Leiden in ontwikkeling - Bureau Zuidema

Pagina | 18
Maar dat was het niet. Er was een andere, aanzienlijk diepere en minder rationele
herkenning of vertrouwdheid die uit die stad oprees, alsof ik er al vele uren, ja, vele
maanden in had doorgebracht. Alsof ik niet alleen het stratenplan er snel mij weer te
binnen kon brengen, maar ook de ‘genius loci’.
Pas toen ik even later langs een drukkerij kwam, waar iemand op fraaie
Heidelberger persen rouwkaarten aan het drukken was, drong tot mij door waar die
machteloze herkenning van afkomstig was.
En het was een schokkende vaststelling: die kwam van Honoré de Balzac. Het
eerste deel van diens roman Illusions Perdues, die ik vele jaren voordien gelezen
had, speelt zich af in Angoulême, en op een vooralsnog onverklaarbare wijze had
lezing daarvan blijkbaar zo’n krachtige indruk van de atmosfeer van die stad bij mij
achtergelaten, dat ik even het idee had daar geen boek over te hebben gelezen,
maar er al eens geweest te zijn. Dat idee werd bewerkstelligd doordat ik mij
aanvankelijk dat boek niet eens voor de geest haalde. Vergelijk het met een heftige
droom waarin iemand die je kent maar niet al te dikwijls ziet of spreekt aan je
verschijnt: de eerstvolgende keer dat je hem in werkelijkheid tegenkomt is er een
moment van verwarring waarin je denkt ‘maar wij hebben elkaar toch onlangs nog
gezien?’. Jawel, jij hem, maar hij jou niet. Angoulême wist niets van mij af.
Maar ik wel van Angoulême. Het gaat mij daarbij niet om de plattegrond: die kun
je bij het Syndicaat van het Intitiatief gratis afhalen en in de anderhalve eeuw die er
sedert Balzacs tijd verstreken is, zal er vast wel eens ingegrepen zijn in het stadsplan
van Angoulême. In Illusions Perdues is Balzac er weliswaar expliciet en beslist over:
hij vertelt welke route je het best van de benedenstad naar de bovenstad kunt
nemen en hoe je de aardigste wandeling langs de rivier maakt. Maar dat is tamelijk
onbenullige, topografische informatie, die hij, naar mijn indruk, ook heeft zitten
overschrijven uit een gidsje. Veel schrijvers gaan zo te werk – en een stad lezen kan
iedereen, nu ja: iedere man.
In het tweede hoofdstuk van het eerste boek van Illusions Perdues beschrijft
Balzac in enkele alinea’s hoe de stad in elkaar zit, de stedebouwkundige verhouding
tussen benedenstad en bovenstad, de resten van de stadswallen en hoe zich langs
de rivier mettertijd de industrie heeft gevestigd en welke industrie daar vandaag de
dag, dat wil zeggen: in zijn tijd, zoal gevestigd was. Toeristische informatie uit een
verouderde gids, je hebt er vandaag niet veel meer aan en eerlijk gezegd denk ik dat
ik dat indertijd bovendien volslagen vergeten was.
In de meeste negentiende-eeuwse romans komen uitgebreide beschrijvingen voor
van straten en gebouwen, van de kleren die mensen dragen en de gezichten die zij
daarbij trekken. Wij hebben geleerd daar langs of overheen te lezen en die niet stuk
Leiden in ontwikkeling – 7 oktober 2009