Lezing studentenvereniging Depostium Custodi - Hoornbeeck College

Lezing studentenvereniging Depostium Custodi:
Reformatorisch onderwijs: toerustend of vervreemdend?
Utrecht, 6 december 2012
Twee jaar geleden, toen ik nog lid was van het College van Bestuur van het VLC en het HC, werd ik
gebeld door een collega-bestuurder van een openbaar Regionaal Onderwijs Centrum voor
middelbaar beroepsonderwijs. Ze vroeg me of ze een praatje mocht komen maken over het feit dat
het HC al twee keer de beste MBO-school van Nederland was. Ze wilde dat haar instelling de beste
zou worden. Natuurlijk vond ik het prima dat ze kwam. Ze vroeg me: “Wat is het geheim van het
HC?” Ik vertelde haar iets over de leerlingen: ze komen uit gezinnen die allen horen bij een van de
participerende kerken, jongeren gaan naar de kerk, een aantal naar de jv, in het catechisatieseizoen
naar de catechisatie, iedere dag is er een dagopening waarbij de Bijbel centraal staat … Ze zei: “Stop
maar, ik begrijp het al. Op deze school heerst gemeenschapszin. Hier is geen atomistische groep
mensen bij elkaar die niets met elkaar hebben, die als atomen langs elkaar heen cirkelen zonder dat
er onderlinge binding is.” Dat herinnerde haar aan haar verleden, als rooms-katholiek meisje uit
Limburg. “Nu is”, zo zei ze, “de gemeenschapszin voor een groot deel weg. Op mijn school moet ik
zoeken naar een heel andere vorm van gemeenschap en het is de vraag of we die vinden.”
Ik vond deze gebeurtenis verhelderend. Hij bepaalde me er opnieuw bij, nu vanuit een andere
invalshoek, dat het verschil tussen reformatorisch, christelijk en openbaar onderwijs meer is dan het
houden van een dagopening en een paar uur godsdienst op het rooster. Het gaat dieper.
Met deze introductie wil ik deze avond een lezing houden over de vraag: “Reformatorisch onderwijs:
toerustend of vervreemdend?” De ondertitel luidt: “Maar voedt hen op in de lering en vermaning des
Heeren.”
Aan de hand van een drietal vragen wil ik op dit onderwerp ingaan:
1. Waar gaat het op de scholen om: leren of onderwijs?
2. Hoe ziet het reformatorisch en het openbaar onderwijs het zelf van jongeren?
3. Is reformatorisch onderwijs toerustend of vervreemdend?
Eerste vraag: Waar gaat het op de scholen om: leren of onderwijs?
Jullie hebben allen onderwijs gevolgd. Onderwijs hoort bij opvoeding, vorming, leren, het zich
ontwikkelen, beter worden dan je bent, meer weten dan je doet enz. Prof. W. ter Horst heeft een
mooi boekje geschreven met de titel: Onderwijzen is opvoeden. De docent voedt dus op. Hij kan niet
niet-opvoeden.
Met de uitspraak Onderwijzen is opvoeden is veel gezegd. Het betekent dat de school meer is dan
een diplomafabriek. Het is meer dan een instituut waar kennis wordt overgedragen.
1

Met dat ‘meer’ bedoelen we dan vorming. Vorming hoort thuis bij opvoeden en bij leren. Je zou
kunnen zeggen: persoonlijkheidsvorming, meningsvorming, groeien, wijzer en beter worden.
Onderwijzen heeft een ander accent: daarbij gaat het om kennis en vaardigheden. Iemand die goed
gevormd is, zakt misschien wel voor zijn examen. Het gaat bij die centrale toets namelijk niet om de
vraag wie hij is, maar wat hij weet. Het kan ook andersom zijn: iemand kan een heel goed resultaat
behalen voor zijn examen en als persoon nog lang niet volgroeid zijn. Je krijgt namelijk op je examen
geen cijfer voor persoonlijke groei.
Met dit onderscheid tussen leren en onderwijzen, tussen to teach en to learn, tussen lernen en
bilden, moeten we wel voorkomen dat we die twee dingen uit elkaar gaan halen. Dat gebeurt
namelijk nogal eens. Als een school resultaatgericht onderwijs geeft en nagaat wat jongeren in het
achter hen liggende jaar nu echt hebben geleerd, wordt nogal eens gezegd: ‘Ja, maar de school is
toch meer dan onderwijs. Het gaat toch om de vorming van jongeren.” Ouders vinden het prima dat
er gelet wordt op prestaties, dat de kwaliteit hoog in het vaandel staat. Ouders hebben heel goed in
de gaten dat onderwijs en vorming samen gaan, dat er geen knip gemaakt kan worden tussen to
teach en to learn en dat leerlingen door lernen ook worden gebildet.
Jullie zitten hier allemaal als studenten van DC. Jullie zijn ervaringsdeskundigen. Jullie hebben heel
wat gepresteerd, anders zaten jullie hier niet. Met en door het onderwijs zijn jullie gevormd. Als het
gaat om waardenvol onderwijs, is een belangrijke waarde dat je je best doet, dat je je inspant.
Onderwijs dat vrijblijvend is, is niet karaktervormend, van onderwijs dat eisen stelt, leer je als
jongere veel. In een advies van de Onderwijsraad wordt het als volgt omschreven: kennisoverdracht
en vorming horen bij elkaar. Mevrouw Van Bijsterveldt, de minister van onderwijs in het vorige
kabinet, zei in een reactie op dat advies: “Vorming zit gebakken in goed onderwijs.”
Natuurlijk realiseren we ons allen dat eenzijdige nadruk op prestaties en resultaten niet goed is. Dat
werkt materialisme en egocentrisme in de hand. Het gaat dan alleen om de vraag: Hoe kan ik zover
mogelijk op de maatschappelijke ladder komen, hoe kan ik zoveel mogelijk geld verdienen?
Dat is een kenmerk van de prestatiemaatschappij waarin steeds minder ruimte is voor zaken die het
materiële te boven gaan, de hogere waarden. Als het in een beleidsstuk alleen om resultaten gaat
zonder een verwijzing naar daar achter liggende hogere waarden, is er iets mis. Dan ontbreekt de
matigheid, het evenwicht als belangrijkste deugd. Een van de grondslagen van de klassieke
deugdenleer was immers het evenwicht. De deugd moed, zit tussen lafhartigheid en roekeloosheid.
De deugd matigheid zit tussen gierigheid en verkwisting. Goed onderwijs zit tussen leren en
onderwijs, tussen to teach en to learn, tussen bilden en lernen. Laten we dit ons ter harte nemen. Ik
geloof dat we veel meer kunnen leren van de deugdethiek en de daarmee centrale van het midden
dan we tot nu toe doen. In het boek van Matthew Mead, Jong onder het juk van Christus, las ik iets
moois over de deugd matigheid. “Matigheid is dus een groot vermaak, omdat ze het geneesmiddel is
voor geestelijke duizeligheid, de grendel voor onmatigheid, de breidel voor eetlust, de beteugeling
voor ongeregelde hartstochten en de bescherming en bewaking voor wijsheid.” (149)
Een uitspraak die toegeschreven wordt aan de Griekse wijsgeer Heraklitus en die nogal eens wordt
geciteerd, luidt: “Onderwijs is niet het vullen van een vat, het is het ontsteken van een vuur.” Vanuit
de ontwikkelde gedachtegang zou ik die uitspraak wat willen aanpassen: “Onderwijs is het vullen van
een vat èn het ontsteken van een vuur.”
2

Het is de taak van iedere school om een vat te vullen en een vuur te ontsteken. Onderwijs is altijd
teleologisch van aard. Je streeft een bepaald doel na. Je wilt wat bereiken. Kennis, vaardigheden,
toerusting en vorming zijn inherent aan het onderwijs. Een belangrijke vraag hierbij is uiteraard:
Welk vertrekpunt heb je bij het onderwijs? Uit welke waarden doe je dat werk als mede opvoeder?
Dat brengt ons tot de tweede vraag:
Hoe ziet het reformatorisch en het openbaar onderwijs het zelf van jongeren?
Opvoeding en onderwijs zijn, zo zagen we, doelgerichte activiteiten. Dat doel is altijd positief
ingekleurd. Ouders en mede-opvoeders willen wat met de jongere. Er is niemand die zegt of denkt:
“Ik voed mijn kind zo op dat het goed kan functioneren in het criminele circuit.” Als het met de
opvoeding misloopt, is het voor iedere opvoeder een teleurstelling. Ouders hebben altijd het goede
met hun kinderen voor. Daarom moeten we hen niet afvallen, maar juist steunen.
De opvoedingsdoelen zijn heel divers. Een aantal jaren geleden sprak ik een man, wiens leven in puin
lag. Hij was gescheiden en dat was gepaard gegaan met allerlei narigheid. Vroeger was hij kerkelijk
geweest, hij deed nu nergens meer aan. Ik vroeg hem waarvoor hij nu leefde, wat hem inspireerde
en dreef. Hij zei: “Ik wil dat mijn kinderen me herinneren als een vader die er voor hen was, die wat
voor hen betekende.” Die uitspraak zegt iets van zijn levens- en opvoedingsdoel. Dit doel hangt
samen met het universele verlangen van mensen om iets positiefs na te laten, het besef te hebben
dat je leven ertoe doet en gedaan heeft.
Vanuit de Bijbel weten we dat het doel van het leven van een mens nooit los gezien kan worden van
de dienst aan God. Als het goed is, is die helemaal ingekaderd in leven en opvoeding. Ds. M.
Golverdingen schrijft in navolging van de bekende gereformeerde theoloog Herman Bavinck over het
doel van de opvoeding het volgende: “De vorming van de mens, in afhankelijkheid van de zegen des
Heeren, tot zelfstandige, God naar Zijn Woord dienende persoonlijkheid, geschikt en bereid om al de
gaven die hij van Hem ontving, te besteden tot Zijn eer en tot heil van het schepsel, in alle
levensverband waarin God hem plaatst. Alleen bij een leven in de vreze des Heeren is er ten volle
sprake van een Bijbelse volwassenheid, die in zelfstandig handelen gestalte krijgt.”
Opvoeding en onderwijs zijn voor iedereen verbonden met je levensbeschouwing, met je visie op de
oorsprong en de bestemming van de mens. De Canadese filosoof Charles Taylor noemt dat de visie
op het zelf. Het maakt nogal wat verschil uit hoe iemand als Samson of Pechtold naar zijn kinderen
kijkt en hoe bijvoorbeeld ds. Op ’t Hof dat doet. Je visie op je kind is bepalend voor je opvoedings- en
onderwijsdoel.
Eeuwenlang leefde men met het besef dat de bron en het doel van het zelf, dus van de mens zelf,
buiten hem lagen. Men richtte zich op een macht buiten hem. In het denken van Plato waren dat de
Ideeën. Alles hier op deze wereld was slechts een verschijningsvorm, een afschaduwing van het
Zijnde, het absolute, het wezenlijke. Het leven van ieder mens behoorde gericht te zijn op dat Zijnde,
dat wezenlijke, dat onveranderlijke. In de opvoeding kwam dat naar voren. Mensen moesten zich als
het ware losmaken, absolvere, van het veranderlijke, alledaagse leven. Dat was tijdelijk en had
geringe betekenis. Emoties, gevoelens, bezit en andere zaken die bij het vergankelijke leven hoorden,
hoorden in feite niet bij de opvoeding. Dat waren zaken die niet tot het wezenlijke hoorden.
3

Voor Christenen is er ook een macht buiten het menselijke leven. Dat is God. Hij is de oorsprong, de
Schepper, de Onderhouder van het leven. Hij heeft alles te maken met het levensdoel en de
bestemming van ieder mens. De opvoeding van kinderen van Christenen richt zich op die
Werkelijkheid. We hebben net de definitie van het opvoedingsdoel gelezen zoals dat verwoord is
door ds. Golverdingen. Daarin zie je duidelijk die gerichtheid op God, op de Werkelijkheid die buiten
de mens zelf is.
Die gerichtheid op God als het eerste en hoogste doel van opvoeding en onderwijs, kunnen we onder
meer lezen in Markus 12 de verzen 31 en 32: “Gij zult de Heere uw God liefhebben uit geheel uw hart
en uit geheel uw ziel en uit geheel uw verstand en uit geheel uw kracht. Dit is het eerste gebod. En
het tweede aan dit gelijk, is dit: Gij zult uw naaste liefhebben als uzelven. Er is geen groter gebod dan
deze.”
Een keerpunt in de geschiedenis in dit opzicht wordt wel genoemd de subjectieve wending, de grote
verandering in de moderne cultuur. De bron van het zelf kwam te liggen in de mens zelf. Voor een
begrip van de mens is hij aangewezen op zichzelf. Daarmee is een nieuwe innerlijkheid ontstaan, de
innerlijke stem van de mens. Dit heeft ook alles te maken met het moreel besef. Wat is goed en wat
is kwaad? Als ik de bron van mijn leven in mezelf leg, maak ik zelf, al dan niet intuïtief uit, wat goed
en wat kwaad is. Het zelfbeschikkingsrecht zoals we dat vandaag de dag kennen en die zich
manifesteren inzake het begin en het einde van het leven, is de consequentie van die subjectieve
wending. Doorgeredeneerd is dat ook logisch. Immers als de bron van het zelf in het zelf ligt, staat de
mens dus met zijn zelfbeschikking aan het begin en het einde van het leven. In dat denken speelt God
geen enkele rol. Hij is er niet of als Hij er is, is Hij voor die vragen niet relevant. De autonome mens
bepaalt zijn leven.
Zijn betekenishorizon ligt dan in zichzelf. De authenticiteitscultuur is doorgeschoten. Het gaat om
mijn leven, om mijn ik, om de doelen die ik stel in mijn leven. Ook niet-christenen zien de negatieve
gevolgen hiervan. Zie bijvoorbeeld een van de bijdragen in het boek De grenzeloze generatie, getiteld
De onstuitbare opmars van de eigendunk. Kinderen worden prinsen en prinsesjes. Veel ouders zijn
bezig hun eigen idealen te verwezenlijken middels kinderen. Het project kind moet slagen. Al voor de
geboorte worden er allerlei plannen gemaakt. Prof. Dr. Micha de Winter uit Utrecht schrijft in zijn
boek Verbeter de wereld, begin bij de opvoeding over Zijne Koninklijke Hoogheid de Foetus.
De Canadese filosoof Charles Taylor beschrijft dat in zijn werk De malaise van de moderniteit heeft
treffend: Ik kan mijn identiteit alleen definiëren tegen de achtergrond van dingen die ertoe doen.
Maar het uitschakelen van geschiedenis, natuur, samenleving, de eisen van solidariteit, alles behalve
wat ik in mijzelf vind, houdt in dat ik alle kandidaten voor wat ertoe doet, uitschakel. Alleen als ik
besta in een wereld waarin geschiedenis, of de eisen van de natuur, of de behoeften van mijn
medemensen, of de plichten van het burgerschap, of de stem van God, of iets anders van deze orde er
wezenlijk toe doet, kan ik voor mijzelf een identiteit ontwikkelen die niet platvloers is.
Vanuit de geschiedenis kunnen we lijnen trekken naar deze tijd. Ondanks het feit dat met Descartes
de subjectieve wending werd ingezet, was eeuwenlang het culturele christendom nog
toonaangevend. Zelfs in 1789, het jaar van de Franse Revolutie waarin een felle aanval plaatsvond op
de adel en de kerk, was er nauwelijks een principiële en beredeneerde aantasting van de christelijke
zedenleer, aldus de bekende historicus Johan Huizinga.
4

Mijn eigen privé moraal is doorslaggevend. Voor de christelijke zedenleer geldt hetzelfde. Von der
Dunk geeft het laatste hoofdstuk van zijn grondige studie De verdwijnende hemel de titel mee
“Cultuur zonder kompas”.
De band met het hogere is in het denken, in de samenleving en in de cultuur verdwenen. De vorige
jaar overleden gezaghebbende historicus A.Th. van Deursen schijft in zijn Huizinga-lezing Huizinga en
de geest der eeuw over verouderde metafysische begrippen. Het metafysisch ideaal verdwijnt van de
agenda. Thans streven we naar welstand, macht en veiligheid. Maar blijft er dan cultuur over? Deze
idealen komen regelrecht uit de natuur voort, die de cultuur juist moet beheersen. Ze vloeien
onmiddellijk voort uit het natuurinstinct dat nog niet door de geest is veredeld. ‘Reeds de holbewoner
kende deze idealen’, voegt Huizinga er cynisch aan toe - welstand, macht en veiligheid. Voor cultuur is
meer nodig. Cultuur vraagt om een ideaal dat boven bevrediging van behoeften uitgaat. Cultuur moet
metafysisch gericht zijn of ze zal niet zijn.
Dat is de visie op het zelf van de gemiddelde Nederlander, zo kunnen we lezen in een artikel van dr.
G.J. Kronjee, als socioloog verbonden aan de Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid. In de
schets van de niet-religieuze, gematigde humanistische categorie noemt hij als kenmerken:
- Oriëntatie op de nabije ander, familie en plezier. Geen belangstelling voor transcendentie.
Gelooft niet in een leven na de dood.
- Zelfbeschikking, genieten van het leven. Diversiteit in de belangstelling voor de media.
- Geeft relatief weinig aan goede doelen, maar wel aan dierenbescherming. Niet tolerant t.o.v.
godsdienst, wel t.o.v. abortus, homohuwelijk en euthanasie.
Op die levenshouding komt overigens ook van moderne zijde kritiek. De Nederlandse filosoof Joep
Dohmen, hoogleraar ethiek aan de Universiteit voor Humanistiek in Utrecht, schreef in 2007 een
boek met artikelen onder de titel: Tegen de onverschilligheid. In 2011 werd de 10 e druk uitgegeven.
Het is dus door duizenden gekocht en wellicht ook gelezen. In dit boek voert hij een pleidooi voor
een moderne levenskunst. In de inleiding van zijn boek schrijft hij dat moderne mensen weinig
zelfkennis hebben en dat ze geneigd zijn zichzelf te overschatten. Ze miskennen hun beperkingen en
hebben geen idee van hun afhankelijkheid. Ze weten niet wat matigheid is en kunnen hun emoties
niet beheersen. Ze hebben niet geleerd om verschil te maken tussen hun verlangens en deze aan een
kritisch zelfonderzoek te onderwerpen. Doorgaans zijn ze uit op directe behoeftebevrediging waarbij
de ander alleen maar een instrument is.
Een scherpe analyse.
Nu terug naar de vraag die het tweede punt van de lezing centraal staat:
Hoe ziet het reformatorisch en het openbaar onderwijs het zelf van jongeren?
Tussen de visies van die beide vormen van onderwijs zit een wereld van verschil. Het reformatorisch
onderwijs is, zo hoorden we, gericht op God, op de verheerlijking van Zijn Naam, op de bekering en
vernieuwing van een in zichzelf zondig mensenkind. Het openbaar onderwijs gaat uit van een
mensvisie waar termen als autonomie, zelfbeschikking, zelfrealisatie op basis van eigen waarden en
normen enz. bij horen.
5

Als je dat tot je door laat dringen en je verbindt dit aan de doopbelofte die ouders voor het
aangezicht van de heilige God hebben afgelegd, dan is het niet te verwonderen dat er eigen scholen
zijn opgericht.
Toen ds. G.H. Kersten in de jaren ’20 van de vorige eeuw de eerste reformatorische scholen
oprichtte, was dat vooral uit onvrede over het theologische gehalte van veel christelijke,
gereformeerde, Kuyperiaanse scholen. Hij voerde de leer van de veronderstelde wedergeboorte aan
als een van de redenen waarom eigen scholen werden opgericht. Na de Tweede Wereldoorlog is
vooral sinds de jaren ‘60 de secularisatie met alle daaraan verbonden gedachten en opvattingen
meer verbreid. De noodzaak voor de uitbouw van het reformatorisch onderwijs is alleen maar groter
geworden, omdat de scheidslijn tussen het denken in de mainstream van onze cultuur en dat van
reformatorische christenen verdiept is, ja zelfs onoverbrugbaar is geworden.
Daarom is het van wezenlijk belang dat jongeren uit onze achterban onderwijs krijgen, toegerust en
gevormd worden vanuit het Bijbelse denken.
Nu gaan we naar onze derde vraag:
Is reformatorisch onderwijs toerustend of vervreemdend?
Dit is een van de vragen die jullie me stelden. Ik vat de vraag als volgt op: Worden jongeren in het
reformatorisch onderwijs toegerust of is dit onderwijs juist vervreemdend in de richting van de
samenleving?
Toerusting is een wezenlijk onderdeel van het reformatorisch onderwijs. In de missie van
bijvoorbeeld het Van Lodenstein College is dat als volgt onder woorden gebracht:
Wij willen jongeren in de leeftijd tussen 12 en 18 toerusten en vormen voor hun plaats in de
samenleving van de 21e eeuw. Het gaat daarbij niet alleen om het aanleren van kennis en
vaardigheden, maar ook om jongeren te leren hoe zij met de Bijbel als uitgangspunt in het leven
moeten staan. Daar zitten twee kanten aan: het leven hier-en-nu (het tijdelijke) en het leven ná dit
leven (het eeuwige). Omdat God onze Schepper is, zijn wij Hem verantwoording schuldig van ons
leven hier op aarde. En wij hebben een opdracht als christen in de samenleving. Dat is de ene kant. De
andere kant is: ons leven eindigt niet bij de dood, maar krijgt een vervolg in een eeuwigheid mét of
zonder God. Wij zien het als onze opdracht om in onze omgang met onze leerlingen dit een
belangrijke plaats te geven.
Het reformatorisch onderwijs heeft als uitgangspunt het onveranderlijke Woord van de levende God.
Dat Woord is richtsnoer en leidraad op de scholen. Dat is ook het geval in de gezinnen en in de
participerende kerken. Met en vanuit overtuiging worden jongeren uit de reformatorische kring
opgevoed en gevormd vanuit een vast kader. Dat transcendente kader is dus heel wat anders dan het
kader dat past in het denken, doen en laten van de gemiddelde Nederlander, waarover we het net
hebben gehad.
Die toerusting is gericht op verinnerlijking, op wortelen in de waarheid van de Bijbel en de daaraan
ontleende gereformeerde belijdenis. Die toerusting is niet vervreemdend, is juist verrijkend voor de
leerlingen. Ze leren dat in deze haast- en prestatiemaatschappij er meer is dan de vita activa. Het
rusteloze leven dat gepaard gaat met hyperactiviteit.
6

In de reformatorische scholen is aandacht voor de vita contemplativa, het beschouwende,
meditatieve leven dat gericht op een andere werkelijkheid dan de voor ogen zijnde werkelijkheid.
Iedere dag gaat de Bijbel open, er worden psalmen gezongen, er worden verhalen verteld die
gerelateerd zijn aan het ware, geestelijke welzijn. Dat kenmerk doortrekt, als het goed is, als een
zuurdesem het hele reformatorische onderwijs. De Koreaanse denker Byung-Chul Han schrijft in zijn
boeiende essay De vermoeide samenleving, wetenswaardige dingen over de dominantie van de vita
activa en het wegebben van de aandacht voor de vita contemplativa.
Een concreet voorbeeld is media educatie. Het reformatorisch onderwijs probeert jongeren te leren
op een bewuste manier met de digitale wereld om te gaan. Die bewuste manier van omgang
voorkomt dat de gaten in de tijd van mensen dichtslibben. Je moet gaten in je tijd blijven houden,
anders gaat het niet goed. De vita activa heeft niet veel gaten in de tijd, de vita contemplativa wel.
Met het gezin en de kerk vormt de school een eenheid, waarin jongeren voorbereid worden om op
overtuigde manier een plaats in de samenleving in te nemen. Dat kan alleen door onderwijs,
toerusting en vorming, aandacht voor verinnerlijking. Het is voor mij een raadsel dat mensen uit onze
achterban de waarde van het reformatorisch onderwijs ter discussie stellen. Het is juist van zo’n
grote betekenis dat jongeren in deze door en door geseculariseerde samenleving gedegen onderwijs,
toerusting en vorming ontvangen. Gezien de diepe kloof die er is tussen het dominante seculiere
denken en het Bijbelse waarden en normen patroon, is die noodzaak groot. Dat onderwijs geeft
stabiliteit. Dat is geen starheid. Stabiliteit voorkomt starheid en aan de ene kant en onzekerheid aan
de andere kant. Leren leven met en vanuit een overtuiging is een groot goed.
Twee punten ten slotte:
Het reformatorisch onderwijs bereidt jongeren voor op een plurale samenleving. Dat gebeurt vanuit
en in een monoculturele setting. Dat vraagt veel van scholen en hun docenten. Het onderwijs moet
wel een realistisch beeld schetsen van de samenleving. De westerse maatschappij afschilderen als
een boze buitenwereld waar iedereen je probeert van je geloof af te praten, is onjuist. In gesprekken
die ik voer met oud-leerlingen die zo’n twintig, vijfentwintig jaar geleden van school gegaan zijn,
komt naar voren dat in dat opzicht de reformatorische school de veel dacht en sprak vanuit een wij –
zij verhouding. De samenleving tegenover ons.
De ervaring van die jongeren was echter heel anders. Mensen waren veelal geïnteresseerd in de
opvatting van de reformatorischen. Ze vroegen vooral waarom ze naar de kerk gingen, waarom ze
niet naar de bioscoop gingen, waarom ze op een eigen manier met relaties omgingen. Dat
vijandbeeld was onrealistisch. Het is vooral belangrijk om te leren met de vrijheid om te gaan. Een
man van inmiddels 42 verwoordde het ongeveer als volgt: “Ik zou verzopen zijn in de samenleving,
als ik de christelijke studentenvereniging niet had gehad. De school bereidde me daar niet voldoende
op voor.”
In dat opzicht kan er dus wel sprake zijn van een zekere vorm van vervreemding, in de zin dat een
verkeerd beeld wordt geschetst van de buitenwereld.
Overigens is de voorbereiding op de samenleving van nu anders dan zo’n 20 jaar geleden. Het sterk
naar binnen gerichte reformatorisch onderwijs dat er vooral was voor de eigen kring, is veranderd in
onderwijs dat nadrukkelijk oog heeft voor de samenleving. Dat is winst. Kennis van de wereld van
2012 en van de jongerenwereld is onmisbaar voor opvoeders en mede opvoeders.
7

Het tweede punt heeft te maken met de vraag of het reformatorisch onderwijs uitgaat van het
maakbaarheidsdenken. Vorm leerlingen, rust ze toe, besteed aandacht aan lernen en bilden, vul en
vat en ontsteek een vuur en het komt goed. Nee, we weten allen dat dit niet het geval is. We
noemden daarnet het woord verinnerlijking. De diepste en meest wezenlijke manier van
verinnerlijking is de vrucht van de wederbarende genade van God door het werk van Zijn Geest, op
grond van de verdienste van Zijn Zoon Jezus Christus. Alleen die in Hem is, is een nieuw schepsel, zo
lezen we in Gods Woord.
Jonge mensen met en vanuit overtuiging wijzen op de noodzaak en de mogelijkheid van bekering, dat
is het meest onderscheidende tussen het reformatorisch en openbaar onderwijs.
We hebben het in dit jaarthema over contrast. Inderdaad, dit is een wezenlijk contrast dat gaat over
een verschil tussen diepste waarden, diepste overtuigingen. En die diepste gedragen overtuigingen
geven gemeenschapszin. Ons onderwijs is geworteld in een gemeenschappelijke belijdenis. Dat geeft
verbondenheid, waardoor de triangel gezin, kerk en school een versterkend effect heeft. Dat viel de
collega van het andere Regionaal onderwijs centrum duidelijk op. Geen atomisme, maar juist binding
op grond van diepe, Bijbelse waarden.
Onderwijs gebaseerd op de Bijbel heeft perspectief, toekomst voor nu en later. Dat is de betekenis
van de ondertitel die jullie aan deze lezing meegaven: “Maar voedt hen op in de lering en vermaning
des Heeren.”
Woudenberg, november 2012
8