Deel 2: Besloten ruimte - A&O-fonds Waterschappen

Deel 2: Besloten ruimte 

Arbocatalogus sector 

Waterschappen 

A&O-fonds Waterschappen/Deel 2: Besloten ruimte 

MD-MV20090293 

Opdrachtgever : A&O-fonds Waterschappen 

Project : Deel 2: Besloten ruimte 

Dossier : C0450-01.001 

Omvang rapport : 1 pagina's 

Auteur : Werkgroep Besloten ruimte 

Bijdrage : Joost Scheepers 

Interne controle 

Projectleider 

: Begeleidingscommissie 

“Arbocatalogus” 

: Johan van Deel Middelaar 2 

Projectmanager : Robbert van Kuij 

Datum : 6 november 2009 

Naam/Paraaf : 

A&O-fonds Waterschappen 

november 2009 

Definitief 

Arbocatalogus 

sector Waterschappen 

Besloten 

ruimten 

Deel 0 Hoofdrapport 

Deel 1 Agressie en geweld 

Deel 2 Besloten ruimten 

Deel 3 Struikelen, uitglijden en vallen 

Deel 4 Knellen, pletten en snijden 

Deel 5 Biologische Agentia


Arbocatalogus sector 

Waterschappen 

dossier : C0450-01.001 

registratienummer : MD-MV20090293 

versie : 1.1 

A&O-fonds Waterschappen 

6 november 2009 

Definitief

ERRATA VERSIE 1,1 (6 november 2009) 

Deze errata geeft een overzicht van de wijzigingen van de laatste versie van de Arbocatalogus (d.d. 06- 

11-2009) ten opzichte van de Arbocatalgus (d.d. 15-06-2009). 


Paragraaf Wijziging 

§ 2.1.1 Toevoeging bij installatiespecifieke risico’s: 

elektrocutie (nauw geleidende ruimte) 

§ 2.1.4 Toevoeging bij repressieve maatregelen: 

middelen die nodig zijn om de noodprocedures uit te kunnen voeren zijn aanwezig. 

§ 2.1.7 Toevoeging bij valgevaar toegang besloten ruimte: 

Bij een verticale ingang tot een besloten ruimte dient aandacht te worden besteed aan het 

minimaliseren van valgevaar bij het mangat. Oplossingen hiervoor kunnen zijn … bevinden. 

§ 2.1.9 Aanpassing: 

Deze subparagraaf is compleet herschreven. Het onderwerp nauw geleidende ruimte is 

toegevoegd. Het aspect aarding is aangepast. 

§ 2.1.9 Toegevoeging voetnoot: 

De meest recente NEN-EN 3140 publicatie geldt voor deze Arbocatalogus. 

§ 2.1.11 Aanpassing: 

het dragen van een harnasgordel is verplicht (was aanbevolen) 

§ 2.1.11 Toevoeging bij valbescherming: 

In situaties waar sprake is van een verhoogd risico op vallen dient valbescherming te worden 

gedragen. Dit is onder meer het geval bij een valhoogte van 2,5 of meer, openingen in de 

vloer, onbrekende relingen, etc. 

Bijlage 2 Toevoeging bij Vallen in de uitgegistslibbuffer door openstaand luik en valrooster: 

afscherming plaatsen 

Bijlage 2 Toevoegen bij risico: Onvoldoende verlichting in uitgegistslibbuffer: 

Verlichting buiten bereikbaarheid werknemers plaatsen i.v.m. elektrocutiegevaar. 

Bijlage 2 Aanpassing bij risico: Stroomdoorgang door het lichaam door nauwgeleidende omgeving: 

Compleet herschreven 

Bijlage 3 Aanpassing in voorbeeld werkvergunning, elektrische veiligstelling: 

De ”5” eisen zijn opgenomen ten aanzien van elektrisch veiligstellen. Borging, beveiliging 

tegen wederinschakeling en controle of de installatie spanningsloos is zijn toegevoegd. 

Arbocatalogus sector Waterschappen / Deel 2: Besloten ruimte 06-11-2009, versie 1.1 

MD-MV20090293 - 1 -

INHOUD BLAD 

1 DEFINITIE, WETGEVING EN AANPAK 3 

1.1 Definitie en toepassingsgebied 3 

1.2 Wetgeving 3 

1.3 Taken en functies 4 

1.4 Een integrale aanpak van besloten ruimten 5 

2 OPLOSSINGENBOEK BESLOTEN RUIMTEN 6 

2.1 Preventieve maatregelen 6 

2.1.1 Risico-inventarisatie 6 

2.1.2 V&G Ontwerp 7 

2.1.3 Activiteitgebonden risico’s en taakrisico-analyse 7 

2.1.4 Werkafspraken en werkvergunning 8 

2.1.5 Meten 9 

2.1.6 Beheersen van de atmosfeer 13 

2.1.7 Toegankelijk werkgebied 15 

2.1.8 Voorzieningen in besloten ruimte veilig stellen 17 

2.1.9 Veilig gebruiken van apparatuur 18 

2.1.10 Voorlichting en training 21 

2.1.11 Persoonlijke beschermingsmiddelen 21 

2.2 Repressieve maatregelen 25 

2.2.1 Toezicht houden, observeren en communiceren 25 

2.2.2 Blusmiddelen 26 

2.2.3 Noodprocedure 26 

3 RELEVANTE LITERATUUR EN WEBSITES 28 

4 COLOFON 29 

BIJLAGEN 

1 VOORBEELD OVERZICHT BESLOTEN RUIMTEN 

2 VOORBEELD TAAKRISICO-ANALYSE BETREDEN UITGEGISTSLIBBUFFER 

3 VOORBEELD WERKVERGUNNING 

4 VOORBEELD TRA INERTISEREN VAN GISTINGSTANK, GASHOUDER EN 

LEIDINGEN 

5 VOORBEELD LAST MINUTE RISK ANALYSIS 

6 VOORBEELD NOODPLAN 


MD-MV20090293 - 2 -

1 DEFINITIE, WETGEVING EN AANPAK 

1.1 Definitie en toepassingsgebied 

In deze Arbocatalogus wordt onder een besloten ruimte verstaan: 

“Een gesloten of deels open omgeving met een al dan niet vernauwde toegang, die niet ontworpen is voor 

het verblijf van personen, waar een gevaarlijke atmosfeer aanwezig kan zijn.” 

Het toepassingsgebied beperkt zich tot werken die in beheer zijn bij het waterschap. Hierbij behoren 

bijvoorbeeld ook rioolgemalen van gemeenten die in beheer zijn bij het waterschap. Het betreden van 

besloten ruimten door heffingstechnologen bij bedrijven of het openen/betreden van rioolputten door 

handhavers valt niet onder het toepassingsgebied. 

1.2 Wetgeving 

In de Arbowet zijn onderstaande doelvoorschriften opgenomen ten aanzien van besloten ruimten: 

Artikel nr. Doelvoorschriften in de (Arbo-)wet 

Arbobesluit, art. 3.5c – 3.5f 

(Atex 137) 

Identificatie van explosieve atmosferen 

Maatregelen om explosieve atmosferen te voorkomen 

Werken in explosieve atmosferen 

Arbobesluit, art. 3.5g Gevaar voor verstikking, bedwelming, vergiftiging, brand en explosie 

Arbobesluit, art. 3.6 Vluchtwegen en nooduitgangen 

Arbobesluit, art. 3.7 Veilig gebruik van vluchtwegen en nooduitgangen 

Arbobesluit, hoofdstuk 4, 

afdeling 1 

Gevaarlijke stoffen 

Arbobesluit art. 7.3 Geschiktheid arbeidsmiddelen 

ATEX 95 Eisen aan apparaten en beveiligingssystemen die bedoeld zijn voor gebruik 

op plaatsen waar ontploffingsgevaar kan heersen. 

ATEX 137 1) Maatregelen voor verbetering van gezondheidsbescherming en 

veiligheid van werknemers. 

2) Criteria voor keuze van apparaten en beveiligingssystemen 

3) Waarschuwingsborden voor plaatsen waar een explosieve atmosfeer 

kan voorkomen 

Dit hoofdstuk is relevant m.b.t. Arbobesluit art. 3.5g: gevaar voor verstikking, bedwelming, vergiftiging of 

brand. 


MD-MV20090293 - 3 -

In dit hoofdstuk zijn voorschriften opgenomen die onderstaande beleidsregels vervangen: 

- Beleidsregel 3.5g-1: Onderzoek in ruimten waar gevaar bestaat voor verstikking, bedwelming of 

vergiftiging dan wel brand 

- Beleidsregel 3.5g-2: Maatregelen in ruimten waar gevaar bestaat voor verstikking, bedwelming of 

vergiftiging dan wel brand. 

1.3 Taken en functies 

In onderstaande tabel is een niet-limitatieve opsomming gemaakt van taken, functies en locaties waar 

gevaren met betrekking tot besloten ruimten kunnen kan optreden. 

De functies kunnen ook uitgevoerd worden door derden (bijvoorbeeld aannemers). De catalogus heeft 

geen betrekking op bezoekers of burgers. 

Taken Functies Locatie 

Inspectie Zuiveringtechnicus 

Klaarmeester 

Operator 

Rayon(beheerder) 

Projectleider 

Reiniging Onderhoudmonteur 

Onderhoud Onderhoudmonteur 

Renovatie Onderhoudmonteur 

Medewerker staalen 

schilderbedrijf 

Lasser en fitters 

Tanks 

(Pomp)putten 

(Pomp)kelders 

Bassins Leidingwerken 

Waterstaatkundige werken waar 

kathodische bescherming is toegepast 


MD-MV20090293 - 4 -

1.4 Een integrale aanpak van besloten ruimten 

In deze catalogus beschrijven we een integrale aanpak gebaseerd op de Arbo-wet, goede praktijken en 

inzichten van deskundigen. Deze integrale aanpak maakt onderscheid in preventieve en repressieve 

maatregelen. 

Aanpak Aspect 

Preventieve 

maatregelen 

Repressieve 

maatregelen 

1. Inventariseer de installatierisico’s, 

maak een overzicht van besloten 

ruimten en markeer deze ruimten. 

2. Voorkom het ontstaan van 

besloten ruimten en minimaliseer 

risico’s door een goed ontwerp 

3. Leg de activiteitgebonden risico’s 

en beheersmaatregelen vast in 

een TRA of procedure 

4. Maak duidelijke werkafspraken 

5. Meet de atmosfeer en toets deze 

aan vooraf vastgestelde criteria 

6. Zorg voor een veilige en beheerste 

atmosfeer 

7. Realiseer een goed toegankelijk 

werkgebied 

8. Stel voorzieningen veilig 

9. Zorg voor een veilige opstelling en 

gebruik van apparatuur 

10. Geef voorlichting en instructie 

11. Gebruik persoonlijke 

beschermingsmiddelen 

12. Houd toezicht 

13. Pas geschikte blusmiddelen toe 

14. Stel een noodprocedure op 

Verplicht 

volgens 

Arbowet 

Verplicht 

volgens 

catalogus 

Aanbevolen 

volgens 

catalogus 

Uitwerking 

in 

paragraaf 


MD-MV20090293 - 5 - 

Ja 

Ja 

Ja 

Ja 

Ja 

Ja 

Ja 

Ja 

Ja 

Ja 

Ja 

Ja 

Ja 

Ja 

Ja 

Ja 

Ja 

Ja 

Ja 

Ja 

Ja 

Ja 

Ja 

Ja 

Ja 

Ja 

Ja 

Ja 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

2.1.1 

2.1.2 

2.1.3 

2.1.4 

2.1.5 

2.1.6 

2.1.7 

2.1.8 

2.1.9 

2.1.10 

2.1.11 

2.2.1 

2.2.2 

2.2.3

2 OPLOSSINGENBOEK BESLOTEN RUIMTEN 

Dit oplossingenboek volgt de structuur van de integrale aanpak van besloten ruimten zoals hiervoor is 

beschreven. Dit betekent dat eerst wordt ingegaan op de preventieve maatregelen en daarna op de 

repressieve maatregelen. 

2.1 Preventieve maatregelen 

2.1.1 Risico-inventarisatie 

Het inventariseren, analyseren en schriftelijk vastleggen van de risico’s is vastgelegd in artikel 5 van de 

Arbowet. 

Oplossingen 

Besteed bij de risico-inventarisatie aandacht aan: 

- maak een overzicht van alle besloten ruimten (zie 

bijlage 1); 

- leg van de besloten ruimten de installatiespecifieke 

risico’s vast; 

- markeer besloten ruimten. 

Overzicht van besloten ruimten 

Elk waterschap moet een overzicht hebben van alle besloten ruimten. Voor elke besloten ruimte moet 

duidelijk zijn bij welke locatie deze ruimte hoort. Een locatie kan bijvoorbeeld een 

rioolwaterzuiveringsinstallatie, rioolgemaal of oppervlaktewatergemaal zijn. Dit overzicht dient actueel te 

worden gehouden. Aanleidingen om het overzicht aan te passen zijn: veranderende omstandigheden, 

inzichten, wetgeving, bedrijfsvoering, incidenten, ongevallen, etc. In bijlage 1 is een voorbeeld opgenomen 

van een overzicht besloten ruimten dat kan worden bijgehouden. 

Installatiespecifieke risico’s 

Van elke besloten ruimte dienen de installatierisico’s geïnventariseerd te worden. Onderstaande risico’s 

zijn leidend bij het aanwijzen van besloten ruimten: 

- vergiftiging / verstikking (O2, H2S, etc); 

- explosie; 

- biologische agentia; 

- elektrocutie (nauwe geleide ruimten) 

- andere gevaarlijke stoffen. 

Afhankelijk van de installaties dienen ook andere installatiespecifieke gevaren te worden beoordeeld. 

Deze gevaren kunnen zijn: 

- vallen (in diepte of van hoogte); 

- uitglijden, struikelen, stoten; 

- vallende voorwerpen; 


MD-MV20090293 - 6 -

- knel- en pletgevaar ; 

- elektrocutie; 

- verdrinken. 

Markering besloten ruimten / bebording 

Elke besloten ruimte moet als zodanig herkenbaar zijn met minimaal de tekst “Besloten ruimte”. Verder 

wordt aanbevolen om de van toepassing zijnde gevaarsymbolen te plaatsen. 

2.1.2 V&G Ontwerp 

Conform artikel 3, lid 1b uit de Arbowet en artikel 4.4 uit het Arbobesluit is de werkgever in eerste instantie 

verplicht om gevaarlijke situaties te voorkomen. Voor besloten ruimten betekent dit dat 

ontwerpmaatregelen kunnen worden genomen zodat het gevaar kan worden weggenomen of 

geminimaliseerd. 

Oplossingen 

Minimaliseer de risico’s door ontwerpmaatregelen. Besteed 

hierbij aandacht aan: 

- beoordelingsmethodieken om gevaren in een vroeg 

stadium te signaleren; 

- het niet afdekken van ruimten; 

- een veilige toegang van besloten ruimten; 

- de aanwezigheid van ventilatiesystemen; 

- de lay-out en uitvoer van apparatuur. 

Bij nieuwe installaties of ingrijpende aanpassingen moet aantoonbaar worden gemaakt dat er naar 

gestreefd is om het ontstaan van besloten ruimten te voorkomen. Het is verstandig om al in de 

ontwerpfase een risicobeoordeling uit te voeren, voorbeelden van beoordelingsmethodieken die kunnen 

worden toegepast zijn een hazid (Hazard Identification Study) of hazop (Hazard and Operability study). 

Aspecten die in de ontwerpfase kunnen worden bekeken zijn: 

- het voorkomen van besloten ruimten, bijvoorbeeld door het niet afdekken van ruimten (let op!!: dit is 

geen maatregel voor gassen die zwaarder zijn dan lucht en die zuurstof kunnen verdringen); 

- het creëren van veilige toegang van de ruimte. In het geval van tanks dient bij voorkeur een toegang 

aan de zijkant gecreëerd te worden. Indien dit niet mogelijk is moet een extra groot toegangsluik aan 

de bovenzijde aangebracht te worden; 

- ventilatiesystemen voor tanks; 

- de lay-out van apparatuur; 

- aan- en afkoppelingsmogelijkheden van leidingen en apparatuur. 

2.1.3 Activiteitgebonden risico’s en taakrisico-analyse 

Ingevolge artikelen 3, lid 1b Arbowet en 4.1b, 4.1c en 4.2 uit het Arbobesluit is de werkgever verplicht 

doeltreffende maatregelen te treffen ter voorkoming of beperking van de blootstelling aan gevaarlijke 

stoffen. 


MD-MV20090293 - 7 -

Oplossingen 

Inventariseer de activiteitgebonden risico’s en stel 

beheersmaatregelen vast. 

Hiervoor kan een taakrisico-analyse (TRA) gebruikt worden (zie 

voorbeeld in bijlage 2) 

Ter voorbereiding van de werkzaamheden dienen de gevaren van de locatie, installatie en de 

werkzaamheden te worden geïnventariseerd en zullen beheersmaatregelen moeten worden getroffen. In 

het algemeen zal dit plaatsvinden door middel van een taakrisico-analyse (TRA). Bij veel voorkomende 

werkzaamheden moeten de risico’s en maatregelen bij voorkeur worden opgenomen in een procedure of 

een andere schriftelijk vastgelegde werkwijze. Samen met de installatie-risico’s vormt de TRA een 

compleet overzicht van alle risico’s die gelden voor de besloten ruimte. 

In bijlage 2 is een voorbeeld van een taakrisico-analyse opgenomen van het betreden van een 

uitgegistslibbuffer. 

2.1.4 Werkafspraken en werkvergunning 

Het is belangrijk dat de afspraken die gemaakt zijn voor iedereen duidelijk zijn. Om deze reden moeten 

werkafspraken worden vastgelegd. 

Oplossingen 

Leg werkafspraken vast, bij voorkeur in een werkvergunning 

(zie bijlage 3). 

Voordat met de werkzaamheden in de besloten ruimte wordt begonnen, worden de te nemen en genomen 

maatregelen schriftelijk vastgelegd. Leg hierbij minimaal onderstaande zaken vast: 

- algemene gegevens: 

o object: 

welk object / werk; 

wie is verantwoordelijk voor het object / de werkzaamheden; 

o uitvoering: 

onder wie zijn verantwoording van het waterschap wordt het werk uitgevoerd; 

contactgegevens van bedrijf en uitvoerder die de werkzaamheden daadwerkelijk 

uitvoeren; 

o duur afspraken: 


MD-MV20090293 - 8 -

voor welke datum / data gelden de afspraken; 

wat zijn de werktijden; 

o omschrijving werkzaamheden: 

welke werkzaamheden worden uitgevoerd; 

welke risico’s / gevaren zijn met de omgeving, installatie en werkzaamheden 

verbonden; 

o repressieve maatregelen: 

noodprocedures is bekend 

middelen die nodig zijn om de noodprocedures uit te kunnen voeren zijn aanwezig 

- werkafspraken: 

o gegevens over de atmosfeer: 

resultaten meting; 

afspraken over periodieke meting; 

bevestiging dat ruimte veilig betreden kan worden; 

o afzetting van het werkgebied; 

o elektrisch veiligstellen van de installatie; 

o mechanisch veiligstellen van de installatie; 

o gebruik van PBM’s; 

o gebruik van andere hulpmiddelen (bijv. gasmeters, blusmiddelen, gereedschappen, 

hulpapparatuur, Ex-apparatuur). 

Het is wenselijk om bij werkzaamheden in besloten ruimten de werkafspraken vast te leggen in een 

werkvergunning. In bijlage 3 is een voorbeeld van een werkvergunning opgenomen. 

2.1.5 Meten 

Conform artikel 3.5g uit het Arbobesluit mag een ruimte waar gevaar bestaat voor verstikking, bedwelming, 

vergiftiging of brand niet betreden worden voordat uit een onderzoek is gebleken dat het gevaar niet 

aanwezig is. 

Oplossingen 

Besteed bij het meten van gevaarlijke stoffen aandacht aan: 

- grenswaarden voor de te meten gevaarlijke stoffen; 

- metingen voorafgaand aan de werkzaamheden; 

- de deskundigheid van degene die de metingen uitvoert 

- eisen aan de meetapparatuur. 

Gevaarlijke gassen 

Zuurstof, brandbare gassen, waterstofsulfide zijn de belangrijkste gassen waarmee waterschappen te 

maken krijgen. Waterschappen dienen de gevaren van de gevaarlijke stoffen te scheiden in acute gevaren 

en gevaren op langere termijn. De gassen waaraan personen in de besloten ruimte blootstaan zijn 

opgenomen in de installatiespecifieke risicobeoordeling en de TRA. 


MD-MV20090293 - 9 -

Voor acute gevaren zoals explosiegevaar, brand, zware vergiftiging, zuurstofverdringing kan het 

chemiekaartenboek worden geraadpleegd. Voor lange termijneffecten kan de website www.intox.org 

worden geraadpleegd. 

Hoge concentratie H2S en methaan zijn voorbeelden van acute gevaren. Wettelijke grenswaarden voor 

blootstelling op lange termijn (bijvoorbeeld lasrook en zeer lage concentratie H2) kunnen worden 

geraadpleegd via 

Gas Acute gevaren Gevaren lange termijn 

Zuurstof Laag zuurstofgehalte: verstikking 

Hoog zuurstofgehalte: versnelde 

ontbranding 

Brandbare gassen Explosie 

Brand 

Waterstofsulfide Hoge concentraties: 

- explosie 

- brand 

- irritatie 


MD-MV20090293 - 10 - 

- 

Afhankelijk van de stof 

Aantasting: 

- zenuwstelsel 

- longen 

- oogletsel 

Meetcriteria 

Elk waterschap dient grenswaarden voor de atmosfeer vast te stellen waarbij zij het veilig acht de ruimte te 

betreden. Hierbij moeten de wettelijke grenswaarden in acht worden genomen. Door het waterschap dient 

voor kortdurende werkzaamheden naast de wettelijke grenswaarde bij een blootstelling van 8 uur ook een 

plafondwaarde te worden vastgesteld. Beide waarden mogen nooit overschreden mag worden. Indien er 

geen wettelijke grenswaarde is vastgesteld, dient het waterschap een grenswaarde vast te stellen. Op de 

website www.veiligwerkenmetchemischestoffen.nl wordt uitgelegd hoe u een grenswaarde kunt 

vaststellen. 

Voor alle werkzaamheden dient vooraf vastgesteld te worden aan welke gassen werknemers blootgesteld 

kunnen worden. Deze gassen dienen te worden gemeten en getoetst aan de grenswaarden. 

Voor samengestelde gassen (bijvoorbeeld biogas) geldt dat elk van de onderdelen van het samengestelde 

gas (bijvoorbeeld methaan, waterstofsulfide en kooldioxide) aan de grenswaarden moet voldoen. In 

onderstaande tabel zijn grenswaarden opgenomen waar minimaal aan voldaan moet worden. 

Gas Meetcriteria 

Zuurstof 18 – 21 volumeprocent 

Brandbare gassen Lager dan 10% van de onderste explosiegrens (LEL 1 ) 

Waterstofsulfide Lager dan 1,6 ppm (8-uurs blootstelling) 

Kooldioxide Lager dan 9.000 mg / m 3 of 5.000 ppm (8-uurs blootstelling) 

Wanneer niet aan de meetcriteria wordt voldaan, mag de ruimte alleen betreden worden met 

gebruikmaking van onafhankelijke ademhalingsbeschermingsmiddelen. Daarbij is de luchttoevoer 

onafhankelijk van de atmosfeer in de ruimte (zie ook paragraaf 2.1.11). Ruimten waar meer dan 10% LEL 

heerst mogen nooit worden betreden. 

1 onderste explosiegrens (LEL) te blijven. De LEL geeft een gas-lucht verhouding weer. Boven de LEL-waarde kan het 

gasmengsel met behulp van een vonk tot ontsteking worden gebracht.

Meet atmosfeer voorafgaand aan de werkzaamheden 

Voorafgaand aan betreding van de besloten ruimte moet de samenstelling van de atmosfeer in de ruimte 

worden gemeten. De meetresultaten voor deze stoffen moeten vastgelegd worden, bijvoorbeeld in de 

vorm van een meetprotocol, een meetrapport of als onderdeel van de werkvergunning. Met de 

meetresultaten moet minimaal aangetoond kunnen worden welk type metingen uitgevoerd zijn, met welk 

meetinstrument, waar de metingen zijn uitgevoerd en wat de meetresultaten zijn. 

Uit de risicobeoordeling dient naar voren te komen welke gevaarlijke atmosfeer kan worden aangetroffen. 

Op basis hiervan dienen metingen te worden uitgevoerd. In de atmosfeer bij besloten ruimten zijn met 

name onderstaande stoffen relevant: 

- Waterstofsulfide (H2S); 

- Zuurstof (O2); 

- Brandbare of explosieve gassen (methaan, biogas). 

In voorkomende gevallen kunnen besloten ruimten andere stoffen bevatten zoals chloor of ammoniak. Een 

voor deze stoffen passende werkwijze moet door het betreffende waterschap zelf bepaald en vastgelegd 

worden. 

Meetbevoegde 

Degene die de gasmetingen uitvoert, moet hiervoor voldoende zijn uitgerust en opgeleid. Voorbeelden van 

geschikte opleidingen zijn: “gasmeten in riool en waterzuivering” en “basis gasmeten”. Verder dient de 

meetbevoegde bekend te zijn met de installatie. Het is verstandig dat hij vooraf minimaal de tekeningen en 

de installatierisico’s heeft bestudeerd. Bij omvangrijke werkzaamheden en werkzaamheden met hoge 

risico’s, dient een meetprotocol opgesteld te worden. 

Indien duidelijk is dat metingen niet op een veilige manier kunnen worden uitgevoerd en het toch 

essentieel is dat de metingen wel worden uitgevoerd dan mogen deze alleen worden uitgevoerd onder 

gebruik van adembescherming. 

Figuur 1: meten van de atmosfeer met gebruik van 

adembescherming. 

Meetapparatuur 

Voor de meetapparatuur gelden onderstaande eisen: 

- de apparatuur moet geschikt zijn voor de meetcriteria zoals die door het waterschap zijn vastgesteld; 

- aanduiding wanneer de apparatuur voor de laatste keer is gecalibreerd; 

- aanduiding wanneer de volgende calibratie moet plaatsvinden; 


MD-MV20090293 - 11 -

- de calibratiegegevens moeten worden vastgelegd. 


MD-MV20090293 - 12 -

2.1.6 Beheersen van de atmosfeer 

Overeenkomstig artikel 4.1c dient de blootstelling aan gevaarlijke stoffen geminimaliseerd te worden. 

Artikel 4.5, van het Arbobesluit, gaat in op het ventileren van besloten ruimten. Verder geldt dat conform 

beleidsregel 3.5g-2, lid 3, alle leidingen die op de besloten ruimte zijn aangesloten, zijn afgeblind zodat 

geen gassen of vloeistoffen vanuit de leidingen in de ruimte kunnen komen. 

Oplossingen 

- maak de installatie schoon; 

- koppel leidingen af en blok ruimten in; 

- beheers de atmosfeer tijdens werkzaamheden. 

Schoonmaken van de installatie 

De werkmethode die wordt toegepast om het product uit de besloten ruimte te verwijderen en te 

ventileren, is erop gericht om een veilige atmosfeer te verkrijgen. 

Voordat de besloten ruimte wordt geopend, worden alle resten van vloeibare producten zoveel mogelijk 

verwijderd door het leegpompen en laten aflopen (drainen) van de ruimte. Daarna kan de ruimte worden 

gespoeld met water, waaraan zo nodig een reinigingsmiddel of desinfectiemiddel is toegevoegd. Reinigen 

met stoom wordt, in het bijzonder bij besloten ruimten die brandbare gassen of dampen kunnen bevatten, 

ten sterkste afgeraden. Er kan dan namelijk vonkvorming optreden door statische elektriciteit. 

Reinigen met vluchtige brandbare of giftige oplosmiddelen wordt eveneens sterk ontraden. Indien een 

besloten ruimte gevaarlijke gassen bevat, worden deze uitgedreven en zo nodig vernietigd. Gevaarlijke 

gassen en dampen (niet explosief) kunnen worden verwijderd door langdurig spoelen met lucht. Voor het 

uitdrijven van brandbare gassen dient de Atex 137 te worden gevolgd. 

Na het wassen, vooral bij besloten ruimten die sterk vervuild zijn, zal dikwijls langdurig (enkele uren) met 

lucht worden gespoeld om de concentratie gevaarlijke gassen en dampen beneden de toelaatbare grens 

te brengen. Ook een combinatie van wassen en spoelen is mogelijk; deze werkwijze kan de concentratie 

gevaarlijke gassen en dampen snel verlagen. 

Spoelen met lucht kan geschieden door afzuiging van de gassen en dampen of door inblazen van schone 

lucht in de besloten ruimte. Afhankelijk van de te verwachte gassamenstelling (onder meer het soortelijk 

gewicht) dient de locatie van de aan- en afzuiging te worden vastgesteld. 

In bijlage 4 is een voorbeeld opgenomen van een taakrisicoanalyse voor het inertiseren van een 

gistingstank, gashouder en leidingen. 

Afkoppelen van leidingen en inblokken van ruimten 

Na het ledigen worden alle op de besloten ruimte aangesloten leidingen afgesloten (bijvoorbeeld door 

middel van blind- of steekflenzen), gelocked en gelabeled. Het afblinden kan door middel van: 

- goed zichtbare blind- of steekflenzen; 


MD-MV20090293 - 13 -

- zodanige loskoppeling dat geen gassen of stoffen vanuit de leiding in de ruimte kunnen komen. De 

losgekoppelde leidinggedeelten mogen niet op eenvoudige wijze weer vastgekoppeld kunnen worden; 

- Wanneer afblinden of loskoppelen niet mogelijk is, kan een zogenoemd “double block en 

bleedersysteem” worden toegepast. 

Het afblinden en loskoppelen van leidingen gebeurt zo dicht mogelijk bij de besloten ruimte. 

Zoals in de procesindustrie gebruikelijk is, is het bij complexe leidingsystemen aan te raden gebruik te 

maken van een controlelijst waarop alle te plaatsen flenzen staan aangegeven. Op die manier wordt 

voorkomen dat één of meer flenzen over het hoofd worden gezien. 

Figuur 2: veilig gestelde schakelkast 

Bij het inblokken van ruimten ter voorkoming van instromend water (bijvoorbeeld 

oppervlaktewatergemalen) dienen daarvoor geschikte keermiddelen te worden toegepast. Een enkele 

kering is voldoende bij gebruik van stalen keerschotten. Indien schotbalken worden gebruikt, gaat de 

voorkeur naar een dubbele kering. Deze tussenruimte mag niet gevuld worden met andere materialen 

(bijvoorbeeld grond). 

Beheersen van de atmosfeer tijdens werkzaamheden 

Voordat iemand de ruimte betreedt, wordt gezorgd voor een doeltreffende luchtverversing. Indien geen 

zekerheid bestaat dat tijdens de werkzaamheden aan de criteria blijvend kan worden voldaan, worden er 

herhalingsmetingen uitgevoerd. De frequentie van deze metingen wordt zodanig gekozen dat een 

verandering in de atmosfeer wordt geconstateerd voordat deze een gevaarlijke waarde bereikt. 

In de volgende situaties in een besloten ruimte bestaat de mogelijkheid dat niet aan de gestelde criteria 

kan worden voldaan: 

- het uitvoeren van las- of snijwerkzaamheden; 


MD-MV20090293 - 14 -

- het werken met vluchtige oplosmiddelen; 

- het vrijkomen van gassen of dampen uit achtergebleven resten of uit roestlagen. 

Aanbevolen wordt minimaal één persoon in de besloten ruimte uit te rusten met persoonlijke gasdetectieapparatuur. 

Dat zijn kleine meetinstrumenten die bijvoorbeeld in de borstzak van een overall gedragen 

kunnen worden. Deze meetinstrumenten zijn uitgerust met meerdere sensoren zodat verschillende gassen 

en gassamenstellingen (bijvoorbeeld O2, LEL en H2S) continu gemeten worden. Het is belangrijk dat de 

meetapparatuur is ingesteld op de meetcriteria die het waterschap hanteert. Bij het overschrijden van de 

meetcriteria wordt een alarm gegeven. In dat geval worden de werkzaamheden onmiddellijk gestaakt en 

verlaat iedereen de besloten ruimte. 

De bepaling welke gasdetectie-apparatuur gebruikt moet worden en welke personen uitgerust moeten 

worden met de apparatuur moet vastgelegd worden in de in hoofdstuk 2.1.3. van deze Arbocatalogus 

genoemde taakrisico-analyse. 

Ventilatie kan op twee manieren geschieden, namelijk: 

- door via één van de toegangen verse lucht in de ruimte te blazen; 

- door de verontreinigde lucht uit de ruimte af te zuigen. 

De ventilatie wordt zodanig ingericht dat de lucht in de gehele besloten ruimte zoveel mogelijk wordt 

ververst. Daarbij is het noodzakelijk de toegang waar het inblazen of afzuigen van de lucht plaatsvindt 

voldoende af te sluiten. Ook kan men gebruik maken van verplaatsbare luchtleidingen, die de lucht 

aanvoeren of afzuigen op de plaats waar wordt gewerkt. 

2.1.7 Toegankelijk werkgebied 

In artikel 3.2 van het Arbobesluit is opgenomen dat arbeidsplaatsen veilig toegankelijk moeten zijn en weer 

veilig moeten kunnen worden verlaten. Verder dient u conform artikel 3.15 uit het Arbobesluit duidelijk aan 

te geven waar zich gevaren bevinden. 

Oplossingen 

- zorg er voor dat het werkgebied goed toegankelijk is 

voor hulpdiensten; 

- minimaliseer het aantal personen in een besloten 

ruimte; 

- zorg voor een goede toegang tot de besloten ruimte. 

Toegankelijkheid werkgebied 

De toegankelijkheid van het werkgebied moet worden gewaarborgd door middel van onderstaande 

maatregelen: 

- Het werkgebied is afgezet; 

- de toegangswegen en de omgeving van de besloten ruimte worden zoveel mogelijk vrijgehouden van 

materiaal, verplaatsbare apparatuur en voertuigen; 

- Het werkgebied is toegankelijk voor hulpdiensten (toegang en opstelplaats); 

- Geadviseerd wordt bij de ingang van het werkgebied een bord "Verboden toegang voor 

onbevoegden" te plaatsen; 

- Het aantal personen dat in een besloten ruimte werkt is zo klein mogelijk; 


MD-MV20090293 - 15 -

- Het mangat is goed toegankelijk en vrij van obstakels. Bij tanks die in de grond zijn aangebracht, is 

het noodzakelijk dat het mangat wordt vrijgemaakt. Er worden voorzieningen getroffen om te 

voorkomen dat de weggegraven grond in de schacht valt of de taluds inkalven. 

- Bij een verticale ingang tot een besloten ruimte dient aandacht te worden besteed aan het 

minimaliseren van valgevaar bij het mangat. Valgevaar is opgenomen in Arbocatalogus deel 3, §2.1.4. 

Oplossingen om het valgevaar te minimaliseren kunnen zijn: een railing rondom het mangat waarbij 

men alleen binnen de railing mag komen als men valbeveiliging draagt. Hierbij dient men aan een 

vast punt de valbeveiliging te borgen. Een andere optie is het plaatsen van een afzetting waarbij 

dezelfde uitgangspunten (o.a. veiligheidsafstanden tot het mangat) worden gehanteerd als bij het 

werken op platte daken. Brand- of veiligheidswachten dienen ook deze beveiliging te dragen als zij 

zich in de omgeving van een dergelijk mangat bevinden. 


MD-MV20090293 - 16 -

Figuur 3: zorg bij besloten ruimten voor een goede opstelplaats voor hulpdiensten 

2.1.8 Voorzieningen in besloten ruimte veilig stellen 

In besloten ruimten zijn vaak permanente of tijdelijke voorzieningen aanwezig die tot extra gevaren kunnen 

leiden als de ruimte betreden wordt. Voorbeelden hiervan zijn roerwerken of klimsteigers in tanks. U dient 

de risico’s van deze voorzieningen te minimaliseren. 

Oplossingen 

Minimaliseer de risico’s van voorzieningen in de besloten 

ruimte. Besteed hierbij aandacht aan: 

- het gebruik van veilige en gekeurde steigers, trappen 

en ladders; 

- controle van hulpmiddelen op hun geschiktheid voor 

gebruik in de besloten ruimte; 

- de borging van bewegende delen in de besloten 

ruimte. 

Steigers en andere hulpconstructies 

Steigers en andere hulpconstructies worden op de juiste wijze geconstrueerd en zijn gemakkelijk via een 

trap of ladder te bereiken. Steigers zijn gekeurd door een deskundig persoon en voorzien van een 

steigerkaart. Trappen of ladders worden op een deugdelijke manier vastgezet. 2 

Vaste voorzieningen en bewegende delen 

Zowel de vaste voorzieningen als de hulpmiddelen worden voor hun gebruik op betrouwbaarheid 

gecontroleerd. Hierbij wordt rekening gehouden met mogelijke aantasting door producten die zich in de 

ruimte bevinden. 

Wanneer zich in een besloten ruimte roerwerken of andere bewegende delen bevinden, worden 

maatregelen getroffen, die met zekerheid voorkomen dat deze delen onverwacht in beweging kunnen 

komen. 

Dit kan worden bereikt door: 

2 Dit hoofdstuk gaat niet in op arbo-eisen van steigers, trappen en ladders. In deel 3 van de Arbocatalogus (Struikelen, 

uitglijden en vallen) wordt hier wel op ingegaan. Verder zijn eisen opgenomen in het Arbobesluit artikelen 7.23, 7.23a, 

7.23b en in de beleidsregels 7.4-4, 7.4-5 en 7.34. 


MD-MV20090293 - 17 -

- het afkoppelen van bewegende delen en vergrendelen van de werkschakelaar(s) (met slot en sleutel); 

- het ‘trekken’ van de smeltpatronen (zekeringen), voornamelijk bij oudere installaties; 

- veiligstellen conform NEN-EN 50110-1 in combinatie met NEN 3140; 

- blokkeren van aandrijven (bijvoorbeeld verwijderen van riemen of snaren). 

2.1.9 Veilig gebruiken van apparatuur 

Het gebruik van apparatuur kan tot gevaren leiden binnen en buiten de besloten ruimte. 

Oplossingen 

Zorg voor veilig gebruik van apparatuur. Besteed hierbij aandacht 

aan: 

- Elektrocutiegevaar bij nauwe geleidende ruimten: 

o Het gebruik van veilige spanning 

o De aarding en isolatie van apparatuur 

o De opstelling van voedingsbronnen; 

- Vonkvrije (ex)-apparatuur bij een explosieve atmosfeer; 

- Verwijderen van brandbare producten bij werken met 

open vuur; 

- Maatregelen zodat bij defecte gas- / zuurstofslangen de 

aanvoer van gassen automatisch gestopt wordt. 

Elektrocutiegevaar - Gebruik in van nauwe (mobiele) geleidende aardlekschakelaarapparatuur. 

ruimten 

Een nauw geleidende ruimte is een ruimte die voornamelijk begrensd is door geleidende delen waarin de 

bewegingsvrijheid zo is beperkt dat personen voortdurend of vrijwel voortdurend in contact zijn met deze 

geleidende delen. Voorbeelden van nauwe geleidende ruimten zijn kleine tanks en kruipruimtes. 

Elektrocutie is een belangrijk gevaar bij nauwe geleidende ruimten. In de risicobeoordeling dient te worden 

nagegaan of de besloten ruimte een nauwe geleide ruimte betreft. 

Om het risico van elektrocutie te minimaliseren dienen onderstaande maatregelen te worden genomen ten 

aanzien van werkzaamheden in nauwe geleidende ruimten: 

- in de ruimte mag vaste elektrische apparatuur alleen toegepast worden als deze op veilige 

spanning werkt. 

- Verplaatsbaar elektrische materieel moet zijn uitgevoerd met een ingebouwde voedingsbron 

(accu). Indien dit niet mogelijk is moet dit materieel zijn opgenomen in een SELV-keten 3 . Is ook 

dit niet mogelijk, dan moet het materieel worden opgenomen in een S-keten 4 . 

- Bij toepassing van S-ketens moet aan onderstaande voorwaarden worden voldaan: 

o In een keten mag slechts één verplaatsbaar toestel zijn opgenomen; 

o Het toestel is van klasse II. Als klasse II 5 toestellen niet verkrijgbaar zijn, mogen klasse I 

6 toestellen worden gebruikt mits de handgrepen en bedieningsorganen van 

isolatiemateriaal zijn of met isolatiemateriaal zijn bekleed. Deze isolatie moet minimaal 

voldoen aan de eisen voor extra isolatie. 

3 Safety Extra Low Voltage (veilige spanning) 

4 S-keten is een veiligheidstransformator waarbij de uitgangsspanning 230V is. 

5 Klasse II toestel: dubbelgeïsoleerd toestel 

6 Klasse I toestel: geaard toestel 


MD-MV20090293 - 18 -

- Handlampen mogen niet worden opgenomen in S-ketens. Handlampen met gasontladingsbuizen 

zijn op een dergelijke manier uitgevoerd dat het voor het functioneren van de lamp noodzakelijk 

materieel in de handlamp is opgenomen. 

- De voedingsbronnen van de SELV- en S-ketens zijn buiten de nauwe geleidende ruimte 

geplaatst. 

- Elektrisch materieel dat vanwege de grootte van zijn vermogen niet in een SELV- of S-keten kan 

worden geplaatst, mag als klasse I worden uitgevoerd als wordt voldaan aan alle onderstaande 

eisen: 

o Het omvat geen elektrisch handgereedschap; 

o Het materieel maakt deel uit van een eindgroep, beveiligd door een aardlekschakelaar 

met een nominale aanspreekstroom van ten hoogste 30mA, van een TN- of een TTstelsel; 

o de aardlekschakelaar wordt dagelijks voor aanvang van de werkzaamheden met de 

testknop beproefd; 

o het materieel wordt uitsluitend in de spanningsloze toestand verplaatst. 

- Aarding is verbonden met alle metalen gestellen en vreemde geleidende delen binnen de nauwe 

geleidende ruimte. 

- Verplaatsbare leidingen mogen alleen deel uitmaken van SELV- of S-ketens. 

Deze bepaling geldt niet voor: 

o meetleidingen van meettoestellen; 

o leidingen van handlampen. 

- Elektrisch aangedreven ventilatoren worden niet op de nauw geleidende ruimte gemonteerd maar 

kunnen door slangen of leidingen met de ruimte worden verbonden. 

Meer informatie is opgenomen in de NEN 3140 publicatie (bepalingen 6.101) 7 . 

Explosiegevaar binnen de besloten ruimte vanwege werkzaamheden waarbij vonken ontstaan 

Indien het gevaar bestaat dat in de besloten ruimten een explosieve atmosfeer aanwezig is, wordt er 

gewerkt met explosieveilige apparatuur, hulpmiddelen en PBM’s conform de Atex 95 -regelgeving. Dit 

geldt ook voor de verlichting en ventilatoren die bij mangaten worden geplaatst. Het is overigens niet 

toegestaan om werkzaamheden uit te voeren in een besloten ruimte waarvan bekend is dat er zich een 

explosieve atmosfeer in bevindt. 

Indien het gevaar bestaat dat brandbare of ontbrandbare stoffen in de ruimte vlam kunnen vatten door de 

werkzaamheden (bijvoorbeeld lassen of slijpen) worden deze stoffen uit de ruimte verwijderd. Indien blijkt 

dat dit niet mogelijk is worden deze afgedekt door bijvoorbeeld lasdekens, Verder dienen voor deze 

werkzaamheden altijd blusmiddelen aanwezig te zijn (zie paragraaf 2.2.2). 

Brand- en explosiegevaar binnen de besloten ruimte door gebruik van drukhouders (gasflessen) 

Gas- en zuurstofcilinders die bij autogene las- of snijwerkzaamheden worden gebruikt, worden buiten de 

besloten ruimte geplaatst. Dat geldt ook voor verdeelstukken bij centrale gas- en zuurstofsystemen. Indien 

in uitzonderlijke situaties hiervan wordt afgeweken dient dit expliciet te zijn vermeld in de TRA. 

Een te hoog zuurstofpercentage leidt tot zeer gevaarlijke situaties omdat brandbare stoffen (bijvoorbeeld 

kleding van de lasser) aanzienlijk sneller in brand raken. Om lekkage van zuurstof uit lekke slangen en 

koppeling aan de brander te voorkomen (andere koppelingen mogen niet voorkomen in zuurstofslangen) 

is het verstandig om aan reduceertoestel voor zuurstof te voorzien van een dubbele slang. Bij lekkage van 

zuurstof wordt dan de zuurstoftoevoer naar de brander automatisch afgesloten. Branders, slangen en 

slangaansluitingen dienen vooraf en buiten de besloten ruimte te worden getest. 

7 De meest recente NEN-EN 3140 publicatie geldt voor deze Arbocatalogus. 


MD-MV20090293 - 19 -

Wanneer bij het lassen of snijden gebruik wordt gemaakt van een injecteurbrander, wordt in de 

toevoerleiding van de brandbare gassen een vacuümventiel opgenomen. Dit ventiel zorgt ervoor dat bij het 

lek raken van de gastoevoerleiding de toevoer van gas onmiddellijk wordt gestopt. Bij het gebruik van een 

gelijkedrukbrander kan voor het brandbare gas aan het reduceertoestel eenzelfde toestel worden 

gemonteerd, zoals is beschreven voor het gebruik van zuurstof. Het toestel dient dan wel geschikt te zijn 

voor het door te voeren gas. 

Sluit bij onderbreking van de werkzaamheden zowel de brander als de gasflessen af. Verwijder bij 

voorkeur de brander met de toevoerslangen uit de besloten ruimte. Bij het stoppen van de 

werkzaamheden dient de apparatuur te worden uitgezet of veiliggesteld. 

Explosie buiten de besloten ruimte vanwege ontsteking explosieve dampen 

Bij de opstelling van apparatuur dient te worden voorkomen dat vonkvorming van apparatuur een 

explosieve damp uit de besloten ruimte ontsteekt waardoor een explosie kan plaatsvinden. Het is van 

belang dat elektrische en andere apparatuur, zoals ventilatoren, dieselmotoren en compressoren ten 

opzichte van de besloten ruimte worden geplaatst als aangegeven in de figuur. 

Besloten ruimte 

Windrichting 

Bij een dergelijke plaatsing is de kans dat een eventueel aanwezig brandbaar damp/lucht- mengsel wordt 

ontstoken het geringst. Ook bij besloten ruimten die giftige gassen en dampen bevatten en waarbij een 

compressor wordt gebruikt die de ademhalingsbeschermende middelen voorziet van ademlucht, is 

een dergelijke plaatsing noodzakelijk. Hiermee wordt voorkomen dat de compressor schadelijke dampen 

uit de besloten ruimte aanzuigt. De windrichting wordt tijdens de werkzaamheden gecontroleerd, 

bijvoorbeeld met een windvaan. 

Gebruik (mobiele) aardlekschakelaarapparatuur 

Compressor 

Ventilator 

Dieselmotor 

Een apparaat kan defect raken zonder dat kortsluiting optreedt. Een voorbeeld hiervan kan aantasting 

door vocht zijn. Het gevaar is dat de stop intact blijft (er is geen kortsluiting) maar het apparaat staat wel 

onder spanning. Een aardlekschakelaar controleert of stroom uit het elektriciteitscircuit lekt. Indien de 

gelekte stroom een bepaalde waarde overschrijdt, wordt de stroomkring verbroken. 


MD-MV20090293 - 20 -

Om bovenstaande reden is het belangrijk om voorafgaand aan de werkzaamheden te controleren of de 

installatie waaraan of waarmee gewerkt wordt, is aangesloten op een aardlekschakelaar. Indien deze niet 

aanwezig is of de aanwezige aardlekschakelaar heeft een nominale aanspreekstroom hoger dan 30 mA, 

kan worden gebruik gemaakt van een mobiele aardlekschakelaar met een nominale aanspreekstroom van 

ten hoogste 30 mA. Een mobiele aardlekschakelaar dient voor gebruik altijd getest te worden. 

2.1.10 Voorlichting en training 

Het voorlichten, trainen en instrueren van werknemers is een verplichting conform Arbowet artikel 8. 

Oplossingen 

Geef voorlichting en instructie. Voer kort voorafgaand aan de 

werkzaamheden een laatste minuut risico analyse (LMRA) uit . 

Zie bijlage 5 voor een voorbeeld LMRA. 

Het waterschap (zie ook paragraaf 2.2.2) zorgt ervoor dat alle werknemers die bij de werkzaamheden in 

besloten ruimten betrokken zijn, doeltreffend worden voorgelicht over de gevaren die aan deze 

werkzaamheden zijn verbonden. Ook zorgt het waterschap ervoor dat de werknemers voldoende zijn 

geïnstrueerd over de manier waarop het werk veilig uitgevoerd kan worden. Bovendien overtuigt het 

waterschap zich ervan dat zij op de hoogte zijn van de maatregelen die in geval van nood moeten worden 

getroffen. 

Geadviseerd wordt de werknemers die het werk uitvoeren een laatste minuut risico analyse (LMRA) uit te 

laten voeren. Deze LMRA dient uitgevoerd te worden op de werklocatie kort voorafgaand aan de 

werkzaamheden. Een voorbeeld van een LMRA is opgenomen in bijlage 5. 

2.1.11 Persoonlijke beschermingsmiddelen 

In artikel 3b van de Arbowet is opgenomen dat doeltreffende en passende persoonlijke 

beschermingsmiddelen (pbm’s) aan de medewerker ter beschikking moeten worden gesteld als door bron- 

en collectieve maatregelen het gevaar niet voorkomen kan worden. 

Oplossingen 

Besteed bij persoonlijke beschermingsmiddelen aandacht aan: 

- standaard pbm’s die gedragen dienen te worden; 

- adembescherming; 

- valbescherming; 

- opslag en schoonmaak van persoonlijke 

beschermingsmiddelen. 


MD-MV20090293 - 21 -


MD-MV20090293 - 22 -

Standaard pbm’s 

Tijdens het werken in besloten ruimten zullen, afhankelijk van de specifieke risico’s, verschillende typen 

pbm’s toegepast moeten worden. Vaststelling van de pbm’s dienst plaats te vinden op basis van de in 

hoofdstuk 2.1.1. van deze Arbocatalogus uitgevoerde RI&E en op basis van de hoofdstuk 2.1.3 

uitgevoerde taakrisico-analyse. 

De volgende algemene persoonlijke beschermingsmiddelen kunnen tijdens het werken in een besloten 

ruimte worden gedragen: 

- veiligheidsschoenen of – laarzen; 

- speciale beschermende kleding / pakken ter bescherming van de huid tegen o.a. toxische stoffen en 

biologische agentia. In brand/explosiegevaarlijke ruimten dient antistatische en brandvertragende 

kleding te worden gedragen; 

- handschoenen ter bescherming van de huid tegen o.a. toxische stoffen en biologische agentia; 

- veiligheidshelm; 

- oogbeschermingsmiddelen: afhankelijk van de situatie een veiligheidsbril of ruimzichtbril. 

Adembescherming 

Als uit de risicobeoordeling blijkt dat adembescherming noodzakelijk is, dient onafhankelijke 

adembescherming te worden toegepast. Filtermaskers mogen alleen worden toegepast als de gevaarlijke 

atmosfeer enkel wordt veroorzaakt door aerosolen en/of endotoxinen. 

Let op: in bepaalde situaties is onafhankelijke adembescherming, waarbij ademlucht door middel van 

slangen naar de besloten ruimte wordt gevoerd, lastig te gebruiken omdat er scherpe delen zijn of dat 

meerdere personen via eenzelfde mangat naar binnengaan waardoor slangen in de knoop kunnen raken. 

Valbescherming 

Alle personen die zich in de besloten ruimte bevinden zijn verplicht een harnasgordel te dragen. Een 

harnasgordel kan gebruikt worden om de betreffende persoon in geval van een incident uit de ruimte te 

takelen of trekken. 

In situaties waar sprake is van een verhoogd risico op vallen dient valbescherming te worden gedragen. 

Dit is onder meer het geval bij een valhoogte van 2,5 of meer, openingen in de vloer, onbrekende relingen, 

etc. 

Bij verticale betreding van een besloten ruimte kan een meelopende valbescherming (non-chute) worden 

toegepast. Deze dient bij voorkeur bevestigd te worden aan een hijsbalk of driepoot (redtakel moet altijd 

aanwezig zijn). Na de afdaling, als de werknemer zich horizontaal gaat verplaatsen, is het verstandig de 

valbescherming uit te haken omdat de werknemer verstrikt kan raken in de lijnen (de harnasgordel dient 

wel gedragen te worden). 

Boven een verticaal te betreden ruimte dient een afscherming te worden geplaatst. Indien dit niet mogelijk 

is, moet de mangatwacht valbescherming gebruiken (dus inclusief ‘verankering’). 

Opslag en schoonmaak 

Alle persoonlijke beschermingsmiddelen, de hierbij behorende apparatuur en gereedschappen worden na 

gebruik zorgvuldig schoongemaakt, gecontroleerd, eventueel gerepareerd en op een schone, droge plaats 

- gereed voor gebruik - opgeborgen. 

De uitrusting wordt beschermd tegen blootstelling aan uitzonderlijke omstandigheden (warmte, koude, 

inwerken chemicaliën, etc.). 


MD-MV20090293 - 23 -

Er wordt bijzondere aandacht geschonken aan het schoonmaken van maskers en 

oogbeschermingsmiddelen. Deze worden na gebruik grondig schoongemaakt met water en zeep en 

vervolgens gedroogd. Het is verstandig om bij het schoonmaken een desinfecterende zeep te gebruiken. 


MD-MV20090293 - 24 -

2.2 Repressieve maatregelen 

2.2.1 Toezicht houden, observeren en communiceren 

Conform artikel 8, lid 4 uit de Arbowet dient de werkgever toezicht uit te voeren op de naleving van de 

instructies en voorschriften. 

Oplossingen 

Besteed bij het toezicht houden aandacht aan: 

- controle van de genomen maatregelen voorafgaand 

aan de werkzaamheden; 

- toezicht tijdens de werkzaamheden ; 

- communicatiemiddelen. 

Het is de taak van het waterschap om voorafgaand aan de werkzaamheden te controleren dat alle 

maatregelen om de ruimte veilig te kunnen betreden en in de ruimte te kunnen werken zijn getroffen. 

Bij het werken aan of in besloten ruimten is één persoon belast met het toezicht op werkzaamheden. Het 

is mogelijk dat deze toezichthouder zijn taken delegeert aan een mangatwacht. 

Taken van de mangatwacht / toezichthouder zijn: 

- nemen van maatregelen om de ruimte veilig te kunnen betreden en in te kunnen werken; 

- controleren van de hulpapparatuur; 

- zonodig assistentie verlenen bij het binnengaan en verlaten van personen / materialen; 

- continu in contact zijn met personen die zich in de ruimten bevinden; 

- het letten op alarmsignalen van de personen of apparatuur. Met de personen die de ruimte betreden 

dienen afspraken te worden gemaakt over alarmsignalen; 

- waarschuwen in geval van nood. Maak vooraf afspraken wie geïnformeerd wordt in geval van een 

alarm. 

De mangatwacht mag nooit de besloten ruimte betreden. 

Technische maatregelen kunnen er voor zorgen dat de toezichthouder een deel van zijn functies “op 

afstand” kan verrichten. Permanente observatie is in ieder geval wel nodig als direct onherstelbare 

gezondheidsschade kan optreden in het geval een technische voorziening uitvalt, of een persoonlijk 

beschermingsmiddel niet goed functioneert of verkeerd gebruikt wordt. 

Er dienen communicatiemiddelen aanwezig te zijn om in- en externe hulpdiensten in te schakelen. 


MD-MV20090293 - 25 -

2.2.2 Blusmiddelen 

Overeenkomstig artikel 15 uit de Arbowet is de werkgever verplicht om in geval van incidenten bijstand te 

verlenen. Dit houdt onder meer in dat brand beperkt en bestreden wordt en dat de gevolgen van 

incidenten worden beperkt. 

Oplossingen 

Besteed bij het toezicht houden aandacht aan: 

- Het type blusmiddelen; 

- Aanvullende maatregelen. 

Uit de risicobeoordeling moet blijken of blusmiddelen noodzakelijk zijn en zo ja welke type en de 

hoeveelheid blusmiddelen. Bij voorkeur worden sproeischuimblussers toegepast. Verder kan uit de 

risicobeoordeling blijken dat aanvullende maatregelen nodig zijn zoals een veiligheidsdouche of 

branddeken. 

2.2.3 Noodprocedure 

Redding uit besloten ruimten is vaak erg lastig. Door een noodprocedure op te stellen, denkt u 

systematisch na over een aantal aspecten die een rol spelen bij een noodsituatie. Overeenkomst 

Beleidsregel 3.5g-2 artikel 7 bent u verplicht om over een noodprocedure te beschikken voor 

werkzaamheden in besloten ruimte. 

Oplossingen 

Stel een noodprocedure op. Zie bijlage 6 voor een voorbeeld van 

een noodprocedure. 

Noodprocedure 

Elk waterschap dient een noodprocedure te hebben waarin redding uit een besloten ruimte is opgenomen. 

In de noodprocedure moeten minimaal onderstaande aspecten naar voren komen: 

- alarmeren hulpdiensten; 

- beschikbaarheid reddingsmiddelen; 

- oefening. 


MD-MV20090293 - 26 -

Bij verticale betreding dient op locatie een redtakel aanwezig te zijn (bevestigd aan bijvoorbeeld een 

hijsbalk, driepoot of hijsdavit). 

In bijlage 6 is een voorbeeld opgenomen van een noodprocedure. 


MD-MV20090293 - 27 -

3 RELEVANTE LITERATUUR EN WEBSITES 

Literatuur: 

Arbo informatieblad-5, Veilig werken in besloten ruimten, 2004. 

Praktische handleiding voor de uitvoering van het toezicht en de eerstelijnsredding bij het werken in 

besloten ruimten, Departement Welzijn, Onderwijs en Veiligheid, Provinciaal Veiligheidsinstituut, 2006. 

Arbokennis dossier Verstikkingsgevaar werken in besloten ruimten, DHV, 2007 

Diverse procedures en instructies van verschillende waterschappen. 

Websites: 

www.aenowaterschappen.nl A&O-fonds Waterschappen 

www.veiligwerkenmetchemischestoffen.nl SER, site over informatie over vaststellen grenswaarden 

www.arbeidsinspectie.nl Informatie over melden van klachten, melden ernstige 

incidenten, etc. 

www.minbzk.nl/onderwerpen/veiligheid Site van het ministerie over veiligheid 


MD-MV20090293 - 28 -

4 COLOFON 

Opdrachtgever 

Stichting A&O-fonds Waterschappen 

Secretaris/projectmanager 

Emma van Vliet 

Eindredactie 

DHV Amersfoort 

Met dank aan 

de leden van de begeleidingscommissie Arbocatalogus en de leden van de werkgroepen 

Concept, tekst en realisatie 

DHV, Amersfoort 

Vormgeving omslag 

Ruurd Heijting, Rotterdam 

Fotografie omslag 

Harry van der Liende, Waterschap Veluwe 

Drukwerk 

VNG Huisdrukkerij 

Oplage 

Te downloaden via de website www.aenowaterschappen.nl en te bestellen via emailadres 

annelies.knoppert@aeno.nl 

Uitgave 

Stichting Arbeidsmarkt- en Ontwikkelingsfonds Waterschappen 

Stichting A&O-fonds Waterschappen bevordert en ondersteunt vernieuwende activiteiten op het gebied 

van arbeidsmarkt en HRM beleid. Actuele informatie over de verschillende projecten treft u aan op 

www.aenowaterschappen.nl 

© Stichting Arbeidsmarkt- en Ontwikkelingsfonds Waterschappen, Den Haag, november 2009. 

Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden vermenigvuldigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand 

of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enigerwijze, hetzij elektronisch, mechanisch door fotokopieën, opnamen of enige andere 

manier, zonder voorafgaande toestemming van de Stichting A&O-fonds Waterschappen. Hoewel aan deze uitgave de grootst mogelijke 

zorg is besteed, kunnen de samenstellers niet aansprakelijk gesteld worden voor eventuele onjuistheden, noch kunnen aan de inhoud 

rechten worden ontleend. 


MD-MV20090293 - 29 -

BIJLAGE 1 VOORBEELD OVERZICHT BESLOTEN RUIMTEN 

Locatie / RWZI Kenmerken Aanwezige gevaren 

Naam / 

Tag / 

code Naam Besloten ruimte 

Afmeting / 

volume 

besloten 

111 Voorbezinktank 150 m 3 

ruimte P&ID’s 

Ankervoorz. t.b.v. 

valbescherming 

Ankervoorz. 

Arbocatalogus sector Waterschappen / Deel 2: Besloten ruimte bijlage 1 

MD-MV20090293 - 1 - 

t.b.v. 

betreding 

Hijsvoorziening 

t.b.v. lichten van 

pompen/ 

mixers, hijsen 

materiaal 

P11-A Ankerplaat Driepoot Mobiele 

hijsvoorziening 

Hijsbevestiging 

d.m.v. 

Atexzonering 

Vergiftiging / verstikking 

Biologische agentia 

Vallen 

Hijsbeugel X X X 

Struikelen / uitg;lijden 

Vallende voorwerpen 

Knel en pletgevaar 

Elektrocutie 

Verdrinken 

Opmerking

BIJLAGE 2 VOORBEELD TAAKRISICO-ANALYSE BETREDEN UITGEGISTSLIBBUFFER 

Taak betreden uitgegistslibbuffer 

Risico Risico omschrijving Beheersmaatregel Benodigheden Voorbereiding Uitvoering Verantwoording 

Brand of explosie. LEL > 10% Controlemeting uitvoeren op de 

Vrijkomen van gas 

door slibtoevoer 

Hoge concentratie H2S Concentratie hoger dan 

3 ppm, of over- 

schrijden van de tgg 8 

uur per dag, 5 dagen in 

de week van 1,6 ppm. 

aanwezigheid LEL volgens meetprotocol 

Het plaatsen van 1 of meerderen ventilatoren 

minimaal 3000 m3 p/uur ( inblazen en 

afzuigen 

Inblokken van de USB. 

De afsluiters dichtzetten vanuit de CSI en 

gistingtanks. 

Tijdens het uitbedrijf nemen van de 

uitgegistslibbuffer dienen de luiken geopend 

te worden voor goede ventilatie. 

Plaats ventilatie om het zuurstofpercentage 

op het gewenste peil te krijgen. 

Betreed de binnenzijde van de 

uitgegistslibbuffer m.b.v. een 

volgelaatsmasker. Dit mag gebruikt worden 

bij korstondige werkzaamheden onder de 

100 ppm. 


MD-MV20090293 - 1 - 

Voor het uitvoeren van metingen 

vierpuntsmeter gebruiken. Betredende 

personen dienen een driepuntsmeter 

mee te dragen. 

Ventilatoren minimaal 3000 m 3 per uur 

vierpuntsgasmeter met pompje en slang, 

3x driepuntsmeter (gekalibreerd en 

goedgekeurd) 

Ketting en hangslot 

Sleutel 

Ventilator 

Volgelaatsmasker

Zuurstof tekort Percentage zuurstof < 

19% volume 

Biologische agentia Ziekte, virussen, 

bacteriën. Kans op 

ziekte door inademing, 

contact met huid of via 

spijsvertering. 

Vallen Vallen van de 

uitgegistslibbuffer door 

ontbreken van hekwerk 

of afzetting. 

Vallen in de 


openstaand luik en 


uitgegistslibbuffer m.b.v. perslucht. Perslucht 

mag alleen gebruikt worden door een 

gecertificeerd persoon. 

Tijdens het uitbedrijf nemen van de 

uitgegistslibbuffer dienen de luiken geopend 

te worden voor goede ventilatie. 

Plaats ventilatie om het zuurstofpercentage 

op het gewenste peil te krijgen. 


uitgegistslibbuffer m.b.v. perslucht. Perslucht 

mag alleen gebruikt worden door een 

gecertificeerd persoon. 

Dragen van beschermende kleding. Overall, 

laarzen, P3 stofmasker en handschoenen. 

Na afloop van de werkzaamheden of tijdens 

pauzes kleding verwijderen/weggooien, 

handen wassen, douchen. 

Zet plaatsen waar het hekwerk of de 

afzetting is verwijderd af d.m.v. afzetlint of 

een tijdelijk hekwerk. 

Indien in de nabijheid van de rand moet 

worden gewerkt, dient valbeveiliging en een 

valharnas gedragen te worden. 

Zorg dat het valrooster van de openstaande 

luiken niet langer geopend is dan 

noodzakelijk is. 

Perslucht 

Sleutel 

Ventilator 

Perslucht 

Overall 

Laarzen 

P3 stofmasker 

Handschoenen 

Vuilniszak 

Zeep en wasbak 

Douche 

Afzetlint 

Tijdelijk hekwerk 

Valbeveiliging 

Valharnas 


MD-MV20090293 - 2 -

Struikelen Struikelen over 

valrooster. Afscherming plaatsen 

voorwerpen op het 

looppad. 

Struikelen over de 

ongelijke afdekking of 

openstaande luiken. 

Uitglijden Gladde ondergrond 

door mogelijk aanwezig 

slib. 

Verdrinken Vallen in 

achtergebleven slib in 

de uitgegistslibbuffer. 

Indien bij het luik gestaan wordt, waardoor 

de binnenzijde van de tank betreden wordt, 

dient er valbeveiliging en een valharnas 

gedragen te worden. 

Voorkom dat voorwerpen in het looppad een 

obstakel vormen; indien niet anders mogelijk, 

voorwerpen markeren. 

Geef voor betreden van de afdekking aan 

dat alleen op de looppaden mag worden 

gelopen. Zorg voor vlakke ondergrond bij 

werkplek. 

Laat de binnenzijde van de tank reinigen. 

Draag tijdens het betreden van de 

binnenzijde schoenen met een goed profiel. 

Personen die de boven- of binnenzijde van 

de uitgegistslibbuffer betreden dienen te 

beschikken over voldoende 

zwemvaardigheid. Om vallen in een volle 

uitgegistslibbuffer te voorkomen zie: “Vallen 

in de uitgegistslibbuffer door openstaand luik 

en valrooster 

Afscherming 


Valharnas 

Markeerlint 

Markeerplakband 

Bord met symbolen 

Vlakke vloerplaat 

Reinigen 

Schoenen met goed profiel 


MD-MV20090293 - 3 -

Moeilijke toegang 

Omdat het niet mogelijk 

is om met een ladder 

de silo te betreden , 

wordt er gebruik 

gemaakt van een 

werkbak of silozit 

Onvoldoende 

vluchtweg 

mogelijkheden 

Onvoldoende 

verlichting in 

uitgegistslibbuffer 

Onvoldoende 

verlichting op de 

Geen vaste entree tot 

binnenzijde van de 

tank. 

Het wegvallen van de 

hoofdentree. 

(bij een storing van de 

kraan bv. ) 

Onvoldoende zicht 

door weinig tot geen 

toetreding van daglicht. 

Zon nog niet 

opgekomen of reeds 

De binnenzijde van de tank wordt betreden 

d.m.v. een manbak of silozit 8 die via een 

kraan door het luik naar de bodem van de 

tank wordt gebracht. 

(aandachtspunt is bij start werkzaamheden 

de windsnelheid i.v.m met de kraan ) 

De betredende personen dienen een 

valharnas te dragen. 

Zorg voor een tweede entree. Deze dient te 

zijn voorzien van een driepoot met lier. 

Plaats in de uitgegistslibbuffer verlichting. 

Deze dient aangesloten te zijn op een 

scheidings-transformator of 50 volt 

wisselspanning/ 120 volt gelijkspanning. 

Te allen tijde dient er extra accuverlichting 

meegenomen te worden om de 

uitgegistslibbuffer veilig te kunnen 

ontvluchten bij stroomuitval. 

Verlichting buiten bereikbaarheid 

werknemers plaatsen i.v.m. 

elektrocutiegevaar. 

Zorg voor voldoende verlichting op de 

werkplek op de uitgegistslibbuffer en op de 

Manbak 


MD-MV20090293 - 4 - 

Kraan 

Driepoot 


Valharnas 

Driepoot lier 

Verlichting 50 volt 

Accuverlichting 

Verlichting 

8 Eisen voor het gebruik van een manbak of silozit vallen buiten dit hoofdstuk van de Arbocatalogus. Eisen zijn opgenomen in ondermeer Arbobesluit artikelen 7.18b, 7.23d en 

Beleidsregels 7.4-6, 7.5-1 en 7.23d.

uitgegistslibbuffer ondergegaan wegen naar de Uitgegistslibbuffer. 

Slechte communicatie Geen zicht hebben op 

Geraakt worden door 

bewegende delen 

of niet kunnen verstaan 

van de betredende 

persoon. 

Het geraakt worden 

door een in beweging 

zijnde menger 

Toevoer product Het plotseling stijgen 

van het uitgegistslib 

niveau in de 

uitgegistslibbuffer. 

Elektrocutie Het ontstaan van 

sluiting in elektrische 

apparatuur. 

Verlichting afstemmen op onder meer: 

- vocht; 

- atex-zone; 

- transportmogelijkheden naar ruimte 

(zaklamp, vaste opstelling) 

- duur verlichting (vaste / verplaatsbare 

opstelling) 

- bereikbaarheid verlichting (hoe en door 

wie uitschakelen) 

De communicatie tussen de betredende 

persoon en de mangatwacht dient te 

geschieden d.m.v. portofoons. 

Zorg dat de mengers uitgeschakeld zijn door 

de werkschakelaars om te zetten en met 

sloten te borgen. Ook in het Scada zullen de 

nodige handelingen verricht dienen te 

worden. Laden trekken in de schakelruimte 

en borgen met sloten. 

Zorg dat de toevoer naar de 

uitgegistslibbuffer vanuit de gistingtanks en 

het CSI stop wordt gezet. Zorg dat de 

terugloop vanuit de CP ruimte wordt 

geblokkeerd. Doe dit door de toevoer te 

blokkeren d.m.v. de werkschakelaar te 

bedienen en te borgen met een hangslot. 

Dit gereedschap dient gekeurd te zijn en in 

een goede staat te verkeren. 

Portofoons 

Sloten 

Hangsloten 

Blindflensen 


MD-MV20090293 - 5 -

Stroomdoorgang door 

het lichaam door 

nauwgeleidende 

omgeving 

- alleen vaste elektrische apparatuur als 

deze op veilige spanning werkt. 

- Verplaatsbaar elektrische materieel 

moet zijn uitgevoerd met een 

ingebouwde voedingsbron (accu). 

Indien dit niet mogelijk is moet dit 

materieel zijn opgenomen in een SELV- 

keten 9 . Is ook dit niet mogelijk, dan 

moet het materieel worden opgenomen 

in een S-keten 10 . 

- Bij toepassing van S-ketens moet aan 

onderstaande voorwaarden worden 

voldaan: 

o In een keten mag slechts één 

verplaatsbaar toestel zijn opgenomen; 

o Het toestel is van klasse II. Als klasse II 

toestellen niet verkrijgbaar zijn, mogen 

klasse I 11 toestellen worden gebruikt 

mits de handgrepen en 

bedieningsorganen van 

isolatiemateriaal zijn of met 

isolatiemateriaal zijn bekleed. Deze 

isolatie moet minimaal voldoen aan de 

eisen voor extra isolatie. 

- Handlampen mogen niet worden 

opgenomen in S-ketens. Handlampen 

met gasontladingsbuizen zijn op een 

dergelijke manier uitgevoerd dat het 

9 Safety Extra Low Voltage (veilige spanning) 

10 S-keten is een veiligheidstransformator waarbij de uitgangsspanning 230V is. 

11 Klasse I toestel: geaard toestel 

Handgereedschap 

Elektrisch gereedschap 

Pneumatisch gereedschap 

Scheidingstransformator 


MD-MV20090293 - 6 -

voor het functioneren van de lamp 

noodzakelijk materieel in de handlamp 

is opgenomen. 

- De voedingsbronnen van de SELV- en 

S-ketens zijn buiten de nauwe 

geleidende ruimte geplaatst. 

- Elektrisch materieel dat vanwege de 

grootte van zijn vermogen niet in een 

SELV- of S-keten kan worden geplaatst, 

mag als klasse I worden uitgevoerd als 

wordt voldaan aan alle onderstaande 

eisen: 

o Het omvat geen elektrisch 

handgereedschap; 

o Het materieel maakt deel uit van een 

eindgroep, beveiligd door een 

aardlekschakelaar met een nominale 

aanspreekstroom van ten hoogste 

30mA, van een TN- of een TT-stelsel; 

o de aardlekschakelaar wordt dagelijks 

voor aanvang van de werkzaamheden 

met de testknop beproefd; 

o het materieel wordt uitsluitend in de 

spanningsloze toestand verplaatst. 

- Aarding is verbonden met alle metalen 

gestellen en vreemde geleidende delen 

binnen de nauwe geleidende ruimte. 

- Verplaatsbare leidingen mogen alleen 

deel uitmaken van SELV- of S-ketens. 

Deze bepaling geldt niet voor: 

o meetleidingen van meettoestellen; 

o leidingen van handlampen. 


MD-MV20090293 - 7 -

Fysieke belasting Het overbelasten van 

Geen communicatie 

met buitenzijde 

uitgegistslibbuffer 

Geen contact met 

buitenwereld 

het menselijk lichaam, 

door repeterende 

handelingen met lasten 

die zwaarder zijn de 23 

kg, of lastig te hanteren 

zijn. 

Het alleen achter 

blijven in de 


het ontbreken van 

toezicht. 

Achterblijven in de 

uitgegistslibbuffer, door 

geen communicatie 

met buitenwereld. 

- Elektrisch aangedreven ventilatoren 

worden niet op de nauw geleidende 

ruimte gemonteerd maar kunnen door 

slangen of leidingen met de ruimte 

worden verbonden. 

Voorkom overbelasting door gebruik te 

maken van een extra mankracht of een 

tilhulp 

Tijdens het aanwezig zijn van personen in 

een besloten ruimte dient er een 

veiligheidswacht/mangatwacht opgesteld te 

staan. 

Plaats een mangatwacht die tijdens de 

aanwezigheid van personen in de 

Uitgegistslibbuffer toezicht en contact houdt 

met de aanwezige personen in de Uitgegist- 

slibbuffer. Deze mangatwacht dient de juiste 

instructies en voorlichting te hebben 

ontvangen. 

Leg dit vast 

Weersomstandigheden IJzel Voorkom gladheid op toegangspaden en 

werkplekken door het strooien van 

strooizout. 

Tilhulp 

Veiligheidswacht/ mangatwacht 

Mangatwacht 

Strooizout 

Extreme hitte, koude Zorg voor voldoende rusttijd om te Werkschema, taakroulatie 


MD-MV20090293 - 8 -

Overige De risico’s die de 

herstellen. 

Storm Onderbreek werkzaamheden bij harde wind. 

werkzaamheden van 

de aannemer met zich 

meebrengen. 

Het aanleveren van een Taak Risico Analyse 

(TRA) 


MD-MV20090293 - 9 - 

TRA

BIJLAGE 3 VOORBEELD WERKVERGUNNING 

Algemeen 

Derden 

Deel A 

Invuller werkvergunning: 

Verantwoordelijke Installatie: 

Teamleider zuiveringsbeheer (of zijn gedelegeerde) 

Telefoonnummer: 

Verantwoordelijke werk: 

Projectleider, Teamleider (of zijn gedelegeerde) 


Contactpersoon / klusleider: 

(waterschap) 


Datum aanmaak werkvergunning: 

Werkordernummer: 

Technisch werk: 

Omschrijving uit te voeren werkzaamheden: 

Installatiedeel: 

Geldigheidsduur (max.5 dagen) 

Begin datum en tijd: 

Eind datum en tijd: 

Naam bedrijf 1: 


Telefoonnummer 

Naam bedrijf 2: 


Telefoonnummer 

Werken volgens taak-risicoanalyse 

Onafgeschermd werken boven water 

Onafgeschermd werken op hoge locaties / boven diepten 

Werken in besloten ruimten 

Niet routinematig hijsen / heffen 

Werken met schadelijke stoffen 

Werken met onafgeschermde apparatuur 

Werken in / bij ruimten met explosiegevaar 

Niet routinematig elektrotechnische werkzaamheden 

Anders nl, 

Werkvergunning 

Naam / gegevens 

werkzaamheden (verguning plichtig) indien 1 vakje aangevinkt dan deel B ook invullen 

Gevaarlijke situaties, incidenten, ongevallen en bijna-ongevallen 

direct melden aan uw contactpersoon van Waterschap 

calamiteitennummer 0XX XXX XXXX 

Paraaf 


MD-MV20090293 - 1 -

Afzetten werkgebied 

Elektrisch veiligstellen installatie 

Bord “Werkgebied” 

Afzetlint (geel/zwart) 

Bord “Explosiegevaar” 

Afzetlint (verboden toegang) 

Installatie geïsoleerd (hoofdschakelaar uit / zekering getrokken bij 

hoogspanning ook vermogensschakelaar uitrijden 

Beveiligd tegen wederinschakeling (vergrendeld en gelabeld) 

Controle of installatie spanningsloos is 

Zorgen voor aarding en kortsluiting 

Zorgen voor bescherming van naastgelegen delen 

Mechanisch veiligstellen installatie 

Deel B Opmerking 

Afsluiters dicht, mantel(s) sluiten / labelen 

Leidingen afkoppelen / afblinden 

Doorspoelen leidingen (met water) 

Pylonen 

Schrikhek 

Anders nl. : 

Naam en paraaf akkoord afzetten werkgebied: 

Naam en paraaf akkoord elektrisch veiligstellen: 

Inertiseren leidingen 

Inertiseren ruimten 

Mechanisch ventileren van de ruimte 

Natuurlijk ventileren van de ruimte 

Doorvoer naar andere ruimten dicht 

Anders nl. : 

Naam en paraaf akkoord mechanisch veiligstellen: 

Gebruik persoonlijke beschermingsmiddelen (PBM) 

Adembescherming (fijnstof) 

Adembescherming (lasdampen) 

Adembescherming (aërosolen) 

Adembescherming (onafhankelijk) 

Hoofdbescherming 

Valbescherming 

Gehoorbescherming 

Gelaatbescherming 

Oogbescherming 

Voetbescherming S3 

Handbescherming 

Bescherming tegen chemicaliën 

Bescherming tegen hitte 

Bescherming tegen verdrinking 

Bescherming tegen koude 

Bescherming tegen elektrocutie 

Werkvergunning 

Uit te voeren 


MD-MV20090293 - 2 -

Gebruik hulpmiddelen 

Persoonlijke gasmeter 

Rollergliss 350 stand-by (redding) 

Rollergliss 350 (toetreding besloten ruimten) 

Beoordelen atmosfeer 

Werklijn (toetreding besloten ruimten) 

Back-up lijn 

24-volt verlichting 

Veiligheidstrafo 230 V 

Verlichting EX 

Portofoon 

Portofoon EX 

Mobiele telefoon 

Blusmiddel A (= vaste stof) 

Blusmiddel B (= vloeistof) 

Blusmiddel C (= gasvormig) 

Blusdeken 

Waterscherm 

Speciaal gereedschap EX 

Speciaal elektrisch VDE gereedschap 

Anders nl. : 

Naam en paraaf akkoord gebruik pbm en hulpmateriaal 



Standaard classificering van de ruimte. 

Classificering van de ruimte na aanpassing. 

Omschrijving genomen maatregelen om de ruimte op te 

waarderen: 

Continu meten. De eerste meetwaarde vastleggen en ondertekenen voor betreding. 

Naam meetinstrument 

Code meetinstrument 

Datum /Tijd 

Zuurstof (min.20%) 

Expl./Brandbaar gas /damp. (≤ 10% LEL) 

H 2 S (max 10 ppm) 

CO 2 (max 0,5 %) 

Naam en paraaf akkoord betreding: 


MD-MV20090293 - 1 -

BIJLAGE 4 VOORBEELD TRA INERTISEREN VAN GISTINGSTANK, 

GASHOUDER EN LEIDINGEN 


MD-MV20090293 - 2 -

Taak, risicoanalyse 

RWZI : 

Versie: 0.01 

Volgnummer: Paraaf voor uitvoering 

Project: Inertiseren Gistingtank, gashouder 

en leidingen 

Locatie 

Start datum 

Opgesteld door: 

Gecontroleerd door: 




MD-MV20090293 - 3 -

Datum van uitvoering 

Dag van uitvoering 

Tijd van uitvoering 

Voorbereiding 

Omschrijving 

activiteit/taakstap 

Stel de stikstoftanks op binnen het 

werkgebied (tussen gashouder en 

gisting tank) 

Zet een werkgebied af met borden 

en afzetlint 

Zijn medewerkers op de locatie 

ingelicht 

Stop alle verbruikers wkk’s ,ketels, 

fakkel, gascompressors en 

vergrendel deze (lock en label) 

Sluit afsluiters (in overleg met de 

beheerder) 

Sluit condensaftappen (in overleg 

met de beheerder) 

Inertiseren gistingtank, gashouder en leidingen 

Sluit de stikstofslangen (twee stuks 

aan op de aansluitingen onder het 

mangatdeksel 

(gashouder zijde) 

Controleer of de doorgang naar de 

gashouder vrij is (afsluiters, 

kleppen) 

Open het 'Beluchtingsproefpunt' aan 

de gashouder 

Start de stikstof invoer (doseren uit 

twee tanks) 

Voer metingen uit aan het 

gasmengsel uit het 

'Beluchtingsproefpunt' aan de 

gashouder (vastleggen in het 

meetrapport) 

De gistingtank en de gashouder is 

inert 

Risico/gevaar 

/blootstelling 

Blootsteling aan 

CH4 

Risico op brand en 

explosie 


CH4 


explosie 


CH4 


explosie 

Blootstelling aan 

stikstof 

gevaar van 

bevriezing 


CH4 en stikstof 

Risico op 

verstikking, brand 

en explosie 

beheersmaatregel 

Houd afstand 

Vonkvrij gereedschap 

Vonkvrij gereedschap 

Onafhankelijke 

adembescherming 

Houd afstand 

Gelaatscherm 

handschoenen 

Meten op afstand 


MD-MV20090293 - 4 -

Sluit het 'Beluchtingsproefpunt' aan 

de gashouder (laat het 

Membraanplaat opkomen) 

Open de verbruikers leidingen (in 

overleg met de beheerder) 

Voer metingen uit aan het 

gasmengsel uit de verbruikers 

leidingen (vastleggen in het 

meetrapport) 

Verbruikersleidingen zijn inert 


CH4 


explosie 


CH4 en stikstof 

Risico op 

verstikking, brand 

en explosie 

Stop de stikstof invoer Blootstelling aan 

stikstof 

gevaar van 

bevriezing 

Beluchten gistingtank, gashouder en leidingen 

Plaats één ventilator op het dek van 

de gistingtank (mobiele kraan) 

Demonteer het eerste 

mangatdeksel op de gistingtank 

Plaats de ventilator (gisting) en sluit 

de aardkabels aan 

Demonteer het tweede 

mangatdeksel op de gistingtank 

Vallen van last uit 

kraan 


stikstof 


stikstof 


stikstof 

Start de ventilator Blootstelling aan 

aërosolen 

Plaats de ventilator (gashouder) en 

sluit de aardkabels aan 

Demonteer het mangatdeksel aan 

de gashouder 

Plaats de aansluitplaat voor de 

ventilator slang 

Start de ventilator 

Start de slibaflaat 

Volg het slibniveau met de 

uitmonding van de ventilatorslang 


stikstof 


stikstof 


aërosolen 

Open de verbruikers leidingen Blootstelling aan 

stikstof 

Voer metingen uit aan de 

luchtstroom uit de verbruikers 

leidingen (vastleggen in het 

meetrapport) 

Tijdens het aflaten blijft de 

beluchting gehandhaafd (twee 

ventilatoren) 


stikstof 

Risico op 

verstikking, 

Houd afstand 


Gelaatscherm 

handschoenen 

Hijsplan 







Disposable P3 

filtermasker 





Disposable P3 

filtermasker 





MD-MV20090293 - 5 -

Veiligstellen gashouder en gistingtank 

Gistingtank is leeg 

Stop de beluchting van de 

gashouder 

Sluit de afsluiter aan de 

gasafvoerdom op de gisting 

Verwijder de aansluitplaat voor het 

mangat van de gashouder 

Meet de ruimte in de gashouder 

(betreden van de gashouder) en leg 

dit vast in het meetrapport 

Geef de gashouder vrij voor 

uitvoering van werkzaamheden 

Draai de beluchtingrichting van de 

ventilator om (gistingtank) 


stikstof 

Peil het niveau in de gistingtank Blootstelling aan 

aërosolen 

Open het mangatdeksel ter hoogte 

van het maaiveld als het niveau 

van het slib lager is dan het 

mangat 

Meet de ruimte in de gistingtank 

(twee metingen in de mangaten 

boven op de tank) en leg dit vast in 

het meetrapport 

Draag de installatie over d.m.v. 

de meetrapporten 

Beluchting blijft gehandhaafd 


aërosolen 



Disposable P3 

filtermasker 

Disposable P3 

filtermasker 


MD-MV20090293 - 6 -

BIJLAGE 5 VOORBEELD LAST MINUTE RISK ANALYSIS 

WERKLOCATIE: ……………………………………………………….... 

Taak ……………………………………………………………………..………. 

1. Evaluatie bij aanvang van de taak ja nee nvt. 

Is het tagnummer van het/de installatie(deel) identiek aan 

het tagnummer op de werkvergunning? 

Is de taakomschrijving duidelijk? 

Is de toegang tot de werklocatie/vluchtwegen vrij? 

Is er voldoende licht om veilig te werken? 

Weet ik de brandbestrijdingsmiddelen ( brandblusser, 

haspel, ...) de oog- en nooddouches, de brandmelder/ 

noodtelefoon staan? 

Zijn voldoende maatregelen genomen om alle valpartijen, 

uitglijden of misstappen te voorkomen? 

Zijn maatregelen genomen om val van voorwerpen te 

vermijden? 

Is alle gevaar om zich te stoten, te struikelen of geklemd te 

raken uitgesloten? 

Zijn maatregelen genomen om alle milieuverontreiniging te 

verkomen 

Zijn de nodige maatregelen genomen zodat op een veilige 

manier kan gewerkt worden in een besloten ruimte? 

Is alle mogelijk contact uitgesloten met: 

• warme/koude materialen/oppervlakten 

• producten 

• elektriciteit 

• scherpe voorwerpen 

Is het werkterrein voldoende afgebakend? 

LMRA “last-minute”- risicoanalyse 

ALS HET NIET VEILIG KAN, DOEN WE HET NIET! 

DATUM ……...…... /……...…… /………..…... 

WERKVERGUNNING, nr. ………….………... 

Potentiële risico’s verbonden met ………………………………………………………………………………………...………. 


MD-MV20090293 - 1 -

BIJLAGE 6 VOORBEELD NOODPLAN 


MD-MV20090293 - 1 -


MD-MV20090293 - 2 -

Deel 2: Besloten ruimte - A&O-fonds Waterschappen

Create successful ePaper yourself

Delete template?

Save as template?