Tijdschrift Gezondheid en Politiek jaargang 1993 nr 6

werd in de jaren zeventig gewerkt aan de
herziening van de Grondwet. In de
Grondwet van 1983 werden voor het eerst
alle grondrechten in één hoofdstuk bijeengebracht.
Een aantal van deze rechten
raakt direct aan de rechtspositie van de
patiënt. De herziene Grondwet bevat niet
alleen een expliciete verwijzing naar het
recht op gezondheidszorg (art. 22), maar
erkent dat een ieder recht heeft op
bescherming van de persoonlijke levenssfeer
(art. 10), alsmede bescherming van
de lichamelijke integriteit (art. 11). In de
gezondheidszorg ontleent de patiënt een
groot aantal rechten aan laatstgenoemde
grondrechten. Het recht op privacy en lichamelijke
integriteit worden ook geacht
ten grondslag te liggen aan het recht op
zelfbeschikking in de gezondheidszorg,
NAAR EEN PATIENTENWET
Sinds het verschijnen van de deeladviezen
van de CRV wordt in Nederland
het belang van een goede patiënten wet
vrijwel algemeen onderkend. In deze wet
zouden onder andere het recht op informatie,
het recht op toestemming voor iedere
medische ingreep, het recht op geheim,
het recht op bescherming van de
persoonlijke levenssfeer, het inzagerecht
en het recht op niet-weten moeten worden
opgenomen. Het samenvoegen van de
verschillende patiëntenrechten in een wet
heeft verschillende voordelen.
Niet alleen zou de bestaande fragmentatie
hiermee kunnen worden opgeheven, maar
bovendien zou de rechtszekerheid en de
kenbaarheid van de onderscheiden
rechten hierdoor worden vergroot. Vandaar
dat er veel steun bestond voor het
opstellen van een patiëntenwet, die in het
bijzonder de relatie tussen een hulpverlener
en een individuele patiënt zou regelen.
In het afgelopen decennium is hard
gewerkt aan het gestalte geven aan een
dergelijke patiëntenwet. De naam die
uiteindelijk voor deze wet werd gereserveerd
is 'Wet inzake de geneeskundige
behandelingsovereenkomst', afgekort
WGBO. Toch heeft het lang geduurd
voordat het kabinet zich kon vinden in
een wetsvoorstel. Al met al werd het
voorstel van WGBO pas in mei 1990 bij
de Tweede Kamer ingediend.
De behandeling van het wetsvoorstel is
sindsdien uiterst moeizaam verlopen. Een
aantal zaken blijft voor verdeeldheid zorgen
onder de volksvertegenwoordigers,
waaronder de vraag of en zo ja in hoeverre
de WGBO ruimte moet laten voor het
zonder toestemming van betrokkene kunnen
verrichten van onderzoek met
patiëntendossiers en afgestaan lichaamsmateriaal.
Als gevolg van deze en nog
enige andere hete hangijzers heeft de
4 TGP DECEMBER 1993
Tweede Kamer nog steeds niet haar goedkeuring
aan het wetsvoorstel gegeven.
KWETSBARE PATIENTENGROEPEN
Van begin af aan was duidelijk dat de regeling
van de WGBO niet aan de behoeften
van alle patiënten tegemoet kon
komen. Dit geldt in het bijzonder voor
een aantal kwetsbare patiëntengroepen.
Kent de WGBO nog een aantal specifieke
bepalingen voor minderjarigen, dit geldt
in veel mindere mate voor meerderjarige
'wilsonbekwamen' (dat wil zeggen personen
die onvoldoende in staat zijn om hun
belangen te behartigen, bijvoorbeeld als
gevolg van een geestelijke stoornis).
Een andere groep kwetsbare 'patiënten'
omvat de groep personen die een medische
ingreep ondergaat anders dan met
het oog op de eigen gezondheid. Gedacht
moet worden aan personen die een medische
keuring moeten ondergaan ('keurling')
en personen die deelnemen aan een
medisch-wetenschappelijk onderzoek
Foto: Wim Sa/is
('proefpersoon'). Omwille van deze
bijzondere omstandigheden gelden ter
bescherming van de belangen van deze
categorieën patiënten enige aanvullende -
en strengere - regels.
ONBEKWAME PERSONEN
Het recht onderscheidt de volgende categorieën
wilsonbekwamen: minderjarigen
(personen onder de achttien jaar) en
meerderjarige onbekwamen. De laatste
categorie kan weer worden onderverdeeld
in mensen die feitelijk (bijvoorbeeld comateuzen
en mensen in een shocktoestand)
dan wel vanwege hun gebrekkige
geestelijke vermogens (bijvoorbeeld
zwakzinnigen) als handelingsonbekwaam
moeten worden aangemerkt.
Wilsonbekwamen hebben met elkaar gemeen
dat zij niet zelfstandig in voldoende
mate hun belangen kunnen behartigen.
Vandaar dat het recht op zoek is gegaan
naar een constructie om deze personen ter
zijde te staan. De oplossing is gevonden