Download uitgave als PDF - Zuiderlucht

eeldvijandig geloof.
Niet dat ik denk dat de jeugd
bij de musea, als deze volledig
operationeel en toegankelijk
waren, de deuren zouden
platlopen! Het gaat mij om de
presentie en presentatie. Om
cachet. Waar het Amsterdam
nu aan ontbreekt, is uitstraling,
uitstraling van duur. “We zijn
juist hard aan het werk, aan
het graven, boren, timmeren,
beton storten, bouwen
aan de toekomst voor de
herhuisvesting en stabilisering
van precies traditie en duur!”,
hoor ik roepen. Maar ‘duur’
kun je niet plannen, duur is
net zomin iets van en voor de
toekomst als van en voor het
verleden. Duur manifesteert
zich alleen in het heden en een
verprutst heden kun je niet
meer inhalen en goedmaken.
Ach, Amsterdam. Misschien
is juist hier, in deze stad met
zo’n rijk verleden, goed te zien
wat er overal in Nederland
plaatsvindt. Ook in mijn
geboorteplaats Tegelen. Men
is daar bijvoorbeeld in het
Maasveld woningen gaan
bouwen omdat het zo’n mooi
gebied was: een van de talrijke
desastreuze pogingen om een
uitzicht te bezitten waarvan je
alleen kunt genieten en waar
je ‘duur’ kunt ervaren als je het
juist níet bezet!
In 2001 werd de
gemeentelijke zelfstandigheid
van Tegelen opgeheven. Vanaf
toen hoort de plaats bij de
gemeente die sedert eeuwen
als rivaliserend werd ervaren,
Venlo. En precies toen ook
werd, met het oog op de
‘ontsluiting van de toekomst’,
begonnen met de aanleg van
een autoweg die niet alleen
een aanslag is op de strook
Bouwput Stedelijk Museum.
natuurgebied langs de grens,
maar die met zijn hoge dam
visueel en dus letterlijk een
barrière vormt tussen Tegelen
en Venlo; waar je voorheen
gewoon door en verder kon
kijken en gaan, is dat alleen
nog mogelijk via enkele
onderdoorgangen. Het uitzicht
is een halt toegeroepen met
het oog op de toekomst.
Alom en aldoor worden
het heden en de concrete
individuele, fysieke
aanwezigheid daarin
veronachtzaamd en
overgeslagen ten behoeve van
een voortdurende, hijgerige
belofte van een ‘straks’.
Tegelijkertijd wordt er, vanuit
het gevoel dat het paard
van Troje al onomkeerbaar
binnen de muren is gehaald,
koortsachtig, haast panisch
gewerkt om niet achterop te
raken en de cultuur voor de
toekomst veilig te stellen. In
allerijl stelt men in de eigen
vesting een batterij naar binnen
gerichte canons op. Men
verwacht van nieuwkomers
respect voor het nationale
cultuurgoed, terwijl men hun
geen andere indruk geeft dan
dat men er zelf allerminst
tevreden mee is, dat men aan
de toekomst meer waarde
hecht dan aan het heden en
verleden en onophoudelijk
naar voren vlucht. Het heden
is dakloos wanneer er een
huis voor de toekomst van zijn
verleden in aanbouw is.
Als Amsterdammer kom je zo
goed als nooit op het idee om
een rondvaart te maken. Maar
zo gauw je dat bedenkt, wordt
het tijd om jezelf te trakteren.
Ik loop een afvaartsteiger op.
Het dak van de Toon Hermans is
geopend. De boot voert me via
de grachten naar het IJ. Over
de driehonderdvierenveertigste
sterfdag van Elsje Christiaens
zwijgt de microfoonstem
van de gids, net als over de
verbouwing van het station en
de aanleg van de noordzuidlijn
onder het water dat we
bevaren. De Toon Hermans
draait het Oosterdok in.
Rechts op de hoek zien we
het voormalige postgebouw,
al jarenlang het tijdelijk
onderkomen van het Stedelijk.
Even verderop Coenens nieuwe
Openbare Bibliotheek. Aan
bakboordzijde het nagebouwde
VOC-schip, dat hier voor
Renzo Piano’s groene NEMO
ligt gedurende de periode
dat het Scheepvaartmuseum
wordt verbouwd. We
bereiken de Oudeschans. De
Montelbaanstoren. Twijfel
begint te knagen. Ik vind
Amsterdam nog steeds een
van de mooiste en intiemste
steden die ik ken. Zeker op een
prachtige meidag. Dan naderen
we de Sint Anthoniesluis
en de brug tussen de Sint
Anthoniebreestraat en de
Jodenbreestraat. Ik ben
kinderlijk opgewonden. En ja,
hoor: “And over there is the
house where Rembrandt lived.”
Nee, ik mag, ik kan me nu niet
inhouden: “Maar waar woont
hij nu?”
Even is het zo goed als donker.
Dan zijn we op het water
van de Zwanenburgwal. “Hé,
Limburger! Wat doe jij daar?”
roept iemand van de kant. “Jij
woont toch hier?” De gids kijkt
verstoord. Het is niet alleen
de voorjaarszon die me doet
kleuren.
Huub Beurskens is schrijver en
beeldend kunstenaar.
Dit essay werd voorgedragen
tijdens de Dag van het Essay
in Maastricht, georganiseerd
door Bindels & Van Melick en
het Huis voor de Kunsten. Een
weerslag van die dag verschijnt
als boek ‘Uit het isolement
1968-2008’.
door Wido Smeets
Röntgenfoto van kussend stel in
glas-in-lood door Wim Delvoy
i n k i j k
The Family of Man
Het plaatsje Clervaux in Luxemburg heeft twee beroemde
zonen. De bekendste is Bernard van Clervaux, een invloedrijk
heerschap dat in de 12 de eeuw opriep tot de Tweede Kruistocht.
De ander is Edward Steichen (1879-1973), eigenlijk een stiefzoon
want geboren in het naburige Bivange. Maar het is Clervaux
waar hij zich onsterfelijk heeft gemaakt.
Edward Steichen emigreerde op jonge leeftijd naar de VS
waar hij van 1947 tot 1962 de afdeling fotografie van het
Metropolitan Museum of Modern Art in New York leidde.
In het MoMA realiseerde hij in 1955 zijn levenswerk: de
fototentoonstelling The Family of Man. Terwijl de wereld door
de Koude Oorlog tot op het bot was verdeeld, probeerde
Steichen met de universele taal van de fotografie de mensen
dichter bij elkaar te brengen.
Voor de expositie kreeg hij uit de hele wereld het
onwaarschijnlijke aantal van vier miljoen foto’s toegestuurd.
Daaruit selecteerde hij werk van 273 fotografen. Onder hen de
Magnum-celebrities, maar ook onbekende toppers uit andere
werelddelen. Uit Nederland werden foto’s van Emmy Andriesse,
Ed van der Elsken en Cas Oorthuys opgenomen. The family
of man reisde vier jaar over de wereld en trok negen miljoen
bezoekers.
Sinds 1994 worden de foto’s in het kasteel van Clervaux
tentoongesteld, als eerbetoon aan de geëmigreerde
Luxemburger. De over twee verdiepingen uigestalde foto’s is
een soort resumé van het 20 e eeuwse humanisme, een ode aan
de menselijke waardigheid. Uit de (zwartwit) foto’s spreken
vitaliteit, toewijding en optimisme. Nee, Steichen had geen
oogkleppen op. Er is ook onderdrukking te zien, armoede,
honger en crisis, maar die thema’s worden er niet zo genadeloos
uitgevent als in onze tijd. Vergelijk The Family of Man maar eens
met het cynische circus van World Press Photo, dat ironisch
genoeg deze zomer eveneens te zien was in Clervaux.
Wie opziet tegen de lange Ardennenrit gelieve de trip naar
Clervaux te combineren met een bezoek aan het Musée d’Art
Moderne Grand-Duc Jean in Luxemburg, kortweg Mudam. Het
strenge gebouw van architect I.M. Pei lijkt zich twee jaar na
de opening te schikken naar de kunst die erin wordt getoond.
En die is in elk geval tot eind september niet te versmaden,
met exposities van Candice Breitz, die in foto en film reageert
op pop-iconen als Marilyn Manson, Grateful Dead en Michael
Jackson, en voormalig Turner Prize-winnaar Grayson Perry die
ons inwrijft dat bij serieuze kunst veel te lachen valt.
Maar de attractie van Mudam is en blijft de inpandige
gotische kapel met glas-in-loodramen van röntgenbeelden van
Wim Delvoy. De van plaatstaal aaneengelaste kapel van Delvoy,
bekend van zijn getatoeëerde varkens, biedt een heel andere
kijk op de Family of Man die we met zijn allen zouden moeten
vormen. Ik vermoed dat die hele familie der mensen hem zelfs
geen snars interesseert.
‘The Family of Man’ in Château Clervaux.
www.thefamilyofman.lu Candice Breitz, Grayson Perry (t/m
22/9) en de kapel van Wim Delvoye (permanent) in Mudam,
Luxemburg-stad. www.mudam.lu
2 www.zuiderlucht.eu cultureel maandblad september 2008