Download de lezing - Universiteit Utrecht

stellen. Zeker is, dat ergens ooit de professor naar
beneden heeft gekeken om te zien wat die sector
eigenlijk aan het doen was en toen heeft ontdekt
dat je beter eerst kon kijken en dan nadenken, in
plaats van omgekeerd. De ironie van de geschiedenis
wil, dat het nu juist die Mondino uit Bologna
is geweest die dit heeft gedaan. Hij wilde op den
duur professor, sector en demonstrator tegelijk
zijn. Ondanks dat behelst het leerboek van
Mondino eigenlijk niet veel meer dan de gangbare
kennis van de Galenisch-Arabische anatomie.
Empirisch doceren was kennelijk nog weer wat
anders dan geleerde boeken schrijven. Daarom is
het toch wel juist dat die Venetiaanse houtsnijder
hem, net als alle andere professoren in de anatomie
van toen, achter zijn katheder en niet bij het
lijk heeft voorgesteld op het frontispice van zijn
boek. Ik stel mij voor dat omgaan met een echt
lichaam voor hem net zo opwindend was als het
voor Vecchietta en Holbein was om Christus een
anatomisch overtuigend lichaam te geven.
Uit de bestudering van deze houtsnede blijkt al,
hoe moeilijk het is om uit voorstellingen af te
leiden wat er precies met anatomische lessen aan
de hand was. Hier heeft de houtsnijder eenvoudig
een bestaande beeldconventie gebruikt terwijl we
weten dat uitgerekend de betreffende professor
onconventioneel, namelijk empirisch, bezig was.
Kennis van de anatomie werd in de loop van de
zestiende eeuw een vanzelfsprekend onderdeel van
de opleiding van kunstenaars, net als training in de
natuurgetrouwe weergave van waargenomen werkelijkheid.
De betovering door de empirie vinden
we vooral in de kunst van de Renaissance. De vele
voorstellingen van anatomische lessen in de
Nederlandse kunst zijn dan ook geen geschilderde
documentaires van onderricht in de anatomie,
zoals mijn vriend Frits Duparc onlangs heeft uiteengezet.
Het zijn groepsportretten, waarbij de
anatomie de samenbindende factor is, maar ook
niet meer dan dat. Rembrandts Anatomische les
van Dr.Tulp, de praelector voor het jaar 1632 van
het chirurgijnsgilde, laat ook een gearrangeerd
geheel zien. In werkelijkheid ontleedde de anatoom
eerst de buik. De sectie van de arm vond
gewoonlijk het laatst plaats, en dan nog meestal op
een arm die van het lichaam was losgesneden. Het
gaat om een fascinerende representatie van een
anatomische les en niet om de les zelf. Overigens
is het interessant dat de toehoorders minstens
zoveel aandacht hebben voor het opengeslagen
boek aan het voeteneinde van de dode als voor
zijn opengelegde arm. Rembrandt heeft een evenwicht
tussen theorie en waarneming willen laten
zien.
In de geschiedenis is er nog een moment geweest
waarop de ontwikkeling van de medische wetenschap
kunstenaars heeft geïnspireerd tot onvergetelijke
kunstwerken. Dat was toen gekken en
dwazen voor het eerst serieus genomen werden,
toen dolhuizen veranderden in psychiatrische
inrichtingen. In één van zijn beroemde etsen uit
de serie The Rake’s Progress heeft William
Hogarth een schokkend beeld gegeven van de
gangbare houding jegens geesteszieken tot het
einde van de achttiende eeuw. Je gaat voor je
plezier gekken kijken. Net als voor Artis moet je
een kaartje kopen om je binnen te vermaken met
15
Renaissance in het ziekenhuis –– PROF. DR. HENK VAN OS