125 grote Liefdes… - Vereniging Rembrandt

eliekschrijnen in de vorm van lichaamsdelen
staan de laatste jaren in de kunstgeschiedenis
volop in de belangstelling. Op
de tentoonstelling De Weg naar de Hemel
van december 2000 tot april 2001 in de
amsterdamse nieuwe Kerk en museum
Catharijneconvent in utrecht werd een aantal
van de allermooiste voorbeelden uit de
middeleeuwen getoond. vooral amerikaanse
kunsthistorici met vleugjes feminisme,
antropologie en semiotiek in hun werk
hebben zich met animo gestort op middeleeuwse
koppen, armen, voeten en handen
van edelmetaal met daarin resten van heiligen.
enkele jaren geleden is zelfs een
heel congres gewijd aan dit soort gevulde
body parts. in het verslag ervan deelt één
van de organisatoren mee dat het onderwerp
zo in trek is omdat moderne kunstenaars lichaamsdelen
opnieuw in de belangstelling hebben gebracht. er zouden
dus kunsthistorici zijn die zich in de keuze van hun onderwerp
en in hun manier van onderzoek laten inspireren door
eigentijdse kunst. Het is bijna te mooi om waar te zijn.
weliswaar is het achteraf vaak mogelijk om in de beoefening
van de kunstgeschiedenis van een bepaalde periode
verband te zien met wat er in die tijd in de kunst omging.
Ook is er kunst gemaakt die getuigt van nieuwe kunsthistorische
inzichten. maar zouden die amerikanen zich op de
middeleeuwse reliekhouders hebben geworpen omdat
kunstenaars van nu met lichaamsdelen aan de gang zijn?
Ook wanneer er duidelijk geen sprake is van inspiratie
door een middeleeuws voorbeeld kan het nuttig zijn om
lichaamsdelen in de kunst van vroeger en nu met elkaar te
vergelijken. in de middeleeuwen hoorden reliekarmen tot
de meest gangbare reliekschrijnen. Op de Kunst rai 2000
waren enkele gemanipuleerde foto’s van armen te zien
gemaakt door Hans abbing. Opeens zie ik veel meer in die
armen van Hans abbing. ditmaal niet omdat ze op elkaar
lijken, maar omdat ze zo vreselijk veel van elkaar verschillen.
reliekarmen maken altijd een gebaar en ze zijn altijd
(kerkelijk) gekleed. vroeger nam men aan dat de arm louter
een arm voorstelde omdat er een stukje van een arm in
zat. de inhoud werd door de vorm zichtbaar gemaakt.
daarom noemde men ze ‘sprekende reliekhouders’. maar
• O G E N B L I K •
een reliekarm kun je niet aaien
P r O f. d r H . W . va N O s
• O G E N B L I K •
de amerikaanse geleerden van de body parts
hebben overtuigend duidelijk gemaakt dat
daarvan vaak geen sprake is. Het gaat om
het gebaar van de handen. die kunnen tonen
of spreken, maar meestal zegenen zij. de
relieken in de arm moeten het gebaar zijn
eigenlijke kracht geven. dit soort schrijnen
zijn lichaamsdelen opgeladen met heilige
brokken. als zo’n arm in processie werd
meegedragen was het alsof de hand gods
– de dextera domini – uit de hemel ingreep
in het leven van mensen.
de arm van Hans abbing is het tegendeel
van een reliekarm. Hij staat niet rechtop te
gebaren, maar hangt bijna krachteloos naar
beneden. de hand vermijdt een ge baar. Het
is een arm zonder status. Ongekleed kan
hij van iedereen zijn. een reliekarm is een pars pro toto,
maar de foto van abbing toont dat de arm bij een lichaam
hoort. Je ziet hem tegen een witte bedding als een deel van
het lichaam. deze arm weigert een voorwerp te worden dat
je kunt manipuleren als een reliekarm. maar er is wel iets
anders. deze arm is gevuld met wat de grote kunstkenner
bernard berenson tactile values noemde. in de kunstgeschiedenis
spreekt men van ‘plasticiteit’ wanneer, bijvoorbeeld
door krachtig modelleren, de suggestie van ruimtelijke
aanwezigheid van de voorstelling op het platte vlak
wordt gewekt. tactile values is als kwalificatie een veel
mooier begrip omdat het iets verraadt van de verlangens
van de beschouwer en van de potentie van de beeldende
voorstelling. tactile values maakt het mogelijk om het
beeld binnen te komen. de illusie wordt gewekt dat je
fysiek deel kunt hebben aan het kunstwerk. dat is hier aan
de orde en dat heeft behalve met plasticiteit ook te maken
met abbings verbluffende weergave van de textuur van de
huid. een arm met een reliek kan je niet aaien, die van Hans
abbing wil niets liever dan gestreeld worden.
8 reliekarm van de H. Petrus
Hugo van Oignies
Ca. 1230. Zilver, gedeeltelijk
verguld, bergkristal, halfedelstenen,
bruinvernis, H. 62 cm.
saint-ursmer, Binche (B)
1 Zonder titel
Hans abbing (1946)
1999. Foto.
Courtesy galerie Vromans,
amsterdam