DE RUIMTE VAN ROGGEMAN: CONTEXT EN INTERTEKST

SEL-STUDIEDAG OVER WILLY ROGGEMAN / WWW.SEL.UGENT.BE
DE RUIMTE VAN ROGGEMAN: CONTEXT EN INTERTEKST
9 DECEMBER 2011 / HET PAND, OUDE INFIRMERIE, ONDERBERGEN 1, GENT
PROGRAMMA
9:00 Onthaal
9:30 Introductie door Sven Vitse
9:45 Het uur van de hagedis. Willy Roggeman en het Vlaamse
dagboekexperiment
Matthieu Sergier
10:15 Willy en zot Polleken
Annelie Raman
10:45 Over sfinxen, chiffres en (andere) mythes
Willy Roggeman in de context van Vlaams experimenteel proza uit de
jaren 1960
Sven Vitse
11:15 Koffiepauze
11:45 Willy Roggeman en de Duitse literatuur
Carl De Strycker
12:15 ‘Absoluut niets met elkaar te maken’
Vroeg werk van Willy Roggeman door het objectief van de Nouveau
Roman
Thomas Schampaert
12:45 Middagpauze
14:00 Het lichaam in het werk van Willy Roggeman
Hans Demeyer
14:30 ‘Ik bereed naar hartelust mijn stokpaardjes’
De breuk met de autonomie in twee ongepubliceerde teksten van
Willy Roggeman
Laurens Ham
15:00 Koffiepauze
15:30 Willy Roggeman, jazzschrijver
Matthijs de Ridder
16:00 Willy Roggeman revisited
Huub Beurskens
16:30 Afsluitende receptie

ABSTRACTS
DE RUIMTE VAN ROGGEMAN: CONTEXT EN INTERTEKST
ORGANISATIE: HANS DEMEYER EN SVEN VITSE
Het Het Het Het uur uur uur uur van van van van de de de de hagedis. hagedis. hagedis. hagedis. Willy Willy Willy Willy Roggeman Roggeman Roggeman Roggeman en en en en het het het het Vlaamse Vlaamse Vlaamse Vlaamse dagboekexperiment
dagboekexperiment
dagboekexperiment
dagboekexperiment
Matthieu Matthieu Ser Sergier Ser gier
Wie een blik werpt op de Vlaamse dagboekproductie aan het einde van de jaren zestig en
in de jaren zeventig, moet vaststellen dat veel beoefenaars van het zogenoemde
experimentele proza zich aan het uitgeven van een dagboek hebben gewaagd. Met zijn in
1978 verschenen De goddelijke hagedisjes. Journaal 1968/69 is Willy Roggeman een
onmiskenbare vertegenwoordiger van die tendens. In mijn presentatie wil ik dieper ingaan
op wat de singulariteit van Roggemans dagboekpraktijk uitmaakt. Om dat te onderzoeken
wil ik me niet beperken tot een confrontatie met de gangbare definities van het
dagboekgenre. Het is immers mijn bedoeling om het boek in dialoog te laten treden met
andere prozateksten van Roggeman uit die periode (zoals Gnomon, 1975) en met
dagboeken van generatiegenoten uit Vlaanderen. Om mijn analyse van Roggemans
dagboekpraktijk te vervolledigen, wil ik er het discursieve ethos (Maingueneau 2004) van
Roggeman als dagboekschrijver bij betrekken.
Willy Willy Willy Willy en en en en zot zot zot zot Polleken Polleken Polleken Polleken
Annelie Annelie Annelie Raman
Raman
Willy Roggeman heeft nooit ontkend – integendeel zelfs – dat Paul van Ostaijen een
belangrijke invloed gehad heeft op zijn oeuvre. Die invloed leidt bij Roggeman zeker niet
tot volledige instemming, maar wel tot reflectie over zichzelf. Dit zien we zeer duidelijk in
het nog onuitgegeven Arabesken met zot Polleken (2005). In dit leesdagboek maakt
Roggeman aantekeningen naar aanleiding van zijn lectuur van enkele Nagelaten Gedichten
van Paul van Ostaijen. Roggemans verhouding tot Van Ostaijen is er een van herkenning
en vervreemding. De herkenning kunnen we ontwaren in gelijklopende thematieken en in
de dieperliggende literatuuropvatting. Roggeman leest de gedichten echter vanuit zijn eigen
poëtica, de manier waarop hij zelf gedichten schrijft. Dit heeft tot gevolg dat hij zeer vaak
opmerkingen heeft en zelfs wijzigingen wil aanbrengen aan Van Ostaijens gedichten –
vooral inzake muziek en vorm. Dit is wat we kunnen verstaan onder ‘vervreemding’. Ook
Roggeman heeft dus ‘zijn Van Ostaijen’ (Buelens 2001, 1081).
Over Over Over Over sfinxen, sfinxen, sfinxen, sfinxen, chiffres cc
chiffres
hiffres hiffres en en en en (andere) (andere) (andere) (andere) mythes mythes mythes mythes
Willy Willy Willy Willy Roggeman Roggeman Roggeman Roggeman in in in in de de de de context context context context van van van van Vlaams Vlaams Vlaams Vlaams experimenteel experimenteel experimenteel experimenteel proza proza proza proza uit uit uit uit de de de de jaren jaren jaren jaren 1960 1960 1960 1960
Sven Sven Vitse
Vitse

In de Vlaamse literatuurgeschiedenis wordt het werk van Roggeman vaak in één adem
genoemd met dat van collega’s experimentalisten als Daniël Robberechts, Mark Insingel,
C.C. Krijgelmans en Ivo Michiels. Hugo Brems behandelt Roggeman bijvoorbeeld samen
met Insingel en Michiels onder het kopje ‘De tekst als taal’, daarmee Roggeman scharend
onder de paraplu van de autonomistische taalconstructie (en tegelijk het hermetische
karakter ervan relativerend). In deze lezing tracht ik het romanexperiment van Roggeman
te situeren ten opzichte van dat van genoemde tijdgenoten, in de hoop hiermee een beter
beeld te krijgen van de specificiteit van Roggemans proza en enkele mythen die het
omringen (vooral op aansturen van de auteur zelf) te ontkrachten.
Mijn hypothese hierbij is dat het werk van Roggeman ondanks zijn schijn van abstractie en
hermetisme minder conceptueel is dan dat van zijn tijdgenoten. Anders dan het vroege
proza van Insingel en bepaalde teksten van Krijgelmans staat het niet in het teken van
formele procedures. Roggemans proza is – ondanks het hoge zelfreflexieve gehalte – niet
opgezet als een consequente en haast planmatige uitwerking van een poëticale visie (zoals
Robberechts’ Aankomen in Avignon) en evenmin vertoont het een abstracte structuur
georganiseerd volgens binaire opposities en omkeringen (zoals Michiels’ Orchis militaris).
De kern van Roggemans ‘extreem modernisme’ (Brems), zo betoogt deze bijdrage, ligt in
de wisselwerking tussen ervaring en formulering, in de onvermoeibare poging om de
interactie tussen lichaam, brein en talig vermogen tijdelijk vast te leggen in formules die
tegelijk poëtisch, poëticaal en abstract zijn. Stof voor deze worsteling met de formulering
wordt gevonden in de banaliteit van het dagelijkse leven. Een en ander illustreer ik aan de
hand van een onuitgegeven tekst, Otium.
Willy Willy Willy Willy Roggeman Roggeman Roggeman Roggeman en en en en de de de de Duitse Duitse Duitse Duitse literatuur literatuur literatuur literatuur
Carl Carl De De De Strycker
Strycker
In het artikel ‘De “invloed” van G. Benn op Willy Roggeman’ (1966) in Mep constateerde
Joost de Geest: ‘De jarenlange omgang met de werken van Benn drukte een
onloochenbare stempel op Willy Roggeman die niet alleen de ganse gedachtenwereld en
de stijl, maar zelfs ganse zinnen letterlijk uit het werk van Benn overnam. In het werk van
Willy Roggeman is niet alleen invloed, maar ook plagiaat van Benn te vinden’. Uitgaande
van de bevindingen van De Geest en de daarop ontstane polemiek met de auteur wil ik
kijken naar Roggemans omgang met de Duitse literatuur. Dat wil ik doen aan de hand van
het model voor invloed dat ik ontwikkelde in mijn proefschrift over de invloed van Paul
Celan op de Nederlandse poëzie, Celan auseinandergeschrieben. Behalve Benn figureren
ook Rilke, Trakl en Scheerbart, maar ook vele andere Duitse auteurs, expliciet in het
oeuvre van Roggeman. Ik zal op zoek gaan naar expliciete referenties, voornamelijk in het
essayistische oeuvre, die ik als uitgangspunt wil nemen voor een invloedenonderzoek. In
eerste instantie zal ik voor een aantal Duitse schrijvers nagaan hoe zij invloed hebben op
Roggemans literatuuropvattingen. In een tweede stap wil ik ook naar het Roggemans poëzie
kijken en nagaan of de invloed ook in de dichtpraktijk naspeurbaar is. Dat moet resulteren
in conclusies over Roggemans verwerking van Duitse literatuur.
‘Absoluut ‘Absoluut ‘Absoluut ‘Absoluut niets niets niets niets met met met met elkaar elkaar elkaar elkaar te te te te maken’ maken’ maken’ maken’
Vroeg Vroeg Vroeg Vroeg werk werk werk werk van van van van Willy Willy Willy Willy Roggeman Roggeman Roggeman Roggeman door door door door het het het het objectief objectief objectief objectief van van van van de de de de Nouveau Nouveau Nouveau Nouveau Roman
Roman Roman Roman

Thomas Thomas Schampaert
Schampaert
In de periode 1955-1972 valt er in de Nederlandse literatuur een duidelijke tendens naar
meer radicaal vormexperiment te bespeuren. De literaire kritiek in Nederland en
Vlaanderen besteedt echter weinig aandacht aan dit experimenteel proza. Buiten de
overzichtsstudies van Bousset (1977, 1988, 1990) werd vooral het Vlaamse experimentele
proza weinig bestudeerd. Het wordt meestal voorgesteld als een wanordelijk proefveld van
extremen overkoepeld door de weinig specificerende benaming ‘Ander Proza’ (Polet
1978). In 1977 stelde Verdaasdonk echter al dat meer bepaald een gebrek aan enerzijds
diachrone, maar anderzijds ook synchrone contextualisering en conceptualisering van het
toenmalige proza-aanbod een betere literair-kritische appreciatie in de weg stond. De
oppervlakkige aandacht van de literatuurkritiek was volgens hem voornamelijk te verklaren
vanuit een gemis aan transnationaal of internationaal perspectief.
Verdaasdonk nam daarbij De axolotl (1967) van de Vlaamse schrijver Willy Roggeman als
voorbeeld van een tekst waarvan het innovatieve karakter door dat gemis ergerlijk
onderbelicht blijft. Roggemans oeuvre werd volgens Verdaasdonk immers net door dat
ontbreken van een vergelijkend perspectief bij de toonaangevende literatuurcritici,
getypeerd als ontoegankelijk, want erg erudiet en hermetisch van karakter, of, minder
eufemistisch gesteld: als vergezocht en onleesbaar. Al grasduinend door de recensies van
werk dat aan de Axolotl voorafgaat, blijkt Verdaasdonks analyse niet onterecht. Af en toe
wordt echter wel eens gewezen op een mogelijke verwantschap tussen Roggemans werk en
de teksten van die andere onleesbare nieuwlichters uit Frankrijk: de geruchtmakende garde
van de nouveau romanciers.
In deze bijdrage zal ik aantonen hoe zowel thematisch-fenomenologische als structurele
elementen in Roggemans vroege werken meer resonantie verraden met enkele typerende
aspecten uit verschillende nouveau-romanpoëtica’s dan Roggeman gedurende hun
receptiegeschiedenis zelf bereid zou zijn toe te geven. Vanuit dit perpectief tracht ik
enerzijds te komen tot een betere plaatsing van vroege werken als Het goudvisje en Blues
voor glazen blazers ten opzichte van het naar absolute formele autonomie en zuurstofloos
constructivisme neigende latere werk in Opus Finitum. Anderzijds willen we ook laten zien
hoe deze vroege romans een plaats kunnen krijgen in de eerste turbulente jaren van het
Vlaamse (post)experimentele proza.
Het Het Het Het lichaam lichaam lichaam lichaam in in in in het het het het werk werk werk werk van van van van Willy Willy Willy Willy Roggeman Roggeman Roggeman Roggeman
Hans Hans Demeyer
Demeyer
In tegenstelling tot generatiegenoten als De Wispelaere en Robberechts, ziet Roggeman het
lichaam niet als een eenheid, of als een waarborg van authenticiteit. Voor hem is het
lichaam het nihil, l’animal dat overwonnen zou moeten worden net omdat het nooit één is.
Het wordt aangevallen door de omgeving en pleegt een aanval op de autonome
individualiteit. In Gnomon schrijft Roggeman echter: ‘ik besteed minder aandacht aan de
grillen van het lichaam, een signaal waaraan kan vastgesteld worden dat ik in een andere
beweging val, hetzij in een andere constellatie schuif’.
Mijn lezing wil de veranderende houdingen tegenover het lichaam onderzoeken in vier
prozawerken van Willy Roggeman, die een evolutie lijken te tonen van anti-houding tot
aanvaarding: het tweeluik Catch as catch can / De axolotl, Gnomon en Practicum of het

steriele schrijven. Ik richt mij hierbij op drie beeldclusters waarin het lichaam met andere
domeinen verbonden wordt: het schrijvende of musicerende lichaam, het sociaal
geritmeerde lichaam en de verhouding tussen het mannelijke en vrouwelijke lichaam. Tot
slot stel ik de vraag of deze lichamelijkheid Roggemans conceptie van het autonome
kunstwerk niet aantast.
Ik Ik Ik Ik bereed bereed bereed bereed naar naar naar naar hartelust hartelust hartelust hartelust mijn mijn mijn mijn stokpaardjes’
stokpaardjes’
stokpaardjes’
stokpaardjes’
DDDDe e e e breuk breuk breuk breuk met met met met de de de de autonomie autonomie autonomie autonomie in in in in twee twee twee twee ongepubliceerde ongepubliceerde ongepubliceerde ongepubliceerde teksten teksten teksten teksten van van van van Willy Willy Willy Willy Roggeman Roggeman Roggeman Roggeman
Laurens Laurens Ham
Ham
Als er één oeuvre is dat de naam heeft ‘autonoom’ of ‘autonomistisch’ te zijn, dan is het
wel dat van Willy Roggeman. De auteur zelf heeft daar veel aan bijgedragen, onder meer
met de zelfbewuste verbanning van het ‘ik’ uit zijn oeuvre en de naam van zijn eerste reeks
werken (Opus Finitum). In deze lezing zullen twee ongepubliceerde teksten uit de jaren ‘80
besproken worden die de veronderstelde autonomie van het oeuvre in een ander licht
stellen: ‘Glace-spiegel-mirror’ en ‘Het spiegelpaleis’. Zoals de metafoor van de
(vervormende) spiegel aangeeft, reflecteert de schrijver in deze teksten op zijn oeuvre,
daarbij in gesprek tredend met personages en alter-ego’s uit Opus Finitum. Op
verschillende manieren zetten de teksten de veronderstelde autonomie onder druk: omdat
ze de geslotenheid van het oeuvre nuanceren, omdat ze laten zien dat een werk altijd deel
uitmaakt van een groter geheel, omdat ze persoonlijke reflecties bevatten op het ‘gesloten’
werk.
Willy Willy Willy Willy Roggeman, Roggeman, Roggeman, Roggeman, jazzschrijver jazzschrijver jazzschrijver jazzschrijver
Matthijs Matthijs de de de Ridder
Ridder
In de jaren zestig kwam de Amerikaanse jazz steeds sterker in het teken te staan van de
burgerrechtenbeweging. Malcolm X liet zich ontvallen dat de jazz het enige terrein was
waarop Afro-Amerikanen zich volledig vrij konden bewegen, LeRoi Jones en Archie
Shepp uitten hun woede jegens de blanke klasse in toneelstukken en in schreeuwende
saxofoonklanken en Dizzy Gillespie lanceerde een presidentiële campagne. De freejazz
vormde voor sommigen bovendien een gedroomde uitlaatklep voor hun politieke
frustraties.
Tegelijkertijd begonnen jazzmusici in Europa, mede vanwege de toenemende politisering
van de Amerikaanse jazz, een eigen stijl te ontwikkelen. Hoewel men vaak sympathiek
tegenover het streven van hun Amerikaanse collega’s stond, kon men er weinig aan doen
dat men blank was. Het resultaat was dat men zich afkeerde van Amerika, deels om zelf
(anarchistische) statements te kunnen maken in hun vrije jazz, deels om zich puur op de
muziek te kunnen richten.
In die context manifesteerde Willy Roggeman zich als jazzsaxofonist, jazzschrijver,
jazzdichter, jazzcriticus én kunsttheoreticus. Wetende dat Roggeman een groot

pleitbezorger van een autonomistische poëtica is, wil ik in deze lezing nagaan hoe hij zich
als jazzschrijver positioneerde in de actuele discussies in de jazz.
Willy Willy Willy Willy Roggeman Roggeman Roggeman Roggeman revisited revisited revisited revisited
Huub Huub Beurskens Beurskens
Beurskens
Kennismaking met het werk van Willy Roggeman rond mijn twintigste betekende
kennismaking met een literatuurbenadering die geheel, en wel op intrigerende wijze afweek
van de in de Nederlandse literatuurbeschouwing gangbare opvatting, alsmede
kennismaking met auteurs over wier bestaan me op de middelbare school praktisch niets
was verteld: Georg Trakl, Gottfried Benn, Carl Einstein, Else Lasker-Schüler, Robert
Musil, Franz Kafka, Rainer Maria Rilke, René Gysen, Paul Valéry… Hoe clichématig het
ook klinkt, er gingen werelden voor me open. Gretig las ik Roggeman en diens auteurs.
Het lukte me zelfs, nog als student aan de kunstacademie, met Roggeman in contact te
komen, met als gevolg een jarenlange correspondentie met een frequentie van vrijwel
wekelijks een (allesbehalve korte) brief van zowel hem als mij. Eveneens clichématig maar
net zo evident is het feit dat daar op een gegeven moment een vrij abrupt einde aan moest
komen en ook gekomen is: noem het de noodzakelijke vader- of leraarmoord. Kennelijk
moest ik me van Roggemans dictaat bevrijden.
Sindsdien (een paar decennia) las ik nauwelijks of niets meer van hem. Zijn boeken
verdwenen in een van de rijen achter de voorste in mijn boekenkast. Inmiddels haal ik ze
daar weer vandaan, een voor een, te beginnen met de boeken van toen die ‘het deden’,
zoals Het zomers nihil en, naderhand, De goddelijke hagedisjes en – ik schreef er bij
verschijnen in 1980 nog een paginagroot stuk over in De Volkskrant – Lithopedia.
Benieuwd naar een Willy Roggeman revisited.