Download de lezing - Universiteit Utrecht

More documents

Recommendations

Info

schept, die langskomt of toekijkt. Mede daardoor weet je: hiermee moet ik mij redden, hierbuiten is niemand meer. De wereld is een gekkenhuis.Toen een kunstenaar als Goya ontdekte, dat het dolhuis een beter beeld van de samenleving gaf dan de werkelijkheid erbuiten, werden gekken medemensen en werden zij onderwerp van medische zorg. Geen schilder heeft indringender verbeeld wat er in die tijd van de Romantiek bij mensen allemaal werd losgemaakt dan Théodore Géricault. Zijn werk gaat over geweld en seksuele energie en wat er voor nodig is om die krachten te bedwingen. Over de strijd tussen orde en chaos, menselijke rede en dierlijke passie. Zijn monumentale schilderij Het vlot van de Medusa, dat getoond werd op de Salon van 1814, betekende een totale vernieuwing van het concept historieschilderkunst. Dit was geen Zondvloed of Laatste Oordeel, maar een actuele gebeurtenis, waarin dood, wanhoop en overlevingsdrang tot kannibalisme toe in een piramide van menselijke ontreddering zichtbaar werden gemaakt. De vitaliteit van de neger maakt dat hij de enige is die het volle uitzicht heeft op redding. Deze schildering moet het einde markeren van de rechtlijnige rationaliteit van het Verlichtingsdenken en met voorstellingen van de antieke, aangeklede heroïek van leven en dood. Om overtuigend te zijn maakte de schilder talloze voortekeningen van stervenden en gestorvenen in ziekenhuizen en in de dodenhal van Parijs, waar lijken werden gepresenteerd voor identificatie. Géricault was bevriend met de psychiater Dr. Georget. Hij raakte vertrouwd met diens theorie over het verband tussen geestesziekte en gelaatsuitdrukking.Voor de schilder was het een fascinerende gedachte dat innerlijke chaos uiterlijk waarneembaar zou zijn. Zijn hele werk ging over de strijd om controle te krijgen over irrationele drijfveren. De patiënten van Dr. Georget hadden die strijd verloren en daarom waren ze voor Géricault meer mens dan beschaafde burgers, die dit eeuwige gevecht niet eens gekend hadden. Zoals u weet is deze romantische opvatting deel gaan uitmaken van het gedachtegoed van de antipsychiatrie, maar mij gaat het erom dat zij bij Géricault unieke beelden heeft opgeleverd (afb. 10). In de winter van 1823 maakt hij voor de psychiater tien portretten van geesteszieken. In het Museum van Schone Kunsten in Gent wordt één van de meest indrukwekkende ervan bewaard, een portret van een kleptomaan. Heinrich van Kleist heeft bij het zien van een geschilderd landschap eens gezegd:‘Het was of mijn oogleden werden weggesneden.’ Zo’n ervaring had ik toen ik voor het eerst voor dit portret stond. Zoals kunstenaars aanwezig waren bij de ontdekking van het menselijk lichaam, zo waren ze dat ook bij de oorsprong van de wetenschap van de menselijke geest. 10 Théodore Géricault – De Kleptomaan, Museum voor Schone Kunsten, Gent 17 Renaissance in het ziekenhuis –– PROF. DR. HENK VAN OS
18 Renaissance in het ziekenhuis –– PROF. DR. HENK VAN OS 11 Thomas Grünfeld – Misfit (St. Bernard), exp. 1998 Mass Moca, North Adams Ik hoop dat u er inmiddels van overtuigd bent geraakt dat je op het raakvlak van kunstbeoefening en medische wetenschappen de scharnieren van de Europese cultuurgeschiedenis kunt ontdekken. Hoe is dat met de zogenaamde moderne kunst? Om op die vraag een antwoord te kunnen geven, moet ik eerst iets zeggen over de door het impressionisme ontwikkelde theorie van het l’art pour l’art. Als kunst alleen over zichzelf mag gaan, als het alleen maar gaat over het ‘hoe’ en niet over het ‘wat’, dan is er van raakvlakken met wat dan ook natuurlijk geen sprake. Maar voor een kunsthistoricus kan kunsttheorie, en zeker deze kunsttheorie, geen uitgangspunt zijn.Voor een historicus gaat elk kunstwerk ergens over. Impressionistische schilderijen gaan over de euforie van het burgerbestaan. Het Zwarte Vlak van Malevitsj gaat over de ontkenning daarvan. Ook een schilderij met een zwart vlak heeft een onderwerp. Natuurlijk gaat kunst ook over kunst. Er zijn echter maar heel weinig interessante kunstwerken die alleen over kunst gaan. Kunstenaars van nu zijn zich dat sterker bewust dan ooit. Kunstenaars gaan op zoek naar een eigen onderwerp en vinden dan vaak zichzelf. Sommige kunstenaars ontdekken op hun zoektocht de wetenschap, ook de medische wetenschap als onderwerp. De thema’s bieden zich dan ook niet meer aan in een overzichtelijk ordening van historiestukken, portretten, landschappen en stillevens. In 1998 opende het Museum of Modern Art in New York een buitenhof in twee grote voormalige fabrieksgebouwen van North Adams, Massachusetts. De eerste tentoonstelling heette Unnatural Science en behelsde werken van kunstenaars die zich inspireerden op mens en natuur en op de wetenschappen die daarop betrekking hadden. Bij binnenkomst werd je getroffen door een product van fantasierijke genetische manipulatie door Thomas Grünfeld, een St. Bernard met een schapenkop of een schaap met een hondenlijf. (afb. 11) Deze haap of schond is overigens kunsthistorisch het voorlopig eindpunt van een hele lange traditie, die begint bij Romaanse en Gotische drollerieën, verder gaat naar de misbaksels van Bosch en Breughel en ons vervolgens brengt in vorstelijke en burgerlijke rariteitenkabinetten, waar tussendieren als griffioenen, centauren en eenhoorns werden bewaard.
Page 1 and 2: Renaissance in het ziekenhuis PROF.
Page 3 and 4: 2 Renaissance in het ziekenhuis --
Page 11 and 12: Renaissance in het ziekenhuis -- HE
Page 17: 16 Renaissance in het ziekenhuis --
Page 23 and 24: Renaissance in het ziekenhuis -- PR

Download de lezing - Universiteit Utrecht

Create successful ePaper yourself

Delete template?

Save as template?