Bodem - Uitgeverij Medema

Bodem 5/6 | jaargang 02 | december 2009 www.bodem-online.nl 

thema: 

Conflict & 

Sjaloom 

ErtoE doEn ondanks/ 

dankzij conflictEn 

Een interview 

met Arie Boomsma 

Jullie zijn toch broeders? 

Vijf olifanten in de porseleinkast 

Echtscheiding en conflicten 

B o 

dem 

5/6 

Spiritualiteit | Geloofsopbouw | Bijbelstudie | Toerusting

Inhoud 

4 ErtoE doEn ondanks / 

dankzij conflictEn 

Interview met Arie Boomsma, door Henk P. Medema 

10 Jullie zijn toch broeders? 

Henk P. Medema 

Een bijbels perspectief op mediatie (én op de grote Mediator) bij conflicten. 

16 Vijf olifanten in 

de porseleinkast 

Willem J. Ouweneel 

Vijf brandende onderwerpen waarover christenen verdeeld zijn. 

20 Omgaan met conflicten 

Peter van Genderen 

Peter van Genderen, lid van het Netwerk Vredestichters, legt uit hoe wij op allerlei manieren in conflicten ver- 

wikkeld kunnen zijn, en hoe mediatie kan werken. 

26 In vrede en onvrede 

Marjolijn Kool 

Samenleven naar het voorbeeld van Jean Vanier, de oprichter van de Ark-gemeenschappen. 

34 Echtscheiding en andere conflicten 

Interview met Ap Verwaijen, door Henk P. Medema 

Op de website: Rubrieken: 

Mensen winnen 

of conflictstof aandragen? www.bodem-online.nl/bodem/18/222 

Boekbespreking: Hete hangijzers www.bodem-online.nl/bodem/18/221 

02 | b odEm | december 2009 

Van dE bQdEm 3 

aardbodEm 9 

aardoliE 15 

EErlijk gEzEgd 25 

astrid zoEkt 33 

arEopagus 38 

Henk P. Medema Redactioneel 

Van dE bodEm 

o 

Woorden hebben 

Meningsverschillen. Conflicten, 

dan gaat-ie op scherp. Herrie, 

lawaai erbij. Ruzie, dan wordt 

het echt persoonlijk. er zijn 

nog meer woorden voor. ‘Woorden hebben’ is 

trouwens een eufemisme voor dit soort toestanden. 

Toestanden thuis, of in de gemeente: 

weer zo’n eufemisme. We noemen de dingen 

liever niet bij de naam. 

Vrede voor jullie! was de zegenende uitspraak 

van Jezus, te midden van zijn discipelen. Velen 

kennen het Hebreeuwse woord: sjaloom. Hoe 

deed Hij dat nu, vrede stichten, conflicten oplossen? 

Hoe kunnen wij dat doen? Hebben we 

daar woorden voor? en helpen die woorden wel 

om de dingen zelf weer in orde te brengen? 

dit is een dubbelnummer van Bodem, nummer 

5/6. dus ook twee interviews. de eerste is met 

Arie Boomsma, de omstreden presentator bij 

de eo, nu bij de KRo, die uit eigen ervaring en 

in de wereld om hem heen wat ervaring met 

conflictstof heeft gekregen. 

We doen inspiratie op door een ander interview 

met Ap Verwaijen, aan het einde van dit nummer. 

Ap was vroeger advocaat, heeft veel ervaring 

in echtscheidingszaken – maar nu doet hij 

met zijn vrouw Anita opbouwend werk: huwelijksseminars. 

Tussen deze beide vraaggesprekken een menigte 

aan ander materiaal. Peter van Genderen, 

lid van het netwerk Vredestichters, helpt ons 

bij conflicten; hij beschrijft hoe mediatie (wel 

eens van gehoord?) kan werken. 

Conflicten zijn niet alleen maar persoonlijke 

ruzies; soms worden ook thema’s in de omgang 

tussen mensen op een macroschaal buitengewoon 

gevoelig. Breed maatschappelijk, 

politiek. ook, júíst ook, onder christenen. Willem 

ouweneel noemt vijf brandende kwesties 

waardoor christenen verdeeld raken, vijf olifanten 

in de porseleinkast. 

reageren: www.bodem-online.nl/bodem/18/219 

maar we hebben het niet alleen over conflicten, 

het gaat ook over sjaloom. over Jezus, de 

Vredestichter. een praktijkmodel: onze redacteur 

marjolijn Kool kan uit ervaring spreken 

over een woongemeenschap, en dat doet ze 

dan ook – maar ze doet meer: in haar artikel 

vat ze de gedachten samen van Jean Vanier, de 

stichter van l’Arche. onbekend? Laat minstens 

deze tien punten op je inwerken, en laat de gemeenschapspraktijk 

niet alleen bekend, maar 

ook bemind worden. 

In dit nummer vult Jan-Reindert Voogdt de rubriek 

‘eerlijk gezegd’. Wat zegt hij daar? Lees 

maar, hij mag het zelf zeggen. maar het komt 

wel hierop neer dat wij afscheid van deze zeer 

gewaardeerde mederedacteur moeten nemen. 

met pijn, maar ook met dankbaarheid. Het ga 

je goed, Jan-Reindert! Sjaloom! 

misschien is hij niet de enige die afscheid 

neemt. de fusie tussen Uitgeverij medema en 

Uitgeversgroep Jongbloed heeft consequenties. 

Helemaal duidelijk is het beeld nog niet, maar 

het ziet ernaar uit dat aan ons mooie blad, zeker 

in deze vorm en op dit moment, een einde 

komt. 

er zijn plannen om door te gaan met een digitale 

editie, zodat via e-mail een online versie 

wordt ontsloten. Geef ons even de kans om die 

mogelijkheden uit te werken, en wellicht nog 

met verdere nieuwe dingen te komen. We gaan 

ons zéker weer melden! 

en intussen: goede feestdagen gewenst. Vrede 

zij jullie! 

q 

december 2009 | b odEm | 03 

Henk P. Medema, 

hoofdredacteur

Interview Henk P. Medema reageren: www.bodem-online.nl/bodem/18/220 


ErtoE doEn 

ondanks / 

dankzij 

conflictEn 

Een interview met 

Arie Boomsma 

Dit nummer van BODEM gaat over conflicten. 

Het leek ons wel passend om jou daarover te 

interviewen. 

Bijna alle interviews die ik de afgelopen tijd 

heb gegeven komen tenslotte weer terug op 

‘het’ conflict met de EO, eerst de foto in de 

LINDA, en daarna mijn voorgenomen programma 

Loopt een man over het water. 

In de wandelgangen van de KRO-studio kwam 

ik hem ‘toevallig’ tegen, precies op de ochtend 

waarop hij bij z’n nieuwe baas begon. Voor 

de KRO ging hij werken, niet meer voor de EO. 

Half Nederland (of minstens de helft van de 

christenen in ons landje) kent hem, zeker sinds 

de afgelopen zomer: de man van Veertig Dagen 

Zonder Seks. De man ook die zoveel ‘reuring’ 

wekte dat de directie van de Evangelische 

Omroep op een bepaald moment geen andere weg zag dan een schorsing. 

Terecht, vinden sommigen, opgelucht. Vreselijk zonde, oordelen anderen. 

Een hoog oplopend conflict, tussen de EO en ‘de achterban’, tussen dezelfde 

achterban onder elkaar. En tussen Arie en EO. 

De toevallige ontmoeting bracht het gesprek op een voorstel van een tijdje 

eerder: een interview voor BODEM. Toen bleek het niet het goede moment 

te zijn; nu leidde het tot een gesprek, een paar weken later. Het past in het 

onderwerp van dit nummer: conflict en sjaloom. 

Maar ik ben benieuwd naar de vraag wie Arie 

is – al zullen we de EO vast niet helemaal 

buiten dit interview kunnen houden. 

Dat hoeft ook niet. 

Je zoekt de grenzen op? Met welk doel? 

Het moment dat je een grens onderzoekt is 

altijd vruchtbaar. Als iemand een stelling ingenomen 

heeft, wil ik graag de vraag stellen: 

december 2009 | b odEm | 05

weet je dat echt zeker? Is het niet mogelijk dat 

iets heel anders waar is? Ik volg daarin het 

denkpatroon van Hegel: these en antithese. De 

dingen worden scherp tegenover elkaar gezet, 

en dan komt er tot je verrassing misschien een 

synthese uit, iets geheel nieuws. En daarmee 

kijk je er heel anders tegenaan, en heb je wéér 

een gesprek. 

Jij maakt bepaalde keuzes. Anderen ook: andere 

keuzes. Andere standpunten. Wat zou je 

willen zeggen tegen mensen die constant hun 

standpunt willen publiceren, bijvoorbeeld in 

ingezonden brieven? 

Tegen discussie heb ik juist helemaal niets, dat 

wíl ik graag, dat 

lok ik uit, stimuleer 

ik, faciliteer 

ik. Wat ik moeilijk 

vind is als er 

geen aanzetten 

tot discussie meer 

komen, maar granietenstandpunten,onverwerkbaar. 

Hetzelfde wat ik 

wilde en wil, dat 

hebben zij ook op het 

hart: mensen laten 

nadenken, in dit geval 

over jezus. 

Welke bijbelgedeelten 

hebben 

jou geïnspireerd, toen je in het centrum van 

‘het’ conflict met de EO zat, en op welke 

manier? 

In die tijd ben ik vooral weer gedoken in het 

lezen van de Psalmen. Het spreekt me telkens 

weer enorm aan, de hoogten en diepten, de 

woede, het verdriet en de hoogste vreugde die 

je daarin tegemoet komt. 

Hoe ben je jezelf tegengekomen in deze lastige 

periodes? En dan daarbij ook: kun je vertellen 

hoe je daarin Gods aanwezigheid hebt 

ervaren? 

In elke situatie is zelfonderzoek van belang. 

Ik kan in die onstuimige periodes de schuld 


bij anderen leggen, maar ben mij ervan bewust 

dat ik ook altijd zelf een aandeel heb in 

het conflict. Het gaat erom, zoals de Prediker 

al schrijft, in te zien dat er niets nieuws is onder 

de zon. Dat iedereen vervangbaar is, dat je 

jezelf niet te belangrijk moet maken. Mijn gebeden 

in die periode zijn samen te vatten in de 

vraag om wijsheid. 

Wat had je willen bereiken met LOOPT EEN 

MAN OVER HET WATER? 

Het was een experiment. Ik vroeg een ongelovige 

cabaretier het Marcus-evangelie te lezen 

en zich, voor een korte conference, door Jezus 

te laten inspireren. In de ontwikkeling van 

die conference, 

het bedenken 

van grappen en 

teksten, zou het 

gesprek moeten 

gaan over de vraag 

of die teksten gebaseerd 

waren op 

heersende vooroordelen 

of op 

wat hij gelezen 

had over Jezus. Ik 

geloof dat iemand 

die zich in Jezus 

verdiept niet onberoerd zal blijven. 

Het ging natuurlijk om een Nederland-3 

publiek. Extreem moeilijk om op denkend 

niveau mee te communiceren. 

Daar ben ik het niet mee eens. Ik denk dat je 

kijkers juist respecteert door ze wat moeite te 

laten doen. Maar je hebt gelijk als je stelt dat 

voor Nederland 3 andere regels gelden. Het 

programma moet wel gemaakt worden op een 

manier die aansluit bij de tijdgeest en de doelgroep. 

Daar zit soms spanning, maar het zou 

juist daarom een grote overwinning zijn als we 

dat programma hadden mogen brengen. 

Verschilde de EO-directie op dat punt van 

mening? 

Nee, ik denk van niet, ik weet wel zeker van 

niet. Hetzelfde wat ik wilde en wil, dat hebben 

zij ook op het hart: mensen laten nadenken, in 

dit geval over Jezus. Ik begrijp aan de andere 

kant heel goed dat een omroep ook een eigen 

achterban heeft en dat ze ook daarvoor programma’s 

moeten maken. 

Maar je had verwacht dat die benaderingen 

gecombineerd konden worden. 

Nee hoor. Ik hoopte altijd dat mensen in de EOachterban 

ook naar mijn programma’s zouden 

kijken, ze zouden aangrijpen om het gesprek in 

de samenleving, met andersdenkenden, op te 

zoeken, maar mijn programma’s waren steeds 

gericht op de doelgroep van Nederland 3. 

Als het niet tot een conflict was gekomen 

over de LINDA-foto’s, of over LOOPT EEN MAN, 

had je dan niet iets dergelijks verwacht bij de 

aankondiging (of anders bij de verschijning) 

van DE MAN EN ZIJN LICHAAM? 

Nee, dat verwacht ik niet. Dat boek bestaat 

uit een serie gesprekken met bekende en onbekende 

mannen over hun lichaam. Over het 

algemeen een intellectuele benadering. 

Aan de andere kant wilde je die spanning 

juist, en daarom was je op je plek bij de EO. 

Mis je deze spanning niet bij de KRO? Daar is 

het spectrum zo breed, daar kan bijna alles. 

Nou ja, álles… Wat ik daar ook weer wil doen, 

is toch eigenlijk precies hetzelfde: discussie 

uitlokken, faciliteren. Mensen uit de tent lokken, 

ertoe bewegen in beweging te komen. 

Maar bovenal mooie programma’s maken. 

Hoe zou het komen dat mensen geraakt moeten 

worden door confrontatie met extremen? 

Dat is precies waar het over gaat, en dat zal bij 

de KRO niet anders zijn. Ik wil graag de tegenstellingen 

opzoeken en zichtbaar maken. 

de kwetsbaarheid zit 

in het durven zeggen 

dat er dingen zijn die 

je niet zeker weet. 


In je nieuwe programma IN DE SCHADUW VAN 

HET NIEUWS gaat het steeds over moeilijke 

dilemma’s, maar als interviewer ga je op een 

plek staan waar je geen kwetsbaar standpunt 

hoeft in te nemen. Is dat niet voor jou 

als Arie Boomsma een oneigenlijke rol? Hoe 

ervaar je dat? 

Ik heb mijn naam daar niet aan verbonden, 

omdat ik niet vind dat wij christenen ons hoeven 

te verklaren. Ik voel mij niet geroepen tot 

verantwoording van mijn geloof. Je ziet die 

krampachtige reactie vaak in de christelijke 

wereld. Angst voor meningsverschillen, terwijl 

discussie juist groei veroorzaakt. De kwetsbaarheid 

zit in het durven zeggen dat er dingen 

zijn die je niet 

zeker weet. We 

hoeven geen front 

te vormen om een 

mooier beeld te 

schetsen van ons 

geloof. 

Hoe ga je in je 

meer persoonlijke 

relaties met 

conflicten om? 

In m’n privésfeer 

ben ik, merk- 

waardig genoeg, helemaal niet zo gespitst op 

het zoeken naar de extremen. Misschien heb ik 

daar dan juist een plek van rust nodig. 

Je lijkt een man met een enorme drive. Op 

welke manier wil je herinnerd worden? 

Als iemand die ertoe gedaan heeft. 

Ertoe doen – dat betekent: dat het verschil 

maakt dat je er bént. 

Ja, dat bedoel ik, ik wil een verschil uitmaken. 

Je gaat elke maand in een nieuwe column 

bidden in LINDA – is dat niet parels voor de 

LINDA-abonnees werpen? Of positief gevraagd: 


in m’n privésfeer 

ben ik, merkwaardig 

genoeg, helemaal 

niet zo gespitst op 

het zoeken naar de 

extremen. 

wat is je doel hiermee? welke kans zie je hier 

liggen? 

In de column in de LINDA onderzoek ik het 

spanningsveld tussen humor en religie. Dergelijke 

uitingen wil ik nooit te veel uitleggen. Het 

gaat er juist om dat mensen zich die vraag stellen: 

wat het doel ervan is. De één zal nadenken 

over gebed (hoe doe je dat, is dat iets persoonlijks, 

kan dat op deze manier), de ander zal 

vinden dat dit ongepast is, of zelfs blasfemisch, 

weer een ander zal vinden dat het bijzonder is 

dat er in de LINDA elke maand gebeden wordt. 

En zo zijn er nog zeventien soorten reacties te 

bedenken. Alleen al daarom interessant. 

Je lijkt toch ook 

weer een man 

met heel veel 

zelfrelativering, 

zelfspot tot bij 

het extreme af, 

als we de biografie 

op je website 

lezen. Past dat 

bij je? Hoe dan? 

Zelfspot en -relativering 

vind ik 

belangrijk. Een 

biografie is snel een lijst met prestaties. Ik 

vind het leuk daar wat ironisch van te maken. 

Volgende maand is het misschien weer 

anders... 

q 


Het einde van de wereld? 

Verlang je er ook zo naar dat er een 

eind komt aan alle conflicten, en 

dat het eindelijk sjaloom wordt 

in deze wereld? markeer dan met 

rood potlood haastig 21 december 2012 in je 

agenda! de oude maya-indianen hebben al eeuwen 

geleden – zo wordt ons verteld – met grote 

precisie vastgesteld dat dit een dag zal zijn van 

enorme astronomische betekenis. op 21 december 

2012 zullen de aarde, de zon en het centrum 

van de melkweg op één lijn staan. die dag zal 

een nieuw tijdperk inluiden: de Wereld van de 

Vijfde Zon. Zo’n ‘Wereld’ duurt dertien baktuns, 

dat zijn perioden van 144.000 dagen; dus 13 x 

144.000 = 1.872.000 dagen, dat is ca. 5125 jaar. 

[Intussen blijkt er een rekenfout te zijn ingeslopen: 

de datum moet zijn 2020! (red.)] 

de Wereld van de Vierde Zon is trouwens al 

voorbij, vertellen sommigen; we leven nu 

in een overgangstijd van milieuvernietiging, 

maatschappelijke chaos en oorlogen. Als we 

21 december 2012 halen zonder al te veel 

verwoesting te hebben aangericht, zullen we 

een tijdperk van vrede en harmonie bereiken. 

Het wordt een Kosmische Wedergeboorte voor 

de hele wereld. op het internet verschijnen 

steeds meer sites die ons over deze datum – nog 

maar drie jaar te gaan! – inlichten. Het wordt 

een dag van grote kosmische verschijnselen 

en sommigen spreken openlijk over het ‘einde 

van de wereld’. Anderen verzekeren ons dat het 

alleen om het einde van deze wereld gaat, en 

dat er een nieuwe, fantastische wereld op volgt. 

Waar hebben we dit soort dingen al eerder 

gehoord? o ja, het Aquarius-tijdperk! dat moet 

ook ergens in deze tijd begonnen zijn en belooft 

al evenzeer vrede en harmonie. Vandaag horen 

we er nauwelijks nog over. de sterrenkundigen 

van de Utrechtse Universiteit verzekeren ons 

dat ook 21 december 2012 astronomisch net zo 

rustig zal verlopen als willekeurig welke andere 

dag. Toch wordt deze hype al op meer dan een 

miljoen websites besproken! Geen wonder: wie 

verlangt er nu niet naar een tijdperk van vrede 

en harmonie? Wat zou het geweldig zijn als we 

daarvoor niet met z’n allen moeizaam hoeven 

te knokken, maar als zo’n tijdperk gewoon op 

een bepaalde datum zou aanbreken. 

Christenen doen aan de speculaties ook al 

naar hartenlust mee, vooral christenen die 

graag achter elke boom een duivel zien staan. 

Ze nemen die datum van 21 december 2012 

bloedserieus en associëren die met de komst van 

de Antichrist. Ik weet niet waar ik verdrietiger 

van word: van die astronomische lariekoek, of 

van die christenen die die lariekoek nog geloven 

ook en er hun éígen spelletje mee spelen. 

dat tijdperk van vrede en harmonie kómt er. 

Als Christus terugkomt. en van de dag en 

het uur waarop dat gebeurt weet niemand 

(matteüs 25:13). en dús weet ook niemand van 

de dag en het uur waarop de Antichrist zich 

zal presenteren. Intussen zullen we keihard 

moeten werken om als christenen zélf ons 

steentje bij te dragen aan een stukje vrede en 

harmonie in deze wereld. Het koninkrijk van 

God gaat immers over gerechtigheid, vrede en 

blijdschap in de Heilige Geest 

(Romeinen 14:17) 

zoals die zich 

manifesteren 

in de 

levens van 

toegewijde 

christenen. 

daar heb je 

méér aan dan aan 

astronomische sprookjes. 

Slechts twee dingen zijn 

zeker: op 21 december 

2012 begint ’s morgens 

om 11.11 uur de winter, en op 

een dag die niemand weet dan 

de Vader komt Christus terug. 

q 

Column 



In AardBODEM doorkruist 

Willem Ouweneel de aarde, 

om soms overal, soms 

nergens en soms ergens 

iets op te pakken dat ons 

te denken geeft.

Thema Henk P. Medema reageren: www.bodem-online.nl/bodem/18/207 

Jullie zijn toch broeders? 

Een bijbels perspectief op mediatie 

(én op de grote Mediator) bij conflicten 


Is er echt een conflict? Waar gaat het over? Zijn de conflicterende partijen, van 

beide óf zelfs van meer kanten, bereid te praten over hun geschillen? Wat valt 

er te leren van die ene grote Vredestichter, Jezus, onze Heer? 

Confict of sjaloom 

Zojuist, tijdens onze zonnige middagwandeling, 

hoor ik van mijn vrouw 

dat zij broccoli wil koken (bij ons gaat 

dat nog ouderwets: ik ben een slecht 

huisman...). Ik herinner haar aan het feit dat 

we om halfzes moeten eten, willen we om zeven 

uur bij de huwelijksdienst van een neef kunnen 

zijn. Zij heeft bij de wandeling een jasje aangetrokken, 

ik loop in overhemd met korte mouwen. 

Wij constateren – nauwelijks opgelucht, 

want we dachten dat het vanzelf sprak – dat 

dit allemaal niet conflicteert. De zon schijnt, 

en we genieten van de sjaloom, de vrede. Maar 

vanzelfsprekend is het echt niet. Voor heel wat 

meer grotere én zelfs kleinere dingen ontstaat 

er ruzie in een huwelijk, eventueel uitmondend 

in een echtscheiding, of tussen zakenpartners, 

soms tot bij de rechter. Op dat moment praat 

je al lang niet meer met elkaar, en verloopt de 

communicatie alleen nog maar uiterst formeel, 

via een advocaat. 

Recht zoeken langs de weg van formele juridische 

procedures hoort, minstens onder 

christenen, niet voor te komen, zegt Paulus 

in 1 Korintiërs 6. De praktijk leert ook dat het 

pijn doet, en dat je onderlinge relatie er nooit 

beter van wordt, en ook in de breedte van de 

wereldlijke samenleving heeft men in de afgelopen 

jaren steeds meer de mogelijkheden van 

mediatie (bemiddeling in of buiten rechte) onderkend. 

Het Nederlands Mediation Instituut 

(NMI) speelt daarbij een coördinerende rol in 

ons land. 

Op christelijk gebied hebben wij (ik was een 

van de pioniers) in de jaren ’90 van de vorige 

eeuw de Vereniging Christen-Juristen voor 

Conflictoplossing opgericht, die tot op heden 

bestaat. Er zijn daar NMI-gecertificeerde juristen 

als mediators te vinden. 

Over mediation heeft de Vereniging in het verleden 

cursussen gegeven die tot een certificaat 

leidden, en daar zijn boekwerken over volgeschreven. 

Dat gaat op deze beperkte plek uiteraard 

niet gebeuren. Ik wil een paar bijbelse 

perspectieven over mediatie voorleggen, en 

eenvoudig laten zien hoe moeilijk, maar ook 

hoe belangrijk zo’n proces is. 

Als we eenmaal een conflict onderkennen, kun 

je daar niet zomaar als mediator naartoe rennen. 

Wanneer conflicterende partijen dat niet 

willen, heb je niets te willen. Als zelfs maar 

één van de partijen er niet voor voelt, zal er 

niets tot stand komen. Zijn ze beiden bereid 

om de zaak aan een mediator voor te leggen, 

dan is het nog maar de vraag of de kwestie 

wel echt zó in elkaar zit als je op het eerste 

gezicht, de verhalen van partijen aanhorend, 

zou denken. 

Drie verschillende situaties, vanuit de Bijbel – 

en dan ook de meest fundamentele weg waarlangs 

de éne Vredestichter, boven alle anderen, 

zich midden tussen de anderen plaatst. Hij 

brengt de ware sjaloom tot stand. 

1. De middelaar wil, partijen willen niet 

Mozes probeert te bemiddelen 

De volgende dag kwam hij tussenbeide toen 

twee Israëlieten aan het vechten waren, en hij 

probeerde hen met elkaar te verzoenen door 

te zeggen: ‘Jullie zijn toch broeders? Waarom 

doen jullie elkaar dan kwaad?’ Maar de man 

die zijn volksgenoot mishandelde, duwde hem 

weg en zei: ‘Wie heeft jou als leider en rechter 


over ons aangesteld? Of wil je mij ook doden, 

zoals gisteren die Egyptenaar? 

(Handelingen 7:26-28) 

Opkomen voor je broeders door een Egypte- 

naar te doden is één ding. Opkomen voor de 

harmonie tussen je broeders door ze te confronteren 

met hun eigen boze hart is heel wat 

anders, en op z’n minst zal het niet zo makkelijk 

geaccepteerd worden. Mozes kreeg ook het 

tweede te ervaren. Hij meende – zo zegt Stefanus 

het, als hij het verhaal vertelt dat in het 

boek Handelingen voor ons is opgetekend – dat 

zij zouden inzien dat God hun door zijn hand 

verlossing zou geven, maar dat viel tegen. Zijn 

goedbedoelde poging 

tot mediatie 

leed schipbreuk. 

Hij was echt de 

eerste niet, en 

ook niet de laatste. 

Wie het wel 

eens heeft geprobeerd, 

wéét het: 

conflictbemiddeling 

is een moeizaam 

gebeuren. 

Je hebt niet bij voorbaat de beide partijen mee, 

integendeel, en het kan zomaar gebeuren dat 

ze zich beiden tegen jou keren, terwijl je er met 

de beste bedoelingen was ingestapt... 

2. De middelaar én partijen willen 

Salomo spreekt recht met wijsheid en 

gezag (1 Koningen 3:16-28) 

(…) en toen zei hij: ‘Hak het levende kind in 

tweeën en geef hun ieder de helft.’ De echte 

moeder van het levende kind kon de gedachte 

dat haar kind iets zou overkomen niet verdragen 

en riep uit: ‘Nee, heer, ik smeek u, geef het 

kind aan haar, maar dood het alstublieft niet!’ 

De ander zei: ‘Als ik het niet krijg, krijg jij het 

ook niet. Hak het maar doormidden!’ Maar de 

koning deed de volgende uitspraak: ‘Het zal 


niet gedood worden. Geef het levende kind 

aan háár, want zij is de moeder.’ 

(1 Koningen 3:25-27) 

Salomo, de man van sjaloom, de vredevorst: 

een voorafschaduwing van de grote Vredevorst. 

Een miniatuurtje vanuit de praktijk van zijn 

rechtspraak. Hij zal uiteraard veel meer rechtsgedingen 

hebben beslecht, maar dit is speciaal 

voor ons opgetekend. De rechte lijnen van het 

recht helpen hier niet, en de koning ontwaart 

nog een andere lijn, die regelrecht moet uitkomen 

in het hart van de beide vrouwen: de lijn 

van de liefde. Hoe kun je deze gevoelige snaar 

beroeren? Het verhaal is bij ons zó overbekend, 

dat we de verrassing 

niet meer 

bemerken, maar 

dit koninklijke 

zwaard bracht 

‘de gedachten en 

o v e r l e g g i n g e n 

des harten’ (Hebreeën 

4:12) aan 

het licht. 

Mediatie is veel 

meer, en vaak 

heel wat anders dan de vaardigheid in het trekken 

van rechte lijnen in een weerbarstig complex 

van feiten (die de mediator vaak niet eens 

kan natrekken, hij was er niet bij) en rechtsregels. 

De belangrijkste momenten zijn juist als 

de mediatie zich verder uitstrekt, en de harten 

openbaar worden. 

Wie het wel eens heeft 

geprobeerd, wéét het: 

conflictbemiddeling 

is een moeizaam 

gebeuren. 

3. Eén van de partijen wil wel, de ander niet 

– en de middelaar wil niet 

Jezus wijst mediatie af (Lucas 12:13) 

Iemand uit de menigte zei tegen hem: ‘Meester, 

zeg tegen mijn broer dat hij de erfenis met 

mij moet delen!’ Maar Jezus antwoordde: ‘Wie 

heeft Mij als rechter of bemiddelaar over jullie 

aangesteld?’ Hij zei tegen hen: ‘Pas op, hoed je 

voor iedere vorm van hebzucht, want iemands 

leven hangt niet af van zijn bezittingen, zelfs 

niet wanneer hij die in overvloed heeft.’ 

(Lucas 12:13-15) 

Dat zou je toch niet gedacht hebben: dat de 

Heer zelf in een concrete situatie niet bereid 

is zijn mening te geven, of als bemiddelaar op 

te treden! Wij houden er meestal nogal van ergens 

iets van te vinden, en die bevindingen dan 

met autoriteit aan anderen op te leggen, en dat 

lijkt ons dan precies de manier waarop bemiddelaars 

moeten werken. Maar zo werkt Jezus 

niet. ‘Als je iets vindt, moet je het bij de politie 

aangeven,’ zei een mediator me eens – en 

wat hij bedoelde was duidelijk: conflictbemiddelaars 

moeten 

niet met allerlei 

meningen rondstrooien. 

Je moet 

meer vragen stellen 

dan antwoorden 

voorstellen. 

Net als Salomo 

weet onze Heer 

hier precies de 

motieven van het hart te raken. In dit geval: 

hebzucht. In de daaropvolgende gelijkenis laat 

Hij zien hoe deze begeerte naar materiële goederen 

ons zozeer te pakken kan krijgen, dat 

ons leven tot aan de rand gevuld wordt met 

allemaal hebbedingen – en dan is het over en 

uit. Hebzucht dient tot niets. Er komt niets uit 

voort dat zegen draagt voor God of voor mensen, 

en dat eeuwigheidswaarde heeft. 

Een uitnodiging tot mediatie zou je zomaar met 

beide handen aannemen. Maar Jezus kijkt dieper, 

en zegt: nee, laten we dat nu maar eens niet 

doen, want achter deze casus zit nog meer, zelfs 

iets dat heel slecht en vervelend is: je dikke ik. 

4. De ene, grote Middelaar, boven de partijen: 

Jezus, middelaar zonder macht (Johannes 

18,19) 

Jezus antwoordde: 

‘De enige macht die 

u over Mij hebt, is u 

van boven gegeven. 

Daarom draagt degene 

die Mij aan u uitgeleverd 

heeft de meeste schuld.’ 

(Johannes 19:11) 

Eigenlijk horen heel Johannes 18 én 

hoofdstuk 19 bij elkaar. Hier staat de grote 

Vredestichter tegenover zijn rechters. Laten 

we bedenken dat deze hoofdstukken niet geschreven 

zijn opdat we in Jezus een model 

zouden vinden ter navolging, hoe goed en mooi 

dat op zich ook is. 

De focus van het 

Johannesevangelie 

is gericht op 

de Zoon van God, 

en de bedoeling is 

‘opdat u gelooft...’ 

(20:30). Dit is niet 

een stoomcursus 

vrede stichten. 

Hier wordt Jezus aan ons geopenbaard, in 

machteloze én tegelijk machtige majesteit. 

Laten we het beeld goed in ons opnemen. Aan 

de ene kant de hogepriester Kajafas, met de 

Joden. Vanuit hun perspectief gaat het niet 

verder dan om redeneringen van nuttigheid. 

Kajafas ‘was het die de Joden had voorgehouden: 

“Het is goed dat één man sterft voor het 

hele volk”’ (18:14). 

Aan de andere kant de stadhouder Pilatus, met 

de Romeinen. Zij denken alleen in termen van 

macht. Pilatus kon vermoedelijk een grimmige 

grijns nauwelijks onderdrukken toen de Joden 

tegen hem zeiden: ‘(…) het is ons niet geoorloofd 

iemand ter dood te brengen’ (18:31). In 

waarheidsvinding, toch naast rechtsvinding de 

belangrijkste taak van een rechter, was hij niet 

geïnteresseerd: ‘Wat is waarheid?’ (18:38) – en 

hij draaide zich om. 

Hier wordt jezus aan 

ons geopenbaard, in 

machteloze én tegelijk 

machtige majesteit. 


dEnkbodEm 

1. Heb je ooit een conflictsituatie gekend 

– of ben je zelfs misschien nú in zo’n 

situatie – waarin het erop aankomt of er 

bereidheid is tot conflictoplossing? Hoe 

sta je daar zélf in, en hoe vermoed je dat 

de andere betrokkenen daarin staan? 

2. Je hart openen voor de verzoenende 

liefde van Jezus – makkelijk gezegd en 

opgeschreven, maar welke concrete actie 

is daarvoor nodig? 

3. Vraag je af of je – wel of niet NMImediator 

– een geestelijke rol zou kunnen 

spelen in een of meer conflicten die je in 

je omgeving kent. Welke? 


Jezus staat midden tussen deze beide conflicterende 

machten. Pilatus vraagt of Hij soms net 

zo’n macht vertegenwoordigt: ‘U bent dus koning?’ 

(18:37). Dat ontkent Christus niet, maar 

Hij zegt er onmiddellijk bij dat Hij een heel 

andere macht vertegenwoordigt: de macht van 

de waarheid. Niet de waarheid van de macht. 

Niet de waarheid van de nuttigheidsredeneringen. 

Niet de waarheid van het eigenbelang, de 

hebzucht, het egoïsme die deze hele wereld beheersen: 

‘(…) als mijn koninkrijk van deze wereld 

was, zouden mijn dienaren wel gevochten 

hebben om te voorkomen dat Ik aan de Joden 

werd uitgeleverd’ (18:36). 

De waarheid waarvoor Jezus staat, is de waarheid 

die eindigt in zijn zelfovergave. Het is geen 

gratis werkelijkheid die Hem niets kost of waar 

Hij zelfs rijker van wordt, het is een waarheid 

die Hem álles kost. ‘Hij is onze vrede, Hij die 

met zijn dood de twee werelden één heeft gemaakt, 

de muur van vijandschap ertussen heeft 

afgebroken en de wet met zijn geboden en voorschriften 

buiten werking heeft gesteld, om uit 

die twee in zichzelf één nieuwe mens te scheppen. 

Zo bracht Hij vrede en verzoende Hij door 

het kruis beide in één lichaam met God, door 

in zijn lichaam de vijandschap te doden. Vrede 

kwam Hij verkondigen aan u die ver weg was en 

vrede aan hen die dichtbij waren: dankzij Hem 

hebben wij allen door één Geest toegang tot de 

Vader’ (Efeziërs 2:14-18). Het kruis, de dood, 

zijn lichaam, dat was allemaal mee betrokken 

in de prijs. Want bij ieder conflict is, linksom of 

rechtsom, zonde in het spel, en dat is een schrikwekkend 

boze macht waar je niet omheen kunt 

lopen. Zonder deze allerdiepste weg was geen 

verzoening mogelijk. En zelfs dóór die weg heen 

kan alleen maar iets tot stand gebracht worden, 

als mensen hun hart voor deze verzoenende 

liefde willen openen. 

q 

Jan Martin Berghuis 

Het V-woord 

Het is zoiets als braken, kotsen. 

Je weet dat het komt. en toch 

bied je weerstand tot het uiterste. 

Tevergeefs, ik weet het. 

mijn maag draait als een betonmolen en eens 

gaat de inhoud terug naar de opening daarboven. 

of niet, en wat dan? Wat is dit toch 

voor strijd? 

Het vreet aan me. ’s Nachts ligt ik er wakker 

van. Als ik aan hem toegeef, ben ik aangeschoten 

wild, een watje. Wat zullen anderen 

wel zeggen? Weg aanzien, weg gezag. 

Als ik hem zie breekt het zweet mij uit, knaagt 

mijn geweten. Ik sla op tilt, wil hem ontwijken. 

En als dat niet lukt begin ik over iets onschuldigs 

anders – alsof er niets aan de hand 

is. 

Ik wil niet door het stof, niet vernederend 

door de knieën. Ik was fout, oké, maar hij... 

Aanval is dan de beste verdediging en dus kies 

ik voor zware verwijten en zelfrechtvaardiging. 

Ik regisseer voor mijzelf een aftocht met de 

minste schade. 

Maar niet, nee nooit, zal ik zeggen: ‘Vergeef 

mij.’ 

Hoe vaak ben ik niet deze twee woorden verwijderd 

van echte vrijheid? 

de mens is een ‘leedwezen’. Hij kan het niet. 

Terwijl die twee simpele woorden wonderen 

doen. opeens kun je weer opgeklaarde lucht 

inademen, is er weer rust in de ingewanden 

(letterlijk en figuurlijk), bevrijding uit de beklemmende 

gevangenschap van geschied onrecht. 

de strijd voorbij. Twee woorden maar... 

echter, deze buiging voor een ander blijkt te 

diep. Liever nog kiezen we massaal voor eeuwige 

maagpijn. deze akker van het binnenvetten 

is een ideale voedingsbodem voor verbittering 

en verwijdering. Wie zaaide daar ook 

alweer zijn onkruid? met geestelijke Rennies 

proberen wij de pijnen te overleven. Christus 

de geneesheer aanroepend, maar zijn dagelijkse 

oefeningen met anderen verzuimend. 

We willen zoete vrede, we koesteren gecon- 

troleerd conflict. Ik, ik en ego zijn mijn grootste 

vijanden, meer dan enig ander. 

Jezus maakt weinig verschil voor christenen. 

Hij is goed voor de vergeving in de relatie met 

God. We beseffen dat we van God altijd verliezen 

– buigen wordt dan bijna een automatisme. 

maar dat verlies en die houding zijn 

niet vanzelfsprekend in de relatie met mijn 

naaste, in de kerk of daarbuiten. Lees de conflictstof 

en bezwerende woorden in Paulus’ 

brieven. dát vergeving moet omdat het onderdeel 

is van een nieuw (samen)leven, staat 

ook onomstotelijk vast (efeziërs 4:32; Kolossenzen 

3:13). Jezus vraagt met zijn recept van 

zevenmaal daags tot oneindig vaak (Lucas 

16:3-4; matteüs 18:21-22) álles van ons. Waar 

schort het dan aan in onze vergeving? Zou het 

zijn dat er in de Bijbel niet of nauwelijks beschreven 

staat hoe vergeving tussen mensen 

plaatsvindt? Nagenoeg niets in het Nieuwe 

Testament. In het oude Testament moeten we 

het doen met magere illustraties van dubieuze 

figuren als Jozefs broers (Genesis 50:17), de 

farao (exodus 10:17) en koning Saul (1 Samuël 

15:25). Niet bepaald overtuigend. Jammer, 

een gemiste kans, wij hebben dat voorbeeld 

zo nodig. of zou het zijn dat ‘vergeef mij’ te 

simpel is voor veel woorden en dat we het 

gewoon gehoorzaam moeten doen? 

Vergeef mij – laten we er de duvel mee op zijn 

staart trappen! 

q 

Column 



In AardOlie treft Jan-Martin 

Berghuis voortdurend 

nieuwe brandstof en andere 

BODEM-schatten aan 

aardoliE

Thema Willem J. Ouweneel reageren: www.bodem-online.nl/bodem/18/206 

Het jaar 2009 was in allerlei opzichten 

een gedenkwaardig jaar. Het was 

het jaar waarin het boek Wij kiezen 

voor eenheid verscheen. In dat boek 

sprak een aantal geestelijk leiders op persoonlijke 

titel uit dat zij, zonder hun onderlinge 

verschillen te miskennen, toch verlangen naar 

christelijke eenheid en zich daarvoor graag 

met alle kracht willen inzetten. Tegelijk leek 

in 2009 de eenheid onder de christenen op bepaalde 

punten ernstig bedreigd te worden. Het 

was zowel een Calvijn- als een Darwinjaar, en 

dat hebben we geweten. Er zijn weer eens felle 

discussies losgebrand over de evolutieleer en 

over de interpretatie van Genesis 1 en 2. Maar 

het was ook een jaar waarin christen-creationisten 

én christen-evolutionisten in een verklaring 

samen eendrachtig hun geloof in God 


als Schepper beleden. En in een conferentie dit 

jaar in Nijkerk konden christen-creationisten 

en christen-evolutionisten plus de aanhangers 

van allerlei tussenstandpunten op broederlijke 

toon met elkaar van gedachten wisselen. 

Vervolgens heb je natuurlijk de homokwestie, 

vermoedelijk de grootste van de ‘grote vijf’ die 

christelijk Nederland verdelen. De Nederlands 

Gereformeerde Kerk van Utrecht sprak uit dat 

zij praktiserende homo’s tot het ambt van diaken 

en ouderling zou willen toelaten, maar veel 

Nederlands Gereformeerde Kerken willen daar 

niets van weten. En dan de vrouwenkwestie: de 

protestantse gemeente in de Jacobikerk (Gereformeerde 

Bond), alweer te Utrecht, gaf te kennen 

vrouwen te willen toelaten tot de ambten, 

terwijl veel andere Gereformeerde Bondsgemeenten 

daar vierkant op tegen zijn. De angli- 

Vijf 

olifanten 

in de porseleinkast 

caanse kerkgemeenschap raakte diep verdeeld 

over de homokwestie na de aanstelling van een 

homoseksuele bisschop in de VS en het besluit 

homostellen in de kerk te gaan inzegenen, ook 

in de VS. En in Zuid-Afrika werden vrouwen in 

de Nederduits Gereformeerde Kerk toegelaten 

tot alle ambten, maar de (lang geleden daarvan 

afgesplitste) ‘Gereformeerde Kerke’ besloten in 

2009 de vrouw alleen toe te laten tot het ambt 

van diaken. 

Dan hebben we het nog niet eens over de verdeeldheid 

die in gereformeerde én evangelicale 

gemeenschappen teweeggebracht wordt 

door de discussie over de Geestesgaven en de 

waterdoop. Nederlands gereformeerden en 

christelijk gereformeerden zijn elkaars geestverwanten, 

zou je denken, en dat is in veel 

opzichten ook zo. Maar de eersten hebben de 

New Winebeweging in het leven geroepen die 

grote belangstelling heeft voor charismatische 

fenomenen, terwijl een christelijk gereformeerde 

als Hans Maris en een vrijgemaakt gereformeerde 

als Henk ten Brinke er niets van 

moeten hebben. 

Wat de waterdoop betreft: het is wel aardig dat 

in sommige delen van Duitsland de lutherse 

kerk het jaar 2009 heeft uitgeroepen tot Jahr 

der Taufe (‘jaar van de [kinder]doop’). Dat 

zal wel niets te maken hebben met het feit dat 

het in ditzelfde jaar vierhonderd jaar geleden 

is dat het baptisme ontstond. In ditzelfde jaar 

2009 leek er beweging te komen in de standpunten 

van zowel baptisten als calvinisten. 

Baptistenvoorganger Jelle Horjus stelde voor 

een soepeler houding aan te nemen tegenover 

hen die zich bij de baptisten willen voegen 

maar vasthouden aan hun babydoop, terwijl, 

alweer in 2009, de Nederlands gereformeerde 

predikant Jan Mudde voorstelde een soepeler 

houding aan te nemen tegenover hen die zich 

laten ‘overdopen’ en toch gereformeerd willen 

blijven. Dat klinkt eenheid-bevorderend! Echter, 

zowel onder baptisten als onder gereformeerden 

stuitten deze respectieve voorstellen 

op verzet. 

Eenheid én verdeeldheid 

Enerzijds tekent zich in 2009 een opmerkelijk 

streven naar eenheid af, dat dwars door alle 

kerken en gemeenten heen gaat. Anderzijds 

dreigen de ‘grote vijf’ – het scheppingsverhaal, 

homoseksualiteit in de gemeente, de vrouw in 


Willem J. Ouweneel, Vijf 

olifanten in een porselein- 

kast, ISBN 9789063535773, 

Uitgeverij Medema, Hee- 

renveen 2010, 136 pag., 

Prijs € 12,95 

het ambt, de Geestesgaven en de waterdoop – 

de verschillende stromingen tegen elkaar op te 

zetten en steeds weer nieuwe kloven te slaan. 

Hoe voorkomen we dat? We leven gelukkig in 

een tijd waarin christenen meer geneigd zijn te 

letten op wat hen samenbindt dan op de theologische 

verschillen waarover ze vroeger zo 

graag ruziemaakten. Dat is winst. Maar intussen 

laten die verschillen zich toch bepaald niet 

onder de tafel werken! Wat schepping en evolutie 

betreft, ach, als het Darwinjaar voorbij is, 

zal de woordenstrijd wel weer voor een poosje 

wegebben. Maar het achterliggende verschil in 

schriftbeschouwing laat zich niet zo gemakkelijk 

wegwerken. 

Een dergelijk verschil in schriftbeschouwing 

lijkt ook een rol te spelen bij de vragen rond 

homo’s en vrouwen in het ambt. Voor de een 

gaat het om ‘simpele gehoorzaamheid aan 

klare en duidelijke schriftuitspraken’: homoseksuelen 

zijn de Here een gruwel (Leviticus 

18:22; 20:13), en de vrouw moet zwijgen in 

de gemeente (1 Korintiërs 14:34v.; 1 Timoteüs 

2:11v.). Basta. Voor de ander betekent 

een dergelijke ‘simplistische’ geesteshouding 

een vorm van biblicisme of fundamentalisme 

waarmee hoognodig gebroken moet worden: 

de homofiele broeder of zuster moet net als alle 

andere broeders en zusters in Christus worden 

aangenomen (Romeinen 15:7), man en vrouw 

zijn één en gelijkwaardig in Christus (Galaten 

3:28). In feite kan dat trouwens net zo goed 

neerkomen op een simplistische verwijzing 

naar een paar bijbelteksten. 

Ook bij de Geestes- en de waterdoop lijkt het 

soms om eenvoudig geloof in schriftuitspraken 

te gaan. Voor de een geldt: ‘tongen zullen ophouden’ 

(1 Korintiërs 13:8), en: wondertekenen 

zijn die ‘van de apostel’ (2 Korintiërs 12:12). Ze 

horen dus bij de apostolische tijd. Vandaag de 

dag dus niks geen bijzondere Geestesopenbaringen, 

alleen het Woord. Voor de ander geldt: 

wie niet in tongen spreekt, is niet gedoopt met 

de Heilige Geest, in welke eeuw je ook leeft 

(Handelingen 1:5; 2:4; 10:44-46; 19:6). Voor 

de een geldt: de waterdoop is het teken van het 

verbond (Kolossenzen 2:11), en het verbond 

is ook voor de kinderen (Handelingen 2:39). 

Voor de ander geldt: geen doop zonder geloof, 

dus baby’s kunnen niet gedoopt worden (Marcus 

16:16; Handelingen 2:38). 


Verdeeldheid 

Het gaat heden ten dage dus om de volgende 

vijf geschilpunten: 

(1) Schepping vs. evolutie. Hierbij gaat het ten 

diepste niet om puur natuurwetenschappelijke 

vragen, maar om een theologisch probleem, en 

wel om de vraag hoe wij Genesis 1(-3) moeten 

interpreteren. En dáárbij gaat het ten diepste 

vooral om de achterliggende schriftbeschouwing. 

(2) Homoseksualiteit. Ook hier gaat het maar 

niet simpelweg om de exegese van enkele bijbelteksten, 

maar om de achterliggende schriftbeschouwing. 

De progressieven verwijten de 

conservatieven dat zij homofilie, dus de homofiele 

geaardheid, inlezen in de Bijbel, terwijl die 

daarin volgens hen helemaal niet voorkomt. 

Conservatieven vinden dat een ongeoorloofde 

inperking, die de Schrift volgens hen zelf niet 

maakt; zij menen dat de Bijbel eenduidig álle 

vormen van homoseksueel gedrag veroordeelt. 

(3) De vrouw in het ambt. De progressieven 

gaan volgens de conservatieven in tegen de 

klare uitspraken van de Schrift, vooral 1 Korintiërs 

14:34v. (vrouwen moeten zwijgen in de 

gemeente) en 1 Timoteüs 2:11v. (vrouwen mogen 

geen onderwijs geven en niet heersen over 

de man). De progressieven zelf vinden dat de 

anderen zulke teksten niet correct c.q. niet in 

de context van het totaal van de schriftopenbaring 

hebben gelezen en dat een nieuwe exegese 

dus broodnodig is. 

(4) De Geestesgaven. De progressieven spreken 

in tongen, ontvangen beelden en profetieën 

en leggen zieken de handen op, of strekken 

zich op zijn minst daarnaar uit. Er is een 

krachtige tegenbeweging opgekomen, die zich 

uit in ernstige waarschuwingen tegen wat men 

als ‘uitwassen’ op dit terrein ziet. De conservatieven 

huldigen het traditionele standpunt dat 

de Geestesgaven uitsluitend bedoeld waren 

voor de begintijd van de Kerk, in ieder geval 

voor de tijd dat de canon van de Schrift nog 

niet voltooid was. Veel progressieven moeten 

ook niets van de ‘uitwassen’ hebben; wie wil 

immers ‘extreem’ zijn? De conservatieven echter 

lijken alles op dit terrein tot de ‘uitwassen’ 

te rekenen. 

(5) De waterdoop. De spanning daarover is 

ontstaan doordat binnen de gereformeerde 

wereld steeds meer gelovigen, zelfs sommige 

predikanten, de geloofsdoop door onderdompeling 

ondergaan. Omgekeerd pleiten sommige 

evangelicalen voor een tolerantere houding 

tegenover hen die vasthouden aan hun kinderdoop, 

wat tot verdeeldheid in eigen kring 

leidt. 

Het is boeiend – en soms schokkend – te zien 

hoe de Schrift in al deze geschilpunten gehanteerd 

wordt. Vaak gaat het zoals gezegd om losse 

bijbelteksten waarmee men de tegenstander 

bekogelt, zonder dat men zelf deze teksten in 

hun samenhang en binnen het geheel van de 

goddelijke openbaring heeft bestudeerd. Vaak 

gaat het ook om puur traditionalistische, óf 

juist progressivistische redeneringen, waarvan 

de uitkomst bij voorbaat al vaststaat, maar 

waar de Bijbel bij de haren bijgesleept wordt. 

Hoe doorbreken we zulke scherpe, maar toch 

wel wat simplistische stellingnames? Het is 

primair de Heilige Geest die ons daarin moet 

helpen en de harten zacht moet maken jegens 

de ander (Efeziërs 4:1-3; Filippenzen 2:1v.). 

Maar christenen hebben daarbij wel hun eigen 

verantwoordelijkheid. We hoeven het niet 

allemaal met elkaar eens te worden over alle 

theologische leerstellingen, als er maar wel 

meer begrip en verdraagzaamheid komt ten 

opzichte van de ander. Dat geldt met name als 

de ander echt probeert zijn standpunt breed te 

funderen in de Schrift. We moeten ophouden 

te denken dat die ander zo dwaas en onbijbels 

is als het op het eerste gezicht misschien lijkt. 

Als we dát denken, zegt dat wellicht meer over 

onszelf dan over die ander. Een ieder moet niet 

alleen op zijn eigen mening letten, maar ook op 

die van een ander (vrij naar Filippenzen 2:3v.). 

Luister eerst eens beter naar hem. Probeer serieus 

te begrijpen wat hij precies zegt. Probeer 

te snappen waarom zijn stellingname voor hem 

de meest bijbelse is. Dat zou de praktische eenheid 

zeer bevorderen. 

q 

dEnkbodEm 

rozenkwekerij. Hij ontmoet verschillende mensen: 

kloosterlingen, boeren en boerinnen, een 

dienstmeisje. Zijn reis wordt ingekleurd door 

alles wat 1. hij ziet en meemaakt. 

Zet voor jezelf nog eens de vijf strijdpunten 

op een rijtje die volgens de auteur christenen 

verdeeld houden. Welke van de vijf 

brengt in je eigen omgeving het meest verdeeldheid? 

Welke het minst? 

Wat zouden begaanbare wegen kunnen 

zijn om elkaar beter te verstaan ten aanzien 

van deze thema’s? Wat vind je van de 

suggesties die Willem Ouweneel oppert? 

Heel goede kans dat je geen theoloog bent, 

en dat het je al gauw zal gaan duizelen 

naarmate je je meer in de onderwerpen 

verdiept – hoe kunnen mensen dan tot een 

goede meningsvorming én een beter on- 

Het verlangen om eropuit te gaan 

Filius omschrijft het reizen als het schoonste 

geschenk van God. De schoonheid zit hem in 

de begroeting van het onbekende. Ga eropuit, 

voordat je te lang blijft hangen in de warme 

schoot van 2. het geluk. Het lijkt erop dat de warme 

schoot van geluk zijn warmte verliest als er geen 

beweging, geen vernieuwing inzit. Filius wilde 

op reis gaan, ‘om de zeeën op te gaan, om fier 

en onbevreesd het schoonste te vinden’. Ik proef 

hierin een sterk verlangen naar avontuur, op 

zoek naar 3. het onbekende. Filius is eraantoe om 

ervaring in de wereld op te doen, alsof hij door 

die nieuwe ervaringen meer tot leven komt. Zijn 

leven in het klooster, in de cel, benauwde hem 

en maakte hem als persoon meer dood dan levend. 

Hij kreeg meer vragen over het leven, over 

waarheid en wijsheid. Maar er leek geen ruimte 

te zijn voor derling het stellen begrip van de vragen komen? die er in 

hem leefden. Deze jonge knaap kwam vast te 

zitten in de stilte van het kloosterbestaan. Het 

is alsof hij zijn passie verloor, om zijn leven voor 

God door te brengen in het klooster. Hij moest 

op zoek gaan. De vragen die hij had moesten gesteld 

worden. Hij ging op zoek, op zoek naar de 

antwoorden. 

Afscheid nemen van het oude bekende 

Aangezien Filius een zeer eenvoudig en gesloten 

leven heeft gehad tot nu toe, valt het afscheid 

hem zwaar. Hij neemt er de tijd voor, door terug 

te gaan naar zijn geboortestad Amsterdam en 

vanaf daar zijn reis te beginnen. Het is alsof alles 

wat zo bekend voor hem is ineens extra veel 

voor hem betekent. Het bekende land laat hij 

achter; alles wat zo gewoon en vanzelfsprekend 

is, laat hij thuis. Het vaarwel van de gewone en 

soms zelfs saaie dingen maakt deze dingen juist 

extra mooi. 


Thema Peter van Genderen reageren: www.bodem-online.nl/bodem/18/208 


Conflicten zijn een gegeven 

in deze wereld, ook binnen 

de christelijke gemeente. 

Waar mensen samenwerken 

en samenleven zijn 

meningsverschillen, 

misverstanden en conflicten 

niet te vermijden. 

In de afgelopen ruim tien jaar ben ik onder 

andere vanuit mijn functie als mediator 

vaak betrokken geraakt bij conflicten in 

bedrijven, gezinnen en kerken/gemeenten 

en dergelijke. Ik heb van heel dichtbij gemerkt 

hoe diep dit kan ingrijpen in relaties en 

levens van mensen. Daarom is er alle reden 

om te kijken hoe we zelf omgaan met conflicten 

en hoe we een vredestichter kunnen zijn. 

Want onze houding en reactie ten aanzien van 

een conflict of meningsverschil is van groot 

belang. 

Conflicten zijn vaak niet neutraal. Een meningsverschil 

kan wel (redelijk) onschuldig beginnen, 

maar kan verder uitgroeien door allerlei 

mechanismen eromheen. En dan wordt het 

steeds moeilijker om nog open in gesprek te 

gaan met de ander. Want: ‘Ik sta toch in mijn 

recht…’ Je kunt de vergelijking maken met een 

diamant. Een diamant kleurt verschillend, afhankelijk 

vanaf welke hoek je kijkt. Zo werkt 

het ook in conflicten. Wij zien onze kant van 

het verhaal en het is moeilijk je in de ander te 

verplaatsen. 

Omgaan 

met 

conflicten 

De Bijbel is eerlijk over conflicten. Al in het 

begin was er opstand en rebellie van satan 

(Jesaja 14) en deze houding van hoogmoed 

en trots komen we op veel plaatsten tegen (zie 

ook o.a. Jakobus 4:1,2). Toch is dat geen reden 

om bang te zijn voor conflicten. Hoewel ze veel 

kapot kunnen maken, bieden conflicten ook 

kansen en gelegenheden om God te verheerlijken 

en mogelijkheden om te groeien in geloof. 

De uitdaging voor ons als christenen is om zo 

met meningsverschillen en conflicten om te 

gaan, dat uiteindelijk door alles heen God de 

eer krijgt. In 2 Korintiërs 5 spreekt Paulus over 

de bediening der verzoening. Door het geloof 

in Jezus Christus zijn we verzoend met God en 

het is Gods verlangen dat die verzoening doorwerkt 

in de relaties met mensen. Deze liefde is 

een krachtig getuigenis tegenover de mensen 

om ons heen (Johannes 17:21). Getz schrijft 

hierover: ‘Als Satan de eenheid kan vernielen, 

is hij erin geslaagd het machtigste teken 

te vernielen dat Jezus Christus God was.’ En: 

‘Er is één bijzondere les die we kunnen leren 

uit de kerkgeschiedenis: Satans voornaamste 

strategie is het kapotmaken van eenheid onder 

christenen. Hij is de auteur van verwarring, 


Peter van Genderen is gecertificeerd 

NMI mediator 

en lid van het netwerk 

Vredestichters. Hij heeft 

een eigen praktijk voor 

mediation en coaching 

(www.vangenderenadvies. 

nl) en is daarnaast stafwerker 

in de NGK Houten.

ongevoeligheid, valse leer en gemeentesplit- 

singen’ (Getz, G.A., Building up one another. 

Wheaton, Victor Books, blz. 36). 

Mediation 

Veel conflicten hebben te maken met erkenning 

en het gehoord willen worden, maar in 

‘het vuur van de strijd’ gebeurt dat niet meer. 

Er wordt niet meer geluisterd en beschuldigingen 

en verwijten vliegen over de tafel, waardoor 

de onderlinge kloof groeit. 

Als het dan niet meer lukt om er met elkaar uit 

te komen, wordt vaak de hulp van een advocaat 

ingeroepen. Je blijft dan als partijen echter tegenover 

elkaar staan, want er is geen ruimte 

voor erkenning. 

Het conflict verergert 

en loopt 

vaak uit op een 

machtsspel. Ook 

de oorzaken van 

het conflict komen 

niet boven 

tafel. Vandaar dat 

er de laatste jaren 

veel meer aandacht 

is gekomen 

voor mediation. 

Dit is een andere 

manier van oplossen van conflicten, buiten de 

rechter om, waarbij partijen alle ruimte krijgen 

om hun verhaal te doen en er ruimte is voor 

erkenning en gehoord worden. 

Bij mediation is er een mediator die als neutrale 

derde de partijen begeleidt en helpt om 

weer met elkaar in gesprek te komen. De mediator 

neemt daarbij zelf geen standpunt in, 

maar helpt partijen om zelf tot een oplossing 

te komen, die zo veel mogelijk aansluit bij hun 

persoonlijke wensen en belangen. Het resultaat 

is dan ook vaak een oplossing waar ieder 

achter kan staan en waarbij de relatie naar de 

toekomst in stand kan blijven. 


Mediations hebben een redelijk vaste structuur. 

Vooraf sluiten partijen een overeenkomst 

waarin ze afspreken zich in te zetten voor de 

oplossing van het conflict en beloven ze geheimhouding. 

Vervolgens start de mediator 

met het helder krijgen van het probleem en 

vraagt door tot de kern van het conflict helder 

is en alle betrokkenen weten waar het nu echt 

om gaat. Je pelt als het ware alle laagjes van de 

ui af tot je bij de kern komt. Regelmatig klinkt 

er dan ook een reactie als: ‘O, ik wist niet dat 

dat voor jou zo belangrijk was.’ Nadat het probleem 

helder is en ook de wensen van ieder in 

beeld zijn gebracht, is er de ruimte om met elkaar 

na te denken over mogelijke oplossingen 

en die vervolgens 

uit te werken. De 

afspraak wordt 

vastgelegd in een 

overeenkomst. 

bij mediation is er een 

die als neutrale derde 

de partijen begeleidt 

en helpt om weer met 

elkaar in gesprek te 

komen. 

In veel delen van 

de wereld heeft 

mediation de afgelopen 

jaren een 

enorme vlucht 

genomen en in 

sommige landen 

is zelfs bij wet geregeld 

om bij gezins- en relatieproblemen eerst 

mediation in te zetten. In Nederland is de toepassing 

van mediation ook sterk toegenomen, 

mede door stimulering vanuit de politiek en de 

rechtspraak. 

Mediation en de Bijbel 

Recent vroeg een ouderling advies over een 

kwestie in hun gemeente. Hij had in de kerkenraad 

voorgesteld om een mediator in te 

schakelen. De dominee reageerde echter: ‘Dat 

is een wereldse methode en past niet in een 

christelijke gemeente.’ Is dat echter wel zo? 

Een mooi voorbeeld lezen we in Filippenzen 

4. Paulus vermaant Euodia en Syntyche om 

eensgezind te zijn. Paulus kiest hierbij geen 

partij; het is dus aannemelijk dat het conflict 

meer ligt in een botsing van persoonlijkheden. 

In vers 3 klinkt de oproep aan Paulus’ metgezel 

om deze vrouwen behulpzaam te zijn. Paulus 

vraagt om bemiddeling tussen hen, om hen 

weer samen te brengen: een derde die helpt in 

het conflict. Deze gedachte kom je ook tegen 

in bijvoorbeeld Matteüs 18 en ze is in overeenstemming 

met de eerder genoemde bediening 

der verzoening. 

Mediation heeft veel elementen in zich die 

kunnen helpen om de stap naar vergeving en 

verzoening te maken. Niet altijd zijn partijen 

daaraan toe of 

daartoe bereid, 

maar wanneer 

het weer lukt om 

ze met elkaar in 

gesprek te brengen, 

kunnen blokkades 

opgeruimd 

worden en zonden 

beleden. Een 

christenmediator 

kan zich daarbij 

onderscheiden 

door een appèl te 

doen op principes die we in de Bijbel tegenkomen. 

Meerdere malen heb ik mensen horen 

zeggen: ‘Zoals wij nu bezig zijn, kunnen we niet 

verantwoorden tegenover God.’ Zulke momenten 

kunnen een doorbraak in de onderlinge relatie 

gaan betekenen. 

Principes breder toepasbaar 

Door de jaren heen ben ik erg enthousiast geworden 

over mediation, omdat ik zie dat het 

werkt en mensen helpt om weer tot hun bestemming 

te komen. Ik geloof ook dat we in 

de christelijke gemeente hier veel meer ons 

voordeel mee zouden kunnen doen door tijdig 

deskundige hulp in te schakelen. 

De principes zijn echter veel breder toepasbaar, 

vooral ook om preventief te kunnen werken 

en daarmee conflicten te voorkomen. Dit 

kan bijvoorbeeld door: 

• Verschillen in een vroeg stadium en met 

een open houding te bespreken. De kans 

dat ze uitgroeien tot een conflict zal dan erg 

klein worden. Zie hiervoor ook de stappen 

uit Matteüs 18. Wanneer we alleen al de 

eerste stap – een gesprek onder vier ogen 

– toepassen, en dat vanuit de goede gezindheid, 

zullen veel volgende stappen niet 

meer nodig zijn. 

• Iedere betrokkene de gelegenheid te geven 

zijn/haar verhaal 

te doen en niet 

op basis van één 

(gekleurd) verhaal 

conclusies te 

trekken. 

• Vragen te 

stellen in plaats 

van direct te reageren, 

en er zodoende 

achter te 

komen waarom 

iemand iets zegt 

of op een bepaalde 

manier reageert. ‘Je zegt dat… kun je 

daar iets meer over vertellen?’ 

• Samen te vatten en te reflecteren: ‘Ik hoor 

je zeggen dat… Klopt dat?’ Je kunt dan 

checken of je het goed hebt begrepen. 

• Te kijken naar de belangen achter de standpunten. 

In een conflict is het verleidelijk 

om te discussiëren over standpunten. Bijvoorbeeld: 

een lid van de evangelisatiecommissie 

komt in conflict met een ander 

lid over de inhoud van een straatactie; of 

een vrouw is boos op haar man omdat hij 

alweer te laat is voor het eten. Maar onder 

de standpunten zitten echter de belangen: 

waarom iemand wel of niet voor een straat- 

Een christenmediator 

kan zich 

onderscheiden door 

een appèl te doen op 

principes die we in de 

bijbel tegenkomen. 


Ik geef jullie een nieuw 

gebod: heb elkaar lief. 

Zoals Ik jullie heb liefgehad, 

zo moeten jullie 

elkaar liefhebben. Aan jullie 

liefde voor elkaar zal 

iedereen zien dat jullie 

mijn leerlingen zijn. 

(Johannes 13:34,35)

dEnkbodEm 

1. Ooit nagedacht over mediation, de 

weg die hier wordt voorgesteld in het 

geval van conflictsituaties? Zou de 

aanwezigheid en hulp van een deskundige 

derde misschien kunnen helpen in een 

concreet geval waar je mee te maken 

hebt? 

2. Wat vind je van de mening van die 

dominee die mediation maar werelds 

vond? Wat is ervóór, wat is ertegen? 

3. Op welke manier zou een christelijk 

perspectief verschil kunnen uitmaken bij 

het aanpakken van problemen tussen 

mensen? 


actie is of waarom de vrouw zo geïrriteerd 

raakt als haar man te laat komt (afpellen 

van de ui). Zo kun je tot de kern komen en 

begrijpen waarom iemand tot een bepaald 

standpunt komt. Dit geeft een helder zicht 

op wat iemands wensen/belangen zijn en 

van daaruit kun je gezamenlijk kijken hoe 

je hier gegeven de situatie het beste invulling 

aan kunt geven. 

• Niet bang te zijn om fouten toe te geven. 

In de christelijke gemeente weten we dat 

we allemaal leven vanuit de vergeving van 

Jezus Christus. Fouten kunnen dan kansen 

worden om te leren. 

q 

Jan-Reindert Voogdt 

Innerlijk conflict 

De wereld waarin we leven wordt 

verscheurd door conflict. Niet alleen 

de krant, maar zelfs de Bodem 

staat er bol van. Conflicten 

tussen naties, volken, buren, partners. en hoe 

verschrikkelijk al deze brandhaarden ook mogen 

zijn, er is nog een strijdtoneel, een waarin 

we ons allemaal dag in dag uit begeven: dat 

van het innerlijk conflict. 

In een cursus psychotherapie die ik laatst 

volgde, moest ik naar goed gebruik ook zelf 

mijn doopceel lichten. de problematische situatie 

die ik aankaartte betrof een aankomende 

redactievergadering van een zeker tijdschrift, 

Bodem, waarin ik zou vertellen dat ik had 

besloten te stoppen met mijn werk voor het 

blad. de therapeut onderzoekt dan op basis 

van de ervaren emoties in deze situatie (in 

mijn geval: spanning, angst) welke ‘irreële opvattingen’ 

ik over mezelf en mijn leefwereld 

huldig. 

Therapeut: Welke gedachten gingen er door je 

heen net voordat je je zo begon te voelen? 

Ik: Ik dacht, ze zien me al aankomen. Als ik 

met dit werk stop, ook al heb ik goede redenen, 

zullen ze denken dat ik ze in de steek 

laat. 

Therapeut: en wat zou er erg aan zijn als ze 

dat van je zouden denken? 

Ik: Ze zullen teleurgesteld in me zijn. misschien 

wel boos. dat zou ik heel erg vinden. 

Therapeut: oké, stel, ze zijn inderdaad teleurgesteld 

en boos. Waarom is dat dan een probleem 

voor jou? 

Ik: Uhhh… ik wil geloof ik heel graag dat ze me 

aardig vinden. 

Therapeut: even kijken of ik je goed begrijp. 

dus je wilt je eigen keuzes kunnen maken, 

ook al zijn die niet altijd in het belang van de 

ander, maar je wilt tegelijkertijd dat de anderen 

je aardig vinden? 

dat vond mijn therapeut nu een irreële opvatting. 

Hij vond dat ik iets onmogelijks verlangde. 

Je kiest ofwel voor jezelf en accepteert dat 

anderen dat niet leuk vinden, ofwel je wilt per 

se aardig gevonden worden, en dan voeg je je 

naar wat er van je verlangd wordt. 

die avond, in de trein op weg naar huis, liet 

ik mijn gedachten nog eens over deze oefensessie 

gaan. Was dat nu de kern van mijn 

innerlijk conflict: kiezen voor mezelf of voor 

de ander? maar zou ik in beide gevallen niet 

voor mezelf kiezen: in het ene geval creëer ik 

ruimte in mijn eigen agenda, in het andere geval 

voorkom ik dat mijn geliefde redactieleden 

me onaardig gaan vinden! 

In het Nieuwe Testament wordt er een ander 

innerlijk conflict geïdentificeerd: dat tussen 

het vlees en de Geest. dat conflict gaat niet 

over mijn ‘driften’ en de regels, of over het 

belang van mezelf en de ander. de vraag is 

nu of ik leef als zoon van God of als slaaf 

van mijn lichaam. die slaaf, die streeft naar zo 

veel mogelijk gemak en zo min mogelijk pijn, 

komt in bovengenoemde situatie tussen twee 

vuren te staan: moet hij nu zichzelf klemzetten 

of kwade gezichten riskeren? de zoon, die 

zeker is van Vaders liefde, schiet niet in de 

stress van zijn volle agenda, omdat hij weet 

dat zijn Vader van hem houdt en voor hem 

zorgt. maar hij is ook niet bang voor onbegrip 

of boosheid van anderen. omdat… hij weet 

dat zijn Vader van hem houdt en voor hem 

zorgt. Zo is hij dus vrij om te kiezen hoe hij 

zijn Vader kan eren. Wat een rust! 

mijn laatste redactievergadering was toch best 

spannend, maar minder dan ik had gedacht, 

dankzij de ‘reële opvatting’ dat ik kan vertrouwen 

op mijn Vaders goede zorgen (en dankzij 

de begripvolle reactie van de redactieleden!) 

dit was dus mijn laatste bijdrage aan Bodem. 

Ik kijk terug op een inspirerende, diepgravende 

en vrolijke samenwerking met de Bodemredactie. 

Ik ben blij dat ik daar deel van heb 

mogen zijn! 

q 

Column 



In Eerlijk gezegd laat één 

van de redactieleden zijn 

of haar gezicht eventjes 

zien, en vertelt iets van 

de bodem van zijn of haar 

hart. 

EErlijk gEzEgd

Thema Marjolijn Kool reageren: www.bodem-online.nl/bodem/18/205 

In vrede 

en onvrede 

een leven 

in gemeenschap 


Samenleven met mensen, we doen het allemaal. Of je 

nu alleen woont, met je man of vrouw, met een gezin, 

met vrienden of in een ander verband. Je vormt op veel 

verschillende manieren een gemeenschap met anderen. In 

je woonsituatie, op je werk, in je kerk, met je buren, met 

je vrienden. 

We leven in een individualistisch 

tijdperk, een tijd waarin veel 

mensen vooral gericht zijn op 

zichzelf en de bevrediging van 

hun persoonlijke behoeften. Toch kunnen we 

niet ontkennen dat de mens gemeenschap nodig 

heeft om te kunnen leven. Als wij individualistisch 

en geïsoleerd leven, dan ‘verschrompelen’ 

we en gaan we dood. 1 

Vrede en onvrede 

Jean Vanier (geb. 1928) is oprichter van de 

Arkgemeenschappen (leefgemeenschappen 

waar mensen zonder en mét een handicap samenleven). 

Hij wil de rol benadrukken die wij 

als mens, als individu, hebben in het vormen 

van een gemeenschap. Elk mens, van welk volk 

of land dan ook, is deel van de mensheid. Iedereen 

heeft een gave die tot opbouw van de 

gemeenschap van de mensheid kan dienen, 

om in vrede te leven en compleet te zijn. De 

mensheid is eigenlijk één geheel, één lichaam. 

In dat lichaam is ieder deel belangrijk. Vanier 

geeft aan dat groepen die zichzelf afsluiten of 

afscheiden van andere groepen (bijv. door de 

eigen cultuur, ideologie of gewoonten te verheffen 

boven die van anderen) niet alleen die 

andere groep verwonden maar de mensheid in 

het algemeen en daarmee ook zichzelf. 

De verschillen tussen mensen maar ook die 

tussen gemeenschappen kunnen dus schade- 

lijk zijn als er geen ruimte is voor acceptatie 

en waardering voor die ander. Menig conflict 

tussen mensen of gemeenschappen ontstaat 

door de schijnbaar onoverkomelijke verschillen. 

Sinds anderhalf jaar woon ik in een woonge- 

meenschap van Stichting Timon, waarin (jong) 

volwassenen samenleven en ruimte geboden 

wordt aan jongeren om de stap naar zelfstandigheid 

te kunnen maken in de toekomst. Het 

samenleven met anderen, het delen van je leven 

met je buren, sprak mij enorm aan. Ervoor 

openstaan om hulp te bieden en hulp te ontvangen 

– het leek mij de ideale leefomgeving 

passend binnen het christelijke idee van ‘dienen’ 

en een ‘naaste zijn’. De realiteit van het 

samenleven is minder ‘romantisch’ dan ik had 

verwacht. Sinds ik in de woongemeenschap 

woon, ben ik meer met mijzelf geconfronteerd 

dan ooit. Zo ontdekte ik dat het liefhebben 

van de ander wel vanzelfsprekend lijkt maar 

zeker niet vanzelf gaat. Het gevoel van liefde 

voor de ander wordt soms in de weg gezeten 

door irritatie, frustratie, onbegrip, jaloersheid 

en onzekerheid. Vanier wil het belang van die 

confrontatie met jezelf onderstrepen. Door het 

ontdekken van je diepste pijnpunten en eigenaardigheden 

wordt het verschil tussen jou en 

die ander blootgelegd. Vanaf het moment dat 

je deze pijnpunten ontdekt en aanvaardt in je 


Deze tien punten zijn een 

samenvatting van het 

eerste hoofdstuk van 

‘Community and Growth’, 

Jean Vanier. Eerder geplubliceerd 

in ‘Samenleven’, 

datum onbekend.

leven, kun je je als herboren beschouwen. De 

aanvaarding van jouw diepste zijn is de start 

van een nieuw leven. 

Tien stappen 

Als mens worden we opgeroepen om ons te 

bekeren, Jezus Christus als voorbeeld in ons 

leven aan te nemen en als vernieuwd mens 

door het leven te gaan (Handelingen 2:38). De 

uitdaging van zelfaanvaarding, groei en verandering 

is daarmee eerder groter geworden dan 

kleiner. Vanier legt in tien stappen uit hoe je de 

uitdaging van het groeien naar gemeenschap, 

in vrede en onvrede, aan kunt gaan. 

1. Groeien naar 

een doel van de 

gemeenschap 

Wanneer een 

groep mensen 

besluit samen te 

leven zonder duidelijkomschreven 

doel, zullen 

de conflicten heel 

snel opdagen. 

Spanningen komen 

vaak voort 

uit het feit dat 

mensen zeer verschillende verwachtingen koesteren 

maar ze nooit uitspreken. Een gemeenschap 

wordt werkelijk één en straalt dit ook uit 

als alle leden het gevoel hebben: zo moet het. 

2. Van gemeenschap-voor-mezelf naar mezelfvoor-de-gemeenschap 

Gemeenschap betekent niet zozeer samenwonen. 

Het is de plaats waar iedereen bezig is 

vanuit de duisternis van het egocentrisme over 

te gaan naar het licht van de echte liefde. Liefhebben 

is eenvoudig gelukkig zijn omdat de 

ander er is. Het is je bij elkaar geborgen weten 

en tevens de vaste overtuiging hebben dat de 

ander trouw is aan zijn roeping. 


Gemeenschap heeft twee polen: een gevoel van 

elkaar wederzijds toebehoren en een verlangen 

dat de ander zich ontwikkelt in zijn gave aan 

God en de mensen. Om lief te hebben moet je 

voortdurend je eigen meningen, je prikkelbaarheid 

en je comfort prijsgeven. Het vraagt offers 

en een wilsdaad om je gevoeligheden te overstijgen 

en een gezuiverd hart van God te ontvangen 

dat spontaan naar de ander uitgaat. 

3. Leren omgaan met sympathie en antipathie 

Vriendschap en vijandschap zijn twee grote 

gevaren van gemeenschap. We gaan graag 

om met iemand die ons bevalt, die ons voedt 

en vleit. (‘Jij bent 

hartelijk! Jij ook!’) 

Wij zijn kostbaar, 

intelligent, knap, 

etc. Menselijke 

vriendschap verwordt 

heel snel 

tot een zich afsluiten 

voor de 

buitenwereld en 

in-elkaar-opgaan. 

Er is dan geen 

prikkel meer om 

verder te gaan. 

Mensen die ons niet liggen, ons blokkeren, jaloers 

maken of overvragen, gaan we het liefst 

uit de weg. Zij zijn onze vijanden. Eigenlijk maken 

zij ons ervan bewust dat we maar onrijp en 

arm zijn. Dit willen we niet zien en we verbergen 

ons achter een muur van kritiek op hen. 

Jezus’ boodschap is heel duidelijk: ‘(…) heb je 

vijanden lief, wees goed voor wie jullie haten. 

(…) Is het een verdienste als je liefhebt wie jullie 

liefhebben?’ (Lucas 6:27,32). 

Wanneer een groep 

mensen besluit samen 

te leven zonder duidelijk 

omschreven doel, 

zullen de conflicten 

heel snel opdagen 

4. Vergeving 

Liefhebben is mogelijk. De relatie tussen mensen 

is alleen dan waarachtig en duurzaam, als 

zij steunt op de aanvaarding van de zwakheden 

van de ander, op de vergeving en de hoop dat 

groei mogelijk is. Zelfs wanneer wij veel vertrouwen 

in elkaar stellen, vallen er toch nog 

altijd woorden die kwetsen, zijn er houdingen 

die trots verraden, komen er situaties voor 

waarin de gevoeligheden botsen. Daarom zal 

een leven in gemeenschap ook altijd een ‘kruis’ 

inhouden, een aanhoudende poging om te aanvaarden, 

dat wil zeggen: om elke dag tot vergeving 

te komen. 

5. Geduld 

Onze gevoeligheden, onze sympathie en weerzin 

worden niet in één dag rechtgetrokken. Dit 

vraagt duizendmaal loutering en vergeving. 

Het vereist inspanning elke dag opnieuw. Onmisbaar 

zijn de gaven van de Heilige Geest om 

ons van binnenuit 

te vernieuwen. Er 

is veel geduld en 

gebed nodig om 

eerst onze eigen 

belemmeringen 

en vooroordelen 

te aanvaarden en 

daarna het goede 

in onze ‘vijand’ te 

zien. Hierbij kan 

een vredestichter die we beiden vertrouwen 

en die onze houding begrijpt, heel behulpzaam 

zijn. 

6. Wederzijds vertrouwen 

Het wederzijds vertrouwen binnen de gemeenschap 

vloeit voort uit de dagelijkse vergeving 

en uit de aanvaarding van onze zwakheden en 

‘armoede’. Dat vertrouwen ontstaat niet ineens. 

Vertrouwen groeit vaak na veel lijden, 

grote beproeving en pijnlijke spanningen. Een 

gemeenschap waar echt wederzijds vertrouwen 

heerst, zal niet wankelen. Het wordt een 

levensstroom die één van hart is, één van ziel, 

één van geest en met één en dezelfde visie. Dit 

geeft de typische sfeer van vreugde en gastvrij- 

heid die een echte gemeenschap kenmerkt. 

Dan proberen we ook geen rol meer te spelen, 

maar kunnen we toe groeien naar wie we zijn. 

We leven dan niet meer volgens de verwachtingen 

van anderen maar volgens onze eigen 

roeping. 

7. Zijn zoals je bent 

Een ideale gemeenschap met volmaakte leden 

bestaat niet. Het is moeilijk in te zien dat 

het geen zin heeft hiernaar te zoeken. Droom 

niet steeds van idealen, maar geef jezelf daar 

waar je bent. Zoek ernaar hoe je degenen die 

God naast je geplaatst heeft van daaruit meer 

liefde kunt betonen. Wie te veel zoekt naar een 

evenwicht, naar een eigen vrede, zal deze nooit 

vinden. Want beide zijn een vrucht van de liefde 

en dus van de 

dienstbaarheid 

aan anderen. 

Wie te veel zoekt naar 

een evenwicht, naar 

een eigen vrede, zal 

deze nooit vinden. 

8. Deel je eigen 

zwakheid mee 

Aanvaarden wil 

niet zeggen fatalistisch 

berusten, 

zonder hoop. 

We moeten in de 

waarheid staan en vermijden dat we in een illusie 

leven. Je kunt groeien op basis van wat je 

in waarheid bent en niet door wat jijzelf of anderen 

dromen. Het onder ogen durven zien van 

je zwakheden en anderen hierin toelaten, verdiept 

het leven van de gemeenschap. Tegelijk 

worden de leden kwetsbaarder en gevoeliger. 

Het wederzijds vertrouwen wordt versterkt en 

dit maakt ons afhankelijker van elkaar. Het betekent 

dat je alle muren afbreekt, de ander vrij 

bij je binnen laat komen en ook bij de ander mag 

binnengaan. Deze wederzijdse afhankelijkheid 

is het cement van de eenheid. Ze staat in sterke 

tegenstelling tot een leven in de maatschappij, 

waar we verplicht zijn een harnas te dragen om 

onze kwetsbaarheid te beschermen. 


Noot 

1. Jean Vanier, Community 

and growth, Revised edition 

1989. 

Psalm 133 

Een pelgrimslied van David. 

Hoe goed is het, hoe 

heerlijk 

als broeders bijeen te 

wonen! 

Goed als olie op het hoofd 

die neervalt op de baard, 

de baard van Aäron, 

en neervalt op de hals 

van zijn gewaad, 

als de dauw van de 

Hermon 

die neervalt op de bergen 

van Sion. 

Daar geeft de heer zijn 

zegen: 

leven voor altijd. 

9. Eigen gaven gebruiken 

Om een gemeenschap te bouwen moet ieder 

zijn eigen mogelijkheden gebruiken. Doe je dat 

niet, dan ben je ontrouw aan jezelf én aan de 

gemeenschap. Elk lid moet dus zijn eigen gave 

kennen, deze oefenen en ontwikkelen. Ieder lid 

moet ook de gave van de ander ontdekken, erkennen 

en helpen ontwikkelen. Wie voldoende 

overtuigd is van zijn eigen gave, benijdt die 

van de ander niet, die toch altijd mooier lijkt. 

Jaloersheid vernietigt de gemeenschap. Ze 

komt voort uit het feit dat men zijn eigen talent 

niet kent of er niet genoeg in gelooft. Alles 

hangt ervan af dat elk lid zijn plaats heeft 

en een onmisbare schakel in het geheel is. Zo 

niet, dan gaat de groep in tijden van crisis en 

twijfel ten onder. Wanneer wij gevoed worden 

vanuit onze persoonlijke relatie met God en we 

onszelf door de ander laten aanvullen, zal de 

gemeenschap staande kunnen blijven wat er 

ook gebeurt. 

10. Het geheim van ieder mens 

De gemeenschap moet de plaats zijn waar iedereen 

kan groeien naar innerlijke bevrijding, 

naar de eenheid met God en naar de liefde 

en het verlangen om zich vrijwillig te geven 

en zich verbonden te weten met de anderen. 

Heel gemakkelijk kan het een plaats worden 

van dwang en manipulatie, waar mensen een 

soort hersenspoeling ondergaan om allemaal 

hetzelfde te denken. Als men het persoonlijke 

en intieme met iedereen móét delen, gaat de 

vrees regeren. In een echte gemeenschap moet 

het mogelijk zijn dat elk lid het diepste geheim 

van zijn hart bewaart. Hierin ligt de zwakheid 

én de kracht van de gemeenschap. Zwakheid 

omdat er een onbekende in het spel is die zich 

vrij kan ontwikkelen. Deze waardering van de 

persoon is tevens een enorme kracht. Niets is 

immers zo sterk als een hart dat liefheeft en 

zich zomaar geeft aan God en aan anderen. 

De gemeenschap is een plaats van vergeving en 

feest, van groei en bevrijding. Toch blijft nog 


onze diepste eenzaamheid, ons verlangen naar 

oneindigheid, naar onbegrensd geluk, naar 

vereniging met de Eeuwige. De overgang door 

de dood heen moeten we alleen maken. Elk 

lijden, elke neerslachtigheid is een voorsmaak 

van de dood. Als je dat ontdekt en aanvaardt, 

ontdek je dat je daar Jezus Christus ontmoet. 

Hij, de Meester van gemeenschap, was geheel 

verlaten aan het kruis. In de gemeenschap met 

zijn lijden ontspringt in ons een bron van levend 

water die stroomt naar de armen en de 

dorstigen. De vreugde van het avondmaal, het 

gedenken van Jezus’ kruisdood, en de gemeenschap 

met elkaar zijn tekenen dat over alle lijden, 

loutering en dood heen ons een ontmoeting 

wacht die ons geheel zal vervullen. Jezus 

bidt hiervoor: ‘Laat hen allen één zijn, Vader. 

Zoals U in Mij bent en Ik in U (…) dan zullen 

zij volkomen één zijn’ (Johannes 17:21-23). 

Deze eenheid reikt veel verder dan wat wij hier 

ooit voor mogelijk kunnen houden. Het is een 

vooruitzicht op de Bruiloft van het Lam, op het 

vieren van het leven waaraan wij deel zullen 

hebben als we geheel met Hem verenigd zullen 

zijn. 

q 

Henry Cloud & John Townsend, ‘Nou moet je eens 

goed naar me luisteren’ – Hoe voer je gesprekken 

die je liever vermijdt?, ISBN 9789023922704, Boekencentrum, 

Mei 2008. 255 blz., Prijs € 17,50 

de titel zeg het al, moeilijke gesprekken zijn 

niet te vermijden. maar wel te voeren, aldus 

Cloud & Townsend. Toch voel ik enige 

weerstand bij de start van het lezen van dit 

boek. Ik voel namelijk wel aankomen wat 

Cloud & Townsend mij gaan vertellen: dat 

ik die moeilijke gesprekken toch echt niet 

mag vermijden... dit boek wordt opgedragen 

aan al diegenen die een eerlijk gesprek van 

levensbelang achten voor hun relaties. dat 

veronderstelt naar mijn idee een besef van 

het belang van eerlijke gesprekken. Ik sputter 

nog even tegen maar ben na het lezen 

van deel één (waarom dat moeilijke gesprek 

echt nodig is) overtuigd van het belang van 

het voeren van eerlijke gesprekken. Cloud 

& Townsend maken duidelijk dat als je een 

probleem ervaart, je zelf ook degene kunt of 

zelfs moet zijn die dit probleem bespreekbaar 

maakt. Het lijkt op het intrappen van 

een open deur maar dat is het niet. Ga eens 

bij jezelf na hoe je omgaat met irritaties of 

strubbelingen in je relaties met anderen. Hoe 

vaak laat je het voor wat het is in de hoop 

dat de situatie vanzelf verandert? 

Cloud & Townsend maken duidelijk dat een 

confronterend gesprek uit liefde (en ter bescherming 

ervan) gevoerd wordt. Hoewel je 

eerste gevoel misschien zegt dat jouw confronterende 

woorden de ander boos zullen 

maken (wat ook zo kan zijn, natuurlijk), is de 

bedoeling van je confrontatie juist het tegenovergestelde. 

Het aangeven van grenzen, het 

benoemen van irritaties, het uitspreken van 

teleurstellingen en van verwachtingen zijn 

nodig en staan ten dienste van het behoud 

van de relatie, aldus Cloud en Townsend. de 

relatie wordt op deze manier beschermd tegen 

dat wat haar bedreigt, zoals patronen 

of eigenschappen als controlerend gedrag, 

egoïsme, onverschilligheid en verdedigingsmechanismen. 

om de lezer op weg te helpen dit moeilijke 

gesprek aan te gaan, nemen Cloud & Townsend 

in deel twee ruim de tijd voor het bespreken 

van de kenmerken van een goed 


gesprek. Ze gaan uitgebreid in op onderwerpen 

als de afbakening tussen ‘jij’ en ‘ik’, het 

helder omschrijven van een probleem, waardering 

geven aan de ander, vergeving vragen 

voor je eigen aandeel. 

In deel drie en vijf komen diverse praktijkvoorbeelden 

aan de orde, die illustreren in 

welke situaties veel van ons vast blijven zitten. 

de voorbeelden worden goed uitgewerkt 

en Cloud & Townsend geven duidelijke adviezen 

voor het bespreekbaar maken van het 

probleem. Het gaat hierbij niet alleen om de 

kleine huis-, tuin- en keukenirritaties. ook 

problemen als de verleiding van porno en 

verslavingsproblematiek worden benoemd. 

daarnaast worden ook relationele problemen 

met collega’s, ouders, (volwassen) kinderen 

besproken. 

dit boek bevat ontzettend veel informatie, op 

een praktische manier uiteengezet. Wat mij 

betreft een prachtig bewaarexemplaar, om 

uit de kast te halen als een relatie moeilijk 

verloopt. Hoewel het voeren van een moeilijk 

gesprek nooit mijn hobby zal worden, kijk 

ik er wel naar uit om de tips van Cloud & 

Townsend in praktijk te gaan brengen. Als 

leuk extraatje kunnen er discussievragen gedownload 

worden van de site van het Boekencentrum. 

misschien een idee om dit boek 

in groepsverband (bijv met een gemeentekring) 

te bespreken? 



Boekbespreking

eageren: www.bodem-online.nl/bodem/18/216 

Boekbespreking Astrid Baars 

Column 

Tom Holladay, Een hart voor mensen: leven zoals 

Hij, ISBN 9063535538, Medema, 2009. Pb. 356 blz., 

Prijs € 19,95 

een paar jaar geleden las ik –evenals vele andere 

christenen- het boek Doelgericht leven 

van Rick Warren waarbij hij de aandacht richt 

op persoonlijke vernieuwing. Zijn zwager 

Tom Holladay schrijft nu een nieuw boek om 

veertig dagen na te denken over relationele 

vernieuwing. 

Voordat ik begon te lezen, werd ik al gewaarschuwd: 

als ik het boek uit zou hebben, zou 

ik het jammer vinden dat ik het alleen gelezen 

heb. ondanks deze waarschuwing ben ik 

eigenwijs in mijn eentje begonnen met lezen. 

ook nam ik geen veertig dagen de tijd om de 

waarheden tot me door te laten dringen. Ik 

weet niet wat er dan gebeurd zou zijn met 

me... Vertwijfeld vraag ik me halverwege af 

of ik aan veertig jáár genoeg zou hebben. 

Van harte aanbevolen. of je het nu alleen 

leest of samen met anderen, in langzaam of 

rap tempo: dit raakt je! 

Ik heb al heel wat keren gezegd dat ik een 

hart voor God en een hart voor mensen heb. 

Na het lezen van dit boek durf ik dat niet 

meer zo hard te roepen. de ondertitel hakt er 

bij mij wel in: ‘Worden zoals Hij’. Ik dacht dat 

ik het aardig deed, maar wanneer ik mijn eigen 

leven spiegel aan de meest prominente 

deskundige ter wereld op het gebied van relaties, 

voel ik me een beginneling die enorm 

veel kan leren van Jezus’ relatieprincipes: (1) 

Hecht de grootste waarde aan relaties. (2) 

Heb lief zoals Jezus jou liefheeft. (3) Communiceer 

vanuit het hart. (4) op grond van het 

oordeel dat je velt, zal er over je geoordeeld 

worden. (5) Het belangrijkst zijn de dienaren. 

(6) Behandel anderen zoals je wilt dat 

ze jullie behandelen. Bij ieder principe sta 

je een aantal dagen stil door dagelijks een 

stukje te lezen, waarbij je afsluit met een 

punt om over na te denken, een tekst om te 

onthouden en een vraag om te overdenken. 

Het boek staat boordevol voorbeelden uit 

het leven van Jezus. Tegelijkertijd weet Holladay 

de boodschap pijnlijk dichtbij te brengen. 

dit is geen boek dat je alleen uit pure 

belangstelling kunt lezen. Geen boek dat je 

enkel uit pure interesse kunt gaan lezen. dit 


boek raakt je HART! Steeds opnieuw word je 

uitgedaagd om de principes toe te passen 

in je eigen leven. Niet zweverig, maar heel 

concreet. Niet ver van mijn bed, maar heel 

reëel. met oog voor de hoge eis om iedereen 

lief te hebben als je naaste, maar daarbij ook 

de realiteit in het oog houdend dat je je liefde 

mag beperken tot de enkeling. Holladay 

weet gevoelige punten te raken, maar stelt 

het gevoel niet centraal. Zo beschrijft hij heel 

nuchter dat Jezus ook geen zin had om aan 

het kruis te sterven, maar dat toch deed. Het 

gaat dus om onze daden. en toch schrijft hij 

daarna meteen weer een hele dag over het 

gevoel dat ook belangrijk is. Vanuit je HART 

zal namelijk altijd iets uitlekken naar je daden. 

Wat ben ik blij met zijn evenwichtige benadering! 

en te midden van die ‘blijdschap’ 

baal ik van mezelf als ik mijn ideeën over 

zelfzucht, integriteit, nederigheid en ambitie, 

balk en splinters en wat al niet meer leg 

naast de ideeën van dit boek, naast de ideeen 

van Jezus. Bij Hem draait namelijk echt 

alles om oprechte liefde zonder enig eigenbelang. 

Voor een aantal ontmoetingen die ik 

had, heb ik bewust nagedacht over de vraag 

die je iedere dag moet beantwoorden: kies je 

ervoor om jezelf te verhogen of kies je ervoor 

om jezelf te vernederen door belangrijk te 

zijn in het dienen? met dit principe in mijn 

achterhoofd bleken sommige ontmoetingen 

soms net iets anders uit te pakken. maar wat 

mag ik ook nog gruwelijk veel leren! Wat een 

uitdaging! Na het lezen van het boek kan ik 

wel even vooruit. de vragen achterin voegen 

mijns inziens niet meer zo veel toe. Ik heb 

meer behoefte aan wat tissues... 

Paulien Vervoorn 

Spiegeltje, spiegeltje aan de wand 

Verheugd begin ik de brief aan Filémon 

te lezen. Verheugd omdat 

de brief heel kort is. Ik denk dat 

daarmee de tijdnood waarin ik 

verkeer minder is, maar of dat ook zo is zal 

nog moeten blijken. Ik ben in conflict met de 

tijd, wie niet? 

Paulus pleit in de brief voor een ontsnapte 

slaaf, tevens dief. Hij vraagt aan de ‘eigenaar’ 

of hij de slaaf wil ontvangen als een geliefde 

broeder, niet als een slaaf. en schade of 

schulden kan de eigenaar declareren bij Paulus, 

althans, de eigenaar staat eigenlijk in de 

schuld bij Paulus. Paulus geeft er een flinke 

draai aan; hij doet ineens een beroep op het 

schuldgevoel en het geloof van de eigenaar. 

de brief prikt in het geweten, het geloof. Voor 

de een zal het geprik aanvoelen als gekriebel, 

de ander voelt een angel steken. Pas op voor 

de angel: het is een spiegel. 

‘Uw goedheid moet zich spontaan kunnen uiten,’ 

schrijft Paulus. maar welke uiting is er 

na deze tekst nog spontaan? Paulus gooit volgens 

mij zijn eigen glazen in. Ik zou de brief 

irritant gevonden hebben, want in hoeverre 

heb ik na die opmerking nog de kans om zelf 

op het idee te komen een bepaalde goedheid 

te uiten? Het zou dan niet uit mijn hart komen 

maar uit een brief. mogelijk is het hier zaak 

om trots, principes en dat soort zelfgevoelens 

opzij te zetten en doet de bron van de goedheid, 

het hart of een brief, er eigenlijk niet 

toe. Spiegeltje, spiegeltje aan de wand? 

Hoewel de slavernij er niet door is afgeschaft, 

wordt het wel duidelijk dat gelijkheid en vergeving 

in het woordenboek van een christen 

horen voor te komen. ook weet Paulus zeker 

dat de eigenaar meer zal doen dan hij vraagt. 

doelt hij hier bijvoorbeeld op het schenken 

van de vrijheid, het geven van materiële zaken, 

opname in de familie? 

In ieder geval zou ik de neiging hebben om iets 

met de brief te doen met als uiteindelijke doel 


verdwijning. Het zeker weten dat de eigenaar 

meer zal doen dan gevraagd wordt, komt op 

mij heel arrogant over; alweer krijgt hij geen 

kans om uit eigen beweging meer te doen. dit 

had de toon van de tweede brief moeten zijn, 

de brief die wij aanmaning noemen. 

Paulus moest alles ongetwijfeld in één brief 

kwijt, de slaaf reist maar één keer terug, en 

het zal de toon van de tijd geweest zijn. en 

dat Paulus kiest voor een brief om het conflict 

te beslechten begrijp ik ook. Tegenwoordig 

kunnen we sneller reizen en zijn er meer 

communicatiemiddelen. Wat mij betreft is het 

gesprek meestal de beste optie en de optie 

die de meeste moed vraagt. Uit een brief of 

een e-mail haal je niet de bedoelde toon en 

het lezen tussen de regels door gaat onbewust 

en automatisch. een ander conflict ligt 

dan op de loer. ooit ben ik de oplossing van 

een conflict ook begonnen met een brief. Voor 

een gesprek ontbrak het mij aan moed. de 

oplossing was uiteindelijk toch gelegen in een 

gesprek. daarna kon ik weer heerlijk slapen, 

als een doornloos roosje, en mezelf in de 

spiegel recht aankijken. 

q 


Ik ben Astrid Baars (43), 

geboren en getogen in 

Woerden. Vaag katholiek 

opgevoed, alleen de verplichte 

zondagse kerkgang 

en sommige bijbelverhalen 

zijn mij bijgebleven. 

Mijn vader was kruidenier, 

en ik studeerde ijverig 

rechten. Toen een zakelijke 

baan in pensioenland 

waarin ik steeds korter 

ben gaan werken omdat 

het leven niet alleen uit 

werken bleek te bestaan. 

Van alles probeer ik uit: 

opleidingen keramiek, 

handvaardigheid en psychosociaal 

werk, ruilkring 

Woerden, improvisatie 

toneel, poppenspel, volkstuinieren, 

schrijven. 

Ik blijf graag nieuwe 

deuren openen, vooral 

de onverwachte zijn erg 

avontuurlijk. Het schrijven 

voor BODEM is zo’n deur, 

dus: graag tot de volgende 

column! 

astrid zoEkt 

in filEmon

Interview Henk P. Medema reageren: www.bodem-online.nl/bodem/18/217 

Echtscheiding en andere 

conflicten – en een reservoir 

van wijsheid en genade 

Interview met Ap Verwaijen 


Een ruime, lichte woning in Prinsenbeek, vlak bij Breda. Een echtpaar dat er 

jeugdiger uitziet dan hun leeftijd doet vermoeden – maar ze zijn intussen wel de 

zestig ruim gepasseerd. Mensen van die leeftijd reizen vaak rond, voor hun eigen 

genoegen. Ap en Anita Verwaijen doen ook veel landen aan, maar daar geven ze 

vooral huwelijksseminars. Uit de praktijk, en óók uit eigen ervaring, weten ze wat 

conflicten betekenen in dat meest intieme samenlevingsverband, het huwelijk. 

Je bent advocaat geweest, Ap – een positie 

van waaruit je heel wat conflicten hebt gezien. 

Rechtsregels moeten toch helpen om conflicten 

te voorkomen? Helpen ze ook om conflicten 

op te lossen? 

Het klopt, ik ben twintig jaar advocaat geweest, 

en heb veel te maken gehad met mensen in conflicten. 

Niet alleen dat trouwens, advocaten geven 

ook veel adviezen ter voorkoming van conflicten. 

Het geschreven recht is ontwikkeld om 

het maatschappelijk verkeer te ordenen en zowel 

conflicten te voorkomen als ze op te lossen. Conflicten 

zullen er altijd zijn, om het simpele feit dat 

wij mensen allemaal gelimiteerd zijn. Alleen al 

het feit dat je uniek bent brengt met zich mee dat 

je een andere kijk op zaken kunt hebben. Daarnaast 

hebben wij mensen allemaal de neiging te 

denken dat we gelijk hebben. En als twee mensen 

dat denken is er al gauw een conflict. Conflicten 

hoeven op zichzelf niet verkeerd te zijn; het is 

maar hoe je ermee omgaat. Fouten maken doen 

we allemaal; maar als we bereid zijn ze recht te 

zetten, kan er zelfs iets moois uit voortkomen. 

Als christen ben je medeoprichter geweest van 

de Vereniging Christen-Juristen voor Conflictoplossing. 

In welk opzicht sta je er als christen 

anders in? 

Allereerst zijn er de bijbelse principes die universeel 

blijken te zijn en die werken, zelfs al 

ben je geen christen. Jezus gaf wegen aan om 

tot verzoening te komen, zoals vergeving en nederigheid. 

Paulus meende ook dat je, zeker als 

christen, bereid zou moeten zijn geschillen onderling 

op te lossen. Een jaar of twintig geleden 

ben ik enthousiast geworden over mediation, 

conflictbemiddeling, de mogelijkheid om met 

hulp van een bemiddelaar uit een conflict te komen. 

Als christen heb je het voordeel dat je kunt 

putten uit een hemels reservoir van wijsheid en 

genade. Ik geloof dat, wat ons op die gebieden 

ontbreekt, van boven wordt aangevuld. Als we 

erom vragen. 

Een van de ernstigste soorten intermenselijke 

conflicten is de situatie binnen een huwelijk, 

soms uitlopend op een echtscheiding. Kon je 

daarin als christenadvo caat nog iets ten goede 

betekenen? 

Aanvankelijk was ik veel bij echtscheidingen betrokken 

en bij de gevolgen daarvan: alimentatie, 

boedelscheiding, omgangsregelingen. Dat was 

vaak een treurige zaak. Mensen die met de beste 

bedoelingen met elkaar begonnen waren, en 

nu als vijanden tegenover elkaar stonden. Dan 

zat je eerst met partijen in de wachtkamer waar 

een hoorbare stilte heerste. En even later stond 

je samen voor de rechter in een zogenaamde 

comparitie van partijen, waarbij partijen jegens 

elkaar verwijten en verdachtmakingen uitwisselden. 

De advocaten deden er vaak nog een 

schepje bovenop. 


Later ben ik meer studie gaan maken van het 

huwelijk zoals dat door God bedoeld is, en heb 

ik besloten niet meer aan echtscheidingen mee 

te werken. Als advocaat kon ik voor mensen 

met huwelijksproblemen niet veel meer betekenen. 

Wel zijn we huwelijkslessen gaan geven, 

om mensen voor te bereiden op het huwelijk en 

ze te leren met huwelijkscrisissen om te gaan. 

Anita en ik zijn toen voorgangersechtpaar van 

een kerk geworden en ik heb vele huwelijken 

mogen inzegenen. 

En als er geen oplossing blijkt te zijn, en je 

gaat uit elkaar – hebben we dan als christenen 

geen boodschap meer aan de weg die je 

daarna moet gaan? 

Ik denk dat christenen bij uitstek geroepen zijn 

om mensen in nood bij te staan. Een van de 

ergste dingen die je kunnen overkomen is de 

situatie dat een liefdesband wordt verbroken. 

Dat kan zelfs erger zijn dan iemand verliezen 

door de dood. Het aantal echtscheidingen is 

al hoog, maar het 

aantal mensen 

dat samenleeft en 

uit elkaar gaat is 

nog hoger. In veel 

schoolklassen is 

het merendeel 

van de kinderen 

afkomstig uit gebroken 

gezinnen. 

Wij hebben een 

belangrijke taak 

mensen bij te 

staan in de nood, 

zelfs al hebben ze zelf gefaald. Ik moet altijd 

denken aan de ontmoetingen die Jezus had 

met mensen die met stukgelopen relaties te 

kampen hadden gehad. Hij benaderde ze nooit 

met veroordeling, maar altijd met bewogenheid 

en genade. Dat betekent niet dat we alles 

maar moeten goedkeuren, dat deed Jezus ook 

niet, maar dat we met bewogenheid naast die 

mensen kunnen gaan staan en ze kunnen helpen 

bij het maken van de juiste keuzes. 

Je was, enkele jaren geleden, betrokken bij het 

opstellen van een document van de Evangelische 

Alliantie waarin het ging over echtscheiding 

in de christelijke gemeente. 


We zagen hoe moeilijk het voor menig voorganger 

is, om te gaan met mensen in hun kerk 

die gaan scheiden of willen hertrouwen na een 

echtscheiding. We onderzochten wat er over 

deze onderwerpen aan materiaal beschikbaar 

was in de verschillende kerken. De richtlijnen 

die bestonden, waren vaak nogal onvolledig en 

zeer uiteenlopend. Er is toen door de EA een 

commissie van vier voorgangers benoemd, 

mensen die met deze zaken te maken hadden 

gehad, om te zien of er een gemeenschappelijk 

stuk kon worden opgesteld, dat ter beschikking 

zou staan van alle kerken die erom vroegen. 

Er is drie jaar aan gewerkt, en we hebben een 

boekje gemaakt dat Handreiking inzake huwelijk, 

echtscheiding en hertrouwen is gaan heten. 

Het zijn geen harde regels geworden, maar 

een stuk dat meer inspireerde tot een bepaalde 

manier van omgaan met de betrokkenen en 

hun problematiek. Enerzijds wordt aangegeven 

wat de Bijbel erover zegt, anderzijds wordt 

erkend dat bijbelse normen in veel gevallen 

niet gehaald worden 

en wordt een 

richting van denken 

en handelen 

aangegeven. We 

hadden bij het 

opstellen van dit 

boekje sterk het 

gevoel dat we een 

stuk openbaring 

ontvingen. De 

EA heeft toen een 

symposium georganiseerd,waarbij 

het boekje is gepresenteerd, waar zo’n tweehonderdvijftig 

voorgangers aanwezig waren en 

waarin de vier opstellers van het document een 

forum vormden. Er was grote instemming met 

deze Handreiking en er zijn toen in korte tijd 

veel exemplaren van het boekje besteld. 

Het aantal 

echtscheidingen is al 

hoog, maar het aantal 

mensen dat samenleeft 

en uit elkaar gaat is 

nog hoger. 

Hoe heeft dat voorgangers en christenhulpverleners 

geholpen in de oriëntatie op zulke 

problemen? 

Dat kan ik niet zeggen. Daar zou een onderzoek 

voor nodig zijn. Misschien iets voor de EA om er 

een vervolg aan te geven. 

Ap en Anita, jullie hebben samen ook ooit een 

ernstige crisis in jullie huwelijk meegemaakt. 

Mogen we daar iets van weten? 

Ja, dat mag. De eerste ‘crisis’ in ons huwelijk 

deed zich voor toen Anita na negen jaar huwelijk 

ernstig ziek werd en na enkele weken medisch 

als opgegeven werd beschouwd. We maakten 

toen de balans op van ons leven en kwamen tot 

de conclusie dat we naar elkaar toe, maar ook in 

het algemeen, veel te oppervlakkig hadden geleefd. 

We erkenden dat we elkaar tekort hadden 

gedaan en hebben elkaar vergeving gevraagd. 

We hebben in het ziekenhuis een nieuwe belofte 

aan elkaar afgelegd, dat, mocht Anita ooit uit het 

ziekenhuis komen, we elkaar in het vervolg zouden 

liefhebben en dienen, en minder ons eigen 

belang zouden najagen. Dat moment is voor ons 

aanleiding geworden om tot een levend geloof 

te komen. Gelukkig is Anita – op wonderlijke 

wijze – hersteld, en sindsdien is ons hele leven 

van richting veranderd. 

De tweede huwe- 

lijkscrisis kwam 

van buiten, doordat 

een geestelijk 

leidersechtpaar, 

dat we vertrouwden, 

trachtte 

scheiding tussen 

ons te brengen. 

Gelukkig zijn 

onze harten altijd 

verbonden gebleven, 

maar we 

hebben het wel 

als een traumatische 

aanval op 

ons huwelijk ervaren. Ik kan wel zeggen dat 

God ons geheel en al hersteld heeft. Deze gebeurtenissen 

zijn temeer aanleiding geweest 

om onderwijs te geven over gezonde huwelijken 

en gezond geestelijk leven. 

Intussen zijn jullie vrijwel voltijds bezig met 

huwelijksseminars – met welk doel eigenlijk? Is 

het niet een nagenoeg eindeloze taak? 

We voelen ons de laatste jaren steeds meer 

geroepen in dit werk. Vreemd genoeg zijn we 

meer in het buitenland bezig geweest dan in 

Nederland. We reisden al veel, vanaf ongeveer 

2002, om trainingen en onderwijs te geven in 

kerken. Maar steeds bleken huwelijksseminars 

het meest gevraagd en het beste ontvangen. Ons 

boek over het huwelijk, De kunst van een gelukkig 

huwelijk, is inmiddels in meerdere talen 

verschenen, zoals in het Roemeens en Russisch, 

en volgend voorjaar verschijnt de Nederlandse 

editie. In heel Europa, waar we vooral werken, 

is de nood groot; het huwelijk staat overal onder 

druk. Natuurlijk kunnen wij tweeën niet zoveel 

doen. Daarom hebben we besloten overal waar 

we komen, indien mogelijk, geschikte mensen te 

trainen om dit soort onderwijs zelf te gaan geven. 

Daartoe hebben we een werkboek opgesteld, dat 

ook in vertalingen beschikbaar is. Daarin zetten 

we uiteen hoe je zo’n seminar kunt inrichten, 

met gebruikmaking van het materiaal. 

Nog even terug naar je nieuwste boek, daar 

willen we graag meer van horen. 

Het boek De kunst van een gelukkig huwelijk 

bevat veel materiaal dat eerder in boekvorm is 

verschenen. Je 

We hebben veel 

bijgeleerd in de loop 

der jaren en ook heb 

ik gemerkt dat er meer 

genade in onze kijk 

op de problematiek is 

gekomen. 

raakt over het huwelijk 

nooit uitgedacht. 

We hebben 

veel bijgeleerd in 

de loop der jaren, 

en ook heb ik gemerkt 

dat er meer 

genade in onze 

kijk op de problematiek 

is gekomen. 

Het is ook 

meer een leerboek 

dan een leesboek 

geworden, omdat 

het boek uitdaagt 

tot zelfonderzoek. 

Daarom zijn we bijzonder blij dat het boek opnieuw 

uitkomt. We willen zien of we in Nederland, 

waarop we nu ook meer onze focus hopen 

te richten, een netwerk kunnen vormen met 

mensen die op dit gebied werkzaam willen zijn. 

We hebben een bediening opgezet onder de titel 

‘De kunst om getrouwd te zijn’, met een folder en 

een werkboek, gericht op gemeenten en geestelijk 

leiders, waarin onze werkwijze uiteen wordt 

gezet. Daarom is het zo bemoedigend dat het materiaal 

nu in boekvorm beschikbaar is. Zo hopen 

we nog vele jaren tot zegen te kunnen zijn. 

q 


Naar aanleiding van de 

film DEfIANCE 

www.defiancemovie.com 

Column Johan Klein Haneveld 

Sterven voor de vrede 

Paulus ontwaarde reflecties van God tussen de afgodsbeel- 

den van Athene en in de boeken van Griekse dichters. En hij 

gebruikte die om een brug te slaan tussen de verlangens van 

zijn tijdgenoten en de enige echte vervulling daarvan: de God 

die leeft. Dezelfde schitteringen zijn terug te vinden in de boe- 

ken, televisieprogramma’s en films van deze tijd. We hoeven 

er niet eens hard naar te zoeken. Ze liggen voor het oprapen. 

Een van de meest indrukwekkende 

verhalen uit de Tweede Wereldoorlog 

is dat van de Bielski-familie. 

onder leiding van de broers Tuvia, 

Zus en Asael hielden meer dan 1200 Joden 

zich jarenlang verborgen voor de duitsers in 

Wit-Rusland. In de videotheken staat nu de 

film Defiance, gebaseerd op deze geschiedenis. 

Het is een aangrijpend verhaal, prachtig 

in beeld gebracht door regisseur edward 

Zwick. Volgens enkele recensenten krijgt de 

dreiging van de duitsers in de film te weinig 

aandacht. dat is volgens mij geen minpunt, 

want het thema van dit verhaal is nu juist de 

waarde van gemeenschap. 

In het begin zijn de voortvluchtige Joden in 

dit verhaal alleen bezig met overleven. maar 

daardoor dreigen ze hun menselijkheid te 

verliezen. mensen zijn namelijk gemaakt om 

samen te werken en samen te vieren, om samen 

te leven. mensen zijn alleen zichzelf in 

relaties. dus zet de oudste Bielski-broer Tuvia 

zich daarvoor in. er vinden huwelijken plaats. 

Het schaarse voedsel en water wordt gedeeld. 

een vrijzinnige filosoof en een orthodoxe rabbi 

leren elkaar respecteren. Te midden van een 

vijandige wereld verschijnen glimpjes van 

vreugde, van liefde, van nieuw leven. maar 

deze tekenen van vrede zijn voortdurend in 


gevaar. de duitsers blijven naar hen zoeken 

en komen soms gevaarlijk dichtbij. en ook van 

binnenuit is er dreiging. Zo komt Zus in opstand 

tegen zijn broer, omdat hij niet alleen 

wil schuilen, maar actief tegen de vijand wil 

vechten. en anderen misbruiken hun macht 

om over de zwakkeren in de groep te heersen. 

om het evenwicht te bewaren, moet Tuvia 

moeilijke keuzes maken. 

Gerechtigheid 

Het is niet verwonderlijk dat er zulke scherpe 

conflicten zijn in het provisorische dorp. Van 

blijvende vrede kan in deze gemeenschap 

geen sprake zijn. Hun samenzijn is namelijk 

gebaseerd op het lijden dat ze hebben ondergaan 

in de buitenwereld en de pijn die hun 

door anderen is aangedaan. dit wordt pijnlijk 

duidelijk in een dramatische scène. Als een 

wachter een duitse soldaat heeft gevangengenomen, 

blijkt hoe dun het vernislaagje van 

de vrede is. de man vraagt de vluchtelingen 

zijn leven te sparen. Hij heeft een vrouw en 

kinderen. Hij is een mens, net als zij. en de 

rabbi en de filosoof waarschuwen dat als de 

gemeenschap hem ombrengt, ze zichzelf verlaagt 

tot het niveau van haar vijanden. de 

menigte laat zich echter niet kalmeren. de 

soldaat neemt voor hen de plaats in van zijn 

hele volk. ‘door jou heb ik mijn vader en moeder 

verloren,’ roept er een en slaat hem. ‘door 

jou zijn mijn kinderen dood.’ ‘door jou is mijn 

man …’ ‘… mijn zus …’ ‘… mijn beste vriend 

…’. de gekwetste mannen en vrouwen leven 

zich op hem uit. oog om oog, tand om tand. 

Het kwaad kan niet ongestraft blijven, iemand 

moet betalen voor wat hun is aangedaan. 

Tuvia kijkt toe. Hij weet uit ervaring dat geweld 

de leegte in hun hart niet zal kunnen 

vullen, maar tegelijkertijd beseft hij dat aan 

het menselijke verlangen naar gerechtigheid 

moet worden voldaan. er is op deze wereld 

geen oplossing voor dit dilemma. dus richt hij 

zich op het enige dat overblijft: overleven. dat 

is menselijk gezien de grootste overwinning 

die haalbaar is. 

Het offer 

Zonder gerechtigheid geen vrede. dat geldt 

voor elk menselijk samenlevingsverband. onrecht 

moet worden vergolden, gestolen goed 

moet worden terugbetaald, en misstanden 

moeten worden rechtgezet. Alleen dan kunnen 

we met elkaar als gelijken omgaan. maar 

omdat we gebroken mensen zijn, zal er op 

deze wereld nooit sprake zijn van volkomen 

gerechtigheid. de ene wraakactie roept de volgende 

op. er ontstaat een cyclus van geweld. 

Uiteindelijk leven we in angst voor vergelding, 

of lijden we onder onrechtvaardigheid. 

Defiance is gebaseerd op ware gebeurtenissen, 

en kan dus geen uitweg tonen uit dit 

spanningsveld. dat kan alleen een sprookje. 

de Japanse tekenfilm Nausicaä of the valley 

of the wind bijvoorbeeld. dit is de eerste tekenfilm 

van Hayao miyazaki, die in 2003 een 

oscar won voor Spirited Away. Zijn verhalen 

zijn prachtig getekend en tonen wonderlijke 

werelden en sympathieke karakters. Het is 

moeilijk om ze in Nederland te vinden, maar 

ze zijn die moeite zeker waard! miyazaki is 

geen christen, maar hij probeert verhalen te 

vertellen met zijn hart. Het is daarom niet ver- 


wonderlijk dat er thema’s in voorkomen die 

we herkennen uit de Bijbel. 

In Nausicaä is de wereld overdekt met een giftig 

oerwoud, dat wordt beschermd door huizenhoge 

insecten. omringd door deze vijand 

proberen mensen te overleven, maar net als in 

Defiance bedreigen onderlinge spanningen de 

vrede. Sommige partijen willen het oerwoud 

vernietigen, en zijn bereid volken voor dat 

doel aan zich te onderwerpen. Anderen komen 

daartegen in opstand en offeren onschuldige 

medemensen op om hun onderdrukkers 

te verjagen. door een jong insect te kwellen, 

roepen ze de woede op van zijn soortgenoten. 

Uiteindelijk komt een onstuitbare zee van reuzeninsecten 

op de mensen af, hun toorn gesymboliseerd 

door hun rode ogen. de krachtigste 

wapens blijken niet genoeg om deze 

vijand te verslaan. dan verschijnt de prinses 

Nausicaä. Zij heeft zich afzijdig gehouden van 

het geweld. maar nu plaatst ze zich tussen 

de mensen en de aanstormende vijandelijke 

macht. Ze spreidt haar handen uit en ze wijkt 

niet, ook niet als het insectenleger niet blijkt 

te stoppen. Uiteindelijk wordt ze onder de 

voet gelopen. dan gebeurt er echter een wonder: 

de insecten kalmeren, hun ogen worden 

blauw. de opoffering van Nausicaä vergoedde 

het leed dat hun was aangedaan en ze geven 

hun strafpatrouille op. ook de mensen leggen 

hun onderlinge geschillen bij nu ze beseffen 

wat hun strijd de prinses heeft gekost. 

de enige manier waarop we als mensen echte 

vrede kunnen ervaren, is dus als een onschuldige 

zich opoffert om recht te laten geschieden. 

en dat is gebeurd op Golgota. Alleen op 

basis van Jezus’ vrijwillige kruisdood kunnen 

wij in onze relaties echte vrede ervaren. door 

zijn daad van onvoorwaardelijke liefde mogen 

wij uitzien naar ‘een nieuwe hemel en 

een nieuwe aarde, waar gerechtigheid woont’ 

(2 Petrus 3:13). 

q 


Weerspiegeling van God in films arEopagus

lEvEnsvErandErEndE boEkEn 

voor huwElijk En gEzin 

Elk huwelijk heeft biddende 

partners nodig 

Een koord dat uit drie strengen is gevlochten, is 

niet snel stuk te trekken - Prediker 4:12 

Cheri Fuller 

Deze uitgave is voor iedere echtgenoot en ieder echtpaar. 

Het laat zien hoe krachtig God in een huwelijk kan 

werken als partners elkaar liefhebben door voor elkaar en 

voor hun huwelijk te bidden. 

Paperback, 216 blz., ISBN 978-90-6353-566-7, € 15,95 

verschijnt 

februari 

2010 

Elke tiener heeft biddende 

ouders nodig 

Jodie Berndt 

Dit praktische en concrete boek zal in het voorjaar 

van 2010 verschijnen bij Uitgeverij Medema. Het 

staat vol met getuigenissen van ouders 

zoals wijzelf, die hebben geleerd hun 

tieners te omringen met gebed. 

Paperback, ca. 304 blz., 

ISBN 978-90-6353-569-8, ca. € 15,95 

Elk kind heeft een biddende 

moeder nodig 

Fern Nichols 

Waarom zouden we bidden? 

Elk kind heeft een biddende moeder nodig staat vol 

verhalen van moeders zoals jij, die je zullen inspireren en 

zullen leren hoe je vol vertrouwen kunt bidden. 


Maatjes + minnaars 

Charles en Helma van Wettum 

Je hebt elkaar gevonden. Je houdt van elkaar. Voor het 

leven ben je samen verbonden. Je gaat voor elkaar. 

Duizend procent. Dit boek helpt je om royaal met elkaar 

om te gaan, elkaar de woorden van je hart te gunnen. 


Uitgeverij Medema is onderdeel van Uitgeversgroep Jongbloed 

groEiEn in disciPElschaP 

gaan voor jezus 

Peter Maiden 

Jezus roept ons op om zijn discipel te zijn. Gáán we er ook voor? En 

wat betekent het om voor Hem te gaan? 

Peter Maiden laat in zijn boek zien dat het bij discipelschap om 

relaties gaat: het liefhebben van Jezus en je naaste. 

Gaan voor Jezus betekent: 

* anderen dienen 

* goed omgaan met tijd en geld 

* geestelijke discipline: stille tijd hebben met God 

* elkaar helpen om zending mogelijk te maken 

Leven als discipel van Jezus: het lijkt een bijna onmogelijke opdracht. 

Waar dient het allemaal voor? Waarom willen we discipel zijn? Jezus: 

Hij is ons antwoord op alle vragen! 


Jongbloed 

het geheim van gods vrienschap van harte leerling van jezus 

méér dan een persoonlijke relatie met de Heer samen groeien in discipelschap 

Uitgeversgroep 

Tim Stafford 

Greg Ogden 

van 

In sommige kringen is het een standaard vraag: heb je ook We horen zijn woorden: ‘Ga dus op weg en maak alle 

een persoonlijke relatie met de Heer? Die vraag kan je soms volken tot mijn leerlingen’ (Matteüs 28:19), en we 

onderdeel is 

wel raken, maar af en toe word je er ook een beetje kriebelig begrijpen dat we onszelf en anderen moeten leren 

van. Tim Stafford wilde wel eens weten wat dat nu was: een Jezus’ discipel te zijn. Maar hoe doe je dat? Is er een 

persoonlijke relatie met God. Dat werd het begin van dit methode voor? Kun je dit organiseren? 

Medema 

boek, waarin de sleutel tot dat geheim wordt beschreven. 


Paperback, 128 blz., ISBN 978-90-6353-551-3, € 10,95 Uitgeverij

groEiEn in disciPElschaP 

gaan voor jezus 

Peter Maiden 

Jezus roept ons op om zijn discipel te zijn. Gáán we er ook voor? En 

wat betekent het om voor Hem te gaan? 

Peter Maiden laat in zijn boek zien dat het bij discipelschap om 

relaties gaat: het liefhebben van Jezus en je naaste. 

Gaan voor Jezus betekent: 

* anderen dienen 

* goed omgaan met tijd en geld 

* geestelijke discipline: stille tijd hebben met God 

* elkaar helpen om zending mogelijk te maken 

Leven als discipel van Jezus: het lijkt een bijna onmogelijke opdracht. 

Waar dient het allemaal voor? Waarom willen we discipel zijn? Jezus: 

Hij is ons antwoord op alle vragen! 


Jongbloed 

het geheim van gods vrienschap van harte leerling van jezus 

méér dan een persoonlijke relatie met de Heer samen groeien in discipelschap 

Uitgeversgroep 

Tim Stafford 

Greg Ogden 

van 

In sommige kringen is het een standaard vraag: heb je ook We horen zijn woorden: ‘Ga dus op weg en maak alle 

een persoonlijke relatie met de Heer? Die vraag kan je soms volken tot mijn leerlingen’ (Matteüs 28:19), en we 

onderdeel is 

wel raken, maar af en toe word je er ook een beetje kriebelig begrijpen dat we onszelf en anderen moeten leren 

van. Tim Stafford wilde wel eens weten wat dat nu was: een Jezus’ discipel te zijn. Maar hoe doe je dat? Is er een 

persoonlijke relatie met God. Dat werd het begin van dit methode voor? Kun je dit organiseren? 

Medema 

boek, waarin de sleutel tot dat geheim wordt beschreven. 


Paperback, 128 blz., ISBN 978-90-6353-551-3, € 10,95 Uitgeverij 

onMisbaar bij bijbElstudiE! 

www. 

bijbelinperspectief 

.nl 

combinatiebijbel 

In het voorjaar van 2010 verschijnt de NBG-’51/ 

Voorhoeve-combinatiebijbel! 

Deze Bijbel bevat het volledige Oude Testament en het 

Nieuwe Testament in de NBG-vertaling van 1951, met 

daarin samengebonden de volledige editie van het Nieuwe 

Testament in de Telos-vertaling. Uiteraard gedrukt op 

dundrukpapier. 

Deze Combinatiebijbel is ideaal voor bijbelstudie. 

Gegevens 

genaaid gebonden 

vivella band 

ISBN 978-90-6539-346-3 

12 x 18 cm 

ca. 2690 blz. 

ca. € 59,00 

verschijnt 

in het 

voorjaar 

van 

2010 

Een complete Studiebijbel voor iedereen die 

meer uit de Bijbel wil halen. 

De Studiebijbel in perspectief bevat: 

• Complete tekst van De Nieuwe 

Bijbelvertaling, 

• Algemene inleidingen op de boeken van het 

Oude en het Nieuwe Testament, 

• Bespreking van heilshistorische thema’s 

(door Nederlandse theologen), 

• Omvangrijk overzicht met tekstverwijzingen, 

• Uitvoerig lexicon geschikt als naslagwerk, 

• Verduidelijkend kaartenmateriaal, 

• Aandacht voor verbindingslijnen binnen het 

geheel van de Bijbel, 

• Een speciale boekenlegger met een code die 

toegang geeft tot een website met meer dan 

1000 foto’s als illustratie bij de Bijbel. 

Gegevens 

ISBN 978-90-6539-340-1 

Uitgeverij Jongbloed, i.s.m. het 

Nederlands Bijbelgenootschap 

17,5 x 23 cm 

1872 blz. 

€ 79,50 

Uitgeverij Medema is onderdeel van Uitgeversgroep Jongbloed

colofon 

bodEm is een onafhankelijk 

blad voor spiritualiteit, 

geloofsopbouw, bijbelstudie, 

en toerusting. bodEm verschijnt 

zesmaal per jaar. 

Evenals alle andere publicaties 

van Uitgeverij Medema 

wordt het blad zonder winstdoel 

geëxploiteerd. De uitgeverij 

is voor een belangrijk 

deel afhankelijk van giften. 

redactie: 

Henk Medema 

hoofdredacteur 


Ronald van den Oever 

Paulien Vervoorn 

Jan-Reindert Voogdt 

redactie 

ontwerp en opmaak: 

Patrick Staal, Ede 

www.staalontwerp.nl 

druk: 

Printcarrier.nl 

correspondentieadres: 

Postbus 113, 

8170 AC Vaassen 

Tel. 0578 574995 

Fax 0578 573099 

www.bodem-online.nl 

www.medema.nl 

redactie@bodem-online.nl 

abonnement@bodem-online.nl 

abonnementen: 

Nederland: € 25,00 per jaar, 

Betaling van abonnementsgeld: 

Postbank: 95.97.60 t.n.v. 

Uitgeverij Medema, Vaassen. 

Een abonnement kan elk 

gewenst moment ingaan en 

wordt automatisch verlengd, 

tenzij minimaal twee maanden 

van tevoren schriftelijk 

wordt opgezegd. 

Het abonnementsjaar loopt 

van januari t/m december. 

giften/legaten: 

Stichting Steunfonds Evangelische 

Uitgeverij Medema, 

Vaassen. 

Postbank: 43.03.450 

RABO-bank: 36.44.49.330 

Jaargang 2, december 2009, 

nr. 5/6 

NIEUW 

NIEUW 

liefde: een nieuwe 

manier Van leVen 

Gary Chapman & 

Elisa Stanford 

Negentig korte fragmenten, 

die gebruikt kunnen worden 

voor stille tijd. Om zelf te 

lezen, of om met je partner 

of goede vriend door te 

nemen. Maak van liefde niet 

alleen een goede, maar je 

beste gewoonte: thuis, op je 

werk, in je buurt, overal! 

ISBN 978-90-6353-5681, 

gebonden, 224 pag., € 17,95 

Nieuw van 

Vijf olifanten in 

een porseleinkast 


Soms maken we van een mug een olifant. 

En soms zijn de geschilpunten zo 

groot als olifanten, rennend door onze 

christelijke porseleinkast. Over vijf van 

deze geschilpunten gaat dit boek: de 

schepping, homo(seksualiteit), de vrouw, 

de Geest en de doop. 

ISBN: 978-90-6353-5773, paperback, 

136 pag., € 12,95 

U i t g e v e r i j Me d e M a 

P o s t b U s 113, 8170 aC va a s s e n 

Uitgeverij Medema www.medema.nl 

De boeken van Uitgeverij Medema zijn verkrijgbaar in de boekhandel 

44 | b odEm | december 2009

Bodem - Uitgeverij Medema

Create successful ePaper yourself

Delete template?

Save as template?