Anton Tsjechov - Zeeland Nazomerfestival

Tsjechov in zijn werkkamer, Jalta 1900
verloren tussen de Bohémiens. Beiden waren ze, evenals de rest van
de familie, gedurende hun hele leven van Anton afhankelijk.
Hij schreef, alleen voor het geld. Eerst satirische en sentimentele
artikelen: over de Mimmi’s en de Fannie’s in de achterkamertjes van
het variété, over burgermansbruiloften in de provincie en over het
dubieuze amusement van de Moskouse middenklasse. Hij schreef
snel en licht, aan de keukentafel, ’s nachts, na de colleges en de
lijkschouwingen in de armenafdelingen van de ziekenhuizen. Door
de journalistiek ontwikkelde hij gevoel voor dialoog: voor die tussen
boeren, handelaren, professoren en adellijken. En hij kreeg oog voor
bijzonderheden. Bij hem, zo zal later in de Meeuw, de romantische
Kostja over de geroutineerde Trigorin zeggen, heb je niet het schitterende
licht van de sterren…, bij hem flikkert de scherpe rand van
een kapotgeslagen fles – en klaar is de nacht vol maneschijn. Zijn
toekomst zag hij nog altijd als arts; de literatuur was zijn minnares,
de geneeskunde zijn echtgenote.
Zijn toon veranderde. In drie verhalen uit deze jaren zijn al de contouren
van het Tsjechov-universum te ontwaren: De Steppe, de
Aanval en Een Saaie Geschiedenis. De eerste novelle verhaalt over
een lange reis door het oneindige Russische landschap, waarbij
een jongen met een kinderlijke, alles in zich opnemende blik in de
opwindende, onbegrijpelijke wereld van de volwassenen verkeert.
De tweede gaat over het zedelijk instorten van een student, die na
een zorgeloze toer langs de bordelen van Moskou in een psychose
terechtkomt. Ten slotte Een Saaie Geschiedenis. De levensschets
van een beroemd arts, voor wie alles verbrokkelt, omdat aan alle
gedachten en gevoelens en denkbeelden, die ik over alles gevormd
heb iets gemeenschappelijks ontbreekt, wat dit allemaal tot een
geheel zou kunnen maken. Elk gevoel en elke gedachte bestaat
afzonderlijk in mij,… niets van wat men een algemeen ideaal of de
God van de levende mensen noemt. En als dat niet voorhanden is,
dan is er helemaal niets voorhanden. Ook tegenover de enige die
hem dierbaar is, zijn pupil, uit hij zich niet. En, wat nog erger is, hij
kan ook de jonge vrouw geen raad geven die hem in de grootste vertwijfeling
vraagt: wat moet ik doen? ‘Op mijn woord van eer, Katja,
ik weet het niet…’ Ik kijk haar aan en schaam me dat ik gelukkiger
ben dan zij. … het ontbreken van datgene wat de collegae filosofen
de Idee noemen, heb ik pas kort voor de dood gemerkt…, maar de
ziel van dit arme mensenkind heeft nooit enig toevluchtsoord gekend
en zal die haar leven lang ook niet kennen. ‘Hoeveel van uw
mentale inrichting is nog onbeschadigd’ vraagt Virginia Woolf zich af
in een Essay, ‘nadat u Een Saaie Geschiedenis gelezen heeft?’
De onttovering van het beschermende vaderland; de ziel die in verwarring
gebracht kan worden door een overvloed aan gevoeligheid;
de vervreemding van naasten, van zichzelf; de verbrokkeling van
kennis en van gevoelens – dat zijn de Tsjechoviaanse motieven die
de 20 ste eeuw aankondigen. Hij toont ze koel; hij kent geen excuus
voor het ongeluk, geen ‘kwade genius’, geen ‘structurele macht’. Er