Code goed bestuur - Dendron College

Magazine voor voortgezet onderwijs • januari 2010 • jaargang 4 

VO-magazine 

4 

Zeki Arslan (FORUM) kritisch over bestrijding kansongelijkheid 

» Aansluiting vmbo-tl onder de loep » Code goed bestuur: de 

tussenstand » Inspectie: ja tegen Vensters, nee tegen ranglijsten

In dit nummer 

Wie kraakt de code? 

Er zit schot in de invoering van de Code goed onderwijs- 

bestuur. Op driekwart van de scholen zijn bestuur en toezicht 

gescheiden, de helft van de scholen zegt het interne toezicht 

in orde te hebben. Het meeste werk zit nog in het integriteitsbeleid 

en de planning- & controlcyclus, blijkt uit onderzoek in 

opdracht van de VO-raad. En dan moet de code nog tot leven 

komen op de werkvloer. 

R 26 

2 VO-magazine 4 • januari 2010 

Ongelijke kansen 

Onderwijsspecialist 

Zeki Arslan (FORUM) ziet 

oplossingen stagneren 

R 8 

Hoe verder na 

de theoretische 

leerweg? 

Vooruitlopend op het advies 

van de VO-raad drie oplossingen 

uit de praktijk 

R 12 

Fans van Vensters 

Jan Rijkers (Inspectie van 

het onderwijs) in gesprek met 

Thea van den Idsert (Vensters 

voor Verantwoording) 

R 16 

Verbindend leren 

Schoonhovens College 

organiseert project 

‘verbindend leren’ voor havo 

R 24

En verder 

4 Kort 

11 VO in debat 

15 Wetenschappelijk onderzoek 

19 Helpdesk 

20 VO in beeld 

32 De werkgever: verzuim 2006-2008 

33 Column Hendrik-Jan van Arenthals 

36 Wie werkt waar / Agenda / Colofon 

Culturele 

bruggen over 

de Maas 

Oudercontactpersonen 

en studiereizen 

helpen in Rotterdam 

cultuurverschillen 

overbruggen 

R 34 

VOORWOORD 

SJOERD SLAGTER / VOORZITTER 

De nieuwjaarsrecepties zijn achter de rug, de beste wensen zijn 

uitgesproken en de eerste goede voornemens worden zichtbaar: 

het jaar 2010 is begonnen. Het zou wel eens een jaar van de 

waarheid kunnen worden: voor het kabinet (haalt het de eindstreep?), 

de politiek (gemeenteraadsverkiezingen) en voor 

het onderwijs. Binnen enkele maanden komen de zogenaamde 

heroverwegingscommissies met de uitkomst van hun onderzoeken. 

Voor het voortgezet onderwijs is dat de commissie-Smit. In de 

gesprekken met onze leden klinkt grote bezorgdheid door over 

de financiële toekomst van onze sector. Het kabinet maakt zich 

terecht zorgen over de ontwikkeling van de Nederlandse kenniseconomie. 

Een motie-Hamer roept op tot hoge kennisambitie: 

breng Nederland weer bij de top van Europa. Als je die ambitie 

wilt realiseren, moet je niet op onderwijs bezuinigen. Immers: 

juist investeringen in onderwijs zijn langetermijninvesteringen, 

met een hoog rendement voor de toekomst. Er is terecht 

aandacht voor de vraag naar meer doelmatigheid, maar 

gebruik dat argument niet als een verkapte bezuiniging. 

Er is bij onze leden begrip voor het feit dat deze tijd om nieuwe 

keuzes vraagt, dat bezuinigingen niet mogen worden afgewenteld 

op een komende generatie en dat dus ook het onderwijs zijn 

steentje moet bijdragen. Die boodschap geldt niet alleen voor 

de politiek, maar ook voor onze sector. Ik merk dat het pleidooi 

om te onderzoeken of wij zaken slimmer, sneller en doelmatiger 

kunnen doen, weerklank vindt. Als wij bereid zijn te investeren 

en erin slagen onze bijdrage goed over het voetlicht te krijgen, 

komen we in de positie dat wij op onze beurt ook van de overheid 

iets mogen eisen. Daarom gaan we komende maanden met álle 

betrokkenen in het onderwijs op zoek naar nieuwe ideeën en 

slimmere manieren van werken. Zo verbinden we de roep om 

een grotere doelmatigheid met de eis van extra investeringen. 

Dit alles met maar één doel: excellent onderwijs met optimale 

benutting van alle talenten. 

VO-magazine 4 • januari 2010 3

Kort 

RoboCup Junior daagt leerlingen uit 

Robots laten voetballen of ze laten dansen op de nieuwste hits. 

Robots een gevaarlijke container laten verwijderen uit een nagebootst 

moeras. Deze uitdagingen staan leerlingen van 9 tot 19 

jaar te wachten bij de Nederlandse Kampioenschappen RoboCup 

Junior 2010. Leerlingen maken spelenderwijs kennis met de wereld 

van techniek. De school moet zelf de materialen voor deelname aanschaffen. 

De organisatie RoboCup Junior geeft desgewenst de teams 

instructies. Docenten kunnen een cursus volgen om de begeleiding 

van het bouwen en programmeren onder de knie te krijgen. Op zaterdag 

29 mei 2010 vindt in science center NEMO de finale plaats. 

Inschrijven kan tot 31 januari 2010 via www.robocupjunior.nl. 

NiME masteropleidingen: Masterclasses 

voor docenten en schoolleiders 

Docenten die richting geven aan schoolontwikkeling tillen het 

onderwijs naar een hoger niveau. Bovendien zorgen richtinggevende 

docenten voor een duurzamere ontwikkeling naar een professionele 

organisatie. Met een NiME masteropleiding verwerft een docent 

diepgaande kennis en ervaring op het gebied van onderzoek, 

innovatie en onderwijsmethodieken. Hij of zij wordt de onderwijsinhoudelijke 

expert in de school en kan op dit gebied een leidende 

rol binnen een team vervullen. De huidige docenten aan de opleidingen 

zijn enthousiast over de verandering in hun eigen lesgeven en 

dat van collegadocenten. In maart vinden er masterclasses plaats 

waarin geïnteresseerde docenten en schoolleiders aan de hand van 

actuele thema’s verder bekend raken met de opleidingen en de 

betekenis ervan voor de organisatie. Ook kunnen scholen op verzoek 

een gesprek of presentatie in de school aanvragen met een docent 

aan de opleiding of met schoolleiders en HR functionarissen die 

reeds vormgeven aan deze vorm van deskundigheidsbevordering 

in de school. Op de website www.mastersineducatie.nl vindt u 

meer informatie en kunt u zich inschrijven. 


Nu op vo-raad.nl 

» Doorstroom vmbo-tl 

Het is vaak moeilijk om vmbo-tl goed te laten 

aansluiten op mbo of havo. De VO-raad onderzoekt 

de knelpunten. 

R www.vo-raad.nl/doorstroom-vmbo-tl 

Prof. Leuneprijs voor Jaap Dronkers 

Tijdens de besloten conferentie ‘Focus op Feiten’ ontving prof. dr. 

Jaap Dronkers de ‘Leune Penning’ uit handen van prof. dr. Leune 

zelf. De penning wordt tweejaarlijks toegekend aan een persoon 

of organisatie met grote verdiensten op het gebied van de onderwijsinnovatie, 

met nadruk op de scharnierfunctie tussen onderwijswetenschap, 

onderwijsbeleid en onderwijspraktijk. Aan de prijs is een 

bedrag van 10 duizend euro verbonden. Dit bedrag moet worden 

besteed aan onderwijsinnovatie. Dronkers heeft pionierswerk verricht 

op het terrein van het internationaal-vergelijkend onderwijsonderzoek 

met een bijzondere belangstelling voor de kwaliteit en de effectiviteit 

van onderwijs en voor de toedeling van onderwijskansen. In 

het VO-magazine van april 2009 staat een interview met Dronkers. 

Pilot ‘Onderwijs Interviews’ voortgezet 

onderwijs 

Op verzoek van sociale partners in het voortgezet onderwijs gaat 

het SBO een pilot ‘Onderwijs Interviews’ uitvoeren in het voortgezet 

onderwijs. ‘Onderwijs Interviews’ is een internetapplicatie 

waarmee scholen informatie kunnen verzamelen over de motieven 

van vertrekkende medewerkers. Het SBO heeft het instrument 

laten ontwikkelen om bij scholen informatie te verzamelen over 

de vertrekredenen en bestemming van hun personeel. Door deze 

informatie op uniforme wijze te behandelen, ontstaat inzicht in 

de aantrekkelijkheid van een individuele instelling en van de totale 

sector. Zowel individuele scholen als sociale partners kunnen 

deze kennis gebruiken om hun beleid op te baseren. De pilot is in 

december 2009 gestart en loopt in ieder geval tot en met het einde 

van dit schooljaar. Met deze looptijd worden de belangrijkste 

uitstroommomenten in een jaar meegenomen. Daarna zal de pilot 

worden geëvalueerd. Aan het proefproject zijn voor de deelnemende 

scholen geen kosten verbonden. Hebt u interesse of vragen? 

Mail naar onderwijsinterviews@caop.nl of bel 070 - 3765961. 

» Functiemix 

Wat moet een school doen om de afspraken na te 

komen? Mag mijn school van de groeipercentages 

afwijken? 

R www.vo-raad.nl/functiemix

Masterclass Jan Westerhoud, 

CEO van ECT op Calvijn 

Meerpaal 

Jan Westerhoud, de ‘hoogste baas’ van 

ECT Rotterdam (en West Europa) heeft op 

9 december jl. een masterclass gehouden 

voor de vierdejaars leerlingen van het 

Calvijn Meerpaal (school voor vmbo-lwoo). 

Als voorbereiding op het bezoek van deze 

‘captain of industry’ hebben de leerlingen 

een bezoek gebracht aan de haven en de 

terminals van ECT. Als inleiding werd er 

voor de leerlingen in de aula de film ‘40 jaar 

ECT’ vertoond. Daarna werden de bijna 100 

leerlingen geboeid door een presentatie van 

de CEO over de ECT. 

Als vervolg hierop vertelde Ton Schuurman 

als ‘terminal operator’ (kraanmachinist) hoe 

het werk op de vloer is. Hij deed dat met 

veel verve en de leerlingen hadden geen 

moeite de aandacht ‘bij de les’ te houden. 

Uiteraard mochten er ook vragen worden 

gesteld, waarvan er één luidde: “hoe kom 

ik op de plek van Chief Executive Officer?” 

Uiteindelijk mogen 9 leerlingen een 

(tweede) bezoek brengen aan de ECT, waarvan 

zeker het plaatsnemen in een ‘straddlecarrier’ 

of containerschip deel zal uitmaken. 

Op deze wijze heeft het begrip ‘betekenisvol 

leren’ een bijzondere invulling gekregen op 

Calvijn Meerpaal. 

» Goed Bestuur 

Hoe ver bent u met de invoering van de 

Code goed bestuur? Doe de Quick Scan. 

R www.vo-raad.nl/goe 

op de cover 

Marleen Rolie, vestigingsdirecteur 

Bovenbouw PCC Oosterhout 

In het schooljaar 2008/2009 begon de werkmaatschappij Vakcollege echt aan 

de weg te timmeren. Het idee: leren met je hoofd én met je handen. Dat sprak 

ons aan. Ons leerlingaantal zou gaan dalen door het slechte imago van het 

vmbo en de afnemende animo voor techniek onder leerlingen. We zagen hoe 

het Vakcollege op sommige scholen werkte en dachten: dit is iets voor onze 

school, dit is iets voor onze leerlingen. 

Dit schooljaar zijn we met het Vakcollege Techniek op onze school begonnen. 

Ik ben heel blij dat we hebben gewacht want op deze manier konden we ontzettend 

veel leren van de twaalf scholen die er al mee bezig waren. De kinderziektes 

waren er grotendeels uit en het lesmateriaal voor het eerste jaar lag 

praktisch klaar. 

De leerlingen krijgen 10 uur techniek per week, heel intensief dus. Maar ook 

gevarieerd, het komt in alle vakken terug en wordt van veel kanten belicht. 

Rekenen, technische vaardigheden, fotoshop op de computer. Ze leren een band 

verwisselen, richten van a tot z een slaapkamer in en maken zelf ontwerpen. 

We werken heel intensief samen met het bedrijfsleven en met het ROC. Al 

vanaf het eerste jaar zien leerlingen veel van de bedrijven waar ze terecht 

kunnen komen. Gedurende de hele opleiding lopen de excursies synchroon aan 

het lesmateriaal. Als je op het juiste niveau het bedrijfsleven afstemt op de 

fase van de opleiding dan krijgen leerlingen een heel gefundeerd beeld van 

dat bedrijfsleven. 

Het Vakcollege duurt in totaal 6 jaar. Na 4 jaar krijgen leerlingen hun vmbo 

diploma en ze verlaten de school uiteindelijk op MBO niveau 2. Vanaf het 

derde jaar gaan ze veel stage lopen en vanaf het vijfde jaar komen ze nog 

maar 1 dag naar school en werken ze daarnaast in een bedrijf. Door deze 

opzet bestrijd je echt schooluitval. Leerlingen worden gedurende die zes jaar 

begeleid door dezelfde docenten en het is niet meer de vraag of ze überhaupt 

nog wel bij het mbo aankomen, dat is gewoon een volgende stap van het traject 

wat leerlingen hier doorlopen. 

Inmiddels hebben we een verdubbeling van het aantal aanmeldingen voor 

Techniek. Daar zijn we echt ontzettend blij mee en trots op. Het prachtige 

vak techniek krijgt met deze nieuwe opleiding een enorme boost. 


Kort 

Voortgezet onderwijs in Limburg 

ontvangt subsidie voor het opleiden 

van leraren 

Het Ministerie van OC&W heeft zes Limburgse 

schoolbesturen (Stichting LVO, SOML, SVO|PL, OGVO, 

Trevianum Scholengroep, DaCapo College) voor voortgezet 

onderwijs een substantiële subsidie toegekend. 

Hiermee kunnen de gezamenlijke besturen twee onderwijsprojecten 

mede financieren: de Opleidingsschool en 

de Academische Opleidingsschool. De onderwijsprojecten 

zorgen voor het opleiden van nieuwe leraren in de 

dagelijkse schoolpraktijk, het verder professionaliseren 

van zittende leraren en een algemene kwaliteitsverbetering 

van het voortgezet onderwijs. Het project 

Opleidingsschool heeft een looptijd van zes jaar. De 

Academische Opleidingsschool komt voort uit de pilot 

Academische School Limburg. Hierin werkt een aantal 

Limburgse middelbare scholen samen met de Open 

Universiteit, de Universiteit Maastricht, Fontys Hogescholen 

en Hogeschool Zuyd. Doel van deze samenwerking 

is om gezamenlijk onderwijsinnovaties te 

ontwikkelen en om wetenschappelijk onderzoek door 

leraren in het voortgezet onderwijs te stimuleren. 

De Academische Opleidingsschool kan dankzij de 

subsidie twee jaar verder. 

Website wordleraarinhetvo.nl 

goed bezocht 

In 6 maanden tijd hebben meer dan 14.000 bezoekers 

de site ‘wordleraarinhetvo.nl’ bezocht. Zij bezoeken 

voor langere tijd deze site waarop potentieel onderwijspersoneel 

alle informatie kan vinden over het werken 

in het voortgezet onderwijs. Ook schept de site een 

realistisch beeld van het leraarschap. Een aantal scholen 

en organisaties heeft www.wordleraarinhetvo.nl gelinkt 

naar de eigen site of gebruiken hiervoor een banner. 

De banner is nog steeds beschikbaar voor als ook 

u een link wilt plaatsen. 


Stichting Consortium Beroepsonderwijs 

ontwikkelt model voor competentiegericht 

onderwijs in (v)mbo 

Na 10 jaar intensieve samenwerking met partners in (v)mbo, 

wetenschap, bedrijfsleven, brancheorganisaties, werkgevers- en 

werknemersorganisaties is Stichting Consortium Beroepsonderwijs 

erin geslaagd een heldere, duurzame en beproefde didactiek voor 

competentiegericht onderwijs in het (v)mbo te ontwikkelen. Ruim 

40 roc’s in Nederland en 180 vmbo-scholen zijn bij het Consortium 

Beroepsonderwijs aangesloten. Deze onderwijsinstellingen 

maken met een groot aantal van hun opleidingen gebruik van het 

competen tiegerichte sturingsinstrumentarium van de Stichting. 

De focus voor de nabije toekomst is gericht op het digitaliseren 

van al het consortiummateriaal voor de opleidingen Techniek, ICT, 

Mediavormgever, Zorg en Welzijn en AG en het verbreden van 

de didactiek voor de doorlopende leerlijn vmbo-mbo. Het VMBO 

Platform Metaal en Metalektro, onderdeel van het consortium, 

heeft een succesvol project afgerond met als inzet de ontwikkeling 

van een gemeenschappelijke didactiek, ‘Het (Metalen) Scharnierpunt’, 

voor bovenbouw vmbo en de niveaus 2, 3 en 4 voor het mbo. 

Vanuit de andere VMBO Platforms bestaat veel belangstelling om 

ook dit model te verbreden naar andere sectoren. De ambitie is er 

op gericht nieuwe programma’s te ontwikkelingen die hun toepassingen 

krijgen op sectoraal – en intersectoraal niveau. Voor meer 

informatie kijk op: www.consortiumbo.nl. 

Mentorverkiezing 2010 

In het voortgezet onderwijs speelt de mentor een belangrijke rol. 

Hij of zij is de spil van de begeleiding, schakel tussen leerling en 

school, tussen leerling en leerling, tussen ouders en kind, tussen 

het heden en de toekomst van een leerling. Tijd voor waardering 

en erkenning en daarom organiseert Prima de Mentorverkiezing, 

in maart 2010. Geef dan je favoriete mentor op via 

www.prima-online.nl/mentor. Op de website staan ook de criteria. 

Je kunt ook de invulgegevens van de website kopiëren en mailen 

naar redactie@prima-vo.nl.

Leerlingen vragen 

om passende loop baanoriëntatie- 

en begeleiding. 

En goede LOB vergt een 

goede visie. Daarom zijn 

er binnenkort extra bij eenkomsten 

speciaal voor 

schoolleiders. 

Waarom vraagt LOB uw visie? Omdat 

u zo losse LOB-activiteiten verbindt 

en deze meer betekenis krijgen. Omdat 

uw leerlingen zo beter zicht krijgen op 

wat bij ze past. Uw heldere visie leidt 

tot een bewuste keuze voor sector, 

profiel en vervolgopleiding, en dat 

motiveert elke leerling. Maar wat is 

voor uw school de juiste visie? Welke 

mogelijkheden en keuzes passen bij 

uw onderwijskundige visie? Wat is de 

rol van decaan, mentor? Goed kiezen 

doe je niet zomaar. Dat geldt voor de 

leerling, en voor u. Daarom organiseerde 

project Stimulering LOB in 

2009 werkbijeen komsten speciaal voor 

schoolleiders. Met elkaar stonden zij 

een dag stil bij LOB. De inspiratie en 

ideeën resulteer den in een stappenplan 

waarmee de deelnemers op hun eigen 

school direct aan de slag konden. 

De extra bijeenkomsten in 2010 vinden 

plaats op 16 februari (Amsterdam), 

2 maart (Zwolle) en 5 maart (Den 

Bosch) Meer informatie vindt u op 

www.vo-raad.nl/actueel/agenda. 

1 minuutje 

Een goed binnenklimaat is een belangrijke randvoorwaarde voor leerprestaties. 

In opdracht van de VO-raad onderzoekt Strukton Worksphere 

daarom het binnenklimaat op VO-scholen. CSG De Heemgaard in Apeldoorn 

neemt aan dat onderzoek deel. Conciërge Jacob Venenman was er nauw 

bij betrokken: 

Kunt u wat vertellen over uw schoolgebouw? 

“Het hoofdgebouw van De Heemgaard is vrijstaand en twintig jaar oud. In 

2002 is er een derde verdieping opgebouwd. We bieden ruimte aan ongeveer 

vijftienhonderd leerlingen en honderdvijftig medewerkers. Aan het binnenklimaat 

is wel wat te verbeteren. Met dertig leerlingen per lokaal is het in 

de zomer niet optimaal, de meeste lokalen hebben geen airconditioning.” 

Wat hield het onderzoek in, wat is er onderzocht? 

“In vier lokalen en buiten de school zijn gedurende vier weken CO2-metingen 

gedaan. Daar viel ook de Kerstvakantie onder. Voldoende om een helder 

beeld te krijgen van de situatie met en zonder leerlingen. Naast CO2 spelen 

overigens ook factoren als temperatuur en ventilatie een belangrijke rol bij 

het binnenklimaat.” 

Hoe ervaart u het ‘klimaatbeleid’ van De Heemgaard? 

“Voornaamste is dat directie en medewerkers zich samen verantwoordelijk 

voelen en het belang ervan inzien. Op verzoek van een preventiemedewerker 

heb ik eerder al metingen verricht. Zeker na dubbele lesuren hoor ik van 

leerlingen nogal eens dat ze zich duf voelen, hoofdpijn hebben. Wie echter 

meent dat het in lokalen te benauwd is, moet dat onderbouwen. Ik schrok 

van de resultaten. Een vol lokaal met dichte ramen bevat bijna vijf keer meer 

koolstofdioxide dan een leeg lokaal. Dat gaat richting limiet. Met ventilatie, 

een open raam of deur, zakt het CO2-gehalte direct. Maar dat betekent in de 

winter weer kou. Daarom denk ik dat voorverwarmde ventilatie een enorme 

winst zou vormen. Zeker na dit onderzoek. Dat moet stukje bij beetje, want 

het gaat om flinke investeringen, je spreekt al gauw over vierduizend euro 

per lokaal. En met tachtig lokalen… Maar de investering levert natuurlijk 

wel wat op, mogelijk zelfs een lager ziekteverzuim.” 

Wat merkt u zelf van het binnenklimaat? 

“Van mij mag de verwarming best een graadje naar beneden. Ik loop de hele 

dag, doe veel verschillende dingen op veel verschillende plaatsen. Dan is de 

gemiddelde temperatuur van twintig graden al gauw te warm, natuurlijk. 

Maar daar zullen de zittende mensen het minder mee eens zijn.” 


Blik van Buiten 

‘Bij diversiteit is het nog te veel wit over zwart’ 

Naam R Zeki Arslan 

Functie R onderwijsexpert van FORUM, Instituut voor Multiculturele Vraagstukken 

Gespreksonderwerp R kansongelijkheid 

Standpunt R het zoeken naar oplossingen stagneert 

Tekst: Mieke Aarts / Foto: NFP Photography 

Praten de mensen van FORUM en de 

VO-raad genoeg met elkaar? 

Zeki Arslan: “We praten genoeg met elkaar, 

maar ik mis nog steeds een duidelijke visie 

vanuit de VO-raad op kansongelijkheid. 

Die ongelijkheid is een essentieel aspect 

van de kwaliteit en de prestaties van ons 

onderwijsbestel voor de komende twintig 

jaar. Aandacht voor kansongelijkheid is niet 

alleen urgent vanuit sociaal-maatschappelijk 

oogpunt, maar ook voor een goede 

kennis- en economische infrastructuur. 

De VO-raad moet helder neerzetten hoe we 

er in Nederland voor zorgen dat we kansarme 

groepen leerlingen in het voortgezet 

onderwijs aan basiscompetenties helpen. 

‘Sinds tien jaar zijn we gaan 

dromen over mono-etnisch 

onderwijs om een monoetnische 

samenleving te 

realiseren’ 

Die agenda móet er komen – daarmee val 

ik de VO-raad steeds lastig – want er vallen 

nog te veel leerlingen uit. We benutten 

talent onvoldoende, er is onvrede bij ouders 

over de prestaties van hun kinderen en de 

aansluitingen tussen primair en voortgezet 

onderwijs en tussen voortgezet onderwijs en 

vervolgonderwijs zijn niet goed genoeg. 

Het is een misvatting te denken dat we het 

probleem van kansongelijkheid opgelost 

hebben. De oplossing stagneert. 


Terwijl Nederland door de demografische 

ontwikkelingen juist een instrument in 

handen heeft voor de kenniseconomie en 

voor toegang tot de wereldmarkt. Migranten 

hebben een enorme talenkennis en 

cultureel-historische erfenis meegenomen 

naar Nederland. Ga daar strategisch mee 

om. Er komen mondiale verschuivingen aan. 

Als je Turks spreekt, kun je van de Balkan 

tot Azerbeidzjan zaken doen, inclusief Irak. 

De economische en culturele meerwaarde 

moeten we in het onderwijs verzilveren en 

benutten om leerlingen aan goede kwalificaties 

te helpen. Zij zijn onze toekomstige 

wetenschappers, ambassadeurs en internationale 

zakenmannen en -vrouwen.“ 

U staat bekend als de nationale pionier 

voor onderwijs en integratie en doet dit 

werk al decennia lang. Wat zijn de belangrijkste 

thema’s voor de komende tijd? 

“Allereerst zorgen voor een evenwichtige 

doorstroom van primair naar voortgezet 

onderwijs. In de grote steden gaat nu nog 

tachtig procent van de allochtone kinderen 

naar het vmbo. Daar maak ik me grote 

zorgen om: het kost veel geld, het frustreert 

talent en zorgt voor een lange route naar 

het hoger onderwijs. Ten tweede moeten 

scholen leerlingen zo weten te inspireren en 

uit te dagen dat ze hun opleiding afmaken. 

Dit zijn de twee graadmeters voor succes 

van de onderwijssector als het gaat om hun 

bijdrage aan de kenniseconomie en aan de 

emancipatie van nieuwkomers in de Nederlandse 

samenleving. 

Diversiteit stond vroeger veel meer op de 

onderwijsagenda. We hadden zelfs allerlei 

projectgroepen voor intercultureel onderwijs. 

Dat is sinds een jaar of tien ondenkbaar. 

Sindsdien zijn we gaan dromen over 

mono-etnisch onderwijs om een monoetnische 

samenleving te realiseren. 

‘Het is een misvatting te 

denken dat we het probleem 

van kansongelijkheid 

opgelost hebben’ 

Maar die is niet realiseerbaar. Let wel, 

iedereen moet worden aangesproken op zijn 

verantwoordelijkheid om een steentje bij te 

dragen aan kansenverbetering van kinderen. 

Ook kansarme ouders hebben een verantwoordelijkheid 

richting leraar en school. 

Ze mogen niet alle verantwoordelijkheid op 

het bordje van school leggen; alle ouders 

moeten aandacht, geld en tijd investeren en 

helpen op school, daarin wil ik geen enkele 

concessie doen. Maar het is een illusie dat 

we een mono-etnische onderwijscultuur 

kunnen creëren door een aantal dingen 

niet meer op agenda te zetten.”

Hoe stelt u zich niet-mono-etnisch 

onderwijs dan voor? 

“Of het nu gaat om diversiteit in taal en bij 

feesten, diversiteit in het schoolbestuur en 

onder personeel of diversiteit in leerstofaanbod, 

zodat kinderen iets van zichzelf 

terugzien in hun lesboek zoals een foto in 

een geschiedenisboek, het zijn allemaal 

details. Maar al die details vormen wel een 

geheel en dat geheel heet diversiteit. Monoetnisch 

houdt in dat je diversiteit ontkent. 

Ik vind het cruciaal voor de VO-raad om 

iedereen uit de droom te helpen die deze 

illusie overeind houdt. De raad kan daarin 

een strategische rol vervullen. 

Het is vast vloeken in de moskee of kerk 

wat ik nu ga zeggen, maar in het onderwijs 

is het nog steeds te veel wit over zwart als 

het gaat om diversiteit en om het delen van 

kennis, macht en verantwoordelijkheden. 

Daar word ik droevig van. Minderheden 

willen graag die verantwoordelijkheid 

delen, maar daar is geen oog voor. Als u 

mij vraagt of ik een gelukkig mens ben als 

het gaat om het minderhedenbeleid, om de 

toegankelijkheid, herkenbaarheid en medeverantwoordelijkheid 

van minderheden in 

de hele onderwijsinfrastructuur – van ministerie 

en inspectie tot schoolbesturen en 

VO-raad, dan zeg ik: nee.” 

Biedt het duale stelsel extra kansen 

voor minderheden? 

“Nee. Het duale stelsel belemmert de 

emancipatie van minderheden omdat die 

zuilen ontoegankelijk zijn, gebaseerd op de 

culturele erfenis van 1917. De zuilen zijn 

intern gericht en niet meegegaan met de 

demografische veranderingen vanaf de 

jaren tachtig. Als FORUM zien we ook 

niets in een nieuwe allochtone zuil, want 

die groep bestaat uit zoveel sociaal-etnische 

groepen. Vier jaar geleden heeft toenmalig 

minister Maria van der Hoeven ons gevraagd 

het Platform Allochtone Ouders op te richten 

om allochtone ouders zichtbaar te maken. 

Eind 2009 zouden de vier landelijke ouderorganisaties 

het overnemen. Het is nu 

december 2009 en er is niks gebeurd. Als 

ik objectief ben, zeg ik: het platform hoort 

in principe niet bij FORUM. Wat we doen, 

is de tekortkomingen van de generieke 

instituties opvangen, maar we hebben geen 

instituties die klaar zijn om te vernieuwen, 

om te anticiperen, om nieuwe mensen te omarmen 

en binnen te halen. Nederland kent 

vier landelijke ouderorganisaties, de oudste 

bestaat al 144 jaar. Die landelijke ouderorganisaties 

praten met de ministers, met 

Tweede Kamerleden, met sectorraden. Als 

die landelijke ouderorganisaties hadden gezegd: 

‘We veranderen ons personeelsbeleid, 

we zorgen dat we lokaal dicht bij deze ouders 

komen te staan’ (vergeet niet: zestig procent 

allochtone ouders in de grote steden), ‘ze 

kun nen lid van ons worden’ dan was het platform 

niet nodig geweest. Verzuiling is een 

van de redenen dat dit niet wordt opgepakt.” 

Hoe nu verder? 

“We moeten bruggen bouwen en toenadering 

zoeken. Zoeken naar diversiteit binnen 

één nieuwe infrastructuur, niet langer een 

infrastructuur in stand houden die gebaseerd 

is op instituties die langs etnische en religieuze 

lijnen lopen. We vragen zowel van 

migranten als van bestaande instituties om 

te veranderen en zich aan te passen. 

‘Nederlandse instituties 

kennen ook zo taboes. 

Iemand moet tegen die 

taboes aanschoppen’ 

Als de VO-raad alle groepen aan zich weet 

te binden, word ik overbodig. Minderheden 

kennen taboes en weten hoe lastig ze bespreekbaar 

te maken zijn. Maar de Nederlandse 

instituties kennen ook zo hun taboes. 

Iemand moet tegen die taboes aan schoppen. 

Mensen als Kete Kervezee, Sjoerd Slagter, 

Jan van Zijl of Doekle Terpstra zouden dat 

moeten doen. Zij moeten het bestaande 

bestel een spiegel voorhouden. Anders 

komen we niet verder.” 


ADVERTENTIE

“Homoseksualiteit als kerndoel 

is symboolpolitiek” 

Boris van der Ham, Tweede Kamerlid D66 

Een meerderheid van de Tweede Kamer, niet alleen D66, 

maar bijna alle andere partijen hebben voor de motie gestemd 

op 18 december 2009. Aandacht besteden aan seksuele 

voorlichting en seksuele diversiteit in de maatschappij, 

en daarmee homoseksualiteit is zeker geen symboolpolitiek. 

Sterker nog, het is al min of meer een verplicht onderdeel 

binnen de kerndoelen. Maar scholen doen het niet, of proberen 

er onderuit te komen. Scholen zijn al verplicht aandacht 

aan dit onderwerp te besteden maar doen het niet 

omdat het zo lastig te bespreken is. Met name in bepaalde 

wijken is spreken over dit onderwerp moeilijk. Maar juist 

dan is het van groot belang er aandacht aan te besteden, 

hoe lastig ook. 

De reactie van de VO-raad als zou het onderwijs met deze 

‘extra’ taak overbelast raken, is onzinnig. Aangezien het 

onderwerp seksualiteit al standaard aan bod dient te komen 

bij maatschappijleer is dit voorstel slechts een verduidelijking 

van wat er toch al aan taken ligt. 

Belangrijk is aandacht hieraan te besteden om acceptatie 

van homo’s te vergroten en hiermee ook een veiliger klimaat 

te scheppen op scholen. Maar het gaat om meer. Ook de seksuele 

zelfstandigheid van meisjes, en te leren hoe puberende 

jongens hiermee om kunnen gaan. Uit onderzoeken (bijvoorbeeld 

van de UvA, 82% van scholen in de hoofdstad geeft 

geen enkele voorlichting over homoseksualiteit) is gebleken 

dat scholen er te weinig aan doen. Ook hebben scholen en 

docenten vaak een te rooskleurig beeld van de mate van 

tolerantie bij kinderen ten opzichte van deze onderwerpen. 

Van huis uit krijgen kinderen hele andere normen en waarden 

mee, of worden ze geacht al genoeg ‘streetwise’ te zijn. 

Het argument dat extra aandacht voor seksuele diversiteit 

in de les extra tijd gaat kosten is ook onzin. Eén les per jaar 

kan eraan besteed worden, binnen bijvoorbeeld de lessen 

maatschappijleer. Burgerschapsvorming is immers een zeer 

belangrijke taak van scholen. De inspectie controleert 

scholen hierop. Natuurlijk bepalen scholen zelf hoe ze aandacht 

willen schenken aan het onderwerp, het wat stelt de 

overheid vast. Dat is heel Dijsselbloem-proof, zeg ik als oud 

lid van die onderzoekscommissie. En de overheid wil ook 

faciliteren, door subsidie te geven voor speciale projecten. 

Jos Cremers, algemeen directeur Het Rhedens, 

Dieren / Rozendaal en bestuurder VO-raad 

Het voortgezet onderwijs is de laatste decennia vanuit Den 

Haag bestookt met opdrachten, vernieuwingen en hervormingen. 

Zij hebben weinig applaus geoogst, zo hoorde ik onlangs 

een politicus droogjes opmerken. De commissie-Dijsselbloem 

was eerder dezelfde mening toegedaan: zij adviseerde de 

Tweede Kamer om scholen eens met rust te laten. Om meer 

ruimte te scheppen voor hun kerntaak: het verzorgen van 

goed onderwijs. Terug naar de basis, was de boodschap. 

Meer taal en rekenen, minder maatschappelijke thema’s. 

Het heeft niet echt geholpen, getuige het zoveelste Haagse 

ballonnetje dat aan de horizon is verschenen: ditmaal dat 

van het thema seksuele diversiteit dat aan de lijst van kerndoelen 

zou moeten worden toegevoegd. 

Dat kan toch best, vindt D66 als indiener van de bewuste 

motie. Want eigenlijk verandert er niets, we leggen de scholen 

alleen een beetje beter uit wat ze moeten doen. Los van het 

feit dat de scholen misschien al begrepen hadden wat er van 

hen verwacht wordt: dit is niet eens symboolpolitiek, het is 

plofpolitiek. Een ballon oplaten die nog voor zij goed en wel 

de lucht in is, uit elkaar ploft. Omdat zij niet voor verandering 

zorgt. 

Gelukkig heeft minister Plasterk aangegeven de motie te 

willen laten voor wat het is. Kennelijk begrijpt hij dat scholen 

niet tot achter de komma betutteld willen worden. Dat zij al 

zoveel zorgtaken en kerndoelen hebben, dat er te weinig tijd 

dreigt over te blijven om hun basistaak goed uit te voeren. 

En dat zij zelf ook ideeën hebben over de materie waarmee 

zij hun leerlingen willen confronteren. Pure lesstof én maatschappelijke 

thema’s. In die volgorde en in een realistische 

verhouding. 

De school waaraan ik geacht word leiding te geven, hanteert 

de slogan: “leren, ontplooien, samenleven”. Daaruit spreekt 

dat de school haar feitelijke onderwijstaak serieus wil nemen 

én dat zij de ogen niet sluit voor wat er maatschappelijk 

gaande is en daar op in wil spelen. Bijvoorbeeld als het gaat 

om een thema als de acceptatie van seksuele diversiteit. 

Maar zo zijn er nog veel meer thema’s waar we aandacht 

aan (willen) besteden. Daar hebben we niet elke keer een 

voorzet of prikkel vanuit Den Haag voor nodig. Zou de 

ontwerper van de motie nou echt denken dat we als school 

daarin de enige zijn? 

VO-magazine 4 • januari 2010 11 

VO IN DEBAT

Meer maatwerk nodig bij aansluiting op mbo en havo 

Het gat na de tl 

Excellentklassen, sprinttrajecten en een nieuw vak sectoren beroepscompetenties. 

Dat zijn enkele manieren waarop scholen het hardnekkige aansluitingsprobleem van 

de theoretische leerweg op de vervolgopleidingen proberen aan te pakken. Volgende 

maand verschijnt hierover een advies, gebaseerd op een onderzoek van de VO-raad 

onder 35 vmbo-scholen, 12 havo-scholen en 9 roc’s. Drie daarvan komen aan het woord. 

Tekst: Jacq Zinken / Fotografie: Nationale beeldbank, Harro Bannink 

Tien jaar na de invoering worstelt het onderwijs nog steeds 

met de aansluiting van vmbo-theoretische leerweg (tl) op 

mbo en havo. Deels zijn de problemen van structurele aard, 

maar voor een ander deel zijn ze het gevolg van het feit dat 

een verandering nu eenmaal veel tijd kost. Intussen ontwikkelen 

veel scholen zelf initiatieven op maat om de toekomstperspectieven 

van leerlingen te verbeteren. 

Excellentklas 

Neem het Oosterlicht College in Nieuwegein, dat een aantal 

jaren geleden in de theoretische leerweg excellentklassen 

heeft ingevoerd. Afdelingsleider bovenbouw havo Rinus van 

den Heijkant: “Het was de bedoeling dat leerlingen met 

wat extra uren goed werden voorbereid om versneld door 

het mbo te gaan. In de praktijk melden die leerlingen zich 

in grote aantallen aan voor de havo-doorstroom.” Zij stuiten 

vervolgens wel op het pittige toelatingsbeleid dat de school 

voor het havo hanteert: “Het criterium is een 7 gemiddeld, 

een geschikt vakkenpakket en een positief advies van de afleverende 

vmbo-afdeling.” Bovendien geldt de regel dat een 

tl-leerling die in 4 havo blijft zitten, van school af moet. 

‘Vaak horen we: ‘Meneer, daar bij die 

intake wisten ze niet wat een portfolio is’’ 

De strenge maatregelen blijken te werken. Van den Heijkant: 

“We zien eigenlijk geen verschil in het doorstroomrendement 

van 4 naar 5 havo tussen de groep leerlingen afkomstig uit 3 

havo en de groep die komt via de tl.” 


Sprinttraject 

ROC Midden-Nederland probeert via sprinttrajecten voor tlleerlingen 

het mbo aantrekkelijker te maken. Janus Hermse, 

belast met de aanpak van de aansluitingsproblematiek: 

“Een leerling die twijfelt tussen havo en mbo, bieden we een 

sprint traject aan. Hij kan dan in kortere tijd het mbo doorlopen, 

bijvoorbeeld in twee jaar, waar normaal drie of vier 

jaar voor staat.” 

Er is Hermse veel aan gelegen de positieve aspecten van een 

mbo-hbo-route te promoten: “Qua tijd is de weg via het mbo 

beslist niet langer. Integendeel. We proberen dat nu al op de 

basisschool onder de aandacht te brengen, omdat ouders daar 

dikwijls al de route kiezen voor hun kind. Ook basisschoolleerkrachten 

weten bijvoorbeeld vaak niet dat veel mbo-ers 

in het hbo een jaar vrijstelling krijgen omdat ze al stage 

gelopen hebben.” 

Als het goed is, snijdt het mes aan twee kanten. “Een dergelijke 

route is in eerste instantie natuurlijk goed voor onze 

eigen leerlingen, maar we proberen zo ook iets te doen aan 

het imago van het vmbo.” ROC Midden-Nederland gaat meer 

ruchtbaarheid geven aan het sprinttraject en zal later dit jaar 

een aparte folder uitgeven. 

Sector- en beroepscompetenties 

Hoe specifieker een leerling kiest, hoe hoger het rendement. 

Dat is de reden waarom het Dendron College in Horst het 

vak sectoren beroepscompetenties (sbc) ontwikkeld heeft. 

Gerard Bruijsten, afdelingsleider vmbo-4: “In de vierde klas 

hebben onze leerlingen twee uur in de week sbc-les. Tijdens 

die lessen worden ze bijgestaan door twee docenten: een 

docent Nederlands en een docent van een beroepsgericht vak

in de sector waar de leerling voor kiest. Daarnaast gaat die 

leerling op zoek naar een personal coach. Hij kan drie dagdelen 

verlof krijgen om zijn coach te bezoeken. Verder zoekt 

hij uit welke opleiding je nodig hebt voor welk beroep in 

‘zijn’ sector en bezoekt hij mbo-scholen. Die scholen worden 

uitgenodigd bij ons een gastles te geven. Het is, kortom, een 

wisselwerking tussen allerlei betrokkenen. Dat werkt goed 

en daar zijn we heel trots op.” 

‘Het was de bedoeling dat leerlingen 

versneld door het mbo zouden gaan. 

In de praktijk melden ze zich in grote 

aantallen aan voor de havo-doorstroom’ 

Bruijsten noemt nóg een voordeel: “Je krijgt leerlingen op 

plekken die je als school absoluut nooit zou bereiken. Ik heb 

wel eens gehad dat er een leerling om kwart voor elf bij mij 

kwam binnenvliegen met de vraag: ‘Meneer, kan ik vrij krijgen? 

Mijn personal coach heeft gebeld, ze gaan een hennepplantage 

oprollen en ik mag mee’. Die jongen heeft daarvan 

een verslag gemaakt, inclusief foto’s, en dat zit allemaal in 

zijn sectorwerkstuk.” 

Met trots meldt Bruijsten dat het succes van sbc een van de 

ontvangende roc’s ook al is opgevallen: “Van de gemiddeld 

vijftig leerlingen die bij van ons vandaan komen, veranderen 

er nog maar een of twee van richting. Dat was uniek in de 

beleving van het roc. Dank zij die lessen weten de leerlingen 

dus heel goed waaraan ze beginnen.” 

Knelpunten 

Hun successen maken de drie scholen overigens bepaald niet 

blind voor de nog ruim aanwezige knelpunten. De programmatische 

aansluiting is daar een van. Rinus van den Heijkant: 

“We constateren met name een gat bij scheikunde, omdat 

leerlingen dat in de tl-afdeling niet gehad hebben. Er zijn 

ook aansluitingsproblemen bij wiskunde b. Degenen die doorstromen, 

volgen daarom extra wiskundeles na het examen.” 

Waar havo en vmbo onder hetzelfde dak zitten, kunnen 

dergelijke problemen nog wel worden aangepakt. Maar 

vooral de contacten tussen mbo en vmbo zijn ingewikkeld. 

Janus Hermse heeft met 53 aanleverende scholen te maken. 

“Om tot meer gezamenlijke afspraken te komen, willen wij 

een netwerk tl-scholen opzetten. Binnenkort houden we 

hierover een conferentie.” 

Gerard Bruijsten zal zo’n aanpak toejuichen: “De roc’s zijn 

zo groot dat ze zich over het algemeen toch weinig aantrekken 

van de achtergrond van een leerling. Wij geven onze 

leerlingen een portfolio mee, maar vaak horen we: ‘Meneer, 

daar bij die intake wisten ze niet wat een portfolio is’.” 

Waarmee ook een andere wens van de betrokkenen in beeld 

komt: versterking van loopbaanoriëntatie en -begeleiding, 

over de opleidingsgrenzen heen. 

Is sturing van hogerhand nodig om de aansluitingsproblemen 

op te lossen? Janus Hermse antwoordt bevestigend. “Wel 

zou het prettig zijn als we in gezamenlijkheid zoeken naar 

die sturing. Je moet het niet opgelegd krijgen, maar diverse 

dingen kunnen best beter geregeld worden. Daar zou de 

overheid een rol in kunnen spelen, of de VO-raad.” Wat dat 

laatste betreft wordt hij op zijn wenken bediend: volgende 

maand brengt de VO-raad advies uit. 


• 

• 

• 

Maatschappelijke stage 

CPS 

Blijvend resultaat 

CPS heeft aan de basis gestaan van de invoering van maatschappelijke 

stage. Met deze expertise en ervaring ondersteunt CPS scholen om 

maatschappelijke stage optimaal in te voeren. 

Scholen zijn enthousiast over de concrete en integrale aanpak van CPS. 

Docenten en leerlingen werken hierdoor met kennis van zaken en met 

veel plezier aan maatschappelijke stage. 

We geven maatschappelijke stage en burgerschap een structurele plek 

in de schoolorganisatie en het curriculum. 

Direct resultaat? 

ADVERTENTIE 

Doe de CPS-quickscan op www.cps.nl en bepaal wat de 

maatschappelijke stage situatie is van uw school! 

CPS | T [033] 453 43 43 | F [033] 453 43 53 | E cps@cps.nl | www.cps.nl 

We adviseren, trainen, organiseren conferenties, 

publiceren en doen onderzoek. 

Zo stimuleren we scholen om hun ambities 

te realiseren. Met blijvend resultaat. 

Meer weten? 

www.cps.nl of bel [033] 453 43 43 

CPS008_2 WTK Focus adv Maatschappelijk stage 165 x 256 ERR.indd 1 17-12-2009 17:04:38

School leadership: 

perceptions & actions 

Tekst: Mieke Aarts 

Ghislaine Schmidt 

UvA, adviseur bij CBE 

Wat wordt onderzocht? 

De invloed van persoonlijke kenmerken van de schoolleider, 

van schoolkenmerken en van contextkenmerken op de rolopvattingen 

en het gedrag van schoolleiders. 

Wie onderzoekt? 

Ghislaine Schmidt voert dit onderwijskundige promotieonderzoek 

uit binnen de faculteit Maatschappij- en gedragswetenschappen 

van de Universiteit van Amsterdam. 

Promotoren zijn Fons van Wieringen en Peter Sleegers; 

copromotor is Meta Krüger. 

Waarom vindt dit onderzoek plaats? 

De rol van schoolleiders is ingrijpend veranderd door 

decennia van deregulering en decentralisering door de 

nationale overheid. Welk effect heeft de grotere autonomie 

voor scholen – onderwijsinhoudelijk en financieel – op de 

rolopvatting en op het handelingsrepertoire van schoolleiders? 

Om deze maatschappelijk relevante vraag te 

onderzoeken, hebben de hoogleraren Van Wieringen (UvA), 

Sleegers (toen nog Universiteit van Nijmegen, nu Universiteit 

Twente) en Scheerens (Universiteit Twente) bij NWO een 

onderzoeksvoorstel ingediend. Daarbij heeft Gerdy ten 

Bruggencate in haar proefschrift de invloed van schoolleiders 

op docenten en leerlingen onderzocht. 

Hoe gaat de onderzoeker te werk? 

Schmidt heeft de relatie tussen rolopvattingen en gedragingen 

van schoolleiders onderzocht door vragenlijsten te laten invullen. 

De respondenten waren ruim honderd schoolleiders 

met in elk geval havo-bovenbouw in hun portefeuille en bijna 

duizend havo-docenten. De schoolleiders hebben vragen beantwoord 

over hun achtergrondkenmerken, schoolkenmerken 

en hun rolopvattingen en gedrag. De docenten kregen vragen 

over het gedrag dat zij waarnemen bij hun schoolleider. 

De onderzoekster baseert zich op het theoretische model 

van Quinn en Rohrbaugh (1983), die de vele eisen die aan 

managers worden gesteld, hebben ondergebracht in hun 

Concurrerende Waardenraamwerk. Schmidt gebruikt dit 

raamwerk om na te gaan op welke aspecten van de schoolorganisatie 

de schoolleider zich richt. Via een geavanceerd 

analysesysteem zijn de antwoorden van de docenten en de 

schoolleiders op verschillende niveaus aan elkaar gekoppeld. 

Het onderzoek heeft onder meer tot de volgende uitkomsten 

geleid: schoolleiders zeggen hun rol als innovator en 

bemiddelaar het belangrijkst te vinden. In hun uitvoerende 

werk blijken ze vooral gericht op gedrag uit het Rationele 

Doelmodel, zoals het stimuleren van de effectiviteit en de 

productiviteit van de school. Ze besteden daarnaast inderdaad 

veel tijd aan gedrag dat te maken heeft met onderwijsvernieuwingen 

en human relations, zoals het vergroten van 

de betrokkenheid van docenten. De minste handelingen besteden 

schoolleiders aan het interne proces op school. 

‘Schoolleiders realiseren zich niet dat 

veel van hun handelingen onzichtbaar 

zijn voor docenten’ 

Verder blijkt dat de achtergrondkenmerken van schoolleiders 

bijna nooit hun rolopvattingen of gedrag voorspellen. 

Opvallende onderzoeksuitkomst: volgens de ondervraagde 

docenten vertonen schoolleiders juist weinig gedrag dat 

bedoeld is om de docentenbetrokkenheid te vergroten. 

Schmidt geeft als mogelijke verklaring dat docenten weinig 

zicht hebben op wat hun schoolleider doet en dat de perceptie 

van de docent wordt beïnvloed door diens eigen behoefte 

om betrokken te worden bij de school. 

Wat zijn de achterliggende drijfveren van de 

onderzoeker? 

Ghislaine Schmidt: “Pure nieuwsgierigheid. Ik heb altijd al 

willen weten wat iemand tot een goede schoolleider maakt. 

Iedereen wil het zijn, maar welk gedrag is nu aantoonbaar 

effectief? Dit promotieonderzoek is nogal theoretisch en 

fundamenteel van aard, maar ik zou graag ook een praktischer 

onderzoek uitvoeren: waar lopen schoolleiders in de 

dagelijkse praktijk tegenaan en hoe kunnen die problemen 

opgelost worden? Uit mijn onderzoek blijkt alvast dat 

schoolleiders zich niet realiseren dat veel van hun handelingen 

onzichtbaar zijn voor docenten en dat schoolleiders 

beter mogen nadenken over wat ze willen overbrengen.” 

Voor meer informatie en/of bestelling van de onderzoekspublicatie 

(oktober 2009): 

Ghislaine Schmidt, g.schmidt@cbe.nl. 


WETEnSCHaPPELiJK OnDERzOEK

inspectie voorstander van deelname aan Vensters 

‘Verschuil je niet 

achter bezwaren’ 

De Inspectie van het onderwijs heeft al lang niet meer het alleenrecht op 

informatie over onderwijskwaliteit. Geen probleem, vindt zij, alleen laat de 

kwaliteit van de informatie nogal eens te wensen over. Dat scholen nu zelf het 

voortouw nemen, juicht de inspectie van harte toe. Een dubbelinterview met 

projectleider Thea van den Idsert van Vensters voor Verantwoording en Jan 

Rijkers, coördinerend inspecteur voortgezet onderwijs. 

Tekst: Suzanne Visser / Fotografie: NFP Photography 

Vensters voor Verantwoording, een project van de VO-raad, 

maakt een systeem voor kwaliteitsinformatie waarmee 

scholen gegevens over hun kwaliteit op hun eigen website 

kunnen plaatsen. Daarnaast gaat eind dit jaar een landelijke 

site de lucht in waarop de kwaliteitsgegevens van alle scholen 

zijn te zien. Het initiatief komt jaren nadat landelijke media 

zoals Trouw en Elsevier met ranglijsten kwamen. 

Ranglijsten in kranten en tijdschriften hebben in het 

onderwijs altijd onder vuur gelegen. Maar heeft dit 

project niet ook iets aan ze te danken? 

Thea van den Idsert (TI): “Ja, die rankings hebben voor 

openheid gezorgd. De tijden zijn veranderd. Een site zoals 

onderwijsconsument.nl, waar leerlingen en ouders uit 

Amsterdam zich kunnen oriënteren, was vroeger niet 

denkbaar. Burgers zijn aan openheid gewend geraakt. 

Dat vraagt een antwoord van scholen. De onderwijssector 

is aan zet: als wij de informatie niet geven, doen anderen 

het voor ons. Dus kunnen we het maar beter zelf doen, en 

dan ook goed. Dat is het idee achter Vensters voor Verantwoording. 

Trouw heeft bij het begin van zijn ranglijst ooit 

gezegd: als scholen zelf openheid geven, houden wij ermee 

op. Ik ben dus benieuwd wat er gebeurt als de landelijke 

site van Vensters straks in de lucht is.” 


De inspectie had ook niet veel op 

met ranglijsten. is dat nog altijd zo? 

Jan Rijkers (JR): “In eerste instantie zagen wij niet meteen 

hoe het openbaar maken van schoolgegevens zou bijdragen 

aan beter onderwijs. Een deel van die bezwaren hebben we 

nog steeds. Je kunt geen compleet beeld van de onderwijskwaliteit 

schetsen op basis van beperkte gegevens. Zoals in 

Trouw dit jaar een rekensom wordt gemaakt op basis van de 

cijfers van alleen het centraal examen, voor slechts drie 

vakken en dan ook nog alleen voor de geslaagde leerlingen 

– dat vinden wij te beperkt! We zijn sowieso tegen ranglijsten 

– gelukkig heeft Trouw er dit jaar geen gemaakt. 

Ze gaan altijd alleen maar over cijfers en dan ook nog maar 

over een deel van de cijfers. En die cijfers liggen soms zo 

dicht bij elkaar. Je ziet dat ook aan de enorme fluctuaties: 

scholen die toevallig een keer 2 procent meer gezakten 

hebben en dan ineens kelderen van nummer drie naar 

nummer vierhonderdzoveel op de lijst. 

Vandaar dat de inspectie zich nooit heeft laten opjagen tot 

het maken van eigen ranglijsten. Wel hebben we in 2008 

aangegeven welke scholen excellente opbrengsten hadden. 

Daar zijn we snel mee gestopt. Want scholen die op de lijst 

kwamen, noemden zich ‘excellente scholen’, terwijl het 

oordeel alleen over de opbrengsten ging. 

De enige lijst die we nu nog maken, is die van zeer zwakke 

scholen, maar dat is geen ranglijst. Die lijst is overigens heel

effectief. De VO-raad heeft naar aanleiding hiervan een hulpdienst 

opgezet en scholen trekken tegenwoordig al aan de bel 

als ze op de lijst dréigen te komen.” 

Was het onderwijs beter af geweest met alleen 

inspectierapporten? 

JR: “Dat niet. Mits ze het goed doen, is er niets op tegen 

als andere partijen aandacht vragen voor de kwaliteit van 

het onderwijs. Mensen kunnen ook andere punten belangrijk 

vinden voor de onderwijskwaliteit dan de punten waarop wij 

letten. Wij hebben bijvoorbeeld geen oordeel over de grootte 

van een school, de hoogte van de ouderbijdrage of de levensbeschouwelijke 

signatuur. Voor ouders en leerlingen kunnen 

dat juist heel belangrijke aspecten zijn. 

De inspectie kijkt zowel smaller als breder dan Vensters. 

Wij beoordelen niet alle facetten die in Vensters aan de orde 

komen. Dat zou voor ons onwerkbaar worden. Waar wij naar 

kijken, is deels bepaald in de wet en deels in het overleg dat 

wij met alle betrokken partijen hebben. Maar wij geven wel 

een oordeel over wat er in de lessen plaatsvindt, en dat kan 

Vensters weer niet verzorgen. Uniek is verder dat wij een 

individuele school kunnen vergelijken met álle scholen. 

Dat de sector zelf de initiatiefnemer is van Vensters, maakt 

het in onze ogen alleen maar beter. Dit past heel goed in de 

manier waarop in de maatschappij wordt aangekeken tegen 

verantwoordelijkheid krijgen en verantwoording afleggen. 

Wij hebben vanaf het begin nauw met Vensters samengewerkt. 

Goede informatie is een gezamenlijk belang.” 

Wat is dat: goede informatie? 

JR: “Dat hangt af van het doel dat je nastreeft. Je moet onderscheid 

maken tussen informatie verstrekken en een oordeel 

geven. Informatie is betrouwbaar als de gegevens valide zijn 

en op een goede manier zijn gemeten. Een oordeel is pas betrouwbaar 

als de vergelijking ook nog eens breed genoeg is.” 

‘De inspectie vraagt de informatie die 

scholen aan Vensters verstrekken, niet 

nogmaals bij de scholen op’ 

TI: “Dit is de reden dat Vensters niet oordeelt, maar puur 

informatie geeft. Veel kwaliteitsaspecten zijn niet in een 

rekensom te vatten. Hoe moeilijk het is om goede normen te 

stellen, hebben we wel geleerd toen de VO-raad het initiatief 

nam om te komen tot een norm voor overhead van scholen. 

Anderhalf jaar lang hebben alle partijen geprobeerd een 

valide norm te formuleren. En het is gewoon niet gelukt! De 

diversiteit in het onderwijs laat zich niet in een norm vangen. 

Vensters verstrekt dus informatie en zet die waar mogelijk 

af tegen een betrouwbaar landelijk gemiddelde. Maar verder 

moeten mensen zelf kiezen wat zij kwaliteit vinden. Dat is 


heel subjectief. Zelfs in cijfers zitten interpretaties. Welke 

definitie kies je? Dat kan grote gevolgen hebben. Onze werkgroepen 

met vertegenwoordigers van scholen en besturen 

hebben net zo lang met alle partijen gepraat tot we het eens 

waren over alle twintig indicatoren en definities.” 

Hoe werken de inspectie en Vensters samen? 

TI: “We hebben onder meer afgesproken dat de inspectie 

de informatie die scholen aan Vensters verstrekken, niet 

nogmaals bij de scholen opvraagt. Waar het om dezelfde 

informatie gaat, presenteren we die informatie bovendien 

zoveel mogelijk hetzelfde. Het is verwarrend als dezelfde 

examenresultaten er bij de inspectie anders uitzien dan in 

Vensters. Daarom gebruiken we in Vensters gegevens van 

de inspectie en Cfi. 

In sommige gevallen hebben we lang over definities moeten 

discussiëren. Soms zijn we bij de definitie van de inspectie 

uitgekomen – bijvoorbeeld voor onderwijstijd – in een enkel 

geval was dat in de ogen van de scholen echt niet werkbaar, 

bij voortijdig schoolverlaten bijvoorbeeld. Daar zit dan een 

klein verschil. 

‘We zijn sowieso tegen ranglijsten – 

gelukkig heeft Trouw er dit jaar geen 

gemaakt’ 

Een onderscheid zit bij de wijze van indelen van de scholen 

in onderwijssoorten. Het uitgangspunt in Vensters is dat we 

scholen presenteren zoals zij zichzelf aan de buitenwereld 

willen presenteren. Als een school met een atheneum en een 

gymnasium die twee stromen apart wil presenteren, dan kan 

dat. Maar de inspectie werkt vanuit Brin-nummers en vanuit 

de indeling zoals die officieel bij de overheid bekend is. 

De inspectie gebruikt in dit voorbeeld dus het begrip vwo. 

Dat is een van de weinige punten waarop we niet bij elkaar 

aansluiten.” 

JR: “De inspectie hoopt overigens wel dat scholen zo’n 

verschil tussen de officiële indeling en hun eigen indeling 

bij Vensters zelf uitleggen.” 


niet alle scholen staan te trappelen voor deelname 

aan Vensters. Waar zit het verzet? 

TI: “Niet bij de zwakkere scholen, opmerkelijk genoeg. 

Misschien komt dat wel doordat in Vensters ook verbeteringen 

snel zichtbaar worden. In het algemeen is 

de animo groot. Er zitten ook heel praktische voordelen 

aan. Vanaf dit jaar moeten scholen bijvoorbeeld een jaarverslag 

maken; in Vensters draai je voor je school zó de 

basis informatie uit. En we werken aan een managementinstrument 

waardoor scholen een melding kunnen krijgen 

als ze op bepaalde indicatoren ‘in het rood’ zakken. 

De groep die niet wil, betreft vooral kleinere, meer gesloten 

scholen, die bijvoorbeeld nog niet werken met tevredenheidsonderzoeken. 

Hun bezwaren zijn heel verschillend. De ene 

school is bang voor bureaucratie, de andere weet niet of 

Vensters een lang leven beschoren is, een derde is bang dat 

we toch gaan normeren, een vierde ziet het nut niet in van 

transparantie, een vijfde heeft geen tijd. Dat kan allemaal, 

deelname aan Vensters is vrijwillig. Maar wij zien het wel 

als onze taak deze groep te overtuigen.” 

JR: “Je kunt je allerlei risico’s indenken. De media kunnen 

op basis van in Vensters gepubliceerde gegevens ranglijstjes 

gaan maken. En er zijn voorbeelden uit het buitenland 

bekend waarin de invloed van leerlingen en ouders volledig 

is doorgeschoten. Maar achter dit soort dingen moet je je 

als school niet verschuilen. Als je bang bent voor ongewenste 

acties van anderen, zorg er dan voor dat je het initiatief 

neemt en doe het dan beter! 

Meer verantwoordelijkheid betekent: meer verantwoording 

afleggen. Dat moet, dat staat in de wet. Als inspectie 

hopen wij dat scholen zich laten verleiden tot deelname aan 

Vensters. Tegelijk groeit de druk: van anderen en van de 

inspectie. Want doe je niet mee aan Vensters, dan komen wij 

toch vragen om gegevens. Mij lijkt niet meedoen op termijn 

ongunstiger dan wel meedoen. Honderd procent deelname 

is een goed streven. Dit is een mooi project, maar het is pas 

echt waardevol als alle scholen meedoen.”

Vervangers en scholingsbudget 

Hebben vervangers die tijdelijk in dienst zijn wegens 

ziektevervanging ook recht op € 500,00 voor scholing? 

De CAO heeft het over de werknemer en als zodanig valt 

een vervanger hier ook onder. Maar als iemand bijvoorbeeld 

een werknemer tijdens zwangerschapsverlof 

vervangt voor 16 weken, kan die vervanger dan recht 

doen gelden op het scholingsbudget? 

Ik kan mij voorstellen dat u aarzelt, maar de tekst van de 

CAO moet inderdaad zo gelezen worden dat iedere werknemer 

recht heeft op het scholingsbudget. Wel naar rato 

natuurlijk, dus de ‘schade’ voor de werkgever valt denk ik 

wel mee. Het is wel een onderwerp om als werkgever in 

overleg met de werknemer te regelen bij indiensttreding. 

Werken met beperking 

Een docente met een gebroken been in het loopgips, 

wenst graag haar werkzaamheden te hervatten. Is zij 

verzekerd tijdens het uitoefenen van haar werkzaamheden 

of zijn er belemmeringen? Moeten wij komen 

tot aanvullende afspraken c.q. iemand beperkingen 

opleggen in deze? 

Betrokkene valt onder de normale verzekering van de school. 

Er zijn geen belemmeringen hierin. U dient wel rekening te 

houden met de beperkingen van betrokkene. Ik adviseer u 

hierover in contact te treden met de bedrijfsarts. 

Functiemix: niet-normfuncties 

In verband met de functiemix zouden wij graag ons 

functiebouwwerk willen aanpassen. Mogen wij niet-normfuncties 

beschrijven volgens een andere systematiek dan 

FUWA VO? 

In de CAO VO is in artikel 10.3 lid 2 opgenomen dat nietvoorbeeldfuncties 

volgens FUWA VO gewaardeerd dienen te 

worden. Verder staat in de begripsbepalingen dat FUWA VO 

het systeem is volgens welke de werkgever de functie 

beschrijft en waardeert. 

RPO 

In artikel 72 WVO staat de regelgeving ten aanzien 

van het Regionaal Plan Onderwijsvoorziening (RPO). 

Een en ander is me niet helemaal duidelijk. 

1. Welke gebieden zijn er nu voor een RPO ? 

2. Kan men zich bij slechts één RPO aansluiten? 

3. Is het bestuursadres leidend t.a.v. de indeling van c.q. 

aansluiting bij de regio of is het locatieadres leidend? 

1. U kunt dit terugvinden in de Besluiten Regionaal plan 

onderwijsvoorzieningen (RPO’s) voortgezet onderwijs voor 

het schooljaar 2009-2010 en later van 27 april 2009 

(zie de cfi-regelgeving op www.cfi.nl). 

2 en 3. Een bevoegd gezag dat verschillende scholen of 

scholengemeenschappen bestuurt, kan in beginsel beslissen 

dat die scholen deel uitmaken van verschillende RPO’s. 

Ook is het toegestaan dat een vestiging van een school of 

scholengemeenschap participeert in een ander RPO dan de 

overige vestigingen van een school of scholengemeenschap. 

De deelnemers aan de vorming van elk RPO dienen in ieder 

geval aan de onderstaande wettelijke spelregels te voldoen: 

• Ten minste twee bevoegde gezagsorganen moeten 

deel nemen in het RPO; 

• Van de bevoegde gezagsorganen, die binnen een 

gemeente een of meer vestigingen van scholen of 

scholengemeenschappen hebben, moet ten minste 

65% deel nemen in het RPO; 

• Op de deelnemende vestigingen van scholen of scholengemeenschappen 

per gemeente moet ten minste 60% 

staan ingeschreven van alle leerlingen die op het grondgebied 

van die gemeente voortgezet onderwijs volgen. 

R helpdesk@vo-raad.nl 


HELPDESK

20 VO-magazine 4 • januari 2010

OOP-ers in beeld 

De management assistent 

Ze werkt alweer bijna negen jaar op de Vrije school 

Den Haag. Manon Vinkenborg had de school, waar 

ze zelf als puber op zat, al 10 jaar niet meer gezien 

toen ze er als management assistent ging werken. 

Manon: “Er is veel veranderd sinds ik hier naar 

school ging, vooral wat de organisatie betreft, 

die is echt geprofessionaliseerd. Maar het gebouw 

en de sfeer zijn nog altijd hetzelfde.” 

Manon werkt onder andere voor bestuurder Artho 

Jansen: “Manon hoort van de grote en kleine 

dingen,van alles wat er speelt, en het is ontzettend 

goed om te weten dat dat in vertrouwde handen 

is. Er zijn veel management assistenten die prima 

doen wat je ze vraagt maar Manon denkt vaak 

gewoon drie stappen vooruit. Een betere coach, 

die functioneert als een extra paar oren en ogen, 

kan ik me niet wensen. En als oud-leerling heeft 

ze een erg warm hart voor de school, kent ze alle 

facetten van de school en kan ze daarom ook echt 

meedenken over verbeteringen.” 

Manon vindt werken in deze schoolomgeving wezenlijk 

anders dan in een ‘normale’ kantooromgeving. 

“Natuurlijk zijn mijn basistaken hetzelfde, maar 

het zijn die extra vragen die elke dag weer op mij 

afkomen die het verloop van mijn dag bepalen. Juist 

omdat ik hier al zolang rondloop, komen mensen 

ook naar mij toe met zaken die misschien niet direct 

binnen mijn functie thuishoren. Die kant vind ik 

misschien wel het leukste aan mijn baan.” 

Fotografie: Geert van Tol 


ADVERTENTIE 

Welke internetverbinding 

past het beste bij uw school? 

De OPTA heeft besloten dat KPN vanaf dit jaar geen gratis internet meer mag aanbieden aan Nederlandse 

scholen. Naar aanleiding van deze uitspraak heeft Kennisnet de belangrijkste kenmerken van de 

verschillende typen internetverbindingen op een rij gezet in de ‘Behoeftescan Internetverbinding’. 

Naast informatie vindt u in de Behoeftescan Internetverbinding een stappenplan voor het vaststellen van 

uw behoefte en het kiezen van een aanbieder. 

internetverbinding.kennisnet.nl

ARBO 

PERSONEEL 

Brico Beek van Maaskant Voorspuij 

DE KLAS UIT !!! 

ADVERTENTIE 

Outplacement en Re-integratietrajecten 

Gespecialiseerd in onderwijs. 

Voor docenten en onderdeursteunend personeel. 

BBMV begeleidt en bemiddelt professioneel naar ander werk. 

BBMV Personeel 

Werving en selectie, re-integratie, 

outplacement, P&O diensten 

BBMV ARBO 

Arbodiensten, verzuimbegeleiding, 

RI&E, keuringen 

Grotekerksplein 5 

3311 CC Dordrecht 

(078) 61 88 669 

www.bbmv.nl 

info@bbmv.nl

Ondernemers in de dop 

‘Talent wordt niet geleerd, maar moet ontdekt worden.’ Dat zegt Peter Valk, voormalig 

rector van het Schoonhovens College en nog steeds verantwoordelijk voor verbindend leren 

binnen deze school. Verbindend leren gaat uit van het idee dat je het maximale rendement 

uit leerlingen haalt door verbinding te maken met de omgeving. In een nieuw project hoopt 

de school ondernemerstalent bij havisten op te sporen. 

Tekst: Suzanne Verstraelen / Fotografie: Enno Keurentjes 

Verbindend leren veronderstelt een verbinding tussen de 

school en de omgeving. Dat is niet alleen voor het vmbo, 

maar voor het hele voortgezet onderwijs van belang. In 

school jaar 2010-2011 gaat daarom op het Schoonhovens 

College het project Ondernemend Onderwijs voor de havo van 

start. Een combinatie van bestaande elementen die leidt tot 

een innovatief project waarin leerlingen via een spel over 

ondernemen kennismaken met bedrijven. De bedoeling is 

dat leerlingen ontdekken waar hun talenten liggen. 

Toepassingsgericht 

In 2008-2009 zijn op diverse havo/vwo-scholen in het land 

bedrijfssimulatiespelen uitgevoerd. De ervaring leerde dat de 

interesse voor ondernemerschap bij leerlingen en docenten 

toenam als zij intensief en onder goede begeleiding het 

ondernemersspel speelden. Vooral havisten bleken goed te 

scoren. Dat vindt plaatsvervangend directeur Leen Prins 

van het Schoonhovens College geen vreemde zaak: de 

toepassings gerichtheid van havo-leerlingen is gemakkelijk 

te koppelen aan de praktijkgerichte component van het spel. 

Het theoretisch onderwijs op de havo krijgt hierdoor een 


praktische toepassing en dat slaat aan. Na een week in een 

bedrijf te zijn geweest, zeggen leerlingen: dit is leuker dan 

school. Dit terwijl het spel wel onderdeel van de school uitmaakt. 

Voor het herkennen en erkennen van talent voor ondernemerschap 

is tot nu toe weinig aandacht in het onderwijs. 

Vaak wordt bij ondernemerschap slechts naar kennis en vaardigheden 

gekeken. In 2009 is in samenwerking met onder 

andere VOS/ABB en ABP onderzoek gedaan naar persoonlijkheidskenmerken 

gerelateerd aan ondernemerschap. Uit 

|de onderzoekspaper ‘Talent voor ondernemen’ (R. Valk, 

2009) blijkt dat persoonlijkheidskenmerken een belangrijke 

rol kunnen spelen als succesfactor bij ondernemerschap of 

ondernemend gedrag. 

De vragenlijst die bij dit onderzoek in bedrijven is gebruikt, 

is nu aangepast voor leerlingen in het voortgezet onderwijs. 

De vragen richten zich op het voorspellen van succes 

in verschillende functies en werkomgevingen. Voor het 

Schoon hovens College zijn de ervaringen met het spel en de 

resultaten van het onderzoek aanleiding om een project voor 

havo-leerlingen op te zetten.

Schoonhovens College organiseert project 

‘verbindend leren’ voor havo 

Het uitgangspunt is dat leerlingen op een motiverende 

manier hun eigen talenten ontdekken die van belang zijn 

voor ondernemend gedrag en ondernemerschap. Door de 

leerlingen onder begeleiding het spel te laten spelen, leren 

zij vaardigheden en kennis over ondernemerschap. Getrainde 

decanen bespreken de resultaten van de persoonlijkheidsvragen, 

die leiden tot reflectie van leerlingen over hun 

talenten en mogelijkheden. Vervolgens maken leerlingen 

aan de hand van bedrijvenprofielen en werkopdrachten kennis 

met functies in het bedrijfsleven die bij hen passen. 

Er wordt voor het project een toolbox ontwikkeld met het 

ondernemersspel, een persoonlijkheidsvragenlijst voor 

leerlingen, bedrijfsprofielen van de deelnemende bedrijven 

en werkopdrachten naar aanleiding van de bezoeken aan 

bedrijven. 

Ondernemende school 

Het Schoonhovens College is zelf ook ondernemend. 

Af gelopen jaar is de school een subsidie voor het project 

mis gelopen, maar Prins en Valk gaan niet bij de pakken 

neerzitten. De komende tijd worden bedrijven gepolst om 

het project te sponsoren. Het Schoonhovens College heeft 

in de loop van een paar jaar een stevig en actief netwerk 

opgebouwd van bedrijven in de omgeving, die participeren 

in de stichting Vrienden van het Schoonhovens College. 

Het uitgangspunt van een bedrijvennetwerk rond een school 

is dat beide partijen iets aan elkaar hebben. Leen Prins: 

“Bedrijven bezoeken, zien wat er in zo’n bedrijf gebeurt 

en welk soort functies er zijn, dat versterkt de ideeën van 

leerlingen over wat leuk is. Techniek kan bijvoorbeeld uitwaaieren 

van onderzoek tot verkoop. Een rijke leeromgeving 

als abstract onderwijsconcept werkt niet; het gaat om de concrete 

ervaring van een leerling. Dat is verbindend leren en 

tegelijkertijd een sterke vorm van loopbaanoriëntatie.” 

Voor bedrijven is het interessant om havo-leerlingen te 

volgen. Deze leerlingen kiezen vaak een vervolgopleiding 

buiten de eigen regio. Zij zullen in hun studie op een ge geven 

moment stage moeten doen. Als zij in hun schoolperiode 

een goede ervaring hebben gehad, is de kans groot dat een 

student terugkomt voor een stage. Of het bedrijf houdt zelf 

contact met de student, volgt hem of haar en doet een 

uitnodiging voor een stage. 

Van bouw tot bank 

Bedrijvennetwerken zijn dus ook voor havo/vwo van belang. 

Het Schoonhovens College maakt gebruik van het netwerk 

dat is opgebouwd vanuit het vmbo. Een goed netwerk is 

breed en gevarieerd: van bouw tot bank. Binnen die bedrijven 

zijn tal van functies die interessant zijn voor vmbo-leerlingen, 

maar ook voor havo- en vwo-leerlingen. Zowel het bestaande 

innovatieproject ‘De school naar buiten’ voor het vmbo als 

het bestaande sollicitatieproject binnen het Schoonhovens 

College laat zien dat een structurele verbinding tussen school 

en omgeving wérkt. Een actief bedrijvennetwerk komt naast 

het onderwijs en de talentontwikkeling van leerlingen ook de 

professionalisering van docenten ten goede: zij komen (weer) 

in bedrijven. 

Zeker voor scholen die nog nauwelijks gewend zijn om 

actief deel te nemen aan bedrijvennetwerken of ze zelf op te 

starten, is het advies: investeer hierin, het loont de moeite. 

Een tip is gewoon maar te beginnen. Het kost de schoolleiding 

wel tijd. Een netwerk opbouwen moet namelijk op 

directieniveau gebeuren, omdat daar beslissingen genomen 

worden. Vervolgens is het een kwestie van contacten onderhouden 

en uitbreiden en tijd hiervoor vrij maken. 

De school is geen eiland in de maatschappij, maar maakt er 

onderdeel van uit. En ook haar leerlingen. De investering 

die het kost om een netwerk te beginnen, betaalt zich dubbel 

en dwars terug. Het Schoonhovens College merkt nu dat 

bedrijven proactief reageren. Ze willen zelf zaken regelen 

en actief meedenken. Ze merken daarbij dat het onderwijs 

een complex proces is. Daartegenover staat dat school haar 

professionele autonomie moet bewaren. Er kan een glijdende 

schaal van interesse, bemoeizucht en vervolgens afhankelijkheid 

ontstaan. Dat moet worden voorkomen. Dat betekent 

ook dat je als school stelling neemt en nadenkt over wat je 

wilt. 

Subsidieregeling Leren ondernemen 

Senternovem voert de regeling Onderwijs Netwerk 

Ondernemen uit. De ministeries van OCW, EZ en LNV 

richten zich op versterking van de samenwerking tussen 

onderwijs en bedrijfsleven om het ondernemen binnen 

het onderwijs vorm te geven. De subsidies voor 2009 

zijn verstrekt. Zodra de ONO-regeling in 2010 weer 

opengesteld wordt, wordt dit via website en nieuwsbrief 

van Senternovem kenbaar gemaakt. De regeling 

kan scholen ondersteunen bij het opbouwen of versterken 

van een bedrijvennetwerk of het ontwikkelen van 

activiteiten. Het thema ‘leren ondernemen’ is bijvoorbeeld 

te verbinden met activiteiten op het gebied van 

talentontwikkeling, bèta techniek, taal en rekenen en 

loopbaanoriëntatie. Voor meer informatie: 

www.onderwijsonderneemt.nl/voortgezetonderwijs 

of www.vo-raad.nl/actueel/nieuws/subsidie-voor-lerenondernemen. 


invoering bestuurscode eind op weg 

Vertrouwen verdienen 

met goed bestuur 

De invoering van de Code goed onderwijsbestuur is in volle gang, blijkt uit onderzoek. 

Op driekwart van de scholen zijn bestuur en toezicht gescheiden, de helft van de scholen 

zegt het interne toezicht in orde te hebben. Maar wie alles geregeld heeft, is er nog niet. 

‘Op papier zetten is ons uitstekend gelukt, maar de code implementeren tot op 

de werkvloer is nog lastig.’ 

Tekst: Dafna Holtzer / Fotografie: Nationale beeldbank, Els Jacobi / Illustratie: Mireille Schaap 

26 VO-magazine 4 • januari 2010

Mag een docent een leerling in een crisissituatie tijdelijk in 

huis nemen? Het was een van de vragen die ter discussie stond 

bij de Gelderse onderwijsgroep Quadraam. “Wij vinden dat 

niet integer”, zegt bestuurder Marc Mittelmeijer. “In principe 

mag dat dus niet. Maar dan komt direct ook de vraag op: 

kun je een leerling op straat laten slapen? Tsja, dat doe je 

ook niet.” 

De discussie toonde direct aan dat een van bovenaf opgelegd, 

geconcretiseerd integriteitsbeleid niet gewenst is voor de 

dertien scholen die onder Quadraam vallen. Mittelmeijer: 

‘Iedereen kent elkaar, bij ons zal 

een klokkenluidersregeling niet veel 

bescherming kunnen bieden’ 

“Op het gebied van de bestuurlijke integriteit – voorkomen 

van belangenverstrengeling – hebben we duidelijk afspraken 

kunnen maken, maar de moreel-ethische integriteit is zodanig 

van de situatie afhankelijk dat we die niet tot in detail hebben 

vast gelegd. Door bijvoorbeeld te regelen dat er in dit soort 

situaties altijd een melding moet worden gemaakt, organiseer 

je dat een medewerker altijd moet uitleggen waarom hij op 

een bepaalde manier heeft gehandeld.” 

Het integriteitsbeleid maakt onderdeel uit van de Code goed 

onderwijsbestuur die alle scholen aan het einde van dit schooljaar 

moeten hebben ingevoerd. In 2008 stemde de algemene 

ledenvergadering van de VO-raad in met deze code. Inmiddels 

komt er ook een wettelijke regeling ‘Goed onderwijs, goed 

bestuur’ waarin scholen wordt opgedragen het interne toezicht 

op orde te hebben. Daarbij gaat het erom dat onderwijsbesturen 

moderniseren en prestaties beter kunnen verantwoorden 

aan de bredere samenleving. 

De tussenstand 

Jaarlijks contract 

De code bestaat uit grofweg uit vijf criteria: Goed bestuur, 

Goed (intern) toezicht, Horizontale verantwoording, 

Integriteit en Sturing & beheersing (zie kader). De implementatie 

van het integriteitsbeleid is nog het minst ver ontwikkeld, 

blijkt uit een quick scan die onlangs in opdracht van 

de VO-raad is uitgevoerd. Ook de invoering van de planningen 

controlcyclus scoort nog laag. 

Bij Quadraam is dat al wel geregeld, via de zogeheten 

managementrapportagecylcus. Elk jaar sluit het bestuur een 

contract af met de schoolleider van elke school. Daarin staan 

afspraken over de ontwikkelingen en prestaties van de school, 

zoals de financiële situatie, de kwaliteit van het onderwijs en 

het personeelsbeleid. De schoolleider rapporteert vervolgens 

drie keer per jaar over de voortgang. “We geven een schoolleider 

voldoende ruimte te bepalen hoe hij de ontwikkelingen 

wil aanpakken”, vertelt Mittelmeijer. “Op het gebied van 

schooluitval bijvoorbeeld laten wij een schoolleider zelf 

aangeven wat hij acceptabel vindt. Dat kan 5 procent zijn. 

Als een school bij een tussenrapportage op 6 procent blijkt 

te zitten, dan hebben wij daar uiteraard vragen over: hoe 

denkt de schoolleider dit aan te pakken?” 

De werkwijze blijkt effectief. “De afspraken en tussentijdse 

rapportages geven veel rust. De cijfers maken de beleidsvoering 

op de scholen transparant, ieder weet wat hem 

te doen staat. Dat houdt de leiding scherp, zónder dat het 

bestuur van bovenaf bepaalt hoe een school te werk moet 

gaan”, aldus Mittelmeijer. Op een van de scholen is de lesuitval 

in een paar jaar tijd gedaald van 10 naar 4 à 5 procent 

per jaar. Ook op andere gebieden is verandering zichtbaar. 

Mittelmeijer: “Het scholingsgeld voor medewerkers bleek 

niet zo hoog te zijn, gemiddeld 400 à 500 euro per jaar. 

Het transparant maken van deze cijfers wees schoolleiders 

op de investeringen in eigen personeel. De een na de andere 

schoolleider heeft vervolgens zijn budget voor scholing 

Bijna driekwart van de scholen heeft bestuur en toezicht statutair gescheiden. Onder de grote scholen (meer dan 3000 

leerlingen) is dat zelfs 90 procent. Bij de kleine scholen heeft 65 procent de bestuurlijk scheiding statutair geregeld. 

Dat blijkt uit cijfers van een quick scan van de invoering van de Code goed onderwijsbestuur, die de Hogeschool 

InHolland in opdracht van de VO-raad heeft uitgevoerd. 

Halverwege de invoeringsperiode wilde de VO-raad weten wat de actuele stand van zaken is en of scholen bij de 

implementatie van de code tegen vragen, knelpunten en dilemma’s oplopen. Van de 328 aangeschreven leden hebben 

er 133 de online vragenlijst ingevuld. 

De meerderheid zegt redelijk tot goed met de code uit de voeten te kunnen. Nauwelijks een vijfde van de respondenten 

is tijdens de implementatie van de code tegen knelpunten aangelopen. De helft van de scholen heeft het interne toezicht 

helemaal in orde. 

Opvallend is dat de implementatie van het integriteitsbeleid nog het minst ver ontwikkeld is. Bij 57 procent is dit nog niet 

of slechts initieel aanwezig. Ook de implementatie van de planningen controlcyclus scoort opvallend laag. Nog niet de helft 

heeft dit aspect in de or ga nisatie ingevoerd. De klokkenluidersregeling is aanwezig bij de helft van de respondenten. 


‘Ik had niet verwacht dat al driekwart van de scholen de scheiding 

tussen toezicht, bestuur en management had aangebracht’ 

opgehoogd. Nu is het scholingsbeleid stichtingsbreed opgetrokken 

naar 700 à 800 euro per jaar. Dat komt ten goede 

aan de professionalisering en verbetering van de kwaliteit 

van het onderwijs.” 

Een aantal punten zijn nog niet helemaal rond, vertelt 

Mittelmeijer. Daarbij gaat het vooral om de vertaling van 

papier naar werkelijkheid. “Je kunt wel reglementen hebben, 

maar het is de vraag hoe je die uitvoert.” Zo moet 

Quadraam nog maatregelen formuleren voor risicobeheersing 

en management. “We hebben een scan gemaakt van 

de risico’s, maar nu moeten we nog bedenken hoe we deze 

risico’s beheersbaar houden.” 

Daarnaast zit Mittelmeijer nog met de praktische uitwerking 

van de klokkenluidersregeling. “We hebben een regeling, 

maar zijn al een jaar op zoek naar een onafhankelijke 

instantie waar we die regeling kunnen neerleggen. Medewerkers 

moeten serieus beschermd kunnen worden tegen 

personele consequenties. We hopen samen met de VO-raad 

tot zo’n gezamenlijke, landelijke commissie te komen.” 

Vraagtekens 

Voor Het Amsterdams Lyceum is zo’n klokkenluidersregeling 

een stap te ver. “Wij hebben 1000 leerlingen, 120 man 

personeel. Iedereen kent elkaar, bij ons zal een klokkenluiders 

regeling niet veel bescherming kunnen bieden”, vertelt 

Charles France, ambtelijk secretaris van het bestuur. Er zijn 

wel meer onderdelen van de Code goed onderwijsbestuur 

waar het bestuur van het Lyceum zijn vraagtekens bij zet. 

“Laten we eerlijk zijn, we zaten niet echt te wachten op de 

invoering van die code”, reageert France enigszins droogjes. 

De school is een bloeiende school voor vwo: “Zeer geliefd en 

in trek en daar zijn de prestaties ook naar. Zo’n code doet 

voor zo’n kleine organisatie als de onze erg zwaar aan.” 

In feite kent het Lyceum al een scheiding tussen toezicht en 

bestuur, aldus France. “Alle bijzondere bestuurstaken zijn 

gemandateerd aan de schoolleiding, waardoor het bestuur 

meer een toezichthoudende functie heeft gekregen. In de 

dertig jaar dat ik hier werk, heeft het bestuur zich nooit met 

de uitvoerende taken bemoeid. Nu moeten we de organisatie 

juridisch gaan verzagen en komt er eventueel een toezichthoudend 

orgaan bij. Wij hebben ons in eerste instantie afgevraagd 

of zo’n extra laag wel nodig was.” 

Na aanvankelijke aarzeling gaat het Lyceum wel met de 

code aan de slag. France is een van de aanjagers. “Het kan 

altijd beter, in feite gaat het erom de aspecten die bij ons 

vanzelfsprekend zijn formeel vast te leggen. Dat is een professionaliseringsslag 

die eigenlijk helemaal zo gek niet is.” 


Kleine scholen 

Over het algemeen blijken kleine scholen achter te lopen 

met de invoering van de code, zo blijkt uit een quick scan 

van de implementatie van de Code goed onderwijsbestuur. 

Het onderzoek laat zien dat de invoering van de code in 

volle gang is (zie kader). 

Lex van de Haterd, voorzitter van de Monitoringscommissie 

Code goed onderwijsbestuur, zegt in sommige opzichten 

verrast te zijn door de uitkomsten van het onderzoek. 

“Zowel positief als negatief”, reageert hij. “Enerzijds had 

ik niet verwacht dat al driekwart van de scholen de scheiding 

tussen toezicht, bestuur en management had aangebracht. 

Anderzijds was ik verrast dat nog niet eens de helft van de 

scholen de planningen controlcyclus goed geborgd had in de 

organisatie. Het leek mij vanzelfsprekend dat scholen jaarlijks 

een beleidsplan, activiteitenplan en begroting maken, 

vervolgens kijken wat ervan terecht is gekomen en aanpassingen 

maken voor het volgende jaar.” 

Van de Haterd is voorzitter van het College van Bestuur 

bij het Meridiaan College in Amersfoort (4000 leerlingen) 

en is in zijn eigen organisatie intensief betrokken bij de 

invoering van de Code goed onderwijsbestuur. “In het begin 

moesten we wennen aan de scheiding tussen toezichthouder, 

bestuurder en schoolleider”, vertelt hij. “We hebben externe 

coaching ingehuurd om die rolzuiverheid tot stand te laten 

komen.” 

Het belangrijkste knelpunt is nu om de code in de organi satie 

door te voeren. Van de Haterd: “Op papier zetten is ons uitstekend 

gelukt, maar de code implementeren tot op de werkvloer 

is nog lastig.” Zo zou de bestuursvoorzitter graag zien 

dat niet alleen het bestuur en de schoolleiding werken met 

jaarplannen, maar dat het cyclisch werken ook wordt 

gebruikt op andere niveaus in de organisatie. “In secties 

bijvoorbeeld, en bij de leerlingbegeleiders, de concierges 

en de werkweekcommissie.” Dat is makkelijker gezegd 

dan gedaan, beseft hij. “Ik kan nog zeggen dat het tot mijn 

kerntaak behoort om te werken volgens de principes van 

plan-do-check-act en ik heb er ook de tijd voor. Medewerkers 

hebben echter wel meer aan hun hoofd, zij zijn 

met andere taken bezig.” 

Door het geven van voorlichting en ondersteuning hoopt 

Van de Haterd dat het draagvlak voor de invoering van de 

code wordt vergroot. “Klein of groot, iedere school moet 

zich verantwoorden. Dat het nu goed gaat met een school, 

wil niet zeggen dat het over drie jaar ook goed gaat. Bovendien 

werken scholen met overheidsgeld en dan moeten we 

ook kunnen vertellen wat we met dat geld doen.”

implementatie in cijfers 

In hoeverre zijn de aspecten van de Code goed onderwijsbestuur al ingevoerd? (%) 

Criterium niet of initieel Ontwikkeld / Geborgd 

aanwezig vastgelegd 

Criterium 1: Goed bestuur 

Taken/werkwijzen bestuur in s&r 14 39 48 

Rechtsvorm en doelen in s&r 12 31 57 

Taken/verantwoordelijkheden bestuurscommissies in s&r 27 29 45 

Nevenfuncties bestuurders bekend 26 30 43 

Criterium 2: Goed toezicht 

Er is een toezichthouder* 22 21 57 

Toezichthouder komt min. 4x per jaar bijeen 17 19 65 

Taken/werkwijzen toezichthouder in s&r 15 28 57 

Bevoegdheden toezichthouder in s&r 16 26 58 

Functioneren toezichthouder geëvalueerd 24 26 50 

Toezichthouder heeft rooster van aftreden 17 20 63 

Criterium 3: Horizontale verantwoording 

Verantwoordingsbeleid prestaties bestuur 18 47 35 

Aandacht voor klachtenregeling, klanttevredenheid, kwaliteitszorg 19 56 25 

Criterium 4: integriteit 

Er is een integriteitsbeleid 57 28 15 

Er is een klokkenluidersregeling 50 25 25 

Criterium 5: Sturing en beheersing 

Er is een planningen controlcyclus 4 48 49 

Er is risicomanagement 16 50 35 

Externe accountant controleert jaarlijks 1 10 89 

Advies externe accountant opgevolgd 1 15 84 

* s&r = statuten en reglementen Bron: Quick scan Code goed onderwijsbestuur 

** Toezichthouder: raad van toezicht of toezichthoudend bestuur 

Scholen presenteren resultaten op eigen website 

Bij goed bestuur is de horizontale dialoog heel belangrijk. Het 

gesprek met belanghebbenden, vooraf over te maken keuzes en 

achteraf over wat ervan is terechtgekomen, is van groot belang 

binnen de beleidscyclus. Het project Vensters voor Verantwoording 

draagt daaraan bij. Vensters maakt een overzicht met eenduidige 

informatie over prestaties, sfeer en tevredenheid op de 

websites van alle scholen voor voortgezet onderwijs. Er wordt 

inmiddels druk proefgedraaid met honderdvijftig pilotscholen. 

“We bieden scholen handvatten om op basis van informatie het 

gesprek aan te gaan met ouders en andere belanghebbenden”, 

vertelt Jessica van Dam van Vensters. “Scholen kunnen zich 

beter verantwoorden en proactief reageren op de groeiende 

druk van de samenleving, de politiek en de overheid.” 

Twintig indicatoren geven een beeld van onderwijsprestaties, 

onderwijsbeleid, kwaliteitszorg en bedrijfsvoering. Half 

december 2009 zijn deze indicatoren definitief vastgesteld. 

Het definiëren was een flinke klus, vertelt Van Dam. “Het 

is lastig om cijfers eenduidig te interpreteren. Wanneer doet 

iemand bijvoorbeeld examen? Is dat als een leerling in het 

examenjaar zit, als hij met het examen begint of als hij dat 

heeft afgerond?” 

Twee werkgroepen, bestaande uit twintig schoolvertegenwoordigers, 

hebben diepgaand uitgezocht welke indicatoren het beste 

een genuanceerd en afgewogen beeld van de schoolprestaties 

geven. Vervolgens zijn deze indicatoren uitvoerig in de praktijk 

getest bij honderdvijftig pilotscholen. 

Met de nu vastgestelde twintig indicatoren gaat het project 

verder. “We krijgen vaak de vraag extra indicatoren toe te 

voegen. Bijvoorbeeld informatie over de tevredenheid van medewerkers 

of de cijfers die minister Plasterk (Onderwijs) onlangs 

op bevoegd.nl heeft geplaatst”, vertelt Van Dam. “We houden 

het vooralsnog bij deze twintig indicatoren om het project behapbaar 

te houden. Als het eenmaal goed loopt, gaan we ons buigen 

over eventuele uitbreiding.” 

Dit voorjaar zijn de pilots afgerond en gaat het project landelijk 

draaien. Dan kunnen alle scholen hun gegevens invullen in het 

systeem en hun eigen resultaten vergelijken met die van andere 

scholen. Daarnaast kunnen alle scholen vanaf dan de uitkomsten 

en vergelijkingen op hun eigen website publiceren. Van Dam 

verwacht dat eind dit jaar een landelijke website kan worden 

gelanceerd, waarop de staat van het hele voortgezet onderwijs 

is te zien. (Zie ook pag. 16 en verder). 


C 

M 

Y 

CM 

MY 

CY 

CMY 

K 

Interim management 

Competentiemanagement 

Individuele Coaching 

Teamcoaching 

FUWA 

Onderzoek & Analyse 

Managementontwikkeling 

Werving & Selectie 

Assessments 

T 088-8883333 • www.axum.nl 

Met 

Vo-Magazine-2009-12.pdf 19-11-2009 19:00:03 

ADVERTENTIE 

PERSOONLIJK ASSESSMENT 

een concrete ondersteuning naar POP of selectie 

Een ontwikkel- of selectieassessment specifi ek voor de functie binnen uw organisatie. 

Een competentiescan in combinatie met een persoonlijkheidsindicator geeft een compleet 

beeld van de medewerker of kandidaat. 

INTERIM MANAGEMENT 

een betaalbare oplossing op maat 

Tijdelijke resultaatgerichte directieleden die uw specifi eke vraagstuk oplossen en bovendien 

snel inzetbaar zijn. 

maakt veranderingen voorspelbaar. 

Pragmatisch Projectmanagement 

is een onderwijsinstelling in staat om haar uitdagingen om te zetten in concrete 

projecten die bijdragen aan de strategische doelen van de organisatie. Projecten 

waarvan het tijdens de uitvoering steeds duidelijk is dat zij nog op koers liggen en 

bijdragen aan de verwachtingen die er in aanvang waren. 

haalt u meer uit uw 

Investeringsbudget 

optimaal besteden voor onderwijsvernieuwing en verbetering, nieuwbouw, verhuizing 

naar een nieuw gebouw, vervanging ICT, opzetten samenwerkingsverbanden met het 

bedrijfsleven, etc. 

Training 

Advies Planning Begeleiding 

Dhirata - Vredebest 16 - 1191 PP Ouderkerk a/d Amstel 

020 4722460 - www.dhirata.nl - info@dhirata.nl

ADVERTENTIE 

De kwaliteit 

van uw school 

beter zichtbaar 

maken? 

Wilt u samen met experts en collegascholen 

de thema’s van de kwaliteitsagenda 

op uw school nog eens onder de 

loep nemen? Deelname aan het project 

Succes in Beeld kan u hierin faciliteren. 

Het traject dat uw school doorloopt bestaat uit een 

zelfevaluatie en een intervisie gesprek. Uw school 

krijgt de kans meer rendement te halen uit de eigen 

plannen door: 

• Focus en verdieping in het kwaliteitsbeleid, 

• Inspiratie door te kijken naar andere scholen, 

• Deskundig advies van experts. 

Vanaf februari tot medio 2010 kunnen scholen 

deelnemen aan Succes in Beeld. Veel VO-scholen 

hebben zich al aangemeld, maar ook uw school kan 

nog deelnemen. Aanmelden kan op de website of 

bij Marion Sieh (projectleider), T (070) 311 97 39, 

m.sieh@deltapunt.nl. 

Kijk voor meer informatie op www.succesinbeeld.nl. 

Succes in Beeld wordt uitgevoerd door het Platform Bèta Techniek in 

opdracht van het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap.

DE WERKGEVER 

Ziekteverzuim VO 

2006-2008 

Verzuimcijfers zijn leerzaam. Zo steeg tussen 2006 en 2008 het verzuim van 

onderwijzend personeel tussen de 45 en 55 vergeleken met andere leeftijdsgroepen 

het meest, terwijl dat van 55-plussers licht daalde. Vrouwen melden 

zich vaker ziek dan mannen. Vanwege langer doorwerken en de toename van het 

aandeel van vrouwen in het personeelsbestand biedt dit aanknopingspunten om 

het personeelsbeleid en de cao-vo aan te passen. 

Tekst: Jo Simons 

Na jarenlange daling lijkt er nu sprake te zijn van een stabilisatie 

van het ziekteverzuim onder onderwijzend personeel in 

het voortgezet onderwijs. In 2008 is het ziekteverzuim met 

5,1% nagenoeg gelijk gebleven aan 2007 en 2006 (5,0%). 

Het ziekteverzuim onder het ondersteunend personeel 

stabiliseert ook met een ziekteverzuimpercentage van 5,8% 

in 2007 en 2008. Er zijn wel verschillen tussen leeftijdsgroepen, 

tussen mannen en vrouwen, tussen op en oop, 

tussen functies, schooltypen, denominaties en regio’s. 

Stijgers en dalers 

Opvallend is dat het verzuim weliswaar het hoogst is in de 

leeftijdsgroep van 55 tot 65 jaar, maar het wel licht daalt. 

Dit terwijl de groep van 45 tot 54 jaar de grootste stijging 

laat zien. Dit laatste is zorgelijk omdat dit in het voortgezet 

onderwijs de grootste leeftijdsgroep is, die waarschijnlijk 

grotendeels langer zal moeten doorwerken. 

Het ziekteverzuim van mannen is licht gedaald (van 4,4 

naar 4,3), terwijl dat van vrouwen juist is gestegen (van 6,0 

naar 6,1). Ook dit baart zorgen, omdat het personeelsbestand 

feminiseert. Overigens komt het grotere verzuim van vrouwen 

vooral doordat vrouwen zich vaker ziek melden. Recente 

publicaties zoeken de oorzaak in de combinatie van mantelzorg 

en werk. Soms leidt deze dubbele belasting ertoe dat 

de werknemer besluit minder te gaan werken. De vraag is, 

of dat iets oplost. 

Bij de aanstellingsomvang zien we het geijkte patroon: hoe 

kleiner de omvang, hoe hoger het verzuim. Bekend is dat 

vrouwen meer parttime werken dan mannen. In combinatie 

met het voorgaande is de vraag wat de oorzaak is van het 

hogere verzuim van vrouwen: de hogere belasting in de 

privésfeer of het parttime werken. 


Het gemiddelde verzuim van het onderwijsondersteunend 

personeel (oop) lag in 2008 0,7 % hoger dan dat van het 

onderwijzend personeel. Vergeleken met voorgaande jaren 

wordt het verschil kleiner. Het resterende verschil is voornamelijk 

te verklaren vanuit de hogere gemiddelde verzuimduur, 

waarschijnlijk door ongunstiger werkomstandigheden. 

Van cijfers naar beleid 

Bij het maken van beleid op basis van verzuimcijfers is vrijwel 

altijd nader onderzoek nodig, omdat veranderingen in het 

ziekteverzuim verschillende oorzaken kunnen hebben. Nog 

belangrijker is het gesprek naar aanleiding van de cijfers: op 

landelijk niveau tussen de sociale partners en op schoolniveau 

tussen schoolleiding en medewerker. Dit zou een gezamenlijke 

zoektocht moeten zijn naar interpretaties, oorzaken en 

oplossingen. Op landelijk niveau kunnen de verzuimcijfers bijdragen 

aan discussies over leeftijdbewust personeels beleid, 

BAPO en werkdruk. Een school kan zich afvragen: komt 

het landelijke beeld overeen met onze cijfers? Waar zitten 

overeenkomsten en verschillen? Welke aandachtspunten voor 

personeelsbeleid levert dit op? Wat moeten we eventueel 

veranderen, hoe en met wie? 

Ontwikkeling verzuimonderzoek 

Het heeft lang geduurd voordat de verzuimcijfers van 2008 

bekend zijn geworden. Die lange doorlooptijd heeft verschillende 

oorzaken. Steeds meer schoolbesturen stappen over 

op een ander systeem voor salarisverwerking dan CASO. Dit 

betekent dat de onderzoekers gegevens moeten opvragen bij 

verschillende salarisverwerkers en in een enkel geval bij een 

afzonderlijk schoolbestuur. De verschillen tussen de salarissystemen 

brengen veel extra zoekwerk en rekenwerk met 

zich mee. Bovendien registreren scholen, sinds ze niet meer

verplicht zijn jaarlijks verzuimcijfers te 

leveren aan het Vervangingsfonds, hun verzuim 

soms buiten het salarissysteem, en is de 

registratie niet altijd volledig. Ook dit levert 

veel zoeken rekenwerk op. 

Om ook in de toekomst verzekerd te zijn van 

betrouwbare verzuimkengetallen, is het van 

belang dat scholen het verzuim volgens duidelijke 

en uniforme regels blijven registreren. 

Een belangrijk hulpmiddel hierbij is de 

verplichting die het ministerie oplegt aan 

schoolbesturen om personele gegevens aan 

te leveren aan DUO (voorheen Cfi). DUO 

voert overleg met de belangrijkste salarisverwerkers 

om de registratie van personele 

gegevens in de salarissystemen te uniformeren. 

Wanneer dit overleg resultaat oplevert, 

kan ook het ziekteverzuimonderzoek daarvan 

profiteren. Ook dan blijft het noodzakelijk dat 

het verzuim volledig en correct geregistreerd 

wordt in het salarissysteem. Alle besturen 

krijgen hierover binnenkort een brief. 

De uitgebreide ziekteverzuimkengetallen, 

uitgesplitst naar personeelskenmerken en 

schoolkenmerken staat op www.arbo-vo.nl. 

Ook vinden de scholen die daarvoor toestemming 

hebben gegeven, hier hun verzuimcijfers 

en wordt toegelicht hoe zij een benchmark 

met vergelijkbare schoolsoorten kunnen uitvoeren. 

Hetzelfde geldt voor scholen die meedoen 

aan Vensters voor Verantwoording. 

COLUMN 

Hendrik-Jan van Arenthals 

Onderzoek 

Heeft u er ook zo genoeg van? Wanneer iemand het pleit wil beslechten 

met de woorden “uit onderzoek blijkt…?” Tijdens personeelsbijeenkomsten, 

sectieberaden en schoolleidersoverleg ‘blijkt er 

steeds meer uit onderzoek’. Heel de sector is in rap tempo ‘evidence 

based’ aan het worden. Het klinkt goed. Al zit er veel kaf tussen het 

koren, bluf tussen het bewijs. 

Het onderwijs wordt geplaagd door onderzoek in alle soorten en 

maten. De media nemen resultaten klakkeloos over, versimpelen 

nuances en blazen details met nieuwswaarde op tot ridicule proporties. 

Van een rapport van de Onderwijsraad bijvoorbeeld dan alleen 

het ‘tijdschrijven’ door docenten over. De tunnelvisiemethode van de 

Commissie Dijsselbloem kom op één lijn te staan met een onder zoek 

van zeg het SCO Kohnstamminstituut. Met als desastreus gevolg dat 

een dubieuze parlementaire enquête waarschijnlijk nog jaren vele 

wezenlijke discussies doodslaat. 

Stelt de sector zelf kritische vragen bij onderzoek? Over de manier 

van data verzamelen en de generaliseerbaarheid? Het is goed dat de 

VO-raad de methode van Trouw ter discussie stelt wat betreft haar 

onderzoek naar schoolkwaliteit. Dat ze overlegt met de onderwijsinspectie 

over de sterk betwistbare kwaliteitskaart. Al te vaak komt 

het voor, dat de sector uit rapporten dan toch maar ‘de positieve 

elementen haalt’, al zou het hele onderzoek eigenlijk publiek naar 

de prullenbak moeten worden verwezen. 

Soms zie je gebeuren hoe ‘onderzoek’ politiek wordt gebruikt 

en gestuurd. Dijsselbloem is daar niet het enige voorbeeld van. 

Het is zonneklaar dat het nieuwe jaar ons bezuinigingen zal brengen. 

Of moet ik zeggen: ons ‘productiever zal maken’? Het pad wordt 

geëffend door een rapport van de AOb (waaruit bleek dat we 

alle maal aan het oppotten zijn), van de Commissie Don (met een 

deugdelijk meerjarenbeleid kan het inderdaad wel wat minder…), 

de Commissie Smits (… en effectiever) en de Onderwijsraad. Laten 

we reageren op de onderzoeksmethodes, niet op iedere luchtballon 

die opstijgt. Het Lwoo afschaffen, het VWO met een jaar verkorten 

en wellicht samenvoegen met de HAVO, de kosten van de ‘gratis’ 

schoolboeken doorschuiven naar al die scholen met miljoenen op de 

bank? Houd toch op. Laten we, om dat vreselijke woord te gebruiken, 

nog krachtiger ‘proactief’ zijn, nagaan welke alternatieven 

reëel zijn en laten zien wat de gevolgen van bezuinigingen zouden 

zijn. Dan kunnen we tenminste met recht zeggen: “uit onderzoek 

blijkt…” 


Rotterdams bestuur kweekt begrip met ouder - 

contactpersonen en studiereizen 

Praktijkverhaal k 

Brug tussen thuiscultuur en schoolcultuur 

Om goed les te kunnen geven, moeten leraren hun leerlingen kennen. Wanneer de 

cultuurverschillen groot zijn, spreekt dat niet vanzelf. Daarom zet een Rotterdams 

schoolbestuur oudercontactpersonen in en organiseren scholen reizen voor 

docenten naar Marokko, Turkije en de Kaapverdische eilanden. 

Tekst: Susan de Boer / Fotografie: Kees Trappenburg 

“We hebben mensen nodig die een brug kunnen slaan tussen 

de thuiscultuur van onze leerlingen en de schoolcultuur”, 

vertelt Wim Littooij, voorzitter van de raad van bestuur van 

de Vereniging voor Christelijk Voortgezet Onderwijs (CVO) 

te Rotterdam. “Goede oudercontacten zijn nodig om zaken 

als schooluitval en gedragsproblemen te bestrijden. Op onze 

scholen in de binnenstad van Rotterdam zitten voornamelijk 

kinderen met een Marokkaanse, Turkse of Kaapverdische 

achtergrond. Om hun ouders bij de school te betrekken, is 

het belangrijk dat er iemand is die het vertrouwen van deze 

ouders heeft, iemand die in dezelfde cultuur is opgegroeid 

en zowel de taal van de ouders als van de docenten spreekt. 

We hebben daarom mensen uit de betreffende culturen die 

een relevante hbo-opleiding hebben gevolgd, aangesteld als 

oudercontactpersoon.” 

De oudercontactpersonen werken op vaste dagen op verschillende 

locaties. Het is hun taak leerlingen te begeleiden, 

contacten met ouders te leggen en te onderhouden en docenten 

te ondersteunen bij bijvoorbeeld het voeren van gesprekken 

met ouders. Inmiddels zijn er bij CVO zes ouder contactpersonen 

actief. “Het idee is overgenomen door de gemeente 

Rotterdam. De eerste oudercontactpersonen bekostigden we 

met de gelden uit het Leerplusarrangement VO, nu wordt 

iedereen door de gemeente betaald. Als de gemeente ermee 

zou stoppen, houden we een aantal oudercontactpersonen 

zelf in dienst.” De scholen zijn in principe vrij om te kiezen 

of zij een oudercontactpersoon willen aanstellen, maar het 

bestuur van CVO dringt er wel op aan. Littooij: “Niet iedereen 

vond het meteen nodig voor zijn eigen locatie. Maar op 

de locaties waar de oudercontactpersonen werkten, waren 

de ervaringen positief. Daarom hebben we gezegd dat alle 

scholen moeten meedoen.” 


Vertrouwen 

Fatima El Jaoui, maatschappelijk werker en van Marokkaanse 

afkomst, is een van de oudercontactpersonen van het eerste 

uur. Zij werkt op twee CVO-scholen: het Melanchthon met 

drie locaties en het Marnix Gymnasium. “Een schoolcontactpersoon 

dient om de visie en verwachtingen van de school 

‘Het begrip van de cultuur wordt enorm 

vergroot door rond te reizen in het land’ 

en de ouders meer op elkaar af te stemmen. Het gaat om het 

vergroten van kennis van elkaars opvattingen en gewoontes 

en het versterken van betrokkenheid.” In de afgelopen jaren 

heeft haar functie steeds meer vorm gekregen. “Ik ben tien 

jaar geleden begonnen bij een project van de toenmalige 

directeur Gerard van Hooff. In het begin was het vooral 

brandjes blussen na een conflict of individueel advies geven 

aan een mentor. Nu is er een structurele aanpak. Ik train bijvoorbeeld 

mentoren in het voeren van slechtnieuwsgesprekken 

met ouders en ik organiseer ouderbijeenkomsten over 

thema’s als omgaan met de puberteit.” 

Aan docenten geeft Jaoui voorlichting over gewoonten en 

gebruiken van mensen met een Marokkaanse achtergrond. 

“Ramadan zegt de meeste docenten niets, maar ze merken 

wel dat leerlingen in die periode niet komen sporten. Ik leg 

dan uit dat vasten zwaar is en dat ze een lichter programma 

kunnen doen, waardoor leerlingen wel komen.” Ook is Jaoui 

betrokken bij de jaarplanning. “In Rotterdam hebben 

moslims het recht vrij te hebben op islamitische feestdagen. 

Op de scholen hebben we op die dagen studiebijeenkomsten 

voor de leraren gepland, zodat leerlingen geen les hebben. 

De islamitische docenten zijn natuurlijk ook vrij, maar dat

zijn er niet zoveel.” Aan de andere kant legt Jaoui aan ouders 

uit dat een christelijke identiteit betekent dat er uit de Bijbel 

wordt gelezen. “Traditionele ouders hebben daar soms 

moeite mee. Ik leg passages uit de Koran en de Bijbel naast 

elkaar om te laten zien dat er veel overeenkomsten zijn.” 

Volgens Jaoui is vooral een sfeer van vertrouwen belangrijk. 

“Ik zeg ook tegen de ouders: je kinderen groeien hier op, 

ze moeten in deze maatschappij hun weg vinden, neem je 

verantwoordelijkheid en praat met je kind.” Het is niet altijd 

eenvoudig een goede balans te vinden tussen het belang van 

het kind en dat van de school, vindt Jaoui. “Er wordt gediscrimineerd. 

Een Marokkaans kind krijgt bij een incident te 

maken met hardere sancties. Dat gebeurt niet bewust, maar 

het gebeurt wel. Docenten voelen zich ook eerder bedreigd 

door een Marokkaans kind. Soms wordt een kind daarom van 

school verwijderd. Het komt voor dat ik tegenover de ouders 

het besluit van de school moet verdedigen, terwijl de school 

in mijn ogen een fout maakt. Toch wil ik het vertrouwen van 

de ouders vasthouden en samen zoeken naar een oplossing, 

een andere plek voor het kind.” Daartegenover staan de 

pareltjes: “Het is geweldig als een kind een diploma heeft 

gehaald en een traditionele vader met een baard mij 

persoonlijk komt bedanken voor mijn inspanningen.” 

naar Marokko 

CVO laat docenten ook op een andere en meer indringende 

manier kennismaken met de achtergrond van de leerlingen. 

Eens per twee jaar vindt een studiereis plaats naar Marokko, 

Turkije en de Kaapverdische eilanden. De achtdaagse reis 

wordt gefinancierd uit het scholingsbudget en uit Leerplusgelden 

en gesubsidieerd door het Europees Platform. “Het 

afgelopen jaar zijn we naar Marokko geweest”, vertelt Kees 

den Ouden, een van de organisatoren van de reis. “Het begrip 

van de cultuur wordt enorm vergroot door rond te reizen in 

het land. In Rabat vallen de verschillen nog mee, maar in het 

Rifgebergte heerst grote armoede.” De deelnemers brachten 

werkbezoeken aan basisscholen en scholen voor voortgezet 

onderwijs. “Zoveel verschillen zijn er niet eens. Er wordt 

‘Het is geweldig als een kind een diploma 

heeft gehaald en een traditionele vader 

mij persoonlijk komt bedanken voor 

mijn inspanningen’ 

modern lesmateriaal gebruikt en de leraren en leerlingen 

gaan betrokken met elkaar om. Maar Berberkinderen krijgen 

geen les in hun eigen taal – de lessen zijn in het Arabisch – 

en er is geen extra aandacht voor leerlingen met een beperking.” 

Tijdens de reis zijn thema’s die ook in Nederland 

een rol spelen, uitgediept in intensieve studiebijeenkomsten. 

Den Ouden: “Hiërarchie bijvoorbeeld is heel belangrijk in 

de Marokkaanse cultuur. En de rol van de familie is veel 

sterker. Door het ter plekke te ervaren, wordt je inzicht in 

dit soort dingen vergroot. Op school ga je daardoor op een 

andere manier met ouders het gesprek aan.” 


WIE WAT WAAR 

Wie werkt waar agenda 

BORnEGO COLLEGE 

Heerenveen 

Frits Hoekstra wordt per 1 april de nieuwe rector van het Bornego 

College in Heerenveen en Joure. Hij was eerder directeur van de 

christelijke scholengemeenschap Ulbe van Houten in Sint Annaparochie 

en is momenteel vestigingsdirecteur van ROC Friese Poort in 

Emmeloord. 

CHRiSTELiJKE SCHOLEnGEMEEnSCHaP WaLCHEREn 

Walcheren 

Frans van der Knaap is per 1 februari benoemd tot rector van de 

Christelijke Scholengemeenschap Walcheren. Hij blijft tot juni nog 

1 dag per week werkzaam in zijn huidige functie van algemeen 

directeur van Kwadrant Scholengroep. Van der Knaap volgt Frida 

Steenblik op. Frida Steenblik is per 1 januari directeur-bestuurder 

van de scholengroep Leonardo da Vinci in Leiden. 

aLFaCOLLEGE 

Groningen 

Engel Antonides is met ingang van 1 februari 2010 benoemd tot 

voorzitter van het College van Bestuur van het Alfa-college. Hij is 

sinds 2003 al lid van dit bestuur. Het Alfacollege maakt onderdeel 

uit van de Stichting Christelijk Regionaal Opleidingencentrum 

Noord- en Oost-Nederland. 

Colofon VO-magazine is een uitgave van de 

VO-raad, de sector organisatie van het voortgezet 

onderwijs. VO-magazine verschijnt 7 keer per jaar 

in een oplage van 4.800 exemplaren. 

Redactie Mieke Aarts, Ingrid Janssen, Ron 

Onderwater, Nancy Optenkamp (hoofdredactie), 

Suzanne Visser (eindredactie). Medewerkers: 

Karen van Herpen (kort), Linda Zeegers (cover 

en fotospread), Martijn Laman. 


Redactieadres VO-raad, Postbus 8282, 3503 RG 

UTRECHT, T 030 232 48 00, redactie@vo-raad.nl, 

www.vo-raad.nl. 

Fotografie voorpagina NFP Photography 

Illustratie rubrieken Saskia Daniels 

Ontwerp OSAGE / communicatie en ontwerp, Utrecht 

Druk Roto Smeets GrafiServices, Utrecht 

Advertenties Uitgeverij Recent Amsterdam, 

T 020 330 89 98 (Ray Aronds), www.recent.nl. 

27-01 Symposium ‘Van wensenlijst naar 

regeerakkoord’ 

Wie Voor bestuurders en schoolleiders 

Waar Utrecht 

28-01 Conferentie ‘Lessen uit Onderzoek’ 

Wie Betrokkenen onderwijsinnovatie 

Waar Utrecht 

16-02 Werkbijeenkomst LOB 

Wie Voor schoolleiders 

Waar Amsterdam 

03-02 Regio 6 ‘Een veilig schoolklimaat’ 

Wie Voor bestuurders en schoolleiders 

Waar Leende 



Waar Zwolle 



Waar Den Bosch 

18-03 VO-congres 2010 

Wie Voor schoolleiders en bestuurders 

Waar Nieuwegein 

Meer informatie en inschrijven: 

R www.vo-raad.nl/agenda 

Issn 1873-1163 

Abonnementen Besturen en de daarbij horende 

scholen, die lid zijn van de VO-raad ontvangen het 

VO-magazine gratis. Een abonnement kost € 75,per 

jaar. Beëindiging van het abonnement dient 

schriftelijk te geschieden voor 1 juli.

ADVERTENTIE 

Partnerschap, als voorwaarde voor het succes 

In de snel veranderende onderwijswereld zijn bestuurders en managers 

van onderwijsinstellingen afhankelijk van een deugdelijke administratie. 

Merces is gespecialiseerd op dit terrein en staat garant voor 

kwalitatief hoogwaardige ondersteuning op de gebieden: 

Salarisadministratie, Personeelsadministratie, 

Financiële administratie, Managementinformatie en Opleiding & Training 

en 

Ten behoeve van o.a. het Integraal Personeelsbeleid 

hebben wij Merces@Work. 

Een totaaloplossing voor P&O en salarisverwerking. 

Onze jarenlange ervaring gekoppeld aan een flexibele werkwijze en 

Moderne ICT, maakt Merces uw geschikte partner. 

T: 0344 648 000 

F: 0344 648 099 

CBE 

Impact op maat, 

Governance 

Scholenbouw 

CBE HR 

Merces BV 

Postbus 6277 

4000 HG Tiel 

Nederland 

voor duurzame veranderingen 

■ Overgang naar RvT-CvB model 

■ Besturingsaudit 

■ Boardroom voor bestuurders 

■ Toezichtkamer voor RvT-leden 

p.pollen@cbe.nl w.jansen@cbe.nl 

■ Ontwikkeling van huisvesting scenario’s 

■ Projectbegeleiding 

■ Financieringsbemiddeling naar Gemeenten en Corporaties 

■ Doordecentralisatie 

g.schenk@cbe.nl 

■ Strategisch HRM 

■ Top Recruitment van Bestuurders, Toezichthouders en Directeuren 

■ Insight Assessments als selectie-instrument 

■ Generatiemanagement en Diversiteitsmanagement 

m.dewit@cbe.nl m.luyer@cbe.nl 

U maakt het verschil, wij bieden support 

adviseren, interim-management, recruitment & assessments 

Herengracht 250, 1016 BV Amsterdam, e.vanbueren@cbe.nl, 020-5217412 

info@merces.nl 

www.merces.nl 

www.cbe.nl

ADVERTENTIE 

Hoe ziet 

het volgende 

schooljaar 

eruit? 

FoLeTa volledig 

vernieuwd. 

FoLeTa is een programma voor Formatieplanning, 

Les- en Taaktoedeling. Het heeft als doel de middelen 

die de school ter beschikking staan op een effectieve en 

efficiënte wijze in te zetten. Tientallen variabelen 

beïnvloeden de formatie. Veel functionarissen zijn erbij 

betrokken. Ze leveren informatie aan, maken berekeningen 

en vragen om informatie. Omdat maar een enkeling 

het geheel overziet is de school vaak kwetsbaar. 

In FoLeTa zijn alle onderdelen in één database 

opgenomen. 

Demo in Utrecht op 

16 februari 2010. 

Interesse? 

350 scholen in het voorgezet onderwijs gebruiken 

FoLeTa. Daarmee is het verreweg het grootste formatieplanningsprogramma. 

Schrijf u in voor een demo in 

Utrecht (www.foleta.nl) of nodig ons uit bij u op school. 

T 030 634 16 83 / info@foleta.nl / www.foleta.nl

ADVERTENTIE 

Onderwijs Groep 

De IVIO Onderwijs Groep: 

voorloper in passend onderwijs 

De IVIO Onderwijs Groep bestaat uit het IVIO-Examenbureau, IVIO-Boeken en de Wereldschool. 

Samen bieden wij een compleet pakket voor alle ‘bijzondere’ leerlingen. 

Leerlingen die praktijkonderwijs volgen, door omstandigheden niet naar (een gewone) school kunnen 

of tijdelijk met hun ouders in het buitenland verblijven kunnen bij de IVIO Onderwijs Groep terecht. 

Deze leerlingen vinden hier bij hen passende examens, geïndividualiseerde onderwijsprogramma’s 

en lesmateriaal. 

Graag denken wij met u mee over een passende onderwijs oplossing voor uw leerlingen! 

IVIO-Examenbureau: Aantoonbaar Vaardig 

Jaarlijks laten duizenden leerlingen, met het IVIO diploma in de hand, zien dat ze 

aantoonbaar vaardig zijn. Daarmee ontvangen uw leerlingen niet alleen een waardevol 

diploma, maar ervaren ook hun eigen succes. Dat stimuleert en geeft vertrouwen voor 

verdere scholing of een plek op de arbeidsmarkt. 

IVIO-Examenbureau heeft grote expertise opgebouwd in het afnemen en ontwikkelen van 

examens in het Voortgezet Speciaal Onderwijs en Praktijkonderwijs. 

www.ivio-examenbureau.nl 

IVIO-Boeken: Maak kennis met ons lesmateriaal 

IVIO-Boeken heeft brede kennis van lesmateriaal passend bij uw doelgroep. IVIO- 

Boeken vergelijkt lesmethodes voor u en adviseert wat het beste bij uw leerlingen en 

uw onderwijsfilosofie past. IVIO-Boeken levert lesboeken op maat; per groep/klas, per 

leerling, per locatie, afhankelijk van uw wensen. 

Ook instellingen met (deels) eigen lesmateriaal kunnen bij IVIO-Boeken terecht voor 

tekstredactie, didactische bewerking en productie. 

www.ivio-boeken.nl 

Wereldschool: Verreweg het beste onderwijs! 

De Wereldschool verzorgt geïndividualiseerd afstandsonderwijs met de programma’s van 

het basisonderwijs en voortgezet onderwijs. Kinderen die niet naar school gaan, maar 

ook leerlingen die op school feitelijk een ander programma zouden moeten volgen dan de 

school kan bieden, zijn gebaat bij het onderwijsaanbod van de Wereldschool. 

www.wereldschool.nl 

Pascallaan 71 | 8231 JN Lelystad | tel. (0320) 22 99 20 | fax. (0320) 22 99 70

Code goed bestuur - Dendron College

Create successful ePaper yourself

Delete template?

Save as template?