B22 Sociologische Auteurs : Weyns - Quickprinter

B22
2de bach PSW
Sociologische Auteurs
Smvt
Q uickprinter
Koningstraat 13
2000 Antwerpen
www.quickprinter.be
4.50 EUR

1 Paradigma’s in de sociologie
1.1 Paradigma en theorie
1.1.1 Thomas Kuhn over paradigma’s en de ‘structuur van wetenschappelijke
revoluties’
Paradigma = voorbeeld, schoolvoorbeelden , voorbeelden die het kennisverwervingsproces
voorthelpen (eye-openers).
1.1.1.1 Kuhns model geïllustreerd adhv de evolutie binnen de optica
Kuhn maakt notie van paradigma tot sleutelbegrip in zijn analyse v/d evolutie v/d wetenschappen.
Aanleren en beoefenen v/e wetenschap komt neer op het leren en toepassen van basis-
voorbeelden.
Klassiek voorbeeld: geschiedenis v/d optica
K. verwerpt opvatting dat wetenschap stapje voor stapje vooruit gaat, en dat nieuwe
kennis bij oude w gevoegd, zodat kennisvolume toeneemt (‘cumulatieve wetenschaps-
ontwikkeling’) (= naïeve versie)
wetenschappelijke ontwikkeling gaat gepaard met breuken & revoluties. 4 fasen:
1. Normale wetenschap als het oplossen van puzzels:
a. wetenschappers binnen dezelfde discipline werken met gemeenschappelijk
paradigma waarover eensgezindheid bestaat.
b. Cumulatief karakter.
c. Wetenschappers zijn het eens over grote lijnen & belangrijkste inzichten
d. Proberen kennis te verfijnen
2. Anomalieën en wetenschappelijke ontdekkingen:
a. Empirische vaststellingen w gedaan die onmogelijk binnen oude denkkader kunnen
geïnterpreteerd & verklaard w.
Neemt vaak vorm aan v/e echte ‘wetenschappelijke ontdekking’: men vindt
iets nieuws.
b. Men beseft dat er onvolkomenheden zijn in het paradigma waarmee men werkt,
maar men houdt er toch aan vast (bij gebrek aan beter)
3. Crisis en wetenschappelijke ontdekkingen:
a. Aantal wetenschappers komt met nieuw paradigma
Crisis die wetenschappelijke gemeenschap in tweeën splijt.
b. Voor deel v. wetenschappelijke gemeenschap biedt het nieuwe paradigma antwoord
op vragen & anomalieën waarmee men al een tijd zit.
c. Ander deel blijft bij het oude waarmee ze vertrouwd zijn.
d. Als een nieuw paradigma het haalt van een oud: wetenschappelijke revolutie
4. Nieuwe fase van de normale wetenschap als het oplossen van puzzels
Cruciaal: overgang v/h ene naar het andere paradigma is niet het gevolg v/e rationele discussie over
kwaliteiten v/h ene of het andere paradigma. Keuze is grotendeels irrationeel (kwestie van bekering).
Keuze moet psychologisch en sociologisch verklaard w niet door kwaliteit v. argumenten.
1

K. stelt dat oud paradigma slechts definitief kan w overwonnen als de generatie v.
wetenschappers die met dit paradigma gewerkt hebben, v/h toneel verdwijnen
1.1.1.2 Kritiek op Kuhn
1. Geen eenduidige definitie van de term paradigma
2. Stelling dat keuze tussen paradigma’s niet rationeel beargumenteerd kan w, is betwistbaar
1.1.2 Paradigma’s in de sociale wetenschappen?
redenen waarom paradigma’s i/d sociale wetenschappen v. andere aard zijn dan i/d positieve
wetenschappen:
1. Permanent verschillende concurrerende paradigma’s:
a. Onophoudelijk meningsverschillen onder sociologen. Sociologen hebben minder
eenduidige visie.
b. Sociologie kent niet slechts een opeenvolging v. paradigma’s, maar daarenboven ook
nog eens verschillende paradigma’s tezelfdertijd.
c. Sociologie is altijd polyparadigmatisch
2. Ideologische en normatieve lading van paradigma:
a. Keuze tussen paradigma’s weerspiegelt niet enkel visie op sociale werkelijkheid,
maar ook op wat die zou moeten zijn.
b. Deze normatieve connotaties zijn moeilijk te vermijden, hoezeer men ook naar
waarderingsvrijheid streeft. Keuze van paradigma heeft politieke consequenties.
3. Ook actoren gebruiken paradigma’s: probleem der “dubbele hermeneutiek”:
a. Niet enkel sociologen gebruiken paradigma’s, ook actoren zelf. Paradigma’s uit
sociologie bestaan in embryonale, ongesystematiseerde vorm ook bij de onderzochte
individuen.
b. Iedere handelende heeft ‘een visie’ nodig, een basisparadigma om te kunnen
handelen.
Sociologische interpretaties zijn dus in feite interpretaties door sociologen
van interpretaties door actoren
Sociologie is soort herinterpretatie van een al geïnterpreteerde
werkelijkheid. = Dubbele hermeneutiek
1.1.3 Wat is een theorie?
Karl Popper: niet bewijzen dat iets juist is, maar proberen te falsifiëren (dat het niet juist is) + goede
raad: stel nooit “wat is?”-vragen
mondt uit in definitorische kwesties en deze zijn arbitrair
1.1.3.1 Theorie en methodologie
Theorie = samenhangend geheeld v. algemene en toetsbare verklarende proporties.
Methodologie = geheel van regels en procedures die men in acht moet nemen om deze theoretische
proporties a/d empirische toets te onderwerpen.
Wisselwerking tussen beide maakt een discipline wetenschappelijk.
In werkelijkheid: nagestreefde evenwicht tussen theorie en methodologie zelden bereikt
2

1.1.3.2 Theorie en paradigma
Iedere theorie heeft paradigmatisch fundament, een basisopvatting over wat de sociale
werkelijkheid is.
theorie w theorie als deze basisnotie zo consequent mogelijk w uitgewerkt tot een
samenhangend geheel van proposities.
Paradigma = vertrekpunt, inspiratiebron, levert basisvoorbeelden & basismetaforen en paalt zo de
grenzen af v/d wetenschappelijke verbeelding.
trekt de grenzen waarbinnen wetenschapper denkt, definieert wat ‘echt’ is & wat niet,…
1.1.3.3 Sociologische theorie en sociologische traditie
Theorie = geheel van uitspraken bedoeld om feiten te verklaren
Intellectuele traditie = geheel van uitspraken, geschriften & praktijken die van generatie op
generatie w doorgegeven & die door een schare van gemachtigden w bewaakt
Sociologie ≠ alleen wetenschap OOK traditie
Pierre Bourdieu: Weber & Durkheim = de kerkvaders v/d sociologie
veeg teken dat in sociologieonderwijs & in theorieontwikkeling de grondleggers nog zo’n
prominente plaats innemen
Whitehead: “wetenschap moet zijn grondleggers kunnen vergeten”
Volstaat NIET de grondleggers te vergeten om vooruit te gaan: huidige stand v/d sociologie
kan NIET zonder de inzichten v. haar voorgangers
Waarom kan sociologie traditie w genoemd? Historisch te verklaren: sociologie = samenvloeiing v.
(ten minste) 3 bronnen:
1. Erfenis van het positivisme:
Moderne samenleven te begrijpen & verklaren op een strikt wetenschappelijke manier
2. Sociaal reformatorische ambitie om sociale problemen op te lossen:
Werkelijkheid in kaart brengen (dmv surveys, 1 e was in de 19 de eeuw) om ze vervolgens te
verbeteren
3. ‘Eigen’ tijd begrijpen (zeitdiagnose), er artistieke uitdrukking aan geven:
Vele schrijvers hadden naast literaire ook sociologische ambitie. Het zijn algemene
intellectuelen die een indringend beeld schetsen v. hun tijd om lezers bewust te maken v/d
maatschappelijke omstandigheden waarin ze leven.
a. Ze gebruiken geen wetenschappelijke maar literaire middelen. Literatuur blijft niet
steken in het abstracte (vs.wetenschap)
b. In roman of essay w sociale leven gepenseeld met een esprit de finesse die in
wetenschappelijke categorisering ontbreekt.
w door heel wat sociologen erkend
c. Goede sociologen moeten in staat zijn om fijne portretten (sociale typeringen) en
weidse landschappen (een sprekend beeld v/d mts) te schilderen
Wetenschappelijke, sociale & artistieke motieven ≠ gemakkelijk te verzoenen.
Sociologen die zich opwerpen als zuiver wetenschappelijk, normatief, literair
3

Bij meeste: oprecht streven naar wetenschappelijkheid. MAAR! Normatieve motieven zijn
vaak niet ver, net als algemene intellectuele motieven
Sociologie heeft zowel kenmerken van een wetenschap (methode, hypothese, empirie) als ven een
culturele traditie (stijl, geprefereerde voorbeelden, lievelingsthema’s)
kan hybride karakter betreuren MAAR! Moet beseffen dat er in sociologie vele
‘wetenschappelijk onzuivere’ praktijken bestaan. Bv.: nadruk op onderricht v/d klassieken
(deze lectuur is vormend en belangrijk maar is nog geen wetenschap)
1.1.3.4 Criteria van (goede) theorie
Doelbewust geheel van proposities
Goed gedefinieerde begrippen (abstract)
Proposities moeten logisch consistent zijn:
Elkaar niet tegenspreken & logisch uit elkaar deduceerbaar
Theorie moet verklarend zijn.
These of stelling bevatten over waarom bepaalde sociale verschijnselen voorkomen.
Verklaring kan van:
o Causale aard: “als x dan y”. Legt oorzakelijk verband tussen onafh. en afh. variabele.
o Verstehende aard: theorie legt de ‘zin’ bloot v/e samenhang tussen sociale
verschijnselen. Geen oorzakelijk verband maar ‘Wahlverwantschaft’, een affiniteit
o Beide soorten verklaringen zijn erg verschillend. Gaan terug op het grote
meningsverschil tussen Weber & Durkheim over de methodologische uitgangspunten
v/d sociologie
Algemeen
Betekent niet dat onderzoeker algemene vragen stelt, maar dat de antwoorden die hij geeft
een algemene geldigheid hebben.
o Theorie mag niet slechts particuliere feiten verklaren. Moet van toepassing zijn op
‘alle’ feiten v/e verzameling
o Te algemene vragen verraden een grote honger naar kennis, maar ook groot
ongeduld
o Zelden of nooit leiden ‘grote, algemene vragen’ tot wetenschappelijke theorieën
Coherent met andere door sociologengemeenschap geaccepteerde kennis (verre droom)
1.1.4 Soorten theorie
Malcolm Waters onderscheidt 3 soorten v. sociologische theorie:
1. Formele theorie (= meest omvattend):
Bestaat uit produceren v. conceptuele schemata waarmee sociale interacties of
maatschappelijke structuren in hun algemeenheid kunnen w verklaard.
a. Doel = opbouwen v/e omvattend theoretisch raamwerk dat moet dienen voor de
verklaring v. alle mogelijke sociale verschijnselen (gaat NIET om welomschreven
sociale verschijnselen)
b. Deze theorie leunt dichts aan bij paradigmatische oorsprong & is vaak ‘funderend’:
Zoekt naar 1 of enkele basisprincipes waarop sociale leven in laatste
instantie zou zijn gebaseerd. Eenmaal die principes aan het licht zijn
gebracht: sleutel in handen om ‘de’ sociale werkelijkheid te verklaren
4

2. Substantiële theorie (= minder omvattend):
Type v. theorie is bedoeld om welbepaalde aspecten v/h sociale leven, of goed omschreven
sociale verschijnselen te verklaren (NIET streven naar verklaring v. omvattende
maatschappelijke structuren,..)
a. Substantieel: gericht op verklaring v. welbepaalde sociale verschijnselen en dus
‘inhoudelijker’ is, welbepaald onderwerp.
3. Positivistische theorie:
Ontwikkeld om te voldoen aan concrete noden in het empirisch onderzoek
a. Tracht empirische correlaties tussen variabelen te verklaren door aan te tonen dat
deze verbanden afgeleid kunnen w v. theoretische proposities
b. Theorie w vaak achteraf geproduceerd om gevonden verbanden te verklaren
1.1.5 Functies van een theorie
Ten minste 3 functies:
1. Inspiratie: sociologische theorie is hulpmiddel om uitspraken over sociale werkelijkheid te
genereren. Dankzij theorie is men in staat om (toetsbare) beweringen v. algemene aard te
doen over sociale werkelijkheid.
a. Theorie inspireert: wie geen theoretisch standpunt inneemt heeft vaak niets te
zeggen
2. Interpretatie: noodzakelijk om een idee te hebben v. wat men gaat waarnemen, een idee v.
wat de mogelijkheden zijn, alvorens men bruikbare gegevens kan verzamelen. (Francois
Jacob)
a. Feiten spreken meestal niet voor zich. Men heeft voorkennis nodig om iets te
herkennen of op te merken.
b. Waarnemen zonder ‘theoretische voorkennis’ is onmogelijk.
Karl Popper: ‘theoriegeladenheid der feiten’
N.R. Hanson: we kunnen pas echt waarnemen als we het waargenomene in
een ‘thematisch kader’ plaatsen. We zien iets ‘als iets’. We zien meestal niet
eerst iets dat we even later herkennen, neen, we zien ‘iets’ direct. Om dat te
kunnen hebben we voorkennis nodig
Theorieën doen iets dergelijks: ze projecteren denkcategorieën en
patronen op de werkelijkheid. Theorie is dus een manier om
(aspecten van) de werkelijkheid op te merken
3. Verklaring: Belangrijkste functie is dat een theorie verbanden legt tussen verschijnselen
1.1.6 Stijlen van theoriebeoefening
Theoretici onderscheiden volgens de wijze waarop ze te werk gaan:
1. Correctie van bestaande opvattingen
2. Synthese: werk bestaat voornamelijk uit het lezen, becommentariëren en reconstrueren van
bestaande theorie met het oog op een ‘hogere synthese’
3. Verwerking van (nieuwe) onderzoeksgegevens: soms gebeurt het dat nieuwe empirische
bevindingen aanleiding geven tot de ontwikkeling van nieuwe, betere aangepaste theorie.
Zou idealiter voortdurend moeten plaatsvinden, maar in praktijk gebeurt het heel wat
minder.
5

4. Formuleren van grondprincipes van het sociale handelen: geheel van basisuitspraken op
stellen, die van toepassing zouden moeten zijn op het hele domein waarop zijn theorie
betrekking heeft
5. Verklaren of duiden van belangrijke processen of gebeurtenissen (LT)
1.2 Ontwikkeling van de sociologische theorie
1.2.1 Klassieke fase: eigenzinnige auteurs
Allemaal denkers die hun eigen sociologisch denkkader ontwierpen – ieder voor zich.
zij waren niet of zeer moeilijk op elkaar aansluitbaar
1.2.2 Moderne fase: paradigma’s
Sociologische theorie systematisch verder uit bouwen: theorie moest meer zijn dan het denksysteem
van 1 man.
Theorie moest ‘intersubjectief geldig’ zijn dwz acceptabel voor de hele sociologie-
gemeenschap
Men begon theorieconstructie te doen obv paradigma’s.
Functionalisten beten spits af: theorie en analysemethode was een collectieve onderneming
KRITIEK: belangrijke aspecten van het sociale leven zou men over het hoofd zien
Alternatief paradigma: het conflictparadigma
Korte tijd leek sociologie wetenschap met 2 paradigma’s te zijn MAAR was maar schijn!
1960 duiken 2 nieuwe alternatieven op: ruilparadigma en het symbolisch interactionisme. Het bleef
niet bij deze 2.
Wat begon als een poging om sociologische theorie eenvormiger en overzichtelijker te maken, was
uitgemond in een veelheid aan theoretische ondernemingen.
1.2.3 Hedendaagse fase: eclectisme
Ipv op zoek te gaan naar 1 (of enkele) paradigma’s nemen ze een veel pragmatischere houding aan.
ze zoeken in het grote reservoir aan paradigmatische en theoretische invalshoeken wat hen
bruikbaar lijkt
Dit eclectisme maakt recente theorieconstructies er niet eenvoudiger op.
belangrijkste recente theoretische ondernemingen zijn moeilijk verteerbaar werkt op de
duur contraproductief. Duurt veel te lang voor socioloog zich vertrouwd heeft gemaakt met
1 v. deze theorieën
1.3 De vier hoofdparadigma’s (zie. schema p. 15)
Ieder paradigma in de sociologie geeft antwoord op deze 2 basisvragen over de aard v/d sociale
werkelijkheid:
1. Is sociaal gedrag bepaald door determinismen of gekenmerkt door handelingsvrijheid?
a. 1 ste geval: gedrag w gezien als de resultante v. inwerkende factoren
b. 2 de geval: sociaal gedrag & sociale werkelijkheid w gezien als creatie v/d actoren
2. Gaat sociaal gedrag uit van individuen of collectieve actoren?
6

a. 1 ste geval: sociale werkelijkheid w beschouwd als de optelsom v/de kenmerken &
gedragingen v. ieder v/d individuele participanten
b. 2 de geval: w gerefereerd naar meer omvattende (systeem)entiteiten die
bovenindividuele kenmerken hebben
4 mogelijke uitgangspunten die overeenkomen met 4 paradigma’s:
Situationeel bepaald gedrag handelingsvrijheid
Collectieve actor Conflicttheorie Functionalisme
Individu Ruiltheorie Symbolisch interactionisme
Deze 4 paradigma’s nemen centrale plaats in (MAAR theorielandschap = complexer). Ze kunnen
basisparadigma’s w genoemd, maar komen in hun zuivere vorm niet zo vaak meer tegen.
Overige paradigma’s kan men beschouwen als varianten op deze 4
2 Emile DURKHEIM
2.1 Inleiding
Durkheim = 1 v/d grondleggers v/d moderne sociologie
Grondprobleem sociologie: “moet samenleving begrepen w vanuit het individu, of is het individu
eerder een product v/d maatschappelijke factoren, of geldt zowel het één als het ander”
D. kent overheersende betekenis toe aan sociale feiten.
Sociologie = wetenschap der sociale feiten en heeft eigen studiedomein
Sociaal feit: oefent externe morele druk uit op gedrag v. mensen
Door nadruk te leggen op feitelijkheid v. sociale feiten, bakent D. sociologie af v/d filo.
& sociale doctrines → trekt haarscherpe grenzen
Sociologie = wetenschap!! →socioloog neemt specifieke houding aan die alleen de wetenschap kan
geven, nl. het directe contact met de feiten
Valt niet te reduceren tot een andere wetenschap
D.’s onderzoek beweegt zich op ≠ gebieden (methoden, arbeidsverdeling, zelfmoord,…)
Boeken getuigen v. helder analytisch & didactisch vermogen, gerichtheid op fundamentele
problemen, sterke betrokkenheid bij sociale problemen
2.1.1 Biografische situering
°15/04/1858 → Joodse afkomst, maar via korte omweg langs katholicisme werd hij agnost
ontwikkelt later sterke interesse voor (sociologische) godsdienst
1. Studies aan Ecole Normale Supérieure: kweekvijver v. Franse intellectuele elite
2. Leraar + verbleef een jaar in Berlijn & Leipzig
a. Studie vooral gericht op moraalfilo., methodologie & didactiek v/d sociale wet.
3. 1887: gaat naar Bordeaux waar (voor hem) professoraat was gecreëerd i/d pedagogie & soc.
wet. (1 e Franse leerstoel soc. wet.)
7

a. Publiceert enkele v. zijn belangrijkste werken
4. 1896: sticht tijdschrift L’Année sociologique → grote invloed op Franse sociologie
5. 1902: Hoogleraar pedagogiek a/d Sorbonne vervangen & 1906: vaste benoeming
6. 1912: Eerste grote werk verschijnt: ‘les formes élémentaires de la vie religieuse’
7. 1913: term ‘sociologie’ verschijnt pas in zijn leeropdracht
a. Was al die tijd wel bezig met v/d sociologie een achtenswaardige intellectuele
bezigheid te maken, die gewaardeerd w & haar nut bewees voor de integratie & de
modernisering v. maatschappelijk leven
15/11/1917 tgv hartaanval
Nergens anders had sociologie zo snel haar plaats verworven als in FR → door D. & zijn ‘school’
2.1.2 Intellectuele situering
D. = Europees denker
stond oiv de grote filosofische stromingen uit de 3 grote ‘filosofienaties’:
1. Franse invloed: RATIONALISME en POSITIVISME
Denken v. D. wortelt i/d 1 e plaats i/d Franse intellectuele geschiedenis
a. Rationalisme v. Descartes: sterke invloed op D.’s heldere stijl & consequente
denkwijze
Weinig sociologen ontwikkelen ideeën even systematisch & helder
b. Positivisme v. Comte: ontleende v. hem belangrijke thema’s zoals belang v.
solidariteit & consensus, en de overtuiging dat sociologie een zelfst. wet. was +
gerichtheid op feiten
D.’s begrip v. ‘conscience collective’ gaat niet enkel terug op C.’s notie v.
‘consensus universalis’ maar ook op begrip ‘volonté générale’ v. Rousseau
2. Duitse invloed: Kants PLICHTETHIEK
D.’s opvattingen over moraal = ontwikkeld in dialoog met K.
a. D. was v. mening dat moraal bestaat uit een plichtgevoel (=K.) MAAR! verschilt met
k. v. mening over de oorsprong v/d plicht
K.: plicht = bovenhistorisch (transcedentaal) geworteld in menselijke rede
D.: oorsprong ligt in maatschappij
3. Kritiek op Britse UTILITARISME en LIBERALISME
D.: Hoe kan de samenleving ordelijk & stabiel functioneren indien zij enkel maar zou bestaan
uit individuen die uit zijn op hun voordeel en de bevrediging v. hun eigen behoeften?
a. Hedendaagse termen: samenleving is meer dan een markt, bestaat ook uit soc.
instituties
Deze laatste zijn fundamenteler: oefenen morele dwang uit op individu &
bepalen zelfs hun behoeftestructuur
Rationele home economicus = fictie → denken, handelen & behoeften v.
individu w bepaald door instituties (dus door maatschappij)
b. D. was hier zeer radicaal in: w hem soms sociologisme (= sociologisch reductionisme)
verweten
2.1.3 Maatschappelijke situering
1. Fr. Rev. w in 1 e instantie als vooruitgang ervaren, maar kater liet niet snel op zich wachten
8

2. 19 de eeuw: Napoleon: herstel absolutisme & streven naar Restauratie
a. Pol. klimaat ≠ stabiel
3. 2 nieuwe rev. → Resultaat: nieuwe keizer
4. 1870: Parijs omgevormd tot Commune & verliezen oorlog tegen Pruisen
5. Opnieuw republiek
6. Jaren ’90 19 de eeuw: FR. Geteisterd door ec. crises, grote werkloosheidscijfers, hoge
zelfmoordcijfers & schandalen in financiële & politieke wereld. Plus land werd verscheurd
door allerlei kwesties die conservatief & progressief tegen elkaar in het harnas jaagden
D. beleefde enkel v. die conflicten v. nabij:
1. Strijd over onderwijs in jaren 1880:
Kerk had zich sterk verzet tegen republiek → aanhangers republiek wilden dat kerk niet
langer rol zou spelen in organisatie v. onderwijs
Staat zou onderwijsmonopolie krijgen & onderwijs zou volkomen geseculariseerd
w klerikale, conservatieve deel v. FR. verzette zich hevig maar verloor
Besef dat land uit 2 onverzoenlijke helften bestond: progressieve & conservatieve zijde
2. Dreyfus-affaire:
Individu w veroordeeld voor landverraad: vooral gebaseerd op valse beschuldigingen. Wat
nu? Staat ten schande maken OF individu in eer herstellen?
Spleet FR. in 2 helften: aanhangers v. individuele rechten & die v. vaderland
Velen meenden dat ontreddering & stabiliteit slechts kon verholpen w door een nieuwe eenheid,
een soort organische eenheid.
Maatschappij zou slecht samenhang & duurzaamheid herkrijgen wnr zij een sterke
collectieve dwang op de individuen zou uitoefenen
deze ideeën waren niet echt nieuw en w Leitmotiv v. D.
Hoe kan samenleving samenhang krijgen volgens D.? 3 mogelijkheden:
1. Door organisatie, met name door arbeidsverdeling
2. Door consensus over waarden & solidariteit, zodat bedreiging v. anomie kon weggenomen w
3. Door collectieve rituelen & voorstellingen
2.1.4 Verklaring van Durkheims succes
‘Klassiek auteur’: een auteur die wordt beschermd door het taboe dat hij niet in twijfel mag worden
getrokken. Zijn positie is onaantastbaar.
Onaantastbaarheid is niet vanzelf gekomen: w ‘sociaal geconstrueerd’
Kwaliteit = ook belangrijk, maar alleen dat is niet genoeg, moet erkend & geconsacreerd w
Volgens R. Geiger heeft auteur of paradigma kans om gevestigd te w, wnr er aan 2 vwden is voldaan:
Culturele voorwaarde & organisatorische voorwaarde.
2.1.4.1 Culturele voorwaarde: onderzoeksterrein en methode
Werk v. auteur moet kunnen w nagevolgd & voorgezet. Het werk v. auteur moet een
wetenschapsprogramma bevatten:
Afbakening onderzoeksterrein
9

Werkbare methode
D. voldeed aan allebei. Heeft veel moeite gedaan om sociologie af te bakenen en zette methode kort
& krachtig uiteen in methodologisch handvest (les règles de la mèthode sociologique)
2.1.4.2 Organisatorische voorwaarde
D. had tijdschrift opgericht, met medewerkers die in zijn lijn dachten en werkten + had reële invloed
bij het opstellen v. onderwijsprogramma’s
kon zijn opvattingen over sociologie doordrukken via andere hulpmiddelen dan loutere
overtuigingskracht v. z’n ideeën → zonder organisationele ondersteuning zijn ideeën een kort leven
beschoren
2.1.4.3 Gabriel Tarde’s programma van de sociologie
G.Tarde = D.’s grote rivaal
Tarde reduceerde sociologie tot de psychologie. Uitgangspunt: soc. verschijnselen konden
teruggebracht w op individuele geestestoestanden, en op de psychische wisselwerking tussen
individuen.
Radicaal in strijd met D.’s opvattingen = dat voor T. de maatschappij niet bovenindividueel
is. Maatschappij is voor T. eigenlijk een interpsychisch verschijnsel: bestaat uit ideeën,
voorstellingen & wensen v. individuen op zich die zich bij onderling contact tussen mensen
voortplanten
T. spreekt v. interpsychologie ipv sociologie. Basismechanisme v. die voorplanting v.
geestestoestanden is imitatie, navolging.
Ontstaat nieuw idee in geest v. individu, wnr deze idee krachtig genoeg is, plant hij zich
voort v. de ene geest op de andere, door de hele maatschappij. Individuen nemen gretig
nieuwe ideeën over. Wat hen drijft is imitatie. = Wet van de imitatie
T.’s imitatietheorie voldoet aan culturele vwde: had afgebakend onderzoeksprogramma en werkbare
methode. MAAR! hij had weinig of geen institutionele/ organisationele ondersteuning.
Zijn sociologie bleef een eenmansonderneming
2.2 De sociologische methode
Wordt door D. uiteengezet in Les règles de la méthode sociologiqe
2.2.1 Maatschappij een werkelijkheid suï generis
Maatschappij kan niet w gereduceerd tot iets anders (bio.factoren,..) → sociale feiten w veroorzaakt
door ander sociale feiten.
Samenleving bestaat uit individuen, maar wanneer individuen met elkaar omgaan, ontstaat
er een nieuwe soort feiten, nl. bovenindividuele feiten.
hieruit is samenleving opgebouwd
D. zegt: ‘De eigenschappen van het geheel (=samenleving) verschillen v. die v/d delen waaruit het
is samengesteld (=individuen)
maatschappij ≠ eenvoudige optelsom v. individuen → is een systeem opgebouwd uit de
10

“associatie en combinatie” v. individuen & vormt “een specifieke realiteit met eigen
kenmerken”.
Wnr individuen met elkaar omgaan & groepen vormen, ontstaat een wezen v/e nieuwe soort, de
samenleving, die de bepalende & onmiddellijke oorzaak vormt v/e eigenaardig type feiten: Sociale
feiten
Sociale gedragingen v. leden i/e groep kan men enkel verklaren uit de kenmerken v. die
groep & de interacties die er plaatsvinden
2.2.2 Sociologie als wetenschap van sociale feiten
Grondslag sociologie = bestaan v/e onherleidbare werkelijkheid, opgebouwd uit sociale feiten
D. gebruikt woord ‘sociale feiten’ om aan te duiden dat sociologie geen speculatieve onderneming is,
maar wet. die zich bezighoudt met het ‘positieve’ (dus met feiten)
Drukt dit op de krachtigst mogelijke manier uit: “Men moet sociale feiten behandelen alsof
het dingen zijn, die objectief en wetenschappelijk onderzocht moeten w
Hele discussie over vraag of sociale feiten inderdaad kunnen opgevat w als dingen. Positivistisch
ingestelde sociologen verwijzen naar D. MAAR! D. heeft nooit beweerd dat sociale feiten dingen zijn
zoals andere dingen
D. bedoelt: sociale feiten moet men even objectief behandelen als dingen. Niet inleving
maar observatie is epistemologische grondslag v/d sociologie
2.2.3 Sociale feiten oefenen dwang uit op individuen
Sociale feiten = “wijzen v. handelen, denken & voelen die uitwendig zijn a/h individu & een
dwingende macht op hem uitoefenen”
Externe dwang op individu. Deze is voelbaar telkens individu zich in gezelschap v. anderen
of i/e menigte bevindt. MAAR! Ook wnr individu alleen is.
individu = in grote mate gevormd onder invloed v. sociale feiten
‘dwang’ v. sociale feiten ≠ iets negatiefs →individuen die niet onder zulke dwang staan, zouden niet
tot menselijk leven in staat zijn. Individuen kunnen niet zonder sociale invloed.
Gaat niet om puur overleven maar ook om ontplooiingsmogelijkheden
2.2.4 Soorten sociale feiten
Van de dwang waaraan individuen staan, zijn ze zich vaak niet bewust.
Kan ook moeilijk, want soc. feiten zijn v. zeer diverse aard. Men kan deze feiten vaak niet
duidelijk herkennen.
3 types:
1. Feiten van morfologische aard (substraat/materiële sfeer):
Dwang die deze feiten uitoefenen is v. materiële & structurele aard
a. Bv.: bevolkingsdichtheid, fysisch- geografische kenmerken,…
2. Instituties (normatieve sfeer):
Oefenen dwang v. morele aard uit. Gaat om formele & informele regels waaraan individuen
zich moeten onderwerpen.
11

a. Bv.: formele regels uitgedrukt in officiële wetten, morele voorschriften, religieuze
leerstellingen,…
b. Bv.: informele regels en normen die algemeen w toegepast binnen de domeinen v/d
economie, godsdienst, politiek,..
3. Sociale feiten van symbolische aard (symbolische sfeer):
Gaat om collectieve voorstellingen die het individu verinwendigt & die hem dwingen op een
bepaalde manier te denken
a. Maatschappelijke waarden & idealen: Bv.: legendes & mythen
b. Vrije ‘sociale stromen’
2.2.5 Sociologische verklaringswijzen: causaal en functioneel
Socioloog moet sociale feiten verklaren uit sociale feiten. Kan op 2 manieren: vanuit de
‘werkoorzaak’ en vanuit de functie:
1. Causale verklaring:
Sociaal feit moet eerst genetisch-causaal verklaard w, vanuit zijn werkoorzaak.
a. Betekent: verklaring v. sociaal feit moet gezocht w i/d voorafgaande sociale feiten
2. Functionele verklaring:
Werkoorzaak gevonden dan is de vraag: ‘waarom blijft een feit voortbestaan?’
a. Sociaal verschijnsel ontstaat niet omdat het nuttig is, maar om te blijven
voortbestaan moet het wel nuttig zijn
b. Aan die vraag beantwoordt een objectief-functionele verklaring:
Men dient na te gaan welke functies sociale feiten vervullen voor de sociale
entiteit waartoe ze behoren.
D. zegt: functie bestaat vaak in het handhaven v/d werkoorzaak
Voorbeeld rituelen p. 25
2.3 De organisatie van de maatschappij: over arbeidsdeling
De la division du travail social: D. stelt date r een correlatie bestaat tussen de sociale structuur (mate
v. arbeidsverdeling) & de aard v/d solidariteit i/e samenleving.
Kernidee: iedere maatschappij heeft een bij haar structuur passende vorm v. solidariteit
nodig om goed te functioneren.
2.3.1 Mechanische solidariteit
Sociale integratie w in eenvoudige, ongedifferentieerde samenlevingen door mech. solidariteit tot
stand gebracht;
In structureel eenvoudige samenleving lijken individuen op elkaar qua levenswijze & denkpatronen
Leden v. zulke samenleving herkennen zich in mekaar → Sociale integratie stoelt hier op
het feit dat de leden v/d maatschappij zich aan elkaar spiegelen. Zien een replica v. zichzelf,
voelen zich betrokken met de andere omdat ze eigenlijk ‘dezelfde’ zijn.
2.3.2 Organische solidariteit
Sociale integratie w in complexe, gedifferentieerde samenlevingen door mech. solidariteit tot stand
gebracht.
12

Verschillen tussen mensen nemen toe, treedt meer diversiteit op in beroep, woon,…
Sociale integratie kan niet langer geschieden op grond v/e gevoel v. herkenning &
gelijkenis → andere soort solidariteit nodig: organische → ontstaat wnr mensen beseffen
dat ze v. elkaar afh. zijn & op elkaar aangewezen
2.3.3 Oorzaak van specialisatie
Toenemende specialisatie & differentiatie v. groepen & individuen maakt organische solidariteit
nodig → Waarom ontstaat specialisatie?
D. wijst economische-utilitarische verklaring af (p.26)
Volgens hem w hier oorzaak verward met gevolg →Indien specialisatie het gevolg zou zijn v
het inzicht i/d verschillen tussen mensen, veronderstelt dit dat er al reële verschillen
bestaan tussen mensen. (nog niet geval in eenvoudige, ongedifferentieerde samenleving)
Andere oorzaak: D. zocht deze op morfologisch gebied, i/d bevolkingsdichtheid.
hoe meer mensen op eenzelfde opp. wonen, hoe sneller zij de materiële bronnen
uitputten →dreigt een onverbiddelijke concurrentiestrijd uit te breken voor de schaarse
middelen. Op 2 manieren oplossen:
1. Strijd w ten einde gevoerd →Bevolkingsaantal valt terug op het oorspronkelijke lage peil
2. Anderen slagen erin om te overleven door zich te specialiseren op een gebied waarin zijn
slechts concurrentie hoeven te dulden v. mensen die ook op dit gebied gespecialiseerd zijn
→Bevolkingsaantal kan zich op een hoger peil handhaven
Enkel bevolking die uiteenvalt in gespecialiseerde groepen, kan haar gestegen bevolkingsaantal
handhaven. Specialisatie = zowel het gevolg als een functie v. bevolkingsaantal
2.4 Over zelfmoord
Le suïcide onderzoekt D. onder meer wat gevolgen zijn v/h ontbreken v. zo’n consensus over
waarden en v. solidariteit tussen mensen.
D. definieert zelfmoord als: ‘Elke dood die het directe of indirecte gevolg is van een positieve of
negatieve handeling van het slachtoffer zelf, die weet dat die handeling dit gevolg zal hebben’.
D. constateerde opvallende regelmaat in zelfmoordcijfers
deze regelmaat moest sociologisch verklaard w
Zelfmoord kan veroorzaakt w door het ontbreken v. groepssamenhang.
hoe sterker mensen verbonden zijn met geliefden, verwanten, geloofsgenoten,.., hoe
minder kans op zelfmoord →zo kan D. verklaren dat zelfmoordcijfer in oorlog lager is dan
in vredestijd
MAAR! Te sterke band met groep ook ≠ goed
kan ertoe leiden dat individu hun individuele belangen zodanig wegcijferen dat ze ev.
zelfs hun leven opofferen →bv.: altruïstische zelfmoord: w veroorzaakt door een te sterk
collectief bewustzijn
13