Programmaboekje : deFilharmonie - deSingel

een klanknabootsend compromisloos realisme: geen slagen ‘als
van een hamer’, maar letterlijk een enorme hamer. Realisme in
muziek bestaat, het banale van een mars en een ‘liefdesmars’
is door dezelfde meedogenloze zin voor realisme ingegeven.
De melodiek, harmoniek en klankkleur gaan van overdadig
geweldig, snijdend en scherp tot volks en zelfs triviaal: het
brede spectrum van de expressionistische toonspraak is een feit.
De betiteling ‘Tragische Symfonie’ is nergens terug te vinden
in de ontstaans- of creatieperiode van het werk. Mahler kreeg
de kriebels van de programmatische inslag, die een werk
kon krijgen door de woorduitleg van de componist of door
de betiteling. Hij wilde zich nooit door tekst rechtvaardigen,
maar tegelijk had hij grote schrik dat zijn muziek niet juist
begrepen zou worden. Verschillende keren trok hij titels
en programmatische uitleg zelfs zelf terug; nergens op de
affiches en programmabrochures van de vroege uitvoeringen
van deze en andere symfonieën zijn de literaire titels van de
werken vermeld, terwijl wel vaak melding gemaakt wordt van
de onderdelen (met de muzikale aanduiding, in de zin van
‘Andante moderato’). Alles moet spreken vanuit “das innere
Programm”, vanuit de klank zelf als geïncarneerde idee; hieruit
moet de “Weltanschauung” of wereldbeschouwing duidelijk
worden. Hier is de Zesde zeker dramatisch, maar daarom nog
niet tragisch. Meer concreet zoeken is verkeerd. Mahler geeft
ook geen uitleg voor het omwisselen van plaats van het tweede
en derde deel in de herwerkte of tweede versie: voor de
luisteraar zal volstaan dat hij die verandering een verbetering
vond. Op het einde van zijn leven vond hij zijn eerste deel toch
weer beter en plaatste hij het Scherzo weer als derde deel.
Evenmin uitleg bij het waarom van de derde versie of voor het
feit dat die nieuwe versies tussen 1907 en 1909 noodzakelijk
bleken en niet onmiddellijk na de première in de zomer van
1906. In de derde versie is de orkestratie versoberd.
Mahler wilde het uitdrukkingsvermogen van Wagners opera
overplaatsen op de symfonie, overplaatsen naar abstracte
wijsgerige ideeën, die “het innerlijke wezen van de wereld”
en “de diepste wijsheid” laten spreken. Elke poging om het
Karikatuur waarin Mahler wordt gehekeld voor het gebruik van onconventionele
percussie instrumenten in zijn Zesde Symfonie: “Verdorie, nu ben ik de autotoeter
toch wel vergeten zeker! Nu moet ik nóg een symfonie schrijven.”
© Internationale Gustav Mahler Gesellschaft, Wenen
onvatbare van Mahlers boodschap in zijn symfonieën in
woorden om te zetten is gedoemd tot mislukking. Desondanks
en juist daardoor blijft Mahlers Zesde de ‘Tragische’, door zijn
eigen ‘Post- en Hineininterpretierung’, waarschijnlijk voor
eeuwig.