Protocol formulering advies voortgezet onderwijs - Echnaton

Protocol formulering advies Voortgezet Onderwijs in Almere
Inleiding
Dit protocol vloeit voort uit de afspraken die zijn gemaakt tussen de schoolbesturen in Almere en de gemeente in het kader
van de Lokaal Educatieve Agenda (LEA). Daarin is afgesproken dat alle schoolbesturen en dus hun scholen zich - na
goedkeuring door de stuurgroep LEA - verbinden aan de werkwijze zoals in dit protocol wordt verwoord. De gezamenlijke
schoolbesturen, vertegenwoordigd in BOSA, hebben aldus besloten in hun bijeenkomst van 5 oktober 2011.
Het doel van dit protocol is de kwaliteit van de werkwijze om tot het advies te komen zodanig te versterken dat leerlingen
optimaal in het juiste niveau van voortgezet onderwijs instromen. Dit voorkomt onnodige op- en afstroom, waarvan we
weten dat het tot ruim 30% van de leerlingen overkomt; zij zitten na 2 jaar voortgezet onderwijs in een ander niveau.
Het opstellen van dit protocol is een van de onderdelen van een plan van aanpak voor de verbetering van de overgang van
primair- naar voortgezet onderwijs. Daarin zijn vijf actielijnen opgenomen. Actielijn 1 kent de volgende afspraken c.q.
doelen:
Leveren van betere kwaliteit in de schooladviezen door de vrijblijvendheid te verminderen en verantwoordelijke partijen (scholen en
schoolbesturen) te laten handelen conform gemaakte afspraken, door:
1. Het opstellen van een protocol voor de formulering van het advies. Het protocol wordt de verplichte leidraad die alle basisscholen in
Almere aanhouden bij het opstellen van het advies. Tevens wordt een richtlijn gegeven voor het opstellen van een beredeneerde
niveauafwijking.
2. Schoolbesturen PO laten zich informeren over de kwaliteit van het advies van onder hun gezag staande scholen voor primair onderwijs
en bespreken intern de resultaten. 1
1 Plan van Aanpak: de overgang van primair- naar voortgezet onderwijs, vastgesteld door de Stuurgroep LEA op 20 april 2011

Protocol formulering advies Voortgezet Onderwijs in Almere
Advies
In het licht van opstellen van dit protocol is de wens geuit het begrip ‘advies’ te heroverwegen. Het sinds jaar en dag gebruik
van het woord ‘advies’ impliceert een zekere mate van vrijblijvendheid, die in de praktijk door betrokken partijen regelmatig
aangegrepen wordt om de waarde ervan ter discussie te stellen.
De Wet Primair Onderwijs (WPO) schrijft echter in artikel 39.4 voor dat er overeenstemming moet zijn over het advies met
de ouders. Dit houdt in dat het advies aan kritiek onderhevig kan zijn en dat dit scholen voor de taak stelt vroegtijdig,
transparant en onderbouwd aan ouders te rapporteren over de verwachtingen ten aanzien van de leerling. Door ouders
vroegtijdig en zorgvuldig te informeren wordt voorkomen dat zij voor een voldongen feit worden gesteld. Door de informatie
waarop de school haar oordeel baseert inzichtelijk te maken, worden ouders meegenomen in de redenering en dus de
onderbouwing van het advies. Op deze wijze kunnen verwachtingen goed worden afgestemd en zal het eindresultaat voor het
merendeel van de ouders bevredigend zijn. De vaste werkwijze gevat in dit protocol is daarbij een steun in de rug.
Eindtoets
Door het invoeren van een wettelijk verplichte rendementstoets in het basisonderwijs, die naar verwachting zal worden
afgenomen in de periode eind april, zal de huidige Cito Eindtoets waarschijnlijk minder worden afgenomen en daarom aan
waarde verliezen. Dat leidt er ook toe dat deze dan ook minder zal worden meegewogen in het adviesproces. Het doel van de
nieuwe toets is bovendien het bepalen van het rendement van het onderwijs in de basisschool en niet de onderbouwing van
het advies. Dit impliceert dan ook dat moet worden afgesproken welke gegevens uit andere bronnen dan de Cito Eindtoets
worden meegewogen voor de onderbouwing van het advies.
Tijdpad invoering protocol
Om tijdige invoering voor de eerstvolgende adviesronde te realiseren is het noodzakelijk dat besluitvorming en communicatie
plaatsvinden voor de herfstvakantie 2011. Dit om de scholen de gelegenheid te geven op tijd in te stappen in de procedure
en de nodige voorbereidingen te kunnen treffen voor november 2011. Tegen deze tijd worden de voorlopige adviezen met de
ouders besproken.
2

Protocol formulering advies Voortgezet Onderwijs in Almere
Invoering, gebruik en evaluatie
Voor de herfstvakantie 2011 wordt het protocol via de communicatiekanalen van de schoolbesturen verspreid. Aan de hand
van het protocol richten de scholen de jaarlijkse planning rond de advisering in. Dat zal, gezien de inhoud van het protocol, in
stappen moeten gebeuren. Zo kunnen bijvoorbeeld de activiteiten voor groep 6 op korte termijn in uitvoering worden
genomen, waar deze trits voor de huidige groep 8 niet meer toepasbaar is. Een geleidelijk opbouw naar de beschreven
situatie is niet meer dan logisch.
Om de ouders op de hoogte te stellen van deze werkwijze wordt de inhoud van het protocol via de schooleigen communicatie
ook aan hen beschikbaar gesteld. Het protocol komt tevens beschikbaar voor de vo-scholen en de platforms in de stad die
zich bezig houden met de overgang PO-VO. Een brede verspreiding is voorwaarde voor een maximaal resultaat.
Het gebruik van het protocol is een van de acties om de kwaliteit van het advies te versterken. Gelijkluidend handelen maakt
de advisering op schoolniveau en stadsniveau consistenter, waardoor evaluatie en vergelijking van de adviesresultaten
binnen bereik komt. De analyse van deze gegevens wordt vervolgens gebruikt om de kwaliteit van de adviesprocedure verder
te verbeteren. Zo ontstaat een planmatige cyclus van plannen, uitvoeren en evalueren.
De evaluatie van het gebruik van de 1 e versie van het protocol zal plaatsvinden in de periode maart/april 2012. De
adviesronde 2011-2012 is dan afgerond. Verwerking van de gegevens vindt plaats voor de zomervakantie, zodat bijstelling
en vaststelling van het protocol op tijd gebeurt voor de nieuwe ronde advisering in het najaar 2012.
Bij de evaluatie worden in elk geval, directies en ib-ers, evenals ouders betrokken. Schoolbesturen stellen zich op de hoogte
van de resultaten van de evaluatie.
3

Protocol formulering advies Voortgezet Onderwijs in Almere
1 e en volgende versies
Het doel van deze eerste versie van het protocol is het implementeren van een gelijke werkwijze in het Almeerse primair
onderwijs bij het opstellen van het advies. Het is nadrukkelijk de bedoeling in de komende jaren het protocol verder te
ontwikkelen op basis van de ervaringen in het veld en het onderzoek aan beschikbare data. Daarom ligt de nadruk bij de
implementatie in het najaar 2011 vooral op de systematiek van de werkwijze, en dus in onderstaande de aspecten 1 tot en
met 5. De overige aspecten vragen meer voorbereiding en worden in deze versie van het protocol kort aangeduid en in het
schooljaar 2011-2012 nader uitgewerkt.
De werkwijze
Aangezien het opstellen van het advies mensenwerk is en blijft, en kwantitatieve en kwalitatieve gegevens ruimte geven tot
interpretatieverschillen, zal de route naar het uiteindelijk advies procedureel accuraat moeten zijn. De werkwijze die wordt
gevolgd om tot het advies te komen vormt eigenlijk de ruggengraat en zal bij zorgvuldige uitvoering een consistent
eindresultaat opleveren.
Om dit te bereiken is voor het formuleren van het advies een aantal bepalende elementen vastgesteld, te weten:
1. De professionals (wie zijn bij het opstellen van het advies betrokken?)
2. Het gebruik van gegevens bij de onderbouwing van het advies (welke gegevens worden gebruikt?)
3. De weging van de resultaten van het leren met behulp van toetsgegevens (is er een logische weging aan te geven?)
4. De beredeneerde afwijking (wat is de onderbouwing om het advies van beschikbare gegevens te laten afwijken?)
5. De tijdsfasering van de stappen in het adviesproces (wanneer vindt welke actie plaats in het adviesproces?)
6. De rol van de ouders bij het vaststellen van het advies (welke rol spelen ouders in het adviesproces?)
7. De jaarlijkse terugkoppeling van het VO naar het PO (hoe vindt een systematische terugkoppeling plaats?)
8. Het volgen en bespreken van trends in de resultaten van de gegeven adviezen (wat gebeurt er met de resultaten?)
9. De koppeling met de procedure zorgleerlingen van de SLA-VO
10. De toolkit (welke hulpmiddelen zijn er beschikbaar voor gebruik bij de advisering: verplicht en/of vrijwillig?)
4

Protocol formulering advies Voortgezet Onderwijs in Almere
1. De professionals: rollen en verantwoordelijkheden
Achtereenvolgens zijn bij het opstellen van het advies de volgende professionals betrokken.
De directeur van de basisschool
Volgens artikel 39.4 (WPO) beoordeelt de directeur van de basisschool of de ‘grondslag voor het volgen van aansluitend
voortgezet onderwijs in voldoende mate is gelegd’. Leerlingen die hier aan voldoen verlaten aan het einde van het schooljaar
de school, ‘mits hierover met de ouders overeenstemming bestaat’. De directeur is – passend bij zijn rol – de
eindverantwoordelijke en bewaakt in die zin actief de werkwijze in de school om zorgvuldig tot het advies te komen.
Bij het bewaken hoort in dit verband ook het planmatig evalueren van de gevolgde werkwijze, het op peil houden van de
expertise in de school omtrent de inrichting van het vervolgonderwijs en het beoordelen van de afgegeven adviezen over
langere termijn.
Om vroegtijdig, transparant en onderbouwd tot het advies te komen, start de adviesprocedure in groep 6. Hoewel er dan in
het algemeen een indicatie is te geven over het uitstroomniveau, kan er geen garantie gegeven worden. Het is en blijft een
eerste indicatie die in de volgende twee groepen keer op keer bevestigd dient te worden. Door de gesprekken met de ouders
in groep 6, 7 en 8 schriftelijk vast te leggen en te ondertekenen, kan voorkomen worden dat de tussentijdse
uitstroomindicaties als absoluut gegeven worden geïnterpreteerd (format wordt opgenomen in de Toolkit).
De leerkracht van groep 6
De leerkracht van groep 6 bespreekt medio elk schooljaar, eventueel samen met de intern begeleider, de algemene stand
van zaken in relatie tot een indicatie van het uitstroomniveau (= bereikt leerstofniveau). Gegevens uit het LVS vormen
daarbij de leidraad.
5

Protocol formulering advies Voortgezet Onderwijs in Almere
De leerkracht van groep 7
De leerkracht van groep 7 stelt zich aan het begin van het schooljaar op de hoogte van hetgeen door de leerkracht van groep
6 met de ouders is besproken. In het najaar van groep 7 wordt door de leerkracht van groep 7, eventueel samen met de
intern begeleider, het voorlopig uitstroomperspectief (= niveau-indicatie vo) opgesteld op basis van de dan beschikbare
gegevens. Aan het einde van het schooljaar worden het voorlopig uitstroomperspectief opnieuw beoordeeld en eventueel
herzien op basis van de in de loop van het jaar verzamelde gegevens.
De leerkracht groep 8
Bij de start van het schooljaar in groep 8 bespreekt de vorige leerkracht (van groep 7) het voorlopig uitstroomperspectief
met de leerkracht van groep 8. De leerkracht van groep 8 bespreekt de verwachtingen aan het begin van het schooljaar door
met de leerling, zodat ook op dat niveau afstemming plaatsvindt en eventueel nog nadere accenten in het leerstofaanbod
kunnen worden gegeven.
In het najaar in groep 8 wordt het voorlopig advies vo geformuleerd, waarbij ook de intern begeleider is betrokken. Dit
advies wordt vervolgens besproken met ouders en leerling. Het definitief advies vo wordt in februari daaropvolgend
besproken met ouders en leerling.
Het definitief advies wordt vastgelegd in een document dat ouders dienen te tonen bij inschrijving op de vo-school van hun
keuze. Dit voorkomt dubbele inschrijvingen en inschrijvingen op een vo-school anders dan volgens het advies (format wordt
opgenomen in de Toolkit).
6

Protocol formulering advies Voortgezet Onderwijs in Almere
De intern begeleider
De intern begeleider heeft als taak, naast de gebruikelijke werkzaamheden, de procedure, zoals hierboven beschreven te
bewaken op de aspecten: tijdigheid, zorgvuldigheid en consistentie. Het bewaren van het overzicht over de
achtereenvolgende stappen door de jaren heen is van het grootste belang.
Daarbij wordt met tijdigheid bedoeld dat alle aspecten van de procedure op het juiste moment worden uitgevoerd, met
zorgvuldigheid dat de afgesproken gegevens worden gebruikt en dat een goede interpretatie daarvan in acht wordt genomen.
Met consistentie wordt bedoeld dat de uitspraken die gedaan worden samenhangend zijn, d.w.z. gebaseerd op afgesproken
gegevens en niet in zichzelf tegenstrijdig.
Door de wat meer afstandelijke rol van de intern begeleider is deze bij uitstek de professional die zowel inhoudelijk op
juistheid kan toetsen als de uitspraken van de leerkrachten over de jaren heen kan op consistentie beoordelen.
2. Het gebruik van gegevens bij de onderbouwing van het advies
Gezien de diversiteit van in gebruik zijnde instrumenten in het primair onderwijsveld, wordt in dit protocol niet
voorgeschreven welke instrumenten gebruikt worden bij het opstellen van het advies. Echter om te komen tot een
evenwichtig advies is het wel noodzakelijk afspraken te maken of het type gegevens dat wordt gebruikt.
Deze gegevens komen uit een vijftal bronnen, te weten:
Het leerlingvolgsysteem(LVS)
Het LVS levert via methodeonafhankelijke toetsen objectieve informatie over de leerprestaties van leerlingen, in termen van
het beheersingsniveau. In verband met de onderbouwing van het advies worden gegevens gebruikt op het gebied van
rekenen, technisch- en begrijpend lezen en taal/spellen. Via individuele groeicurven worden de prestaties van leerlingen
gevolgd. Het voorspellen van het vervolg van de leerontwikkeling is een hachelijke zaak, maar kan met gebruikmaking van
bandbreedtes wel inzicht verschaffen in de bereikbaarheid van hogere niveaus. Dit kan het gesprek over het
uitstroomperspectief met ouders illustreren en de onderbouwing kracht bij zetten.
7

Protocol formulering advies Voortgezet Onderwijs in Almere
Methodegebonden toetsen
Deze toetsen geven informatie over de mate van beheersing van een bepaald deel van een aangeboden en verwerkte
leerstofgebied. Het onderwijsleerproces kan met deze gegevens adequaat bijgestuurd worden. Tevens geeft het de leerkracht
informatie over het tempo waarin de leerling leert, de mate van beheersing van het leerstofonderdeel en eventueel specifieke
fouten. Anders dan de LVS toetsen geven deze toetsen dus vooral informatie die bruikbaar is voor het inrichten van het
vervolg van het leerproces.
Observatie door de leerkracht
Tijdens het werken met de leerling doet de leerkracht al of niet gesystematiseerde indrukken van de leerling op. In dit
verband zijn vooral van belang de informatie over motivatie voor leren en de werkhouding. In de praktijk van alledag is het
niet mogelijk hierover objectieve gegevens te verzamelen. Het beeld van elke leerling wordt opgebouwd in een reeks van
jaren en door de ervaring van verschillende leerkrachten. Dat maakt de interpretatie en het vormen van een totaalbeeld niet
altijd even gemakkelijk. Daar waar gebruik gemaakt kan worden van systematische observatie zal dit beeld robuuster zijn.
Aansluitend wordt hierbij informatie betrokken over de sociaal-emotionele ontwikkeling van de leerling, met name in het
perspectief van het leren. Scholen die instrumentarium gebruiken om dit systematisch in kaart te brengen zullen goed in
staat zijn beschermende en belemmerende factoren met betrekking tot het leren in kaart te brengen en te gebruiken bij het
opstellen van het advies.
Entreetoets
Het gebruik van de Entreetoets in groep 7 is, zo blijkt in de praktijk, een goed instrument. Zeker als het toetsmoment van de
Cito Eindtoets vervalt is er behoefte aan een andere objectieve referentie. De uitslag blijkt doorgaans een goede voorspeller
voor de prestatie op de eindtoets en kan indicaties geven voor reparatie-interventies voor de rest van het schooljaar en
groep 8.
[Indien de Cito Eindtoets verdwijnt en de nieuwe rendementstoets niet meer gebruikt kan worden voor de advisering, stelt de
werkgroep de verplichte invoering van de Entreetoets voor.]
8

Protocol formulering advies Voortgezet Onderwijs in Almere
Achtergrondgegevens
Relevante gegevens over de thuissituatie van de leerling kunnen van belang zijn in het afwegingsproces. Dat geldt zowel voor
belastende als bevorderende factoren. Ook andere factoren die niet perse met de thuissituatie te maken hebben, maar een
positieve dan wel negatieve invloed kunnen hebben op het succes in het vo moeten benoemd en beoordeeld worden.
3. De weging van de resultaten van het leren met behulp van toetsgegevens
In actielijn 2 van het plan van aanpak wordt in het schooljaar 2011-2012 onderzocht of het zinvol is een weging toe te
kennen aan enkele basisvakken. Dit in de gedachte dat bepaalde vakken een beter voorspellende waarde hebben voor
schoolsucces dan andere. De eerste resultaten van dit onderzoek, die mogelijk in de periode van de evaluatie (maart/april
2012) wat meer duidelijkheid geven, zullen duidelijk moeten maken of dit een begaanbare weg is.
4. De beredeneerde afwijking
In Almere is het toch nu toe gebruikelijk dat in de advisering maximaal één vo-niveau afgeweken kan worden van het
leerniveau, zoals dat blijkt uit LVS-gegevens en de Cito Eindtoets. In dit geval moet de motivatie daarvoor, dus de
redenering, in Digidoor worden aangegeven. In alle gevallen leidt dat tot overleg tussen de betrokken basisschool en voschool.
Onderzoek aan de gegevens uit Digidoor lijkt te wijzen in de richting dat over een reeks van jaren het advies van de
leerkracht betrouwbaarder is dan de uitslag van de Cito Eindtoets.
Voor dit moment lijkt er dan ook geen aanleiding de beredeneerde afwijking uit de adviesprocedure te schrappen. Het vraagt
wel om een brede en nauwkeurige oriëntatie op de data die Digidoor levert. In de actielijnen 3 en 4 uit het plan van aanpak
liggen voornemens opgesloten tot nader onderzoek van deze gegevens.
9

Protocol formulering advies Voortgezet Onderwijs in Almere
5. De tijdsfasering van de stappen in het advies proces
Op basis van de beschrijving in de paragraaf 1 ontstaat de onderstaande activiteitenkalender.
Begin Medio Eind
Groep 6 Gesprek lkr groep 6/ouders.
Groep 7 Bepalen uitstroomperspectief door
lrk en ib-er.
Groep 8 Bespreking van het uitstroomperspectief
door leerkracht groep
7 en leerkracht groep 8.
Bespreking van het uitstroomperspectief
met de leerling.
November: bespreking voorlopig
advies door leerkracht groep 8
met ouders en leerling
Februari: bespreking definitief
advies met ouders en leerling.
Beoordeling/herziening uitstroomperspectief
door lkr en ib-er.
Aanmelding potentiële lwooleerlingen
bij SLA-VO.
Leerkracht groep 8 completeert
het dossier in Digidoor vóór 15
maart, met het oog op
inschrijvingen in het vo.
Ouders ontvangen een kaart met
advies, die wordt ingeleverd bij de
gekozen vo-school.
10

Protocol formulering advies Voortgezet Onderwijs in Almere
6. De rol van ouders bij het vaststellen van het advies
De rol van ouders is in de beschrijving van dit protocol nog een tamelijk passieve. Gezocht moet worden naar een vorm
waarin zij, zonder de verantwoordelijkheid van de basisschool aan te tasten, toch een actieve bijdrage kunnen leveren.
7. De jaarlijkse terugkoppeling van voortgezet- naar primair onderwijs
De terugkoppeling vindt nu nog incidenteel en in een grote verscheidenheid aan vormen plaats. Daarmee is er het gevaar dat
het niet overal plaatsvindt en de waarde niet consistent is. Door dit te systematiseren wordt dit bezwaar opgeheven.
8. Het volgen en bespreken van trends in de resultaten van de gegeven adviezen
Doordat niet systematisch wordt teruggekoppeld is het de vraag wat basisscholen doen met de verkregen informatie over
hun eigen advisering. Naast gegevens over de eigen advisering is het van belang ook een referentie te geven voor de adviesresultaten
van heel Almere.
9. De koppeling met de procedure zorgleerlingen van de SLA-VO
(BOVOC brochure voor scholen en ouders)
De procedure voor zorgleerlingen is in alle opzichten een andere procedure dan de reguliere adviesprocedure. Echter door
een aansluiting te maken met de reguliere werkwijze kan het geheel van de advisering overzichtelijker worden voor ouders
en scholen.
10. De toolkit
De toolkit bevat instrumenten die het adviesproces ondersteunen: formats, niveaukaarten voor ouders, kenmerken van
leerlingen in het vo, de zorgprocedure SLA-VO e.d. Deze zal in de loop van de tijd gevuld en geactualiseerd worden.
Aansluiting in een digitale omgeving (Digidoor) ligt voor de hand.
11