Cultuurhistorische analyse Diezerpoort - Gemeente Zwolle

Aan het Blekerswegje bevindt zich tegenwoordig nog steeds een restant van
de tramlijn van de DSM = Dedemsvaartse Stoomtramweg Maatschappij. De
DSM was opgericht in 1885 en bereikte in 1895 Zwolle. De hoofdlijn verbond
de stad via Coevorden met Ter Apel en had zijtakken naar Meppel,
Hardenberg en Hoogeveen. In de Stadsgracht nabij het Blekerswegje werd in
1898 een raccordement geplaatst, met steiger. Deze stond vooral ten dienste
van het vervoer van turf. Deze brandstof werd via de Dedemsvaartse
tramverbinding aangevoerd vanuit het Drentse veengebied rond Coevorden
en Emmen. In Zwolle werd het materiaal overgeladen op houten turftjalken
ten behoeve van doorvoer naar Amsterdam. Bij het Sophiaziekenhuis werd in
1895 een tramremise in gebruik genomen ten behoeve van de Zwolse
paardentram waarvan het tracé twee jaar eerder werd doorgetrokken tot aan
het einde van de Rhijnvis Feithlaan. De naamgeving van deze laan verwijst
overigens naar de Zwolse dichter die woonachtig was op het landgoed
Boschwijk dat via de betreffende laan (voorheen Platte Allee) was te bereiken.
De Diezerpoort Nieuwstad huisvestte steeds meer inwoners, meest arbeiders,
voor wie huizen werden gebouwd in de omgeving van de Warmoesstraat, aan
de Langenholterweg en de (nu verdwenen) Akkerstraat. Ook kwamen er
enkele schoolgebouwen. Langs de stadsgracht vestigden zich enkele
bedrijven en in het westelijke deel van Dieze werd door de stad een vuilstort
aangelegd.
De Brink rond 1925, gezien richting Rhijnvis Feithlaan (collectie HCO)
Voornaam wonen aan de Rhijnvis Feithlaan e.o.
Wanneer men langs de Rhijnvis Feithlaan loopt dan valt aan de ene zijde de
markante functionalistische bebouwing van het vroegere Sophiaziekenhuis
op. Aan de andere zijde zijn de uit voorname herenhuizen uit de 19 de eeuw
Cultuurhistorische analyse Diezerpoort, Zwolle II september 2010 II blad 42
bestaande gevelwanden te zien. Hier vertegenwoordigt Dieze een totaal
ander karakter dan in de rest van de wijk, waar juist de voor de volks- en
lagere middenklasse bestemde woningbouw overheerst. Herenhuizen, enkele
oude villa’s alsook het statige gebouw van de vroegere Rijks-HBS zetten de
toon in het gebied van de Rhijnvis Feithlaan, de Bagijnesingel en de
Turfmarkt. Lange tijd stond de Rhijnvis Feithlaan bekend als de ‘Platte allee’
ofwel ‘Lijnbanen allee’. Deze lommerrijke allee maakte deel uit van de
wandelroute in de richting van het buiten ‘Boschwijk’ dat ooit werd bewoond
door de schrijver en latere Zwolse burgemeester Rhijnvis Feith (1753-1824).
Op een laat 19 de -eeuwse stadskaart van Zwolle is goed te zien dat de toen
reeds als de Rhijnvis Feithlaan bekend staande allee langs de noordwestzijde
geheel is omzoomd door herenhuizen. Tegelijk met de Diezerpoort lag dit
deel van de stad toen nog ingebed in het landelijke buitengebied langs de
Nieuwe Vecht (Zuidbroek). Uit de Topografisch Militaire Kaart van 1865 blijkt
dat de noordwestzijde van de Rhijnvis Feithlaan toen al was bebouwd. Aan de
overzijde bevonden zich nog de onbebouwde terreinen van de Bagijneweide,
tot omstreeks 1830 eigendom van de Waalse kerk en daarna in handen van
de gemeente die er aanvankelijk de bedoeling had een marktterrein in te
richten. Op een deel ervan zou evenwel in 1883 het Sophiaziekenhuis worden
gebouwd. De herenhuizen aan de Rhijnvis Feithlaan zijn uitgevoerd in de voor
de ontwikkelingen in de tweede helft van de 19 de eeuw karakteristieke
Neorenaissancetrant. Ze worden gekenmerkt door sierdetails als sluitstenen,
speklagen, hoek- en negblokken. In hun opzet vormen ze een voortzetting
van de voorname bebouwing aan het Groot Wezenland waar langs de
grachten van de oude stad eveneens herenhuizen kwamen te staan.
De Rhijnvis Feithlaan rond 1900-1905, detail van een ansichtkaart uit die
periode, collectie HCO, Zwolle.