Download de lezing - Universiteit Utrecht

schept, die langskomt of toekijkt. Mede daardoor
weet je: hiermee moet ik mij redden, hierbuiten is
niemand meer. De wereld is een gekkenhuis.Toen
een kunstenaar als Goya ontdekte, dat het dolhuis
een beter beeld van de samenleving gaf dan de
werkelijkheid erbuiten, werden gekken medemensen
en werden zij onderwerp van medische zorg.
Geen schilder heeft indringender verbeeld wat er
in die tijd van de Romantiek bij mensen allemaal
werd losgemaakt dan Théodore Géricault. Zijn
werk gaat over geweld en seksuele energie en wat
er voor nodig is om die krachten te bedwingen.
Over de strijd tussen orde en chaos, menselijke
rede en dierlijke passie. Zijn monumentale
schilderij Het vlot van de Medusa, dat getoond
werd op de Salon van 1814, betekende een totale
vernieuwing van het concept historieschilderkunst.
Dit was geen Zondvloed of Laatste
Oordeel, maar een actuele gebeurtenis, waarin
dood, wanhoop en overlevingsdrang tot kannibalisme
toe in een piramide van menselijke ontreddering
zichtbaar werden gemaakt. De vitaliteit van
de neger maakt dat hij de enige is die het volle
uitzicht heeft op redding. Deze schildering moet
het einde markeren van de rechtlijnige rationaliteit
van het Verlichtingsdenken en met voorstellingen
van de antieke, aangeklede heroïek van leven en
dood. Om overtuigend te zijn maakte de schilder
talloze voortekeningen van stervenden en gestorvenen
in ziekenhuizen en in de dodenhal van
Parijs, waar lijken werden gepresenteerd voor
identificatie.
Géricault was bevriend met de psychiater Dr.
Georget. Hij raakte vertrouwd met diens theorie
over het verband tussen geestesziekte en gelaatsuitdrukking.Voor
de schilder was het een fascinerende
gedachte dat innerlijke chaos uiterlijk
waarneembaar zou zijn. Zijn hele werk ging over
de strijd om controle te krijgen over irrationele
drijfveren. De patiënten van Dr. Georget hadden
die strijd verloren en daarom waren ze voor
Géricault meer mens dan beschaafde burgers, die
dit eeuwige gevecht niet eens gekend hadden.
Zoals u weet is deze romantische opvatting deel
gaan uitmaken van het gedachtegoed van de antipsychiatrie,
maar mij gaat het erom dat zij bij
Géricault unieke beelden heeft opgeleverd
(afb. 10). In de winter van 1823 maakt hij voor de
psychiater tien portretten van geesteszieken. In het
Museum van Schone Kunsten in Gent wordt één
van de meest indrukwekkende
ervan bewaard, een portret van
een kleptomaan. Heinrich van
Kleist heeft bij het zien van
een geschilderd landschap eens
gezegd:‘Het was of mijn oogleden
werden weggesneden.’
Zo’n ervaring had ik toen ik
voor het eerst voor dit portret
stond. Zoals kunstenaars aanwezig
waren bij de ontdekking
van het menselijk lichaam, zo
waren ze dat ook bij de oorsprong
van de wetenschap van
de menselijke geest.
10 Théodore Géricault –
De Kleptomaan, Museum voor
Schone Kunsten, Gent
17
Renaissance in het ziekenhuis –– PROF. DR. HENK VAN OS