Nieuwe bibliotheken, nieuwe competenties - Sectorinstituut ...

Ontwikkelingen in samenleving en branche
drukke levens van mensen aan te passen. De samenleving ontwikkelt zich steeds meer in
de richting van een 24 uurseconomie waarbinnen globalisering en digitalisering ervoor
zorgen dat de consument steeds beter en sneller kan kiezen, uit steeds meer diensten en
producten. Ook kan de consument daarvoor steeds makkelijker betalen. Begrippen als
e-commerce en telewinkelen zijn niet meer weg te denken uit het economische domein.
Individualisering, intensivering en flexibiliteit nader bekeken
De trend van toenemende individualisering, intensivering en flexibilisering heeft verschillende
effecten teweeggebracht op de levens van mensen en de samenleving. Deze effecten
kun je van zowel een positieve als van een negatieve kant bekijken. Mensen met een positieve
benadering spreken over individuele vrijheid, autonomie, zelfredzaamheid en zelfontplooiing.
Ook ondernemingslust en keuzemogelijkheden worden vaak genoemd als
positief onderdeel van de trend. Negatieve geluiden worden de laatste jaren vaak geuit in
politiek en maatschappelijk debat. Deze geluiden zijn vaak te herleiden tot zorgen over de
afname van sociale cohesie en de gevolgen daarvan op de samenleving. Onderlinge banden
tussen inwoners zouden afnemen en relaties zouden in het gedrang komen. Als gevolg
schetst men het uiteenvallen van gemeenschappen en uiteindelijk zelfs van de samenleving.
Een afname in gemeenschapszin of verzwakking van de (lokale) gemeenschap zou ervoor
zorgen dat mensen ontworteld raken en moreel besef, burgerlijke betrokkenheid en solidariteit
afnemen. Derhalve worden negatieve ontwikkelingen zoals de stijgende criminaliteit,
onveiligheid, intolerantie, ‘hufterigheid’, en eenzaamheid onder ouderen gezien als rechtstreekse
gevolgen van individualisering. Hetzelfde geldt voor de afname van participatie
in verenigingsleven, contacten tussen collega’s, informele sociale contacten, vrijwilligerswerk
en filantropie. De 24 uurseconomie is volgens critici ‘het toppunt van doorgeschoten
individualisering die sociale integratie kapotmaakt’ 37 en zorgt voor een verwencultuur
waarin iedereen maar gewend is meteen te krijgen wat hij wil en de eigen materiële
belangen vooropstelt.
Sociaal-culturele ontwikkelingen en de bibliotheek
Bibliotheken kunnen op verschillende manieren worden beïnvloed door deze sociaal-
culturele ontwikkelingen en bijhorende gevolgen. Zij zullen geconfronteerd worden met
een palet aan leefstijlen, voorkeuren en gedragingen. Maar ook met de verwachting dat de
dienstverlening zo veel mogelijk wordt afgestemd op deze voorkeuren en dat de bibliotheek
tegemoetkomt aan de behoeften aan flexibiliteit en (keuze)vrijheid. Wat dit betekent voor
de dienstverlening, de manier van werken en de verwachte competenties van medewerkers,
is te lezen in het volgende hoofdstuk.
2.1.4 Media, cultuur en informatie
Binnen het domein van media, cultuur en informatie vervullen bibliotheken van oudsher
een belangrijke rol op het gebied van de productie en verspreiding van kennis of content.
Veranderingen binnen dit maatschappelijke domein kunnen een belangrijke invloed hebben
op de manier waarop de bibliotheek haar dienstverlening invulling geeft en de mate waarin
de bibliotheek binnen dit domein een rol kan blijven spelen.
Tijdsbesteding: media
Uit tijdsbestedingonderzoek van het SCP 38 blijkt dat met 19 uur per week het grootste deel
van het vrijetijdsbudget wordt besteed aan mediagebruik in de vorm van lezen, tv, audio
en computer. Dit getal is al 30 jaar ongeveer hetzelfde (18-19 uur). Wel hebben er in deze
jaren veranderingen plaatsgevonden in het type mediagebruik. Zo ging een geleidelijke
Nieuwe bibliotheken, nieuwe competenties
15