Anton Tsjechov - Zeeland Nazomerfestival

Tsjechov met met zijn Frau Olga
L. Knipper, Jalta 1902
Zijn plezier aan satire, aan
stekeligheden, aan plagen aan
onzin, die hem sinds zijn graffiti
op het tuinhek zo inspireerde,
verliet hem niet. En ook niet
zijn hang naar gezelligheid,
naar goed eten en het werken
in de tuin. ‘Hij was vriendelijk,
maar gereserveerd’ schrijft Iwan
Bunin, zijn dierbaarste gesprekspartner van de laatste jaren. ‘Niet
alleen in de omgang met mij, maar vooral ook met de mensen die
hem zeer nabij waren, [en dat] betekende, zoals later bleek, geen
onverstoorbaarheid, maar iets veel en veel groters.
Hij vereerde Tolstoj, maar hij was geen Tosltojaan. Hij waardeerde
Gorki, maar hij sloot zich niet bij een politieke beweging aan. Ik
geloof niet in onze ‘intelligentsia’ die huichelachtig, onoprecht
en lui zijn. Ik geloof er niet in wanneer zij zich beklagen, want
hun onderdrukkers komen uit dezelfde gelederen… Zolang ze nog
studeren zijn ze eerlijk en goed, maar ze zouden niet volwassen
moeten worden. Onze hoop op de toekomst van Rusland gaat op in
rook….Zomerhuisbezitters… Zonen van dit tijdperk.
Zijn teksten van de laatste jaren zijn van een ondragelijke lichtheid;
De toestanden in Rusland, waar het verstand slechts in het gekkenhuis
overleven kan, vertaald naar het verhaal Ziekenzaal Nr. 6. De
jonge advocaat Wladimir Iljitsch Uljanov (later bekend als Lenin) werd
helemaal naar bij het lezen van dit verhaal. ’Ik had het gevoel dat ik
zelf in deze ziekenzaal was opgesloten.’ Het zijn treurige romances en
absurde histories, zoals die over grafkistenmaker Jakov, die iedere dag
dat hij niet werkt nauwkeurig als ‘verlies’ te boek stelt. Die opgelucht
sterft omdat hij dood meer rendabel is, dan levend.
En natuurlijk zijn grote toneelwerken: Oom Wanja, de Meeuw, Drie
zusters, de Kersentuin – stukken over de teloorgang van de oude en de
hoop op een nieuwe tijd en over de rare spartelingen van mensen die
voor die langverwachte nieuwe tijd eigenlijk veel te moe zijn. Tsjechovs
blik is mild maar messcherp. Hij laat het over aan het publiek, aan de
regisseur en de acteurs: of het eeuwige ‘geeft niet’ van oom Wanja, de
113 keer ‘maakt niet uit’ in de Drie Zusters, het gejeremieer over voorbije
levens of omgehakte Kersenbomen droevig of, melancholisch is ,
of verachtelijk. Of dat het nou eenmaal de uitdrukking van de eeuwige
condition humaine is. Is dit het eind van een tijdperk, of het begin?
Voor het verscheiden drinkt hij nog een laatste glas champagne
Hij hield van het theater, ook en misschien vooral vanwege de actrices.
De schrijver Tsjechov heeft zichzelf opgesplitst tussen de genres:
de verhalende vorm is de wettelijk echtgenote, de dramatische
een luide, brutale en vermoeiende geliefde. Eén verhaal illustreert
wat het schrijven nou eigenlijk voorstelt. Het is het verhaal over een
student, die twee arme boerinnen op goede vrijdag het verhaal vertelt
van Petrus verraad en van zijn verdriet daarover in de tuin van
Gethsemane. De student wordt vervuld van een geluksgevoel als hij
de ontsteltenis van de twee vrouwen bemerkt; De tranen van Petrus
en die van de boerinnen laten zien: dat het verleden door een keten
van gebeurtenissen met het heden verbonden is, waar weer zoveel
dingen uit voortkomen. En hij dacht eraan, dat de waarheid en de
schoonheid, die samen het menselijk leven in de tuin en bij de
hogepriesters bepaald hadden, zich ononderbroken tot vandaag de
dag aan toe voortzetten en blijkbaar het belangrijkste zijn in het
leven van mensen op deze aarde.
De waarheid en de schoonheid van het menselijk leven – zetelen die
in verraad en de tranen daarover? Sean O’Casey, de Ierse vrijheidsstrij-