Hondenven H 1-3.pdf

HONDENVEN
KNNV afdeling “Twenthe” (Almelo)
februari 2010
COLOFON
Deelnemers:
Joop Bruggert
Inge de Bruin
Karel Hesselink
Maria Hunder
Bert Karsch
Pierre Marnette
Ron Poot
Auteurs:
Ron Poot (hoofdstukken 1-6,12)
Eveline Stegeman-Broos (hoofdstukken 7,8,10)
Karel Hesselink (hoofdstuk 11)
Ben van Veenen (hoofdstuk 9)
Francine van Rossem
Wil Seldam
Eveline Stegeman-Broos
Maxim Teunisse
Ben van Veenen
Louis Veldhuis
Dinant Wanningen
Annie Wielemaker
Foto’s
Eveline Stegeman-Broos
Ron Poot
tenzij anders vermeld
Het onderzoek is uitgevoerd met toestemming van de eigenaars van Schultenwolde, de Erven
Ledeboer. We zijn de familie erkentelijk voor het vertrouwen.
Website: www.knnv.nl/twenthe
Mailadres: twenthe@knnv.nl
1

Inhoudsopgave
1. Inleiding ....................................................................................................................................6
2. Bedreiging en bescherming .....................................................................................................8
3. Hondenven algemeen ............................................................................................................10
3.1. Geologie.............................................................................................................................10
3.2. Abiotische factoren ............................................................................................................10
3.3. Biotopen.............................................................................................................................13
4. Planten ...................................................................................................................................20
4.1. Inleiding plantenonderzoek................................................................................................20
4.2. Inventarisatie vaatplanten..................................................................................................20
4.3. Bijzondere plantensoorten .................................................................................................22
4.4. Inventarisatie blad- en levermossen ..................................................................................29
4.5. Vegetaties met bijzondere planten ....................................................................................31
4.6. Conclusies .........................................................................................................................45
5. Aanvullend plantenonderzoek................................................................................................48
5.1. Kraaihei..............................................................................................................................48
5.2. Kolonisatie van plagstroken...............................................................................................52
5.3. Gradiënt met Bruine en Witte Snavelbies..........................................................................55
5.4. Vindplaats Klein sterrenkroos ............................................................................................57
5.5. Telling Klokjesgentiaan ......................................................................................................59
6. Paddenstoelen .......................................................................................................................62
6.1. Inleiding..............................................................................................................................62
6.2. Resultaten inventarisatie....................................................................................................62
7. Libellen ...................................................................................................................................66
7.1. Inleiding..............................................................................................................................66
7.2. Inventarisatie......................................................................................................................66
7.3. Resultaten..........................................................................................................................68
7.4. Bijzondere soorten en adviezen voor beheer ....................................................................72
7.5. Beheeradviezen .................................................................................................................78
7.6. Conclusies .........................................................................................................................79
8. Vlinders ..................................................................................................................................84
8.1. Inleiding vlinderonderzoek .................................................................................................84
8.2. Inventarisatie......................................................................................................................84
8.3. Resultaten..........................................................................................................................84
8.4. Bijzondere soorten en adviezen voor beheer ....................................................................85
8.5. Conclusies .........................................................................................................................89
9. Vogels ....................................................................................................................................92
9.1. Inleiding..............................................................................................................................92
2

9.2. Onderzoeksmethode..........................................................................................................92
9.3. Resultaten..........................................................................................................................93
9.4. Beheer................................................................................................................................94
10. Amfibieën en reptielen............................................................................................................96
10.1. Inleiding..............................................................................................................................96
10.2. Inventarisatie......................................................................................................................96
10.3. Resultaten..........................................................................................................................97
10.4. Conclusies .........................................................................................................................99
11. Beheer en onderhoud landgoed Schultenwolde ..................................................................102
11.1. Inleiding............................................................................................................................102
11.2. Beheer..............................................................................................................................102
11.3. Waterhuishouding ............................................................................................................103
11.4. Agrarische percelen .........................................................................................................103
11.5. Recreatie..........................................................................................................................104
11.6. Parkeren...........................................................................................................................104
11.7. Onderhoud specifieke biotopen .......................................................................................104
11.8. Samenvatting beheersaspecten ......................................................................................107
12. Conclusies en aanbevelingen ..............................................................................................110
Bronnen.............................................................................................................................................112
Bijlagen..............................................................................................................................................116
I. Verspreidingskaarten planten ....................................................................................................116
II. Soortenlijst vaatplanten........................................................................................................125
III. Nieuwe en verdwenen plantensoorten.................................................................................136
IV. Oude plantengegevens ........................................................................................................137
V. Soortenlijst mossen..............................................................................................................141
VI. Soortenlijst paddenstoelen...................................................................................................143
VII. Soortenlijst libellen ...............................................................................................................151
VIII. Soortenlijst vlinders ..............................................................................................................153
IX. Soortenlijst vogels ................................................................................................................155
X. Soortenlijst herpetofauna .....................................................................................................158
XI. Soortenlijst overige waarnemingen ......................................................................................159
XII. Veldkaarten libellen ..............................................................................................................163
XIII. Veldkaarten veenmossen.....................................................................................................169
3

Inleiding
5

Ochtendlicht
Libellencursus onder leiding van Evert Ruiter
1. Inleiding
Aanleiding en doel
Het Hondenven is een klein ven gelegen in het particuliere landgoed Schultenwolde. Het ven is een
zogenaamde pingo-ruïne uit de ijstijd, een geologisch monument van naar schatting 25.000 jaar
oud. Het water van het ven is hoger gelegen dan het omliggende heideland, daarom werd dit in het
Twents het “Heunstoandven” genoemd (hoogstaand ven), dat later is verbasterd tot Hondenven.
Leden van de KNNV afdeling “Twenthe” uit Almelo hebben het Hondenven en omgeving in de
periode 2004-2007 onderzocht. Eerder heeft de afdeling dit gedaan in de jaren 1987 tot 1990 en
waarvan in 1992 een rapport is uitgebracht. De deelnemers hebben toen vooral vaatplanten
geïnventariseerd. Het gebied blijkt rijk aan vele soorten, waaronder zeldzame. De onderzoeksgroep
heeft de gegevens aangeleverd aan de eigenaar van het gebied, maar ook aan de provincie en
andere instanties om aandacht te vragen voor bescherming van de bijzondere flora en fauna.
De rapportage uit 1992 heeft geleid tot diverse beheersmaatregelen, zoals het plaggen, het
toepassen van gebiedsgericht beleid van de provincie en het benoemen van landerijen in de
omgeving tot onderdeel van de ecologische hoofdstructuur (EHS). Dit laatste betekent dat deze
landerijen op opgekocht kunnen worden om er natuurgebied van te maken. In 2004 is, in overleg
met de eigenaars van het gebied, opnieuw een onderzoek gestart. De nodige beheersmaatregelen
waren genomen en de vraag was gerezen wat deze voor de natuur hadden opgeleverd.
Tegelijkertijd leefde de behoefte aan onderbouwing van verdere beheersmaatregelen voor het
gebied. De tweede onderzoeksronde is gestart met een kern van de oude onderzoeksgroep van
bijna 20 jaar eerder.
In het onderzoek 2004-2007 is in de eerste plaats gekeken of er veranderingen zijn opgetreden in
het voorkomen van planten en paddenstoelen in het gebied. Daarnaast zijn er nieuwe groepen
meegenomen, met name libellen, vlinders, amfibieën en mossen. Het resultaat is daardoor meer
dan dat van een herhalingsonderzoek, het biedt een waardevolle uitbreiding van de kennis van het
gebied. Naast de genoemde groepen zijn andere groepen (vogels, zoogdieren, overige fauna)
minder intensief bekeken en hebben een bescheiden plek gekregen in dit verslag.
Naast het natuurbeschermingsdoel hebben de onderzoeken bijgedragen aan de natuurkennis van
de deelnemers. Het onderzoeken van een overzichtelijk maar natuurrijk gebied is erg stimulerend.
Het is leerzaam en tegelijkertijd ook goed te doen voor minder ervaren natuurkenners.
Kadervorming is een belangrijk nevendoel van het natuuronderzoek. Hiertoe zijn ook veldkaarten
voor libellen en veenmossen ontwikkeld (zie bijlagen) als hulpmiddel om het herkennen van soorten
in het veld eenvoudiger te maken.
6

Natuurbeleving
Samenvatting Rode lijstsoorten
In onderstaande tabel staat een overzicht van het aantal soorten dat op de Rode lijst van bedreigde
planten of dieren staat en in de periode 2004-2009 in het onderzoeksgebied is gevonden.
Rode lijst:
RL 1
Ernstig
bedreigd
RL 2
Bedreigd
RL 3
Kwetsbaar
RL 4
Gevoelig
Totaal Rode
lijstsoorten
Vaatplanten 1 7 8 13 29
Mossen 0 1 5 0 6
Paddenstoelen 0 5 10 2 17
Libellen 0 2 3 1 6
Vlinders 0 0 0 2 2
Vogels 0 0 0 2 2
Amfibiën 0 0 0 1 1
Totaal 1 15 26 20 63
Tabel 1. Samenvatting Rode lijstsoorten
7

Beenbreek, vruchten
2. Bedreiging en bescherming
Bedreigde soorten
In het terrein komen veel bijzondere soorten voor. Sommige soorten zijn erg zeldzaam en
vragen om bescherming. Een groot aantal soorten staat op de Rode lijst van bedreigde soorten.
Dit zijn soorten die sterk achteruitgegaan zijn en zeldzaam zijn of dreigen te worden. In dit
verslag zijn de meest recente Rode lijsten als uitgangspunt genomen, zowel voor de analyse
van de eerste als de tweede onderzoeksronde. Voor planten, mossen, vogels en libellen is de
lijst uit 2004 gebruikt. Voor de dagvlinders is de Rode lijst uit 2006 gehanteerd, voor
paddestoelen de nieuwste versie van 2008 en amfibieën die van 2009. Rode lijsten van
bedreigde planten en dieren zijn samengesteld op basis van wetenschappelijk onderzoek en op
grond hiervan opgestelde criteria, maar hebben geen wettelijke status. Een Rode lijst bevat een
overzicht van soorten die uit Nederland zijn verdwenen of dreigen te verdwijnen. Dit wordt
bepaald op basis van zeldzaamheid en/of negatieve trend. De lijsten worden periodiek
vastgesteld door de minister van LNV. De soorten worden overgenomen op de doelsoortenlijst
voorzover ze behoren tot soortgroepen waarvoor voldoende kennis voorhanden is voor
toepassing in beleid, beheer, handhaving en gebiedsgerichte monitoring.
Bedreigde soorten kunnen beschermd worden door nationale of internationale regelgeving of
vallen onder nationale of internationale beleidsdoelstellingen. Onderstaande paragraaf geeft een
overzicht van een beschermende wetten of beleidsdocumenten.
Beschermende regelgeving
De Flora- en faunawet regelt de bescherming van soorten. Onder de Flora- en faunawet zijn
ongeveer 500 van de 36.000 soorten in Nederland aangewezen als beschermde dier- of
plantensoort. Daarnaast is een aantal uitheemse dier- en plantensoorten als beschermde soort
aangewezen. De wet heeft betrekking op onder meer bestrijding van schade veroorzaakt door
beschermde diersoorten, jacht, handel en bezit en overige menselijke activiteiten met een
mogelijk schadelijk effect op beschermde soorten. De doelstelling van de wet is de bescherming
en het behoud van de gunstige staat van instandhouding van in het wild levende planten- en
diersoorten. Het uitgangspunt van de wet is `nee, tenzij`. Dit betekent dat activiteiten met een
schadelijk effect op beschermde soorten (bijvoorbeeld het verstoren, beschadigen of vernielen
van nesten, voortplantings- en vaste rust- en verblijfplaatsen) in principe verboden zijn. Van het
verbod op schadelijke handelingen (“nee”) kan onder voorwaarden (“tenzij”) worden afgeweken,
met een ontheffing of vrijstelling.
De Habitatrichtlijn bevat Europese regels voor het behoud en herstel van de natuurlijke habitats
(typen natuur) en de wilde dier- en plantensoorten die van Europees belang zijn. Nederland
8

Eenarig wollegras
Vliegenzwam
heeft deze richtlijn in de nationale regelgeving verwerkt door dier- en plantensoorten van Bijlage
IV en V van de richtlijn te beschermen via de Flora- en faunawet en door beschermde gebieden
aan te wijzen voor soorten van Bijlage II van de richtlijn. Deze gebieden worden beschermd via
de Natuurbeschermingswet.
In de Natuurbeschermingswet 1998 zijn de bepalingen van de Vogelrichtlijn en de Habitatrichtlijn
ten aanzien van gebiedsbescherming geïmplementeerd. Voor de soorten van bijlage 1 van de
Vogelrichtlijn, geregeld voorkomende trekvogels zoals bedoeld in artikel 4.2 van de Vogelrichtlijn
en soorten van bijlage 2 van de Habitatrichtlijn zijn beschermde gebieden (Natura 2000gebieden)
aangewezen. Het Hondenven heeft die status niet.
De Doelsoortenlijst is een lijst van soorten die met prioriteit aandacht krijgen in het natuurbeleid
vanwege hun beperkte voorkomen en/of negatieve trend op (inter)nationaal niveau. Doelsoorten
vormen met name het belangrijkste kwaliteitsaspect van natuurdoeltypen. Een groot deel van de
lijst is overgenomen van de Rode lijsten. Doelsoorten worden geselecteerd op basis van de
internationale betekenis van Nederland (i), negatieve trend (t) en/of zeldzaamheid (z).
Door de geïnventariseerde soorten van het Hondenven te toetsen aan bovengenoemde wetten
en lijsten kan de status van het gebied en de bescherming die hieruit voortvloeit bepaald
worden. In de bijlagen zijn alle gevonden planten- en diersoorten opgesomd en getoetst aan
deze wetten en lijsten.
9

247-491
247-490
© Topografische Dienst, Emmen
248-491
248-490
Topografische kaarten Schultenwolde omstreeks
1900 en 1990. Onderste kaart met indeling in
kilometerhokken.
3. Hondenven algemeen
3.1. Geologie
Ongeveer twee miljoen jaar geleden begon in Europa het tijdperk van de ijstijden, het Pleistoceen. In
de Scandinavische gebergten ontstond een enorm massief van landijs, dat zich langzaam richting
Nederland bewoog. Er zijn in het Pleistoceen vele ijstijden geweest, die afgewisseld werden met
warmere perioden. Van belangrijke invloed is de voorlaatste ijstijd geweest, het Saalien, zo’n
150.000 jaar geleden. Het Scandinavisch landijs vloeide uit tot de lijn Haarlem-Nijmegen en was
gemiddeld 200 meter dik. Deze ijsmassa stuwde de zandige onderlagen op veel plaatsen op en
vormde zo stuwwallen. Het meest bekend zijn de Veluwe, de Utrechtse en de Sallandse heuvelrug,
maar in Twente zijn eveneens kleinere stuwwallen te zien, zoals de stuwwallen van Oldenzaal en
Ootmarsum. De Tubberger Esch is ook te beschouwen als een kleine stuwwal die gevormd is in die
tijd. Het landgoed Schultenwolde is gelegen aan de voet van de hoger gelegen Tubberger Esch.
Tijdens de laatste ijstijd, het Weichselien (110.000 tot 10.000 jaar geleden) is het landijs hier niet
geweest. Wel was het hier zeer koud en kende ons land in die tijd een toendravegetatie en tijdens
de koudste perioden zelfs een poolwoestijn. In dat koude klimaat bevroor het grondwater. Op de
plaats waar nu het Hondenven ligt, lag een grondwaterbel in de grond, gelegen op een
ondoordringbare bodemlaag van (vermoedelijk) tertiaire klei. Door de kou bevroor dit grondwater.
Daar ijs uitzet, ontstond op deze plaats een bult in het landschap. De eskimo’s noemen dit een
pingo. In de poolstreken zijn dergelijke bevroren grondwaterbulten ook nu te zien. Toen de ijstijd
afliep en het klimaat warmer werd begon de pingo langzaam te ontdooien. De ontdooide modder
aan de oppervlakte van de bult gleed de ijsheuvel af en kwam aan de rand terecht. Zo ontstond in
de loop van de tijd een wal van afgegleden modder en in het midden een gat. Deze restant van de
pingo wordt ook wel pingo-ruïne genoemd. Door de ondoordringbare laag in de bodem en de
gevormde zandwal er omheen bleef het water hier gemakkelijk in staan. Het peil van het water ligt
zelfs hoger dan de omliggende gronden. Het Hondenven is zo’n pingo-ruïne. De oeverwal is goed te
herkennen en ook is te zien hoe het water van het ven boven het maaiveld van het omliggende
heidegebied ligt. Het Hondenven mag daarom met recht een geologisch monument genoemd
worden.
3.2. Abiotische factoren
Voor de samenstelling van de vegetatie en daarmee de aanwezigheid van allerlei diersoorten zijn de
abiotische factoren van groot belang. Hieronder worden verstaan: de zuurgraad van bodem of
water, de voedselrijkdom, de aanwezigheid van bepaalde stoffen zoals nitraten, fosfaten of
carbonaten, het zoutgehalte, de vochtigheid van de bodem, invloed van grondwater,
lichtomstandigheden en dynamiek (verstoring).
10

Ven met begroeiing van jonge Snavelzegge
Kale plekken op de bodem van het ven
Van het eerste belang is inzicht te krijgen in de grondwaterhuishouding van het gebied.
Het Hondenven is een zuur ven dat vooral door regenwater gevoed wordt. De samenstelling van
flora (Waterveenmos, Snavelzegge) en het voorkomen van aan zure vennen gebonden
libellensoorten tonen dit aan. Ook oude gegevens van vegetatieopnamen uit 1958 wijzen op een
zuur ven. De pH van het venwater heeft gemiddeld een waarde van 4,6. Er is echter uit metingen
van het Waterschap Regge en Dinkel gebleken dat er periodiek pieken in de zuurgraad optreden tot
een waarde rond de 5 à 6. Dit lijkt te wijzen op een lichte buffering van het ven, dat in tegenspraak
lijkt met de voeding met uitsluitend regenwater. Er zijn meerdere verklaringen denkbaar voor de
lichte pH schommelingen. Hieronder volgen enkele hypothesen over de verklaring.
1. Het ven ligt op het hoogste punt in het landschap. Het is niet aannemelijk dat er grondwater
vanaf de hoger gelegen Tubberger Esch het water van het ven beinvloedt. In en rondom het
ven is op geringe diepte een laag tertiaire klei aanwezig die zeer slecht zo niet ondoorlatend
is. Mogelijk ontstaat een lichte buffering door het oplossen van kalk in de ondergrond van
het ven.
2. Denkbaar is eventueel, dat in de ondoordringbare kleilaag toch enige doorlatende plekken
zitten. Via deze plekken zou in sommige perioden grondwater binnen kunnen dringen en
voor enige buffering kunnen zorgen. Tijdens excursies zijn soms kale plekken in de met
veenmossen begroeide bodem gezien, die hier op lijken te wijzen.
3. Rondom het ven liggen ruggetjes die weer wat hoger liggen dan de omgeving. Mogelijk bolt
in zeer natte perioden het grondwater op tot boven het peil in het ven waardoor een zeer
lokale kortstondige stroming richting het ven ontstaat.
4. De kleilaag zorgt ervoor dat water vanuit het ven alleen over maaiveld (natte perioden) en
via de zandige oeverwal over de klei kan afstromen naar de directe omgeving (de laagtes
met daarin o.a. de Beenbreek, Vlottende bies etc.). Omdat de tertaire klei (zeer) kalkrijk is
kan dit water zeer snel worden aangerijkt, iets dat met name de kritsche soorten van de
natte heide nodig hebben. Het ven zal dus alleen via laterale afstroming en via verdamping
water verliezen naar zijn omgeving en waarschijnlijk niet, zoals het geval is bij vennen met
zandige ondergrond, naar de diepere ondergrond. Vaak is er onder zure vennen alleen een
diepe “gliedelaag” aanwezig, gevormd door kleine humusdeeltjes, die wel slecht doorlatend
maar niet ondoorlatend is. Gagel en Beenbreek wijzen op lokale kwel rond het ven. Door
inzijging van regenwater vanuit de oeverwal sijpelt water over de kleilaag weg naar natte
heide en zorgt voor enige verrijking met mineralen.
.
Nader hydrologisch onderzoek in het gebied is aan te bevelen om duidelijkheid te krijgen over deze
theorieën.
11

Heel anders dan het ven en de nabije omgeving is de waterkwaliteit en –huishouding van het
rietland en zijn omgeving. In deze omgeving wijst de vegetatie op de aanwezigheid van kwel,
opborrelend ijzerrijk grondwater. Na het plaggen van het rietland werd deze grondwaterinvloed heel
zichtbaar, onder meer aan de optredende vegetatie.
Figuur 1 Zuurgraad van het water van het Hondenven
Van boven naar beneden:
Haarmos, geplagd rietland, vochtige heidevegetatie
met Beenbreek
12

Van boven naar beneden:
Droge heide, plagplekken, Groene zandloopkever
3.3. Biotopen
Het landgoed Schultenwolde is ongeveer 70 ha groot en is dankzij de verschillende abiotische
omstandigheden en gevarieerd beheer onderdeel van een rijk gevarieerd en kleinschalig landschap.
In dit afwisselende landschap komen dan ook vele soorten planten en dieren voor op een relatief
klein oppervlak. Dit gebied is rijk aan biotopen. Een biotoop is een natuurlijke leefomgeving voor
planten en dieren. De verschillende biotopen binnen het landgoed zijn in kaart gebracht, zie figuur 2.
Deze biotopenkaart heeft als basis gediend voor de verspreidingskaarten van bijzondere soorten in
de bijlage, zodat in een oogopslag de relatie tussen biotoop en de soort gelegd kan worden.
De volgende biotopen hebben we onderscheiden:
Vochtige heide
Kenmerkende planten zijn Dophei, Veenbies en Pijpenstrootje. Op natte plaatsen komen diverse
veenmossen en bijzondere levermossen voor.
Droge heide
Heidevegetatie op zure, voedselarme en droge bodem. Kenmerkend is de overheersing van
Struikhei. In de moslaag overheerst Heideklauwtjesmos. Hier vliegt ook het Roodbont heideuiltje en
het Heideblauwtje, die sterk gebonden zijn aan struikheide.
Heidepaadjes
De heiden zijn doorsneden met smalle paadjes, die door de beheerder open zijn gehouden door
plaggen. Hierdoor ontstaat een kale open pioniervegetatie met vooral langs de randen kenmerkende
plantensoorten als Heidekartelblad, Klokjesgentiaan, Bruine en Witte snavelbies.
Plagstroken
Afgelopen decennia zijn delen van de vochtige heide geplagd. Deze plagstroken zijn open
pioniervegetaties, die vanwege het voedselarme, zure en vochtige milieu kenmerkende planten
herbergen. De plagstroken kennen overeenkomsten met de heidepaadjes, maar hebben een veel
groter open oppervlak. Kenmerkende soorten zijn Moeraswolfsklauw, Kleine zonnedauw,
Kussentjesveenmos, Wrattig veenmos, Kroppluisjesmos. Vanuit de plagstrookjes van de Blauwe
Brigade (Vlinderstichting) breiden de Klokjesgentianen zich uit naar de nieuw ontstane plagstroken.
Dit biedt voor de toekomst wellicht mogelijkheden voor het Gentiaanblauwtje. Ook de Groene en
Basterdzandloopkever maken dankbaar gebruik van de kale zandstroken. Daar waar door het
plaggen (tijdelijk) water blijft staan is de Kleine plevier waar te nemen, die zelfs heeft gebroed in het
gebied.
13

Berkenbroekbos
Rabattenbos
Rietland
Het rietland is een nat moeras waarin Riet domineert, met in de onderlaag Gewimperd veenmos en
Fraai veenmos. Hierin komen kenmerkende moerasplanten voor als Slangenwortel, Zompzegge,
Draadzegge, Wateraardbei en Moerashertshooi. Het rietland is in 2007 ontdaan van de vegetatie en
de dikke venige laag tot op de zandige ondergrond.
Droge bossen
Op de drogere zandgronden in het noordelijk deel bevinden zich gemengde bossen met als
belangrijkste soorten Zomereik, Grove den en Berk. Daaronder groeit veel Blauwe bosbes, Brede
stekelvaren en Bochtige smele.
In het meer zuidelijk gelegen parkbos komt naast Zomereik en Grove den veel Beuk met een
ondergroei van Pontische rhododendron voor.
In de bossen komen vier soorten spechten voor, vele zangvogels, Bosuil en diverse zoogdieren als
Eekhoorn, Vos en Ree.
Berkenbroek
Natte bossen met overheersende boomsoorten Ruwe en Zachte berk. Op diverse plaatsen zijn
Gagelstruwelen. In de ondergroei diverse zeggensoorten en veenmossen. Kenmerkende
vogelsoorten zijn Fitis, Tjiftjaf en Wielewaal.
Wilgenstruweel
Op de natste delen aangrenzend aan het rietland is een Wilgenstruweel aanwezig met diverse
wilgensoorten, in de ondergroei Gewoon veenmos en Slangenwortel. Het is een broedbiotoop voor
de Matkop.
Rabattenbos
Rabatten zijn langgerekte stroken productiebos, afgewisseld door greppels waarin soms water staat.
De bomen zijn voornamelijk beuken. Langs de greppels groeien Koningsvaren, Wijfjesvaren,
Plakkaatmos, het bos herbergt vele soorten paddenstoelen.
Grasland
Het landgoed kent extensief beheerd grasland, doorsneden met greppels en slootjes. Op sommige
plaatsen met kwel, grondwater dat in het maaiveld uittreedt. Kenmerkend voor de graslanden zijn
Pinksterbloem, Kleine veldkers, Paardenbloem en diverse grassoorten.
Water en oevers
In het heidegebied is het ven het belangrijkste watergebied. In het water groeit Snavelzegge en
Waterveenmos. Op de oever Eenarig wollegras, Pijpenstrootje, Pitrus, Knolrus en veenmossen.
Vooral de noordoever van het ven met de brede zoom van Snavelzegge met daar tussen
veenmossen is van groot belang gebleken voor typisch aan vennen gebonden libellensoorten, zoals
de Noordse glazenmaker, de Venwitsnuitlibel en de Koraaljuffer. Er vindt voortplanting plaats van
14

Oevervegetatie van het ven (noordzijde)
bijzondere amfibieën, zoals de Heikikker en de Poelkikker en ook de Dodaars brengt er zijn jongen
groot.
Rondom het ven, voornamelijk ten noorden hiervan, komen kleine plasjes voor in het heidegebied.
Deze bevatten kenmerkende vegetatie en zijn belangrijk voor de voortplanting van libellen die
thuishoren in dit zure en voedselarme milieutype.
Buiten de heidegebieden komen ook voedselrijkere wateren voor, voornamelijk sloten en greppels.
Waar kwel naar boven komt zijn Klein bronkruid, Holpijp en Veldrus karakteristieke soorten. Ook de
Tengere grasjuffer en de Bandheidelibel horen thuis in dit biotoop.
Op de plaats van het rietmoeras is na het verwijderen van de vegetatie en venige laag in 2007 een
nieuw ven ontstaan. Dit deels door grondwater gevoed en daardoor zwak gebufferd ven toont een
bijzondere en karakteristieke oevervegetatie en biedt mogelijkheden voor meerdere soorten
amfibieën (Kamsalamander) en libellen (Glassnijder, Tengere pantserjuffer).
Hondenven gezien vanaf de Vikkersweg. Hier is te zien dat de waterspiegel van het ven hoger ligt dan zijn omgeving.
15

Figuur 2. Biotopen landgoed Schultenwolde
16

Figuur 3. Luchtfoto’s Hondenven in 2006 en 2008
Op deze luchtfoto’s van het Hondenven is goed het gevolg van de plagwerkzaamheden te zien.
Links de situatie 2006. De witte plekken zuidelijk en westelijk van het ven zijn geplagd in 2004. De foto rechts toont de situatie nadat het rietland in het
westelijk deel in 2007 van de vegetatie en venige bodem is ontdaan. Er is een ondiepe plas ontstaan omgeven door open zandig terrein.
Bron: Google Earth.
17