Kunst Omdat het Moet

Nummer9080
Nummernegentienmeitweeduizendentien
het niet voor een zorgzame Engelse arts
geweest, men had zijn arm geamputeerd
want het duurde lang voor er hulp
op kwam dagen. Hij werd daarna van
legerplicht ontslagen, en moest een jaar
lang revalideren in het Militair Hospitaal
van Antwerpen. Daar kwam de relatie
met mama écht tot stand, want voordien
kende hij haar maar oppervlakkig van
ergens aan zee. Maar zie, kort nadat hij
uit het ziekenhuis ontslagen werd, ging
hij alweer in de Weerstand…
De jonge intellectueel
en ideoloog
Maar waarom neemt iemand met vrouw en
kind toch zulke grote risico’s?
Voor mij is hij een held. Zijn waarden en
idealen kwamen vóór alles. Al ten tijde van
zijn atheneumjaren, in de jaren twintig, las hij
zware kost, zoals Das Kapital van Marx. Samen
met velen was hij overtuigd dat die nieuwe
ideologie de wereld kon redden. Hij dweepte
ermee. Je moet dat ook in zijn tijd zien, hé: die
rampzalige eerste wereldoorlog die tot niets
had gediend, Europa aan flarden geschoten, en
dan plots komt daar een ideologie overwaaien
uit Rusland, van broederlijkheid en gelijkheid.
Johan Daisne over Robert Mussche in
zijn Memoriam:
Ik, je oudste vriend, die je je ‘broeder’
wilde noemen, zal voor al mijn verdere
levensdagen je herinnering in mijn hart
dragen als het voorbeeld van een Held,
van een der mooiste, eerlijkste, eenvoudigste
en sterkste mensen die ik heb
mogen kennen. Het zal daar staan in een
nis van geloof, waar ik me naartoe zal
kunnen wenden, telkens wanneer de alledaagse
lelijkheid van anderen, mij weer
aan dé Mens mocht doen wanhopen.
Voor hem was communisme de redding van de
wereld. De verschrikkingen in Rusland waren
toen nog niet gekend.
Dus die ondergrondse literatuur was allemaal
marxistisch?
Bijlange niet, alleen die van papa en zijn gelijkgestemden!
Maar papa had wel een goede pen,
die trouwens in de jaren dertig ook al de krant
de Vooruit was opgevallen… (toont mij een
Robert Mussche en de Spaanse Carmen Cundin Gil uit Bilbao
artikel van hem, in ‘Het Geestesleven’, culturele
bijdrage van de Vooruit over Garcia Lorca)… en
ze stuurden hem naar Spanje om daar verslag
te doen van de burgeroorlog. Tegen dat gewelddadige
regime van Franco uiteraard. In die periode
heeft hij trouwens correspondentie gevoerd
met de grote Ernest Hemingway die daar ook
verslaggever was. De latere nobelprijswinnaar,
schrijver van The old Man and the Sea.
Je pa had een boontje voor Spanje? Vandaar
ook je naam Carmen?
Zeker. Ik heb die naam overigens te danken
aan een meisje dat bij mijn familie in is komen
wonen, midden de jaren dertig. Luister. Na
het bombardement op de markt van Guernica,
waarbij vrouw noch kind werd
gespaard… je kent het wel van
Picasso’s meesterwerk?...
wel,
toen moesten vele
kinderen Spanje
ontvluchten. Ze
werden uitgestuurd
naar Frankrijk,
Engeland, Mexico
en België. En hier
waren het voornamelijk
de Gentse
socialisten die zich
om hun lot bekommerden,
en dus
ook mijn pa. Dat
meisje heeft hier
jaren gewoond,
bij papa’s ouders,
en dat heeft een
band geschapen voor het leven.
Helaas is ze nu gestorven, maar haar broer heb
ik onlangs toch kunnen traceren, dankzij de
open wind die nu eindelijk door Spanje waait
en die komaf heeft gemaakt met de decennialange
zwijgplicht over die periode. Een heerlijk
moment was dat… (reikt mij een foto aan
van haar papa met Carmen) … Mama heeft
trouwens later, bij de Hongaarse revolutie, ook
nog twintig studentes over laten komen… je
Interview
ziet, dezelfde bevlogenheid,
maar dan vanuit
christelijke hoek…
enfin.. (grasduint door
alle documentatie) …
Archieven vol heb ik,
en in het najaar, vanaf
november is er in de
St-Pietershal in Gent
een tentoonstelling over
‘gekleurd verleden’,
al is die titel nog niet
zeker. Maar goed, alles
wat je hier ziet over
mijn vader, zal daar uitgestald
worden. Mogelijk zelfs zijn bureau van
boven... Wil je dat niet eens zien trouwens?
(leidt ons rond in het prachtige herenhuis: de
met Delfts blauw betegelde keuken; het familiemuseum
Vermeulen met oude parasolletjes,
een grammofoonspeler, een saffaarken…;
de blauwe slaapkamer van wijlen haar mama
Maria – ‘een fantastische vrouw!’ en ‘let op
het bas-reliëf met madonna met kind’ –;
haar eigen bureau; en dan tenslotte dat van
haar pa. Zes koppen van Beethoven staan er
opgesteld, een schat aan oude boeken – een
Don Quichote van 1840 bv. – en natuurlijk een
afbeelding van Karl Marx…)
Hier bij je pa, Marx, en daar bij je ma, Maria
met kind?
Ja, dat zegt toch alles, niet? Wie mij wil begrij-
Dit dagboek is opgedragen aan mijn lieveken in de langste en meest
afmattende dagen van mijn leven - je vrouwtje die je innig liefheeft
pen, moet die twee kunnen verzoenen.
Ik doe mijn best. Van harte dank, Carmen.
Het was mij een waar genoegen.
Neen, jij bedankt. Dat je de gebrachte offers
niet laat vergeten. En euh… echt geen wijntje
drinken?
Wel goed, voor één keer dan.
Dat het nooit meer oorlog wordt.
Dat het nooit meer oorlog wordt.
(lvdv)
9080
nummer
mei’10 15