkelijk een verbinding willen
leggen tussen de verlengde schooldag en het
schoolcurriculum.
Rol kunsteducatie in brede school is niet
vanzelfsprekend : centra moeten zelf
initiatief nemen / B. Ros
In: Kunst & educatie. - Vol. 9(2000)3(jun.5-
8)
Het concept van de brede school, een netwerk
van onderwijs, zorg en welzijn, biedt centra voor
kunstzinnige vorming kansen om hun doelgroep
uit te breiden. Eigen initiatief blijkt hierbij
belangrijk, want scholen en gemeentes zien de
centra niet per definitie als partner. Het draait
om de vraag: is kunsteducatie een luxeartikel of
juist een goed middel om achterstanden te
bestrijden?
Samen sporen zoeken : cultureel erfgoed in
de brede school / K. Kievit
In: Jong c.s. - Vol. 7(2000)4(jun.16-18)
Cultureel erfgoededucatie is een van de
prioriteiten van het project Cultuur en School. Tot
nu toe zijn er weinig subsidieaanvragen voor
cultureel erfgoedprojecten ingediend. Bovendien
zijn er weinig brede-schoolprojecten bekend
20
waarbij wordt samengewerkt met cultureel
erfgoedinstellingen. Om de bekendheid en het
gebruik van cultureel erfgoed in het primair en
voortgezet onderwijs te bevorderen, en om het
aanbod van culturele instellingen beter af te
stemmen op de vraag van het onderwijs is er het
bureau Erfgoed Actueel. Dit artikel gaat in op de
werkzaamheden van het bureau en mogelijke
samenwerkingsverbanden.
Via cultuureducatie kreeg Tilburg de
Plusschool / F. Weeber
In: Uitleg. -Vol. 15(1999)20(15sep.24-26)
(Brede school ; 3)
Enkele jaren geleden besloot de gemeente Tilburg
het concept van de Brede school in te voeren.
Twee wijken zijn aangewezen als speerpuntgebied.
Op diverse scholen zijn leerlingen na de
lestijd bezig met cultuureducatie, sportactiviteiten
en tuinieren in de tuinen van buurtbewoners.
KUNSTMAGNEETSCHOLEN
NEDERLANDSTALIGE PUBLICATIES
Doelstellingen van kunstmagneetscholen in
Amsterdam : een onderzoek ter verheldering
van doelen / J. Oostwoud Wijdenes. -
Amsterdam : SCO
Kohnstamm Instituut, 1998. - 61 p. + bijl. 23
p. : schema's. - Bijl.: vragenlijst doelen
kunstmagneetscholen. - ISBN 90-6813-567-8
(SCO-rapport ; 515)
Het project Kunstmagneetscholen is gestart
vanuit de constatering dat de toename en
concentratie van allochtone kinderen op
Amsterdamse scholen specifieke problemen met
zich meebrengt. Aan het project nemen zes
basisscholen deel in samenwerking met de
schoolbegeleidingsdienst (ABC), de Muziekschool
Amsterdam (MSA) en Kunstweb (aanvankelijk
SKVA). Doelstellingen van het project zijn o.a.:
het bevorderen van een doorgaande lijn bij de
kunstzinnige vakken; het realiseren van een goed
en intercultureel aanbod; het stimuleren van
cultuurparticipatie van de leerlingen. De
onderzoeksvraag van het rapport luidt: Welke
doelen kunnen met de kunstzinnige vakken in de
kunstmagneetscholen worden nagestreefd, op
leerling- en schoolniveau, in het licht van de
beschikbare tijd, de inzet van leerkrachten en de
inzet van de verzorgingsstructuur (Kunstweb,
Muziekschool en ABC)?
Drama werkt : spelen met prentenboeken
voor kinderen van groep 1 tot en met 4 van
de basisschool / L. Bastiaansen ... [et al.]. -
Amsterdam : Kunstweb, 1998. - 167 p. : ill. +
videoband (19 min.). - ISBN 90-7166126-1
'Drama werkt' is ontwikkeld in het kader van het
experiment Kunstmagneet te Amsterdam. Het
experiment is een samenwerking van zes
basisscholen, hun schoolbesturen, stichting
Kunstweb en Muziekschool Amsterdam. In het

Zicht op… kunst- en cultuureducatie in het basisonderwijs
werkboek wordt aan de hand van de ervaringen
op de Kunstmagneetscholen beschreven hoe
leerkrachten prentenboeken kunnen gebruiken
voor het werken met drama, en welke 'stappen'
te onderscheiden zijn bij het invoeren van het
vak drama in groep 1 t/m 4 van de basisschool.
Met voorbeeldlessen. De videoband schetst een
beeld van het werken met drama op Kunstmagneetschool
De Meent.
Het experiment Kunstmagneet, een impressie
van het eerste jaar / SKVA, Stichting
Kunstzinnige Vorming Amsterdam ; ingeleid
door R. Evegroen. - Amsterdam : SKVA, 1995.
- 30 p.
Door middel van interviews wordt een indruk
gegeven van de praktijk en de daaraan ten
grondslag liggende visie. Het experiment
Kunstmagneet heeft onder andere tot doel de
culturele participatie van kinderen in achterstandssituaties
te bevorderen.
Je ziet het aan de kinderen : literaire
vorming binnen het Experiment
Kunstmagneet op de Louise de Colignyschool
/ S. van Norden ; eindred. M. Julien. -
Amsterdam : Kunstweb, 1998. - 31 p. : ill. -
ISBN 90-71661-27-X
Verslag van vier jaar literaire vorming op de
Louise de Colignyschool in het kader van het
Experiment Kunstmagneet. Het experiment is een
samenwerking van zes basisscholen, hun
schoolbesturen, Muziekschool Amsterdam en
Kunstweb.
Kunstmagneetscholen : een literatuurstudie
/ J. Oostwoud Wijdenes, W. Oud en F.
Haanstra ; ingeleid door A. Verburgh. -
Utrecht : LOKV, 1994. - 36 p.- Het onderzoek
werd uitgevoerd door het SCO-Kohnstamm
Instituut voor Onderzoek van Opvoeding en
Onderwijs van de Faculteit der Pedagogische
en Onderwijskundige Wetenschappen van de
Universiteit van Amsterdam, in opdracht van
de afdeling Onderzoek en Ontwikkeling
(O&O) van het LOKV. - Met lit.opg.
Doel van de onderhavige literatuurstudie is meer
duidelijkheid te verkrijgen over een aantal
veronderstellingen die ten grondslag liggen aan
het concept kunstmagneetscholen. Deze veronderstellingen
betreffen met name: de
effectiviteit van het thema 'kunst' als magneet
om een schoolbevolking te realiseren die qua
verhouding overeenkomt met de etnische samenstelling
van de stad Amsterdam; de effectiviteit
van de kunstmagneetschool t.a.v. het verhogen
van de leerprestaties van de leerlingen. Uit de
resultaten van het onderzoek valt af te leiden dat
het magneetprincipe zoals dat in Amerika
bestaat, niet zonder meer is over te plaatsen
naar de Nederlandse situatie.
Trekt kunstmagneet geld aan? / Stichting
Vier Grote Steden Kunsteducatie ; ingeleid
door W. Schmidt. - Rotterdam : Vier Grote
21
Steden Kunsteducatie, 2000. - 31 p. : fig. -
Met bijl.
Op veel plaatsen in Nederland proberen scholen
kunst te integreren in het reguliere onderwijs.
Het project Kunst in de school, subproject
diepte/Kunstmagneet ondersteunt deze
initiatieven in de vier grote steden.
De financiering van een dergelijke profilering op
kunst, roept bij veel scholen vragen op. Deze
publicatie geeft antwoord op deze vragen voor
een van de meest uitgewerkte projecten, dat van
de Kunstmagneetscholen in Amsterdam. Het doel
is om scholen een handvat te bieden bij de
planning van de financiering van hun
kunstactiviteiten.
Vlaggen & wimpels : een pilootproject rond
actieve kunstbeoefening en buurtgerichte
actie in basisscholen met een meerderheid
aan migranten / samengest. door T. Bossuyt.
- Brussel : CVA, [1999]. - 120 p. : ill., fig. -
Met lit.opg.
Bijdragen: verslag en doelstelling van pilotproject,
kunstmagneetscholen, desegregatie,
gemeenschapsontwikkeling en (multi)cultuur,
leren leren met muzische vorming en discipline
based art education.
De wereld van de kunstmagneet / onder red.
van R. Evegroen ... [et al.] ; eindred. M.
Julien. - Amsterdam : Kunstweb, 1998. - 144
p. : ill. - Met lit.opg. - ISBN 90-7166125-3
Kunstmagneet is een Amsterdams onderwijsproject
dat gedragen en uitgevoerd wordt door
zeven basisscholen, hun besturen, de
Muziekschool Amsterdam en Kunstweb. Het
project heeft als doel: het bieden van een goede
interculturele kunsteducatie; het bevorderen van
een doorgaande leerlijn op het gebied van de
kunstvakken; het stimuleren van cultuurparticipatie
van kinderen; het verbeteren van
schoolprestaties van kinderen in achterstandssituaties
op het gebied van de kunstvakken en
taal; het verbeteren van de sociale vaardigheden
van kinderen; het bevorderen van de betrokkenheid
van ouders. Dit is een verslag van 4 jaar
experiment Kunstmagneet.
TIJDSCHRIFTARTIKELEN
Drama bij de taalmethode Taaljournaal / M.
Tuinder
In: Moer. - Vol.32(2000)1(feb.4-14). - Met
lit.opg.
Basisschool De Meent in Amsterdam is een
kunstmagneetschool. Naast de gewone vakken
krijgen de kunstvakken extra veel aandacht en
dramatische vorming is daarvan een essentieel
onderdeel. De school heeft rondom de thema's
van de methode 'Taaljournaal' en met
gebruikmaking van suggesties voor dramatische
vorming in die methode een lessencyclus voor
drama ontwikkeld. Veel leerkrachten vinden
dramatische vorming zinvol, maar moeilijk om er
op een gestructureerde manier mee bezig te zijn.
In dit artikel wordt beschreven hoe en waarom

Zicht op… kunst- en cultuureducatie in het basisonderwijs
dat op De Meent gebeurt en wat de ervaringen
van de leerkrachten zijn.
De kracht van de kunstmagneet : optimisme
na Amsterdams experiment / M. Miedema
In: Kunst & educatie. - Vol.
7(1998)6(dec.21-23)
Op 12 november vond in Amsterdam de eindmanifestatie
plaats van het vierjarige experiment
Kunstmagneet. Daarin werken de Muziekschool
Amsterdam, Kunstweb en zes basisscholen
samen. De doelen zijn: het bevorderen van de
doorgaande leerlijn van groep 1 tot 8 voor de
kunstvakken, het verbeteren van de schoolprestaties
van kinderen in achterstandssituaties
m.b.t. kunstvakken en taal, het verbeteren van
sociale vaardigheden en het bevorderen van de
betrokkenheid van ouders. Een impressie van
resultaten en effecten.
Musea en scholen in de Verenigde Staten :
echte partners / C. Bunnik
In: Oud nieuws. - Vol. 1(1998)2(mei.21-23)
In de Verenigde Staten bestaat het fenomeen
'charterschool' (In Nederland enigszins vergelijkbaar
met 'magneetscholen', 'brede scholen' en de
experimenten met de verlengde schooldag).
Charterscholen zijn scholen die georganiseerd
worden buiten het normale schoolsysteem om en
bestaan zowel voor basis- als voortgezet
onderwijs. De gedachte erachter is dat het
onderwijs meer geworteld moet zijn in de
samenleving. Musea passen goed binnen dit
onderwijssysteem, omdat ze voor zichzelf een
belangrijke educatieve taak zien. Een voorbeeld
van een charterschool is de Museum School in
New York. Deze school hanteert het principe van
'museum-based learning' waarin een intensieve
samenwerking tussen school en museum centraal
staat. Het is niet te verwachten dat er in
Nederland echte museumscholen gaan ontstaan.
Maar het studiehuis en de ideeën over buitenschools
leren zullen ook bij ons samenwerking
tussen culturele instellingen en scholen in de
hand werken.
REGGIO EMILIA-BENADERING
NEDERLANDSTALIGE PUBLICATIES
De honderd talen van kinderen : de Reggio
Emilia benadering bij de opvoeding van jonge
kinderen / onder red. van C. Edwards, L.
Gandini en G. Forman ; ingeleid door H.
Gardner. - Utrecht : SWP, 1998. - 334 p. : ill.
-Met lit.opg. - Vert. van: The hundred
languages of children. - ISBN 90-6665-206-3
Alle kinderen beschikken over honderd talen om
zich uit te drukken. Naast de spreektaal kunnen
kinderen zich uiten in klanken, beweging,
kleuren, schilderen, bouwen, boetseren etc. Ieder
kind is vanaf zijn geboorte rijk aan mogelijkheden,
krachtig en creatief Vanuit deze
uitgangspunten werken pedagogen en kunstenaars
in de kindercentra van Reggio Emilia in
22
Noord-Italië al jaren samen met jonge kinderen.
De geschiedenis, de ideeën en de cultuur van de
Reggio Emilia methode worden besproken en ook
de ervaringen van de Amerikanen die deze
progressieve pedagogiek bestudeerd hebben
komen aan bod.
Kindbeeld in het onderwijs aan jonge
kinderen in Reggio-Emilia (Italië) / B.
Tijnagel-Schoenaker en M. Berg. - 14 p. -
Band 1, hoofdstuk B03
(In de klas : praktijkboek voor de leraar)
Reggio-Emilia in Italië is een stroming die in
Nederlandse kinderdagverblijven en in de
onderbouw van basisscholen steeds meer
bekendheid geniet. Het meest opvallend is het
sterke, krachtige kindbeeld dat het uitgangspunt
vormt voor de manier van werken. Hierdoor gaan
pedagogiek en onderwijs in Reggio-Emilia hand in
hand. Bevat de volgende paragrafen: De Reggio-
Emilia-benadering van het kindbeeld; Inhoud
geven aan het kindbeeld; Keuzen maken en
interactie; Creativiteit en cognitieve ontwikkeling;
De rol van volwassenen; De rol van
groepsleiders; De rol van de pedagogista; De rol
van de atelierista; De rol van het huishoudelijk
personeel.
Kleuteronderwijs in Reggio-Emilia (Italië) /
B. Tijnagel-Schoenaker en M. Berg. - 14 p. :
ill. - Met bijl. - Band 1, hoofdstuk D02
(In de klas : praktijkboek voor de leraar)
De werkwijze in Reggio-Emilia kenmerkt zich door
te werken vanuit een sterk pedagogische inslag
waarbij vertrouwen in de mogelijkheden van het
kind essentieel is. Een kind is van nature
onderzoekend, nieuwsgierig en wil steeds beter
met de omringende wereld om kunnen gaan. Deze
kracht in het kind is de basis voor de Reggio-
Emilia-benadering. Bevat de volgende
paragrafen: De didactiek van de Reggio-Emiliabenadering;
Een uitdagende leeromgeving
creëren De inrichting van de school; De inrichting
van de groepslokalen; Werken rondom thema's.
Het plein moet zachter : ideeën van kinderen
over hun Hygiëaplein in Amsterdam /
samengest. door D. Veldhoen en M. Meeuwig.
- Amsterdam : Amsterdams Fonds voor de
Kunst/Stichting Pedagogiekontwikkeling
voor het jonge kind/Stadsdeel Zuid, [1998?].
- 72 p. : ill. - ISBN 90-803367-3-4
Verslag van een project waarin kunstenaar David
Veldhoen in het voorjaar van 1996 samen met
kinderen een maquette ontworpen heeft voor de
herinrichting van het Hygiëaplein in Amsterdam.
In de werkwijze werd uitgegaan van de
pedagogische ideeën van de Reggio-Emiliabenadering.
Aan de hand van gesprekken met de
kinderen wordt duidelijk hoe het uiteindelijke
ontwerp tot stand gekomen is.
Reggio Emilia : factsheet / samengest. door
LOKV, Nederlands Instituut voor
Kunsteducatie. Dienst

Zicht op… kunst- en cultuureducatie in het basisonderwijs
Informatiebemiddeling. - Utrecht : LOKV,
1998. -Div. pag.
Verzameling van kranten- en tijdschriftartikelen
over Reggio Emilia. Bijeengebracht naar
aanleiding van de tentoonstelling in het Stedelijk
museum in Amsterdam van 22 februari t/m 12
april 1998.
BUITENLANDSE PUBLICATIES
The hundred languages of children : the
Reggio Emilia approach to early childhood
education / ed. by C. Edwards, G. Forman
and L. Gandini ; with an introd. by H.
Gardner. - Norwood : Ablex, 1993. - 324 p. :
ill. - Met lit.opg en reg. - ISBN 0-89391-933-
0
The city-run early childhood (birth to age 6)
program of Reggio Emilia, in Northern Italy, has
become recognized and acclaimed as one of the
best systems of education in the world. Educators
there have evolved a distinctive, innovative
approach that fosters children's intellectual
development through a systematic focus on
symbolic representation. This book brings
together reflections of the Italian educators who
founded and developed the system, as well as
North Americans who have observed and or
studied there. It is a comprehensive introduction
covering history and philosophy, curriculum and
methods of teaching, school and system
organization, the use of space and physical
environment and adult professional roles.
TIJDSCHRIFTARTIKELEN
Hoe reist een tekening door een kabel? : de
kinderen van Reggio Emilia
In: Uitleg. - Vol. 14(1998)6(feb.19-21)
In het Stedelijk Museum in Amsterdam is van 21
februari tot 12 april een tentoonstelling te zien
van het werk van kinderen uit het Noorditaliaanse
Reggio Emilia. De werkwijze van de scholen
kenmerkt zich door het stimuleren en
ondersteunen van creativiteit van kinderen door
kunstenaars.
Italiaans recept voor Hollandse
kunsteducatie : Amsterdams Stedelijk
Museum exposeert De kinderen van Reggio
Emilia / M. Miedema
In: Kunst & educatie. - Vol. 7(1998)1(feb.5-
9)
De kinderen van Reggio Emilia is de titel van een
tentoonstelling die van 21 februari tot 12 april
1998 in het Stedelijk Museum wordt gehouden.
Het is de neerslag van de manier waarop in
kindercentra van deze Italiaanse stad wordt
gewerkt om de talenten van jonge kinderen tot
bloei te laten komen. De Reggio Emiliabenadering
wordt nader belicht. Tevens komt aan de orde
hoe dit Italiaanse gedachtegoed in Nederland in
de praktijk te brengen en verder te ontwikkelen.
Een kunstenaar in de basisschool / M. de Wit
In: Beeldaspecten. - Vol.
10(1998)12(dec.16-17)
23
Een beschrijving van het project 'Dromen' op de
St.Jozefschool, basisschool in Amsterdam
waaraan leerlingen van groep 2 een aantal weken
gewerkt hebben. Het thema is ontstaan in het
kader van een muziekproject dat rondom dezelfde
periode georganiseerd werd. Nieuw voor de
kinderen was dat de lessen werden gegeven
onder schooltijd door een beeldend kunstenaar.
Het idee is ontstaan naar aanleiding van de
tentoonstelling 'De kinderen van Reggio Emilia' in
het Stedelijk Museum.
Kunstzinnige vorming
In: Vernieuwing. - Vol. 55(1996)5(mei.3-17)
Enkele artikelen: -Naar een kweekschool voor
amateurs: kunstzinnige vorming als integratie
van intellect en affect; -Creatieve exploratie van
het jonge leren in Reggio Emilia waar de
basisgedachte is dat kinderen leren in
communicatie met anderen. Drama, dansen en
tekenen vormen daar een onderdeel van; -Kunst
moet, ook in het basisonderwijs:
kunstmagneetscholen in Amsterdam; -Spellessen
in het IVBO; -Video bij Freinet.
PROGRAMMERING
NEDERLANDSTALIGE PUBLICATIES
De kunstkaravaanroute / F. Willems. - [S.l. :
s.n.], 1996. - 25 p. - Scriptie Post-
Academische Opleiding Beleidsontwikkeling
Kunstzinnige Vorming, Hogeschool voor de
Kunsten Utrecht. - Met lit.opg.
Centrale vraagstelling: Hoe het idee Kunstkaravaan
projectmatig te ontwikkelen binnen het
nieuwe beleid voor het basisonderwijs?
Kunstkaravaan is een deelproject van het overkoepelende
project Herstructurering kunsteducatie
aanbod onder regie van SKVA en MSA,
Stichting Muziekschool Amsterdam. Het uitgangspunt:
elke leerling op de basisschool minimaal
eenmaal met elke kunstzinnige discipline in
aanraking laten komen. Met ingang van schoolaar
1998-1999 moet Kunstkaravaan op alle
Amsterdamse basisscholen worden uitgevoerd.
Leerplan kunstkijkuren / BSO, Buro
Servicetaken Onderwijs ; onder red. van O.
den Boer en M. Scholten. - Amsterdam : BSO,
1996. - 42 p. : ill. - Met lit.opg. en bijl.
Tijdens de kunstkijkuren maken kinderen uit de
hoogste groepen van het Amsterdamse
basisonderwijs kennis met musea en de daarin
tentoongestelde beeldende kunst uit heden en
verleden. Het doel van dit leerplan is om het
onderwijs een beschrijving en onderbouwing te
geven van de kunstkijkuren, waarbij tevens
beoogd is meer zicht te geven op de aansluiting
bij de doelen en andere vakken van het
basisonderwijs. Inhoud: doelstellingen; inhoud
van een serie kunstkijkuren; verslag van een
kunstkijkuur; werkvorm; begin- en eindsituatie;
doelgroep; docenten; waardering van de
kunstkijkuren door het onderwijs; effecten van de

Zicht op… kunst- en cultuureducatie in het basisonderwijs
kunstkijkuren. De bijlagen bieden informatie
omtrent de geschiedenis van de kunstkijkuren, de
kerndoelen basisonderwijs en de kunstkijkuren en
aansluiting bij beleid van gemeente en
rijksoverheid.
Menu of a la carte? : onderzoek naar de
mogelijkheden voor een kunstmenu in
Almere / M. de Wildt. - Almere : CKV Almere,
1998. - 16 p. - Met bijl. - Stage-opdracht
voor de opleiding Culturele Bedrijfsvoering,
Amsterdamse Hogeschool voor de Kunsten.
Onderzoek naar de vraag of het invoeren van een
kunstmenu organisatorisch en financieel haalbaar
is voor de steunfunctie CKV Almere. En zo ja,
welk soort kunstmenu is het meest geschikt voor
de situatie in Almere. In dit onderzoek wordt
onder andere beschreven wat een kunstmenu is,
welke soorten er zijn (het Biskmodel, het
Koorenhuismodel, het Triademodel en het
algemeen model), wat de LOKV stimuleringsregeling
basisonderwijs inhoudt, wat de voor- en
nadelen van een kunstmenu zijn en hoe het
kunstmenu bij andere steunfuncties (Kumulus
Maastricht, Kunst in School Vleuten, Vrije
Academie Westvest Delft en Kunstgebouw
Rijswijk) momenteel functioneert.
Wat eten we vandaag? Kunst! : een nadere
beschouwing van het kunstmenu voor het
basisonderwijs in de provincie Zuid-Holland
/ K. Jense. - [S.l. : s.n.], 1996. - 24 p. -
Eindwerkstuk postacademische opleiding
Beleids Ontwikkeling Kunstzinnige Vorming,
Hogeschool voor de Kunsten, Centrum voor
Kunst & Media Management, Utrecht. - Met
lit.opg. en bijl.
Onderzoeksvragen: welke plaats zal het
kunstmenu in de komende jaren gaan innemen
binnen het onderwijs; welke consequenties heeft
het kunstmenu voor de andere onderdelen van
het aanbod van de Stichting Steunfunctie
Kunstzinnige Vorming; in hoeverre moet het
andere aanbod van de SSKV worden afgestemd op
het kunstmenu-aanbod en andersom? Om
gegevens over het onderwerp te verkrijgen is een
onderzoek gedaan in de gemeenten waarin het
kunstmenu wordt afgenomen. In elke gemeente
werd één directeur van een basisschool
geïnterviewd.
TIJDSCHRIFTARTIKELEN
Kunst kijken en muziek beluisteren :
muziekluisterlessen in basisonderwijs / C.
Dekker
In: Muziek en onderwijs. - Vol.
32(1995)1(jan/feb.18-20)
In Amsterdam is al veertig jaar ervaring
opgedaan met een klassieke vorm van
kunsteducatie: de kunstkijkuren en de
muziekluisterlessen. De ontstaansgeschiedenis,
de doelstellingen, de methodiek, de
vernieuwingen van deze lessen. Dit naar
aanleiding van het - in opdracht van WVC
24
gehouden - onderzoek naar de opzet en de
effecten van deze Amsterdamse werkwijze.
De leraar kijkt toe / B. Schasfoort
In: Maandblad voor de beeldende vakken. -
Vol. 115(1999)3(apr.37-39)
Beschrijving van een aantal activiteiten die
momenteel worden aangeboden aan leerlingen
van de basisschool: De koppoter voorbij; Kunst in
de klas in Amsterdam; Kunst uit de klas in
Opsterland; Vijftig jaar Kunstkijkuren in
Amsterdam; Kind en Kunst III. Bij enkele
activiteiten geeft de auteur aan wat factoren zijn
die bijdragen tot succes.
OUDERS EN KUNSTEDUCATIE
NEDERLANDSTALIGE PUBLICATIES
Cultuurdeelname in de levensloop : de
invloed van ouders, school en de
buitenschoolse kunsteducatie / I. Nagel, H.
Ganzeboom en F. Haanstra ; hoofdred. J.
Ensink. - Utrecht : LOKV, 1996. - 74 p. - Met
lit.opg. en bijl.
Een vervolg-onderzoek naar cultuurdeelname
tijdens de jeugd en daarna (zie ook deel 3 in deze
reeks, Scholen in kunst). Vragen die aan de orde
komen, zijn: om welk soort activiteiten gaat het,
welke ontwikkelingen vinden daarin plaats, en
wat is de invloed van ouders, vriendenkring,
school en buitenschoolse kunsteducatie? Deel 2
bevat een inventarisatie van de buitenschoolse
kunsteducatie en een analyse van de beschikbare
gegevens over de deelnemers en hun
keuzegedrag.
lees of download ook van:
www.cultuurnetwerk.nl
!
Is dit kunst? : kunstzinnigheid en familie /
onder red. van V. Asselbergs-Neessen. -
Utrecht : LOKV, 1998. - 39 p. : tab. - Met
lit.opg. - ISBN 90-6997-091-0
Verslag van een kwalitatief onderzoek naar
culturele loopbanen waarbij via secundaire
analyses is geprobeerd onderlinge verbanden te
vinden.De secundaire analyses zijn gebaseerd op
gegevens uit de LOKV-publicatie 'Cultuurdeelname
in de levensloop' (1996). Educatieve
professionals, werkzaam als opvoedkundigen,
maakten zelfanalyses van hun culturele loopbaan
in het kader van hun vervolgopleiding pedagogiek
aan de Hogeschool van Amsterdam. Daarnaast
hebben studenten en docenten van deze
hogeschool de gegevens verzameld van een groep
amateurkunstenaars. Gesteld wordt dat onderwijs
een grote rol blijkt te spelen. Daarnaast wordt
vastgesteld dat niet alleen de ouders, maar ook
andere familieleden flink invloed kunnen hebben
op de ontwikkeling van culturele bewustwording
en cultuurdeelname.
lees of download ook van:
www.cultuurnetwerk.nl
!

Zicht op… kunst- en cultuureducatie in het basisonderwijs
Kunst voor ouders : van school naar huis / P.
Grooten ; tekstred. T. Lücker. - Utrecht :
LOKV, 2000. - 31 p. : ill. - Met bijl.
Verslag van het pilot-project 'Kunst voor Ouders'
dat vier steunfunctie-instellingen uitvoerden.
Doel van het project was het gesprek in de
huiselijke kring, tussen ouders en hun kinderen
over kunstbezoek onder (basis)schooltijd te
bevorderen. Wat kan de kunsteducatie-instelling
doen om dit te stimuleren? Welke vormen van
ouderparticipatie zijn geschikt? En welke factoren
vergroten de kans om ouders tot deelname te
stimuleren? De publicatie gaat in op de
ervaringen van de betrokken organisaties en
biedt handvatten aan instellingen om zelf
activiteiten op dit terrein te ontplooien.
lees of download ook van:
www.cultuurnetwerk.nl
!
Mam kom je kijken? : kunsteducatie en
ouderparticipatie op tien basisscholen in
Amsterdam, Den Haag en Utrecht / door J.
Schonewille ;
Voor het onderzoeken van het thema
ouderparticipatie hebben de projecten Kunstmenu
en Kunstmagneet samengewerkt. Aan deze
Haagse en Amsterdamse binnenschoolse
acitiviteiten is uit het Utrechtse ketenaanbod de
naschoolse component toegevoegd. Op basis van
interviews met tien basisscholen is er een
beschrijving gemaakt van vormen van ouderparticipatie
in het basisonderwijs, toegespitst op
kunsteducatie. Uitgangspunt hierbij is het idee
dat ouders een voorwaardenscheppende rol
hebben bij het in contact brengen van hun
kinderen met kunst en kunsteducatie.
Rapportage onderzoek onder allochtone
publieksgroepen in Rotterdam en Amsterdam
/ M. van Hoorn, J. Oostwoud Wijdenes en W.
Oud. - Rotterdam : Vier Grote Steden
Kunsteducatie, 1999. - [31 p.] : tab. - Met lit.
Rapportages van focusgroup interviews (georganiseerde
groepsdiscussies) in Amsterdam en
Rotterdam. De interviews zijn gehouden met
Turkse, Surinaamse, Surinaams-Hindoestaanse en
Surinaams-Creoolse ouders. In het onderzoek is
nagegaan waarom de ouders hun kinderen laten
deelnemen aan de muziek- en danscursussen van
de Muziekschool Amsterdam en de SKVR in
Rotterdam. Voorts is onderzocht of de ouders
tevreden zijn over wat hun kinderen daar doen en
leren en waarom ze juist voor deze instellingen
hebben gekozen. Tenslotte is nagegaan wat
andere wensen en behoeften van de ouders zijn
als het gaat om kunsteducatief aanbod voor hun
kinderen en hoe de instellingen potentiële
gebruikers uit deze doelgroep bereiken.
TIJDSCHRIFTARTIKELEN
Kunst voor kinderen én ouders / M. Atsma
In: Kunst & educatie. - Vol. 9(2000)5(okt.17-
19)
Het gezin is het begin van iedere vorm van
culturele bagage. Dat was het vertrekpunt voor
25
de pilot 'Kunst voor ouders', opgezet door vier
steunpunten kunstzinnige vorming met
begeleiding van het LOKV. De opzet was simpel:
verzin kunstzinnige activiteiten waar kinderen
naartoe kunnen met hun ouders en breng zo een
gesprek over kunst tussen hen tot stand. Aan de
pilot, die liep tussen 1997 en 1999, hebben circa
honderd basisscholen meegedaan. De vier
betrokken kunsteducatieve instellingen, Triade,
Gock, Utrechts Centrum voor de Kunsten en
Steunpunt Kunst & Cultuur Eemland, voerden
negen verschillende projecten uit waar ouders en
kind samen naartoe konden.
Landelijk project Kunst voor Ouders : moeder
en zoon in gesprek over kunst / M. Bosman
In: Kunst & educatie. - Vol.
6(1997)6(dec.32-34)
Op vier plaatsen gaan steunfunctie-instellingen,
basisscholen en professionele kunstinstellingen
samen proberen ouders te betrekken bij kunstactiviteiten,
die zijn gekoppeld aan kunsteducatieve
projecten van hun kinderen op school.
LESMETHODEN
NEDERLANDSTALIGE PUBLICATIES
Blokboek tekenen 4,5,6,7,8 / K. Bosch en M.
van Wolferen. - Sleeuwijk : Kinheim, 1999. -
10 dl. : ill. - Bevat 5 werkboeken voor de
leerlingen en 5 bijbehorende werkwijzers
voor de leerkrachten
Tekenmethode voor groep 4 tot en met 8 van de
basisschool die aansluit bij de kerndoelen voor
het basisonderwijs. Elk blokboek bestaat uit 15
leseenheden, die in thema's zijn ondergebracht.
Een thema bestaat uit kijk-, denk- en oefenopdrachten.
In de 5 blokboeken wordt ook
aandacht besteed aan kunstbeschouwing, omdat
de leerlingen zich door het kijken naar kunstwerken
bewust worden van de mogelijkheden met
beeldende middelen. Bij elk blokboek hoort een
werkwijzer voor de leerkracht. Deze bestaat o.a.
uit: een overzicht van benodigde materialen; een
beschrijving voor het gebruik van het blokboek;
uitwerkingen per thema.
Drama componeren meester : een werkboek
drama voor (toekomstige) leraren primair
onderwijs / F. Houtzager ; eindred. R.
Frowijn ; voorwoord J. Letschert. - Enschede
: SLO, 2000. - 204 p. : ill., fig. - Met lit.opg. -
Uitg. in opdr. van Beroepsvereniging
Dramadocenten. -ISBN 90-329-1968-7
Leerweg voor PABO-studenten en hun dramadocenten,
maar ook voor mensen die de nascholing,
de verkorte opleiding en de vakopleiding
volgen. Drama componeren is een nieuw
vakconcept, het gebruikt verhalen als betekenisdragers
en sluit aan bij het verhalend ontwerpen
en het ervaringsgericht onderwijs. Hoofdstukken:
Verhalen vertellen; Opstap naar drama;
Eenvoudige dramacomposities; Een didactische
analyse van een dramacompositie; Uitgebreide

Zicht op… kunst- en cultuureducatie in het basisonderwijs
dramacomposities; Zelf drama componeren; Zelf
aan de gang; drie voorbeelden om uit te werken.
Het boek wordt afgesloten met een Drama-ABC:
een alfabetische lijst met werkvormen die in
dramacomposities kunnen worden toegepast.
Hier zit muziek in! : groeimethode voor het
basisonderwijs / A. Dropsie en A.
Vulperhorst. - Houten : Ascolta, 1999. - 4 dl.
: ill. + 6 cd's. - Losbl. - Bevat 4 mappen voor
de groepen 1/2, 3/4, 5/6 en 7/8 en 6 cd's
met arrangementen van het liedrepertoire. -
ISBN 90-5628-006-6
De methode stelt het lied centraal met daaromheen
verwerkingssuggesties. Hierbij is rekening
gehouden met de kerndoelen.Alle lessen beginnen
met een lied. Daarnaast komen onderwerpen als
luisteren naar muziek, spreken over muziek en
het spelen van muziek aan de orde, evenals
beweging en het vastleggen van muziek. Vaste
elementen in elke les zijn de doelstelling,
materiaalopgave en voorbereidingswijze. Daarna
volgt een introductie, een lied met verwerkingssuggesties
en een afsluiting. Op de cd's staan de
liederen en instrumentale meezingversies.
Kunst van 4 tot 12 : proeve van een
lessenserie over alle kunstdisciplines voor
alle groepen van de basisschool / LOKV,
Nederlands Instituut voor Kunsteducatie. -
Utrecht : LOKV, 1999-2000. - Ongepag. : tab.
+ cd-rom + videoband (160 min.). - Met
lit.opg. - Bestaat uit een reader, videoband
en cd-rom.
Kunst van 4 tot 12 is het resultaat van het
ontwikkelproject Kunst in de Basisschool dat het
LOKV samen met twaalf steunfunctie-instellingen
heeft uitgevoerd. De uitgave bevat 189 voorbeeldlessen
om met kinderen te kijken naar en te
praten over kunst. De lessen zijn bestemd voor
alle leeftijdsgroepen in het basisonderwijs. Alle
kunstdisciplines komen aan bod: beeldende
kunst, film/foto/video, muziek, dans, theater en
literatuur. De cd-rom geeft een introductie,
verantwoording en gebruikswijzer voor de lessen.
In de reader worden de uitgangspunten, doelstellingen
en achtergronden beschreven. De
videoband geeft enkele ondersteunende
registraties van uitvoeringen en kunstprojecten.
lees of download ook van:
www.cultuurnetwerk.nl
!
Maken is de kunst / L.H. Chapman ; bewerkt
door A. Dijkstra en A. Schuyt. - Amsterdam :
Meulenhoff Educatief, 1992-1996. - ill. -
Oorspr. titel: Discover Art. - Oorspr. uitg.:
Worcester : Davis, 1987
Deze methode beeldende vorming basisonderwijs
bestaat uit een voorloper met lessuggesties voor
de groepen 1 en 2, uit twee Jumboboeken met
handleidingen voor de groepen 3 en 4, en uit
leerlingenboeken met handleidingen voor de
groepen 5, 6, 7 en 8.
Bedoeling van de methode is dat kinderen
aangezet worden tot: 1. zelf 'kunst' maken; 2.
26
kijken naar de omgeving en naar beeldend werk;
3. 'kunst' beleven.
Moet je doen / SLO, specialisten in
leerplanontwikkeling. - Amsterdam :
Meulenhoff Educatief, 1997-1998. - 6 dl. -
Deze onderwijsmethode is een resultaat van
het project 'Expressie-activiteiten in de
basisschool' van de SLO.
Moet je doen is een pakket van vijf methoden
voor de expressievakken voor groep 1 tot en met
8 in het basisonderwijs. De methoden zijn
ontwikkeld voor scholen en docenten die aan de
kerndoelen voor dans, drama, handvaardigheid,
muziek en tekenen willen voldoen.
Moet je doen : dans / coörd. en eindred. G.
Knoef. - Amsterdam : Meulenhoff Educatief,
1998. - 8 dl. : ill. + 2 videobanden + 11
compact discs. - Bevat algemene inleiding, 7
handleidingen en 2 mappen met 4
kleurenbijlagen (A3-formaat). - Tevens
maken de handleidingen deel uit van Moet je
doen: expressie voor kleuters, waarin van
alle expressievakken de handleidingen en
bijbehorende materialen voor de groepen 1
en 2 in het basisonderwijs zijn opgenomen. -
ISBN 90-280-23526
De groepshandleidingen bevatten 22 stap voor
stap beschreven lessen, informatie over het vak
dans, een lesoverzicht en een lijst van benodigde
materialen. De lessen zijn onderverdeeld in
lessen dansexpressie, kinderdans en dansbeschouwing.
Kinderen maken kennis met de
betekenis en de beleving van dans in verschillende
culturen en leren te reflecteren op de
manier waarop zijzelf en anderen dansen.
Moet je doen : drama / coörd. en eindred. L.
van de Wouw. - 8 dl. : ill. - Bevat algemene
inleiding en 7 handleidingen. - Tevens maken
de handleidingen deel uit van Moet je doen:
expressie voor kleuters, waarin van alle
expressievakken de handleidingen en
bijbehorende materialen voor de groepen 1
en 2 in het basisonderwijs zijn opgenomen .
- ISBN 90-280-22171
De groepshandleidingen bevatten, behalve stap
voor stap beschreven lessen, een inleiding met
informatie over het vak drama en leerlijnen,een
lesoverzicht met vermelding van soort activiteit,
thema en seizoen, suggesties voor lessen die in
combinatiegroepen gegeven kunnen worden,
uitleg over begrippen, materialen en technieken
en een basislijst van benodigdheden.
Moet je doen : expressie voor kleuters :
groep 1 en 2 / met medew. van L. van de
Wouw ... [et al.]. - 6 dl. : ill. + 6 compact
discs + bijlagen (A3-formaat). - ISBN 90-
280-19162
Lespakket waarin van alle expressievakken
(muziek, tekenen, handvaardigheid, dans en
drama) de handleidingen en bijbehorende
materialen voor de groepen 1 en 2 in het

Zicht op… kunst- en cultuureducatie in het basisonderwijs
basisonderwijs zijn opgenomen. De algemene
inleiding bevat informatie over de inhoud en
opzet van Moet je doen, over de plaats van de
expressievakken in het onderwijs en over de
wijze waarop deze onderwijsmethode is
totstandgekomen.
Moet je doen : handvaardigheid / coörd. en
eindred. I. Roozen. - Amsterdam :
Meulenhoff Educatief, 1997. - 8 dl. + bijl. :
ill. - Bevat algemene inleiding, 7
handleidingen en 7 mappen met 110 bijlagen
in kleur en zwartwit (A3-formaat). - Tevens
maken de handleidingen deel uit van Moet je
doen: expressie voor kleuters, waarin van
alle expressievakken de handleidingen en
bijbehorende materialen voor de groepen 1
en 2 in het basisonderwijs zijn opgenomen. -
ISBN 90-280-37772
De groepshandleidingen bevatten stap voor stap
beschreven lessen, informatie over het vak
handvaardigheid en een lesoverzicht. Daarnaast
zijn opgenomen: informatie over de methode in
relatie tot de kerndoelen, een toelichting op de
opbouw van technieken, een kleiwijzer, suggesties
voor lessen in combinatiegroepen en een
lijst van benodigde materialen en
gereedschappen.
Moet je doen : muziek / coörd. en eindred. T.
Hermus. - Amsterdam : Meulenhoff Educatief,
1998. - 8 dl. : ill. + 17 compact discs. - Bevat
algemene inleiding, 7 handleidingen en 32
zwartwit bijlagen (A3-formaat). - Tevens
maken de handleidingen deel uit van Moet je
doen: expressie voor kleuters, waarin van
alle expressievakken de handleidingen en
bijbehorende materialen voor de groepen 1
en 2 in het basisonderwijs zijn opgenomen. -
ISBN 90-280-19340
De groepshandleidingen bevatten stap voor stap
beschreven lessen, informatie over het vak
muziek, een lesoverzicht en een lijst van
instrumenten en andere benodigdheden. Kinderen
leren de eerste beginselen van de taal van
muziek en ontdekken hun muzikale mogelijkheden.
Zij doen dat door naar muziek van henzelf
en anderen te luisteren, zelf muziek te maken, te
bewegen op muziek, muziek te noteren en over
muziek te praten.
Moet je doen : tekenen / coörd. en eindred.
N. Wilders. - 8 dl. + bijl. : ill. - Bevat
algemene inleiding, 7 handleidingen en 7
mappen met 68 bijlagen in kleur en zwartwit
(A3-formaat). - Tevens maken de
handleidingen deel uit van Moet je doen:
expressie voor kleuters, waarin van alle
expressievakken de handleidingen en
bijbehorende materialen voor de groepen 1
en 2 in het basisonderwijs zijn opgenomen. -
ISBN 90-280-19162
De groepshandleidingen bevatten, behalve stap
voor stap beschreven lessen, een inleiding met
27
informatie over het vak tekenen en leerlijnen,
een lesoverzicht met vermelding van soort
activiteit, thema en seizoen, suggesties voor
lessen die in combinatiegroepen gegeven kunnen
worden, uitleg over begrippen, materialen en
technieken en een basislijst van benodigdheden.
Muziek voor de basisschool / T. Gijsel, N.
Smit en J. Stolk. - Amsterdam : Meulenhoff
Educatief, 1985-1995. - 8 dl. : ill. + 11
geluidscassettes. - Leerlingenboek,
docentenhandleiding en werkbladen.
Muziekmethode voor de basisschool, waarbij
verschillende soorten muziek de revue passeren:
lichte en klassieke muziek, volksmuziek, jazz en
pop. Visies waar men vanuit is gegaan: kinderen
brengen muziekervaring mee; kinderen zijn
muzikaal tot meer in staat dan in het algemeen
wordt aangenomen; kinderen experimenteren en
onderzoeken graag en hun luisterconcentratie is
minder groot dan bij volwassenen. Dl. 1: 4/5 jr.;
dl. 2: 5/6 jr.; dl. 3: 6/7 jr.; dl. 4: 7/8 jr.; dl.
5:8/9 jr,; dl. 6: 9/10 jr.; dl. 7: 10/11 jr.; dl. 8:
11/12 jr.
Petje af voor Hoedje op : een dramamethode
voor de basisschool / P. van Abeelen en D.
van Waveren. - Haarlem : Kreater, 1999. -
254 p. : ill., fig., tab. - ISBN 90-805125-1-6
Petje af voor Hoedje op is een methode die
inspireert tot fantasierijk spel. De methode
bestaat uit twee delen. Het eerste gedeelte bevat
handreikingen voor het gebruik van de methode.
Hierin staat onder andere beschreven wat
leerlingen nodig hebben om tot goed spel te
komen en hoe de spelontwikkeling kan worden
gevolgd. Het tweede deel bestaat uit 85
gedetailleerde lesbeschrijvingen voor de groepen
1 t/m 8 van het basisonderwijs. Hoeden, petten
en andere inspirerende materialen dienen als
uitgangspunt voor de lessen. Bij het maken van
deze methode hebben de kerndoelen voor drama
als referentiekader gediend.
Primair onderwijs / J. Lodeweges en L.
Kuipers. - Enschede : SLO, 2001. - 804 p. -
Met reg. en adressen. - ISBN 90-329-1371-9
De overzichten van het NICL zijn met name
bedoeld als ondersteuning in de eerste fase van
het leermiddelenproces, de marktverkenning.
Jaarlijks wordt actuele en complete informatie
over het totale aanbod van leermiddelen voor het
basisonderwijs in kaart gebracht. Onder het kopje
'expressie-activiteiten' worden de materialen voor
muziek, tekenen/handvaardigheid, spel en
beweging, dramatische vorming en audio-visuele
vorming beschreven.

Zicht op… kunst- en cultuureducatie in het basisonderwijs
KUNST- EN CULTUUREDUCATIEVE
PROJECTEN
NEDERLANDSTALIGE PUBLICATIES
Een Chinees op Goeree : kunstconfrontatie
als krachtige leeromgeving in het
basisonderwijs / R. Twijnstra en A. van Riet.
- Amsterdam : International Theatre & Film
Books, 2000. - 110 p. : ill. - Met samenv.,
lit.opg. en reg. - ISBN 90-6403-580-6
Roel Twijnstra, artistiek leider van jeugdtheater
Het Waterhuis, en Arno van Riet, dramaconsulent,
beschrijven aan de hand van een aantal fictieve
en non-fictieve situaties hoe een theatervoorstelling
allerlei raakvlakken kan hebben met
verschillende vakken in het basisonderwijs.
Inzicht wordt gegeven in de samenwerking tussen
een kunstinstelling (jeugdtheatergezelschap) en
het basisonderwijs. Van belang daarin zijn de
leerling (het jonge publiek), de leerkracht en de
kunstenaar (acteur). Zij heten respectievelijk
Gita, Irene en Antonio en hun ervaringen vormen
de rode draad van dit boek. In acht anekdotes
waarin zij een rol spelen wordt hun houding ten
opzichte van elkaar en het kunstonderwijs
geschetst. Vragen en opdrachten zijn toegevoegd.
Cultureel erfgoed en onderwijs : schatkamers
voor scholieren / Y. van Eekelen en K. Kilian
; onder red. van C. Bunnik, R. Diephuis en J.
Sniekers. - Enschede ; Amsterdam : SLO :
Erfgoed Actueel, 1999. - 39 p.: ill. - ISBN 90-
329-1905-8
Handreiking voor docenten met mogelijkheden om
cultureel erfgoed in te passen in het lesprogramma.
Een overzicht van cultureel erfgoed
projecten.
Eindverslag ik zie, ik zie wat jij niet ziet :
een dansproject / Triade, Centrum voor
Kunsteducatie Den Helder. - Den Helder :
Triade, 1998. - 19 p. : ill. - Bijl. ontbreken
Verslag van een dansproject dat bedoeld is als
onderzoeksproject in het kader van de nota
Cultuur en School van het ministerie van OCenW.
Het project is opgezet voor leerlingen van groep
7 en 8 van het basisonderwijs. Aan de orde
komen: activiteiten, ervaringen en conclusies.
Ervaringsgericht werken rond thema's /
onder red. van L. Depondt en K.Van den
Broeck. - Leuven : Centrum voor
ErvaringsGericht Onderwijs, 1996. - 136 p. :
ill. - ISBN 90-74798-06-3
Beschrijvingen van projectmatig en thematisch
werken met kleuters. Uit tien praktijkverhalen
worden een denkkader en aandachtspunten
gedistilleerd. Daarna wordt aan de hand van
ervaringen uit de klas geïllustreerd hoe een
project, met als hoofddoel kinderen een kans te
geven gevoelens en emoties te verkennen,
opgezet kan worden. In de drie daarop volgende
verhalen wordt aangetoond hoe het inrichten en
verrijken van een hoek een cruciale rol kan
28
spelen bij het werken rond een thema. Tot slot
worden op basis van twee praktijkervaringen
initiatieven beschreven die ervoor zorgen dat het
hele jaar door aanzetten tot thematisch werken
aanwezig zijn.
Evaluatie van het Musicalproject / J.
Oostwoud Wijdenes en F. Haanstra. -
Amsterdam : SCO-Kohnstamm Instituut,
1999. - 60 p. : tab. - Cop. 2000. - Met bijl. -
ISBN 90-6813-622-4
Het Musicalproject is opgezet met financiële
ondersteuning van het Ministerie van OCenW. Het
LOKV heeft een organisatorisch en financieel
kader ontworpen zodat eerste- en tweede
lijnsinstellingen gezamenlijk gestalte kunnen
geven aan de verbetering van de kunsteducatie in
de basisschool. Het evaluatieonderzoek
beantwoordt de volgende vragen: Leidt de
combinatie van receptieve met actieve
werkvormen (bezoek aan een professionele
musical voorafgaand aan de productie van een
eigen schoolmusical) tot een verbetering van de
schoolmusical?; Leidt de inzet van professionele
begeleiding bij de productie van de schoolmusical
tot een verbetering van de schoolmusical?; Wat is
het bereik van het Musicalproject en in welke
mate zal het project worden gecontinueerd?
Conclusie: door het ontbreken van vervolgfinanciering
kan het Musicalproject niet in de
huidige vorm worden voortgezet. Het concept van
het Musicalproject, integratie van actieve en
receptieve kunsteducatie en integratie van
kunstdisciplines is gebleken waardevol te zijn en
het zou jammer zijn dit verloren te laten gaan.
De kunst van het bouwen : project 'Kunst en
school' 1997 / J. Damen en S. Odenhoven. -
[S.l. : s.n.], 1997. - 5 dl. : ill. - Bevat:
handleiding, evaluatie, vragen en
opdrachten, excursie en begrippenlijst. - In
opdr. van: Centrum voor de Kunsten,
Roermond.
Project bedoeld voor groep 7 en 8 van de
basisschool rondom het thema architectuur. In de
handleiding worden de doelstellingen, 5 lessen en
regelmatig gehanteerde begrippen beschreven. In
het boekje dat bij de excursie hoort, zijn vragen
opgenomen over het interieur en exterieur van
een gebouw dat bezocht wordt.
Kunsteducatieprojecten met kunstenaars / F.
Haanstra en M. van Hoorn. - Utrecht : LOKV,
1998. - 47 p. - Met lit.opg. en bijl. - ISBN 90-
6997-089-9
Bewerking van een onderzoeksrapport over de
leereffecten bij leerlingen die hebben
deelgenomen aan Kunsteducatieprojecten. Bij
deze in 1996-1997 door het LOKV geïnitieerde
projecten voor het basis-en voortgezet onderwijs
was de hypothese dat kinderen en jongeren een
grotere betrokkenheid hebben bij een
kunstproduct als zij worden geconfronteerd met
de persoon van de kunstenaar en zijn keuze bij
het maken van zijn werk. Ervaringen met artist-

Zicht op… kunst- en cultuureducatie in het basisonderwijs
in-residence programs in Engeland en Noord-
Amerika ondersteunen deze veronderstelling.
Haanstra en Van Hoorn hebben de hypothese over
het effect van kunsteducatieprojecten getoetst.
lees of download ook van:
www.cultuurnetwerk.nl
!
LOKV-kunsteducatie-projecten : verslag en
evaluatie / V. Bergman. - Utrecht : LOKV,
1998. - 33 p. + videoband (42 min.). - Met
bijl.
In 1995 startte het ontwikkelproject 'LOKV-
Kunsteducatie-projecten'. Kenmerk is dat een
specifiek kunstproduct centraal staat en dat
kunstenaars een belangrijke rol spelen bij de
ontwikkeling en uitvoering van de bijbehorende
educatieve activiteiten. In dit verslag worden de
opzet, de uitvoering en de publicitaire activiteiten
beschreven. Daarnaast komen de instrumenten en
middelen aan de orde die zijn gebruikt voor zowel
de verslaglegging als de tussentijdse evaluatie en
de eindevaluatie van de KE-projecten.
Projectverslag 'Fantastische muzikale
droomreis' 1996 : projekt voor de achtste
groep basisonderwijs Amsterdam op 5 en 6
september 1996 in het Concertgebouw /
Amsterdams Promenade Orkest. - Amsterdam
: Amsterdams Promenade Orkest, [1997?]. -
11 p. : tab.
Beschrijving van de projectgroep, het project
zelf: doel, opzet en doelgroepen en de uitvoering.
Resultaten van een enquête gehouden onder
docenten en onder leerlingen. De doelstelling van
het project is om kinderen uit de achtste groepen
van basisscholen in Amsterdam tenminste
éénmaal in hun leven de ervaring te laten
meemaken van een concert in een echte
concertzaal en ze kennis te laten maken met de
beeldende wereld van de symfonische muziek.
Verslag van het kunsteducatieve project 'Het
Verlangen' : een kunstvulkaan met 6
disciplines voor de groep 1 t/m 8 van het
basisonderwijs / samengest. door J. Post. -
Den Helder : Triade, 1997.- 45 p. : ill.
Verslag van een kunsteducatieproject voor het
basisonderwijs op twee scholen in Zijpe en Texel,
met als thema 'het verlangen'. Beschreven
worden de motieven, de opzet, de voorbereiding,
de uitvoering en de resultaten van het project.
BUITENLANDSE PUBLICATIES
Fly's eye view: introducing young children to
digital art through virtual reality / D. Smith
and J. Coyle
In: Journal of art & design education. - Vol.
19(2000)2(May.200-207). - Met lit.opg.
This article describes 'Fly's eye view', a project
specifically aimed at young children, aged 7-11
years. The project used a low-level virtual reality
fly-by system to represent a garden scene as it
might be experienced by a dragonfly. The analogy
between the mosaic visual perception of insects
and image representation in computer systems
29
allowed some interesting explorations into what
may be involved in seeing. The article also
reviews the outcomes of the project and
discusses their possible significance in the
context of current apporaches to art education
and the stimulation of creative thinking in young
children.
Partnerships for learning : a guide to
evaluating arts education projects / F.
Woolf. - Regional Arts Boards and Arts
Council of England, 1999. - 56 p. : tab. - Met
bijl.
The guide aims to help people involved in arts
education projects to understand evaluation
clearly and to evaluate effectively, according to
their particular needs. In the long term, the aim
of the guide is to raise the standard of arts
education projects. The guide divides evaluation
into five stages: 1. Planning, 2. Collecting
evidence, 3. Assembling and interpreting, 4.
Reflecting and moving forward, 5. Reporting and
sharing.
TIJDSCHRIFTARTIKELEN
Het Dommelproject / E. van Aerts
In: De wereld van het jonge kind. -Vol.
28(2000)4(dec.116-118)
Afgelopen zomer werd in St. Oedenrode een
kunstwerk geplaatst. De Kunststichting St.
Oedenrode heeft aan 3e jaarsstudenten van de
Fontys Pabo, vestiging Veghel, gevraagd een
kunsteducatie-project te maken om dit kunstwerk
te introduceren op basisscholen in St. Oedenrode.
Aan de orde komen: de eisen die gesteld zijn, de
motivatie om een kunstwerk binnen de school te
brengen en de vraagstelling van de studenten en
de beantwoording hiervan die geleid hebben tot
de verschillende beeldende activiteiten voor
groep 2/3 van het basisonderwijs.
Een, twee, in de maat...! : werken aan een
danspresentatie / J. Smits
In: Praxis-bulletin. - Vol. 17(2000)8(apr.21-
25)
Beschrijving van een lesproject rond een
danspresentatie die geschikt is om aan het eind
van het schooljaar uit te voeren en bedoeld is als
moment van reflectie. Over hoe een groep
leerlingen begonnen is en wat er van geworden
is. Het dansstuk is een gedanste slapstick en gaat
over een klas die zich ontworstelt aan een strak
regime. In het artikel worden de organisatie en
inhoud van het lesproject duidelijk omschreven.
Na een uitgebreid kringgesprek volgen vier
dansexpressielessen, in de vijfde les worden de
onderdelen achter elkaar gezet en de zesde les is
de generale repetitie.
In een museum kun je je talenten ontdekken
/ Y. van der Ree
In: Uitleg. - Vol. 13(1997)28(nov.26-29)
Voor het project 'Het museum in de school' won
de De la Reyschool in Den Haag de Jan

Zicht op… kunst- en cultuureducatie in het basisonderwijs
Kassiesprijs. De kinderen maken zelf een
museum.
Een kunstenaar in de basisschool / M. de Wit
In: Beeldaspecten. - Vol.
10(1998)12(dec.16-17)
Een beschrijving van het project 'Dromen' op de
St.Jozefschool, basisschool in Amsterdam
waaraan leerlingen van groep 2 een aantal weken
gewerkt hebben. Het thema is ontstaan in het
kader van een muziekproject dat rondom dezelfde
periode georganiseerd werd. Nieuw voor de
kinderen was dat de lessen werden gegeven
onder schooltijd door een beeldend kunstenaar.
Het idee is ontstaan naar aanleiding van de
tentoonstelling 'De kinderen van Reggio Emilia' in
het Stedelijk Museum.
'Uitgangspunt is wat kinderen kunnen in
plaats van wat ze nog niet kunnen' : Museum
in de School wint Jan Kassiesprijs 1996 / Y.
van der Ree
In: Kunst & educatie. - Vol. 6(1997)3(jun.19-
20)
De Haagse De La Rey basisschool won met het
project Museum in de School de jaarlijkse prijs
van het Fonds Kunst en Educatie, bestemd voor
een instelling of persoon die zich heeft
onderscheiden in het bevorderen van
kunsteducatie. Een gesprek met leerkracht Rita
Baptiste, de initiatiefneemster van het project.
30
VAKTIJDSCHRIFTEN
Beeldaspecten : maandblad vereniging leraren
beeldende vakken. – Berkel en Rodenrijs :
Stichting Beeldaspecten/VBLV, vanaf 1989.
– ISSN 0923-1838
Boekidee. – Den Haag : NBLC, vanaf 1994.
– ISSN 1381-1665
JSW = Jeugd in school en wereld : maandblad
voor basisonderwijs, speciaal onderwijs en
opleiding. – Bekadidact, vanaf 2000.
Leesgoed : tijdschrift over kinderboeken. – Den
Haag : NBLC, vanaf 1988.
– ISSN 0921-2388
Maandblad voor de beeldende vakken. –
Heerlen : Stichting Maanblad NVTO, vanaf 1989.
– Voortzetting van Maandblad voor beeldende
vorming. – ISSN 0924-1450
Moer : tijdschrift voor het onderwijs in het
Nederlands. – Heemstede : VON, vanaf 1972. -
Ontbrekende jaargangen: 1973, 1974, 1987,
1988, 1990, 1991
Muziek & onderwijs : tweemaandelijks
muziekpedagogisch magazine van de Vereniging
Leraren Schoolmuziek. – Amersfoort : Vereniging
Leraren Schoolmuziek, vanaf 1963. –
Ontbrekende nummers: (1963/64)3,4;
(1964/65)3; (1964/65)3; (1969/70)3;
(1976/77)1,2; (1977/78)1,2. – ISSN 0378-0651
Post AV : Kwartaalblad voor audiovisuele
vorming. – Den Haag : VKAV, 1992-1997. –
Voorheen: Nieuwsblad van de Vereniging
Kontaktgroep Audiovisuele Vorming
Praxis-bulletin : praktisch maandblad voor
leerkrachten in het basisonderwijs en speciaal
onderwijs. – Den Bosch : Malmberg, vanaf 1999.
– ISSN 1380-2771
De Pyramide : tijdschrift voor muzikale vorming.
– Born : Gehrels Vereniging, vanaf 1970.
– ISSN 0033-4731
Theater & educatie. – Den Haag :
Beroepsvereniging dramadocenten, vanaf 1994.
– Verscheen t/m 1996 met subtitel:
kwartaalschrift voor drama tesamen met Theater
& educatie : tijdschrift voor drama. – ISSN 0929-
9874
De wereld van het jonge kind : maandblad
voor ontwikkeling, opvoeding en onderwijs. –
Zeist : Dijkstra, vanaf 1999.
– ISSN 0165-4772

Zicht op… kunst- en cultuureducatie in het basisonderwijs
(BEROEPS)VERENIGINGEN
Beroepsvereniging Docenten Drama (BDD)
Postadres: Mevr. H.I.M. Coppens, Oude Rijn 138,
2312 HL LEIDEN
Tel.: 071 5134019
Fax: 071 5135476
Centrum voor Kinderfilosofie (CvK)
Postadres: Nassaukade 352-H, 1053 ZZ
AMSTERDAM
Bezoekadres: Nassaukade 352-H AMSTERDAM
Tel.: 020 6165369
Nederlandse Organisatie van Muziekleraren
(NOM)
Postadres: Aardrijk 13, 4824 BS BREDA
Bezoekadres: Aardrijk 13 BREDA
Tel.: 076 5420813
Nederlandse Vereniging van Dansleraren
(NVD)
Postadres: Sinjeur Semeijnstraat 11, 1183 LD
AMSTELVEEN
Bezoekadres: Sinjeur Semeijnstraat 11
AMSTELVEEN
Tel.: 020 6478333
Fax: 020 6478169
Nederlandse Vereniging voor Teken
Onderwijs (NVTO)
Postadres: Brouwersmolenweg 404a, 7339 EC
UGCHELEN
Bezoekadres: Brouwersmolenweg 404a, 7339 EC
UGCHELEN
Tel.: 055 5339188
E-mail: nvto@wxs.nl
Stichting Educatieve Dans
Postadres: Dorpsstraat 45, 1396 KH
BAAMBRUGGE
Bezoekadres: Dorpsstraat 45 BAAMBRUGGE
Tel.: 0294 293475
Stichting Kijken
Postadres: IJmeerstraat 34, 8226 JS LELYSTAD
Bezoekadres: IJmeerstraat 34 LELYSTAD
Tel.: 0320-257352
E-mail: kijken@flevonet.nl
Homepage: www.flnet.nl~/kijken
Stichting Kinderen en Poëzie
Postadres: Postbus 252, 5150 AG DRUNEN
Bezoekadres: Rooseveltstraat 32 DRUNEN
Tel.: 0416 373019
Fax: 0416 374406
E-mail: info@skep.nl
Homepage: www.skep.nl
31
Stichting Kunst & Onderwijs
Postadres: Hemonystraat 38-3, 1074 BS
AMSTERDAM
Bezoekadres: Hemonystraat 38-3 AMSTERDAM
Tel.: 020 4710038
Fax: 020 6794323
Stichting Lezen
Postadres: De Waag, Nieuwmarkt 4, 1012 CR
AMSTERDAM
Bezoekadres: De Waag, Nieuwmarkt 4
AMSTERDAM
Tel.: 020 6230566
Fax: 020 6240039
E-mail: info@lezen.nl
Stichting Schrijven
Postadres: Herengracht 495, 1017 BT
AMSTERDAM
Bezoekadres: Herengracht 495 AMSTERDAM
Tel.: 020 6254141
Fax: 020 6383153
E-mail: helpdesk@schrijven.org
Vereniging Kontaktgroep Audiovisuele
Vorming in Nederland en Vlaanderen (VKAV)
Postadres: Postbus 13402, 2501 EK ’S-
GRAVENHAGE
Bezoekadres: Brederostraat 19 HENGELO
Tel.: 074 2431167
Fax: 074 2506387
E-mail: vkav@daja.nl
Vereniging Leraren Schoolmuziek (VLS)
Postadres: Meervlietstraat 50, 1981 BM VELSEN
ZUID
Bezoekadres: Meervlietstraat 50 VELSEN ZUID
Tel.: 0255 540131
Fax: 0255 540148
Vereniging van Leraren Beeldende Vakken
(VLBV)
Postadres: De Jerden 5, 9202 VK DRACHTEN
Bezoekadres: De Jerden 5 DRACHTEN
Tel.: 0512 544512
Fax: 0512 544514
E-mail: beeldaspecten.vlbv@wxs.nl
Homepage: www.vlbv.nl

Zicht op… kunst- en cultuureducatie in het basisonderwijs
ADRESSEN ONDERWIJS-
INSTELLINGEN
Landelijke Pedagogische Centra (LPC’s) houden
zich bezig met onderwijsontwikkeling, kwaliteitsverbetering
en advisering voor zowel primair als
voortgezet onderwijs en BVE-sector.
APS
Postbus 85475
3508 AL Utrecht
Tel: 030 285 66 00
Fax: 030 - 288 24 99
website: www.aps.nl
CPS
Postbus 1592
3800 BN Amersfoort
Tel: 033 453 43 43
Fax: 033 453 43 53
website: www.cps.nl
KPC Groep
Postbus 482
5201 AL Den Bosch
Tel: 073 6247 247
Fax: 073 6247 294
Website: www.kpcgroep.nl
Onderwijsbegeleidingsdiensten (OBD’s)
begeleiden scholen voor primair onderwijs. Het
WPRO is de landelijke vereniging voor OBD’s. Het
WPRO beheert de Onderwijsdatabank met
documentaire beschrijvingen van boeken,
videobanden, software, leermiddelen en
tijdschriftartikelen over primair onderwijs.
WPRO
Noordeinde 94a
2514 GM Den Haag
Tel: 070 362 45 81
Fax: 070 356 12 08
website: www.wpro.nl
De steunfunctie-instellingen kunsteducatie
bieden vakgerichte begeleiding voor de kunst- en
cultuurvakken. Steunfunctie-instellingen hebben een
provinciale, regionale of lokale functie. Een adreslijst
van steunfunctie-instellingen is te vinden op
internet: www.cultuurnetwerk.nl.
Het studiecentrum van Cultuurnetwerk heeft tevens
een uitgebreide documentatie van o.a het aanbod
van deze instellingen.
Leerplanontwikkeling is de taak van het Instituut
voor Leerplanontwikkeling (SLO). De SLO
adviseert over kennis en vaardigheden (in procesmatige
en productmatige zin) op het gebied van
onderwijs en opleidingen, verleent onder andere
steun op het gebied van didactiek en onderwijsmethoden,
onderwijsinhoud en innovatie.
32
SLO
Postbus 2041
7500 CA Enschede
Tel: 053 484 08 40
Fax: 053 430 76 92
www.slo.nl
WEBSITES
www.cultuurnetwerk.nl
Vernieuwde website van Cultuurnetwerk
Nederland met informatie over kunst- en
cultuureducatie. Met adressen van onder andere
steunfunctie-instellingen kunsteducatie,
bemiddelaars kunstaanbod voor scholen.
Uitgebreide links naar andere sites. Toegang tot
de online catalogus van het studiecentrum en tot
Kunst in Zicht, het overzicht van landelijk aanbod
van podiumkunsten voor scholen.
www.kennisnet.nl/cultuurplein
Uitgebreide onderwijswebsite met o.a. informatie
voor leerkrachten in het basisonderwijs.
www.cultuurenschool.net
Websites met beschrijvingen van
onderwijsprojecten die gemaakt zijn met steun
van Cultuur en School.
www.erfgoed.ab-c.nl/projectLoket
Websites met beschrijvingen van projecten op het
gebied van cultureel erfgoed.
www.cfi.nl
Deze site ontsluit de voor onderwijsinstellingen
relevante regelingen en mededelingen van het
Ministerie van OCenW.
www.pmpo.nl
Het Procesmanagement Primair Onderwijs helpt
(in opdracht van het ministerie van OC&W)
scholen hun onderwijs te vernieuwen waarbij
accenten gelegd worden op het terrein van
kwaliteitszorg en school en omgeving.
www.leren.nl/rubriek/onderwijs
Op deze website staan online kennisbronnen over
allerlei onderwerpen op het gebied van onderwijs.
www.startkabel.nl/k/basisonderwijs
Startpagina met rubrieken als muziek en
handvaardigheid.

Zicht op… kunst- en cultuureducatie in het basisonderwijs
STUDIECENTRUM
CULTUURNETWERK NEDERLAND
Vraagbaak voor informatie en
documentatie
Voor iedereen die vanuit zijn studie of beroep te
maken heeft met kunst- en cultuureducatie is het
studiecentrum Cultuurnetwerk Nederland van
belang. Hier, in het centrum van Utrecht, vindt u
een uitgebreide en unieke collectie publicaties
over kunst- en cultuureducatie.
COLLECTIE
Het studiecentrum beschikt over een uitgebreide
en unieke collectie publicaties over kunst- en
cultuureducatie. Naast talloze monografieën
bevat de collectie circa 175 binnenlandse en buitenlandse
(vak)tijdschriften, vele lesmethoden,
les- en projectmaterialen voor zowel basis- als
voortgezet onderwijs, handboeken, naslagwerken
en onderzoeksrapporten van centra voor de kunsten
en van landelijke onderwijs- en culturele
instellingen. Ook omvat de instellingendocumentatie
beleidsplannen en nota's van
landelijke, provinciale en gemeentelijke
overheden. Tevens is er documentatie aanwezig
over cultuureducatie in Europees perspectief.
Materialen uit de instellingendocumentatie zijn
ter plekke te raadplegen, maar zijn niet te leen.
INSTELLINGENDOCUMENTATIE
Het studiecentrum beschikt tevens over een
uitgebreide collectie beleidsplannen, jaarverslagen
en overzichten van cursusaanbod.
OPENINGSTIJDEN
Het studiecentrum is voor publiek geopend op
maandag van 13.30 tot 17 uur en van dinsdag tot
en met vrijdag van 9.30 tot 17.00 uur. Raadpleeg
de website van Cultuurnetwerk Nederland,
www.cultuurnetwerk.nl, of bel, 030-236 12 00
voor afwijkende openingstijden in verband met
feestdagen en vakantieperioden.
STUDIEFACILITEITEN
Er is ruime gelegenheid om ter plekke publicaties
zelfstandig te raadplegen. De medewerkers van
het studiecentrum geven desgevraagd informatie
en advies en kunnen op verzoek een literatuursearch
doen. Voor het bekijken van videobanden
en cd-roms is telefonische reservering van de
afspeelapparatuur aan te raden.
Op afspraak kan het studiecentrum in groepsverband
bezocht worden en de collectie
geraadpleegd. Voor groepen studenten is het
mogelijk een introductie in de cultuureducatie te
verzorgen.
33
CATALOGUS ONLINE
De catalogus van het studiecentrum is op internet
dagelijks te raadplegen. Publicaties zijn op
verschillende wijzen te vinden in de catalogus.
Ook geeft de catalogus online informatie of een
publicatie aanwezig is of uitgeleend. U kunt
natuurlijk ook de informatiebalie bellen. De
meeste materialen zijn te leen en kunnen per
post aan u toegestuurd worden.
LENEN
Indien u wilt lenen moet u ingeschreven zijn bij
het studiecentrum. Inschrijving is vrij en kosteloos.
Voor het inschrijven is een identiteitsbewijs
(paspoort, rijbewijs, Europees identiteitsbewijs)
nodig. Aanmelding als lid is ook schriftelijk
mogelijk. Stuur met uw aanmelding ook een kopie
van uw identiteitsbewijs mee.
De uitleentermijn is één maand. Verlengen is
mogelijk, mits niet gereserveerd is door een
ander. Publicaties kunnen ook schriftelijk,
telefonisch of per e-mail opgevraagd worden.
Geleende materialen kunnen per post, mits
deugdelijk verpakt, geretourneerd worden.
Bij overschrijding van de uitleentermijn wordt een
boete in rekening gebracht.
Vanaf medio mei 2001 is het mogelijk op de
catalogus online persoonlijk informatie over het
aantal geleende materialen en de termijnen te
krijgen.
LEDEN
Personen en instellingen kunnen lid worden van
het studiecentrum. Leden betalen geen leengeld
voor materialen en krijgen 50 procent korting op
literatuurselecties.
Bovendien ontvangen leden gratis Zicht op... en
de elektronische Signalementen, een regelmatige
attenderingsservice van tijdschriftartikelen en ezines.
KOSTEN:
Lidmaatschap particulieren: ƒ 45,-
Lidmaatschap instellingen en scholen: ƒ 75,-
Niet-leden:
Leengeld per publicatie: ƒ 2,-
Av-materialen: ƒ 6,- per titel
Basistarief literatuurselectie: ƒ 10,- (en ƒ 0,25
per titel)
Overige kosten:
Reserveringen: ƒ 1,- per titel
Toesturen kopieën: basistarief ƒ 5,- (inclusief 2 x
A4-kopie, meerdere kopieën ƒ 0,50 per A4)

Zicht op… kunst- en cultuureducatie in het basisonderwijs
COLOFON
Kunst- en cultuureducatie in het basisonderwijs
is een uitgave in de serie
Zicht op... van Cultuurnetwerk Nederland.
Samenstelling
Bureau Informatie & Documentatie
Cultuurnetwerk Nederland
Productie
Cultuurnetwerk Nederland, Utrecht
Drukwerk
Grafische bedrijven Anraad
Cultuurnetwerk Nederland
Ganzenmarkt 6
Postbus 61
3500 AB Utrecht
Telefoon 030-236 12 00
Fax 030-236 12 90
E-mail info@cultuurnetwerk.nl
Internet www.cultuurnetwerk.nl
2001.003
Zicht op... is gratis voor leden van het
studiecentrum cultuureducatie. Deze uitgave is in
pdf-formaat kosteloos beschikbaar op
www.cultuurnetwerk.nl.
Nog verkrijgbaar:
Cultureel erfgoed
Culturele diversiteit
Kennis en management
Nieuwe aanwinsten bibliotheek
Deze uitgaven zijn uitsluitend in pdf-formaat
kosteloos beschikbaar op www.cultuurnetwerk.nl