Notitie Scheiding Kerk en Staat Inleiding - Nrc

De positie van de islam
Bij diverse maatschappelijke en politieke discussies zijn er tal van voorbeelden waarbij het
beginsel scheiding van kerk en staat impliciet en expliciet een belangrijke rol speelt. Een
willekeurig lijstje van thema’s die het afgelopen jaar (2007-2008) in Amsterdam speelden:
- subsidiëring centrum voor islamitische cultuur Marhaba;
- eis van woningbouwvereniging en stadsdeel voor samenwerking met Milli Gorus bij
bouw Westermoskee dat zij een liberale richting zouden aanhangen;
- inschakelen door gemeente Amsterdam van orthodoxe moslim gezinscoach die geen
hand geeft aan vrouwen
- convenant Uilenburgersjoel dat mogelijk maakt dat gebouw weer als sjoel kan
worden gebruikt
- subsidiëring groot onderhoud en bescherming cultureel erfgoed Portugese synagoge
- gebruikmaking van religieuze (moslim) infrastructuur en personen om mogelijk
ontsporende/radicaliserende jongeren weer op het rechte spoor te krijgen en
veiligheidsrisico’s te verkleinen;
- subsidiëring Pinksterfestival door gemeente Amsterdam;
- de discussie over hoofddoeken en hoofddeksels in de klas
- gemeentelijke bemoeienis met (het onderwijs op) islamitische scholen.
Wie naar het bovenstaande lijstje kijkt moet tot de conclusie komen dat het debat over de
verhouding tussen kerk en staat vooral is ingegeven door de komst van de islam op grotere
schaal in ons land. Dat is niet verwonderlijk, zoals wij al in de inleiding constateerden: de
snelle opkomst van de islam heeft tal van vragen opgeroepen en soms tot ongerustheid
geleid. Daarbij doet één vraag zich prominent voor: wat is de plaats van de islam in de
Nederlandse samenleving en hoe moeten de Nederlandse overheid en de islam zich tot
elkaar verhouden? En in het verlengde daarvan: zijn er argumenten om de islam anders te
behandelen dan volgens de vier beschreven kernbeginselen die in Nederland de verhouding
tussen godsdienst en overheid bepalen?
In de maatschappelijke discussie wordt wel eens betoogd dat daartoe redenen zijn omdat de
islam een wereldgodsdienst is die van huis uit is ingericht als een eenheid van staat en ‘kerk’,
waarin zelfs het begripsmatige onderscheid tussen beide nauwelijks valt te maken. “Zuivere”
gelovigen kunnen vanuit de oorsprong van de islam beredeneren dat zij de (Nederlandse)
overheid niet erkennen. En de angst bestaat dat ook minder extreme moslims een overheid
die zich niet door de islam laat leiden desnoods pragmatisch aanvaarden, maar ervan af
willen zodra die mogelijkheid zich zou voordoen.
Daar kan men tegenover stellen dat de Nederlandse overheid zich niet moet laten leiden door
angst, maar zich met overtuiging moet blijven stellen achter zijn eigen beginselen, zoals in
deze notitie beschreven. Alle godsdiensten en niet-godsdienstige levensovertuigingen
hebben op grond van deze beginselen,binnen het kader van de rechtstaat hun eigen ruimte,,
zoals zij géén ruimte krijgen wanneer hun activiteiten niet passen binnen de rechtstaat. In dat
geval moet de overheid daar uiteraard tegen optreden.
Ons College kiest voor die laatste benadering: geef de islam eenzelfde positie als andere
godsdiensten en levensovertuigingen in de Nederlandse samenleving.
Daarmee is de positie van de islam weliswaar afgebakend, maar zijn vanzelfsprekend niet
alle problemen opgelost. Doordat de islam in onze samenleving òòk zijn plaats vraagt in de
publieke ruimte, moet die concurreren met de plaats die anderen in diezelfde publieke ruimte
vragen. Dat kan botsen, zeker wanneer er sprake is van sterk met de islam verbonden
culturele uitingen en daarmee samenhangende gevoelde groepsdruk, die tot uitdrukking kan
komen in gedrag dat door anderen weer gevoeld wordt als een aantasting van hùn
10