Programmaboekje : deFilharmonie - deSingel

een uiterst nauwgezette aandacht voor de enscenering, de
belichting en het decor. Zijn realisaties van Wagners ‘Ring’ en
van Mozarts opera’s (o.a. ‘Don Giovanni’) behouden tot op
vandaag hun historische betekenis. Mahler maakte zich hierdoor
veel vrienden maar ook veel vijanden.
In 1902 huwde Mahler met Alma Maria Schindler, negentien jaar
jonger dan hij. Zij had een relatie achter de rug met de schilder
Gustav Klimt en zou tijdens haar korte huwelijk met Mahler een
verhouding hebben met de schilder Oskar Kokoschka en daarna
met Walter Gropius. Na Mahlers dood bleef ze bij Gropius, de
architect van het Bauhaus. Daarna werd de auteur Franz Werfel
haar levensgezel. Op reis in Nederland in 1910 raadpleegde
Mahler in Leiden Sigmund Freud, om naar een oplossing te
zoeken voor zijn huwelijksproblemen.
Het jaar 1907 werd gekenmerkt door verschillende tegenslagen.
Mahlers vijanden maakten hem het leven aan de Weense
opera zo lastig dat hij ontslag nam. Het oudste van zijn twee
dochtertjes overleed. Er werd vastgesteld dat hij aan een
hartkwaal leed.
Tot zijn dood in 1911 pendelde Mahler tussen Wenen en New
York, waar hij dirigent was van de Philharmonic Society. Zoals
zoveel andere componisten en musici die hun heil in de nieuwe
wereld zochten, stootte ook Mahler er op het conservatisme op
muziekgebied. De Amerikanen vonden zijn muziek te nieuw:
eigen werk mocht hij in New York nauwelijks dirigeren.
“En ons kind is gestorven. Korte tijd later liet Gustav Mahler
zich door een dokter onderzoeken, alleen om mijn angst weg te
nemen. Zo vernamen wij dat een slepende hartkwaal zijn leven
bedreigde. Vanaf dan overvielen hem doodsgedachten. Hij zei
zo vaak: ‘Al mijn werken zijn een anticipando voor het komende
leven.’ En ja, hij had zijn Zesde Symfonie geschreven, waar in het
laatste deel de drie vreselijke slagen vallen, het symbool van de
catastrofes, die het leven van de symfonische held vernietigen.
Dat werk is het geweest, dat reeds bij de algemene repetitie
in Essen zijn gemoed compleet in de war bracht. Hij ijsbeerde
de kleedkamer op en neer, hij kon z’n snikkend wenen niet
onderdrukken. Wij, de enkele aanwezigen, durfden nauwelijks
te ademen of hem aan te kijken.”
Alma Mahler heeft elke niet-kritische lezer in haar voorwoord
tot de uitgave van Mahlers correspondentie in 1924 op een zich
koppig doorzettend dwaalspoor gebracht, door de oorzaak-
gevolg-relatie in de chronologie van de gebeurtenissen
verwarrend voor te stellen. De Zesde was af in de zomer van
1904 en werd gecreëerd te Essen op 27 mei 1906. De dood van
het oudste dochtertje en de vaststelling van Mahlers hartziekte
dateren van een jaar later. Talloos zijn de interpretaties, die de
Zesde profetisch noemen: Mahler zou in een zeer gelukkige
periode van zijn leven de voorspelling van zijn eigen fatum, zijn
eigen dood gecomponeerd hebben. Zover durven sommigen
te gaan: hier heeft de componist het werelddrama 1914-18
voorvoeld. De enorme finale wordt gedragen door de drie
slagen van het noodlot, en wat erger is: de derde is zachter,
bijna onhoorbaar, het noodlot ‘streelt’ toe. In het eerste deel
staan het marsthema en het liefdesthema als portret van Alma
tegenover elkaar: de mars stapt naar de oorlog, de liefde naar
de ontgoocheling in haar ontrouw; het liefdesthema verschijnt
immers wat verder in het marsritme gegoten, het krijgt
daardoor iets vulgair, dat commentatoren in de problemen
brengt: “Deze verwijzing naar het portret van Alma is nogal
gênant omdat het een liefdesthema is, waarvan men moet
erkennen dat het aanleunt bij een zekere vulgariteit. Het kan
zeker niet de intentie van de componist geweest zijn om zijn
vrouw het silhouet van een marketentster te verlenen!”. Je
hoort de kinderen spelen in het Scherzo, maar de vreugde van
het spel culmineert in een dramatisch aangrijpende klacht.
Mahler zelf zou zijn vrouw gezegd hebben dat de metrische
onregelmatigheid ingegeven was door het zigzaggende van
het kinderspel in het zand, waarna de coda weergeeft hoe
hij hoorde dat de ongeruste kinderstemmen steeds meer
tragische accenten kregen om gesmoord te worden in een
klacht. Alleen op de fameuze herdersklokken uit het ‘Andante
moderato’, durft niemand al te diep ingaan: zou het idyllische
pastorale beeld van de herdersklokken niet kunnen omslaan in
de alarmklokken van het nakend onheil? De ‘Herdenglocken’