'De wereld - Humanistisch Verbond

01
ledenblad
maart
2007
De mens niet
boven de natuur
pagina 7
In het voetspoor
van de militair
pagina 8
De lucht zien
door een rooster
pagina 10
En vErDEr:
p 2 Berichten
p 3 Geëmancipeerde
sterke burgers
p 6 Van Praag-prijs
Essaybundel autonomie
p 7 Podium
p 8 Dat gaat je geen
moer aan
p 12 Vragen rond
het levenseinde
p 14 Jong HV
p 16 Onder Ons
HUMUS
‘ De wereld
waarin ik leef’pagina
HUMUS no. 1 | 2007
4

Verhuizing
landelijk bureau
na precies tien jaar op de Sarphatikade gaat het landelijk
bureau van het Humanistisch verbond op 20 april verhuizen
naar een locatie die hemelsbreed vijfhonderd meter verder ligt.
Het huidige pand is te duur.
Op de Weteringschans wordt een oud schoolgebouw uit de twintiger
jaren van de vorige eeuw betrokken. Het nieuwe onderkomen is ingrijpend
verbouwd, gemoderniseerd en prachtig aangekleed. Samen
met het HV krijgen ook deelprojecten van Humanitas, het bureau
van de Humanistische Alliantie en een deel van de Humanistische
Omroep er een mooie werkplek.
Het nieuwe adres is: Weteringschans 259, 1017 XJ Amsterdam.
De telefoonnummers blijven hetzelfde.
Vernieuwing huisstijl
Humanistisch Verbond
Met het jubileumjaar achter de rug en de verhuizing voor de
deur wordt ook de huisstijl van het Humanistisch verbond herzien.
Het huidige beeldmerk (poppetje) en de kleur (zeegroen)
zijn moeilijk toepasbaar en krijgen altijd al veel kritiek: het zou
te vluchtig zijn, te weinig origineel, te modieus en niet passen bij
wat het Hv wil uitstralen.
Op dit moment wordt een nieuw logo ontwikkeld op basis van het
de ‘happy man’: het internationaal bekende donkerblauwe mannetje
met zijn armen in de lucht. Met dit beeldmerk voor ogen wil het HV
komen tot een eigentijds en tijdloos nieuw logo. Zodra de huisstijl
klaar is, wordt u daarvan op de hoogte gesteld.
Voorgoed verloren?
Drupelsteen gezocht
Het Humanistisch Archief is
op zoek naar exemplaren van
Drupelsteen, het tijdschrift van
de Studentenvereniging op Humanistische
Grondslag (SvHG)
dat is uitgegeven van (vermoedelijk)
1949 tot 1971.
Nieuwe leden door
ledenwerfcampagne
De ledenwerfcampagne Zonder uw steun is het humanisme aan
de goden overgeleverd, is een succes. voor het eerst sinds jaren
heeft het verbond het jaar 2006 kunnen afsluiten met ledenwinst.
In januari en februari hebben we alweer driehonderd nieuwe
leden mogen noteren.
Er zijn posters en ansichtkaarten verspreid en advertenties geplaatst
in kranten en tijdschriften. Ook de radiospotjes heeft u misschien
wel gehoord! Gewoonlijk kost een dergelijke campagne veel geld,
maar omdat het Verbond een ‘goed doel’ is, hebben we grote kortingen
gekregen.
Het moge duidelijk zijn: in 2007 gaan we met de campagne door,
met als doel meer leden en meer bekendheid. Heeft u ideeën voor
de ledenwerfcampagne, laat ze dan vooral horen!
Annemarie Rohlfs, tel. (020) 521 90 95, a.rohlfs@lb.humanistischverbond.nl
Humanistisch centrum Nepal
Kees Hellingman, voorzitter van
de afdeling NW-Veluwe van het
Humanistisch Verbond, werkt
sinds 2005 met Nepalese humanisten
mee aan het project Vestiging
van een humanistisch centrum
in Nepal. Eind april stopt hij
met zijn werk voor het project.
Naast een bijdrage van Hivos
van tienduizend euro heeft Kees
nog vierduizend euro nodig,
waarvan nu 3.150 euro binnen is.
Mocht u nog beschikken over
een of meerdere exemplaren
Drupelsteen en wilt u deze
schenken aan het Humanistisch
Archief? Dan hopen wij dat u
contact opneemt met een van
onze archiefmedewerkers.
HUMUS no. 1 | 2007
Wilt u, humanist, helpen dit bedrag
rond te maken? De NCDO
(Nationale Commissie voor internationale
samenwerking en
Duurzame Ontwikkeling) verdubbelt
de bijdragen die buiten de
donatie van Hivos binnenkomen!
Giro 4728127 ten name van Human
Project Nepal te Harderwijk.
Informatie: Kees Hellingman,
tel. (0341) 416 240.
Humanistisch Archief, Van Asch van
Wijckskade 28, 3512 VS Utrecht,
tel. (030) 239 01 72 of (030) 239 01 64,
e-mail: humarc@uvh.nl
Jules Brabers

De samenleving heeft
baat bij geëmancipeerde
sterke burgers
Nieuwsgierig en beducht heb ik de formatie-
onderhandelingen en het regeerakkoord
gevolgd. In afwachting van een socialer beleid
en tegelijkertijd bevreesd voor de toonzetting
daarvan: hoe zal de mix van sociaaldemocratisch
en sociaalchristelijk beleid eruit zien en
wat zal de boventoon gaan voeren?
Socialer en menswaardiger is de koers zeker. Als je het voorwoord
van het regeerakkoord leest, zou de tekst door een humanist geschreven
kunnen zijn. Volop aandacht voor het belang van een
menswaardige samenleving waarin mensen in onderlinge verbondenheid
zich verantwoordelijk weten voor hun eigen bestaan en
voor de samenleving als geheel. Degenen die daartoe op eigen
kracht niet in staat zijn, kunnen rekenen op ondersteuning.
Vanwaar dan toch die reserve? Dat zit ‘m in het motto: ‘samen
werken, samen leven’. De balans slaat te veel door naar het
‘samen’, naar ‘gedeelde waarden en normen’ en naar ‘de gemeenschap’.
Waar is de erkenning van de kracht van het individu
gebleven, de positieve, bevrijdende kant van individualisering?
De samenleving heeft baat bij niet-vrijblijvende gemeenschappen,
maar tegelijkertijd ook bij geëmancipeerde sterke burgers die in
staat zijn om hun eigen levenslijn te trekken, los van te dwingende
familie- en (geloofs)gemeenschappen. Het gaat juist om de
balans tussen beide. Reden voor onze voorzitter Rein Zunderdorp
om de nieuwe regering publiekelijk het eerste deel van het humanistische
motto ‘zelf denken’ aan te bieden en toe te voegen.
De reserve slaat om in verontrusting bij het lezen van de medischethische
paragraaf en de afspraak over trouwambtenaren die op
grond van gewetensbezwaren mogen weigeren een homohuwelijk
te voltrekken. Als ambtenaren die tot taak hebben de wet uit te
voeren niet uit de voeten kunnen met de mogelijkheden die de
wet biedt, dan is het aan hen om daar de consequenties aan te
verbinden en naar een andere functie uit te kijken. Op zo’n moment
is de individuele verantwoordelijkheid van kracht en past
het niet om ambtenaren de ruimte te geven om uitvoering van de
wet te omzeilen. Het pleit voor burgemeesters als Job Cohen dat
ze stelling hebben genomen en hebben verklaard dat trouwambtenaren
in hun gemeente het voltrekken van een homohuwelijk niet
mogen weigeren.
Aangaande abortus is het vooral het tornen aan de zelfbeschikking
dat me raakt. Zoals het overheidsonderzoek naar wat ‘een
noodsituatie’ is die zwangerschapsafbreking zou kunnen recht-
HUMUS no. 1 | 2007
Redactioneel door Ineke de Vries,
directeur landelijk bureau
Foto: Anna van Kooij
vaardigen. Dat maken vrouwen zelf uit. M’n adrenalinegehalte
neemt toe bij de gedachte dat zes mannen aan de onderhandelingstafel
bepalen dat het beter is vrouwen hun zwangerschap te
laten voldragen ten behoeve van adoptie, dan dat ze kiezen voor
abortus. Laat ik duidelijk zijn: abortus is geen voorbehoedsmiddel.
De overheidsbemoeienis kan beperkt blijven tot de preventie
van ongewenste zwangerschappen en de zorg voor ongewenst
zwangere vrouwen en de kinderen die daaruit worden geboren.
En daar mag het wat mij betreft bij blijven. De zorgvuldige afwegingen
kunnen we rustig overlaten aan de betrokken vrouwen
en artsen. Het is niet nodig de overtijdsbehandeling onder de wet
te brengen en de bedenktijd daarvoor te verlengen. Ook niet nu
medische technieken ons in staat stellen om het begin van een
embryo te onderscheiden op een echo. Het verandert immers
niets aan het gegeven dat er binnen zestien dagen nog geen
sprake is van een beschermwaardig menselijk leven en het is
een onnodige inperking van de zelfbeschikking van vrouwen.
Aangaande euthanasie ligt de nadruk vooral op investeren in
de palliatieve zorg. Het verminderen van het lijden is belangrijk,
maar geen alternatief voor euthanasie en zeggenschap over het
eigen levenseinde. Wat we in Nederland nodig hebben is een
open discussie over wat een menswaardig leven én een menswaardige
manier van sterven is. In allerlei situaties en niet alleen
wanneer er sprake is van uitzichtloos lijden in medische zin. Er
rust nog steeds een groot taboe op het praten over de dood. En
dat leidt tot onnodig isolement van degenen met een doodswens
en niet zelden tot misverstanden tussen mensen die een wilsverklaring
hebben ondertekend en hun artsen. Openlijk met elkaar
kunnen en durven praten over het levenseinde en alles wat ermee
samenhangt, doet beseffen hoe kostbaar het leven is en hoe
belangrijk het is om er iets moois van te maken.
Als Humanistisch Verbond zullen we de discussie over zelfbeschikking
en vrijwillig levenseinde vanuit het perspectief van
de menselijke waardigheid blijven zoeken en stimuleren. Ook
al kiest deze regering ervoor dat niet te doen.
Ineke de Vries

‘Ik kan mezelf niet zien zonder
de wereld waarin ik leef’
Wat inspireert burgemeester Job Cohen van
Amsterdam, wat zijn voor hem belangrijke
waarden? Over dat onderwerp had Humus
een gesprek met deze ‘misschien wel
humanist’. “In mijn persoonlijk leven zijn mijn
gezin en mijn vrienden voor mij belangrijke
inspiratiebronnen.”
Vorig jaar vroeg burgemeester Cohen zich op een bijeenkomst
over politiek en religie af waarom er ook binnen zijn partij, de
PvdA, op het moment zoveel belangstelling is voor religie. Duidt
het misschien op een tekort aan moraal en zingeving in de samenleving,
vroeg hij zich voorzichtig af. Hij constateerde dat welvaart
niet per se gelukkig maakt en dat het niet gek is als mensen
in hun zoektocht naar zingeving uitkomen bij de aloude
godsdiensten.
Over het humanisme liet hij zich niet uit en ook de gedeeltelijk
humanistische wortels van zijn eigen partij liet Cohen onbesproken.
Dat kon het Humanistisch Verbond natuurlijk niet op zich
laten zitten. In een ingezonden brief in Trouw wees directeur
Ineke de Vries de burgemeester op het humanistische alternatief.
Tijdens het interview met Humus blijkt dat Cohen de brief heeft
gelezen. “En ik begrijp die reactie ook heel goed.”
Cohen is niet iemand van grote woorden en luidkeels verkondigde
overtuigingen. Niettemin komt via de media een beeld naar voren
van een man die dicht in de buurt van het humanisme staat.
Daarom legde Humus enkele humanistische uitgangspunten aan
hem voor.
Ten eerste: een hogere macht. Wat vindt u van het humanistische
uitgangspunt dat de mens vrij is om zelf zijn leven vorm te
geven, zelf te kiezen, en dat iedere mens zelf verantwoordelijk is
voor zijn daden? In tegenstelling tot bijvoorbeeld christenen, die
zeggen dat ze niet vrij zijn en de verantwoordelijkheid leggen bij
een hogere macht.
Cohen: “Die hogere macht zie ik zelf niet zo. Ik kan me wel
voorstellen dat mensen het een prettig gevoel vinden dat er een
god is. Vind ik dan automatisch dat je verantwoording af legt
aan jezelf? Ja natuurlijk, maar ik heb heel sterk het gevoel dat ik
vooral verantwoording af leg aan de wereld om mij heen. Ik kan
mezelf niet zien zonder de wereld waarin ik leef. In mijn persoonlijk
leven zijn mijn gezin en mijn vrienden voor mij belangrijke
inspiratiebronnen. Bij moeilijke beslissingen vraag ik aan
ze: ‘Wat vind jij daar nou van?’ Dat soort gesprekken bepaalt
mijn standpunten denk ik wel.
In mijn werk is dat ook zo. Een voorbeeld is de discussie over
de sluiting van de prostitutiezone aan de Theemsweg. Ik ben het
vleesgeworden poldermodel, dus daar heb ik met vurige voor-
en tegenstanders uitgebreid over gepraat. Het prettige daarvan
is dat ik alle argumenten ken als ik een beslissing neem. Ik heb
toen besloten om de zone dicht te doen. Uiteindelijk ben ík verantwoordelijk.”
Die manier van doen sluit aan bij het motto van het Humanistisch
verbond: Zelf denken samen leven. Spreekt dat motto u aan?
Cohen: “Ja, dat spreekt me wel aan. Zelf denken samen leven,
maar dus ook samen met anderen denken. In een heel individua-
HUMUS no. 1 | 2007
Foto’s: Roeland Ensie

listische opzet zie ik niks. Uiteindelijk ben je wel degene die over
jezelf gaat, maar je moet een heleboel hordes inbouwen voordat
je daar terecht komt. Je plaats in de samenleving vind ik minstens
even belangrijk als het eigen individu.”
Wat is voor u levenskunst en streven naar een goed leven?
Cohen: “Dat je zoekt naar wat jouw talenten zijn en je best doet
om die tot ontplooiing te brengen, dat vind ik mooi. Zelf ben ik
goed in besturen. Dat is leuk en dat is moeilijk en daar geniet ik
wel van. Alleen maar linten knippen, daar is niks aan.”
Waar geniet u nog meer van?
Cohen: “Wonderlijkerwijs vind ik kerkmuziek ontzettend mooi.
Dat geeft me rust, verstilling. Ik heb ook een grote bewondering
voor de enorme discipline die je moet hebben om zo’n hoog
niveau te bereiken. Heerlijk om naar te luisteren.”
U zei in uw lezing ‘ik kan me voorstellen dat mensen leegte ervaren
in de huidige samenleving’. vindt u dat je religie nodig
hebt om die leegte te vullen?
Cohen: “Ik zelf niet, maar ik vind het wel voor de hand liggen
dat veel mensen zekerheid ontlenen aan een religie. Vroeger
werd geloof zonder meer van ouder op kind overgedragen. Dat
had een bepaalde inhoud. Als dat geloof wegvalt en als daar niks
voor in de plaats komt, dan geeft dat leegte. Als je geen zekerheden
kunt ontlenen aan een instituut, moet je je eigen zekerheden
maken. Dat is moeilijk.”
Wat vindt u ervan dat religieuzen nu de moraal lijken te claimen?
Cohen: “Dat moeten ze zelf weten, maar ik vind dat onzin. De
reclamespotjes van het Humanistisch Verbond die ik op de radio
heb gehoord, begrijp ik dan ook heel goed. Ook in het humanisme
kan een belangrijke en zinvolle invulling tegen de leegte zitten,
zonder twijfel.”
Wilt u daar zelf ook wat mee doen?
Cohen: “Ja, en dat doe ik dan op mijn eigen houtje. Ik heb in
mijn omgeving en in de manier waarop ik leef zoveel ankerpunten
dat ik geen leegte voel.”
U zegt: we moeten rekening houden met religie maar u hangt
zelf iets heel anders aan. Gaat u dat ook uitdragen?
Cohen: “Ik heb het meer als een sociologisch verschijnsel beschreven.
Na de Tweede Wereldoorlog is er een enorme switch
geweest in de richting van seculariteit, en de seculieren zagen
dat als vooruitgang. Ik begrijp dat heel goed want ik ken veel
mensen die katholiek of gereformeerd zijn opgevoed en die dat
met een klap achter zich hebben gelaten. Zij zijn daar blij en
tevreden over. In het debat zeggen die mensen, zeker tegen degenen
die de islam aanhangen: ‘jongens jullie lopen echt een
HUMUS no. 1 | 2007
paar stadia achter’. Vanuit hun positie begrijp ik dat, maar je
kunt er ook anders naar kijken. Er zijn mensen die nog steeds
tevreden zijn met het geloof dat ze van hun voorouders overgeleverd
hebben gekregen. Dat hoef je niet aan te vallen, accepteer
dat nou. Ook die mensen streven vanuit hun geloof naar
het goede leven. Doe daar je voordeel mee.
Daar komt bij dat een deel van de ‘tweedegeneratieseculieren’
soms leegte ziet. Dan denk ik: er zijn allerlei plaatsen waar nog
moraal en moraliteit te halen is. Een daarvan is religie. Dat je
niet op religie hoeft terug te vallen, daar ben ik zelf een helder
voorbeeld van.”
Je eigen
zekerheden maken
is moeilijk
religie wint steeds meer ruimte in de politiek. In de humanistische
grondbeginselen zijn zelfbeschikking en keuzevrijheid
gekoppeld aan verdraagzaamheid en gelijkwaardigheid. Worden
dergelijke humanistische principes niet erg teruggedrongen?
Cohen: “Als ik het regeerakkoord lees, denk ik dat het meevalt.
Ik ben zelf ook veel met die vraag bezig geweest, zeker ten aanzien
van euthanasie. Ik ben uiteindelijk degene die gaat over mijn
eigen leven. Wat mij betreft ook over het einde van mijn leven.
Er zijn in de harde samenleving wel veel praktische bedreigingen
waar je mensen tegen moet beschermen.
Ik hoor verhalen over ouderen die tegen het eind van hun leven
lopen, met kinderen die geen zin hebben om voor ze te zorgen
en die druk uitoefenen om euthanasie te plegen. Dat is volstrekt
in strijd met de uitgangspunten die ik en velen aanhangen. Ik
vind het uitstekend dat de overheid over mijn schouder meekijkt.
Ook al vind ik dat niet leuk omdat ik heel goed over mijn eigen
leven en dood kan beslissen.
Hoezeer je ook verantwoordelijk bent voor je eigen daden, je
doet alles wel in het kader van de samenleving.”
Zou u lid kunnen worden van het Humanistisch verbond?
Cohen: “Dat sluit ik helemaal niet uit. Mijn eigen denken zit
redelijk in de buurt van het Humanistisch Verbond. Ik ben het
met de meeste uitgangspunten eens.”
Roeland Ensie en Heleen Schoone

Van Praag-prijs
2007
voor Johan Simons
Het was een hele zoektocht, maar uiteindelijk
heeft de jury van de dr. J.P. van Praag-prijs de
winnaar van dit jaar unaniem gekozen: theaterregisseur
Johan Simons. Simons heeft laten
weten de prijs graag in ontvangst te nemen.
De prijsuitreiking is op zondag 20 mei in het
Muziekgebouw aan ‘t IJ in Amsterdam. Het
belooft weer een mooie gebeurtenis te worden.
Johan Simons is een prominent, geëngageerd regisseur met een
grote reputatie, ook internationaal. Hij is vanaf 1976 actief als
acteur en regisseur; in 1985 richtte hij Theatergroep Hollandia
op. Met dit gezelschap ontwikkelde Simons als regisseur een heel
eigen stijl en was hij bepalend voor het Nederlandse theater.
Klassieken
De jury vindt het mooi en passend bij het humanisme dat Simons
de klassieken en bewerkingen van Griekse tragedies opnieuw
brengt en in deze tijd plaatst. De eigen stijl van Simons wordt
ook in het buitenland opgemerkt; zijn stukken reisden de afgelopen
tien jaar door onder meer Duitsland, Frankrijk en Engelstalige
landen.
Op dit moment is Simons directeur en regisseur van theatergezelschap
NT Gent. Hij regisseerde er de producties De asielzoeker,
Platform en Robinson Crusoe, de vrouw en de neger. Na Het leven
een droom, een coproductie met de RuhrTriennale 2006, regisseert
hij Oresteia in coproductie met Toneelgroep Amsterdam.
Op woensdag 23 mei is de
presentatie van de essaybundel
De autonome mens.
Nieuwe vormen van gemeenschappelijkheid.
In de essays
verkennen de schrijvers de
relatie tussen individu en
gemeenschap.
Terwijl in het maatschappelijk
en politiek debat het individu en
individualisering vooral als problematisch
worden neergezet,
zoeken de schrijvers in de nieuwe
bundel naar een vorm van
autonomie waarin ‘zelf denken’
samengaat met ‘samen leven’.
De teksten – van onder anderen
Joep Dohmen, Harry Kunneman,
Beate Roessler, Joachim
Samenleving
In zijn werk heeft Simons een ommezwaai gemaakt van de
nadruk op het individu dat zelf ten strijde trekt tegen van alles,
naar, vanaf de jaren negentig, het individu als onderdeel van de
samenleving. Zijn voorstellingen werden steeds vaker maatschappelijk
geëngageerd, soms met expliciet politieke thema’s en
onderwerpen. Zo bracht hij in 2000 met het stuk De Bitterzoet
een waarschuwing tegen het Fortuynisme.
Jury
Juryvoorzitter Paul Schnabel werd bijgestaan door drie oudgedienden:
Sonja de Leeuw, Liesbeth Brandt Corstius en Hans
Alma. Zij maakten samen met Schnabel ook in 2005 en 2006
deel uit van de jury.
Net als in 2006 kreeg de jury de opdracht kandidaten te zoeken
rond het thema autonomie in de wereld van kunst en cultuur.
Lucette Terborg was bereid de jury op dit punt te versterken. Zij
werkte als kunstredacteur voor NRC Handelsblad en de Volkskrant
en was tot 2007 chef kunst en cultuur bij Vrij Nederland.
Nu is zij freelance kunstredacteur voor NRC Handelsblad en Vrij
Nederland. Ze werkt aan haar tweede roman.
Paulien Boogaard
De uitreiking van de dr. J.P. van Praag-prijs 2007 is op zondag 20 mei in het
Muziekgebouw aan ‘t IJ in Amsterdam. Voor aanmelding en meer informatie over
de aanvangstijd zie www.vanpraagprijs.nl en www.humanistischverbond.nl, of
belt u het landelijk bureau: tel. (020) 521 90 00.
Presentatie essaybundel autonomie
Duyndam, Koo van der Wal,
Paul Cliteur, Femke Halsema en
Menno Hurenkamp – gaan over
de geschiedenis van autonomie
(onder anderen bij Kant), over
autonomie als cultureel en
sociaaleconomisch streven en
over autonomie als levenskunst.
Paulien Boogaard
HUMUS no. 1 | 2007
De presentatie van de bundel De Autonome
mens. Nieuwe vormen van gemeenschappelijkheid
is op woensdag 23 mei
2007.
Zie voor aanvangstijd, locatie en aanmelding
www.humanistischverbond.nl
of bel (020) 521 90 00.
De Van Praag-prijs: bronzen beeld gemaakt door
Sigurdur Gudmundsson (detail)

Podium
De mens niet boven
de natuur
Uit het artikel van Marcel Wissenburg
in Humus 04 van 2006 komt
een landschappelijk beeld van de
levende natuur naar voren. Het
landschappelijke beeld van de
natuur bestaat meestal uit de
bekende boerderijdieren, een
verzameling prettige land- en
zeezoogdieren, waarbij het plantenrijk
(het bos!) voor de vriendelijke
stoffering en omlijsting zorgt.
Het bos wordt daarin geconsumeerd
als recreatieve beleving.
Bovendien zijn de bomen nuttig
straatmeubilair, dat eventueel in
zuurstofproducerend plastic kan
worden uitgevoerd.
Sinds Darwin en 150 jaar ontwikkeling
van de evolutietheorie kunnen
we beter weten.
Hulp bij zelfdoding
Op dezelfde dag dat het Humanistisch
Verbond zijn standpunt
over hulp bij zelfdoding de wereld
inzond via een weldoordacht
persbericht, wijdde NRC Handelsblad
zijn hoofdartikel aan hetzelfde
onderwerp. Hiervan kan echter
niet gezegd worden dat het
weldoordacht is. Zowel de titel:
Geen hulp bij zelfmoord, als de
openingszin: “Zelfmoord is nooit
goed”, zijn tendentieus en dubbelzinnig,
spelen met woorden.
Moord betekent immers ongeoorloofd
doden en is dus bij definitie
iets waaraan men geen hulp
verleent en dat nooit goed is. De
redacteur kent het neutrale
De mens staat niet boven de natuur,
maar is daar een onderdeel
van, inclusief zijn technisch en
moreel vermogen. De menselijke
soort is een toevallige uitkomst
van de evolutie en niet de piek op
de levensboom. De evolutie is
een wereldwijd genetisch experiment,
dat op aarde al ongeveer
3,5 miljard jaar aan de gang is.
Wij zijn toevallig, omdat sinds het
begin 99 procent van alle levende
soorten is uitgestorven, door natuurlijke
selectie en door grootschalige
rampen op bepaalde
momenten in de geologische tijd.
En als de ongebreidelde handelswijze
van de menselijke soort ook
een dergelijke ramp gaat worden,
zal over tien miljoen jaar de aarde
weer even groen en het leven
even rijk zijn als tien miljoen jaar
geleden. De huidige mens zal
daar hoe dan ook niet meer bij
zijn.
woord zelfdoding, want het komt
in het artikel voor, maar koos wel
voor de andere term.
Is het te verdedigen dat zelfdoding
nooit goed is? Nooit betekent
immers onder geen enkele
omstandigheid. Nu is euthanasie,
het doden van anderen die
erom vragen, onder bepaalde
omstandigheden maatschappelijk
aanvaard en door de wet geregeld.
Het zou toch van de gekke
zijn als iemand wel op
verzoek mag gedood worden
maar hem het recht wordt ontzegd
dat zelf te doen. Het humanistische
standpunt is dat daarmee
het zelfbeschikkingsrecht
en de autonomie van de persoon
met de doodswens worden aan-
HUMUS no. 1 | 2007
Op microniveau is ook elk levend
individu een toevallige gebeurtenis.
Dat geldt zowel door de loop
der geschiedenis als op het
niveau van het genoom. De variatie
in eigenschappen is zonder
meer een gevolg van de toevallige
samenstelling van het genoom.
Zijn we eenmaal wie we zijn, dan
blijken chemische stoffen en hormonen
ons humeur dagelijks of
periodiek te sturen. Wij zijn dus
niet zo autonoom als we beweren.
Schopenhauer schreef al eens
een winnend essay over de gedetermineerdheid
van de wil.
“De natuur is een monster, de
mens is een dwerg”, zingt Freek
de Jonge in Dankzij de dijken. Dat
geldt voor de levenloze (tsunami)
en voor de levende natuur (aids).
Deze schurende beeldspraak
schetst de relatie tussen natuur
en mens als die tussen monster
en dwerg. Dwergen zijn het alter
getast. Hiermee wordt niet beweerd
dat zelfdoding, evenmin
als euthanasie, abortus en dergelijke,
op zich goed is, maar wel
dat zij onder bepaalde omstandigheden
het minst kwade zijn
en dus, alles samen genomen,
de voorkeur moeten krijgen en in
die zin goed zijn. Slechts wie in
naam van een opperwezen
spreekt, waarvan verondersteld
wordt dat het alleenrecht heeft
over leven en dood, kan het
daarmee oneens zijn. Maar dat is
toch niet het uitgangspunt dat
uitgedrukt is in het motto Lux et
Libertas, Licht en Vrijheid, dat
boven het redactioneel staat.
Paul Mercken
ego van mensen: zij graven gangen,
delven grondstoffen op en
zouden plastic bomen maken.
Maar deze dwerg wordt uiteindelijk
verzwolgen door het monster
Natuur. En het monster gaat ten
onder aan het eind der tijden, als
de zon eerst een rode reus en
vervolgens een witte dwerg (!)
wordt.
Wat betekent dit voor een moderne
humanist? Dat wij misschien
niet de maat van alle dingen zijn
en ook niet zo autonoom als we
zouden willen. Dat mensen onderhevig
zijn aan bekende en nog
te ontdekken wetten van de natuur.
Als humanist worden we uitgedaagd
nieuwe antwoorden te
zoeken op vragen over onze relatie
met de ons omringende natuur,
waar we deel van zijn, en op
het vraagstuk van de autonomie.
Dick Viveen
Ingezonden bijdragen van maximaal
500 woorden zijn van harte welkom:
humus@humanistischverbond.nl, of
postbus 75490, 1070 AL Amsterdam.
De redactie behoudt zich het recht
voor om bijdragen te weigeren of in
te korten.

Dat gaat
je geen
moer aan
Autonomie kan alleen bestaan bij de gratie van geheimen. Hoe je
’s morgens opstaat, of je koffie drinkt of helemaal niks, of je winkelt
in de Kalverstraat of juist niet, of je iemand lief hebt en hoe je
sterven wilt, gaat niemand ene moer aan. Dat zijn zaken die alleen
voor je eigen neus bedoeld zijn en niet voor die van anderen. Want
wie zichzelf openbaar maakt of erger, wie door anderen wordt bekeken,
wordt uiteindelijk object van beïnvloeding en manipulatie.
Weg autonomie.
Die anonimiteit staat zeer, en ik zeg, zeer ernstig onder druk. De
overheid weet al meer van ons dan waar de Stasistaat van de communisten
ooit van konden dromen. Nu wil de overheid zelfs dat
telefoonmaatschappijen gaan bijhouden bij welke zendmast je met
je mobieltje bent geweest. Dat moeten zij anderhalf jaar bewaren.
De overheid kan daardoor van elke Nederlander nagaan waar hij of
zij in die periode is geweest! De Amsterdamse politie werkt al aan de
elektronische slotgracht: een systeem van camera’s om mensen te
volgen. Het is te gek voor woorden. Ook bedrijven, malafide internetclubs,
verzekeringsmaatschappijen zijn verwoede verzamelaars.
En wat te denken van de elektronische dossiers die nu gemaakt worden
waarin van iedere burger van kind tot de dood allerlei gegevens
worden vastgehouden van ziekte, achterstanden en carrières. Het
e-dossier is de ultieme bedreiging van onze autonomie. Technisch is
er steeds meer mogelijk om mensen in de gaten te houden. Want wie
gemeten wordt, wordt uiteindelijk de maat genomen.
Onze autonomie wordt ook van links bedreigd. Goedwillende
mensen hebben als vervelende eigenschap dat zij vaak erg bemoeizuchtig
zijn en elk gevoel voor privacy verliezen. Iedereen moet
maar getest worden en allemaal met goede bedoelingen als het
wegwerken van achterstanden of het voorkomen van kinderleed.
Dus steekt een heel leger aan sociaaldemocraten en Groenlinksers
hun neus in andermans zaken.
Helaas zijn privacy en anonimiteit geen hot issue in de maatschappelijke
debatten. “Je mag alles van me weten hoor. Ik doe niemand
iets kwaads”, hoor je de mensen zeggen. Wat een schapen: nu niet
misschien maar straks wel. En ze zien al helemaal niet dat ze aangepast
worden aan de normen van anderen.
Big Brother, het veelkoppige monster, is springlevend en vitaler
dan ooit.
Joep Schrijvers, bestuurslid afdeling Amsterdam
Reactie column Ondergrenzen Humus 04 2006: Joep, hoe kom je erbij om te
stellen dat “wie haar gezicht bedekt zich stelt boven de ander”? Ik geloof daar
niets van! Volgens mij betreft het een zeer pregnante vorm van geloofs- of cultuuruiting
en zelfmanifestatie, die je met gemak kunt onderbrengen onder de
noemer autonomie. Tenzij de betreffende vrouw door haar omgeving gedwongen
is tot deze vermomming. Het is een van deze twee mogelijkheden. Welke in een
bepaald geval van toepassing is weten we niet zonder nader geïnformeerd te
zijn. Laten we dus voorzichtig zijn en geen prematuur oordeel vellen!
Gerard Nieuwenhuijsen, secretaris afdeling Rotterdam-Rijnmond
In het voetspoor
Wat doen de humanistisch geestelijk verzorgers
bij defensie, justitie en in de zorg, hoe
ervaren ze hun werk? Humus legt ze dit jaar
enkele vragen voor. Aflevering 1: defensie.
Marias van Dorp is sinds 2004 hoofd van de dienst humanistische
geestelijke verzorging defensie, oftewel: hoofdkrijgsmachtsraadsman.
Marias werkte als humanistisch raadsman onder meer
in het Coornherthuis in Zeist, op de marinebasis in Den Helder,
op Curaçao en bij de luchtmobiele brigade in Schaarsbergen. Hij
ging ook een half jaar mee met de missie naar Bosnië. Tussen de
bedrijven door werkte Marias in de jeugdhulpverlening en ging
hij een half jaar naar een boeddhistisch klooster in Thailand “om
de zin en onzin van het leven op een rijtje te krijgen”.
Humus: Is er in de loop der jaren veel veranderd voor de raadslieden?
Marias: “Ik ben er drie jaar tussenuit geweest. Toen ik terug
kwam bij defensie zeiden ervaren raadslieden tot mijn verbazing
dat ze zich bijzonder onveilig hadden gevoeld tijdens de uitzending
naar Irak en dat ze niet meer zonder wapen wilden lopen in
dergelijke situaties.
Daarnaast is op de werkvloer de (team)samenwerking met de
raadslieden van de andere denominaties steeds beter. De nieuwe
raadslieden die aan de Universiteit voor Humanistiek zijn opgeleid,
zijn goed toegerust en bijzonder professioneel. Vroeger was
dit vak blijkbaar vooral een roeping en nu meer een professie.”
Humus: Wat houdt jouw werk als hoofdkrijgsmachtsraadsman in?
Marias: “Ik ben verantwoordelijk voor goede humanistische
geestelijke verzorging in de hele krijgsmacht. Omdat de kwaliteit
en de toegevoegde waarde voor het geestelijk welzijn van de militairen
lastig meetbaar is, worden we ‘afgerekend’ op zichtbaarheid
en beeldvorming. Door mijn opleiding aan de Koninklijke
Militaire Academie heb ik een groot netwerk binnen de krijgsmacht
en is de zichtbaarheid van de humanistische geestelijke
verzorging toegenomen. Ook de toegenomen professionaliteit
van de humanistisch raadslieden heeft daaraan bijgedragen.
Helaas is er bij de studenten aan de Universiteit voor Humanistiek
weinig belangstelling voor het werkveld defensie. De afgelopen jaren
zijn vijftien van onze 38 raadslieden met pensioen gegaan. Het
niet vullen van die vacatures is geen optie omdat ze dan vervallen
aan de andere denominaties. Samen met het Humanistisch Verbond
zijn we nu een proefproject begonnen waarbij nieuwe raadslieden
een tijdelijke bevoegdheid van twee jaar krijgen. Ze worden intern
geschoold en opgeleid. Na twee jaar beslist de bevoegdheidscommissie
van het Humanistisch Verbond over hun definitieve
bevoegdheid. Een oplossing waar ik prima mee kan leven.”
HUMUS no. 1 | 2007

van de militair
Humus: Is het werk van een geestelijk raadsman met militairen
anders dan met gedetineerden of mensen in zorginstellingen?
Marias: “Onze positie is heel anders. Raadslieden van defensie
gaan waar de militairen gaan en delen hun leven in al zijn facetten.
Ze zijn één van hen en tegelijkertijd ook weer niet. Dit vereist
een heldere visie op je positie als raadsman. Als militairen
van jouw onderdeel Talibanstrijders doden, ben je daar niet
medeverantwoordelijk voor. Het domein van de geestelijk raadslieden
blijft het bijdragen aan het geestelijk welzijn van deze
militairen. Dat leidt wel eens tot partijdigheid en gewetensnood.”
Humus: Hebben de raadslieden veel werk door problemen als
seksuele intimidatie?
Marias: “Ja, ook conflicten en pesten op de werkvloer zijn een
groot probleem. Verveling en gebrek aan privacy zijn hier debet
aan. Oorlog voeren is negentig procent wachten en tien procent
actie. Wij adviseren commandanten over hoe ze daar mee om
kunnen gaan. Bij de laatste grote zaken binnen defensie waren
mijn raadslieden betrokken. Ze hebben de misstanden op een
uiterst professionele wijze aangepakt en via mij aangekaart
binnen de organisatie.”
Humus: verwacht je de komende jaren veranderingen in het werk?
Marias: “Er wordt opnieuw gekeken naar de verdeelsleutel van
de 150 geestelijk raadslieden van alle denominaties die binnen
de krijgsmacht actief zijn. Ik hoop dat de nieuwe christelijke
minister van defensie de geestelijke verzorging goed gezind is.
Verder zou ik het liefst zien dat de huidige zes diensten geestelijke
verzorging opgaan in één grote dienst met één leidinggevende
die inhoudelijk eindverantwoordelijk is, met daarnaast een hoofd
bedrijfsvoering.”
Humus: Wat is het belang van het Humanistisch verbond voor
het raadswerk bij defensie?
Marias: “Het Humanistisch Verbond is belangrijk. De samenleving
wil dat Nederland bijdraagt aan het oplossen van (inter)nationale
conflicten door de krijgsmacht in te zetten. De mensen die daar
werken hebben recht op een goede geestelijke verzorging die aansluit
bij hun behoefte en voorkeur. Het Verbond dient er ervoor te
zorgen dat er goede humanistische zorg is bij defensie, maar ook
bij justitie en in de zorg. Dat zijn de plekken in de samenleving
met de hoogste geestelijke nood. De menselijke waardigheid staat
er continu onder druk.”
Roeland Ensie
Bij defensie hebben zes denominaties hun eigen dienst geestelijke verzorging:
de protestanten, katholieken, moslims, humanisten, joden en hindoes. De diensten
zijn zelfstandig maar werken wel samen.
HUMUS no. 1 | 2007
De menselijke
waardigheid staat er
continu onder druk

Humanistisch geestelijk werk in vreemdelingenbewaring
De lucht zien door een rooster
Sinds de zomer van 2006 werken vier humanis-
tisch raadslieden in de vreemdelingenbewaring.
Ze zijn te vinden in bekende detentiecentra als
kamp Zeist, Schiphol en de detentieboten in
Rotterdam, maar ook in onbekendere kleinere
centra. “Humanistisch raadslieden gaan daar
staan waar het wringt”, zeggen de raadslieden
wel eens. In deze detentiecentra wringt het
vaak. Raadsvrouw Marjo van Bergen geeft
wat voorbeelden uit haar dagelijks werk.
Mensen in vreemdelingenbewaring worden vastgehouden terwijl
de staat werkt aan hun uitzetting. Afhankelijk van de specifieke
situatie duurt de detentie langer of korter. Soms zitten ze drie of
vier maanden vast, maar ook negen tot twaalf maanden komt
geregeld voor. Zij weten tijdens hun detentie niet wanneer ze vrij
komen. De rechter toetst op gezette tijden of er nog steeds zicht
is op daadwerkelijke uitzetting. In meer dan vijftig procent van
de gevallen komt het niet tot uitzetting. De vreemdeling wordt
op straat gezet en krijgt een brief mee waarin staat dat hij of zij
op staande voet het land moet verlaten. Zo verdwijnt menigeen
opnieuw in de illegaliteit.
verhaal
In die omgeving bewegen wij ons, de humanistisch raadslieden.
De mensen waar je mee spreekt beginnen bijna altijd met een
verhaal over hun situatie, hun procedure en de vraag of je hen
daarbij kunt helpen. Het gevoel onrechtvaardig behandeld te
worden, woede, haat, uitzichtloosheid, wanhoop, koppigheid,
apathie, verdriet, verlorenheid, ontheemding, ontworteling: het
is er vaak allemaal.
De voor humanistisch raadslieden zo bekende vraag: ‘Waarom,
waarom ik, waarom moet mij dit overkomen?’, wordt ook hier
regelmatig gesteld. Die waaromvraag verwijst in onze ogen direct
naar het niveau van zingeving, van levensbeschouwing.
Wat er lastig aan is, is dat hij ook vaak verwijst naar de politieke
realiteit van ons Nederlandse overheidsbeleid.
Werk aan de winkel voor humanistisch raadslieden, jazeker! Wat
kan je je daarbij voorstellen?
Een kenmerkend beeld: ik kom een afdeling op. Het is er vol. In
de gang lopen vooral veel mannen, een enkele vrouw. De diversiteit
spat ervan af, alle huidskleuren en etnische kenmerken op
0 HUMUS no. 1 | 2007
een kleine oppervlakte bij elkaar gebracht. Nieuwsgierige ogen.
Een wachtrij bij de telefoon in de gang. Op een mededelingenbord
staat het nummer waarmee je een collect call in het buitenland
aan kunt vragen. Een deur met daarachter een kleine luchtkooi.
De lucht zie je alleen boven je, achter een rooster. De wanden
zijn gesloten. Een van de bewaarders loopt over de gang en
roept: “Smoking time!”, in zijn handen twee pakjes sigaretten en
een aansteker. Achter hem aan lopen veel mensen de luchtkooi
in. Sigaretten worden uitgedeeld en aangestoken. De aansteker
blijft in handen van de bewaarder. Intussen geeft mijn pieper het
zoveelste oefenbrandalarm af. In het recreatiezaaltje een dambord,
een tafelvoetbalspel en een tafeltje met wat boeken.
Levensmoed,
juist bij deze
landverhuizers
Badhanddoek
Een paar vrouwen houden mij aan: “Kom, kom, K. huilt!”. Ze nemen
me mee naar een cel. Daar zit een meisje hartverscheurend
te huilen. Als zakdoek gebruikt ze een badhanddoek. Het is haar
tiende maand in detentie, en deze week is ze bij de rechter geweest.
Nu ze na drie dagen nog steeds niet vrij is, vreest ze dat
haar beroep opnieuw is afgewezen. Nog langer hier. Ze heeft altijd
geprobeerd positief en geduldig te blijven, maar het lukt haar
niet meer. Ze vertelt hoe haar ouders haar als klein meisje achtergelaten
hebben bij bekenden in Frankrijk. Daar is ze verhuisd
van familie naar familie, en uiteindelijk meegenomen naar Nederland.
Haar ouders heeft ze niet meer gezien, het contact met
haar familie is verbroken. Ze heeft geen paspoort en weet alleen
haar geboortedatum en geboorteplaats. Ze wil niet terug – ze
heeft geen herinneringen aan haar land van herkomst en heeft er
geen familie meer. Eigenlijk heeft ze helemaal geen ‘echte’ familie
meer. Ze weigert de mensen aan te geven die haar al die tijd
opgevangen hebben. Daarom zit ze hier nog, denkt ze. Ik laat
haar huilen, en praat met haar. Ze is nog dagenlang heel stille-
Illustratie: De Zagerij ontwerpbureau

tjes. Daarna wordt ze toch, ineens, in vrijheid gesteld. Terug op
straat, klaar voor het volgende bedrijf in het theater van de illegaliteit.
verzet
Een ander voorbeeld. Een man komt uit een land met een regime
dat bekend staat om zijn mensenrechtenschendingen. Hij heeft
zich verzet, weigerde zijn mond te houden, was actief. Dat leverde
problemen op. Hij is een aantal keren opgepakt en voelde zich
niet meer veilig. Hij heeft zijn spaargeld bij elkaar geschraapt en
het vliegtuig genomen, met papieren en visum, naar een Europees
land. Van daar uit wilde hij door naar zijn gewenste bestemming,
een van de Zuid-Amerikaanse eilanden. Hij reisde via Nederland.
Daar is hij opgepakt bij de douane. Geen visum voor óns land.
Hij is vastgezet en vroeg asiel aan. Zijn asielverzoek werd ook na
een beroepsprocedure afgewezen. Het land van herkomst weigert
een verklaring af te geven dat hij gevangen gezeten heeft, vertelt
hij. Nu zit hij in vreemdelingenbewaring om teruggestuurd te
worden. Hij is ontzettend bang, boos en hopeloos. Soms huilt hij.
We constateren dat ik niets substanstieels voor hem kan doen en
balen daar allebei van. Ik regel een stapeltje boeken in zijn eigen
taal en blijf hem opzoeken. Week na week.
Op de vrijdagmiddagen houden we gespreksgroep. Het is recreatietijd,
iedereen is nu vrij te gaan en te staan waar hij wil, binnen
het centrum wel te verstaan. Ik zit in de bibliotheek met een
grote kan thee en koekjes. De vrouwen druppelen binnen. Niet
iedereen spreekt Engels, dus we komen overeen dat we Nederlands,
Engels en Frans spreken, en dat iemand voor één van de
vrouwen in het Arabisch zal vertalen. Onderweg komt er nog
iemand bij die een Russische vertaling nodig heeft. Dat kan ook
onderling geregeld worden. De vrouwen vertellen elkaar over
hun gewoonten en opvattingen, over de situatie in hun land van
herkomst of hun gemeenschap in Nederland. Vertaling en simultaanvertaling
lopen door elkaar. Soms vertelt iemand ineens een
heel persoonlijk verhaal. Soms wordt de discussie fel. Maar altijd
ergens onderweg gaat het gesprek weer over hoe het is om hier
in de gevangenis te zitten, de onduidelijkheid hoe lang het gaat
duren, het verlangen om vrij te zijn, buiten….
Gevoel
Wat een plek om te werken. Midden in de malende machine van
wereldwijde migratieprocessen, waarin ons kikkerlandje maar
heel klein is.
Soms verdrink ik bijna in een enorm gevoel van onrechtvaardigheid
en machteloosheid. Tegelijkertijd realiseer ik me steeds dat
meegaan in de eindeloze aanklacht tegen ‘Het Systeem’ mijzelf
en de mensen waarmee ik werk nog machtelozer maakt. Een van
mijn eigen credo’s is: er is altijd een handelingsperspectief. Ook
als dat noodzakelijkerwijs begint met overgave aan een situatie
HUMUS no. 1 | 2007
die groter is dan jij. Dat neemt niet weg dat het steeds opnieuw
moeten buigen voor de harde werkelijkheid veel vergt, van mijn
cliënten, maar ook van mezelf. Daar tegenover staat gelukkig
ook de levendigheid van het werken met zo’n divers samengestelde
groep, en de levensmoed die ik heel regelmatig juist bij
deze landverhuizers tegenkom. Het is balanceren op het scherpst
van de snede, en misschien maakt juist dat het voor mij zo’n uitdagende
en rijke werkplek.
Marjo van Bergen, geestelijk verzorger vreemdelingenbewaring
Schiphol
In Dordrecht is een vacature bij de vreemdelingenbewaring.
Meer informatie bij de Humusredactie, tel. (020) 521 90 93 of
humus@humanistischverbond.nl
advertentie

Haal hulp bij
zelfdoding uit
taboesfeer
Op 25 januari heeft het Humanistisch verbond een persbericht
verstuurd met haar standpunt over hulp bij zelfdoding. Hierna
een ingekorte versie.
Het Humanistisch Verbond is blij met de uitspraak van de rechter
dat zelfdodingsconsulent Ton Vink niet vervolgd wordt op grond van
de aanklacht van hulp bij zelfdoding. Had de rechter anders geoordeeld,
dan zou dat de positie van mensen met een doodswens
ernstig verslechteren: minder dan nu zullen (vrijwillige) hulpverleners
geneigd zijn gesprekken met hen te voeren. Het Humanistisch
Verbond respecteert de wet en steunt daarom geen initiatieven
voor actieve hulp bij zelfdoding. Wel vindt het Verbond het hoog
tijd voor een maatschappelijk debat over de vraag of hulp bij zelfdoding
strafbaar zou moeten blijven. In deze discussie zouden
menselijke waardigheid en zelfbeschikking centraal moeten staan.
Een aanbod van hulpverlening aan mensen met een doodswens is
belangrijk om hen uit hun isolement te halen. Zolang hulp bij zelfdoding
taboe is komt dat aanbod niet tot stand. (…)
Euthanasiewet
Mensen die lijden aan een terminale ziekte kunnen sinds 2002 een
beroep doen op de euthanasiewet waarmee hun verzoek om hulp
bij levensbeëindiging legaal is. Zij kunnen van een arts de middelen
krijgen om te sterven. Aan wie het leven om andere redenen zo ondraaglijk
en uitzichtloos vindt dat hij/zij de dood verkiest, mag een
arts door een strenge interpretatie van de wet geen middelen verstrekken
voor een zachte dood. Deze mensen moeten zelf een weg
vinden om hun wens uit te voeren. Zij nemen noodgedwongen
vaak hun toevlucht tot gruwelijke methoden. Dat is zowel voor de
persoon zelf als de omgeving mensonwaardig. Het gaat hierbij om
mensen die langdurig lijden aan het leven, die alle hoop verloren
hebben en geen vertrouwen meer hebben dat therapie uitkomst
biedt. Juist deze mensen zou je gunnen dat ze gesteund kunnen
worden door vrienden, familie en/of hulpverleners en dat zij tenslotte
de mogelijkheid krijgen een waardig einde aan hun leven te
maken.
Het Humanistisch Verbond is van mening dat het van groot belang
is het taboe rond zelfdoding te doorbreken, zodat mensen die een
zelfgekozen dood overwegen daar desgewenst openlijk over kunnen
spreken met daartoe opgeleide hulpverleners. Waar het niet
gaat om medisch lijden hoeven dat geen artsen te zijn maar liggen
gesprekken met geestelijk raadslieden of andere hulpverleners
meer voor de hand. (…)
Saskia Markx en Paulien Boogaard
Het volledige persbericht kunt u lezen op www.humanistischverbond.nl, of belt
u voor een kopie: tel. (020) 521 90 90
Vragen
rond het
levenseinde
Het Humanistisch Verbond gaat de komende
tijd uitgebreid discussiëren over het thema
Zelfbeschikking rond het levenseinde. Intern
willen we de gedachten bepalen over onderwerpen
als euthanasie, de laatstewilpil en hulp
bij zelfdoding. Extern wil het Verbond het
maatschappelijk debat stimuleren over keuzevrijheid
en het recht op een menswaardig levenseinde.
Op 25 november 2006 was in
Utrecht de aftrap van de discussie, voorafgaand
aan de algemene ledenvergadering.
Uitgangspunt voor de bijeenkomst was de nota Zelfbeschikking
maatgevend bij het levenseinde van de werkgroep Humanistische
Standpunten van afdeling Zuidoost-Brabant. De nota wordt grotendeels
ondersteund door de NVVE (Nederlandse vereniging
voor een vrijwillig levenseinde) waarvan directeur Rob Jonquière
een inleiding gaf.
Het doel van de bijeenkomst was een indruk te krijgen van hoe
HV-leden op dit moment denken over elementen uit de nota,
maar ook om hen te inspireren zodat ze de komende periode
actief kunnen meedoen met de discussie. De gesprekken waren
intensief en heel betrokken. Duidelijk werd dat het onderwerp
leeft en dat het een goed besluit was hiermee aan de slag te
gaan. Hierna een kort verslag van de stellingen en de daaruit
getrokken conclusies.
Euthanasie in de praktijk
Stelling: Elke arts moet een euthanasieverzoek (of behandelverbod)
van een patiënt respecteren op grond van het recht op
zelfbeschikking van de patiënt. Als de arts zelf morele bezwaren
heeft moet hij of zij meteen doorverwijzen naar een arts die deze
niet heeft.
Conclusie: Iedereen is voor zelfbeschikking van de patiënt en
vindt dat die beter geregeld moet worden. Maar de stelling is
gericht op de plicht en verantwoordelijkheid van de arts om de
zelfbeschikking van de patiënt te respecteren, terwijl de deelnemers
vinden dat de verantwoordelijkheid om te zorgen en
organiseren dat een euthanasiewens wordt ingewilligd, vooral
bij de patiënt zelf ligt.
HUMUS no. 1 | 2007

Laatstewilpil
Stelling 1: Mensen die existentieel lijden of ‘klaar zijn met het
leven’ moeten ervoor kunnen en mogen kiezen hun leven te
beëindigen. Daartoe moet de beschikbaarstelling van een laatstewilpil
wettelijk mogelijk gemaakt worden.
Stelling 2: Een laatstewilpil moet met zo weinig mogelijk restricties
beschikbaar komen voor nader te definiëren groepen.
Zelfgekozen levensbeëindiging moet ook mogelijk zijn voor
mensen die niet ziek zijn, maar voor zichzelf vaststellen dat hun
leven ondraaglijk en uitzichtloos is (existentieel lijden of lijden
aan het leven) en dat zij hun leven waardig willen beëindigen.
Stelling 3: De laatstewilpil moet alleen beschikbaar komen voor
ouderen.
Conclusie: Leden van de discussiegroepen zijn voor zelfbeschikking
en vinden in principe dat volwassen mensen zelf mogen bepalen
dat ze een einde aan hun leven willen maken als zij lijden
aan het leven, ook wanneer ze niet ziek zijn.
Men is ook voor de beschikbaarstelling van de laatstewilpil maar
onder voorwaarden als: voldoende restricties, zorgvuldige procedures,
aanbod van hulp en bespreken doodswens.
De meerderheid is principieel tegen een leeftijdsgrens, omdat
zelfbeschikking in principe voor iedereen geldt en men geen onderscheid
wil maken in de waarde van het leven van jongeren en
ouderen. Maar als het om jongeren gaat wordt men wel huiverig
en wil men nog nadrukkelijker zorgvuldige procedures en hulp
bieden om na te gaan of de jongere met hulp misschien wel
verder wil leven.
Ook wordt aangegeven dat meer tijd nodig is om zorgvuldigheidseisen
bij het beschikbaar stellen van de laatstewilpil te
doordenken. Duidelijk een punt voor discussie de komende tijd.
Hulp bij zelfdoding
Stelling 1: Om draagvlak te creëren voor legalisering van hulp
bij zelfdoding en beschikbaar stellen van de laatstewilpil moet
het taboe op zelfdoding doorbroken worden.
Stelling 2: Mensen hebben er recht op een zelfgekozen dood
niet alleen tegemoet te hoeven treden. De wet dient hiervoor
ruimte én garanties te bieden zodat hulpverstrekkers niet in
moeilijkheden komen.
Stelling 3: Mensen die aangeven daar behoefte aan te hebben
moeten hulp kunnen krijgen bij zelfdoding.
Stelling 4: Begeleiding van mensen die een doodswens hebben
omdat zij ‘lijden aan het leven’ is geen zaak voor artsen, maar
voor geestelijk begeleiders.
Conclusie: Mensen hoeven een zelfgekozen dood niet alleen
tegemoet te treden. Degenen die hulp verlenen bij zelfdoding
zouden niet vervolgd moeten worden.
HUMUS no. 1 | 2007
Hoewel ook in deze discussiegroepen uiterste zorgvuldigheid
wordt genoemd is de tendens van het gesprek vooral dat mensen
met een doodswens serieus genomen moeten worden en dat hun
nood niet ontkend of genegeerd moet worden.
Zowel het aangaan van het gesprek als de mogelijkheid middelen
ter beschikking te krijgen, worden genoemd als zodanig bevrijdend
voor de persoon met een doodswens dat die daardoor soms
opgelucht verder leeft en ruimte vindt voor alternatieven.
Maar ook in het geval dat iemand na gesprekken volhardt in de
doodswens vindt de meerderheid dat daarbij desgewenst hulp
gegeven moet worden, zodat de betrokken persoon waardig en
niet alleen hoeft te sterven.
Paulien Boogaard
Een uitgebreid verslag van de discussie en de volledige verslagen per discussie-
groep zijn te vinden op www.humanistischverbond.nl en op te vragen bij het
secretariaat: tel. (020) 521 90 00.
Ook voor meer informatie over activiteiten, vervolg en discussie kunt u hier
terecht. Wie in de eigen omgeving wil meedoen met het debat over dit onderwerp
of de discussie zelf wil organiseren, bijvoorbeeld in een gespreksgroep of in
een intern of publiek debat, kan contact opnemen met Pieter de Vrijer,
tel. (020) 521 90 45, p.devrijer@lb.humanistischverbond.nl
Belangrijke data in 2007
zaterdag 23 juni
ledenbijeenkomst over het meerjarenprogramma
zaterdag 24 november
de Algemene Ledenvergadering
Kijk voor actuele informatie op
www.humanistischverbond.nl
Foto: De Zagerij ontwerpbureau

Jong HV
Autonomie graag!
Autonome mensen, daar hebben u en ik veel
van ons comfort en onze vrijheid aan te danken.
Denk maar aan Andreas Vesalius die
anno 1536 in het holst van de nacht op risico
van zijn eigen hals in Leuven lijken van de galgen
haalde waardoor u uiteindelijk anno 2007
een nieuwe heup kunt krijgen.
Nadat hij het skelet schoon had gemaakt en in kleine kring getoond,
vroegen verontruste geestelijken waar hij het lichaam vandaan had
gehaald. Vesalius jokte dat hij het mee uit Parijs had genomen. Dat
was voor die geestelijken wel acceptabel – ten slotte zal in Parijs
iemand deze lijkenschennis dan toch goedgekeurd hebben. Welke
waanzin dreef Vesalius om zo met zijn leven te spelen? Hij had de
mening van anderen over wat goed of fout was niet nodig om te
weten dat kennis van het menselijk lichaam een zaak was van algemeen
belang.
En wat te denken van wetenschappers die vandaag weggehoond
worden omdat zij oprecht op zoek zijn naar de ontsluiting van de
‘nulpuntsenergie van het vacuüm’ opdat wij allemaal profijt kunnen
hebben van schone en gratis energie?
Het Ierse bedrijf Steorn was aanvankelijk gespecialiseerd in materiële
preventie van pasjesfraude. In hun productontwikkeling kwamen
zij per toeval een machinale opstelling tegen die meer energie oplevert
dan erin wordt gestopt. Na jaren onderzoek kwamen ze nu naar
buiten met het nieuws en de uitnodiging aan de wetenschap om hun
ontdekking, de ‘Orbo’, te onderzoeken. Vanaf dat moment stonden
allerlei figuren met titels als dr. en Ms.Sc. in emotionele toestand op
de stoep voor het bedrijf en zelfs de privéwoning van de onderne-
Kom jij ons
versterken?
mer. Zij kwamen verklaren dat de onderzoekers van Steorn wel gek
moesten zijn omdat zoiets volgens de wetten van de thermodynamica
niet kon. Sean McCarthy, de ondernemer van Steorn, kan deze
incidenten niet anders verklaren dan fundamentalisme in de puurste
vorm: ‘je raakt aan die mensen hun wereldbeeld en dat brengt hen
van streek’.
Of Steorn het met de Orbo bij het rechte eind heeft, weet ik niet: ik
denk autonoom en ga dus niet meteen de claims geloven van een
bedrijf dat naar de beurs wil met dit nieuws. Maar Sean McCarthy
heeft wel een punt als hij dergelijk gedrag van wetenschappers op
de korrel neemt.
Door de globalisering maken steeds meer mensen aanspraak op
ons welstandsniveau. Daardoor worden grondstoffen weer schaars
en zo kan het voorkomen dat een echte Rodin gestolen wordt om
deze om te smelten voor de schroothandelaar. De voedingsindustrie
bewerkt de consument inmiddels met happenings als ‘insecten eten
in Nijmegen’ omdat rond 2020 de prijs van vlees zo de pan uit is gerezen
dat de consument een alternatieve eiwitbron wel zal overwegen.
Ach ja, u kent het riedeltje van afgelopen jaren wel: globale opwarming,
oil peak komt eraan, we moeten langer werken, de kloof
tussen arm en rijk wordt groter.
Wordt het u ook duidelijk dat we niet meer zo door kunnen gaan zoals
de afgelopen decennia? Misschien is een maatschapelijke crash
zelfs al onvermijdelijk, maar in elk geval zullen grote veranderingen in
ons gedrag en de maatschappij geëist worden door de situatie. Willen
we deze omslag in chaos doormaken – omdat we ons nu nog
oncomfortabel voelen bij de gedachte anders te moeten gaan leven?
Of willen we oprecht luisteren naar onafhankelijke denkers die met
oog voor het algemeen belang out of the box denken? Autonomie
graag!
Ides Büscher
Jong HV is altijd op zoek naar enthousiaste mensen die een handje
willen helpen. Van een gespreksgroepcoördinator, medewerker op
het landelijk bureau, webredacteur of zelfs voorzitter; als je echt
graag mee wil aanpakken is er natuurlijk veel mogelijk! Op onze
website is te vinden welke vacatures er op dit moment precies open
staan (www.jonghv.nl), maar ook als je andere ideeën hebt zijn we
daar erg benieuwd naar. We hopen snel van je te horen!
De stuurgroep van Jong HV
HUMUS no. 1 | 2007

Jong HV organiseert
gespreksgroependag
Op zondagmiddag 15 april organiseert
Jong HV in Rotterdam een nieuwe gespreksgroependag.
Het plan voor deze dag ontstond
op de vorige gespreksgroependag,
in maart 2006. De volgende
twee onderwerpen komen aan
de orde:
- de motivatieperikelen binnen
een gespreksgroep: Herman
Jan Verlaan zal ingaan op
motivatoren en demotivatoren
- de kwaliteit van een gesprek:
Matthijs wil samen belangrijke
parameters zoeken die een
gesprek tot een succes zullen
leiden.
Anders gezegd: het eerste punt
focust op de groep, het tweede
op het gesprek. Bij beide staat
het delen van ervaringen centraal.
Hieruit kun je terecht afleiden
dat de organisatoren zich
(nog) niet zien als goeroes van
de gespreksgroepenwereld. Wel
hebben we vertrouwen samen
met de deelnemers te kunnen
bijdragen aan de ontwikkeling
van jouw gesprek en gespreksgroep.
Ter afsluiting van de op papier nu
al geslaagde dag zal er een borrel
zijn. De toegang is gratis, wel
vragen wij jullie om zelf iets te
drinken mee te nemen.
De dag is niet alleen bedoeld
voor degenen die bij de vorige
dag waren. Je hoeft zelfs niet
eens al in een gespreksgroep te
zitten: als je bijvoorbeeld een
nieuwe groep wilt opzetten, is
het ons inziens allerminst een
zinloze aangelegenheid om je
voordeel te doen met de ervaringen
van anderen!
Je bent welkom op zondag
15 april vanaf 11.30 uur.
Aanvang: stipt 12.00 uur
Borrel: start tussen 14.30 en
15:00 uur
Locatie: het gebouw van
Humanitas te Rotterdam. Een
routebeschrijving krijg je bij aanmelding,
graag voor 8 april.
Voor opgave of verdere info
mail of bel je met Matthijs:
m.koevoet@wanadoo.nl of
tel. (071) 517 07 58.
Tot ziens!
HUMUS no. 1 | 2007
Nieuw lid
stuurgroep
Ik zal me even voorstellen, ik
ben Michèle van der Meulen
en sinds januari het nieuwe
lid van de stuurgroep met als
functie penningmeester.
Daarmee heb ik het budgethouderschap
van Wilfred de
Graaf overgenomen en mag
ik nu op het grote spaarvarken
van Jong Hv zitten.
Zelf ben ik nog niet zo lang lid
van Jong HV, vanaf het voorjaar
2006. Na een tip van een vriendin
ben ik een kijkje gaan nemen
bij de gespreksgroep in
Rotterdam en dat beviel me uitstekend,
waarna ik het voorzitterschap
heb overgenomen.
Daarna heb ik me opgegeven
voor het voorjaarsweekend, dat
zo’n goede indruk op me heeft
achtergelaten dat ik heb meegeholpen
met de organisatie
van het najaarsweekend van
2006.
Op deze manier ben ik weer in
aanraking gekomen met de
stuurgroep, die jonge actieve
leden kan gebruiken.
Ook een reden waarom ik lid
ben geworden van de stuurgroep
is dat we veel jonge
mensen nodig hebben voor het
behoud van Jong HV, en die
zijn er nu te weinig. Ik heb niet
het gevoel dat het echt storm
loopt met nieuwe aanmeldingen;
het lijkt me interessant om
hier middels de stuurgroep wat
mee te doen!
Michèle van der Meulen
Lerarenopleiding hvo
en levensbeschouwing
In september 2007 start de
Stichting HvO weer met deeltijdopleidingen
voor leraar humanistisch
vormingsonderwijs
(hvo) en levensbeschouwing,
eerste­ en tweedegraads.
Leraren hvo begeleiden leerlingen
in het basis- en voortgezet
onderwijs bij de ontwikkeling van
hun levensfilosofie. Die leraren
zijn hard nodig.
Meer informatie: Jeannine Corneille,
stichting HVO, www.hvo.nl,
tel. (030) 285 68 56
Trainersopleiding
communiceren
In september 2007 start de
trainersopleiding Waarde(n)vol
communiceren. Hierin staan
communicatie, persoonlijke stijl
en het versterken van (de eigen)
trainersvaardigheden centraal.
Tijdens de opleiding wordt
geoefend in het begeleiden van
groepen, luisteren en adviseren.
Er is ook aandacht voor
programmaopbouw en Pr.
Na de deeltijdopleiding kunnen
de deelnemers werken met
Waarde(n)vol communiceren;
programma’s waarin communicatie
vanuit gelijkwaardigheid
centraal staat. Uitgangspunt is
dat het belangrijk is om duidelijk
te zijn over jezelf en over je eigen
waarden om anderen te kunnen
‘verstaan’.
Meer informatie: Jeannine Corneille,
stichting HVO, www.hvo.nl,
tel. (030) 285 68 56

onder
ons
In het hele land houden leden
van het Humanistisch verbond
de plaatselijke afdelingen
draaiende. Wie zijn die leden,
wat doen ze en waar doen ze
het voor? In deze Humus een
portret van Haarlemmerland.
Haarlemmerland is gedupeerd
maar niet verslagen. In 2004
brandde het mooie oude pand in
de Haarlemse binnenstad af
waar sinds 1985 veel afdelingsactiviteiten
plaats vonden. Ook
het Nivon en Humanitas waren
er gevestigd. De brand was een
grote klap maar de leden van
Haarlemmerland hebben er toch
iets positiefs uit gehaald: ze
hebben zichzelf ‘geflexibiliseerd’.
Voorzitter Victor Hilbrant vertelt
over zijn afdeling.
Victor: “We zijn een afdeling met
ongeveer 350 leden, verspreid
over tien gemeenten: van
Heemskerk tot Zwanenburg en
Hillegom. De laatste twee jaar
hebben we er vijftig nieuwe leden
bij gekregen. Samen met Jong
HV willen we bekijken hoe we
dertigers beter kunnen aanspreken
want de gemiddelde leeftijd
is nu wel hoog.
We zijn nog steeds op zoek naar
een betaalbare ruimte waar we
bij voorkeur weer samen met
Humanitas in kunnen. We zijn
toch broer en zus. Positief is wel
dat we door de brand ook buiten
Haarlem bijeenkomsten zijn
gaan organiseren. Op 28 maart
is bijvoorbeeld in Hoofddorp een
avond over beslissingen rond
het levenseinde. We gaan meer
naar de mensen toe.
Een van de sterke punten van
onze afdeling is de jaarlijkse
cursus over humanistische
Het bestuur van de afdeling Haarlemmerland, vlnr: Victor, Martin, Frieda en Meindert
onderwerpen. Die worden goed
bezocht. We organiseren ook
twee keer per jaar publieksbijeenkomsten,
vaak samen met
Humanitas. De laatste keer was
het onderwerp de Wet maatschappelijke
ondersteuning. Op
die bijeenkomst kwamen 125
mensen af, ook niet-leden. Het
werkt heel goed om dingen samen
groots aan te pakken en zo
deel te nemen aan het publieke
debat.
‘Het gedachtegoed
van het humanisme
verwatert en verwaait
zo snel’
We hebben een actieve gesprekgroep
die vier keer per jaar bijeenkomt.
Verder zijn er twee leeskringen
en houden we een keer
per jaar een culturele activiteit.
Bijeenkomsten met bijvoorbeeld
Nieuwjaar hebben ook een sociale
kant, je probeert de mensen
ermee bij elkaar te houden en
introducés te interesseren.
Zelf werd ik lid van het Humanistisch
Verbond toen ik dertig jaar
geleden een advertentie van het
HV zag voor een weekend over
homoseksualiteit. Ik was van
huis uit katholiek en voor mij
was dat weekend een soort
openbaring. Ik maakte een grote
sprong voorwaarts in het zelf inrichten
van mijn leven zonder
hogere machten en krachten. Ik
vind het fijn om georganiseerd
vanuit het Verbond over het humanisme
te kunnen praten. We
verkondigen geen blijde boodschap
maar we vertellen wat het
humanisme kan inhouden.
Ik vind dat we ons als Verbond
steeds meer moeten verdiepen
in onze humanistische identiteit.
Die is wat vervaagd de afgelopen
jaren. De discussie rondom
het levenseinde en het recht op
zelfbeschikking, dat zijn onderwerpen
waar wíj echt in het
openbaar over moeten meepraten,
want vanuit andere levensovertuigingen
gebeurt dat niet.
Op bijeenkomsten over dat
onderwerp komen veel mensen
van buiten het Verbond af, ook
mensen waarbij het heel erg mis
is gegaan met het overlijden van
bijvoorbeeld de echtgenoot.
Voor die mensen doen we het
natuurlijk, om met ze in gesprek
te komen en ze te steunen.
Ik ben heel blij dat we samenwerken
binnen de Humanistische
Alliantie. We moeten er wel voor
zorgen dat het humanistische
gedachtegoed dé voorwaarde is
voor het lidmaatschap. Het gedachtegoed
van het humanisme
verwatert en verwaait zo snel,
het is niet altijd zichtbaar, terwijl
er zo ontzettend veel aan te
bieden is.”
Heleen Schoone
HUMUS no. 1 | 2007
Colofon
Humus is het ledenblad van het
Humanistisch Verbond. Het verschijnt
vier keer per jaar.
Zelf denken samen leven is de lijfspreuk
van het HV. Het ledenblad informeert over
ontwikkelingen binnen het Humanistisch
Verbond, de humanistische beweging in het
algemeen – op nationaal en internationaal
niveau – en de invloed van de humanistische
levensbeschouwing op de samenleving.
Een HV-lidmaatschap inclusief ledenblad
Humus (4x p jr) bedraagt € 52,50 per jaar
(mensen met een minimuminkomen betalen
€ 28,- per jaar en jongeren tot 27 jaar
betalen € 23,50). Lidmaatschappen
worden automatisch verlengd tenzij voor
1 november schriftelijk wordt opgezegd.
Bereikbaarheid landelijk bureau:
tel.: (020) 521 90 00
e-mail: info@humanistischverbond.nl
Aan deze uitgave werkten mee:
Marjo van Bergen, Paulien Boogaard, Jules
Brabers, Ides Büscher, Jeannine Corneille,
Marias van Dorp, Kees Hellingman, Saskia
Markx, Paul Mercken, Michèle van der
Meulen, Gerard Nieuwenhuijsen, Wilma
Reinders, Annemarie Rohlfs, Joep Schrijvers,
Dick Viveen, Ineke de Vries, Pieter de Vrijer,
Esther Wit
Hoofdredactie: Roeland Ensie
Eindredactie: Heleen Schoone
Vormgeving: www.dezagerij-ontwerp.nl
Druk: De Raat & De Vries
Uitgave: Humanistisch Verbond
(Redactie)adres: Postbus 75490,
1070 AL Amsterdam, tel. (020) 521 90 93
of humus@humanistischverbond.nl
website: www.humanistischverbond.nl
Het Humanistisch Verbond is lid van de
Humanistische Alliantie
Verschijningsdatum volgende
Humus: juni 2007 Kopij inleveren tot:
3 mei 2007