DE RUIMTE VAN ROGGEMAN: CONTEXT EN INTERTEKST

Thomas Thomas Schampaert
Schampaert
In de periode 1955-1972 valt er in de Nederlandse literatuur een duidelijke tendens naar
meer radicaal vormexperiment te bespeuren. De literaire kritiek in Nederland en
Vlaanderen besteedt echter weinig aandacht aan dit experimenteel proza. Buiten de
overzichtsstudies van Bousset (1977, 1988, 1990) werd vooral het Vlaamse experimentele
proza weinig bestudeerd. Het wordt meestal voorgesteld als een wanordelijk proefveld van
extremen overkoepeld door de weinig specificerende benaming ‘Ander Proza’ (Polet
1978). In 1977 stelde Verdaasdonk echter al dat meer bepaald een gebrek aan enerzijds
diachrone, maar anderzijds ook synchrone contextualisering en conceptualisering van het
toenmalige proza-aanbod een betere literair-kritische appreciatie in de weg stond. De
oppervlakkige aandacht van de literatuurkritiek was volgens hem voornamelijk te verklaren
vanuit een gemis aan transnationaal of internationaal perspectief.
Verdaasdonk nam daarbij De axolotl (1967) van de Vlaamse schrijver Willy Roggeman als
voorbeeld van een tekst waarvan het innovatieve karakter door dat gemis ergerlijk
onderbelicht blijft. Roggemans oeuvre werd volgens Verdaasdonk immers net door dat
ontbreken van een vergelijkend perspectief bij de toonaangevende literatuurcritici,
getypeerd als ontoegankelijk, want erg erudiet en hermetisch van karakter, of, minder
eufemistisch gesteld: als vergezocht en onleesbaar. Al grasduinend door de recensies van
werk dat aan de Axolotl voorafgaat, blijkt Verdaasdonks analyse niet onterecht. Af en toe
wordt echter wel eens gewezen op een mogelijke verwantschap tussen Roggemans werk en
de teksten van die andere onleesbare nieuwlichters uit Frankrijk: de geruchtmakende garde
van de nouveau romanciers.
In deze bijdrage zal ik aantonen hoe zowel thematisch-fenomenologische als structurele
elementen in Roggemans vroege werken meer resonantie verraden met enkele typerende
aspecten uit verschillende nouveau-romanpoëtica’s dan Roggeman gedurende hun
receptiegeschiedenis zelf bereid zou zijn toe te geven. Vanuit dit perpectief tracht ik
enerzijds te komen tot een betere plaatsing van vroege werken als Het goudvisje en Blues
voor glazen blazers ten opzichte van het naar absolute formele autonomie en zuurstofloos
constructivisme neigende latere werk in Opus Finitum. Anderzijds willen we ook laten zien
hoe deze vroege romans een plaats kunnen krijgen in de eerste turbulente jaren van het
Vlaamse (post)experimentele proza.
Het Het Het Het lichaam lichaam lichaam lichaam in in in in het het het het werk werk werk werk van van van van Willy Willy Willy Willy Roggeman Roggeman Roggeman Roggeman
Hans Hans Demeyer
Demeyer
In tegenstelling tot generatiegenoten als De Wispelaere en Robberechts, ziet Roggeman het
lichaam niet als een eenheid, of als een waarborg van authenticiteit. Voor hem is het
lichaam het nihil, l’animal dat overwonnen zou moeten worden net omdat het nooit één is.
Het wordt aangevallen door de omgeving en pleegt een aanval op de autonome
individualiteit. In Gnomon schrijft Roggeman echter: ‘ik besteed minder aandacht aan de
grillen van het lichaam, een signaal waaraan kan vastgesteld worden dat ik in een andere
beweging val, hetzij in een andere constellatie schuif’.
Mijn lezing wil de veranderende houdingen tegenover het lichaam onderzoeken in vier
prozawerken van Willy Roggeman, die een evolutie lijken te tonen van anti-houding tot
aanvaarding: het tweeluik Catch as catch can / De axolotl, Gnomon en Practicum of het