Notitie Scheiding Kerk en Staat Inleiding - Nrc

Wat houdt het beginsel van scheiding van kerk en staat in?
1. Het betekent dat er in de verhouding tussen kerk en staat geen institutionele
zeggenschap over en weer mag zijn. De overheid mag de staat volgens eigen inzichten,
zonder zeggenschap van de kerken inrichten. De kerken zijn vrij van overheidsinmenging
bij de vormgeving van hun kerkelijke organisatie en in de aanstelling van hun
functionarissen.
2. Evenmin mag er over en weer rechtstreekse inhoudelijke zeggenschap 6 zijn. De kerken
zijn vrij van overheidsinmenging in hun geloofsleer. Omgekeerd hebben de kerken geen
formele positie in de publieke besluitvormingsprocedure en kunnen aan het handelen van
de overheid niet louter godsdienstige maatstaven worden aangelegd.
Het beginsel hangt sterk samen met de artikelen 1 en 6 van de Grondwet die respectievelijk
het gelijkheidsbeginsel en de vrijheid van belijdenis van godsdienst en levensovertuiging
waarborgen.
Artikel 1
“Allen die zich in Nederland bevinden, worden in gelijke gevallen gelijk behandeld.
Discriminatie wegens godsdienst, levensovertuiging, politieke gezindheid, ras, geslacht of op
welke grond dan ook, is niet toegestaan.”
Artikel 6 Grondwet
“1. Ieder heeft het recht zijn godsdienst of levensovertuiging, individueel of in gemeenschap
met anderen, vrij te belijden, behoudens ieders verantwoordelijkheid volgens de wet.
2. De wet kan terzake van de uitoefening van dit recht buiten gebouwen en besloten plaatsen
regels stellen ter bescherming van de gezondheid, in het belang van het verkeer en ter
bestrijding of voorkoming van wanordelijkheden”
Uit wat het beginsel van scheiding van kerk en staat inhoudt kan worden opgemaakt wat er
niet onder wordt begrepen is of waartegen het beginsel zich in principe niet verzet.
Zo verzet het beginsel van scheiding van kerk en staat zich niet tegen elke betrekking met of
elke vorm van steunverlening aan kerken en/of instellingen op religieuze of
levensbeschouwelijke aard. Overleg of dialoog tussen overheid en kerken en/of religieuze of
levensbeschouwelijke organisaties worden niet door het beginsel van scheiding van kerk en
staat uitgesloten. Hetzelfde geldt voor de subsidiëring van maatschappelijke activiteiten van
kerken c.q. organisaties op religieuze, levensbeschouwelijke grondslag.
Al in 1989 heeft de Nederlandse regering uitgesproken 7 dat de overheid steun mag verlenen
aan de uitvoering van algemeen maatschappelijke taken die deels door de overheid, deels
door particuliere organisaties (waaronder instellingen op godsdienstige of
levensbeschouwelijke grondslag) worden uitgevoerd. Als aan de ene groepering bepaalde
faciliteiten worden toegekend, dan kan de vrijheid van godsdienst of levensovertuiging (art.6
Grondwet) in samenhang met het gelijkheidsbeginsel (art.1 Grondwet) met zich brengen dat
aan de andere groepering hetzelfde gegund moet worden. Een dergelijke steun c.q. subsidie
aan activiteiten van maatschappelijke instellingen met een godsdienstige of
levensbeschouwelijke grondslag kan worden gezien als een middel om ruimte te geven aan
een pluriforme samenleving. Voorwaarde is de gelijke behandeling van alle vergelijkbare
maatschappelijke initiatieven en dat er bestuurlijke prioriteit en financiële middelen voor
genoemde activiteiten bestaan.
Wel brengt het beginsel van scheiding van kerk en staat voor de overheid een grote
terughoudendheid en behoedzaamheid met zich mee bij steunverlening aan activiteiten die
tot de kerntaken van de kerken behoren. Geestelijk leven is en blijft zaak van de
kerkgenootschappen.
6 Bijsterveld, S. van (2007) In: WRR rapport Geloven in het publieke domein. Verkenningen van een dubbele
transformatie. AUP, WRR Verkenningen, Amsterdam.
7 Zie Criteria Steunverlening (kerk)genootschappen, brief van de minister van Binnenlandse Zaken, 1 november 1989, Tweede
Kamer der Staten-Generaal, vergaderjaar 1989-1990, 20868, nr. 2.
4