Voorbehouden, risicovol en overig - Protocollen

Protocollen Voorbehouden, Risicovolle en Overige handelingen Wet BIG 9
Voorbehouden, risicovol en overig
Er wordt een onderscheid gemaakt in voorbehouden handelingen, risicovolle handelingen en
overige handelingen.
Voorbehouden handelingen
In de wet BIG is een aantal handelingen genoemd die voorbehouden zijn aan daartoe opgeleide
deskundigen. Het zijn handelingen die onaanvaardbare risico's met zich meebrengen voor de
gezondheid van de cliënt als zij door ondeskundigen worden uitgevoerd.
De wet BIG noemt in art 36 in totaal 14 categorieën voorbehouden handelingen (zie tekst van
artikel 36 en toelichting Raad BIG). Enkele beroepsgroepen hebben ten aanzien van de
voorbehouden handelingen een functionele bevoegdheid of zijn zelfstandig uitvoeringsbevoegd.
Per handeling wordt bepaald welke beroepsbeoefenaar zelfstandig bevoegd is tot het verrichten
van de handeling.
Voor de volgende voorbehouden handelingen heeft de verpleegkundige een functionele
bevoegdheid (verzorgenden hebben geen functionele zelfstandigheid toegewezen gekregen):
katheterisatie van de blaas;
inbrengen van een maagsonde of infuus;
subcutane, intramusculaire en intraveneuze injecties;
venapuncties;
hielprik bij pasgeborenen.
De functionele bevoegdheid betekent dat de verpleegkundige, mits bekwaam, de handeling in
opdracht van een arts (of een andere zelfstandig bevoegde beroepsbeoefenaar) zelfstandig en
zonder toezicht en tussenkomst van de arts kan uitvoeren..
Risicovolle handelingen
Een risicovolle handeling is een handeling die onaanvaardbare risico's met zich meebrengt voor
de gezondheid van de cliënt als zij door ondeskundigen wordt uitgevoerd maar die niet
aangemerkt wordt als voorbehouden handeling in het kader van de wet BIG.
Voorbeeld het toedienen van zuurstof is geen voorbehouden handeling. Het bepalen van de
nodige dosering is echter een handeling die medische kennis vereist. De verpleegkundige is
daartoe niet opgeleid. Aan het toedienen van een verkeerde dosering zuurstof en aan het
nemen van beslissingen die op onvoldoende kennis gebaseerd zijn, zijn risico’s verbonden.
Ook het toedienen van sondevoeding is geen voorbehouden handeling maar er zijn wel risico’s
aan verbonden. Alvorens tot het toedienen van sondevoeding over te gaan dient de ligging van
de sonde nauwkeurig gecontroleerd te worden; een handeling die een zelfde deskundigheid
vraagt over de risico’s van een sonde als nodig bij het inbrengen van een sonde.
De Raad BIG heeft geadviseerd om voor risicovolle handelingen eenzelfde zorgvuldigheid te
betrachten dan voor voorbehouden handelingen. Dus ook hiervoor geldt dat de handeling in
opdracht van een arts (of andere zelfstandig bevoegde) uitgevoerd wordt.
Zie ook Schriftelijke Opdracht tot Voorbehouden of Risicovolle handeling.
Overige handelingen
onbewaakte kopie
Tenslotte zijn er handelingen die niet onder de definities van voorbehouden en risicovolle
handelingen vallen, maar die wel om een deskundige eenduidige uitvoering vragen. Deze
worden de overige handelingen genoemd. Voor deze handelingen is geen Opdracht van de arts
nodig.
© Vilans 15-03-2008 Richtlijninformatie
Voorbehouden, risicovol en overig: 1 (van 5)

Protocollen Voorbehouden, Risicovolle en Overige handelingen Wet BIG 10
Tekst van artikel 36, met toelichting Raad BIG (in voettekst)
1. Tot het verrichten van heelkundige handelingen 1 – waaronder worden verstaan
handelingen, liggende op het gebied van de geneeskunst, waarbij de samenhang der
lichaamsweefsels wordt verstoord en deze zich niet direct herstelt – zijn bevoegd:
a. de artsen
b. de tandartsen
c. de verloskundigen
doch de onder b en c genoemde personen uitsluitend voor zover het betreft handelingen, in
de aanhef van dit lid bedoeld, die overeenkomstig het bij of krachtens hoofdstuk III
bepaalde worden gerekend tot hun gebied van deskundigheid.
2. Tot het verrichten van verloskundige handelingen 2 zijn bevoegd:
a. de artsen,
b. de verloskundigen, doch deze uitsluitend voor zover het betreft handelingen, in de
aanhef van dit lid bedoeld, die overeenkomstig het bij of krachtens hoofdstuk III
bepaalde worden gerekend tot hun vakgebied.
3. Tot het verrichten van endoscopieën 3 zijn bevoegd:
a. de artsen
4. Tot het verrichten van catheterisaties 4 zijn bevoegd:
onbewaakte kopie
1 Voorbeelden heelkundige handelingen: grote en kleine chirurgie, het nemen van biopsieën
en het verrichten van curettages. Onder heelkundige handelingen vallen niet ingrepen
waarbij het weefsel zich direct na de ingreep weer herstelt, zoals acupunctuur. Het geldt ook
niet voor handelingen waarbij weliswaar het lichaamsweefsel voor enige tijd wordt verstoord,
maar die geen geneeskundig doel dienen (zoals bijvoorbeeld het prikken voor oorbellen,
piercings of tatoeages).
Raad BIG (1996) geeft aan dat hier de volgende voorbehouden handelingen onder vallen:
Tampons verwijderen uit een van nature niet bestaande holte, venasectie, verwijderen
drains, wondtoilet, verwijderen of verwisselen van een tracheacanuele, episiotomie,
verwijderen van subclavia catheter, verwijderen van epiduraal catheter en verwijderen van
venasectie-catheter.
Volgens Raad BIG zijn de volgende handelingen geen voorbehouden handelingen:
verwijderen van hechtingen of agraves, verwijderen van perifeer infuus, wondverzorging,
verwijderen van tampon uit bestaande holte.
2 Verloskundige handelingen: hieronder vallen alle handelingen op het gebied van de
verloskunde: van het onderzoeken van de aanstaande moeder tot en met het begeleiden van
de bevalling en de verloskundige nazorg. Artsen zijn bevoegd en verloskundigen voor zover
de handelingen vallen binnen hun deskundigheidsgebied.
3 Raad BIG (1996): bij endoscopieën gaat het om gevulde en ongevulde lichaamsholten. Het
doel van de behandeling is het van binnen bekijken van lichaamsholten ten behoeve van
onderzoek. Het gaat om onderzoek waarbij de samenhang van de weefsels niet verstoord
wordt.
4 Raad BIG (1996): bij catheterisatie gaat het om gevulde en ongevulde lichaamsholten. Het
doel van de handeling is het inbrengen of verwijderen van stoffen. Het gaat om handelingen
waarbij de samenhang der weefsels niet verstoord hoeven te worden. Het gaat volgens de
Raad BIG om de volgende handelingen: Katheteriseren van de blaas, verwisselen van suprapubische
katheter, Inbrengen van maagcatheter via mond-keelholte of via een maagfistel,
Inbrengen van een catheter ten behoeve van intratracheaal uitzuigen, het inbrengen van een
infuus, het tracheaal extuberen van orale of nasale tube, het inbrengen van duodenaal
catheter en het toedienen van geneesmiddelen in opgeloste vorm via
infuus/toedieningssysteem.
© Vilans 15-03-2008 Richtlijninformatie
Voorbehouden, risicovol en overig: 2 (van 5)

Protocollen Voorbehouden, Risicovolle en Overige handelingen Wet BIG 11
a. de artsen
b. de verloskundigen, doch deze uitsluitend voor zover het betreft handelingen, in de
aanhef van dit lid bedoeld, die overeenkomstig het bij of krachtens hoofdstuk III
bepaalde worden gerekend tot hun gebied van deskundigheid.
5. Tot het geven van injekties 5 zijn bevoegd:
a. de artsen
b. de tandartsen
c. de verloskundigen,
doch de onder b en c genoemde personen uitsluitend voor zover het betreft handelingen,
in de aanhef van dit lid bedoeld, die overeenkomstig het bij of krachtens hoofdstuk III
bepaalde worden gerekend tot hun gebied van deskundigheid.
6. Tot het verrichten van punkties 6 zijn bevoegd:
a. de artsen
b. de verloskundigen, doch deze uitsluitend voor zover het betreft handelingen, in de
aanhef van dit lid bedoeld, die overeenkomstig het bij of krachtens hoofdstuk III
bepaalde worden gerekend tot hun gebied van deskundigheid.
7. Tot het brengen onder narcose zijn bevoegd:
a. de artsen
b. de tandartsen, doch deze uitsluitend voor zover het betreft handelingen, in de
aanhef van dit lid bedoeld, die overeenkomstig het bij of krachtens hoofdstuk III
bepaalde worden gerekend tot hun gebied van deskundigheid.
8. Tot het verrichten van handelingen, op het gebied van de individuele gezondheidszorg, met
gebruikmaking van radioactieve stoffen of toestellen die ioniserende stralen uitzenden, zijn
bevoegd:
a. de artsen
b. de tandartsen,
doch uitsluitend voor zover zij voldoen aan de krachtens de Kernenergiewet (Stb 1963,82)
ter zake van het gebruiken van zodanige stoffen en toestellen gestelde eisen, alsmede voor
zover het betreft tandartsen, uitsluitend voor zover het betreft handelingen, in de aanhef van
dit lid bedoeld, die overeenkomstig het bij hoofdstuk III bepaalde worden gerekend tot hun
gebied van deskundigheid.
9. Tot het verrichten van electieve caridoversie zijn bevoegd:
a. de artsen
onbewaakte kopie
Volgens de Raad BIG zijn de volgende handelingen geen voorbehouden handelingen:
Blaasspoelen bij reeds ingebrachte katheter, Het toedienen van sondevoeding bij een reeds
ingebrachte katheter, Uitzuigen van mond en keelholte.
5 Raad BIG (1996): bij injecties gaat het om een handeling waarbij met een holle naald wordt
binnengedrongen in lichaamsweefsel, in een bloedvat of in een infuuslijn met het doel een
geneesmiddel tot te dienen. Door te stellen dat de naald onmiddellijk na toedienen van het
geneesmiddel weer wordt teruggetrokken, behoort het geven van een infuus niet tot het
injecteren maar tot het catheteriseren. Om die reden rekent de Raad ook het toedienen van
geneesmiddelen in opgeloste vorm via een infuus of toedieningssysteem (pomp, zakje,
infuus) tot de categorie catheterisatie. In tegenstelling tot injecteren is bij deze vorm van
toediening van geneesmiddelen sprake van min of meer continue toediening.
Het betreffen de volgende handelingen: subcutane injecties, intramusculaire injecties,
intraveneuze injecties, intracardiale injecties, het toedienen van lokale anesthetica per
injectie.
6 Bij punkties gaat het om het aanprikken van een orgaan of onderdeel van een orgaan met
behulp van een naald, met het doel daar vocht of weefsel uit te halen. De Raad BIG (1996)
gaf daarbij aan dat hieronder vallen: venapunctie, arteriepunctie, sternumpunctie en hielprik
bij neonaten. En dat hier niet onder gerekend moet worden: vingerprik ter bepaling van
bloedglucose.
© Vilans 15-03-2008 Richtlijninformatie
Voorbehouden, risicovol en overig: 3 (van 5)

Protocollen Voorbehouden, Risicovolle en Overige handelingen Wet BIG 12
10. Tot het toepassen van defibrillatie zijn bevoegd:
a. de artsen
11. Tot het toepassen van electroconvulsieve therapie zijn bevoegd:
a. de artsen
12. Tot steenvergruizen voor geneeskundige doeleinden zijn bevoegd:
a. de artsen
onbewaakte kopie
13. Tot het verrichten van handelingen ten aanzien van menselijke geslachtscellen en
embryo’s, gericht op het anders dan op natuurlijke wijze tot stand brengen van een
zwangerschap, zijn bevoegd:
a. de artsen
14. Tot het voorschrijven van UR-geneesmiddelen als bedoeld in artikel 1, eerste lid onder s
van de geneesmiddelenwet zijn bevoegd:
a. de artsen
b. de tandartsen
c. de verloskundigen, doch dezen uitsluitend voor zover het betreft handelingen, in de
aanhef van dit lid bedoeld, die overeenkomstig het bij of krachtens hoofdstuk III
bepaalde worden gerekend tot hun gebied van deskundigheid;
d. verpleegkundigen 7 , die behoren tot een ter bevordering van een goede uitoefening
van de individuele gezondheidszorg bij ministeriële regeling aan te wijzen
categorie, doch dezen uitsluitend:
1. voor zover een onder a, b of c bedoelde beroepsbeoefenaar de diagnose heeft
gesteld
2. voor zover medische protocollen of standaarden ter zake van het voorschrijven
van UR-geneesmiddelen worden gevolgd;
3. binnen de bij de regeling te stellen beperking ten aanzien van de reikwijdte van
de in de aanhef bepaalde bevoegdheid.
15. De personen, die genoemd in het eerste tot en met dertiende lid, zijn tot het verrichten van
de desbetreffende handelingen uitsluitend bevoegd voor zover zij redelijkerwijs mogen
aannemen dat zij beschikken over de bekwaamheid die vereist is voor het behoorlijk
verrichten van die handelingen. De personen, genoemd in het eerste tot en met het
dertiende lid, die niet voldoen aan het bepaalde in de eerste volzin, worden voor de
toepassing van de artikelen 35, eerste lid, onder a, 38 en 39 aangemerkt als personen die
hun bevoegdheid ontlenen aan het in dit artikel bepaalde.
7 Het ontwerp van de ministeriële regeling, bedoeld in het veertiende lid, onder d, treedt niet
eerder in werking dan vier weken nadat het ontwerp is overgelegd aan beide kamers der
Staten-Generaal.
© Vilans 15-03-2008 Richtlijninformatie
Voorbehouden, risicovol en overig: 4 (van 5)

Protocollen Voorbehouden, Risicovolle en Overige handelingen Wet BIG 13
Gebruikte literatuur
Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport. Onder Voorbehoud. Informatie over de
bevoegdheidsregeling voorbehouden handelingen in de Wet BIG. Rijswijk, september 1996.
Raad BIG. Stappenplan voorbehouden handelingen. December 1996.
Die de AC. Wet BIG, tekst en toelichting editie 2005-2006. SDU Uitgevers BV 2005.
Die de AC, Hoorenman EM, Veen van EB. Recht in de verpleegkundige praktijk. Elsevier
gezondheidszorg, Maarssen 2000.
Leenen HJJ. Gezondheidszorg en recht Deel II. Bohn Stafleu Van Loghum. 2002
onbewaakte kopie
© Vilans 15-03-2008 Richtlijninformatie
Voorbehouden, risicovol en overig: 5 (van 5)