Scan 5, november 2005 - UMC Utrecht

www.umcutrecht.nl/scan 

A R T R O S E Vioxx-broertje toch gebruiken 

>> Schrijf selectieve COX2-remmers selectief voor 

N U C L E A I R E G E N E E S K U N D E Vastlopers vellen tumor 

5 / 0 5 

n o v e m b e r 

>> Radioactieve bolletjes nieuw precisie-instrument tegen kanker 

V O O R T P L A N T I N G S G E N E E S K U N D E Tel de eicellen, niet de jaren 

>> Veel vrouwen ten onrechte uitgesloten voor IVF

Scan is een uitgave van het Universitair 

Medisch Centrum Utrecht, dat bestaat 

uit het Academisch Ziekenhuis Utrecht, 

de Medische Faculteit Utrecht en het 

Wilhelmina Kinderziekenhuis. 

Scan verschijnt 6 keer per jaar in een 

oplage van 13.500 exemplaren. 

Redactie 

Hoofdredacteur: Pieter Lomans 

Eindredacteur: Joost van der Gevel 

Redactieadres 

Redactie Scan 

UMC Utrecht 

Huispostnummer D01.343 

Postbus 85500 

3508 GA Utrecht 

Telefoon (030) 250 87 68 

Fax (030) 250 54 10 


E-mail Scan@umcutrecht.nl 

Aan dit nummer werkten verder mee 

Tekst: Rinze Benedictus, Marianne 

Heselmans, Roy Keeris en Manou 

van de Zande 

Fotografie: Chris Timmers, 

Facilitair Bedrijf, cluster multimedia 

Coverfoto 

Chris Timmers 

Ontwerp en layout 

x-hoogte, Tilburg 

Druk 

Zuidam & Uithof, Utrecht 

ISSN 

1385-2167 

De artikelen in Scan vallen onder 

verantwoordelijkheid van de redactie. 

Zij weerspiegelen niet noodzakelijkerwijs 

het formele bestuurlijke standpunt van 

het UMC Utrecht. Het overnemen van 

artikelen uit Scan is geoorloofd met 

bronvermelding en na overleg met de 

redactie. 

l nr 1 februari 2005 l 2 

cover 

Stamcellen 

voor Hurler 

pagina 12 

In dit nummer 

3 

6 

9 

12 

15 

16 

18 

22 

23 

24 

Voor meer informatie over de onderwerpen in dit nummer kunt u contact opnemen met 

de stafgroep In- en Externe Communicatie van het UMC Utrecht, telefoon (030) 250 74 83 

kort nieuws 

4 Vioxx-broertje toch gebruiken 

1 1 0 Vastlopers vellen tumor 

1 2 0 Tel de eicellen, niet de jaren 

Medisch bioloog Simon Mastbergen heeft aangetoond dat ontstekingsremmer 

celecoxib kraakbeen herstelt. Het broertje van celecoxib – de ontstekingsremmer 

Vioxx – ligt echter zwaar onder vuur vanwege de verhoogde kans op overlijden. 

Weg met celecoxib dus, of is die grotere sterftekans voor sommige artrosepatiënten 

toch aanvaardbaar? Simon Mastbergen over ‘zijn’ medisch dilemma. 

psychiatrie 

Geen gezicht 

commentaar Polio: Nigeria gijzelt de rest van de wereld 

Bolletjes die vastlopen in de bloedvaten rond tumoren kunnen radioactieve straling 

op de juiste plaats afgeven. Moleculair bioloog Frank Nijsen maakt dergelijke 

bolletjes – microsferen – en stuurt ze precies naar de plaats waar hij ze hebben wil. 

stofwisselingsziekten 

Stamcellen voor Hurler 

opinie Totaal wilsonbekwaam 

longziekten 

Kwetsbare longen, gevoelig hart 

celbiologie 

Peroxisoom geen kleine zelfstandige 

Vrouwen boven de eenenveertig komen niet in aanmerking voor IVF. Volgens gynae- 

coloog-in-opleiding Ellen Klinkert is de eicelvoorraad een veel beter criterium dan de 

leeftijd. Zijn er voldoende eicellen dan heeft IVF kans van slagen. Ook bij 41-plus. 

promoties – gescand 

toxicologie 

High voor de wetenschap 

gescand

kort 

Levensverwachting bij taaislijmziekte sterk gestegen 

nieuws 

De levensverwachting van patiënten met taaislijmziekte 

(cystic fibrosis, afgekort CF) is in 

Nederland de afgelopen jaren sterk verbeterd. 

Dat meldden onderzoekers van het UMC Utrecht 

onlangs in het vakblad Chest. Kinderen met CF 

hebben ernstige luchtweginfecties en spijsverteringsproblemen. 

Van de patiënten die in de 

jaren vijftig werden geboren, bereikte slechts 

tien procent de leeftijd van 25 jaar. Sindsdien 

is de overlevingskans aanmerkelijk verbeterd. 

Van patiënten die in de zeventiger jaren werden 

geboren, bereikt nu zestig procent deze leeftijd. 

En de levensverwachting stijgt nog steeds. 

Vrijwel alle patiënten die tegenwoordig worden 

Patiënt doktert mee 

Veiligheidskaart voor patiënten 

Behandelingen in het ziekenhuis zijn 

complex, waardoor er op allerlei terreinen 

iets mis kan gaan. Patiënten 

weten echter vaak niet dat ze 

zelf ook kunnen bijdragen aan 

hun eigen veiligheid. Toch kan 

de zogenoemde patiëntveiligheid 

met een paar ‘huisregels’ 

enorm verbeteren. 

Als patiënten zorgverleners 

volledig informeren over 

hun gezondheidstoestand, 

alert zijn op wijzigingen in de behandeling, 

op medicijngebruik en als ze de aanwijzingen 

van behandelaars goed opvolgen, zijn veel 

misverstanden en communicatiefoutjes te ondervangen. 

Koepelorganisaties van patiënten, artsen en verpleegkundigen, 

een universitair medisch centrum 

en een algemeen ziekenhuis hebben nu, met 

subsidie van het ministerie van VWS, een project 

gelanceerd om de patiëntveiligheid in ziekenhuizen 

te vergroten. Vanaf begin oktober draaien 

het UMC Utrecht en de IsalaKlinieken in Zwolle 

proef met een veiligheidskaart voor patiënten. 


geboren, zullen naar verwachting volwassen 

worden. Dit is vooral te danken aan verbetering 

van de voeding, antibiotica en de behandeling in 

speciale CF-centra. 

CF is een erfelijke aandoening. Kinderen krijgen 

de ziekte alleen als beide ouders drager zijn. 

Op basis van het aantal dragers van de ziekte in 

Nederland, kun je ongeveer 55 nieuwe patiënten 

per jaar verwachten. Toch worden jaarlijks maar 

veertig tot vijfenveertig kinderen met CF geboren. 

Waarschijnlijk is dit het gevolg van prenatale 

diagnostiek. Ouders proberen op die 

manier de geboorte van een tweede kind met CF 

te voorkomen. 

Zondagsschool voor 

plastisch chirurgen 

Zo’n vijftig plastisch chirurgen oefenden 

onlangs in de snijzaal bij de afdeling 

Anatomie op reconstructies van het gezicht. 

De internationaal vermaarde Franse plastisch 

chirurgen Daniël Marchac en Patrick 

Tonnard demonstreerden neuscorrecties bij 

een hazenlip, kanker of na een ongeval, 

facelifttechnieken en het endoscopisch liften 

van het voorhoofd, waarmee je verzakte 

wenkbrauwen kan optillen. De zondagscursus 

wordt georganiseerd door de landelijke 

stichting Kortjakje – inderdaad: zondag. 

“Het is onze bedoeling het onderwijs op een 

hoger niveau te brengen”, verklaart plastisch 

chirurg Reinier Feitz uit het UMC Utrecht, 

een van de organisatoren, het initiatief. 

“Plastisch chirurgen krijgen in de opleiding 

vooral hoogstandjes te zien. Over gewonere 

ingrepen zoals een borstverkleining wordt 

minder onderwijs gegeven, terwijl plastisch 

chirurgen in de perifere ziekenhuizen die 

vaker zullen uitvoeren.” Het gaat in de 

cursus vooral om de chirurgische technieken, 

omdat die voor allerlei verschillende ingrepen 

hetzelfde zijn. Een neusreconstructie vanwege 

een tumor wordt bijvoorbeeld op een 

vergelijkbare manier aangepakt als een cosmetische 

neuscorrectie. “We laten zien dat 

plastische chirurgie meer is dan cosmetische 

chirurgie”, stelt Feitz. 

De kaart geeft tips voor een veilig verblijf in 

het ziekenhuis, met een bondige toelichting 

en met tekeningen van Gerrit de Jager – de 

tekenaar van De familie Doorzon. Dit is 

voor het eerst dat de bruikbaarheid van 

zo’n kaart met veiligheidstips voor patiënten 

wordt onderzocht. 

l nr 5 november 2005 l 3

t e k s t > Roy Keeris 

f o t o > Chris Timmers 

Schrijf selectieve COX2-remmers selectief voor 

Vioxx-broertje 

Medisch bioloog Simon Mastbergen 

heeft aangetoond dat ontstekings- 

remmer celecoxib kraakbeen herstelt. 

Het broertje van celecoxib – de ontste- 

kingsremmer Vioxx – ligt echter zwaar 

onder vuur vanwege de verhoogde 

kans op overlijden. Weg met celecoxib 

dus, of is die grotere sterftekans voor 

sommige artrosepatiënten toch aan- 

vaardbaar? Simon Mastbergen over 

‘zijn’ medisch dilemma. 

De ontstekingsremmer Vioxx ligt zwaar onder 

vuur vanwege de verhoogde risico’s op hart- en 

vaatziekten. Vioxx is een relatief nieuw medicijn 

dat het enzym cyclo-oxygenase-2 remt. Medisch 

bioloog Simon Mastbergen toonde met eigen 

onderzoek aan dat celecoxib, een soortgelijk 

medicijn, kraakbeen kan herstellen bij artrosepatiënten. 

Hoe weeg je het voordeel af tegen 

het nadeel? Wanneer is minder artrose een kleine 

grotere kans op hart- en vaatziekten waard? 

Een jaar geleden haalde het farmacieconcern 

Merck zijn geneesmiddel Vioxx van de markt. 

Drie jaar onderzoek toonde aan dat het medicijn 

de kans op een beroerte of hartaanval verdubbelt. 

In het eerste proces tegen Merck kreeg een 

Texaanse vrouw onlangs een schadevergoeding 

toegewezen van 253 miljoen dollar, omdat haar 

man volgens de jury aan een hartritmestoornis 

door Vioxx was overleden. Wereldwijd hebben 

naar schatting twintig miljoen mensen Vioxx geslikt. 

In Nederland ligt dat aantal tussen de 60.000 

en 70.000. Op dit moment zijn al meer dan 5000 

aanklachten tegen Merck ingediend. Vioxx behoort 

tot de Niet Steroïde Anti-inflammatoire Drugs 

(NSAID’s), die ontstekingsremmend en pijnstillend 

werken. Andere NSAID’s zijn bijvoorbeeld aspirine, 

ibuprofen en naproxen. De laatstgenoemde 

l nr 5 november 2005 l 4 www.umcutrecht.nl/scan

toch gebruiken 

medicijnen zijn al langer op de markt en staan 

bekend om hun bijwerkingen op het maagdarm- 

kanaal en de nieren. 

Neem je af en toe zo’n pilletje tegen de hoofdpijn, 

dan merk je meestal weinig van de bijwerkingen. 

Maar voor mensen die dagelijks één tot drie pillen 

moeten innemen, ligt dat heel anders. Wie bijvoor- 

beeld regelmatig pijnstillers slikt tegen artrose, 

kan door de dagelijkse dosis NSAID’s wel veel last 

krijgen van maagdarm- en nierstoornissen. 

Selectieve remmers 

Links gezond en rechts door artrose aangetast kraakbeen. Foto’s: Simon Mastbergen 

Over de oorzaak van artrose is weinig bekend. bruikte proteoglycanen als maat voor de opbouw placebogroep ging het om 26 incidenten. Vioxx 

Wel weten artsen dat het kraakbeen onherstel- en afbraak van de kraakbeenmatrix. “Proteogly- verdubbelt het risico. 

baar beschadigd raakt. Patiënten krijgen steeds canen vormen met collagenen de bouwstenen “In de laatste twintig jaar heeft het onderzoek 

meer pijn en ontstekingen, en in een vergevor- van deze matrix”, zegt Mastbergen. “Het kraak- naar geneesmiddelen een enorme vlucht genoderd 

stadium is een prothese vaak de enige optie. been kun je vergelijken met sinaasappelen in een men”, reageert Mastbergen. “Bij veel NSAID’s die 

Artrose is nog niet te genezen. De behandeling netje. De sinaasappelen zijn de kraakbeencellen in de jaren zeventig en tachtig op de markt kwa- 

richt zich meestal op pijnbestrijding. Artsen schrij- en het netje de matrix. Die matrix houdt de cellen men is wel de effectiviteit tegen ontstekingen en 

ven dan ook vooral pijnstillers en ontstekingsrem- bij elkaar.” 

pijn onderzocht, maar niet de kans op hart- en 

mers voor om de levenskwaliteit van de patiënten “Sommige oudere niet-selectieve NSAID’s bescha- vaatziekten. Daardoor komen de veel nieuwere 

te vergroten. 

digen de kraakbeenmatrix”, vervolgt Mastbergen. selectieve COX-2 remmers er misschien slechter 

NSAID’s remmen het enzym cyclo-oxygenase “Celecoxib doet dit niet. Wanneer we gezond uit. De eerste voorlopige resultaten van nieuw 

(COX) dat in het lichaam in twee vormen voor- kraakbeen in combinatie met ontstekingscellen onderzoek laten zien dat alle NSAID’s een zeker 

komt, namelijk als COX-1 en COX-2. COX-1 heeft kweekten, zagen we een beschadigde matrix en risico hebben.” 

een belangrijk aandeel in allerlei ‘huishoudelijke een verstoorde celactiviteit. Maar voegden we in “Welk medicijn je ook gebruikt, je grijpt altijd 

processen’. Het beschermt het spijsverteringstelsel het begin celecoxib toe, dan bleef het kraakbeen ergens op in”, zegt Mastbergen. “Je moet de 

en regelt de doorbloeding en functie van de nie- intact.” 

voor- en nadelen van een medicijn dus goed afren. 

COX-2 daarentegen speelt een grote rol bij Mastbergen herhaalde deze experimenten met wegen, voordat je het iemand voorschrijft. Aan 

ontstekingen. De NSAID’s zoals aspirine, ibuprofen kraakbeenweefsels van artrosepatiënten. “Het artrose gaat een patiënt weliswaar niet dood, 

en naproxen zijn niet selectief en remmen zowel verlies van kraakbeenmatrix werd met celecoxib maar hij kan zich wel erg belemmerd voelen in 

COX-1 als COX-2, wat de bijwerkingen in het ongeveer de helft minder. Bovendien verbeterde zijn professionele en sociale leven. Als de pijn 

maagdarmkanaal en de nieren verklaart. Dat was celecoxib de structuur van het kraakbeen. Daarna erger wordt, kan hij misschien zijn hond niet 

genoeg reden voor farmaceuten om een middel hebben we kraakbeen onderzocht bij mensen die meer uitlaten, niet meer sporten, geen trappen 

te maken dat zich vooral richt op COX-2, dat op de lijst stonden voor een gewrichtsvervangen- meer op of zelfs helemaal niet meer lopen. In die 

alleen bij ontstekingen actief is. In 1999 kwam 

Celebrex op de markt, met de werkzame stof 

de operatie. Een deel van hen kreeg vier weken situaties moet je een afweging maken.” 

celecoxib, gevolgd door het middel Vioxx. 

“Naast het ontbreken van de maagdarm- 

>> Van veel medicijnen is de kans op hart- en vaatziekten nooit onderzocht 

klachten hebben selectieve COX-2 remmers moge- voor de operatie celecoxib en de anderen twee Mastbergen pleit ervoor om per patiënt te kijken 

lijk nog een voordeel”, vertelt Simon Mastbergen, niet-selectieve NSAID’s. Ook dit onderzoek liet of een COX-2 remmer een goede optie is. “COX-2 

van de zorgeenheid Reumatologie en Klinische in grote lijn dezelfde resultaten zien als de lab- remmers kunnen prima zijn voor artrose, zeker als 

Immunologie. Hij promoveerde onlangs op de experimenten.” 

het kraakbeen daar ook nog door herstelt. Maar je 

effecten van celecoxib op kraakbeen bij artrose- 

moet wel in je achterhoofd houden aan wie je het 

patiënten. “Omdat er weinig bekend is over het Afweging 

voorschrijft. Is de patiënt gevoelig voor de maag- 

effect van COX-2 remmers op kraakbeen besloten Deze positieve effecten nemen natuurlijk niet de darmkanaalbijwerkingen? Heeft hij een hartverle- 

we dit nader te bekijken.” 

kans op hart- en vaatziekten weg, ook al lijkt die den? Je moet er voorzichtig mee omgaan. Tegelij- 

kans voor celecoxib lager dan voor Vioxx. In 2001 kertijd moet je het ook in een breder perspectief 

Sinaasappelen 

startte Merck een driejarig klinisch onderzoek kunnen plaatsen. Het opsteken van een sigaret 

Mastbergen onderzocht het effect van de selec- naar de effectiviteit van Vioxx. In de Vioxxgroep geeft bijvoorbeeld een veel hoger risico op harttieve 

remmer eerst in het laboratorium. Hij ge- deden zich 46 hart- en vaatincidenten voor. In de en vaatschade. Daar staan we niet altijd bij stil.” 



l nr 5 november 2005 l 6 

www.umcutrecht.nl/scan

Geen gezicht 

Autisten kijken anders 

Autisten lijken in hun beeldverwerking geen onderscheid te maken tussen dingen en gezichten. In tegenstelling 

tot mensen zonder autisme gebruiken zij voor het thuisbrengen van een gezicht hetzelfde hersenproces als voor 

een fiets of een soepblik. 

Autisme is een biologische aandoening, maar om- vragen stelde Boeschoten in haar promotiedat 

duidelijke biologische ‘bewijzen’ voor autisme onderzoek bij de afdeling Kinder- en Jeugd- 

nog ontbreken, wordt de diagnose gesteld aan 

de hand van gedrag. Mensen met autisme maken 

psychiatrie in het UMC Utrecht. 

slecht contact, kunnen andermans emoties niet Fijn en grof 

interpreteren of hebben een obsessie voor de- Bij een groep van veertien autistische kinderen 

tails. Dat laatste komt door het onvermogen om (7 tot 12 jaar oud) en een controlegroep van 

verbanden te leggen en zo het grote geheel te kinderen en volwassenen testte Boeschoten op 

zien: rijtjes woorden of cijfers uit het hoofd leren verschillende manieren hun manier van kijken en 

is geen probleem, maar een simpel verhaaltje de daarop volgende actie in hun brein. Uit eer- 

navertellen lukt niet. De laatste jaren kijken 

onderzoekers meer naar de 

der onderzoek is bekend, dat mensen zonder 

mogelijke onderliggende 

stoornissen in het autistische 

brein. Zo ook onderzoekster 

>> Een gezicht is een ding 

Manon Boeschoten: zij probeert een stoornis te 

ontdekken in het verwerken van visuele informatie 

in de hersenen van autistische kinderen. 

Mensen zonder autisme zien een gezicht als een 

combinatie van ogen, neus en mond. Voor het 

‘bekijken’ van een gezicht gebruiken hun hersenen 

een globale verwerking, gericht op het 

verband tussen de onderdelen. Het thuisbrengen 

van een voorwerp – een theepot, een boom – 

gaat anders. De hersenen doen dan aan lokale 

verwerking, gericht op losse onderdelen. 

Mensen met autisme lijken in hun beeldverwerking 

geen onderscheid te maken tussen dingen 

en gezichten: hun hersenen doen alleen aan 

lokale verwerking. 

Welk neurofysiologisch mechanisme is hier aan 

het werk? Is er misschien sprake van een basale 

stoornis in visuele informatieverwerking die 

maakt dat de hersenen geen onderscheid maken 

tussen een gezicht – en alles wat het impliceert: 

een boze buurman, een lachende moeder, een 

verdrietige klasgenoot – en een voorwerp? Deze 

foto's > Manon Boeschoten 

t e k s t > Manou van de Zande 


autisme grove visuele informatie gebruiken voor 

de globale verwerking van gezichten en fijne 

visuele informatie voor de lokale verwerking. 

Boeschoten wilde daarom bekijken of de andere 

verwerking van gezichten door mensen met 

autisme het gevolg was van een onderliggende 

stoornis in de verwerking van grove of fijne visuele 

informatie. Beide groepen kregen grove en 

fijne plaatjes van voorwerpen en gezichten te 

zien. Met een elektrodemuts maakte Boeschoten 

tegelijkertijd een elektro-encefalogram (EEG). 



˘˘

˘˘ 

>> 

Vervolgens analyseerde ze welke hersengebieden 

actief waren tijdens het verwerken van de beelden. 

Wat bleek? Volwassenen en kinderen zonder 

autisme spreken bij het zien van grof of fijn afgebeelde 

gezichten andere gebieden aan: een 

vage afbeelding van een gezicht activeert andere 

hersendelen dan een scherp afgebeeld gezicht. 

Voor voorwerpen is dit niet zo. Voor autistische 

Autisme 

Autisme is een verzamelnaam voor vijf stoornissen: 

klassiek autisme, Asperger, pervasieve 

en atypische ontwikkelingsstoornissen, het 

Multiplex Development Disorder en High 

Functioning Autism. Klassiek autisme komt 

het meest voor: mensen met deze aandoening 

maken weinig tot geen contact met 

anderen en hebben meestal een verstandelijke 

beperking. 

Autisme komt van het Griekse woord autos 

(zelf). Autos verwijst naar de in zichzelf 

gekeerde indruk die mensen met autisme 

soms maken. Wat gewone mensen aanvoelen, 

moeten autisten met hun verstand doen: 

de sociale regels voor doodnormale zaken als 

vriendjes maken of een gesprek voeren, 

maken autistische kinderen zich niet vanzelf 

eigen. Ter verduidelijking een citaat over 

‘mensen lezen’ van de Zweedse schrijfster 

Gunille Gerland – zij heeft High Functioning 

Autism: “… Aangezien mensen met autisme 

geen intuïtieve kennis over de wereld hebben, 

zoeken we overal hints die ons iets 

meer vertellen over mensen en dingen. Kijk, 

u hebt een blauwe blouse aan. Als u vervelend 

tegen mij doet, zou ik vroeger de conclusie 

hebben getrokken dat alle mensen 

met een blauwe blouse gemene mensen zijn. 

Ik heb inmiddels begrepen dat normale 

mensen aanvoelen wie ze kunnen vertrouwen 

en wie niet. Ik moet met mijn verstand 

beredeneren of iemand vriend of vijand is.” 

(Uit een interview met Humo, 1998.) 

Hoeveel mensen autistisch zijn – er zijn meer 

autistische mannen dan vrouwen – is niet 

precies bekend. Een ruwe schatting is 0,5 

procent. Voor Nederland komt dat neer op 

80.000 tot 90.000 autisten. Van hen heeft 

85 procent de aandoening geërfd, bij de 

overigen is deze veroorzaakt door een hersenziekte. 

(Bron: Nederlandse Vereniging 

voor Autisme) 

kinderen maakte het echter niet uit of de gezichten 

scherp of vaag waren afgebeeld: ze gebruikten 

voor allebei hetzelfde hersendeel. “Een belangrijke 

aanwijzing voor een afwijking in visuele 

informatieverwerking bij autistische mensen”, 

concludeert de onderzoekster. Boeschoten wilde 

op nog een andere manier bewijs krijgen: welke 

rol speelde ervaring bij het kijken naar dingen en 

gezichten? 

Kijkervaring 

Bij ieder gesprek kijken we altijd en overal eerst 

naar de gezichten, zowel van bekenden als onbekenden. 

Uit een gezicht trekken we conclusies: 

dat is een griezel, die is verliefd, hij is kwaad op 

me, die daar is met z’n verkeerde been uit bed 

gestapt. “We hebben dus veel ervaring met het 

verwerken van gezichten. Maar autistische kinderen 

zijn veel minder op het gezicht gericht dan 

wij”, vertelt Boeschoten. “Ik wilde weten of zij 

misschien door hun gebrek aan deze ervaring 

beelden van gezichten niet goed globaal kunnen 

verwerken.” 

Ze vroeg ouders naar de favoriete dingen van hun 

autistische kind. “Auto’s, vliegtuigjes, Pokémonfiguurtjes 

– Pokémons zijn erg populair. Konden 

ze die dingen waar ze veel kijkervaring mee hebben, 

wél op een globale manier verwerken in hun 

hersenen? Twee jongetjes uit de groep waren 

helemaal gek op mineralen. Ik liet ze doorsneden 

zien; ze konden die zelfs in een vage afbeelding 

feilloos benoemen.” 

Visuele training 

Voor het bekijken van hun mineralen en Pokémons 

gebruiken autistische kinderen hetzelfde 

hersengebied als voor gezichten en andere voorwerpen, 

ongeacht of het gaat om vage of gedetailleerde 

beelden. Bij autisten is de visuele waarneming 

dus waarschijnlijk verstoord. Boeschoten: 

“Als we die stoornis precies kunnen definiëren, 

leidt dit misschien tot een snellere en preciezere 

diagnostiek. Maar dan moet het natuurlijk wel 

om een unieke afwijking gaan, die niet bij andere 

aandoeningen voorkomt. Misschien brengt een 

precieze definitie van de stoornis ook nieuwe 

therapieën: ik denk bijvoorbeeld aan een visuele 

training waarmee je al heel vroeg begint.” 

Boeschoten zet binnenkort een volgende stap. 

Zij gaat als postdoc onderzoeken of een andere 

verwerking van emoties in gezichten bij autistische 

mensen te maken heeft met een afwijking 

van het visuele systeem in hun hersenen. 

GesCand 

> > > > > 

Slechte slapers 

Een jaar na een (subarachnoidale) 

hersenbloeding heeft 

eenderde van de patiënten 

last van slaapproblemen. 

Dat blijkt uit onderzoek dat 

Gabriël Rinkel, neuroloog in 

het UMC Utrecht, en collega’s 

van het Medisch Centrum 

Haaglanden publiceerden in het blad Stroke. De 

patiënten hebben moeite met inslapen, doorslapen 

of opnieuw inslapen, wat kan leiden tot vermoeidheid 

of zelfs tot extreme slaperigheid overdag. 

Twintig patiënten met ernstige slaapstoornissen 

werden nader onderzocht. Negentien van hen 

werden een keer of tien per nacht wakker, leden 

aan slaapapneu of kampten met het restless legs 

syndroom. Conclusie: de vaak voorkomende slaapstoornissen 

tasten de kwaliteit van leven sterk aan. 

Lees ook hoe magnesium hersenschade na een 

subarachnoïdale bloeding kan verminderen 

in Kurk dicht lekkende cellen in Scan 1-2005, 

www.umcutrecht.nl/scan. 

> > > > > 

Superieure speldenprik 

Dit jaar publiceerde Klaus Linde van de Technische 

Universiteit München al drie artikelen in toptijdschriften 

(BMJ, JAMA en The Lancet) over het 

effect van acupunctuur. Zijn conclusie: het achterliggende 

verhaal over meridianen, drukpunten en 

andere voorkeursplekken om naalden te plaatsen 

lijkt kletskoek. Prik lukraak wat naalden in een 

lichaam en het helende effect is even groot. 

Het onderzoek van Linde levert een dubbele 

boodschap op. Acupunctuur werkt niet, maar 

een ongericht speldenprikje heeft kennelijk tóch 

een positief effect op de gezondheid. Die laatste 

conclusie sluit aardig aan bij een onderzoek van 

Dhabhar en Viswanathan gepubliceerd in het 

American Journal of Physiology. De onderzoekers 

zagen dat het immuunsysteem van muizen aanmerkelijk 

beter werkt als ze even op stang worden 

gejaagd. Muizen die een griepspuitje krijgen 

nadat ze twee uur bij een agressieve muis in de 

kooi hebben gezeten, bouwen een veel betere 

afweer op. 

Misschien zorgt de angst voor de naald bij baby’s 

die gevaccineerd worden óók voor een betere 

afweer. In New Scientist werd zelfs geopperd 

dat een ritje in de achtbaan of een horrorfilm 

tot superieure speldenprikjes zou kunnen leiden. 

Meer over acupunctuur in Scan april 2002 

pagina 15, www.umcutrecht.nl/scan 

l nr 5 november 2005 l 8 www.umcutrecht.nl/scan 

www.u www.um www.umcutrecht.nl/scan 

www.u www.ucutrecht.nl/scan 

mcutrecht.nl/scan 

cutrecht.nl/scan 

m cutrecht.nl/scan

In Indonesië is weer polio opgedoken. De wereld is bijna 

vrij van het virus, maar zolang niet alle landen meewerken, 

blijft het de kop opsteken. Toch is een poliovrije wereld 

“ Polio de wereld uit in 2000 was de doelstelling 

van de wereldgezondheidsorganisatie 

(WHO). Dat tijdstip is later opgeschoven naar 

2005. In 2001 en 2002 leek het einde inderdaad 

in zicht, tot de streng islamitische provincie Kano 

in Noord-Nigeria stopte met vaccineren. Er gin- 

gen geruchten dat het virus aids zou verspreiden, 

dat meisjes er onvruchtbaar van zouden worden, 

dat de VS met de vaccins hadden gerommeld… 

Vanuit Nigeria heeft polio zich toen verspreid 

naar de omringende landen waar de vaccinatie- 

graad ook niet erg hoog was, maar waar het 

virus op dat moment niet meer circuleerde. Door 

een gebrek aan financiële middelen kon de WHO 

niet snel genoeg ingrijpen, waardoor er vorig 

jaar in Afrika weer ruim duizend gevallen van 

polio waren. 

Het virus zit in de ontlasting. Voordat we vaccineerden, 

maakte iedereen op hele jonge leeftijd 

een infectie met poliovirus door. Jonge kinderen 

zijn nog beschermd door antistoffen van de moeder. 

In de middeleeuwen was polio dan ook geen 

gevreesde ziekte. Normaal infecteert het poliovirus 

het maagdarmkanaal en bereikt het maar 

zelden de hersenen – maar één op de honderd 

keer – en dan ontstaat de verlamming. Toen de 

hygiëne verbeterde, kwamen kinderen later met 

het virus in aanraking. Ze hadden geen antistoffen 

van hun moeder meer en zo ontstonden in 

het begin van de twintigste eeuw in de VS en 

West-Europa enorme epidemieën. Bij de laatste 

grote epidemie in Nederland waren er ruim 2200 

patiënten; stel je dat nu eens voor! Daarbij komt 

dat hoe ouder een kind is als het geïnfecteerd 


nog steeds haalbaar, stelt viroloog Ton van Loon, die 

jaarlijks het WHO-overleg van alle poliolaboratoria voorzit. 

Polio: Nigeria gijzelt 

de rest van de wereld 

>> Het recept is simpel: goed vaccineren 

raakt, hoe groter de kans op de verlammingsverschijnselen. 

Driehonderd- tot vierhonderdduizend Nederlanders 

zijn niet gevaccineerd vanwege hun geloofsovertuiging. 

In deze groep circuleert nu geen 

poliovirus. Door de hoge vaccinatiegraad van de 

mensen om hen heen lopen deze mensen nu 

weinig kans op infectie. Maar mocht er poliovirus 

opduiken in die groep, dan lopen deze mensen 

groot gevaar omdat ze dicht bij elkaar wonen en 

veel bij elkaar komen in de kerk, op bruiloften en 

begrafenissen. Het virus kan zich dan snel onder 

hen verspreiden. In 1978 en ’92/’93 hebben we 

in Nederland in deze groep een polio-epidemie 

gehad. Toen is het virus vanuit Nederland ‘geexporteerd’ 

naar Canada. Zo komt het virus dat 

in Indonesië de kop opsteekt uit Nigeria, en is 

dat waarschijnlijk via Mekka meegekomen met 

teruggekeerde pelgrims. 

Indonesië pakt de epidemie gelukkig voortvarend 

aan en dan moet het lukken deze weer de kop in 

te drukken. Zelfs Mozambique, toch een van de 

armste landen ter wereld, heeft al jaren geen 

polio meer. Dat heeft alles te maken met de wil 

om het goed te doen. Het recept is heel simpel: 

gewoon goed vaccineren. China is een mooi 

voorbeeld. Toen China er echt wat aan ging 

doen, was binnen vier jaar het aantal patiënten 

van zesduizend gevallen per jaar gedaald tot nul. 

Eigenlijk moeten we dus alle landen meekrijgen 

en hebben we een lange adem nodig. Maar de 

ontwikkelingslanden die keurig jaarlijks nationale 

immunisatiedagen hebben uitgevoerd, worden 

langzamerhand vaccinatiemoe. Ze hebben al 

zoveel problemen: aids, malaria, tbc… Ze gaan 

slechter vaccineren, waardoor de uitroeiing van 

polio weer op de lange baan schuift en wordt 

bemoeilijkt. De WHO heeft niet de macht om het 

vaccinatieprogramma door te drukken en kan 

een land als Nigeria niet dwingen. Als alle landen 

hun vaccinaties onderling goed zouden afstemmen, 

dan kan polio nog steeds in 2007 of 2008 

de wereld uit zijn. 

We zijn er bijna en toch lijken we polio niet weg 

te krijgen. Ondanks de enorme inspanningen in 

alle landen, terwijl er al zoveel levens en handicaps 

zijn bespaard. Nog even volhouden en we 

zijn er, als we twee jaar alles op alles zetten en 

doorgaan. Er zijn al drie regio’s poliovrij. Het 

kan, dat is bewezen. We hebben de middelen, de 

strategie is er, en die strategie werkt. Indonesië 

komt wel goed, Jemen ook, mijn zorg ligt in 

Pakistan en Midden-Afrika. Daar worden nu wel 

vaccinatieprogramma’s georganiseerd, maar 

vooral Nigeria blijft een moeilijk geval. Eén land 

dat dwarsligt, gijzelt de hele wereld. 

” 


tekst > Joost van der Gevel, foto > Chris Timmers 

commentaar

t e k s t > Rinze Benedictus 

f o t o ' s > Frank Nijsen 

l nr 2 april 2005 l 10 

Vastlopers vellen tumor 

Bolletjes die vastlopen in de bloedvaten rond tumoren 

kunnen radioactieve straling op de juiste plaats afgeven. 

Moleculair bioloog Frank Nijsen maakt dergelijke bolletjes 

– microsferen – en stuurt ze precies naar de plaats waar 

hij ze hebben wil. 

Stel je voor. Een patiënt ligt in een MRI-scanner. 

Op het scherm zijn diverse tumoren in de lever 

te zien. Via de lies brengt de arts een katheter 

in, die dankzij real time-verwerking van de MRIbeelden 

precies naar de tumoren geleid kan 

worden. Een speciale coating maakt de slang 

zichtbaar in de scanner. 

Dan is het tijd voor natuurkundige slimmigheden. 

De arts drukt op een knop en een speciale oplossing 

van polymelkzuurbolletjes – microsferen – 

met holmium komt vrij in het bloed. De truc zit 

in de diameter van deze plasticachtige bolletjes. 

Ze zijn tussen twintig en vijftig micrometer 

groot, waardoor ze vastlopen in het bloedvatnetwerk 

in de tumor. Bovendien zendt holmium 

zowel bèta- als gammastraling uit. De bètadeeltjes 

doden het tumorweefsel, terwijl de 

gammastraling ongehinderd het lichaam verlaat. 

SPECT-camera’s (Single Photon Emission Computed 

Tomography) detecteren de gammastraling en 

de computer berekent waar de holmiumdeeltjes 

zich bevinden. 

MRI-informatie brengt de anatomie in beeld, 

bètadeeltjes doden kankercellen, SPECT-camera’s 

waarborgen de juiste lokalisatie en hoeveelheid 

van de bolletjes: dankzij het slimme gebruik van 

holmium gaan therapie en imaging – beeldvorming 

– hand in hand. Dit is het uitgangspunt 

van het microsferenonderzoek van Frank Nijsen 

bij de UMC-afdeling Nucleaire Geneeskunde. Hij 

ontving hiervoor een VENI-subsidie. 

Bovenstaand scenario is toekomstmuziek. Real 

time-verwerking van MRI-signalen is nog niet 

mogelijk en de toediening van de bolletjes naar 

specifieke delen van de lever moet nog verder 

worden uitgezocht. Maar Nijsen verwacht dat 

dit scenario binnen enkele jaren werkelijkheid 

wordt. 

Eind volgend jaar start de eerste fase I klinische 

trial om levertumoren aan te pakken met holmium. 

Patiënten zullen dan onder röntgendoorlichting 

gekatheteriseerd worden waarna de 

deeltjes worden ingespoten in de lever met 

tumoren. Het proefdieronderzoek loopt nu nog. 

Magnetisch 

Centraal in Nijsens onderzoek staat de chemische 

lanthaniden-groep waar holmium onderdeel 

van is. Deze stoffen zijn niet erg giftig en lijken 

chemisch sterk op elkaar. Sommige lanthaniden 

zijn ideaal als MRI-contrastmiddel omdat ze het 

magnetische veld van een MRI-scanner kunnen 

beïnvloeden. Holmium heeft daarbij als handige 

eigenschap dat het radioactief gemaakt kan 

worden door het met neutronen te beschieten. 

Dat gebeurt in de kernreactoren in Delft en 

Petten. Nijsen en collega’s hebben de unieke 

expertise om lanthaniden aan polymelkzuur te 

koppelen of ze in te kapselen in vetbolletjes – 

liposomen – van elke gewenste afmeting. 

“Het opereren van tumoren is altijd het beste”, 

vindt Nijsen. “Maar vaak is dat lastig of niet 

mogelijk, bijvoorbeeld bij hersentumoren of bij 

sterk uitgezaaide levertumoren. Onze benadering 

met radioactieve bolletjes die vastlopen in 

tumorbloedvaten is dan een goede oplossing. 

De uitgezonden bètastraling draagt ongeveer zes 

millimeter. Als je de holmiumdeeltjes laat vastlopen 

in het midden van de hersentumor, dan 

stralen ze een zeer welomschreven gebied weg. 

Het principe is erg simpel en werkt heel goed. 

Bovendien combineert het dankzij het gebruik 


van holmium de voordelen van een MRI-scanner, inzet van holmiumbolletjes hoopt Nijsen deze 

die zacht weefsel laat zien, met de zeer nauw- better safe than sorry-methode verder te ratiokeurige 

plaatsbepaling van de SPECT-camera’s.” naliseren. 

De methode start met het inspuiten van radio- 

Trigger 

actief geladen holmiumbolletjes in de buurt van 

Radioactieve straling is natuurlijk niet de enige een tumor. Macrofagen nemen ze op en brengen 

methode om tumoren aan te pakken. Met 

ze naar de lymfknoop, die wordt daardoor zicht- 

holmium geladen liposomen kunnen ook een baar onder de MRI-scanner. Behalve het deel 

chemotherapeuticum zo dicht mogelijk bij een waar zich tumorweefsel bevindt, dat neemt 

tumor brengen en afgeven wanneer dat nodig niks op want de macrofagen kunnen daar niet 

is. Controlled drug delivery heet dat. De liposo- komen. De lymfknopen met uitgezaaide tumoren 

men worden stroomopwaarts van een tumor in worden zichtbaar dankzij de lichte plekken waar 

een bloedvat 

geen contrastmiddel zit. De chi- 

geïnjecteerd. >> Het principe is erg simpel rurg heeft zo een non-invasieve 

Een MRI-scanner 

brengt hun locatie in beeld en zodra 

en werkt erg goed 

imaging-methode tot zijn 

beschikking, die hem 

ze vastlopen in het vaatnetwerk rond de 

vertelt welke lymfklieren 

tumor kunnen de liposomen met ultrageluid verwijderd moeten worden. 

kapot worden gemaakt en komt het medicijn “Het principe werkt”, zegt Nijsen. “We proberen 

vrij. Om de efficiency van dit mechanisme te ver- nu nog het aantal opgenomen deeltjes te verhohogen, 

is het mogelijk de liposomen te voorzien gen zonder dat het contrastmiddel giftig wordt. 

van moleculen die specifiek binden aan tumor- Want dat is het nadeel van MRI, je hebt vrij veel 

cellen. Dan geven de bolletjes hun medicijn nog contrastvloeistof nodig om iets in beeld te bren- 

dichter in de buurt van de ontspoorde cellen af. gen.” 

Lymfklieren 

Microsferen die zichtbaar zijn in een MRI-scanner 

kunnen ook onnodige operaties voorkomen. 

Nijsen wil de methode inzetten om borsttumoren 

met uitzaaiingen naar de lymfknopen op te sporen. 

Bij patiënten met borstkanker worden vaak 

alle lymfklieren verwijderd bij de eerste aanwijzing 

dat één enkele klier geïnfecteerd is. Er is 

ook een verfijndere methode die met kleurstoffen 

de lymfknopen identificeert die waarschijnlijk 

uitgezaaide tumorcellen bevatten. Met de 


Radioactieve bolletjes nieuw precisie-instrument tegen kanker 

Proefdieren 

Nijsen maakt gebruik van ratten, konijnen en 

varkens om de nieuwe technieken te testen. 

In de proefdieren test hij onder andere de giftigheid 

van de deeltjes, de verdeling over het 

lichaam en de zichtbaarheid onder de MRI. 

Vanzelfsprekend is dat allemaal niet. “Ik wil 

daarbij wel de kanttekening plaatsen, dat geen 

enkel diermodel helemaal op de mens lijkt. 

Konijnen en ratten zijn bijvoorbeeld vrij klein en 

dat is lastig. Het liefst zouden we het hele proces 

van radioactieve deeltjes inspuiten tot tumorbehandeling 

in een proefdier nabootsen. Maar 

de katheter die we daarvoor gebruiken past niet 

bij kleine dieren. Dan is een varken veel beter, 

dat is groter en lijkt anatomisch meer op de 

mens. Maar het is onmogelijk om in een varken 

tumoren op te kweken. Dan moet je heel veel 

gifstoffen toedienen en hopen dat het dier 

ergens in z’n leven een tumor ontwikkelt op de 

juiste plek. Dat is niet praktisch en vooral uiterst 

dieronvriendelijk.” Varkens zijn dus geschikter 

voor het imaging-onderzoek, terwijl in de kleinere 

dieren de anti-tumorwerking van de radioactieve 

deeltjes wordt onderzocht. 

Overtrokken 

Molecular imaging, het volgen van zeer kleine 

hoeveelheden moleculen, komt steeds dichterbij. 

Nijsen vindt de aandacht ervoor overtrokken. 

“Iedereen heeft het over molecular imaging, 

grote technisch-medische bedrijven investeren er 

veel geld in en verwachten dat het de toekomst 

is. Terwijl het niets anders is dan het zichtbaar 

maken van preparaten, van kleine hoeveelheden 

stoffen in het lichaam, iets dat in de nucleaire 

geneeskunde altijd al werd gedaan. Maar een 

patiënt wil niet alleen weten dat hij ziek gaat 

worden, hij wil ook een oplossing. De huidige 

inzet van de bedrijven is niet gericht op behandelen 

– en dat willen wij juist wel bieden. 

Imaging zal wel een grote vlucht nemen. Ik denk 

dat de toekomst van imaging bestaat uit combinaties 

van apparaten – MRI, CT, SPECT – waar 

je als patiënt in één keer doorgeschoven wordt. 

Al die informatie komt samen op één scherm en 

op basis daarvan start de behandeling.” 


t e k s t > Pieter Lomans 

f o t o ' s > Chris Timmers 

Tien jaar geleden haalden kinderen met de ziekte van Hurler de tien jaar 

meestal niet. De stofwisselingsziekte, veroorzaakt door een defect gen, 

vergiftigt langzaam alle lichaamscellen. Na de teleurstellende enzym- 

therapie lijken stamceltransplantaties nu echt goed te werken. 

Immunoloog Nico Wulffraat publiceert binnenkort de resultaten 

Stamcellen voor Hurler 

van een groot Europees onderzoek. 

>> Navelstreng is tweede levenslijn 

Bij de geboorte is het niet meteen duidelijk, maar 

daarna zet het verval langzaam maar onmisken- 

baar in. “De baby krijgt een waterhoofd, hersen- 

functies gaan sluipend achteruit en er ontstaan 

hart- en longproblemen”, zegt immunoloog 

Nico Wulffraat. “Ook lever, milt en skelet worden 

aangetast. Eigenlijk werkt bij patiëntjes met de 

ziekte van Hurler geen enkel orgaan zoals het 

hoort. De chronische aftakeling zorgt voor een 

bijzonder beroerd leven en de patiënten overlijden 

meestal binnen vijf, zes jaar.” 

Afvalverwerking geblokkeerd 

Wulffraat schetst hiermee de situatie tot halverwege 

de jaren negentig. Tegen Hurler – een erfelijke 

stofwisselingsziekte – was tot dan geen 

enkel kruid gewassen. Hurlerpatiënten missen het 

enzym alfa-iduronidase, omdat ze van vader en 

moeder een defect gen voor dit enzym hebben 

meegekregen. Het enzym is echter noodzakelijk 

om de stapeling van bepaalde suikers in de 

lichaamscellen op te ruimen. Er ontstaat een uitdijende 

berg vuilnis, die het normale werk in de 

cellen steeds moeilijker maakt. De cellen gaan 

steeds slechter functioneren. Uiteindelijk overlijden 

patiënten met Hurler binnen een jaar of 

zes, zeven aan de gevolgen van die geblokkeerde 

afvalverwerking. 

Aan het eind van de vorige eeuw kwam er een 

eind aan de machteloosheid waarmee medici 

vanaf de zijlijn moesten toekijken. Wulffraat: 

“Een enzymtekort is in principe op te heffen. 

Zodra er een enzymtherapie voor Hurler was 

ontwikkeld, zijn we die gaan toepassen. Iedere 

week krijgt de patiënt via het infuus het enzym 

toegediend. Maar de therapie heeft twee grote 

nadelen. Op de eerste plaats is ze met ongeveer 

honderdvijftigduizend euro per jaar nogal duur. 

En erger nog: het enzym is zo groot dat het de 

barrière tussen de bloedbaan en de hersenen niet 

kan passeren. Het enzym bereikt de hersenen dus 

niet. Zelfs al stopt de therapie het lichamelijke 

verval, de aantasting van de hersenen 

gaat onverminderd door. Jaarlijks knaagt 

het cellulaire afval in de neuronen twintig punten 

van het IQ af. Ook de aansturing van het lichaam 

ontspoort steeds verder. Enzymtherapie is dus 

geen afdoende oplossing.” 

Transplanteren 

Daar staat dan tegenover dat een beenmergtransplantatie 

wél werkt. Kinderen die zo’n trans- 


Dodelijke stofwisselingsziekte beter behandelbaar 

plantatie krijgen, verbeteren spectaculair. Wat 

het therapeutisch enzym niet lukte, kan de stam- 

cel kennelijk wel: de bloedhersenbarrière passe- 

ren. “Dat is nooit bewezen”, zegt Wulffraat, 

“maar het kan bijna niet anders. We denken 

dat de stamcellen zich in het hele lichaam 

nestelen. Omdat deze donorstamcellen wél het 

enzym alfa-iduronidase maken en zich bovendien 

snel vermenigvuldigen, kan het lichaam 

weer beginnen met de afvalverwerking. Dat 

is – voorlopig – onze verklaring voor het opmerkelijke 

herstel van de getransplanteerde 

patiënten.” 

De beenmergtransplantatie is een vrij nieuwe 

behandeling. Wereldwijd zijn nu ongeveer vierhonderd 

kinderen op deze manier behandeld, 

van wie meer dan tien in het Wilhelmina Kinderziekenhuis 

(WKZ) – het Nederlandse centrum 

voor Hurlerpatiënten. Wulffraat en collega’s 

inventariseren momenteel hoe de diverse centra 

die transplantaties uitvoeren en wat de resultaten 

zijn. “Om de beste behandeling op te sporen 

en zo mogelijk Europese richtlijnen te ontwikkelen”, 

zegt Wulffraat. Binnenkort publiceren 

ze de eerste gegevens. In hun onderzoek zagen 

ze dat 116 van de 144 getransplanteerde Hurlerpatiënten 

bleven leven. Als richtlijn geldt nu, dat 

baby’s ouder dan tweeënhalf jaar niet meer getransplanteerd 

worden. Dan is de ziekte al te ver 

gevorderd en de winst te klein. 

Nuttige navelstrengen 

“Op dit moment ligt op onze transplantatieafdeling 

een baby van een jaar met Hurler, die vorige 

week stamcellen uit navelstrengbloed heeft gekregen”, 

zegt Wulfraat. “Het gebruik van navelstrengbloed 

is de laatste jaren sterk in opkomst. 

Bij beenmergtransplantaties zoek je naar een 

verwante donor met stamcellen die niet door de 

ontvanger worden afgestoten. Lukt dat niet, 

dan zoek je in de beschikbare databanken zo’n 

donor buiten de familie. Vinden we geen honderd 

procent identieke donor, dan gebruiken we 

de laatste jaren steeds vaker navelstrengbloed 

voor transplantaties bij Hurler.” 

Navelstrengbloed heeft als voordeel, dat het 

stamcellen bevat die nog wat naïever en plooibaarder 

zijn dan de stamcellen uit het beenmerg. 

Navelstrengstamcellen slaan dus iets makkelijker 

aan. Daar staat tegenover dat de hoeveelheid 

navelstrengbloed beperkt is: op is op. Terwijl je 

een beenmergdonor eventueel nog om een 

tweede donatie kunt vragen. Wulffraat: “In de 

praktijk zoeken we nu gelijktijdig naar stamcellen 

uit beenmerg en navelstrengbloed. De 

stamcellen met de beste papieren vragen we op 

bij Europdonor als het om beenmerg gaat en bij 

Eurocord als ze in navelstrengbloed zitten.” 

Stamcel verbouwen 

Om meer te begrijpen van de ziekte en – op 

termijn – de therapie te verbeteren zijn twee 

interessante onderzoekslijnen opgezet. In beide 

lijnen speelt de Gen- en Celtherapie Faciliteit 

van Ineke Slaper een onmisbare rol. Wulffraat: 

“Hurler is een ziekte die veroorzaakt wordt door 

een foutje in één gen. We willen in een muizenmodel 

onderzoeken of we dat foutje kunnen 

repareren.” Daarvoor moet eerst het gen voor 

het enzym in een vector worden gestopt. 

Zo’n vector is een uitgehold en onschadelijk 

gemaakt virus dat menselijke cellen kan binnendringen. 

Met die vectorvrachtwagen worden 

gezonde genen dus de zieke stamcellen van 

Hurlermuizen binnengereden. “Waarna we die 

>> 

Complexe zorg 



˘˘ 

De behandeling van Hurlerpatiënten is in 

korte tijd totaal veranderd. Wulffraat: “Een 

decennium geleden stierven de patiëntjes nog 

snel en probeerden we hen zo min mogelijk 

lastig te vallen. Nu zoeken we juist heel actief 

naar de optimale zorg. Omdat alle organen 

zijn aangetast, moet het patiëntje naar de 

neuroloog, neurochirurg, oogarts, metabole 

arts, orthopeed en allerlei andere specialisten. 

Multidisciplinaire, complexe zorg en voortdurend 

overleg is dan echt noodzakelijk. Om 

het overzicht te houden is het goed dat deze 

kinderen eens per jaar in een multidisciplinair 

team worden gezien en besproken.” 

Moet de enzymtherapie bijvoorbeeld worden 

toegepast? “Sommige artsen vinden van wel”, 

zegt Wulffraat, “omdat ze denken dat de 

wachttijd tussen diagnose en operatie zo het 

beste is te overbruggen. Ook al heeft het geen 

effect op de hersenen. In teamverband moeten 

we uitzoeken of dat ook werkelijk zo is, of de 

therapie de transplantatieresultaten echt gunstig 

beïnvloedt, of er geen bijwerkingen optreden, 

enzovoort.” 

Ook de transplantatie vraagt om complexe zorg. 

“Hurler is een moeilijke ziekte om te transplanteren”, 

zegt Wulffraat. “Soms wordt het beenmerg 

afgestoten. Soms ontstaan complicaties zoals 

longbloedingen, leverstoornissen of infecties. 

Ongeveer acht procent van de patiënten overlijdt 

doordat de transplantatie mislukt, de ziekte blijft 

voortwoekeren of de schade achteraf toch al te 

groot blijkt. Daar kun je alleen goede zorg tegenover 

stellen.”

Hurler in Ierland 

Beenmergtransplantatie heeft alleen zin 

als ze vroeg wordt toegepast. Hoe minder 

schade een baby of kind heeft opgelopen, 

hoe beter de toekomstperspectieven na 

een transplantatie. Maar die vroege 

herkenning is moeilijk, omdat slechts 

een op de tachtigduizend baby’s Hurler 

heeft. De gemiddelde huisarts ziet in 

zijn leven nooit, of misschien eenmaal, 

’n baby met Hurler. Ook voor kinderartsen 

is de diagnose niet eenvoudig. 

Een voorbeeld maakt duidelijk hoe belangrijk 

vroege herkenning is. In Ierland 

woont een genetisch homogene groep 

Roma-families, waarin Hurler vrij vaak 

voorkomt. Moeders, grootmoeders en 

overgrootmoeders hebben een zesde 

zintuig ontwikkeld voor Hurler-baby’s, 

waardoor ze al in een heel vroeg stadium 

alarm slaan. Daardoor kunnen de baby’s 

heel vroeg behandeld worden. Wulffraat: 

“Door die toevallige omstandigheden 

zijn de behandelresultaten in 

Ierland uitzonderlijk goed.” 


˘˘ 

bewerkte stamcellen teruggeven aan de zieke 

muizen om te zien wat er gebeurt”, zegt Wulffraat. 

In het andere onderzoek wordt gebruik gemaakt 

van celtherapie, in plaats van gentherapie. 

Wulffraat: “Stamcellen heb je in soorten en maten. 

Je hebt bijvoorbeeld de hematopoëtische 

stamcel, waaruit zich bloedplaatjes en rode en 

witte bloedcellen ontwikkelen. Voor ons onderzoek 

gebruiken we echter de mesenchymale 

stamcel. Dat is een hele vroege, nog weinig ontwikkelde 

stamcel, waaruit bijvoorbeeld hartspieren, 

kraakbeen, bot en hersenweefsel ontstaan.” 

Geen afstoting? 

De mesenchymale stamcel is bijzonder ‘hot’. 

Cardiologen onderzoeken of ze deze stamcel 

kunnen gebruiken om afgestorven hartweefsel 

te vervangen. Biotechnologiebedrijven zoals 

Isotis testen de mogelijkheden om er bruikbaar 

bot en kraakbeen voor patiënten van te maken. 

Daar komt nog bij dat de mesenchymale stamcel 

ook een sterk dempend effect op het afweersysteem 

lijkt te hebben. Enige tijd geleden beschreef 

The Lancet hoe een ernstige afstotings- 

reactie bij een kind kon worden bedwongen door 

transplantatie van mesenchymale stamcellen. 

“Die mesenchymale stamcellen moeten eerst uit 

het beenmerg van gezonde muizen worden 

gehaald”, zegt Wulffraat. “Als dat is gebeurd 

willen we deze stamcellen – zonder genetische 

veranderingen – aan Hurlermuizen geven. Ook al 

wijken de antigenen van gezonde en Hurlermuis 

van elkaar af. Normaal geeft dat onmiddellijk 

ernstige afstotingsreacties, maar bij deze naïeve, 

mesenchymale stamcellen lijkt geen afstoting op 

te treden.” 

Iedereen donor 

Klopt dat idee, dan zijn deze stamcellen kennelijk 

zo promiscue, dat ze zonder problemen van 

vader naar zoon of van moeder naar dochter zijn 

te transplanteren. “Misschien kunnen we zelfs 

stamcellen van onverwante donoren gebruiken”, 

zegt Wulffraat. “Dat zou niet alleen de behandeling 

van Hurlerpatiënten ingrijpend veranderen, 

maar een aardverschuiving teweegbrengen in de 

transplantatiegeneeskunde. Want dan is er altijd 

een donor in de buurt!” 


Wekelijks ben ik ongeveer een half uur bezig 

met het afwimpelen van bellers die inbreken 

tijdens het avondeten. Telecommarketeers wijzen 

me op de mogelijkheid mijn belabonnement om 

te zetten. Ze hebben mijn belgedrag geanalyseerd 

en laten weten dat ik goedkoper uit ben 

met een Belplusabonnement dan met mijn huidige 

Belbasismodus. “Of meneer meteen wil 

switchen?”, wil de marketeer weten. En of ik besef 

dat ik mijn kortingskansen niet optimaal uitnut, 

omdat ik slechts acht voordeelnummers heb 

laten registreren terwijl dat er tien mogen zijn. 

Totaal wilsonbekwaam 

De telecommarkt is bijzonder transparant. KPN, 

Scarlet, Tele2 en alle andere phoneproviders 

geven op hun website een uitgebreid overzicht 

van alle mogelijkheden en tarieven. In die stortvloed 

van mogelijkheden raak ik het overzicht 

snel kwijt. Ik kan niet kiezen omdat er teveel te 

kiezen valt. Het lucratieve aanbod van UPC is 

niet goed te vergelijken met dat van Vodafone, 

Yiggers of Budgetphone. Er zit altijd wel wat 

verschil in de betaalstructuur, de daluren, het 

bellen in het buitenland en in het weekend, de 

aanmeldingscadeautjes en combinatiekortingen. 

De voortdurende tariefsaanpassingen maken 

iedere keuze tot een gok. Kiezen is een farce 

geworden. 

Wat geldt voor mijn telefoon, geldt ook voor 

mijn gas en elektra. Wekelijks moet ik mij verantwoorden. 

Niet alleen tegenover mijn eigen 

energieleveranciers, maar ook tegenover alle 

andere leveranciers in de ‘geliberaliseerde 

markt’. Of ik kolengestookte muziek in huis heb, 

bak en braad op windmolenkracht of de lampen 

in mijn huis liever laat branden op kernenergie? 

Groene, grijze, zwarte energie? De laatste maanden 

stellen callcentra en colporteurs me voortdurend 

de vraag of ik mijn gas- en elektraprijs 

wil vastzetten. “Lekker voordelig want, zoals 

meneer weet, de energie wordt steeds duurder.” 

“Maar als de olieprijs daalt”, sputter ik tegen. 

“Ja, dan blijft u natuurlijk de hogere prijs betalen 

die u zelf heeft vastgesteld.” 

Enkele jaren geleden betaalde ik gewoon het 

gas dat ik gebruikte. Tegenwoordig dwingen 

energiebedrijven me na te denken over speculatie 

op de termijnmarkt. Onder het mom van 

keuzevrijheid plegen ze een aanslag op mijn vrije 

tijd. Ik moet van de energieproviders voortdurend 

met hun, en mijn, energie-inkoop bezig 

zijn. Ze bestoken me met relatiebladen met een 

quiz, interieuradvies, spaaracties, een ketelverzekering 

en diepte-interviews met de lokale 

servicemonteur en baliemedewerkster. Ik wil dat 

niet. Ik wil gewoon gas en elektra. 

Ook in de zorg klinkt de roep om marktwerking 

en de noodzaak tot transparantie steeds harder. 

Omdat de patiënt daar beter van wordt, roepen 

de voorstanders. Ik ben benieuwd. Op telecomtransparantie 

in de gezondheidszorg zit volgens 

mij geen enkele patiënt te wachten. Op termijncontracten 

voor de behandeling van een beroerte 

of hartinfarct evenmin. De zorg is geen markt. 

Toch wel, menen de voorstanders. Want transparantie 

zorgt ervoor dat goede artsen, maatschappen 

en ziekenhuizen automatisch komen bovendrijven 

en dus de meeste klanten gaan trekken. 

Waardoor de slechte ziekenhuizen, bij gebrek 

aan werk, de deuren moeten sluiten. Binnenkort 

Reageren? E-mail: scan@umcutrecht.nl of UMC Utrecht • Redactie Scan / D 01.343 • Postbus 88550 • 3508 GA Utrecht 


garandeert de onzichtbare hand van econoom 

Adam Smith de kwaliteit van onze ziekenhuizen. 

Is dat zo? Word ik als patiënt echt beter van grenzeloze 

keuzevrijheid en marktwerking? Ik moet 

niet alleen voortdurend nadenken over mijn telecom- 

en energieprovider, maar zal nu ook extra 

tijd aan mijn zorgproviders moeten gaan besteden. 

Wie is de beste zorgverzekeraar? Waar krijgt 

mijn potentiële tumor de beste behandeling? Hoe 

ziet het lijstje met de Nederlandse topziekenhuizen 

er deze week uit? Zijn er nog transfers op de specialistenmarkt 

geweest, die nog niet in de lijsten 

zijn verwerkt? Is de Mednet-enquête betrouwbaarder 

dan het Elsevieroverzicht of het lijstje in 

het Algemeen Dagblad? 

Onder het mom van keuzevrijheid pleegt de 

markt een aanslag op mijn vrije tijd en denkvermogen. 

Ik krijg zoveel keuzes voorgelegd, dat 

ik word lamgeslagen. Transparantie en marktwerking 

maken mij totaal wilsonbekwaam. 

Pieter Lomans 

foto > Chris Timmers 

l nr 2 5 april november 2005 l 2005 nr l 2 april 15l 

2005 15 l 15 

opinie

Kwetsbare longen, 

Eén op de vijf patiënten met chronisch obstructieve long- 

ziekte (COPD) heeft een hart dat het bloed niet goed meer 

rondpompt. Huisartsen en longartsen zien dit hartfalen vaak 

over het hoofd, omdat de symptomen van beide ziektes 

sterk op elkaar lijken. Behandel je alleen de longziekte, dan 

verergert het hartfalen. Wees dus alert op hartfalen, raadt 

Frans Rutten collega-huisartsen aan.

gevoelig hart 

Artsen missen twintig procent hartfalen bij COPD 

Een oudere patiënt komt bij de huisarts. Hij is 

kortademig, snel vermoeid, hoest veel, en geeft 

ook wel eens slijm op. De huisarts vindt dit typisch 

de symptomen van een chronisch obstructieve 

longziekte. Hij bevestigt zijn vermoeden met een 

blaastest en schrijft een luchtwegverwijder voor. 

“Kijk, hier zit dan de valkuil”, zegt huisartsonderzoeker 

Frans Rutten op het Julius Centrum 

van het UMC Utrecht. “Omdat de patiënt zich 

dankzij die luchtwegverwijder wat beter voelt, 

zoeken huisarts en patiënt niet meer verder. Terwijl 

er een vrij grote kans is dat bij deze patiënt 

ook het hart niet meer goed pompt.” 

Rutten promoveerde onlangs op de stelling dat 

één op de vijf patiënten met chronisch obstructieve 

longziekte ook onbekend hartfalen heeft. 

Daarmee hebben deze patiënten vier maal zoveel 

kans op hartfalen als de gemiddelde oudere. De 

onderzoeker, tevens praktiserend huisarts, stelde 

dit vast bij ruim vierhonderd ouderen die bij hun 

huisarts bekend stonden als COPD’er en niet als 

hartpatiënt. Een diagnostisch panel, dat uit een 

huisarts, een longarts en twee cardiologen bestond, 

bepaalde of deze patiënten COPD of hartfalen 

hadden. Wat bleek? Iets meer dan twintig 

procent van de 244 patiënten met COPD bleek 

ook hartfalen te hebben. In dit onderzoek waren 

de COPD-patiënten met al vastgesteld hartfalen 

niet meegenomen. In dat geval zou zelfs meer 

dan een kwart van de COPD’ers ook hartfalen 

hebben. 

Bronchitis 

Op het eerste gezicht ligt het niet voor de hand 

dat COPD-patiënten een grotere kans hebben op 

hartfalen. De patiënten hebben longemfyseem of 

chronische bronchitis. Bij longemfyseem verdwijnen 

de schotten tussen de longblaasjes zodat deze 

samenvloeien en nauwelijks nog zuurstof opnemen 

en koolzuur afgeven. Bij chronische bronchitis is 

sprake van een chronische ontsteking van vooral 

de kleinere luchtwegen, meestal door roken. 

Hartfalen lijkt toch echt iets heel anders te zijn. 

Bij hartfalen is immers de pompfunctie van het 

hart verminderd. De hartspier kan verzwakt zijn 

door aandoeningen aan de kransslagaders of 

hartkleppen, door een eerder hartinfarct, een 

langdurig onbehandelde hoge bloeddruk of 


t e k s t > Marianne Heselmans 


lokale infecties. Aanvankelijk merken patiënten Volgens Rutten zijn er meerdere oplossingen. 

niks, maar naarmate de pompfunctie verder ach- Allereerst kunnen huisartsen meer rekening houteruit 

gaat, krijgen ze steeds meer last van kortden met hartfalen bij COPD-patiënten. Ze kunnen 

ademigheid, vermoeidheid en vochtophoping bij vragen naar de voorgeschiedenis. Hebben ze ooit 

de enkels. 

een hartaanval gehad? Hebben ze een te hoge 

Ondanks het feit dat tot nu toe de COPD-patiënt bloeddruk? Daarnaast kunnen ze vrij eenvoudig 

bij de longarts belandt en de hartpatiënt bij de met de hand aftasten of het hart vergroot is, een 

cardioloog, hangen de ziektes wel degelijk fysio- traditionele methode die alle artsen hebben gelogisch 

met elkaar samen, stelt Rutten. Daarom leerd, maar die de meeste helaas niet meer toe- 

zou ook COPD wel eens een vaatziekte kunnen passen. Ook kan de arts het bloed van de patiënt 

zijn. “Een belangrijke gemeenschappelijke oor- testen op het zogeheten natriuretisch peptide 

zaak is roken”, legt hij uit. “Roken tast zowel de (NT-pro)BNP. Wanneer er een te grote rek op de 

longen als de bloedvaten aan. Los van het roken, linkerkamer van het hart staat, wat bij hartfalen 

zie je dat bij beide ziektes ontstekin- 

het geval is, 

gen een rol kunnen spelen. Bronchitis >> COPD is een vaatziekte 

dan komt er 

is een ontsteking van de bronchiën en 

abnormaal 

hartfalen gaat gepaard met ontstekingsreacties in veel van dit peptide in het bloed. Rutten: “Ik 

het hart en de bloedvaten. Ook aderverkalking denk niet dat veel huisartsen deze test al laten 

speelt vaak bij beide aandoeningen een rol. Hart- doen. Daarom willen we graag de discussie aan- 

en longaandoeningen kunnen elkaar daardoor zwengelen of dit standaard bij alle COPD-patiën- 

versterken. Als de bloedvaatjes in de longen beten moet gebeuren.” Op basis van de uitkomsten 

schadigd zijn, kan dat weefselschade in de longen van de test kan een huisarts dan beslissen of hij 

veroorzaken en andersom. Naar de precieze inter- een patiënt doorstuurt voor een echocardiogram 

acties is nog heel weinig onderzoek gedaan. 

Maar het zou ons niet verbazen als onder patiën- 

om hartfalen met zekerheid vast te stellen. 

ten met hartfalen ook veel patiënten zitten van Dyspneupoli 

wie niet bekend is dat ze ook COPD hebben.” Rutten stelt voor dat huisartsen die de longen 

harttesten niet zelf willen doen de patiënten 

Verlichting 

doorsturen naar een polikliniek waar longartsen 

Omdat de symptomen deels hetzelfde zijn, is het samenwerken met cardiologen. In Utrecht heb- 

vaak lastig de juiste diagnose te stellen. Rutten ben, mede naar aanleiding van dit onderzoek, 

heeft in zijn eigen huisartsenpraktijk gemerkt dat cardioloog Maarten-Jan Cramer en hoogleraar 

bij driekwart van de patiënten niet meteen dui- longziekten en longarts Jan-Willem Lammers 

delijk is of ze COPD, hartfalen of beide hebben. twee jaar geleden al zo’n ‘dyspneupoli’ opgezet. 

Stelt de huisarts helemaal de verkeerde diagnose, Eén dag per week kunnen patiënten met kort- 

dan helpen de medicijnen eenvoudigweg niet, ademigheid daar terecht voor zowel long- als 

waarna de behandelaar verder zoekt. Maar het is harttesten. Rutten: “Dat is een gat in de markt. 

ernstiger als de huisarts of specialist slechts medi- Je hoeft mensen dan niet eerst naar de longarts 

cijnen voorschrijft voor een van de twee ziektes, te sturen en vervolgens naar de cardioloog. Ze 

terwijl de patiënt ze allebei heeft. Dan geven die hebben één aanspreekpunt waar longen hart- 

medicijnen wel wat verlichting, maar wordt de specialisten samenwerken.” 

patiënt toch tekort gedaan. Sterker nog, door de Rutten hoopt dat de nieuwe kennis snel door- 

verlichting bij de ene ziekte, wordt verergering sijpelt naar specialisten en huisartsen. “We publi- 

bij de andere verdoezeld. Als je een COPD-patiënt ceren artikelen, organiseren symposia en onder- 

niet voor hartfalen behandelt, zal dat namelijk wijzen huisartsen in post-academisch onderwijs. 

steeds erger worden. Terwijl bij de juiste medi- En een deel van onze aanbevelingen is al terug te 

cijnen de levenskwaliteit flink verbetert en de vinden in de huisartsenrichtlijn (NHG-standaard) 

patiënt vaak ook langer leeft. 

voor hartfalen.” 


t e k s t > Joost van der Gevel 

f o t o ’s > Henk Tabak en Ineke Braakman 

Fundamenteel onderzoek tart canon celbiologie 

Utrechtse celbiologen ontdekten dat de peroxisomen in de cel op een heel andere manier worden gevormd 

dan tot nu toe werd aangenomen. De leerboeken over celbiologie moeten worden herzien. 

Het peroxisoom is onlosmakelijk verbonden met 

het syndroom van Zellweger, een ziekte waarbij 

in de cellen de peroxisomen ontbreken. Normaal 

zitten peroxisomen in bijna alle lichaamscellen, 

niet alleen bij mensen maar ook bij dieren, plan- 

ten of schimmels. Ze breken onder meer vetzuren 

af. Zonder peroxisomen – of als deze niet goed 

functioneren – hopen de vetzuren zich op in de 

cellen en het bloed waardoor allerlei organen 

gaan haperen. Een patiëntje met het syndroom 

van Zellweger wordt dan ook meestal niet ouder 

dan één jaar. 

Peroxisomen zijn organellen. Organellen zijn voor 

de cel, wat de organen voor het lichaam zijn. Elk 

organel heeft een specifieke functie. De mitochondriën 

zorgen bijvoorbeeld voor de energie, 

de kern bewaart het genetisch materiaal, het 

endoplasmatisch reticulum assembleert eiwitten 

en de peroxisomen zijn gespecialiseerd in het 

afbreken van vetzuren. Is er iets mis met een 

van deze organellen, dan treft dat de hele cel en 

werkt dat door in het hele organisme. 

Er zijn meerdere peroxisomale ziekten, meer en 

minder ernstig, die worden veroorzaakt door 

mutaties in verschillende genen. Zellwegerpatiënten 

hebben een mutatie in één gen, die het hele 

peroxisoom plat legt. Terwijl dit organel wordt 

gevormd door een honderdtal eiwitten, is dat éne 

Peroxisoom 

eiwit kennelijk cruciaal voor het peroxisoom. 

Celbiologen uit het UMC Utrecht en de Faculteit 

Scheikunde probeerden hiervoor een verklaring 

te vinden. 

Bottleneck eiwit 

Voor die zoektocht nam hoogleraar celbiologie 

Henk Tabak zijn toevlucht tot een modelorganisme: 

bakkersgist. “In cellen van de mens en gist 

zitten dezelfde organellen”, verklaart hij. “In 

gist is DNA heel goed te manipuleren. We hebben 

een mutatie gezocht van gist zonder peroxisomen, 

daar lijkt dus hetzelfde aan de hand als in 

de cellen bij een patiënt met Zellwegersyndroom. 

l nr 5 november 2005 l 18 www.umcutrecht.nl/scan 

>>

geen kleine zelfstandige 

Als je één zo’n mutant vindt – dat is overigens een terugbrengt, komen ook de peroxisomen terug. 

enorme zoektocht – dan kun je met moderne Dat kan niet bij mitochondriën en ook niet bij 

technieken het gen vinden waardoor een gist chloroplasten, de bladgroenkorrels die bij planten 

zonder peroxisomen ontstaat.” 

zorgen voor de energievoorziening. De gangbare 

Samen met andere nationale en internationale opvatting in de biologie is dat peroxisomen net 

groepen vond de onderzoeksgroep van Tabak zoals mitochondriën en chloroplasten zijn ont- 

meerdere genen die coderen voor een verzamestaan uit bacteriën. Van origine zijn deze organelling 

van ongeveer vijfentwintig eiwitten. Deze len vrij levende bacteriën, die in de evolutie door 

eiwitten zorgen onder meer voor het transport de cellen zijn gedomesticeerd tot ‘huisdier’ met 

van andere eiwitten door de membraan van het een functie. Tabak: “Dat concept wringt ineens 

peroxisoom. In het zogenoemde celsap worden de voor peroxisomen. Bij mitochondriën en chloro- 

eiwitten voor het peroxisoom gemaakt. Als ze plasten geldt: eens weg is altijd weg. Peroxisomen 

klaar zijn, worden ze door de transporteiwitten kun je echter wel terug laten komen. Waar komen 

opgepakt en in het binnenste van het peroxisoom ze dan vandaan?” 

afgeleverd. “Als in zo’n transporteiwit een muta- Ongeveer vijf jaar geleden begonnen Tabak en 

tie zit, komen al die andere eiwitten niet meer in hoogleraar celbiologie Hans Geuze te vermoeden 

het peroxisoom terecht. In de cellen zie je dan nog dat peroxisomen in het endoplasmatisch reticulum 

wel lege zakjes – de peroxisomen – maar ze raken ontstaan. Het endoplasmatisch reticulum is een 

organel dat 

Is een van deze eiwitten kapot dan ontstaat er geen peroxisoom meestal een 

beetje om de 

celkern ligt ge- 

niet meer gevuld. Vergelijk het met een tournidrapeerd. Rond peroxisomen in menselijke afquet 

op een station. Is die kapot, dan stagneert de weercellen zag Geuze ongebruikelijke structuren. 

hele reizigersstroom.” 

Geuze en Tabak vonden diezelfde structuren ook 

Het Zellwegersyndroom wordt veroorzaakt door bij het endoplasmatisch reticulum. De peroxiso- 

mutaties in enkele van deze transporteiwitten. De men werden inderdaad gevormd door het endo- 

ernst van het syndroom hangt af van welk eiwit plasmatisch reticulum: een verrassende vondst die 

precies kapot is. Twee tot drie van deze zogeheten 

Pex-eiwitten hebben zelfs een functie bij de aan- 

ze publiceerden in Molecular Biology of the Cell. 

maak van de membraan van het peroxisoom. Is Kleurenfilm 

een van deze eiwitten kapot, dan ontstaat er hele- Om te bewijzen dat de peroxisomen in alle cellen 

maal geen membraan en is er dus zelfs geen leeg op die manier uitrijpen, nam Tabak opnieuw zijn 

zakje meer te zien. Dit is de meest ernstige vorm toevlucht tot bakkersgist. Zijn onderzoeksgroep 

van het Zellwegersyndroom. 

probeerde de dynamiek van het proces te vangen 

met fluorescentiemicroscopie en real time imaging. 

Weg is weg 

“We volgen het eiwit Pex3, dat belangrijk is voor 

Met de cellen zonder peroxisomen is iets vreemds de vorming van de membraan van peroxisomen. 

aan de hand. Als je in deze cellen het normale gen Daarnaast hebben we ook een eiwit in het endo- 


plasmatisch reticulum (ER) aangekleurd dat niet in 

de peroxisomen voorkomt. Aan dat eiwit kunnen 

we het ER herkennen”, verheldert Tabak. “In de 

gistcellen zonder peroxisomen schakelen we op 

een gegeven moment de synthese van het normale 

Pex3-eiwit aan. Na vijf uur ontstaan peroxisomen. 

Al die tijd is de nieuwvorming van de 

peroxisomen met de microscoop te volgen.” 

Meekijken 

Hoe ziet dit eruit? Laten we even meekijken: een 

‘rood’ eiwit maakt continu het ER zichtbaar. En 

het Pex3-eiwit is groen gekleurd. Zodra het gen 

wordt geactiveerd, zie je in real time het rode 

endoplasmatisch reticulum ook groen worden. 

Het eiwit dat peroxisomen vormt, maakt zich er 

daarna langzaam weer uit los en uiteindelijk ontstaan 

buiten het ER groene peroxisomen. Het ER 

is niet meer groen, alleen nog rood. Met verschillende 

filters zijn de kleuren afzonderlijk en in 

combinatie te zien en kun je de structuren over 

elkaar leggen. 

“Peroxisomen zijn dus geen autonome organellen, 

maar worden gevormd door het endoplasmatisch 

reticulum”, stelt Tabak. “Dat verklaart ook de paradox, 

dat ze kunnen verdwijnen maar ook terugkomen. 

Dat kan alleen doordat ze uit het ER ontstaan, 

dat was immers nog aanwezig in de cel.” 

Geeft die ontdekking hoop voor patiënten met 

het syndroom van Zellweger? Tabak: “Genezing 

is nog heel ver weg. Veel gaat al mis tijdens de 

embryonale ontwikkeling. Maar je kunt natuurlijk 

pas over reparatie gaan nadenken als je weet hoe 

de processen onder normale omstandigheden 

verlopen. Aan het begrip daarvan hebben we een 

belangrijk steentje bijgedragen.” 

Afgelopen zomer publiceerden Henk Tabak en 

collega-onderzoekers hun resultaten in Cell. 

Van links naar rechts: 

het ontstaan van ‘groene’ 

peroxisomen in de tijd. 

Vijf afbeeldingen met tussenpozen 

van ongeveer een uur. 

Het endoplasmatisch reticulum 

is rood gekleurd. 



f o t o ' s > Chris Timmers 


Tel de eicellen, niet 

Veel vrouwen 

Vrouwen boven de eenenveertig komen 

niet in aanmerking voor IVF. Volgens 

gynaecoloog-in-opleiding Ellen Klinkert 

is de eicelvoorraad een veel beter 

criterium dan de leeftijd. Zijn er 

voldoende eicellen dan heeft IVF 

kans van slagen. Ook bij 41-plus. 

Omdat vrouwen de eerste zwangerschap steeds 

langer uitstellen, moeten ze vaker een beroep 

doen op IVF. Maar IVF is niet bij iedere vrouw 

succesvol. Sommige vrouwen worden meteen 

zwanger, andere bij een tweede poging, maar bij 

een aantal blijft ook na herhaalde pogingen de 

zwangerschap uit. Gynaecoloog-in-opleiding 

Ellen Klinkert onderzocht of je in een vroeg stadium 

al iets over de slagingskans kunt zeggen. 

Hebben vrouwen bijvoorbeeld een kleine kans op 

zwangerschap na een slechte reactie op de eerste 

IVF-behandeling? Wat moet je zo’n vrouw dan 

adviseren? Klinkert zocht een antwoord op deze 

vragen, in een onderzoek waarop ze onlangs 

promoveerde. 

“Bij IVF stimuleer je de eierstokken met hormonen 

om meerdere eicellen te laten uitrijpen. Op 

die manier kun je in het laboratorium meerdere 

embryo’s laten ontstaan, zodat je de beste kunt 

uitkiezen om terug te plaatsen in de baarmoeder. 

Dat maakt de kans op zwangerschap groter”, 

verklaart Klinkert. “Bij vrouwen die slecht reageren 

op de hormoonstimulatie, rijpen weinig 

eicellen uit. Daardoor hebben ze minder kans om 

zwanger te worden met IVF.” 

Harde grens 

De kans van slagen heeft alles te maken met de 

vruchtbaarheid. De overgang is daarin een harde 

grens. Is een vrouw eenmaal in de overgang, dan 


de jaren 

ten onrechte uitgesloten voor IVF 

is ze onvruchtbaar. Maar die onvruchtbaarheid 

zet tien jaar daarvoor al in. Naarmate een vrouw 

ouder wordt, neemt het aantal eicellen in haar 

eierstokken af. De vrouw heeft dan nog wel een 

regelmatige cyclus, maar een geringe kans op 

zwangerschap. Het lastige is dat de leeftijd waar- 

eiblaasjes met echo – antrale follikeltelling – blijkt 

betrouwbaarder. 

Eiceltelling 

Met echo zijn aan het begin van de cyclus kleine 

eiblaasjes in de eierstokken zichtbaar te maken. 

worden eigenlijk niet meer zwanger met IVF. 

Voor hen heeft de behandeling geen zin. Maar 

tot 44 jaar heeft het wel zin, als ze nog veel eiblaasjes 

hebben. Je kunt dus beter naar het aantal 

eiblaasjes in de eierstokken kijken dan naar de 

leeftijd. Dat geldt waarschijnlijk ook andersom. 

op vrouwen in de overgang komen, varieert van Deze blaasjes vormen een afspiegeling van de Als een vrouw van 38 heel weinig blaasjes heeft, 

veertig tot zestig jaar. De beginnende ‘onzicht- eicelvoorraad. In de eierstokken zitten alle eicel- dan heeft ze waarschijnlijk heel weinig kans op 

bare’ onvruchtbaarheid kan dus net zo variëren. len bij elkaar en rijpt elke maand een groepje van zwangerschap. Je zou vrouwen dus niet vanwege 

Klinkert: “Een vrouw 

leeftijd een IVF-behandeling moeten 

wordt geboren met 

een bepaalde hoe- 

>> Onvruchtbaarheid begint al tien jaar voor de overgang 

weigeren, maar op grond van echoonderzoek.”veelheid 

eicellen in haar 

“De groep die nog voldoende eiblaas- 

eierstokken. Daar moet ze haar hele vruchtbare ongeveer tien eicellen uit tot ‘antrale follikel’. jes heeft, is bovendien behoorlijk groot”, vervolgt 

leven mee doen. Op welke leeftijd de onvrucht- Om deze eicellen ontstaat dan een vochtschilletje Klinkert. “Ongeveer de helft van de vrouwen 

baarheid of – in medische terminologie – eier- dat op de echo is te zien, waardoor je die eiblaas- tussen de 41 en 44 jaar die wij onderzocht hebstokveroudering 

inzet, blijkt dus heel individueel. jes ook kunt tellen. Uiteindelijk wordt uit dat ben, had nog voldoende eiblaasjes in de eierstok- 

Vrouwen die slecht reageren op de hormoon- groepje één eicel geselecteerd die doorgroeit en ken voor een succesvolle behandeling. Deze vroustimulatie 

kunnen dus al in een vergevorderd vrijkomt bij de eisprong. De rest van de blaasjes wen worden normaal gesproken door de IVF- 

stadium van die eierstokveroudering zitten.” gaat te gronde. Bij IVF krijgt een vrouw een hele centra naar huis gestuurd. Maar ze hebben dus 

hoge dosering hormonen om meer eicellen uit dat dezelfde kans op zwangerschap als vrouwen 

Grens 

groepje te laten uitrijpen. 

tussen de 38 en 41 met voldoende eiblaasjes, en 

Op dit moment komen vrouwen van 41 jaar en Klinkert: “Als je aan het begin van de cyclus veel zelfs meer kans dan vrouwen van 38 met minder 

ouder niet meer in aanmerking voor IVF. “Dat is van die blaasjes ziet zitten, dan heeft die vrouw eiblaasjes.” 

natuurlijk een arbitraire grens”, zegt Klinkert, meer kans op een succesvolle hormoonstimulatie. 

“want je hebt een hele grote spreiding in de Wij hebben als ondergrens vijf blaasjes genomen. 

leeftijd. De gemiddelde leeftijd waarop vrouwen 

in de overgang komen is 51, 52 jaar. Vrouwen van 

Vrouwen met minder dan vijf eiblaasjes reageren 

meestal slechter en hebben daardoor een lagere >> Overstimulatie 

41, 42 zouden dan zodanig verminderd vrucht- kans op zwangerschap. Die test hebben we gebaar 

zijn dat een IVF-behandeling geen zin meer bruikt bij vrouwen boven de veertig jaar. En in- 

IVF-patiënten krijgen na een slechte 

heeft.” 

derdaad: vrouwen met meer dan vijf eiblaasjes 

reactie op de hormoonbehandeling 

Bij de afdeling Fertiliteit van het UMC Utrecht is hadden nog een hele goede kans om zwanger te 

bij de volgende poging vaak een veel 

onderzoek gedaan naar een test die de vrucht- worden.” 

hogere dosering. “Je stimuleert de 

baarheid van een vrouw beter voorspelt dan haar 

eierstokken dan nog harder”, ver- 

leeftijd. De meest gebruikte test om eierstokver- Naar huis gestuurd 

klaart Klinkert. “Dat maakt echter 

oudering te meten is de bepaling van het follikel In het onderzoek zijn vrouwen tot en met 45 jaar 

weinig uit, blijkt uit mijn onderzoek. 

stimulerend hormoon (fsh). Maar telling van de behandeld. Klinkert: “Vrouwen van 44 en 45 jaar 

Er zitten nog te weinig goede eicellen 

in de eierstokken. En wat er niet 

in zit, komt er ook niet uit.” 


l nr 4 september 2005 l 21

Promoties 

Verbetering van stofwisseling bij 

diabetes en HIV 

Hart- en vaatziekten zijn doodsoorzaak nummer één 

in de Westerse samenleving. Belangrijke risicofactoren 

zijn suikerziekte, hoge bloedvetten en hoge 

bloeddruk. Samen vormen deze risicofactoren het 

metabool syndroom. Dit metabool syndroom wordt 

veelal veroorzaakt door overgewicht, maar er zijn 

ook aanwijzingen voor een samenhang met lipodystrofie. 

Lipodystrofie komt vooral voor als bijwerking 

van de combinatietherapie bij HIV-patiënten. Deze 

patiënten hebben onderhuids vetverlies en vetophoping 

in de buik. 

Jeroen van Wijk onderzocht verstoring van de stofwisseling 

bij type 2 diabetes mellitus en HIV-lipodystrofie, 

en de effecten hierop van medicijnen. 

Rosiglitazon, een bloedsuikerverlagend medicijn, 

verbeterde de vetstofwisseling en ontstekingsreactie 

in de bloedvaten bij patiënten met type 2 diabetes. 

Dit kan het proces van aderverkalking vertragen. 

Bij HIV-patiënten met lipodystrofie bleken rosiglitazon 

en metformine – beide bloedsuikerverlagende 

medicijnen die worden gebruikt bij diabetes type 2 – 

zowel de afwijkingen in de suiker- en vetstofwisseling 

als vroege vaatschade te verminderen. Dat maakt 

deze medicijnen ook geschikt voor de behandeling 

van HIV-lipodystrofie. 

Jeroen van Wijk – Metabole dysregulatie en interventies 

bij type 2 diabetes mellitus en HIV-lipodystrofie 

IC-behandeling hersentrauma ter 

discussie 

Patiënten die bij een ongeval hersenkneuzingen 

en -bloedingen oplopen en in coma raken, worden 

meestal behandeld op een gespecialiseerde neurointensive 

care om de weefseldoorbloeding en het 

zuurstofaanbod in de hersenen te verbeteren. Dit 

gebeurt vaak met medicijnen die de bloeddruk verhogen 

en de zwelling van de hersenen tegengaan. 

Soms wordt ook het zuurstofverbruik van de hersenen 

onderdrukt, bijvoorbeeld door de lichaamstemperatuur 

te verlagen of een narcosemiddel toe te dienen. 

Olaf Cremer zet voor bepaalde groepen patiënten 

vraagtekens bij de effectiviteit van deze behandeling. 

In twee experimenten, waarin hij de hersendoorbloeding 

bestudeerde, zorgden een hogere 

bloeddruk en een lagere temperatuur niet bij iedere 

patiënt voor verbeteringen. In een ander groot 

onderzoek keek hij naar het neurologisch herstel 

door ‘agressieve’ therapie. “Agressieve therapie, 

die strikt is gericht op het hoog houden van de 

Een volledig overzicht van de promoties is te vinden 

op internet: www.uu.nl onder Nieuws en agenda. 

bloeddruk en het laag houden van de hersendruk, 

leidt tot een langer verblijf op de intensive care 

en hogere kosten, maar helaas niet tot een beter 

herstel”, concludeert Cremer. “Bovendien”, stelt hij, 

“kan een bepaald narcosemiddel in zeldzame gevallen 

dodelijk zijn.” 

Cremer vindt dat de individuele omstandigheden 

van patiënten de behandeling moeten bepalen en 

niet het standaard behandelprotocol. Hij ontwikkelde 

daarom een model dat patiënten met ernstig 

schedelhersenletsel al na 24 uur een betrouwbare 

prognose geeft. 

Olaf Cremer – Manipulatie van fysiologische variabelen 

bij de intensive-carebehandeling van traumatisch 

schedelhersenletsel 

Aanscherpen behandeling 

Tyrosinemie type 1 (HT1) is een erfelijke stofwisselingsziekte 

die gepaard gaat met ernstige lever- en 

nierproblemen. Kinderen die niet behandeld worden, 

kunnen vroegtijdig sterven aan acuut leverfalen. 

Kinderen met een minder agressieve vorm 

kampen met geleidelijke lever- en nierproblemen en 

lopen risico op leverkanker. HT1- patiënten worden 

behandeld met NTBC, een medicijn dat de lever- en 

nierproblemen effectief bestrijdt, maar de leverkanker 

niet kan voorkomen. 

Gezondheidswetenschapper Saskia Jacobs toonde 

aan in muizen dat het medicijn de genexpressie in 

de lever niet volledig normaliseert, wat het ontstaan 

van leverkanker kan verklaren. Daarnaast ontdekte 

Jacobs, dat de nieren van deze muizen zeer gevoelig 

zijn voor schade door giftige stoffen die ontstaan 

doordat HT1 een defect in een enzym veroorzaakt. 

Dit kan betekenen dat de nieren van HT1-patiënten 

tijdens langdurige behandeling met NTBC ook kans 

hebben op deze schade. 

Jacobs vond bovendien een verhoogde ongevoeligheid 

voor celdood in de nieren en lever van muizen 

met HT1 wanneer de NTBC-behandeling wordt 

stopgezet. Dus misschien lopen ook patiënten die 

een levertransplantatie hebben ondergaan – omdat 

de NTBC-behandeling niet is aangeslagen – nog 

altijd risico op nierproblemen. Volgens Jacobs moeten 

daarom bij HT1-patiënten niet alleen de levers 

goed worden gescreend, maar zeker ook de nieren. 

Door de dosis NTBC frequenter aan te passen aan 

veranderingen in gewicht en lengte van het kind, 

is de vorming van giftige stoffen mogelijk beter te 

remmen. 

Saskia Jacobs – Tyrosinemie type 1 opnieuw bekeken 

GesCand 

> > > > > 

Besnijden hoeft niet 

Peniskanker komt weinig 

voor bij mannen die op 

jeugdige leeftijd zijn besneden, 

schrijven Horenblas en 

Kroon van het Nederlands 

Kankerinstituut in het 

Nederlands Tijdschrift voor 

Geneeskunde. 

Niet zozeer omdat de normale 

voorhuid een rol speelt bij het ontstaan 

van kanker. Nee, het verband moet eerder 

gezocht worden in het feit dat een vernauwde 

en niet terug te trekken voorhuid eerder leidt 

tot ontstekingen, wat de kans op tumorvorming 

vergroot. Zoals ook roken en een infectie met 

het humaan papillomavirus risicofactoren voor 

peniskanker zijn. 

In hetzelfde nummer laten Nicolai en Meek van 

het UMC Groningen zien dat een besnijdenis niet 

de enige oplossing is voor een te nauwe voorhuid. 

Met technieken uit de plastische chirurgie 

kan de voorhuid voldoende worden verwijd en 

gewoon blijven zitten. Het is ook mogelijk om 

na een besnijdenis weer een nieuwe voorhuid te 

reconstrueren. 

Voor meer informatie over de besnijdenisindustrie 

zie Geloofsbesnijdenis in Scan nr 4 2005, 

www.umcutrecht.nl/scan . 

> > > > > 

Honden met 

paardengriep 

Een gevaarlijk griepvirus, afkomstig van paarden, 

verspreidt zich in hoog tempo onder Amerikaanse 

windhonden, meldt Science. Het paardenvirus 

H3N8 heeft de overstap naar de hond gemaakt 

door zijn genetische make-up een klein beetje 

aan te passen. Tussen paard en hond speelt zich 

nu een vergelijkbaar scenario af als tussen vogel 

en mens. 

Inmiddels zijn niet alleen windhonden, maar 

ook gewone ‘huishonden’ met het paardenvirus 

besmet. Het is mogelijk dat de hond zo een 

nieuwe bron wordt van griepvirussen die de 

mens kunnen infecteren. 

In Scan schreven we al 

eerder over het varken als 

mengvat van gevaarlijke 

griepvirussen. Zie Scan 

december 2003 pagina 21, 

op www.umcutrecht.nl/scan 

l nr 5 november 2005 l 22 www.umcutrecht.nl/scan

High voor de wetenschap 

Onderzoek 

naar 

effecten hoge 

gehalte aan 

THC in 

nederwiet 

Nederlanders zijn kwekers. Ze zijn bovendien 

vermaard om hun handelsgeest. In combinatie 

met het gedoogbeleid voor softdrugs groeide 

Nederland uit tot een wietproducerende natie. 

Bijna dagelijks worden illegale hennepkweke- 

rijen op zolders en in loodsen opgerold. 

De welig tierende thuisteelt dankt haar succes 

vooral aan het hoge gehalte aan tetrahydrocannabinol 

(THC) – de werkzame stof – in de veredelde 

nederwiet. Dat gehalte was al behoorlijk 

en is de laatste vijf jaar sterk gestegen. Van gemiddeld 

8,6 procent in 2000 tot 20,3 procent in 

2004, zo stelde het Trimbos instituut vast. Inmiddels 

zit er in nederwiet zoveel THC dat argeloze 

toeristen en onervaren gebruikers zich er lelijk 

aan kunnen vertillen. Ze gaan nogal eens knock 

out door één joint, onder meer vanwege een 

sterke daling van de bloeddruk. En ze kunnen na 

zo’n joint ook achter het stuur kruipen. Redenen 

voor de overheid om de effecten van de hoge 

gehaltes aan THC in nederwiet, op bijvoorbeeld 

de volksgezondheid en rijvaardigheid, eens nader 

te laten onderzoeken. 

Binnen de muren van het UMC Utrecht wordt dit 

onderzoek een half jaar lang uitgevoerd door 

het Nationaal Vergiftigingen Informatie Centrum 

(NVIC). Het ministerie van VWS wil een antwoord 

op twee vragen: leidt een hogere dosis, door een 

sterkere joint, tot een hogere concentratie aan 

THC in het bloed? En, als dit inderdaad zo is, 

>> Hoe veilig is nederwiet? 

leiden die hogere concentraties dan ook tot een 

toename van de lichamelijke en psychosociale 

effecten? 

Blowkeet 

In een speciaal voor het onderzoek ingerichte 

bouwkeet op de parkeerplaats roken incidentele 

gebruikers een gestandaardiseerde joint. Vanwege 

het antirookbeleid moet dat buiten gebeuren. 

Om de onderzoekers helder te houden, is de 

keet uitgerust met twee stevige afzuigkappen. 

“Het onderzoek gebeurt onder gecontroleerde 

omstandigheden”, verklaart arts-epidemioloog 

Tjeert Mensinga, die het onderzoek leidt. De 

rookruimte staat bijvoorbeeld op een steenworp 

afstand van de intensive care. Voor de veiligheid. 

Na de joint worden de gebruikers per brancard 

naar de onderzoeksruimte gebracht, om problemen 

door een sterke bloeddrukdaling te voorkomen. 

In de onderzoeksruimte doen ze een aantal 

taken achter de computer. 

Proefpersonen komen vier keer 24 uur voor onderzoek, 

met tussenpozen van veertien dagen. 

De hele onderzoeksperiode en de twee weken 

ervoor roken ze verder geen wiet of hasjiesj. 

Na binnenkomst ’s avonds doen ze vaardigheidstesten 

en wordt bloed afgenomen voor een nulmeting. 

Ze slapen in het ziekenhuis en roken 

’s ochtends een door de apotheek gerolde joint. 

Hier kan cannabis met 11 procent, 17,1 procent 



of 23,2 procent THC in zitten, maar het kan ook 

een joint zijn met placebo-cannabis – zonder THC – 

die speciaal met alle benodigde vergunningen 

wordt ingevoerd uit de VS. 

Joystick 

“De proefpersonen worden lichamelijk onderzocht 

en gedurende de dag nemen we regelmatig 

bloed af”, vertelt Mensinga. “Verder voeren 

ze vaardigheidstesten uit achter de computer, 

met toetsenbord en joystick. Zo kunnen we de 

invloed van de dosis op aandacht, geheugen en 

motoriek meten. Ze vullen vragenlijsten in: bijvoorbeeld 

hoe ze zelf het effect ervaren, zijn ze 

matig of heel erg high? Vinden ze de kwaliteit 

van de net gerookte cannabis goed? Hoe is hun 

stemming, zijn ze duizelig, enzovoort. Tijdens 

één vaardigheidstest maken we ook een EEG 

(elektro-encefalogram) om de hersenactiviteit te 

meten.” 

Op deze manier zijn de effecten van de verschillende 

doses bij de proefpersonen precies in kaart 

te brengen. Mensinga: “Uit eerder onderzoek 

blijkt dat veel rokers het idee hebben dat ze nog 

prima functioneren. Maar iemand die een goed 

gevoel had over een onder invloed gemaakt 

tentamen, bleek heel veel rare fouten te hebben 

gemaakt. Na afloop van het onderzoek zullen wij 

meer over dit soort effecten van de hoge concentraties 

THC in nederwiet kunnen zeggen.” 

Het Nationaal Vergiftigingen Informatie Centrum is onderdeel van het RIVM (Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu), 

maar zetelt binnen de muren van het UMC Utrecht, waar de medewerkers ook een aanstelling hebben. l nr 5 november 2005 l 23 


GesCand 

Eerste gelaatstransplantatie? 

Chirurg Maria Siemionow van het 

Cleveland Clinic Team heeft eind september 

vijf mannen en zeven vrouwen 

beoordeeld op hun geschiktheid voor 

een gelaatstransplantatie. Zit er een 

geschikte patiënt bij, dan kan de eerste 

gelaatstransplantatie binnenkort plaatsvinden. 

Een geschikte patiënt is de 

laatste stap die genomen moet worden, 

schrijft journaliste Marilynn Marchione 

van de Associated Press naar aanleiding 

van die patiëntenscreening, want diverse 

artsen en ziekenhuizen willen de operatie 

wel uitvoeren. John Barker, hoofd van Plastic Surgery Research 

van de universiteit van Louisville, zegt in het artikel van Marchione 

dat artsen inderdaad al een jaar of tien in staat zijn om zo’n 

gelaatstransplantatie uit te voeren. 

Samen met John Barker en zijn groep in Louisville heeft de afdeling 

plastische chirurgie van het UMC Utrecht al jaren geleden 

uitvoerig de mogelijkheden van een gelaatstransplantatie onderzocht. 

Zie daarover het artikel Gelaatstransplantaties. Het kan, 

maar moet het ook? in Scan nr 2 april 2003 (www.umcutrecht. 

nl/scan). Verschillende artsen hebben sindsdien aangekondigd de 

eerste gezichtstransplantatie te zullen gaan uitvoeren. 

Voor zover bekend heeft die nog altijd niet plaatsgevonden. 

Marchione verwacht dat het binnenkort wel zover is: “Chirurgen 

wensten dat ze een transplantatie zes jaar geleden al hadden kunnen 

uitvoeren. Toen werd een tweejarig jongetje dat door een pitbull 

was aangevallen naar de universiteit van Texas-Dallas gebracht, 

waar dr. Karol Gutowski destijds in opleiding was. Tijdens een 28 

uur durende operatie kreeg het jongetje vijf huidtransplantaties. 

Spieren uit zijn dij werden gebruikt voor de reconstructie van 

zijn mond. Een deel van zijn buik werd het onderste deel van zijn 

gezicht. Uit twee stukjes van de onderarm ontstonden de lippen en 

de mond. ‘Hij zal er nooit meer normaal uitzien’, zei Gutowski, die 

nu chirurg is aan de universiteit van Wisconsin-Madison. Patiënten 

ondergaan tientallen operaties om met kleine huidtransplantaties 

van rug, armen, billen en benen hun gezichten stukje bij beetje 

weer wat meer toonbaar te maken. Een gelaatstransplantatie kan 

een betere oplossing zijn.” 

Zwarte Zeep Ze ep 

spaart miljoenen mil 

miljoenen levens 

Bij gebrek aan eigen vervoersmiddelen 

vertonen virussen en bacteriën vaak lift- 

gedrag. Verpakt in mensen die van Azië 

naar Amerika of Europa vliegen, is SARS 

bijvoorbeeld zó de wereld over. Veel 

virussen, waaronder het griepvirus, laten 

zich graag vervoeren door de mensen- 

hand. Een hoestje, hand voor de mond, 

en klaar zijn de griepvirussen voor de 

volgende patiënt. 

Handen wassen is dus een goede ge- 

woonte. Het dringt niet alleen het aantal 

ziekenhuisinfecties terug, maar is ook 

nuttig buiten de ziekenhuismuren. 

Malgosia Verboon-Maciolek bracht het 

punt ter sprake in haar promotieonderzoek 

over ‘Enterovirale infecties bij pasgeborenen 

en zuigelingen’ (zie Scan 4 

2005, pagina 22). Stephen Luby toonde 

onlangs het nut van handen wassen aan 

voor de arme bevolking in Pakistan. 

Het aantal longontstekingen en gevallen 

van diarree daalt bij jonge kinderen minstens 

vijftig procent (!) als de bevolking 

de handen met zeep zou gaan wassen. 

Dat is heel mooi, zo reageert een aantal 

hygiënisten uit Japan (The Lancet 10 september), 

maar juist de (zeer) arme bevolkingsgroepen 

kunnen gewoonweg geen 

zeep betalen. De Japanners wijzen daarom 

op een goedkoop en overal beschikbaar 

alternatief: zwarte zeep. Onderzoek 

toont aan dat met as van een willekeurig 

houtvuurtje net zoveel bacteriën worden 

verwijderd als met zeep. Het devies: 

“Handen wassen met as kan in arme 

landen miljoenen levens sparen, vooral 

van kinderen onder de vijf jaar.”

Scan 5, november 2005 - UMC Utrecht

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

Delete template?

Save as template?