GRENSVERLEGGING - Dijk van een Delta

de Zeeuwse Delta
GRENSVERLEGGING
regionaal beeldverhaal

De Zeeuwse Delta
GRENSVERLEGGING
regionaal beeldverhaal
De volgende recreatieondernemers, belangenorganisaties en
overheden hebben met elkaar actief bouwstenen aangedragen voor
dit regionale beeldverhaal:
Provincie Zeeland
Centrum voor Beeldende Kunst Zeeland
Staatsbosbeheer
Rijkswaterstaat Zeeland
Stuurgroep Zuidwestelijke Delta
Comfortcamping Scheldeoord
Vereniging Natuurmonumenten
Zeeuws Museum
Topsy Baits/Zeelantis
Zeeuwse Lagune
Zeeuwse Milieufederatie
Watersnoodmuseum
Rabobank MiddenZeeland
Kenniscentrum Kusttoerisme
Kunstpark Zeeland
Colofon:
Stichting Dijk van een Delta
Panovenweg 18 6905 DW Zevenaar
T 0316 - 53 35 20
F 0316 - 34 14 22
info@dijkvaneendelta.nl
www.dijkvaneendelta.nl
Tekst en concept: Johan de Koning
Lay-out: Martien Luteijn
Illustraties: Bram Brandhoff, Freek van der Meer
Foto’s: Paul van Bueren, Cor Oudesluijs, Ben Seelt, Eddy
Westveer voor DNA-beeldbank op www.laatzeelandzien.nl
Eindredactie: Rien van den Heuvel, MAW bureau voor teksten
Maart 2012
2
de Zeeuwse Delta
GRENSVERLEGGING
INSPIRATIE VOOR ONDERNEMERS
Grensverlegging is gemaakt om de grote potentie die
de provincie Zeeland biedt voor recreatieondernemers
voor het voetlicht te brengen. Door naar dit kansrijke
gebied te kijken als een conglomeraat van eilanden,
wordt een nieuw perspectief gecreëerd dat ongetwijfeld
zal leiden tot nieuwe initiatieven en impulsen vanuit
de ondernemers, lokale en regionale overheid en
organisaties op gebied van water- en natuurbeheer
alsook cultuur. Juist door al die verschillende terreinen
bij elkaar te brengen op basis van dit beeldverhaal, kan
een nauwe samenwerking tussen hen ontstaan waarin
nieuwe en innovatieve producten en marktcombinaties
een kans krijgen.
3

22
21
1. Bruinisse
2. Brouwershaven
3. Renesse
DE ZEEUWSE DELTA
20
14
WALCHEREN
4. Oosterscheldekering/Neeltje Jans
5. Zeeboerderij
6. Plan Tureluur
7. Zierikzee
8. Watersnoodmuseum
9. Zijpe
10. Oesterdam
11. Yerseke
16
15
ZEEUWS-VLAANDEREN
B E L G I Ë
13
12
4
12. Veerse Meer
13. Veere
14. Domburg
15. Middelburg
16. Vlissingen
17. Baarland
18. Saeftinghe
NOORD-BEVELAND
19. Spaanse linies/Hulst
20. Nieuwvliet
21. Cadzand
22. Sluis
3
5
2
SCHOUWEN-DUIVELAND
6
ZUID-BEVELAND
17
7
8
HET EILAND ALS ICOON
In het beeldverhaal komen verschillende activiteiten en
locaties daarvoor aan de orde. Op enkele van die locaties
zijn al initiatieven genomen of lopen reeds projecten.
Die zouden versterkt kunnen worden of uitgebreid door
deelname van derden die door het beeldverhaal enthousiast
gemaakt zijn. Op andere plaatsen zouden nieuwe projecten
een kans kunnen krijgen. Dat geldt dan met name voor de
ontwikkeling van gecombineerd gebruik van vrijkomende
grond voor natuurontwikkeling, innovatieve landbouw of
energieopwekking en recreatie. In feite is dit beeldverhaal
een groot pleidooi voor zulke combinaties. Omdat op dat
gebied de kansen voor het grijpen liggen. Scheiding van
functies leidt niet langer tot succes. In die zin moet het
eiland denken dat door velen gezien wordt als de Zeeuwse
ziekte tot het verleden gaan behoren. Maar eiland denken in
de zin van karakteristieke cultuur, historische ontwikkeling
en mogelijkheden en het in fysieke zin benadrukken van
de geografie van de eilanden, dat leidt nu juist tot een
versterking van kenmerken en kansen. Daarom is het eiland
tot icoon van deze regio uitgeroepen.
Om helder te maken hoeveel en welke kwaliteiten reeds
voorhanden zijn somt dit beeldverhaal de belangrijkste nog
eens op. Als rode draad voor die historische duiding van
enkele belangrijke en ingrijpende gebeurtenissen is een
verteller opgevoerd in de persoon van prof Johan Huizinga:
de bekendste historicus van ons land en inwoner van
Zeeland en buitenstaander tegelijkertijd. Hij kijkt naar het
verleden en naar de toekomst. En hij duidt de historie en
trekt conclusies die hij waarschijnlijk als hoogleraar nooit
zou hebben getrokken, maar die hij als fictieve verteller van
verleden, heden en toekomst in dit beeldverhaal prima kan
extrapoleren naar nu. Zo worden ‘zijn’ opvattingen bruikbaar
voor mogelijke ontwikkelingen van vandaag.
Dijk van een Delta brengt ideeën en ervaring samen van
verschillende regionale partijen samen door de productie van
beeldverhalen. Belangrijk daarbij is dat de specifieke kennis
en expertise van deelnemende partners benut worden. Dijk
van een Delta vervult daarbij een adviserende en inspirerende
rol op gebied van inzet van beschikbare middelen,
gebiedsspecifieke kansen en efficiëntie in de samenwerking.
Want alleen op die manier kunnen de creatieve handreikingen
uit het beeldverhaal vervolgens weer toegepast worden in de
alledaagse praktijk. Alleen zo worden ze werkelijkheid en
gaan ze bijdragen aan een vitale toekomst. Van eiland tot
eilandenrijk. Samenbindend en eensgezind.
4 5
19
9
11
1
THOLEN
18
Om bezoekers gastvrij te ontvangen zou het
een goed idee zijn om op drukbezochte locaties
vrijwilligers aan te stellen als ambassadeur voor het
gebied. Ze ontvangen gasten en geven informatie.
10

6
DE VERTELLER
Johan Huizinga (1872 – 1945) geldt als de grootste
Nederlandse historicus van de afgelopen eeuw en is de
grondlegger van de Nederlandstalige cultuurgeschiedenis
en mentaliteitsgeschiedenis. Behalve historicus was hij
cultuurfilosoof en antropoloog. Zijn belangrijkste werken
zijn Herfsttij der Middeleeuwen (1919), Erasmus (1924), In
de schaduwen van morgen (1935) en Homo ludens (1938).
Uit zijn werk blijkt zijn voorliefde voor sprookjes en zijn
bewondering voor de Middeleeuwse ridderlijke ethiek. Hij
was de vader van de schrijver Leonhard Huizinga.
Huizinga werd geboren in Groningen waar zijn vader hoogleraar
fysiologie was. Johan trad in toe tot de Doopsgezinde Gemeente.
Hij zou zijn hele leven ingeschreven blijven staan als lid, hoewel
hij geen kerkganger bleef. Vanaf 1891 studeerde hij vier jaar aan
de Groninger universiteit. Hij legde zich toe op de vergelijkende
taalkunde en werd een Sanskrietkenner. Hij promoveerde in 1897
op een proefschrift over de rol van de vidusaka, een soort nar,
in het oud-Indische toneel. In de jaren daarna was hij leraar
geschiedenis in verschillende Nederlandse plaatsen, om in 1905
terug te keren naar zijn geboortestad, waar hij zich aan de
universiteit verbond. In 1915 aanvaardde Huizinga de benoeming
tot hoogleraar algemene geschiedenis aan de Rijksuniversiteit
Leiden. Op het slot Toorenvliedt bij Middelburg zou Huizinga het
boek schrijven waar hij wereldfaam mee verwierf, Herfsttij der
Middeleeuwen. In 1920 ontving hij hiervoor de D.A. Thiemeprijs
en in 1924 verscheen het in het Duits en het Engels. Hiermee
brak hij internationaal door. Na een korte ziekte overleed hij
begin 1945 op 72-jarige leeftijd.
(bron: Wikipedia)
Op de grens van land en water wonen wij. Een beetje
gevaarlijk aan de rand. Een grillige overgangszone die
bepaald wordt door de ritmische beweging van het
water. Zeewater of rivierwater, beide even wispelturig
en onvoorspelbaar. Dat water en die voortdurende adem
in en uit, dat is het Leitmotiv voor deze omgeving.
Soms idyllisch groen en stil, dan weer een heiig en
verraderlijk moeras. Land is eigenlijk alleen dat wat
toevallig overblijft. Vreemde combinatie van rivierslib,
kleisediment en steeds wisselende zandbanken. En alles
wat daarop wil groeien. Twee keer per dag verandert de
contour en conditie van die plek, dat onberekenbaar
oord waar wij wensen te wonen. Nooit vanzelfsprekend.
Steeds een verrassend geschenk, altijd in beweging.
Zeker niet saai.
Waarom mijn vrouw en ik op deze plek terecht kwamen?
Voor haar geldt dat zij hier is opgegroeid en thuis
hoort. Haar familie woont hier al eeuwen. Zelf ben ik
een vreemdeling en bijwoner, die – zoals ook al eeuwen
de gewoonte is in dit gebied – hierheen kwam voor de
liefde, voor een plek in de luwte om geconcentreerd te
kunnen werken, zonder mij zorgen te hoeven maken om
financiële verplichtingen. Een economische vluchteling
misschien niet direct, maar meer als gelukzoeker.
Vreemd is dat niet. Zeeland was ook vroeger al een
toevluchtsoord voor bannelingen, andersdenkenden en
vervolgden of door oorlogsgeweld verdrevenen. Het is er
groot mee geworden. En rijk bovendien.
KUNSTMATIGHEID
GRENSVERLEGGING
Kijk, sinds de vroege Middeleeuwen is Zeeland steeds
meer het resultaat geworden van menselijk handelen.
Ingrepen in de stand van het water en in het niveau
van de bodem werden consequent en in grote mate van
onderlinge consensus uitgevoerd vanwege welbegrepen
eigenbelang, overlevingsdrang en tegelijkertijd uit
opportunistisch winstbejag. Door dijken aan te leggen,
riviertjes in te dammen, havens te graven en het
droogleggen van polders kwam er ruimte voor bewoning
en voor handel. De bodem van het land is met de
hand gemaakt, artificieel dus. Juist die kunstmatige
7

8
aanleg zorgde voor een natuurlijke infrastructuur, over
dijken, langs watergangen en op kreekruggen. Zo werd
de invloed van de natuur langzamerhand verkleind
en werd dit gebied een werkelijk landschap; dat wil
zeggen, gemaakt naar een beeld. Op die manier werd
de materiële bodem ook een voedingsbodem voor
welvaart en welbevinden. Een echt arcadium. In mijn
boek Herfsttij der Middeleeuwen, dat ik schreef op
onze luisterrijke buitenplaats Toorenvliedt, vlakbij
de hoofdstad Middelburg, heb ik dat pragmatische en
lucratieve gevolg van het occuperende principe helder
uiteengezet. Geen wonder dat het zo’n invloedrijk en
bepalend boek werd voor de vaderlandse geschiedenis.
Vandaag de dag is het misschien wel een van de meest
gecultiveerde, dat wil zeggen bewust ontworpen
gebieden ter wereld. Vergelijkbaar met Las Vegas of met
het ruimtestation ISS. Zij zijn er omdat iemand ze daar
wenste en vanwege het utilitaire nut. Gemaakt om te
gebruiken dus.
GELEIDELIJKE OVERGANG
Cultivering en drang naar veiligheid zorgden in de
twintigste eeuw voor een strakke afbakening van al
die eilanden, die vervolgens steeds nauwer met elkaar
verbonden werden door nieuwe dammen, dijken,
bruggen, tunnels en sluizencomplexen. Om veel verkeer
mogelijk te maken. Want verkeersstromen worden door
de moderne mens gezien als teken van vooruitgang.
Hoe sneller hoe beter. Daarom werden boten en pontjes
verboden. Dat daarbij het eilandgevoel verloren ging en
tegelijkertijd het water uit het oog verloren werd, viel
bijna niemand op. Deze schone uithoek van Nederland
kenmerkt zich door een baaierd van eilanden, van
vergezichten van de rafelranden, van traag oversteken
en van gevoel voor de elementen, wind en water, zonder
welk je hier niet kunt overleven. Elk eiland zijn eigen
accent, streekdracht en niet te vergeten zijn eigen
religie. Zwaar of net iets minder zwaar. Dat goddelijke
karakter werd helaas roekeloos opgeofferd aan de god
van snelheid en vooruitgang.
ABSTRACTIE
Terwijl dit gebied juist langzaam doortrokken zou moeten
worden om het goed tot zijn recht te laten komen. Zoals
de schilders in Domburg deden, helemaal aan het begin
van dit millennium van de ongekend snelle en radicale
technificatie. Toorop en Mondriaan, ze ondernamen
een Bathse reis met de stoomtram, van dorp naar dorp
om uiteindelijk op die zo geroemde plek aan de kust
uit de komen. Daar trof hen het Zeeuwse licht dat hen
inspireerde tot een steeds toenemende abstractie van
hun werken. Net als in het landschap leidt toenemende
karakteristiek tot toenemende abstractie en afnemende
snelheid tot toenemende schoonheid. Wat mij betreft
zou dat de Wet van Huizinga mogen heten. Je ontdekt
9

ZEEUWS LICHT
Toorop en Mondriaan, ze ondernamen een Bathse reis met
de stoomtram, van dorp naar dorp om uiteindelijk op die zo
geroemde plek aan de kust uit de komen. Daar trof hen het
Zeeuwse licht dat hen inspireerde tot een steeds toenemende
abstractie van hun werken.
10
het pas als je het ziet, om met een thans
bekende voetballer te spreken. Dus in plaats
van 130 km/uur te gaan rijden op de Zeeuwse
snelweg, zou het juist naar 80 km/uur moeten
om dit gebied werkelijk te kunnen ontdekken
en waarderen. Traagheid wordt een kwaliteit.
Gelukkig beschikt de familie van mijn vrouw
over een waardige Engelse automobiel,
waarmee we ons gracieus verplaatsen door
het weidse landschap. Comfort dient tenslotte
de mens, niet de snelheid. Onze chauffeur
begrijpt dat volkomen.
VERVOER
IMAGO
Pas dan ontdek je “Het land waar het Leven
Goed” is. Zo roemde men dit land in een
reclamespot voor margarine uit de jaren
zestig. Hoe waar dat was, begrijpen we
pas nu het gemeenschappelijke knusse
gevoel verloren gegaan is. Nergens
is de stress factor zo laag, nergens
de lucht nog zo zuiver of het aantal
sterren restaurants zo hoog als juist
in die drassige delta van de Schelde.
Terwijl in 1809 hier gelande Engelse
soldaten nog bij bosjes stierven aan
wat ze de Zeeuwse koorts noemden
(een soort tyfus), is dit territorium nu een oase van
gezondheid en blakend welbevinden, waarin sanatoria
en zeebadcultuur gedijen. Goed Zeeuws, goed rond
zingt men in het volkslied. Maar dat heeft niks met
overgewicht en buikomvang te maken. Hier kom je om
uit te waaien en bij te tanken, zoals men tegenwoordig
met een akelig anglicisme meent te moeten aangeven
dat het jachtige en vluchtige leven van de moderne
stedeling ook zo zijn keerzijde kent. Dat Zeeland voor
zulks een geweldige plek is, dat hebben ze heel goed
door. In deze barre tijden van crisis en euronood is onze
provincie zelfs een beetje Bourgondisch geworden. Op
tal van plaatsen eet je beter dan in de omringende lage
landen. Maar vooral Zeeuws Vlaanderen steekt er met kop
11

12
en schouders bovenuit. Belgen steken dan ook bij bosjes
de grens over om te genieten van de locale producten en
de provinciale keuken.
ZILTE TEELT
Naast de bekende producten als mossels, oesters en
lamsoren richt men zich tegenwoordig steeds meer op
de zogenaamde zilte teelt. Daaronder vallen groentes
als zeekool en zeekraal, maar ook zeewier is aan een
grote internationale opmars bezig. Voor de kust van
Schouwen, bij de Schelphoek is de eerste zeeboerderij
ter wereld een feit. Hier richt men zich op de teelt van
zeewier, waarvan ook huidverzorgingsproducten en
jenever gemaakt worden. In de Consumptieve Kwekerij
Zonnemaire kweekt men eetbare bloemen die hun weg
vinden naar de sterrenkoks. Onder invloed van culinaire
hoogstandjes vinden ook kokkels, krukels en messen
steeds meer aftrek bij het publiek. Yerseke is er beroemd
mee geworden en ook in Philippine zal niemand de
aantrekkingskracht van de eetbare weekdieren willen
ontkennen. Langzaam maar zeker wordt de traditionele
zeevisserij vervangen door kweekbassins op het land.
Zeeuwse tong is een voorbeeld van dergelijke gekweekte
vis. Maar er zijn ook geheel nieuwe vissoorten in aankomst.
Zodoende ontstaat een frisse en innovatie blik op
ondernemen op en met het water. Bedrijvigheid, handel
en gebiedsontwikkeling gaan hier altijd hand in hand.
Er zou alleen nog wat meer politieke aandacht en meer
fysieke ruimte voor moeten komen. Dat laatste betekent
meer overgangszones die benut kunnen worden door
bedrijven en voor recreatie. Ze zouden eens op moeten
houden met de rücksichtlose inversie van vrijkomende
landbouwgrond in slappe natuurgebieden, waar de mens
vanwege een verkeerd begrepen beschermingsgedachte
uit geweerd wordt.
ARCADIË
Toen ik hier op Walcheren neerstreek was het nog volop
de tuin van Holland. Over het hele eiland strekte zich
enorme linten van meidoorn en wilg uit, langs alle smalle
boerenwegen en de lommerrijke verbindingsstraten naar
de buitenplaatsen en heerlijkheden, die in de Gouden
Eeuw het ontsluitingsnetwerk vormden. Honderden
buitenplaatsen waren er, voor de rijke handelaren in de
EEN BEETJE BOURGONDISCH:
MICHELINSTERREN IN ZEELAND
Zeeland krijgt er 3 nieuwe Michelin sterren bij 2011!
Daarmee komt het totaal op 11 en scoort Zeeland relatief hoog in
Nederland.
Oud Sluis in Sluis ✪✪✪
De Kromme Watergang, Slijkplaat (+1) ✪✪
Inter Scaldis ✪✪
Restaurant ‘t Vlasbloemken in Koewacht (nieuw) ✪
Pure C in Cadzand-Bad (nieuw) ✪
La Trinite in Sluis ✪
Katseveer in Wilhelminadorp ✪
steden Middelburg en Vlissingen, die zomers een fris en
sloom verblijf op het platteland ambieerden. Steeds
verder trokken ze weg van de stad. En met die trek,
kwam het eiland tot bloei. Je kon er een van de ene
barokke tuin naar de andere trekken, per koets of per
boot, want allemaal kenden ze een uitgebreid stelsel
van kanalen en grachten. Later ging men zich meer
interesseren voor de boeren en hun hofstedes. Op de
buitenverblijven werd steeds vaker een grote moestuin,
een oranjerie of een bongerd aangelegd. Stap voor stap
worden de formele tuinen omgespit tot het romantische
scenario van de Engelse landschapstuin. Kanalen worden
in dat omvormingsproces veelal gedempt en bomenlanen
gekapt. Geschoren hagen maken plaats voor weides en
13

14
solitaire bomen. Vijvers blijven ook in droge toestand nog
tot op de dag van vandaag zichtbaar in het landschap.
Zelfs nadat de hoven werden opgedoekt en de landbouw
definitief het gebied veroverde.
Ten onrechte noemt men de landschappelijke staat van
dit oord natuur. Terwijl natuur hier in het noordwestelijk
deel van Europa allang niet meer bestaat. Alles is
gecultiveerd. Misschien zou je zelfs kunnen zeggen
overgecultiveerd. De mens controleert het hele systeem,
dat van minutieuze regels en voorschriften aan elkaar
hangt. Een uitgekiende balans. Op natuurlijke wijze
komt überhaupt helemaal niks meer tot stand. Zeker
in Zeeland voorkomt de oorspronkelijke dreiging van
de elementen en de weerstand die de bewoners zich
daartegen noodzakelijkerwijs opwierpen, dat zich hier
nog natuur handhaaft. Wat algemeen natuur genoemd
wordt is in feite cultuurlandschap dat alleen door
menselijk handelen overleeft. Onnatuurlijker kan niet.
Uiteraard waren de grote ruilverkavelingen na de
overstroming van het eiland in 1944 rampzalig voor
het heerlijke aanzien van het eiland Walcheren. Heggen
waren verdwenen en hoewel er veel werd teruggeplant,
is het nooit meer zo boomrijk en pittoresk geworden
als het ooit was. Maar de mogelijkheden voor agrarische
exploitatie waren aanzienlijk verbeterd. Sanering en
schaalvergroting bieden dikwijls onvoorziene kansen
tot een grote sprong voorwaarts. Armoedige
keuterboeren die Walcheren voor de oorlog nog
wel kende verdwenen als sneeuw voor de zon.
Boeren die niet genoeg land konden verzamelen
vertrokken naar elders, naar Canada, Australië
of Nieuw Zeeland. Of emigreerden naar de
veel dichterbij gelegen Noordoostpolder. Mede
onder invloed van de Marshall hulp maakten
vergaande mechanisatie en innovatie op
het gebied van gewassen het traditionele
boerenbedrijf opnieuw rendabel. En door de
toegenomen algemene welvaart groeiden
voor het eerst sinds tijden de woonkernen uit
hun oude grenzen.
ZILTE TEELT
ZEEKRAAL
OESTERS
ZEEKOOL
TONG
15

ARCADIA
Honderden buitenplaatsen waren er, voor de rijke handelaren in
de steden Middelburg en Vlissingen, die zomers een fris en sloom
verblijf op het platteland ambieerden.
16
Mijn eigen Toorenvliedt met zijn illustere park
en sfeervolle waterpartijen kwam zodoende
pal naast de buitenwijken van Middelburg te
liggen. Ongelukkigerwijs werd het door de
Duitse bezetter tijdens de oorlog ingericht
als bunkerhoofdkwartier. Maar liefst twaalf
halfverscholen betonnen kolossen kenmerken
nu mijn ooit zo contemplatieve achtertuin.
Je kan er nu nooit meer argeloos doorheen
wandelen. Loom een pijpje roken om je al
rondgaand door de coulissen van de hoge
beplanting te concentreren op een taaie
academische kwestie, is er niet meer bij.
Nergens trouwens. Mijn groene retraite
werd een openbare uitlaatplek. Toegankelijk voor
íedereen die er even uit wil zijn of er uitgelaten
dient te worden. Want zoals ook ik dus nu aan huis
ervaar, ontstond er in de samenleving een grote
behoefte aan recreatie. Om te ontsnappen aan het
dwingende ritme van het dagelijks bestaan,
dat meer en meer door de lopende band en
het geestdodende kantoorwerk gereguleerd
raakt, zoekt men ontspanning op stille
plekken die bepaald worden door groen en
water. Of in het zorgeloze vertier aan het
strand. Niet langer uit hygiënische of sanitaire
noodzaak, maar slechts vanwege het vermaak.
Daar halen we energie uit.
TOERISME
Nog niet eens zo lang geleden was kuren
een vorm van onschuldig vermaak voor de
elite. De voorvaderen van mijn vrouw deden
er ook aan mee. Heel modern was dat. Je
huurde een kamer in het badpaviljoen
in Domburg of in het badhotel in
Vlissingen. Daarna kon je met zo’n
hobbelig koetsje de zee in. Snel
onderdompelen en dan weer terug
naar het comfort van het hotel.
In Domburg had de Middelburgse
architect Johan van Nieukerken
in het badpaviljoen een geweldig
RECREATIE
17

18
staaltje eclectische architectuur laten zien. Wat een
allure. Helemaal nieuw en passend in de tijdgeest. Daar
wou iedereen gezien worden in de statige herenkamer of
op de uitbundige veranda. Exotisch was het er bijna. Niet
zo wulps als met de art nouveau in België, maar toch
wel een beetje extroverter dan wat we in het noorden
gewend zijn. Een Domburgse masseur lokt trouwens ook
allerlei buitenlanders naar de badplaats toe. Wat die
man doet met zijn gasten, meestal vrouwen, dat laten
we maar even in het midden. Aantrekkelijk is het wel,
al die adellijke gasten op het strand. Ook kunstenaars
worden aangetrokken door zo een vermogend publiek.
Er ontwikkelde zich een heuse kunstzinnige entourage,
waar de elite zich maar mondjesmaat mee bemoeide,
WONEN
maar waar vooral later wel met veel trots op werd
teruggekeken. Dat typische Zeeuwse licht dat die mensen
zagen heeft ons veel moois gebracht.
ZONNIG VERBLIJF
Nadien werd het strandvertier wel een stuk minder
mondaine. Het strand werd gemeengoed. Jan en alleman
ging er heen. Wekenlang kon je er duizenden in de zon zien
liggen. Waar men in de achttiende eeuw nog allergisch
was voor een bruin gelaat – je zou zo maar kunnen
denken dat men altijd buiten was en lichamelijke arbeid
verrichtte – daar wou nu plotseling iedereen laten zien
hoe bruin men geworden tijdens een vakantie aan zee.
Vakantie ging model staan voor zon en zee. Dit deed nog
veel meer mensen naar de kust trekken dan we voorheen
hadden gezien. Om al die gasten onder te brengen waren
de hotels en paviljoens al lang niet meer voldoende. Er
was meer nodig. En vooral goedkoper. Campings verrezen
er en kleine houten barakken. Eerst in de beschutte
omgeving van de vanouds aanwezige bossen, zowel
in de omgeving van Oostkapelle als in de Schouwse
duinen bij Renesse. Seizoen na seizoen koesteren vele
Rotterdammers zich in de warme zomerzon. Al ras werden
daarom hele weilanden omgeturnd tot bouwkavels. Om
architectuur, decorum en gezondheid ging het allang
niet meer. Gelukkig heeft men nu de weg naar kwaliteit
wel hervonden. Meer ruimte en meer voorzieningen.
Meer bomen en struiken om de gebouwde lelijkheid te
maskeren. Maar de echte grote slag om de kwaliteit volgt
nog. Die kan pas genomen worden wanneer ment beseft
dat het voor de bezoekers niet langer louter draait om
zon en strand.
GASTVRIJHEID
Een aangenaam verblijf heeft vooral met gastvrijheid,
met een gemütliche ambiance en met zorgeloosheid te
maken. Gasten verblijven hier pas met graagte wanneer
ze zich tijdelijk geen zorgen hoeven te maken over eten,
geld, werk, hun huis en hun naasten. Om ze dat gevoel
te geven is een totaal andersoortige ontvangst nodig.
Onthaasting en ontzorging spelen daarin een niet te
onderschatten rol. Naast aanbod van allerhande luxe en
VERGANE GLORIE?
Je huurde een kamer in het badpaviljoen in Domburg of in het
badhotel in Vlissingen. Daarna kon je met zo’n hobbelig koetsje
de zee in. Snel onderdompelen en dan weer terug naar het
comfort van het hotel. Of je liet je masseren door dokter Metzger
die een goede naam had bij de elite, zoals koningin Elisabeth van
Roemenië.
19

20
enerverende faciliteiten, dient het gemakkelijke gebruik
ervan veel meer aandacht dan we er tot nu toe in onze
utilitaire benadering van recreatie aan gegeven hebben.
Vakantiegangers maken aanspraak op de simpelste en
tegelijkertijd lastigste vaardigheid van alle: service. In
goed Nederlands is dat dienstverlening. Zeeuwen zijn
van nature geneigd gasten met alle egards te ontvangen.
Gastvrijheid wordt door bezoekers altijd op prijs gesteld.
Met wat extra nadruk daarop, kan de goede naam die
reeds gevestigd is, nog verder worden ontwikkeld.
TRAAG VERVOER
Zeeland is bij uitstek een fietsprovincie, want de afstanden
zijn niet al te groot en tegelijkertijd is er op korte afstand
steeds iets nieuws te ontdekken. Keurig onderhouden
erfgoed uit vroeger eeuwen, een afwisselend landschap,
variërend van duinen, bossen, velden, weilanden, laag
heggenlandschap, moeren, inlagen en bloemdijken. Zuid
Beveland staat bekend vanwege de rijke verscheidenheid
aan veldbloemen, heggen en schaapskooien, terwijl de
moer bij Yerseke een prachtig beschermd gebied is. Op
Schouwen is het wetlandgebied Tuureluur een attractie
voor vogelliefhebbers. In het land van Saeftinghe,
in de uiterste oosthoek van Zeeuws Vlaanderen,
grenzend aan de betwiste Hedwigepolder, tref je nog de
voormiddeleeuwse situatie aan van diepe geulen en waar
wuivende gras weelderig groeit. De enorme attractie van
deze reeds aanwezige landschappen kan nog vergroot
worden door uitbreiding van de gebieden, maar
ook door een grotere mate van opening door
de bereikbaarheid te vergroten, waar mogelijk
begaanbare wandel- en fietspaden aan te
leggen, kleinschalige rust- en verblijfsplekken
te voorzien en bijvoorbeeld met behulp van
digitale technieken specifieke informatie over
dat schoone gebied aan te bieden.
Naast fietsen is ook het trage vervoer op het
water bij uitstek geschikt om het wonderlijke
deltagebied tot in detail te ontdekken. Een lome
tocht via oude haventjes, unieke zeeforten als
Rammekens, Ellewoutsdijk en een gerenoveerd
fort als Den Haak of Bath en het Vlaamse Lillo.
UITSTEKENDE PLEKKEN
Op een aantal plaatsen in Zeeland is het water prachtig
beleefbaar. Dat komt omdat je op die locaties fraai
uitzicht hebt over een enorme breedte van bijvoorbeeld
de Ooster- of de Westerschelde. Plotseling realiseert
men zich hoe groot dat water is en welke enorme
impact het heeft op de totale beleving van de ruimte.
Glinsterend glimt het je toe, dat wateroppervlak en de
ruimte erboven, lucht gevuld met prachtige wolken die
zich al van verre tonen en dreigend dichterbij komen of
sloom en vriendelijk aan je voorbijtrekken. De horizon
in weids. Zonder die grote openheid van het water zou
dit gebied er heel anders uitzien.
De oostkant van de Zak van Zuid Beveland (LOCATIE
1), de kust bij Hoedekenskerke en Baarland geeft
een machtig zicht op de druk bevaren rivier richting
Antwerpen. Vanwege de grote bocht die het water
hier maakt en de schepen die deze kromming volgen
vanwege de verborgen zandbanken, is het perspectief
heel verrassend. Daardoor wordt de grens tussen land
en water minder scherp. In feite wordt je helemaal
opgenomen door het verleidelijke aura van het water.
Vroeger ging van hieruit de boot naar Terneuzen.
Het wachthuisje is er nog. Wat zou je hier kunnen
ontwikkelen! De boot herstellen, wandelingen starten
door het paradijselijke coulissen landschap van de Zak.
Of met de stroomtrein een rit maken langs eeuwenoude
kerken en begeerlijke boomgaarden. Hier starten de
fietstochten langs imponerende boerderijen, die al
sinds de late middeleeuwen het landschap beheersen.
Het haventje kan voor tijdelijke bewoning en voor
dagrecreatie geschikt gemaakt worden. De bootjes van
de sportvissers gaan er in en uit. Hun paalhuisjes zijn
een lust voor het oog en vervagen de grens tussen land
en water nog verder. Waar koop je verser vis? Waar kun
je voor een avondje zeevissen zo opstappen? Of waar
kun je nog onbekommerd kitesurfen op ruw water in
de betrekkelijke luwte van een baai? Voorzieningen
voor vissers, zeilers en waterrecreanten waar zowel de
21

22
ALGEN BIOREACTOR
Via het water kun je een grote verscheidenheid aan mini-
eilanden aandoen en in alle rust alle kusten verkennen.
Van Sint Maartensdijk op Tholen tot Colijnsplaat op
Noord Beveland met zijn heiligdom voor de inheemse
godin Nehalennia. Fiets- en vaarwegen openen een
nieuwe wereld.
STRATEGISCH
ZONNEPANELEN
Mijn gewaardeerde collega uit Groningen, Auke van der
Woud, laat in zijn boek Een nieuwe Wereld heel duidelijk
het strategische en commerciële belang van het
zuidwestelijke deltagebied zien. Havens in de monding
van de Schelde kregen in de negentiende eeuw de
voorkeur van de nationale regering boven de Rijnmond
ENERGIE
GETIJDECENTRALE
als potentieel ontwikkelingsterrein. Er kwamen nieuwe
havens, spoorlijnen en veerboten om de verbindingen met
het achterland van België en Duitsland en het voorland
van Londen te koppelen aan Zeeland. Korte lijnen en
snelle verbindingen. Nog altijd een majeur voordeel van
dit gebied. Maar het wordt zo spaarzaam gebruikt. Toen
ook al. Getreuzel en aarzelingen zorgden ervoor dat de
focus uiteindelijk toch naar Rotterdam werd verlegd. En
nu bokst men nog altijd op twee fronten op tegen de
concurrentie, ingeklemd tussen de Randstedelingen en
de Belgen. Terwijl de eigen, natuurlijke kansen onbenut
en onderbelicht blijven. Dat is natuurlijk geen goede
situatie. Men lijkt vergeten hoe interessant die ligging is
voor allerlei bedrijven die goederen vervoeren op grote
WINDMOLENS
schaal. Een duidelijke eigen positionering ten
opzichte van concurrenten is dan van belang.
Mochten investeringen daarvoor nuttig blijken,
dan kan op dat punt niet geaarzeld worden.
Op zo’n moment is een weloverwogen VOC
mentaliteit die de vorige premier van het land
voorstond een misschien wat anachronistische
maar toch noodzakelijke randvoorwaarde.
SYMBIOSE
Wat zou het toch mooi zijn als alle genoemde
aspecten bij elkaar zouden kunnen komen.
Bijvoorbeeld in de nieuw aan te maken
‘natuur’gebieden. Voor de aanleg daarvan is in
LOCATIE 1
omliggende dorpen alsook de bezoekers veel plezier
van hebben. Het grote water van de Schelde kan wel wat
hebben aan jetski’s, waterscooters en wat dies meer
zij. Van hier kan je bovendien oversteken om in Zeeuws
Vlaanderen je tocht te vervolgen langs de Staats-
Spaanse linies, langs de vestingen van Hulst en Het
Retranchement. Ook is een oversteek naar de ‘overkant’
aantrekkelijk uit culinair oogpunt. Want daar bevinden
zich de meeste gelauwerde restaurants van Zeeland. In
dorpjes als Slijkplaat, Paal, Sluis of Cadzand. Bijna is
het een grensovergang, die grote waterplas. Bijna, de
echte grens ligt nog ietsje verderop. Maar het voelt al
alsof je mijlenver weg bent.
Nog zo’n locatie is er te vinden op de gecombineerde
zuidkant van Tholen en Schouwen ((LOCATIE 2). Hier is
het de intimiderende schoonheid van de Oosterschelde
die blinkt aan de oever. Een prachtige groene kust,
met natuurgebieden als het krekengebied rondom het
Watersnoodmuseum bij Ouwerkerk en de Pluimpot
bij Sint Maartensdijk. In dit gebied kruisen talloze
zeilboten het zilte nat tijdens de wedstrijden van de
Deltaweek. Een ideale plek om aan te meren in rustiger
tijden om er te ontdekken dat de Oosterschelde geen
onschuldig plasje is, maar een zeer dynamisch en
uitdagend gebied voor de echte waterrecreant. Overal
zijn steigers en kleine eilanden, ook op zandbanken
net voor de kust. En door de glooiende landovergang,
die nuttig is voor de teelt van zeegroenten, kan het
heel gemakkelijk droogvallen. Boeren zitten hier half
op het water. Het geeft een heel ontspannen sfeer.
Net alsof je hier alleen bent met de natuur. Ver weg
van alle drukte en lawaai. Maar let op, straks komt
het water weer. Dat bepaalt hier het dagelijkse ritme.
Men heeft er noodgedwongen mee leren leven. Voor
bezoekers is het net zo wetmatig als voor de inheemse
bevolking. In het watersnoodmuseum leer je er alles
over. Cultuur, historisch erfgoed en moderne landbouw,
of waterbouw zo je wil, het is hier zo van de vruchtbare
23

WINDMOLENS
Indien we de traditionele molen eens opnieuw zouden
ontwerpen...
24
ieder geval blijkbaar een politieke noodzaak op Europese
schaal. Laten we daar dan maar gebruik van maken door
ze eveneens toegankelijk te maken voor kleinschalige
recreatie en tijdelijke bewoning en tevens voor de kweek
van speciale zilte gewassen of authentieke zeevruchten.
Op die manier kan de boeren die afstand van hun land
moeten doen ten behoeve van ondergelopen weides en
geulen een nieuw perspectief op werk en inkomen worden
geboden. Daardoor zou de weerstand tegen onnutte
braakliggend gebied – die thans begrijpelijkerwijs best
groot is – in elk geval deels weggenomen kunnen worden.
Niet alleen bij de boeren of degenen die financieel
afhankelijk zijn van de polders en landerijen, maar ook bij
een groter publiek. Aansluitend kan dan gekeken worden
naar innovatieve manieren om energie op te wekken.
Met algenkweek, kweekbuisstructuren, getijdencentrale
in de Grevelingen, zonnebos bij Terneuzen en ook, wat
ouderwetser misschien, met behulp van windmolens.
Indien we de traditionele molen eens opnieuw zouden
ontwerpen in plaats van botweg groter, hoger en van
metaal in plaats van het vriendelijke hout te maken, dan
is daar naar mijn mening nog een behoorlijke slag mee
te winnen. In mijn tijd was er lang niet zo’n enorme
behoefte aan energie als tegenwoordig het geval lijkt
te zijn. Voor alles gebruiken we het. Niemand kan meer
zonder. Zelfs niet voor even. Dat biedt kansen. Wie
gebruikt, gedoogt. Ook windmolens, als je het mij vraagt.
INNOVATIE
Een soepeler houding ten opzichte van
nat moeraslandschap wordt natuurlijk ook
verbeterd wanneer men weer zoals vroeger
een directe verhouding krijgt met het water.
Nu verplaatsen we ons bij voorkeur per
automobiel. Snel en comfortabel. Dat sneed
ons echter af van het water. We zien het niet
eens meer. Bij de oversteek naar een naburig
eiland gaan we er of onderdoor in een donkere
buis ofwel via een hoge dam of brug waarvan
de zijkanten ons het zicht op de onmetelijke
maat van het water beneemt. Zeeuwen leven
niet meer met het water. Angst groeit, ondanks
LOCATIE 2
oevers te plukken. Aan de overzijde knipoogt Yerseke
je uitnodigend toe. Nog zo’n icoon voor iedereen die
van zeevoedsel houdt. Ook hier gaan veerpontjes naar
de andere kant. Je doet er even over, maar dan heb je
ook aan de lijve ondervonden wat het water betekent.
Zeker als de wind meespeelt. Een belevenis die je zelden
intensiever ondergaat. Ook hier veel kansen voor een
ontdekkingstocht landinwaarts, naar het stadje Tholen,
naar Zierikzee of naar het exotische Zonnemaire en het
kunstzinnige Dreischor. Overal priemen de kerktorens
tegen het wolkendek aan. Zo raak je nooit verdwaald.
Hier teelt men volop zilte groenten, die in de lokale
keuken veelvuldig benut worden. Als bezoeker waan je
je in een ver buitenland, met zo’n geweldig aanbod aan
ongewoon en smakelijk voedsel. Rijke geschiedenis
en kostelijk eten worden hier op hetzelfde bord
gepresenteerd.
Even verderop, in het westelijke deel van Schouwen is
de eerste zeeboerderij van Nederland net in gebruik
genomen. In aansluiting daarop is de hele kust
omgebouwd tot een productief en groen inlagen- en
schorrengebied. Duizenden vogels huizen hier. Soms
tijdelijk, soms permanent. Ze houden van de plassen
en poelen en van de stilte. Daarom mag je als bezoeker
niet overal komen. Maar op andere plaatsen juist wel.
Bij de stompe toren bijvoorbeeld of bij de Heerenkeet.
Daar komt iedereen samen. Zeilers, vissers, duikers,
fietsers, wandelaars, vogelaars, onderzoekers,
liefdesparen en boeren. In de haventjes van is het een
drukte van belang. Watertaxi’s schieten af en aan. De
ontmoetingsplek bij uitstek. Het is de mateloze maat
van het water die maakt dat iedereen ruim denkt en
ruimte laat aan alle soorten van ontspanning. Met even
veel gemak laat men zich rondleiden door de innovatieve
telers van nieuwe soorten groente en vis, als dat men
zich laat verjongen met behulp van zeewier pakkingen
en heilzame modderkuren. Wie hier niet als een ander
mens vandaan komt, die zal het nergens lukken.
25

26
de zeer toegenomen veiligheid. Accepteren dat het er
is, dat het potentieel gevaarlijk blijft maar dat de vrees
ervoor kan dalen indien we er vertrouwder mee zijn.
Ermee omgaan zoals we dat voorheen deden. Dagelijks,
bij elke activiteit. Bij verplaatsing, bij werk, bij vertier
of oeverloos loom tijdverdrijf. Vervoer per boot zou
moeten toenemen. Elektrisch natuurlijk. Aangedreven
door energie uit van zonnecellen of door de wind. Voor
grotere afstanden, watervliegtuigjes op zonnebloemolie.
Groenteteelt en viskweek in of half in het water. Wonen
op het water. Recreatie aan het water, overal, potentieel
langs de oevers van alle eilanden. Is er niet genoeg
oever of rand? We maken in deze moderne tijd met
groot gemak nieuwe eilanden. Kleine en grote. Hoge
of lage. Een goed voorbeeld daarvan is Sassenplaat
bij Moerdijk. Te exploiteren of alleen voor zeehonden.
Op verzoek een onbewoond eiland. Spannend. Eiland
met een eigen functie, zoals ook Venetië een deel
van de publieke functies waaronder glasproductie,
begraven, ziekenverzorging en andere in de zestiende
eeuw detacheerde zaken op speciale eilanden. En kijk
eens even wat daar van gekomen is: een populairder
toeristenplek is vrijwel nergens te vinden! Van de nood
een deugd maken, heet dat.
AMFIBISCH WONEN
In het unieke Schelde estuarium zou je niet op een
traditionele wijze moeten wonen. Kijk eens naar
andere voorbeelden op de wereld. Bij de uitloop van
de Amazone, de Yangtze, de Niger of de Mississippi.
Overal wordt op een heel aparte manier gewoond
onder invloed van de brede uitwaaiering van de rivier,
het overstromingsgevaar en de slappe ondergrond die
dat met zich meebrengt. Die onvoorspelbare context
is van oudsher de meest bepalende randvoorwaarde
voor de architectuur geworden. Nederland blinkt uit
in het modernisme. Vooral ook op het gebied van de
architectuur. Daardoor zijn de omstandigheden overal
gelijk geworden. Omdat we dat graag wilden. Want
eenvormige uitgangsposities brengen zekerheid. En
zekerheid leidt tot uitsluiting van risico’s en dus tot
kostenverlaging. Van Texel tot Valkenburg en van Delfzijl
tot Cadzand. Maar dat is natuurlijk schijn. Geen enkele
plek is tenslotte echt hetzelfde. Juist de specifieke en
karakteristieke omstandigheden zouden hun invloed
dienen te hebben op een bij de locatie behorende
bouwkunst. Voor bewoners is dat ook aantrekkelijk. Zo
wonen op een manier die nergens anders toepasbaar
is. En precies het onvoorspelbare leidt tot uniciteit en
authenticiteit. Aanpasbaar bouwen, wonen op palen,
drijvend, autarkisch en gemaakt van flexibele materialen.
We vinden het maar zelden. Hoe goed zou het hier niet
in het (water)landschap opgaan? Wie wil niet op deze
manier een worden met de omgeving, afgezonderd en
maatschappelijk deelgenoot tegelijkertijd? Wie wil niet
de rustgevende kracht van het water van zo dichtbij
en van dag tot dag kunnen beleven? Zelfs als je verder
weinig activiteit vertoont is wonen op dergelijk water al
een gebeurtenis op zich. Er is nog een wereld te winnen
op het water van de delta.
KENNIS
In een gebied waar rust heerst, ruimte is en een
open houding bestaat ten opzichte van nieuwe
denkbeelden en tolerantie voor invloeden van buiten,
ontstaan kansen voor de vestiging van kleinschalige
kennisinstituten. Met name voor die instituten die
hun onderzoek richten op wat te maken heeft met
de problematiek en de omstandigheden van de regio.
Beheersing van aquatische ecologie, teelt van nieuwe
gewassen en dieren, flora beheer, alternatieve
energiebronnen, duurzame vervoersmiddelen, ecologisch
toerisme, vervuilingsdetectie technieken en innovatieve
havenontwikkeling. Zo is de universiteit van Wageningen
reeds aanwezig met verschillende onderzoekscentra
op het gebied van maritieme cultuur. In de gemeente
Veere is Kunstpark Zeeland al een proef gestart met
alternatieve methoden om het land te beheren. Biobase
park in Terneuzen kan door de verbinding met Gent
nog verder uitgroeien tot een echte hotspot. Maar ook
de universiteit van Utrecht is in de perifere delta een
succesvolle algemeen vormende eerste fase opleiding
begonnen: een opmerkelijke onderwijsvernieuwing.
Er zijn veel meer proeven denkbaar. Bijvoorbeeld op
gebied van cultuur, kunst en digitale media. Maar denk
ook aan diepgaand beta onderzoek. Van die categorie
onderzoekers is bekend dat zij het meest baat hebben
bij een groene en rustige omgeving ter afleiding van hun
eentonige dagelijkse routine en ter regeneratie van hun
creatieve vermogens. Wel, die factoren zijn hier in grote
mate aanwezig.
In het kielzog van die specifieke kenniscentra volgen de
daaraan gerelateerde bedrijven vanzelf. Aantrekkelijke
vestigingsvoorwaarden en onbenepen bestuurlijke steun
zal de regio onontkoombaar onder de aandacht brengen
van innovatieve en vooruitstrevende firma’s die op zoek
zijn naar een ideale locatie waar men ongestoord kan
werken. Dat deze centra vervolgens een beroep zullen
doen op de regio voor verzorging in de breedste zin van
het woord, op personeel en op bedienende voorzieningen
behoeft geen nader betoog. Heel de regio zal dus
profiteren van de aanwezigheid van dergelijke centra en
commerciële bedrijvigheid.
KANSEN
Het Nieuwe Zeeland zal aan geïnteresseerd
publiek niet te kort hebben. Om ons heen
wonen miljoenen mensen in steeds krapper
wordende agglomeraties. Meer dan de helft van
de wereldbevolking woont nu al in stedelijk
gebied. In Europa is dat percentage al hoger.
En ondanks alle beschaving en voorzieningen
die dat met zich meebrengt is de drang
naar buiten nog immer hoog. Zeeland biedt
die ontsnapping. In die vlakke archipel van
eilanden – wie weet noemt iemand ze ooit
dichterlijk een gordel van smaragd - komt
alles wat aangenaam is samen: water, ruimte,
traagheid, kennis en kansen.
Velen maken er nu al gebruik van. Met
de geografische en creatieve sociale en
bedrijfsmatige vernieuwing die we vandaag in
gang gaan zetten is de toestroom verzekerd.
Wat eens een vlucht- of verbanningsoord was
voor elders ongewenste burgers en waar de
bewoners zelf met regelmaat noodgedwongen
een goed heenkomen zochten en vonden op
vliedbergen, daar trekt straks een groot en
gevarieerd gezelschap van gelukzoekers op
velerlei vlak vanuit de omliggende stedenring
naar toe. Niet alleen op de vlucht uit de
drukte, maar juist ook op zoek naar kwaliteit.
Geestelijke en maatschappelijke rijkdom die
in de snelle wereld van blind presteren en
geld verdienen verdwijnt als sneeuw voor de
zon. Een rijkdom in werk, in een paradijselijke
omgeving en in grote mate van ontspanning
leven, dat is wat het Nieuwe Zeeland te bieden
heeft aan de moderne mens. Dan is het pas
echt: het land waar het leven goed is. Kijk
je door die bril naar dit gebied, dan besef je
hoeveel er al voor handen is. Op betrekkelijk
eenvoudige wijze kan mijn hierboven
uiteengezette droom een harde realiteit
worden. Zo veel verandering is er niet eens
voor nodig. Maar wel die van de juiste blik.
Die moet nog omgebogen worden. Je gaat het
pas zien als je het door hebt. Hopelijk heeft
mijn pleidooi daarbij geholpen. Dan kan nu de
spa de grond in. Lekker Zeeuws.
LOCATIE 3
Er is een derde plek: het Veerse Meer. Alles is daar kleiner
en overzichtelijker en daarmee heel aantrekkelijk voor
kinderen. Bootjes te over. Op vrijwel elke plek kun je
bij een steigertje vertrekken en hup, naar de overzij.
Onderweg talloze kleine eilanden om even op adem
te komen of zonnend een picknick te houden. Voor
afvalbakken en sanitaire voorzieningen is al gezorgd.
Je geniet er van het zicht op oude stadjes als Veere en
Kortgene. Maar er zijn ook spannender voorzieningen.
Je kan er wakeboarden, waterskieen en er zijn banen
uitgezet voor de snelle motorboten en jetski’s. Er wordt
uiteraard volop gezeild met oude schepen, zoals de
authentieke hoogaarzen die bij Veere gestationeerd
zijn. Op hun tochten nemen ze toeristen graag mee.
Ze laten je kennismaken met het ruige leven op het
water. Zo wordt het erfgoed van de vissers en kleine
handelaren beleefbaar voor iedereen. Vroeger harde
noodzaak, tegenwoordig een unieke belevenis voor
iedere gast.
Langs de kant van het vrolijke Veerse Meer (LOCATIE
3) vindt men vele eetgelegenheden en vakantiehuisjes.
Meteen aan het water. Zwemmen kun je er vanuit de
slaapkamer. Zeker als je domicilie koos in een van de
drijvende hotels. Dat is pas echt een waterverblijf. Het
deinende gevoel van een bed op het water blijft je nog
dagenlang voelen in je hoofd en benen. Mocht je toch
genoeg hebben van het water is er een groot achterland
met een keur aan cultureel erfgoed voorhanden en
een heerlijk aanbod aan winkels in de omliggende
grotere steden als Goes en Middelburg. Maar er is
ook een vliegveld waar je kunt parachutespringen,
zweefvliegen, luchtduiken maken. Via dit vliegveld
zijn er verbindingen met kleinere vliegtuigen in de
band van grote steden rondom Zeeland, terwijl een
vloot van kleine watervliegtuigen het mogelijk maakt
je naar elke plek op of aan het water te laten vervoeren
door de lucht. Zo beleef je land en water op een geheel
andere wijze.
27